Handreikingen voor
gescheiden ouders
Lisanne Vermeulen, maatschappelijk werker i.o.
Juli 2014
Inhoud
Voorwoord ................................................................................................................ 3
Gevolgen voor het kind .......................................................................................... 4
Je kind ondersteunen ............................................................................................ 7
De omgangsregeling ............................................................................................... 9
Handreikingen per leeftijdscategorie ...............................................................12
Adviezen voor de niet-verzorgende ouder ....................................................13
Nieuwe partner en aanpassing aan het stiefgezin ..................................... 14
Boeken .......................................................................................................................16
Websites ................................................................................................................... 17
Contactgegevens ................................................................................................... 18
Literatuurlijst ...........................................................................................................19
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 2 van 19
Voorwoord
Mijn naam is Lisanne Vermeulen, maatschappelijk werker in opleiding bij Synthese. Bij
Synthese hoorde ik dat er binnen het groepswerk van Synthese een groep voor kinderen van
gescheiden ouders bestaat. Deze is bedoeld voor kinderen die de scheiding van hun ouders
niet goed weten te verwerken. In mijn omgeving en in mijn dagelijkse werkzaamheden kom ik
veel kinderen van gescheiden ouders tegen en ik hoor regelmatig signalen dat ouders niet goed
weten hoe zij samen met hun kinderen om moeten gaan na een scheiding. Een scheiding is
voor alle betrokkenen een ingrijpende gebeurtenis, voor zowel de ouders als voor de kinderen.
In veel gevallen voelen ouders zich na een scheiding machteloos en weten zij niet goed hoe zij
hun kinderen het beste kunnen ondersteunen. Dit heeft vaak grote gevolgen voor kinderen. Ik
vind het belangrijk dat we er samen voor proberen te zorgen dat kinderen zo goed mogelijk
ondersteund worden bij de scheiding. Niet alleen vanuit mijn rol als maatschappelijk werker,
maar ook omdat ik zelf kind van gescheiden ouders ben. Ik heb door de jaren heen zelf ervaren
wat voor impact een scheiding heeft op een kind en hoe lang de gevolgen kunnen doorwerken.
Daarom heb ik deze brochure met handreikingen voor ouders ontwikkeld. In het boekje zal ik
tips geven: ik zal meer informatie geven over de gevolgen van een scheiding voor kinderen en
ik zal een aantal boeken, internet links etc. benoemen.
Ik houd van mijn mamma
dat begrijpt mijn papa niet.
Ik houd van mijn pappa
dat begrijpt mijn mamma niet.
Ik houd van allebei maar zij zeggen: “je moet kiezen”:
maar ik wil geen van beide verliezen!
Ik wil geen ruzie ik wil geen pijn:
Ik wil dat jullie allebei jezelf zijn!
Ik hoef geen geld, ik hoef nergens heen:
Het liefst zit ik op mijn kamer helemaal alleen…
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 3 van 19
Gevolgen voor het kind
“Het is ook wel een beetje mijn schuld. Ze zijn gescheiden over snoep.
Mamma wil niet dat ik snoep, anders krijg ik slechte tanden.
Van pappa mocht het wel! Dan kreeg ik in de winkel een likstok en dan kregen ze ruzie.”
Een scheiding is voor een kind altijd een ingrijpende gebeurtenis. Het is een hele schok als
ouders uit elkaar gaan. Tijdens deze periode is er veel onduidelijkheid en onzekerheid voor
kinderen; zij weten niet wat hen te wachten staat. De breuk zorgt altijd voor veel verdriet, angst
en/of woede. Het kind verliest de veilige basis van het vertrouwde gezin. Er zijn veel gevolgen
voor kinderen en hun ontwikkeling wanneer ouders gaan scheiden. Zo worden kinderen op
korte termijn, maar ook vaak op de lange termijn angstig en depressief en gaan zij agressief
en/of strafbaar gedrag vertonen. Wat je vaak ziet bij scheidingen is dat ouders zo bezig zijn met
de scheiding dat er geen aandacht meer is voor het kind.
Wanneer het kind last heeft van de scheiding en hier niets mee gedaan wordt, kan het kind
nergens terecht met deze gevoelens en gedachtes. Het wordt opgekropt en dit kan zich gaan
uiten in angsten en depressies. Daarnaast kan het ook zo zijn dat het kind juist erg moeilijk
gedrag gaat vertonen, wat als het ware een schreeuw om hulp is. Een stil en verdrietig kind valt
niet op maar een agressief schreeuwend kind moet een halt toegeroepen worden en krijgt op
deze manier toch aandacht.
Uit onderzoek is gebleken dat kinderen van gescheiden ouders vaak ook mindere
schoolprestaties hebben en vaker veel roken/blowen en drinken. Dit kan komen doordat er
teveel spanningen en problemen thuis zijn waardoor het kind zich niet kan concentreren op
school. Kinderen hebben vaak het gevoel dat zij moeten kiezen tussen hun ouders, alsof ze
tussen twee vuren staan. Veel ouders maken ruzie waar de kinderen bij zijn en praten slecht
over elkaar tegen de kinderen. Kinderen worden hier vaak onzeker door en gaan zich schuldig
voelen. Zij krijgen te maken met loyaliteitsconflicten (innerlijke tweestrijd). Ze houden van beide
ouders en willen niet kiezen. Kinderen zijn in veel gevallen bang dat ze één van de ouders
tekort doen of verdriet doen. Veel ‘scheidingskinderen’ hebben ook moeite met voor zichzelf
opkomen.
Dit zie ik terug in mijn gesprekken met kinderen en binnen de training Tim & Flapoor voor
kinderen. De kinderen met gescheiden ouders hebben vaak niet veel vriendjes en worden soms
gepest; zij komen niet goed voor zichzelf op. Wat verder opvalt aan de ‘scheidingskinderen’ is
dat zij vaak heel goed weten en voelen wat er aan de hand is thuis. Vaak durven zij hun gevoel
en hun gedachten niet uit te spreken bij ouders omdat ze bang zijn dat er dan weer ruzie komt.
Natuurlijk verschilt het van persoon tot persoon wat voor effecten een echtscheiding heeft op
kinderen, maar uit literatuur en praktijkonderzoek komen deze gevolgen heel duidelijk naar
voren. Verder verschilt het erg wat voor leeftijd en ontwikkelingsstadium een kind heeft in hoe
het met een scheiding omgaat.
Gevolgen lange termijn
We zien dat kinderen met gescheiden ouders op korte termijn maar ook vooral op de lange
termijn veel moeite hebben met het behouden van goede relaties met partners en vrienden. Ze
vinden het later vaak lastig om hun vrienden en/of partner te vertrouwen en er zijn veel
achterdochtige gedachtes aanwezig. Zij zijn bijvoorbeeld vaak bang dat hun partner vreemd zal
gaan of hen zal verlaten. Verder zijn veel ‘scheidingskinderen’ op latere leeftijd erg onzeker over
zichzelf in een relatie, zij hebben snel het gevoel dat ze iets fout doen.
Deze problemen hebben zich naar alle waarschijnlijkheid ontwikkeld doordat er in de kindertijd
en jeugd niet voldaan is aan een aantal basisbehoeften bijvoorbeeld vertrouwen en warmte,
openheid. Veel ouders zijn zo bezig met een scheiding dat zij er niet op letten wat hun kind
nodig heeft.
Hieronder wordt een schema weergeven waarin je gemakkelijk kunt zien wat voor signalen bij
het kind erop kunnen duiden dat deze problemen heeft door de scheiding. Deze
gevolgen/signalen zijn per leeftijdsgroep gecategoriseerd. Het kan een handig hulpmiddel zijn
om in de gaten te houden hoe het met je kind gaat.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 4 van 19
Reacties
van
baby's
dreumesen (0 – 2 jaar)
en
Reacties van peuters en kleuters
(2 – 6 jaar)
Ze grijpen terug op een niet meer gebruikte knuffel.
Ze zijn in de war doordat de structuur van alledag
is onderbroken.
Ze vertonen pro-sociaal gedrag ( gedrag dat een
ander helpt maar dat ook voordeel oplevert voor
de helper)
Ze voelen zich schuldig, boos en verdrietig.
Ze huilen vaker.
Ze worden veeleisender.
Regressie: ze gedragen zich jonger dan hun leeftijd (duimzuigen, om fopspeen vragen, gevoerd
willen worden of broertjes of zusjes slaan).
Ze krijgen gevoelens van onveiligheid ( kan zich
uiten in nachtmerries en bijv. bedplassen).
Ze krijgen last van separatieangst: angst om van
de ouder weg te gaan.
Verschil tussen jongens en meisjes
Jongens worden over het algemeen iets meer
geprikkeld, rustelozer, drukker. Ze spelen minder
goed met vriendjes en zijn geneigd vaker alleen te
zitten. Ze schoppen bijvoorbeeld groepsactiviteiten
op school in de war.
