Download 2 - 1690 kb

SPECIALE UITNODIGING: €35 voor
Daguitstap op zaterdag 4 oktober 2014
De ‘Noeverse Troeveren’:
Boomse steenbakkerij en de Belgica werf
Programma:
(met eigen vervoer naar parking tov ’t Baksteentje, Noeveren 67,
2850 BOOM)
9u30 – 10u onthaal in ’t Baksteentje bij lekkere koffiekoeken
In het Booms Steenbakkerijmuseum werd een oude paardenstal omgetoverd tot eenvoudige maar
charmante onthaalruimte. We starten de dag met lekkere koffiekoeken bij een heerlijk kopje koffie.
10u-12u Bezoek Booms Steenbakkerijmuseum
Ons bezoek aan het Booms Steenbakkerijmuseum duurt ongeveer twee uur en laat geen enkel facet
van het roemruchte baksteenverleden onbelicht. Een kort introductiefilmpje brengt je meteen in de
gepaste zwart/wit-stemming. Aansluitend betreed je één van de typische arbeidershuisjes. De woonen leefomstandigheden van een gemiddeld kroostrijk gezin in de 19de en vroege 20ste eeuw,
worden in al hun armzaligheid aanschouwelijk gemaakt.
Een korte wandeling leidt ons vervolgens naar de steenbakkerijsite Frateur. Deze complete
steenbakkerij – de laatste die in de Rupelstreek te bezichtigen valt – omvat zowel een authentiek
handgeleeg als een geïndustrialiseerd gedeelte. Behalve de statige ringoven krijgen we ook een
klampoven, een tegel- en pannenmakerij, een machinale fabriekshal en ettelijke meters aan
droogloodsen te zien.
Het hele productieproces en de historische evolutie ervan, alsook de sociale context waarin een en
ander zich ooit afspeelde, worden u door de gids op bevlogen wijze voor de geest getoverd. Het
resultaat is een levendige geschiedenisles die nog lang zal blijven nazinderen.
12u-14u Ouderwetse Breugheltafel
’s Middags geniet je in ’t Baksteentje van een rijkelijk gevulde ouderwetse Breugheltafel :
Kippenboutjes & fruit, pensen met appelmoes, gehaktballetjes met krieken, breughelkop met
mosterd, diverse toespijs waaronder boerenpaté en ardense ham, koude groentjes, sausjes, brood
en boter, en we ronden af met rijstpap met bruine suiker
14u-16u Bezoek aan de New Belgica werf
Op deze Boomse scheepswerf bouwt men een replica van de driemaster Belgica waarmee Adrien de
Gerlache zijn de historische Zuidpoolexpeditie ondernam (1897-1899). Dit is een project dat ons
belangrijkste maritiem erfgoed doet herleven. De Belgica-expeditie was immer een nooit eerder
gezien wetenschappelijk exploot : voor het eerst in de geschiedenis overwinterden mensen op
Antarctica. De Steenschuit VZW geeft met dit project, in samenwerking met de VDAB, 500 langdurig
werkzoekenden nieuwe opleidings-en tewerkstellingskansen.
Deelname kan alleen door de dagprijs van €35 te storten
op rekening BE77 4269 1239 8142, TEN LAATSTE tegen
23 september. Doe het NU, het aantal plaatsen in het
Baksteentje is helaas beperkt.
Nergens bleef het typisch Rupeliaanse karakter van kleiwinning en bakstenen zo bewaard
dan te Noeveren, een gehucht van de gemeente Boom langs de Rupel.
We hopen dat je er kan bijzijn !
Immers: “Een Belg wordt geboren met een baksteen in de maag”
Booms Steenbakkerijmuseum
In de Rupelstreek is ieder lapje grond geboetseerd door eeuwenlange kleiwinning en
baksteenfabricage. Langs de rechteroever van de Rupel, op niet eens een half uurtje rijden van
Brussel of Antwerpen, ontstond door het leven en werken van ettelijke generaties steenmakers een
uniek landschap. Tussen de steen- en pannenbakkerijen waren scheepswerven gevestigd,
graanmolens ... en de schamele arbeidershuisjes. Bezoekers betreden zo’n typisch arbeidershuisje,
waar de woon- en leefomstandigheden van een kroostrijk gezin in de negentiende en vroege
twintigste eeuw te zien zijn
De eerste vermelding van een steenbakkerij op deze plaats gaat terug tot 1346, met een
'tichelengeleghe' aan de Blauwe Pan. De eerste kadastergegevens dateren van 1721, bij het opstellen
van het Caertboek van Boom. Op de plaats van de site Noeveren worden dan 2 'steengelegen'
aangeduid. Rond 1840 zijn er zelfs 3 steenbakkerijen! Door aankopen in 1923 en 1947 werden de
vroegere 3 kleine steenbakkerijen eigendom van de familie Frateur. Zij bezat nu één grote gemengde
steenfabriek: een typisch Vlaamse handvormsteenbakkerij en een gemechaniseerde steenbakkerij.
Het kleisteken gebeurde aanvankelijk met houten spaden, tot in 1911 de eerste kleibagger in gebruik
genomen werd. De afgestoken klei bleef een hele winter ‘rotten’ in regen en vorst. Steenbakken
bleef eeuwenlang hand- en voetwerk. Het vormen gebeurde uitsluitend met de hand, en met behulp
van houten vormen. Het knelpunt in het hele fabricatieproces is steeds het drogen geweest. Na een
eerste droging van de handvormsteen op het plein werden de stenen naar de droogloodsen
gebracht, hier werden ze gegamd, dit is en hagen opgestapeld. Het drogen duurde toen meer dan
zes weken.
In een moderne steenbakkerij worden de vormelingen nu naast de ovens gelegen droogtunnels
gedroogd in een drietal dagen. Voor het bakken zelf gebruikte men tot diep in de 18de eeuw open
veldovens. Als brandstof werd hout, turf of later steenkool gebruikt. De eerste vaste ovens werden
door de paters cisterciënzers van Hemiksem ingevoerd. Later werden de continu-ovens als ringoven
ingericht, waar de warmte zich als een ‘lopend vuurtje’ verplaatste, zodat men langs de ene kant
stenen kon inbrengen, langs de andere kant de gebakken stenen eruit halen.
In het gemechaniseerde gedeelte van de steenbakkerij treffen we volgende componenten aan: een
machinehal met kollergang, strengenpers en snijmachine. Aansluitend is er een ruime smidse,
droogloodsen, ringoven met schouw en een grote paardenstal. De handvormsteenbakkerij beschikt
over: een walkmachine, pleinen (productieplaatsen handsteen), pannenblokken voor de productie
pannen, vorsten en tegels, droogloodsen, 2 klampovens, een kleine paardenstal met mestput.
Tenslotte bevinden zich op de steenbakkerij ook een meesterwoning en enkele werkmanswoningen.
De bezoekers krijgen een mooi beeld van hoe het er vroeger qua leven en werken aan toeging
De steenbakkerijen waren ooit van groot economisch belang omdat ze tal van andere nijverheden
aantrokken, zoals metaal- en scheepstimmerwerven, glasblazerijen, brouwerijen en
diamantslijperijen. Ook de sociaal-historische context wordt u door onze gidsen op bevlogen wijze
voor de geest getoverd. Heikele thema’s als kinderarbeid, uitbuiting en alcoholmisbruik worden niet
uit de weg gegaan. Uiteindelijk ontstond in de streek een industrieel landschap dat uniek is op
wereldvlak. Ondanks de vele bedrijfssluitingen en voortdurende slopingen en verkrotting bleef de
industriële site een zeer sterke entiteit waar verleden en heden elkaar ontmoeten. In 1986 werd
Noeveren dan als dorpsgezicht beschermd. Op 28 augustus 1986 overleed Paul Frateur, de laatste
actieve steenbakker van de site. Hij was reeds sinds 1973 mede in de weer om zijn steenbakkerij te
laten beschermen en uitgerekend op de dag van zijn overlijden werd de officiële bescherming van
zijn steenbakkerij betekend. Vanaf dit moment bleef de steenbakkerij buiten gebruik. Recent pas is
er uitzicht op een volledige restauratie en heropbouw. Al deze relicten getuigen van een belangrijke
economische, technische en menselijke geschiedenis. En zeggen dat het vormen en bakken van klei
reeds door de Romeinen bekend was; het gebruik van kleitabletten om informatie te beheersen al
langer.