Meisjes worden over het algemeen boos, kleine
volwassenen, gaan overdreven hun best doen om
netjes en gehoorzaam te zijn. Ze lezen andere
kinderen de les en ze geven andere kinderen een
standje.
Reactie van schoolkinderen (6 – 9
jaar)
Ze hebben medelijden met de niet-verzorgende
ouder.
Ze voelen zich verdrietig.
Ze voelen zich afgewezen door de nietverzorgende ouder.
Ze hebben een verminderd gevoel van eigenwaarde.
Ze hebben depressieve gevoelens.
De schoolprestaties gaan achteruit.
Ze hebben concentratieproblemen op school.
Reacties van schoolkinderen (9 –
12 jaar)
Ze richten hun boosheid tegen de ouders (voornamelijk tegen de verzorgende ouder).
Ze idealiseren de niet-verzorgende ouder.
Ze vormen een front met één ouder tegen de andere ouder.
Ze voelen zich verdrietig.
Ze zijn bezorgd over het welzijn van de ouders.
Ze zijn huiverig voor wat hen zal overkomen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 5 van 19
Ze voelen zich eenzaam, machteloos en hulpeloos.
De schoolprestaties gaan achteruit.
Ze hebben problemen met vriendjes en vriendinnetjes.
Ze raken verzeild in vechtpartijen met leeftijdsgenoten.
Ze hebben regelmatig last van hoofdpijn en buikpijn.
Reacties van adolescenten (12 –
22 jaar)
Ze verbergen hun gevoelens.
Ze zoeken afleiding in spel en andere activiteiten.
Ze praten niet graag over gevoelens.
Ze voelen boosheid.
Ze hechten zich aan één van beide ouders.
Ze maken zich zorgen om de gevolgen van de
scheiding.
Ze voelen zich verplicht de ouders te helpen.
Ze kunnen gaan spijbelen van school.
Ze gebruiken vaker alcohol en drugs.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 6 van 19
Je kind ondersteunen
“Mijn dochters waren 3 en 5 toen ik van hun vader ging scheiden. Mijn jongste dochter heeft na
de scheiding 2 maanden niet gepraat, ik wist mij geen raad! Ik heb zo ontzettend veel spijt dat ik
haar niet heb kunnen geven wat zij nodig had...”
In dit hoofdstuk zal ik het een en ander vertellen over hoe je je kind het beste kunt
ondersteunen en hoe je met je kind in gesprek kunt gaan.
Luister goed naar je kind
Je kind zal veel vragen, gevoelens, veronderstellingen en zorgen hebben over de
echtscheiding. Ook zal je kind soms zijn verhaal kwijt willen. Neem daar de tijd voor. Blijf rustig
zitten en onderbreek je kind niet. Wees voorzichtig met te snelle oplossingsgerichte reacties, je
kind wil waarschijnlijk vooral gehoord worden. Het heeft behoefte aan geduld en jouw
ongedeelde aandacht. Geef je kind toestemming om zoveel verdriet en andere gevoelens te
uiten als het op dat moment kwijt wil.
Het is belangrijk om je kind duidelijk te maken dat er ruimte is voor al zijn gevoelens. Veel
kinderen verbergen hun gevoelens van droefheid, woede of verwarring omdat ze bang zijn dat
deze gevoelens hun ouders van hun stuk kunnen brengen of omdat ze bang zijn dat er ruzie zal
komen. Je kind moet weten dat al zijn gevoelens er mogen zijn. Geef vooral ook aan dat zijn
gevoelens normaal zijn en accepteer deze gevoelens, leg eventueel uit waardoor het komt dat
het kind zich zo voelt. Vertel bijvoorbeeld dat het normaal is dat het hoopt dat papa en mama
weer bij elkaar komen, het kan namelijk zo zijn dat het kind zich schaamt voor deze wens. Leg
je kind uit dat dit niet nodig is, omdat alle kinderen willen dat hun ouders bij elkaar zijn.
Benadruk wel dat het niet vaak voorkomt dat gescheiden mensen weer bij elkaar terugkomen.
Leg je kind uit dat de scheiding niet zijn schuld is
Veel kinderen hebben het gevoel dat de scheiding hun schuld is en voelen zich dan ook
schuldig. Het is belangrijk dat je dit idee regelmatig en met kracht ontkracht en aangeeft dat dit
beslist niet het geval is. Het kan belangrijk zijn om de eerste jaren na de scheiding met
regelmaat te zeggen dat de scheiding een beslissing van papa en mama is en dat het kind er
niets mee te maken heeft.
Vertel de oorzaak van de scheiding aan je kind
Het is belangrijk dat je als ouder je kind vertelt wat de oorzaak van de scheiding is geweest.
Kinderen zijn minder kwetsbaar dan je als ouder vaak denkt als het gaat om de waarheid
accepteren. Niets vertellen, of het vertellen van halve waarheden zaait verwarring en
wantrouwen. Terwijl de waarheid, ook al is deze pijnlijk, duidelijkheid schept. Je kind zal zichzelf
ook veel minder als schuldige zien.
Wees eerlijk
Vertel je kind bijvoorbeeld niet dat ‘papa even weg is voor de zaak’ of dat het leven vanaf nu
geweldig zal worden. Kinderen zijn heel gevoelig, ze zullen feilloos aanvoelen dat je iets voor ze
achterhoudt en dat zullen ze als onprettig ervaren. Ook al weten ze dat je dit voor hun eigen
bestwil doet. Kinderen hebben behoefte aan duidelijke, begrijpelijke antwoorden op hun vragen.
Praat met je kind over andere scheidingen
Vraag je kind naar vriendjes van wie de ouders ook gescheiden zijn. Dit is een goede manier
om te leren over de angsten van je kind en zijn gedachten over gescheiden ouders.
Dit geeft je de mogelijkheid om misverstanden weg te ruimen en je kind eraan te herinneren dat
ook andere kinderen hebben meegemaakt wat hij/zij nu meemaakt.
Neem eventueel contact op met de school van je kind
Door contact op te nemen met de school van je kind kan er gezocht worden naar een
afstemming. Ook kan de school een plek zijn waar je kind ervaringen kan uitwisselen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 7 van 19
Praat samen over goede en minder goede gezinsherinneringen
Door de scheiding en het verdriet dat je kind daarvan heeft, vergeet het vaak de goede
gezinsherinneringen. Samen met je kind kun je mooie en leuke momenten bespreken. Op deze
manier ziet je kind in dat er niet alleen vervelende dingen zijn gebeurd maar dat er ook leuke
momenten met het gezin waren.
Lees samen met je kind boeken over scheiding
Een andere manier om de scheiding met je kind te bespreken is door samen een boek over
scheiding te lezen. Het helpt je stap voor stap de dingen te bespreken en structureert de
gedachten van je kind. Je kind heeft door het lezen van een boek een concrete aanleiding om
vragen te stellen. Verderop in deze handleiding staan een aantal titels van boeken voor
kinderen vermeld.
Praat niet negatief over je ex partner
Probeer in gesprekken met je kind niet negatief over je ex-partner te praten. Daarvan raakt je
kind in een loyaliteitsconflict. Communiceer ook vooral niet met je ex-partner via je kind, laat je
kind dus geen boodschappen overbrengen naar je ex-partner. Sta open voor positieve
opmerkingen van je kind over je ex-partner. Je kind moet de mogelijkheid hebben om van beide
ouders te kunnen blijven houden. Als je je kind daarin belemmert, zal het zich terugtrekken,
gaan liegen of neerslachtig worden.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 8 van 19
De omgangsregeling
“Elke keer als ik thuiskom hoor ik van mamma dat pappa stomme dingen doet,
als ik bij pappa kom hoor ik dat mamma stomme dingen doet. Ik word dan altijd heel erg
verdrietig en ga naar mijn kamer toe omdat ik niet weet wat ik moet zeggen.”
Over de omgangsregeling is wettelijk niet veel vastgelegd, het enige dat vast staat is dat er een
recht op omgang is en dat er een ouderschapsplan opgesteld moet worden. De manier waarop
dit ouderschapsplan ingevuld wordt kan door de ouders zelf bepaald worden. Sommige stellen
zullen kiezen voor een ‘normale’ omgangsregeling waarbij de niet verzorgende ouder de
kinderen eens in de twee weken een weekend heeft, andere stellen zullen soepeler met de
contactmomenten omgaan, weer andere stellen willen een co-ouderschap. Het is heel
belangrijk dat er goede afspraken gemaakt worden zodat beide ex-partners en de kinderen
weten waar ze aan toe zijn en deze afspraken worden opgesteld in het ouderschapsplan. In het
ouderschapsplan staat de volgende vraag centraal: Hoe willen wij als ouders na de scheiding
de opvoeding van onze kinderen aanpakken? Daarbij worden dan ook allerlei praktische zaken
geregeld over de contactmomenten, het halen en brengen van de kinderen, wie contact
onderhoudt met school etc. Neem bij het maken van deze afspraken ook vooral de wens van de
kinderen mee. Vele kinderen weten goed wat zij willen en willen ook betrokken worden bij het
maken van dit soort afspraken. Verder hebben veel kinderen aangegeven beide ouders te willen
blijven zien en dat ouders niet te ver uit elkaar gaan wonen.
Wat verder heel belangrijk is om je als ouders te realiseren, is dat je als ex-partners niet meer
hoeft samen te werken als partners maar alleen nog maar als ouders. Het is belangrijk dat het
partner-niveau afgesloten is, zodat je als ouders op ouderschapsniveau nog goed met elkaar
kunt communiceren in het belang van het kind. Hieronder zullen een aantal do’s en don’ts
gegeven worden die zijn bedoeld voor jou als ouder. Deze tips geven je een handreiking bij de
uitvoering van de omgangsregeling.
Do’s
Bespreek de bezoekregeling met je ex-partner voordat je het plan voorstelt aan je kind.
Met tieners kun je goed over de omgangsregeling praten. Leg datgene wat je uiteindelijk
overeenkomt wel vast. Zorg dat jij als ouder en je kind samen de structuur kennen volgens welke de omgang zal gaan verlopen. Houd het vooral voorspelbaar.
Geef je kind expliciet toestemming dat het goed is dat hij contact heeft met de andere
ouder. Laat je kind merken dat je begrijpt dat het kind zowel van jou als van de andere
ouder houdt.
Zorg ervoor dat je kind schoon en uitgerust is en gegeten heeft als het vertrekt voor of
terugkomt van een bezoek. Laat het liever niet vertrekken met een koffer vol vuile kleren.
Wees vooral beleefd wanneer je ex-partner je kind komt halen of terugbrengt. Als je
glimlacht en ervoor zorgt dat je kind klaar is op het afgesproken tijdstip, maak je de
overgang voor je kind misschien minder moeilijk.
Bel liever met je ex-partner als je kind naar school is of als het in bed ligt.
Laat je kind telefoneren naar je ex partner.
Het is goed om aan je kind te vertellen dat er bij beide huizen andere regels kunnen zijn.
Dit kan soms in het voordeel zijn en soms in het nadeel. Als je als ouder consequent blijft
is dit voor je kind en jezelf als ouder de meest stabiele situatie.
Als je tegen dingen aanloopt, overleg dan eerst met je ex-partner. Je kind kan zaken
soms heel anders beleven. Soms maken kinderen ook een beetje gebruik van de situatie
om bijvoorbeeld wat extra aandacht te krijgen. Pubers zetten zich af en proberen hun eigen weg te gaan, het is van groot belang dat ex partners zeker in deze periode consequent en in overleg blijven.
Geef belangrijke medische informatie over je kind door aan je ex-partner.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 9 van 19
Als je kind niet naar school wil of je ex-partner niet lijkt te willen bezoeken, maakt het
zich misschien zorgen om jou. Ze kunnen denken dat het zielig is om jou achter te laten.
Zorg ervoor dat je kind weet dat het goed met je gaat.
Probeer er te zijn als je kind je nodig heeft en probeer het rust en stabiliteit te geven.
Als je kind een keer niet veel zin heeft, laat het dan zijn gang gaan. Je moet niet te veel
willen als je kind bij je is en zeker jezelf niet opdringen. Dit voorkomt een hoop teleurstelling en frustratie voor zowel jezelf als je kind.
Accepteer dat je kind open en eerlijk moet kunnen blijven.
Overleg eerst met je ex-partner als je kind bijvoorbeeld op een sport gaat die ook in de
tijd van je ex-partner zal plaatsvinden of overleg eerst als je kind bijvoorbeeld een verjaardagsfeest heeft als het bij je ex-partner is. Je kunt niet beslissen over de tijd van je
ex-partner. Ook al woon je niet meer samen, zonder dit overleg zal je kind de dupe worden.
Zorg ervoor dat de overgang voor je kind van het ene naar het andere huis zo ontspannen en natuurlijk mogelijk is. Verzin vaste rituelen voor de heen en terugweg.
Don’ts
Probeer nooit conflicten of problemen te bespreken bij het brengen en halen van je kind,
zelfs een kleine woordenwisseling kan voor je kind heel emotioneel belastend zijn. Vaak
ben je op dat moment ook zo moe of emotioneel dat je dingen gaat zeggen die je beter
niet had kunnen zeggen.
Probeer je niet te bemoeien met de regels of bestraffing van je ex-partner. Na de scheiding bouwen beide ex partners een nieuw leven op met hun eigen regels en afspraken.
Probeer deze te respecteren, ook als je kind klaagt.
Vermijd concurrentie met je ex-partner. Dus ga niet vragen wie het liefste is of waar je
kind het meer naar zijn zin heeft. Probeer open te staan voor het verhaal van je kind
maar probeer je kind niet uit te horen over de situatie bij je ex-partner. Dit is voor veel
ouders een heel moeilijk punt. Als je kind met verhalen over je ex-partner komt, zeker
pubers, probeer dan rustig te blijven en niet onmiddellijk een standpunt in te nemen.
Laat nooit doorschemeren, door je woorden of daden, dat je het niet fijn vind als je kind
zich amuseert bij je ex-partner.
Praat in het bijzijn van je kind nooit slecht over je ex-partner en sta anderen ook niet toe
dit in het bijzijn van je kind te doen. Dit is het minimale respect dat je tegenover je expartner kunt tonen in het belang van je kind.
Compenseer het leed voor je kind niet met veel cadeautjes, kleding of overdreven bezorgdheid. Dit is niet in het belang van je kind en bovendien kun je dit niet eeuwig volhouden. Je kind kan hierdoor ook verwend worden, met alle gevolgen van dien.
Leg je kind nooit een zwijgplicht op of vraag het niet om iets voor je ex-partner te verzwijgen of te liegen. Hierdoor breng je je kind alleen maar in een loyaliteitsconflict. Zeker
kinderen praten hun mond snel voorbij en je ex-partner zal zeker denken dat je iets te
verbergen hebt. Je kind zal zich schuldig voelen als het per ongeluk zijn mond voorbij
gepraat heeft.
Maak het tijdelijke afscheid nooit te emotioneel, je kind is er niet bij gebaat dat het dit
soort emoties ook nog te verwerken krijgt.
Extra tips voor de niet-verzorgende ouder
Zorg er voor dat de verzorgende ouder altijd een beroep op jou kan doen als hij/zij een
oppas of kinderopvang nodig heeft. Wees zelf beschikbaar, maar oma, tante of nichtje
zijn ook goed.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 10 van 19
Maak afspraken met je werkgever zodat je onverwachts vrij kunt nemen om je kind op te
vangen. De verzorgende ouder kan zomaar ineens iets overkomen waardoor hij/zij even
niet zelf voor je kind(eren)kan zorgen.
Hoe beter jij de verzorgende ouder helpt als reserveouder, des te vaker zie jij je kind,
des te soepeler lopen de contacten en des te meer blijf je bij je kind betrokken.
Maak altijd een plan voor de tijd dat je kind bij je is zodat het zich niet hoeft te vervelen.
Wanneer je als niet verzorgende ouder na de scheiding alleen gaat wonen, is het niet
vanzelfsprekend dat je kind een eigen kamer krijgt. Omdat je kind er niet aldoor is vergeet je gauw dat het van belang is dat het zich thuis voelt. Als er een logeerkamer is,
laat je kind die dan mee inrichten en zijn eigen speelgoed en spullen neerzetten. Een eigen (kinder)bed is natuurlijk mooi, maar daarvoor moet je als ouder de ruimte en het
budget hebben. Wanneer je kind komt is die kamer even zijn eigen kamer. Als er geen
extra kamer voor je kind is, denk dan na over een eigen hoek in de woonkamer of de
keuken waar je zijn spullen neerzet. Leg voordat je kind komt zijn eigen spulletjes klaar.
Zorg voor een eigen dekbedovertrek dat speciaal voor je kind uit de kast wordt gehaald
als het komt slapen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 11 van 19
Handreikingen per leeftijdscategorie
Baby’s en dreumesen (0 – 2 jaar)
Voor kinderen in de leeftijd van 1 – 2 jaar kan de omgangsregeling heel verwarrend zijn. Dit uit
zich vaak in bijvoorbeeld angstig zijn en niet kunnen slapen. Ouders begrijpen dat vaak niet en
kunnen wel eens denken dat de ex-partner het kind tegen hem/haar opzet of denken dat de expartner onvoldoende rekening wil houden met de behoefte van het kind. Voor kinderen in deze
leeftijd is het prettig als het contact met de niet verzorgende ouder bestaat uit veel korte
contacten, dicht op elkaar. Ook kan een goed alternatief zijn dat de niet verzorgende ouder het
kind in zijn eigen omgeving bezoekt en daar een stukje van de zorg op zich neemt.