Ons bezoek wordt dus een een levendige geschiedenisles, om niet te missen….
Op de Belgicawerf bouwen werkzoekenden een zeewaardige replica van de Belgica. Dat is het
historische poolschip waarmee ontdekkingsreiziger Adrien de Gerlache en zijn crew als eerste
mensen ooit op Antarctica overwinterden.
Na een ferme maaltijd brengen we in de
namiddag een bezoek aan de nabije New
Belgicawerf.
We
verdiepen
ons
in
Zuidpoolexpeditie van Adrien de Gerlache
(1897-99), een project dat ons belangrijkste
Belgisch maritiem erfgoed doet herleven. De
Belgica-expeditie van Adrien de Gerlache was
een nooit eerder gezien wetenschappelijk
exploot. Voor het eerst in de geschiedenis
overwinterden mensen op Antarctica. De
Belgica werd in 1884 gebouwd in Drammen
nabij Oslo. Het schip was getuigd als
driemastbark. Het was, met boegspriet, 40 m lang en 6,5 m breed en het nettolaadvermogen
bedroeg 244 registerton. Het wrak van de Belgica, dat tijdens de 2de Wereldoorlog is gezonken, werd
teruggevonden voor de Noorse kust. De herbouw neemt vijf jaar in beslag nemen en een 500-tal
werkzoekenden kunnen zo worden opgeleid. De replica is het werk van De Steenschuit in Boom, de
organisatie die de voorbije twintig jaar al meerdere houten schepen construeerde met laaggeschoolde, langdurig werkzoekenden. Zo bouwen ze niet alleen aan een schip, maar ook aan hun
toekomst. De New Belgica wil het schip met een duidelijke ecologische missie weer in de vaart
brengen. Door te bouwen met groene energie, en met hernieuwbare grondstoffen. Als het schip
klaar is, zal het met een klimaatmissie de wereld rondvaren. Het staat symbool voor de drie
doelstellingen van dit project: opleiding geven aan kansengroepen; de geschiedenis van deze
grensverleggende expeditie belichten en bouwen met hernieuwbare energie.
De Belgica-expeditie (1897-1899) is een reisverhaal van wereldallure.
Het schip en zijn bemanning zaten 13 maanden vastgevroren in het pakijs, tot de crew er in slaagde
met de hand een doorgang uit te graven in het ijs. Bovendien realiseerde de Gerlache met de Belgica
de eerste wetenschappelijke expeditie naar Antarctica ooit. Door het poolschip na te bouwen op een
werf die toegankelijk is voor het grote publiek, geven we deze grensverleggende expeditie wat ze
toekomt. Bovendien loopt er een permanente tentoonstelling over de Zuidpool en over de expeditie
en over het leven van Adrien De Gerlache Een plaats in het collectief geheugen, met een link naar de
toekomst.
De ontdekking van het wrak van de Belgica voor de Noorse kust van Harstad, en het
International Pooljaar hebben de belangstelling aangescherpt rond de legendarische
zuidpoolexpeditie van Adrien de Gerlache (1897-99).
In februari 2008 en 2009 hebben duikersploegen te Harstad het wrak onderzocht om het in beeld te
brengen en de eventuele lichting ervan te bestuderen. Gezien er van de oorspronkelijke Belgica, de
robbenvanger ‘Patria’, geen plannen zijn gevonden , heeft Dirk Meulemeester het op zich genomen
constructieplannen te tekenen aan de hand van tekeningen, schetsen en foto’s
Op 16 augustus 1897, vertrok de Belgische
marinekapitein Adrien de Gerlache vanuit Antwerpen
naar Antarctica met een internationale bemanning
aan boord van de 35m-lange driemaster Belgica.