Peuters en kleuters ( 2 – 6 jaar)
Een kind in deze leeftijdsfase kan de omgangsregeling niet overzien omdat het tijdsbesef nog
niet voldoende is ontwikkeld. Een bijna altijd voorkomende angst na echtscheiding is dan ook
verlatingsangst, ook wel separatieangst genoemd. Als één ouder verdwijnt, kan de andere
ouder ook verdwijnen: hierdoor is het kind sterk gericht op de verzorgende ouder. Als kinderen
in deze leeftijdsfase angstig zijn uit zich dit vaak in nachtmerries en bedplassen. Voornamelijk
twee- en driejarigen hebben het moeilijk als de niet verzorgende ouder het kind in het kader van
de omgangsregeling komt ophalen en het kind de verzorgende ouder moet achterlaten. Ze
verheugen zich op de komst van de ouder en willen wel mee, maar tegelijkertijd willen ze niet
weg zonder de verzorgende ouder. De wisselingen zijn voor kinderen moeilijk en kunnen
gepaard gaan met veel stress. Ze kunnen heel heftig reageren op bezoekjes bij de andere
ouder zonder dat daar een aanwijsbare reden voor is. Er zijn kinderen die na een wisseling stil
naar hun kamer gaan om een beetje te spelen en zo de omschakeling te maken, er zijn ook
kinderen die extreem lastig of verdrietig zijn na de wisseling en alle aandacht opeisen. Peuters
van twee of drie jaar blijven het meest betrokken op hun vader of moeder als ze die wekelijks
kunnen ontmoeten. Het is daarom aan te raden dat je kind minstens één keer per week de niet
verzorgende ouder ontmoet.
Schoolkinderen (6 – 9 jaar)
Als het kind zich in deze leeftijdsfase bevindt kan het contactmoment langer worden dan in de
leeftijdsfases die hiervoor zijn beschreven. Het bezoek kan dan in de meeste gevallen één of
twee overnachtingen omvatten. Veel niet verzorgende ouders vinden het waardevol om hun
kinderen niet alleen overdag op bezoek te hebben. De avonden, het slapen gaan en opstaan
hebben hun eigen sfeer met eigen rituelen. Een dergelijke omgangsregeling sluit goed aan bij
kinderen in deze leeftijd. Probeer kinderen vanaf een jaar of acht in het overleg met de
omgangsregeling te betrekken. Luister als ze zelf aangeven dat ze op een bepaald weekend
liever thuis zijn en respecteer dit.
Schoolkinderen (9 – 12 jaar)
Als de ouders niet al te ver uit elkaar wonen, zal het kind in deze leeftijdsfase sneller in staat
zijn om zelf van de ene ouder naar de andere te gaan. Het kind kan dan vaker korte bezoekjes
afleggen aan de niet verzorgende ouder. Een kind op deze leeftijd vindt het vaak prettig om
telefonisch contact of contact via de e-mail te hebben met de ouder.
Adolescenten (12 – 22 jaar)
Voor kinderen in deze leeftijdsfase kan het prettig zijn als bezoekafspraken losser verlopen. Zij
willen vaak zelf het initiatief nemen om even langs te gaan bij de niet verzorgende ouder als het
hun uitkomt. Als de spanning van de scheiding eraf is, is dat prima.
Zolang er nog strijd of onduidelijkheid is over de verblijfplaats van de kinderen is dit vervelend.
In het laatste geval is het beter als er vaste tijden voor het bezoek zijn, zodat dat geen reden
kan worden voor touwtrekken.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 12 van 19
Adviezen voor de niet-verzorgende ouder
“Het meest moeilijke vind ik toch wel dat de nieuwe man van mijn ex-vrouw mijn kinderen beter
kent dan ik.”
Zeker voor de niet verzorgende ouder is het na een scheiding moeilijk om een vorm te vinden
voor het contact met je kind. Soms is dit zelfs zo moeilijk dat de niet verzorgende ouder
maanden of jarenlang geen of nauwelijks contact heeft met zijn kind. Toch moet de niet
verzorgende ouder zich als ouder blijven gedragen. Dit is een investering in de toekomst en
maakt de kans groter dat je als ouders weer naar je kind toe groeit.
Hieronder worden een aantal adviezen gegeven aan de niet verzorgende ouder die weinig
contact heeft met zijn kind.
Vecht tegen het gevoel dat iedereen (je ex-partner, de hulpverlening en andere instanties) tegen je samenspant. Het gevaar is dat zo’n gevoel via non-verbale signalen doorwerkt in de relatie met je kind.
Doe, al is er maar weinig gelegenheid voor, leuke dingen met je kind. Probeer je kind
niet op te voeden, laat dat maar aan je ex-partner over. Probeer niet teveel kritiek te
hebben, vraag niet teveel naar prestaties, let niet teveel op kleding of tafelmanieren, etc.
Dit alles uiteraard wel zonder je kind te ‘verpesten’ of slecht gedrag te bevorderen. Zorg
dat je kind zich jullie contacten herinnert als plezierig. Vertel op een vriendelijke manier
dat je van zijn nabijheid geniet, dat je het leuk vindt om samen met je kind te eten,
ergens naar toe te gaan, tv te kijken of wat dan ook te doen.
Probeer een eigen vriendenkring en een eigen leven op te bouwen.
Laat regelmatig van je horen via brieven, kaarten en mailtjes. Probeer daarin een neutrale toon te hanteren en probeer wat je schrijft af te stemmen op je kind. Als het erg mooi
weer is, kun je bijvoorbeeld iets zeggen over buiten spelen en vragen of je kind het ook
fijn vindt dat het zo warm is. Je kunt ook vragen naar gebeurtenissen op school en eventueel kun je berichten via de advocaat van je ex-partner doorsturen.
Realiseer je dat er slechts een heel dun draadje is dat je met je kind verbindt. Zorg dat
het niet breekt. Dat kan gemakkelijk gebeuren als je de strijd aan gaat met je ex-partner.
Zorg er juist voor dat die draad dikker wordt, dan is de kans het grootst dat je later weer
een grotere rol kan gaan spelen in het leven van je kind.
Als je bang bent dat je kind je later zal verwijten dat je onvoldoende gedaan hebt om
contact met hem te houden, kan je je gedachten en gevoelens in een brief aan hem opschrijven. Wellicht komt er later een moment dat je die aan je kind kunt en wilt geven.
Het is verstandig om een dergelijke brief zorgvuldig te formuleren en eventueel door een
onafhankelijke derde te laten lezen.
Houd een dagboek bij waarin je over je eigen gevoelens en gedachten schrijft. Dikwijls
maakt dat duidelijk dat er toch wel een kleine vooruitgang is in het contact tussen jou en
je kind.
Zoek begeleiding, iemand die je helpt om positief en nuchter na te denken.
Zorg dat je vrienden blijft zien. Daardoor voorkom je dat je je kind met jouw zorgen opzadelt. Bovendien helpt het je om lastige momenten met je kind te relativeren.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 13 van 19
Nieuwe partner en aanpassing aan het
stiefgezin
“Ik ben heel weinig tijd met mijn mama alleen. Meestal is haar man erbij en dan is het anders.
Als ze alleen is, zingen we. Wanneer hij erbij is doen we dat niet.”
“Ik besefte helemaal niet dat mijn zoontje een eigen kamer nodig had ook al was hij maar heel
soms bij mij. Mijn stiefdochters hadden wel een eigen kamer. Ik heb toen mijn zoon volwassen
was pas te horen gekregen hoe verschrikkelijk hij dit vond.”
De rust en houvast die meestal met moeite zijn ontstaan na de scheiding worden vaak
verstoord als een nieuwe partner zijn entree maakt in het gezin. De stabiliteit in de ouder-kind
relatie wordt vaker verstoord als de ouders nieuwe relaties aangaan. Uit onderzoek blijkt dat de
komst van een nieuwe partner voor sommige kinderen soms nog traumatischer is dan de
scheiding zelf. Het is belangrijk dat je kind vanaf het begin ervaart dat er in de relatie met zijn
ouders niets veranderd. De nieuwe vriend of vriendin doet er goed aan in het begin op de
achtergrond te blijven en zich niet te mengen in zaken die direct met je kind te maken hebben.
Vooral als je kind de nieuwe partner ziet als oorzaak van de echtscheiding zal deze veel geduld
moeten hebben. Kinderen zijn er goed in de nieuwe partner uit te dagen en ze zoeken
voortdurend bevestiging voor hun negatieve gevoelens. Ze willen positieve eigenschappen,
zeker in het begin, gewoon niet zien. Voor kinderen die het alleen-zijn met de ouders als een
last ervaren, is het vaak een opluchting als vader of moeder een nieuwe partner krijgt. Vooral
jongeren krijgen zo weer meer ruimte om hun eigen leven op te pakken. Meisjes in
stiefgezinnen lijken zich iets minder goed aan te passen dan jongens. Ze hebben meer
moeilijkheden in de interactie met hun stiefvader en meer moeite om hem te accepteren dan
jongens. Ook de leeftijd speelt een belangrijke rol bij de vorming van een stiefgezin. Hoe jonger
de kinderen zijn, hoe gemakkelijker ze zich doorgaans aan de stiefouder aanpassen. Bijna alle
stiefouders hebben minder kans te worden geaccepteerd door stiefkinderen van 10 t/m 13 jaar
dan door jongeren kinderen en oudere adolescenten. Uit loyaliteit tegenover de andere ouder
zullen de meeste kinderen de nieuwe partner aanvankelijk verwerpen en de stiefouder het
gevoel geven dat hij of zij niet tot het gezin behoort. Kinderen kunnen angstig zijn om hun ouder
kwijt te raken aan de nieuwe partner. De kinderen hebben al een verlies geleden door de
scheiding en ze reageren overgevoelig op verdere verliezen, of die nu echt zijn of ingebeeld.
Er zijn enkele punten die je als ouder kunnen helpen in de rol van ouder en die je kunt
combineren met de komst van een nieuwe partner. Deze do’s en don’ts staan hieronder
beschreven.
Do’s
Doe geen dingen zonder je kind die je voor de komst van je nieuwe partner samen met
je kind deed. Blijf dingen samen met je kind ondernemen, eventueel samen met je nieuwe partner.
Breng je kind niet een paar uur vroeger naar bed omdat je alleen wil zijn met je nieuwe
partner: blijf de tijden hanteren die je voor de komst van je nieuwe partner ook hanteerde.
Verdedig je kind altijd als daartoe aanleiding is.
Als je kind gewend is je slaapkamer binnen te komen wanneer je kind het maar wil, dan
moet je misschien nadenken over hoe dat voortaan verder moet.
Don’ts
Lach nooit om de fouten van je kind in het bijzijn van je nieuwe partner.
Ben je de niet verzorgende ouder, laat je nieuwe partner dan in het begin niet langer dan
een paar uur aanwezig zijn tijdens de bezoeken van je kind. Je kind zou kunnen denken
dat je liever bij je nieuwe partner bent dan bij hem of haar.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 14 van 19
Loop niet te koop met de seksuele kant van je relatie. Wees niet te demonstratief waar je
kind bij is, want dan wordt je kind beslist jaloers. Je kind kan bang worden het te verliezen van een rivaal in de strijd om de liefde van zijn ouder.
Sta je nieuwe partner niet toe om de regels in huis te veranderen waar het je kind betreft.
Je moet je positie als gezagdrager behouden en zo een gevoel van stabiliteit en continuïteit helpen opbouwen.
Trek nooit ongunstige vergelijkingen tussen je ex-partner en je nieuwe partner in het
bijzijn van je kind.
Praat niet negatief over je ex-partner tegen je nieuwe partner waar je kind bij is.
Als je kind problemen heeft met de nieuwe relatie van je ex-partner, probeer daar dan
objectief in te blijven en je daar niet in te mengen. Het is het probleem van je ex-partner
en niet dat van jou.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 15 van 19
Boeken
Boeken voor kinderen van 4 tot 6 jaar:
•
Van alles Twee, Martine Delfos, 2006, (Voor)leesboek met tekeningen, 9789085605041
•
Kamil, de groene kameleon, Danielle Steggink, 2002, (Voor)leesboek, 978906665500
•
Dag papa, tot zaterdag!, M. Baumbach, 2006, (Voor)leesboek, 9789053415825
•
Niet meer samen, L. Klein & L. Klein-Vuijst, 2007 (Voor)leesboek, 9789033830044
Boeken voor kinderen van 6 tot 9 jaar:
•
Van alles Twee, Martine Delfos, 2006 (Voor)leesboek met tekeningen, 9789085605041
•
Bang, boos, blij, Overgaauw, Boukje e.a., 2e druk 2007, Werkboek, 9789085605287
•
Dees, een vader en een viool, Lea Smulders & Liesbeth Smulders-Groenhuijsen, 1e
druk 2004 Leesboek + cd (ook excl. cd verkrijgbaar), 9789066655430
•
Julia heeft twee huizen, Nicoline Wisse Smit, 1e druk 2007, Leesboek, 9789085605201
•
De koning trok uit om de draak te doden, Brigitte Spangenberg & Martina Vent, 1997,
Voorleesboek 9789060384213
Boeken voor kinderen van 9 tot 12 jaar:
•
Bang, boos, blij, Overgaauw, Boukje e.a. 2003, Werkboek, 9789085605287
•
Dees, een vader en een viool, Lea Smulders & Liesbeth Smulders-Groenhuijsen, 2004,
Leesboek 9789066655430
•
Julia heeft twee huizen, Nicoline Wisse Smit, 1e druk 2007, Leesboek, 9789085605201
•
Kinderen en echtscheiding, Ludo Driesen, 2002, Werkboek en dagboek,
9789044112009
•
De koning trok uit om de draak te doden, Brigitte Spangenberg & Martina Vent, 1997,
Voorleesboek 9789060384213
•
Weekendpapa, N. Scherpbier & Anne westerduin, 2006, Leesboek, 9789085430353
•
Verdriet met mayonaise, Carry Slee, 2005, Leesboek, 9789049920906
•
Vaders, moeders? Hardgekookte eieren!, Jacques Vriens, 1998, Leesboek,
9789026991530
•
Ik wil niet kiezen tussen papa en mama, Danielle Vogels, 2005, Ervaringsverhalen,
9789059540354
Boeken voor kinderen ouder dan 12 jaar:
•
Mijn ouders zijn gescheiden, Maria Stoorvogel & Anne Westerduin
•
Spiegels, Alma Post
•
2 ouders apart. Jongeren over de scheiding van hun ouders, E. Put.
•
Gek van een eiland, Koen D'haene
•
En nog een fijne vakantie!, Jan Ploeger
Boeken voor ouders
•
Een nieuwe start. Vaders na de scheiding. Vincent Duindam & Marike Vroom
•
Een nieuwe start. Als je relatie eindigt. Bruce Fisher & Robert Alberti
•
Heling na scheiding. Het einde van een relatie is een nieuw begin. Debbie Ford
•
Bijkomen van je scheiding. Kathryn Lankton
•
Weg bij hem en terug bij jezelf. Vrouwen en hun echtscheiding. Youke Nagel
•
Ouderschap voor en na (echt)scheiding. Een praktische handleiding. J. van Schooten &
Liesbeth 't Hart
•
Samen uit elkaar. Ouders blijven na de scheiding. I. de Waele
•
Als je partner je verlaat... Doris Wolf
•
Het stiefparadijs. Gideon de Haan & Violet Falkenburg
•
Handboek scheiden en de kinderen. E. Spruijt
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 16 van 19
Websites
www.villapinedo.nl (voor jongeren)
www.stichtingjongehelden.nl (voor jongeren)
www.echtscheidingswijzer.nl
www.scheiding-omgang.nl
www.ouderalleen.nl
www.grootgezin.nl
www.ouders.nl
www.opvoedadvies.nl
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 17 van 19
Contactgegevens
www.synthese.nl
Locaties:
•
Gennep 0485 512934
•
Horst
077 3978500
•
Mook
024 8909480
•
Venray 0478 517317
•
Velden 077 4722534
•
Leudal 0475 745138
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 18 van 19
Literatuurlijst
•
•
•
•
•
M. Borsboom, L. van Zeeland: Handreikingen voor gescheiden ouders; uitgave NIM
Maatschappelijk werk
Kinderen en echtscheiding, opvoedingsreeks, Jeugdinformatie
E. Spruijt, H. Kormos: Handboek scheiden en de kinderen; 2010; uitgeverij Bohn Stafleu
van Loghum
K. Singendonk, G. Meesters: Kind en echtscheiding; derde druk 2012; uitgeverij Pearson
C.Vos: Gescheiden, met je ex toch samen goede ouders; eerste druk 2011; uitgeverij
Spectrum
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 19 van 19
Handreikingen voor
gescheiden ouders
Lisanne Vermeulen, maatschappelijk werker i.o.
Juli 2014
Inhoud
Voorwoord ................................................................................................................ 3
Gevolgen voor het kind .......................................................................................... 4
Je kind ondersteunen ............................................................................................ 7
De omgangsregeling ............................................................................................... 9
Handreikingen per leeftijdscategorie ...............................................................12
Adviezen voor de niet-verzorgende ouder ....................................................13
Nieuwe partner en aanpassing aan het stiefgezin ..................................... 14
Boeken .......................................................................................................................16
Websites ................................................................................................................... 17
Contactgegevens ................................................................................................... 18
Literatuurlijst ...........................................................................................................19
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 2 van 19
Voorwoord
Mijn naam is Lisanne Vermeulen, maatschappelijk werker in opleiding bij Synthese. Bij
Synthese hoorde ik dat er binnen het groepswerk van Synthese een groep voor kinderen van
gescheiden ouders bestaat. Deze is bedoeld voor kinderen die de scheiding van hun ouders
niet goed weten te verwerken. In mijn omgeving en in mijn dagelijkse werkzaamheden kom ik
veel kinderen van gescheiden ouders tegen en ik hoor regelmatig signalen dat ouders niet goed
weten hoe zij samen met hun kinderen om moeten gaan na een scheiding. Een scheiding is
voor alle betrokkenen een ingrijpende gebeurtenis, voor zowel de ouders als voor de kinderen.