Benevens zes Belgen, waren er zes Noren aan boord
(waaronder de latere Zuidpoolontdekker Roald
Amundsen, twee Polen (o.a. de geoloog, oceanograaf
en meteoroloog Henryk Arctowski), een Roemeen (de
zoöloog & botanicus Racovitza) en de Amerikaanse
scheepsdokter (latere vermoedelijke ontdekker van
de Noordpool), Dr. Frederick A. Cook, die tevens als
fotograaf en antropoloog fungeerde. Het was de
eerste
zuidpoolexpeditie
met
een
zuiver
wetenschappelijk doel. Het was eveneens de eerste expeditie die overwinterde in het poolijs. Ook de
eerste die uitgebreid gebruik maakte van fotografie. Op 10 maart 1898 begon de blokkering van het
schip in het ijs van de Bellingshausen Zee: het zou 380 dagen duren eer de Belgica weer vrij kwam op
14 maart 1899 en de terugreis naar Antwerpen kon worden aangevat. De expeditie kon een
indrukwekkend palmares van observaties en bevindingen voorleggen die tot op heden relevant
blijven voor wetenschappelijke vergelijkingen.
Over het schip Belgica: citaat uit “Polar Record”:
Description: Built as a whaler and named Patria. Length of 110 feet, beam of 26 feet, draft of 15 feet.
Crossed the Antarctic Circle on 15 Feb 1898. Trapped in ice on 3 March 1898 in Bellingshausen Sea.
Escaped on 15 Feb 1899. First ship to winter-over so far south. Famous crewmembers: Lecointe,
Arctowski, Amundsen, Frederick Cook. Built in Norway in 1884. Designed and constructed by Johan
Chr. Jakobsen. Sold to Adrien de Gerlache in 1896. Nansen and Amundsen met for the first time on
Belgica’s deck.
Gaston was de tweede zoon van de beroemde Belgische poolreiziger Adrien de Gerlache de Gomery,
die voor ‘t eerst een expeditie leidde die overwinterde in Antarctica (1897-99). Baron Gaston de
Gerlache de Gomery werd geboren op 17 november 1919 te Brussel. In 1959 was hij Belgisch
afgevaardigde op de eerste vergadering over het Antarctisch Verdrag in Washington. Dankzij zijn
expeditie werd België een van de 12 stichtingsleden van dat verdrag. De Koning Boudewijnbasis werd
gesloten in 1961 bij gemis aan regeringssteun. In 1964 kon, mede met Nederlandse steun, het station
tijdelijk weer operationeel worden, en Gaston de Gerlache bezocht het gebied opnieuw in 1965 als
leider van een zomerexpeditie. In 1967 werd de basis definitief gesloten. Het zal duren tot 2008 eer
België opnieuw present zal zijn op Antarctica met de nog steeds operationele Prinses Elizabethbasis.
Gaston was zeer ontroerd bij het vernemen van het nieuws over de ontdekking van het wrak van de
Belgica bij Harstad, Noorwegen. Hij was 86 toen hij stierf op 13 juli 2006 te Oudenaarde. Hij liet een
echtgenote achter, Lily van Oost, drie zonen en twee dochters, die de familietraditie van
poolonderzoek voortzetten en actieve steun verlenen aan de huidige inspanningen in verband met
het lichten van het Belgica wrak en de bouw van een replica
De plechtige onthulling van de kiel van de replica had plaats op 9 september 2007 op de Belgica werf
te Noeveren bij Boom, in aanwezigheid van Minister-president Kris Peeters en diverse
personaliteiten.
Het Belgica project is:
1. Sociaal: werkzoekenden uit de kansengroepen krijgen opleidings- en tewerkstellingskansen
tijdens de bouwen van de Belgica.
2. Historisch : het herdenkt de ontdekkingsreis van Adrien de Gerlache die in 1897-1898 als
eerste overwinterde op Antartica.
3.
Duurzaam : we bouwen met hernieuwbare grondstoffen een duurzaam product – een replica
van de Belgica.
Daguitstap DF SLW naar Noeveren 67, 2850 BOOM; zaterdag 4 okt 9 30 uur
Parking

Download Report