In veel gevallen voelen ouders zich na een scheiding machteloos en weten zij niet goed hoe zij
hun kinderen het beste kunnen ondersteunen. Dit heeft vaak grote gevolgen voor kinderen. Ik
vind het belangrijk dat we er samen voor proberen te zorgen dat kinderen zo goed mogelijk
ondersteund worden bij de scheiding. Niet alleen vanuit mijn rol als maatschappelijk werker,
maar ook omdat ik zelf kind van gescheiden ouders ben. Ik heb door de jaren heen zelf ervaren
wat voor impact een scheiding heeft op een kind en hoe lang de gevolgen kunnen doorwerken.
Daarom heb ik deze brochure met handreikingen voor ouders ontwikkeld. In het boekje zal ik
tips geven: ik zal meer informatie geven over de gevolgen van een scheiding voor kinderen en
ik zal een aantal boeken, internet links etc. benoemen.
Ik houd van mijn mamma
dat begrijpt mijn papa niet.
Ik houd van mijn pappa
dat begrijpt mijn mamma niet.
Ik houd van allebei maar zij zeggen: “je moet kiezen”:
maar ik wil geen van beide verliezen!
Ik wil geen ruzie ik wil geen pijn:
Ik wil dat jullie allebei jezelf zijn!
Ik hoef geen geld, ik hoef nergens heen:
Het liefst zit ik op mijn kamer helemaal alleen…
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 3 van 19
Gevolgen voor het kind
“Het is ook wel een beetje mijn schuld. Ze zijn gescheiden over snoep.
Mamma wil niet dat ik snoep, anders krijg ik slechte tanden.
Van pappa mocht het wel! Dan kreeg ik in de winkel een likstok en dan kregen ze ruzie.”
Een scheiding is voor een kind altijd een ingrijpende gebeurtenis. Het is een hele schok als
ouders uit elkaar gaan. Tijdens deze periode is er veel onduidelijkheid en onzekerheid voor
kinderen; zij weten niet wat hen te wachten staat. De breuk zorgt altijd voor veel verdriet, angst
en/of woede. Het kind verliest de veilige basis van het vertrouwde gezin. Er zijn veel gevolgen
voor kinderen en hun ontwikkeling wanneer ouders gaan scheiden. Zo worden kinderen op
korte termijn, maar ook vaak op de lange termijn angstig en depressief en gaan zij agressief
en/of strafbaar gedrag vertonen. Wat je vaak ziet bij scheidingen is dat ouders zo bezig zijn met
de scheiding dat er geen aandacht meer is voor het kind.
Wanneer het kind last heeft van de scheiding en hier niets mee gedaan wordt, kan het kind
nergens terecht met deze gevoelens en gedachtes. Het wordt opgekropt en dit kan zich gaan
uiten in angsten en depressies. Daarnaast kan het ook zo zijn dat het kind juist erg moeilijk
gedrag gaat vertonen, wat als het ware een schreeuw om hulp is. Een stil en verdrietig kind valt
niet op maar een agressief schreeuwend kind moet een halt toegeroepen worden en krijgt op
deze manier toch aandacht.
Uit onderzoek is gebleken dat kinderen van gescheiden ouders vaak ook mindere
schoolprestaties hebben en vaker veel roken/blowen en drinken. Dit kan komen doordat er
teveel spanningen en problemen thuis zijn waardoor het kind zich niet kan concentreren op
school. Kinderen hebben vaak het gevoel dat zij moeten kiezen tussen hun ouders, alsof ze
tussen twee vuren staan. Veel ouders maken ruzie waar de kinderen bij zijn en praten slecht
over elkaar tegen de kinderen. Kinderen worden hier vaak onzeker door en gaan zich schuldig
voelen. Zij krijgen te maken met loyaliteitsconflicten (innerlijke tweestrijd). Ze houden van beide
ouders en willen niet kiezen. Kinderen zijn in veel gevallen bang dat ze één van de ouders
tekort doen of verdriet doen. Veel ‘scheidingskinderen’ hebben ook moeite met voor zichzelf
opkomen.
Dit zie ik terug in mijn gesprekken met kinderen en binnen de training Tim & Flapoor voor
kinderen. De kinderen met gescheiden ouders hebben vaak niet veel vriendjes en worden soms
gepest; zij komen niet goed voor zichzelf op. Wat verder opvalt aan de ‘scheidingskinderen’ is
dat zij vaak heel goed weten en voelen wat er aan de hand is thuis. Vaak durven zij hun gevoel
en hun gedachten niet uit te spreken bij ouders omdat ze bang zijn dat er dan weer ruzie komt.
Natuurlijk verschilt het van persoon tot persoon wat voor effecten een echtscheiding heeft op
kinderen, maar uit literatuur en praktijkonderzoek komen deze gevolgen heel duidelijk naar
voren. Verder verschilt het erg wat voor leeftijd en ontwikkelingsstadium een kind heeft in hoe
het met een scheiding omgaat.
Gevolgen lange termijn
We zien dat kinderen met gescheiden ouders op korte termijn maar ook vooral op de lange
termijn veel moeite hebben met het behouden van goede relaties met partners en vrienden. Ze
vinden het later vaak lastig om hun vrienden en/of partner te vertrouwen en er zijn veel
achterdochtige gedachtes aanwezig. Zij zijn bijvoorbeeld vaak bang dat hun partner vreemd zal
gaan of hen zal verlaten. Verder zijn veel ‘scheidingskinderen’ op latere leeftijd erg onzeker over
zichzelf in een relatie, zij hebben snel het gevoel dat ze iets fout doen.
Deze problemen hebben zich naar alle waarschijnlijkheid ontwikkeld doordat er in de kindertijd
en jeugd niet voldaan is aan een aantal basisbehoeften bijvoorbeeld vertrouwen en warmte,
openheid. Veel ouders zijn zo bezig met een scheiding dat zij er niet op letten wat hun kind
nodig heeft.
Hieronder wordt een schema weergeven waarin je gemakkelijk kunt zien wat voor signalen bij
het kind erop kunnen duiden dat deze problemen heeft door de scheiding. Deze
gevolgen/signalen zijn per leeftijdsgroep gecategoriseerd. Het kan een handig hulpmiddel zijn
om in de gaten te houden hoe het met je kind gaat.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 4 van 19
Reacties
van
baby's
dreumesen (0 – 2 jaar)
en
Reacties van peuters en kleuters
(2 – 6 jaar)
Ze grijpen terug op een niet meer gebruikte knuffel.
Ze zijn in de war doordat de structuur van alledag
is onderbroken.
Ze vertonen pro-sociaal gedrag ( gedrag dat een
ander helpt maar dat ook voordeel oplevert voor
de helper)
Ze voelen zich schuldig, boos en verdrietig.
Ze huilen vaker.
Ze worden veeleisender.
Regressie: ze gedragen zich jonger dan hun leeftijd (duimzuigen, om fopspeen vragen, gevoerd
willen worden of broertjes of zusjes slaan).
Ze krijgen gevoelens van onveiligheid ( kan zich
uiten in nachtmerries en bijv. bedplassen).
Ze krijgen last van separatieangst: angst om van
de ouder weg te gaan.
Verschil tussen jongens en meisjes
Jongens worden over het algemeen iets meer
geprikkeld, rustelozer, drukker. Ze spelen minder
goed met vriendjes en zijn geneigd vaker alleen te
zitten. Ze schoppen bijvoorbeeld groepsactiviteiten
op school in de war.
Meisjes worden over het algemeen boos, kleine
volwassenen, gaan overdreven hun best doen om
netjes en gehoorzaam te zijn. Ze lezen andere
kinderen de les en ze geven andere kinderen een
standje.
Reactie van schoolkinderen (6 – 9
jaar)
Ze hebben medelijden met de niet-verzorgende
ouder.
Ze voelen zich verdrietig.
Ze voelen zich afgewezen door de nietverzorgende ouder.
Ze hebben een verminderd gevoel van eigenwaarde.
Ze hebben depressieve gevoelens.
De schoolprestaties gaan achteruit.
Ze hebben concentratieproblemen op school.
Reacties van schoolkinderen (9 –
12 jaar)
Ze richten hun boosheid tegen de ouders (voornamelijk tegen de verzorgende ouder).
Ze idealiseren de niet-verzorgende ouder.
Ze vormen een front met één ouder tegen de andere ouder.
Ze voelen zich verdrietig.
Ze zijn bezorgd over het welzijn van de ouders.
Ze zijn huiverig voor wat hen zal overkomen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 5 van 19
Ze voelen zich eenzaam, machteloos en hulpeloos.
De schoolprestaties gaan achteruit.
Ze hebben problemen met vriendjes en vriendinnetjes.
Ze raken verzeild in vechtpartijen met leeftijdsgenoten.
Ze hebben regelmatig last van hoofdpijn en buikpijn.
Reacties van adolescenten (12 –
22 jaar)
Ze verbergen hun gevoelens.
Ze zoeken afleiding in spel en andere activiteiten.
Ze praten niet graag over gevoelens.
Ze voelen boosheid.
Ze hechten zich aan één van beide ouders.
Ze maken zich zorgen om de gevolgen van de
scheiding.
Ze voelen zich verplicht de ouders te helpen.
Ze kunnen gaan spijbelen van school.
Ze gebruiken vaker alcohol en drugs.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 6 van 19
Je kind ondersteunen
“Mijn dochters waren 3 en 5 toen ik van hun vader ging scheiden. Mijn jongste dochter heeft na
de scheiding 2 maanden niet gepraat, ik wist mij geen raad! Ik heb zo ontzettend veel spijt dat ik
haar niet heb kunnen geven wat zij nodig had...”
In dit hoofdstuk zal ik het een en ander vertellen over hoe je je kind het beste kunt
ondersteunen en hoe je met je kind in gesprek kunt gaan.
Luister goed naar je kind
Je kind zal veel vragen, gevoelens, veronderstellingen en zorgen hebben over de
echtscheiding. Ook zal je kind soms zijn verhaal kwijt willen. Neem daar de tijd voor. Blijf rustig
zitten en onderbreek je kind niet. Wees voorzichtig met te snelle oplossingsgerichte reacties, je
kind wil waarschijnlijk vooral gehoord worden. Het heeft behoefte aan geduld en jouw
ongedeelde aandacht. Geef je kind toestemming om zoveel verdriet en andere gevoelens te
uiten als het op dat moment kwijt wil.
Het is belangrijk om je kind duidelijk te maken dat er ruimte is voor al zijn gevoelens. Veel
kinderen verbergen hun gevoelens van droefheid, woede of verwarring omdat ze bang zijn dat
deze gevoelens hun ouders van hun stuk kunnen brengen of omdat ze bang zijn dat er ruzie zal
komen. Je kind moet weten dat al zijn gevoelens er mogen zijn. Geef vooral ook aan dat zijn
gevoelens normaal zijn en accepteer deze gevoelens, leg eventueel uit waardoor het komt dat
het kind zich zo voelt. Vertel bijvoorbeeld dat het normaal is dat het hoopt dat papa en mama
weer bij elkaar komen, het kan namelijk zo zijn dat het kind zich schaamt voor deze wens. Leg
je kind uit dat dit niet nodig is, omdat alle kinderen willen dat hun ouders bij elkaar zijn.
Benadruk wel dat het niet vaak voorkomt dat gescheiden mensen weer bij elkaar terugkomen.
Leg je kind uit dat de scheiding niet zijn schuld is
Veel kinderen hebben het gevoel dat de scheiding hun schuld is en voelen zich dan ook
schuldig. Het is belangrijk dat je dit idee regelmatig en met kracht ontkracht en aangeeft dat dit
beslist niet het geval is. Het kan belangrijk zijn om de eerste jaren na de scheiding met
regelmaat te zeggen dat de scheiding een beslissing van papa en mama is en dat het kind er
niets mee te maken heeft.
Vertel de oorzaak van de scheiding aan je kind
Het is belangrijk dat je als ouder je kind vertelt wat de oorzaak van de scheiding is geweest.
Kinderen zijn minder kwetsbaar dan je als ouder vaak denkt als het gaat om de waarheid
accepteren. Niets vertellen, of het vertellen van halve waarheden zaait verwarring en
wantrouwen. Terwijl de waarheid, ook al is deze pijnlijk, duidelijkheid schept. Je kind zal zichzelf
ook veel minder als schuldige zien.
Wees eerlijk
Vertel je kind bijvoorbeeld niet dat ‘papa even weg is voor de zaak’ of dat het leven vanaf nu
geweldig zal worden. Kinderen zijn heel gevoelig, ze zullen feilloos aanvoelen dat je iets voor ze
achterhoudt en dat zullen ze als onprettig ervaren. Ook al weten ze dat je dit voor hun eigen
bestwil doet. Kinderen hebben behoefte aan duidelijke, begrijpelijke antwoorden op hun vragen.
Praat met je kind over andere scheidingen
Vraag je kind naar vriendjes van wie de ouders ook gescheiden zijn. Dit is een goede manier
om te leren over de angsten van je kind en zijn gedachten over gescheiden ouders.
Dit geeft je de mogelijkheid om misverstanden weg te ruimen en je kind eraan te herinneren dat
ook andere kinderen hebben meegemaakt wat hij/zij nu meemaakt.
Neem eventueel contact op met de school van je kind
Door contact op te nemen met de school van je kind kan er gezocht worden naar een
afstemming. Ook kan de school een plek zijn waar je kind ervaringen kan uitwisselen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 7 van 19
Praat samen over goede en minder goede gezinsherinneringen
Door de scheiding en het verdriet dat je kind daarvan heeft, vergeet het vaak de goede
gezinsherinneringen. Samen met je kind kun je mooie en leuke momenten bespreken. Op deze
manier ziet je kind in dat er niet alleen vervelende dingen zijn gebeurd maar dat er ook leuke
momenten met het gezin waren.
Lees samen met je kind boeken over scheiding
Een andere manier om de scheiding met je kind te bespreken is door samen een boek over
scheiding te lezen. Het helpt je stap voor stap de dingen te bespreken en structureert de
gedachten van je kind. Je kind heeft door het lezen van een boek een concrete aanleiding om
vragen te stellen. Verderop in deze handleiding staan een aantal titels van boeken voor
kinderen vermeld.
Praat niet negatief over je ex partner
Probeer in gesprekken met je kind niet negatief over je ex-partner te praten. Daarvan raakt je
kind in een loyaliteitsconflict. Communiceer ook vooral niet met je ex-partner via je kind, laat je
kind dus geen boodschappen overbrengen naar je ex-partner. Sta open voor positieve
opmerkingen van je kind over je ex-partner. Je kind moet de mogelijkheid hebben om van beide
ouders te kunnen blijven houden. Als je je kind daarin belemmert, zal het zich terugtrekken,
gaan liegen of neerslachtig worden.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 8 van 19
De omgangsregeling
“Elke keer als ik thuiskom hoor ik van mamma dat pappa stomme dingen doet,
als ik bij pappa kom hoor ik dat mamma stomme dingen doet. Ik word dan altijd heel erg
verdrietig en ga naar mijn kamer toe omdat ik niet weet wat ik moet zeggen.”
Over de omgangsregeling is wettelijk niet veel vastgelegd, het enige dat vast staat is dat er een
recht op omgang is en dat er een ouderschapsplan opgesteld moet worden. De manier waarop
dit ouderschapsplan ingevuld wordt kan door de ouders zelf bepaald worden. Sommige stellen
zullen kiezen voor een ‘normale’ omgangsregeling waarbij de niet verzorgende ouder de
kinderen eens in de twee weken een weekend heeft, andere stellen zullen soepeler met de
contactmomenten omgaan, weer andere stellen willen een co-ouderschap. Het is heel
belangrijk dat er goede afspraken gemaakt worden zodat beide ex-partners en de kinderen
weten waar ze aan toe zijn en deze afspraken worden opgesteld in het ouderschapsplan. In het
ouderschapsplan staat de volgende vraag centraal: Hoe willen wij als ouders na de scheiding
de opvoeding van onze kinderen aanpakken? Daarbij worden dan ook allerlei praktische zaken
geregeld over de contactmomenten, het halen en brengen van de kinderen, wie contact
onderhoudt met school etc. Neem bij het maken van deze afspraken ook vooral de wens van de
kinderen mee. Vele kinderen weten goed wat zij willen en willen ook betrokken worden bij het
maken van dit soort afspraken. Verder hebben veel kinderen aangegeven beide ouders te willen
blijven zien en dat ouders niet te ver uit elkaar gaan wonen.
Wat verder heel belangrijk is om je als ouders te realiseren, is dat je als ex-partners niet meer
hoeft samen te werken als partners maar alleen nog maar als ouders. Het is belangrijk dat het
partner-niveau afgesloten is, zodat je als ouders op ouderschapsniveau nog goed met elkaar
kunt communiceren in het belang van het kind. Hieronder zullen een aantal do’s en don’ts
gegeven worden die zijn bedoeld voor jou als ouder. Deze tips geven je een handreiking bij de
uitvoering van de omgangsregeling.
Do’s
Bespreek de bezoekregeling met je ex-partner voordat je het plan voorstelt aan je kind.
Met tieners kun je goed over de omgangsregeling praten. Leg datgene wat je uiteindelijk
overeenkomt wel vast. Zorg dat jij als ouder en je kind samen de structuur kennen volgens welke de omgang zal gaan verlopen. Houd het vooral voorspelbaar.
Geef je kind expliciet toestemming dat het goed is dat hij contact heeft met de andere
ouder. Laat je kind merken dat je begrijpt dat het kind zowel van jou als van de andere
ouder houdt.
Zorg ervoor dat je kind schoon en uitgerust is en gegeten heeft als het vertrekt voor of
terugkomt van een bezoek. Laat het liever niet vertrekken met een koffer vol vuile kleren.
Wees vooral beleefd wanneer je ex-partner je kind komt halen of terugbrengt. Als je
glimlacht en ervoor zorgt dat je kind klaar is op het afgesproken tijdstip, maak je de
overgang voor je kind misschien minder moeilijk.
Bel liever met je ex-partner als je kind naar school is of als het in bed ligt.
Laat je kind telefoneren naar je ex partner.
Het is goed om aan je kind te vertellen dat er bij beide huizen andere regels kunnen zijn.
Dit kan soms in het voordeel zijn en soms in het nadeel. Als je als ouder consequent blijft
is dit voor je kind en jezelf als ouder de meest stabiele situatie.
Als je tegen dingen aanloopt, overleg dan eerst met je ex-partner. Je kind kan zaken
soms heel anders beleven. Soms maken kinderen ook een beetje gebruik van de situatie
om bijvoorbeeld wat extra aandacht te krijgen. Pubers zetten zich af en proberen hun eigen weg te gaan, het is van groot belang dat ex partners zeker in deze periode consequent en in overleg blijven.
Geef belangrijke medische informatie over je kind door aan je ex-partner.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 9 van 19
Als je kind niet naar school wil of je ex-partner niet lijkt te willen bezoeken, maakt het
zich misschien zorgen om jou. Ze kunnen denken dat het zielig is om jou achter te laten.
Zorg ervoor dat je kind weet dat het goed met je gaat.
Probeer er te zijn als je kind je nodig heeft en probeer het rust en stabiliteit te geven.
Als je kind een keer niet veel zin heeft, laat het dan zijn gang gaan. Je moet niet te veel
willen als je kind bij je is en zeker jezelf niet opdringen. Dit voorkomt een hoop teleurstelling en frustratie voor zowel jezelf als je kind.
Accepteer dat je kind open en eerlijk moet kunnen blijven.
Overleg eerst met je ex-partner als je kind bijvoorbeeld op een sport gaat die ook in de
tijd van je ex-partner zal plaatsvinden of overleg eerst als je kind bijvoorbeeld een verjaardagsfeest heeft als het bij je ex-partner is. Je kunt niet beslissen over de tijd van je
ex-partner. Ook al woon je niet meer samen, zonder dit overleg zal je kind de dupe worden.
Zorg ervoor dat de overgang voor je kind van het ene naar het andere huis zo ontspannen en natuurlijk mogelijk is. Verzin vaste rituelen voor de heen en terugweg.
Don’ts
Probeer nooit conflicten of problemen te bespreken bij het brengen en halen van je kind,
zelfs een kleine woordenwisseling kan voor je kind heel emotioneel belastend zijn. Vaak
ben je op dat moment ook zo moe of emotioneel dat je dingen gaat zeggen die je beter
niet had kunnen zeggen.
Probeer je niet te bemoeien met de regels of bestraffing van je ex-partner. Na de scheiding bouwen beide ex partners een nieuw leven op met hun eigen regels en afspraken.
Probeer deze te respecteren, ook als je kind klaagt.
Vermijd concurrentie met je ex-partner. Dus ga niet vragen wie het liefste is of waar je
kind het meer naar zijn zin heeft. Probeer open te staan voor het verhaal van je kind
maar probeer je kind niet uit te horen over de situatie bij je ex-partner. Dit is voor veel
ouders een heel moeilijk punt. Als je kind met verhalen over je ex-partner komt, zeker
pubers, probeer dan rustig te blijven en niet onmiddellijk een standpunt in te nemen.
Laat nooit doorschemeren, door je woorden of daden, dat je het niet fijn vind als je kind
zich amuseert bij je ex-partner.
Praat in het bijzijn van je kind nooit slecht over je ex-partner en sta anderen ook niet toe
dit in het bijzijn van je kind te doen. Dit is het minimale respect dat je tegenover je expartner kunt tonen in het belang van je kind.
Compenseer het leed voor je kind niet met veel cadeautjes, kleding of overdreven bezorgdheid. Dit is niet in het belang van je kind en bovendien kun je dit niet eeuwig volhouden. Je kind kan hierdoor ook verwend worden, met alle gevolgen van dien.
Leg je kind nooit een zwijgplicht op of vraag het niet om iets voor je ex-partner te verzwijgen of te liegen. Hierdoor breng je je kind alleen maar in een loyaliteitsconflict. Zeker
kinderen praten hun mond snel voorbij en je ex-partner zal zeker denken dat je iets te
verbergen hebt. Je kind zal zich schuldig voelen als het per ongeluk zijn mond voorbij
gepraat heeft.
Maak het tijdelijke afscheid nooit te emotioneel, je kind is er niet bij gebaat dat het dit
soort emoties ook nog te verwerken krijgt.
Extra tips voor de niet-verzorgende ouder
Zorg er voor dat de verzorgende ouder altijd een beroep op jou kan doen als hij/zij een
oppas of kinderopvang nodig heeft. Wees zelf beschikbaar, maar oma, tante of nichtje
zijn ook goed.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 10 van 19
Maak afspraken met je werkgever zodat je onverwachts vrij kunt nemen om je kind op te
vangen. De verzorgende ouder kan zomaar ineens iets overkomen waardoor hij/zij even
niet zelf voor je kind(eren)kan zorgen.
Hoe beter jij de verzorgende ouder helpt als reserveouder, des te vaker zie jij je kind,
des te soepeler lopen de contacten en des te meer blijf je bij je kind betrokken.
Maak altijd een plan voor de tijd dat je kind bij je is zodat het zich niet hoeft te vervelen.
Wanneer je als niet verzorgende ouder na de scheiding alleen gaat wonen, is het niet
vanzelfsprekend dat je kind een eigen kamer krijgt. Omdat je kind er niet aldoor is vergeet je gauw dat het van belang is dat het zich thuis voelt. Als er een logeerkamer is,
laat je kind die dan mee inrichten en zijn eigen speelgoed en spullen neerzetten. Een eigen (kinder)bed is natuurlijk mooi, maar daarvoor moet je als ouder de ruimte en het
budget hebben. Wanneer je kind komt is die kamer even zijn eigen kamer. Als er geen
extra kamer voor je kind is, denk dan na over een eigen hoek in de woonkamer of de
keuken waar je zijn spullen neerzet. Leg voordat je kind komt zijn eigen spulletjes klaar.
Zorg voor een eigen dekbedovertrek dat speciaal voor je kind uit de kast wordt gehaald
als het komt slapen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 11 van 19
Handreikingen per leeftijdscategorie
Baby’s en dreumesen (0 – 2 jaar)
Voor kinderen in de leeftijd van 1 – 2 jaar kan de omgangsregeling heel verwarrend zijn. Dit uit
zich vaak in bijvoorbeeld angstig zijn en niet kunnen slapen. Ouders begrijpen dat vaak niet en
kunnen wel eens denken dat de ex-partner het kind tegen hem/haar opzet of denken dat de expartner onvoldoende rekening wil houden met de behoefte van het kind. Voor kinderen in deze
leeftijd is het prettig als het contact met de niet verzorgende ouder bestaat uit veel korte
contacten, dicht op elkaar. Ook kan een goed alternatief zijn dat de niet verzorgende ouder het
kind in zijn eigen omgeving bezoekt en daar een stukje van de zorg op zich neemt.
Peuters en kleuters ( 2 – 6 jaar)
Een kind in deze leeftijdsfase kan de omgangsregeling niet overzien omdat het tijdsbesef nog
niet voldoende is ontwikkeld. Een bijna altijd voorkomende angst na echtscheiding is dan ook
verlatingsangst, ook wel separatieangst genoemd. Als één ouder verdwijnt, kan de andere
ouder ook verdwijnen: hierdoor is het kind sterk gericht op de verzorgende ouder. Als kinderen
in deze leeftijdsfase angstig zijn uit zich dit vaak in nachtmerries en bedplassen. Voornamelijk
twee- en driejarigen hebben het moeilijk als de niet verzorgende ouder het kind in het kader van
de omgangsregeling komt ophalen en het kind de verzorgende ouder moet achterlaten. Ze
verheugen zich op de komst van de ouder en willen wel mee, maar tegelijkertijd willen ze niet
weg zonder de verzorgende ouder. De wisselingen zijn voor kinderen moeilijk en kunnen
gepaard gaan met veel stress. Ze kunnen heel heftig reageren op bezoekjes bij de andere
ouder zonder dat daar een aanwijsbare reden voor is. Er zijn kinderen die na een wisseling stil
naar hun kamer gaan om een beetje te spelen en zo de omschakeling te maken, er zijn ook
kinderen die extreem lastig of verdrietig zijn na de wisseling en alle aandacht opeisen. Peuters
van twee of drie jaar blijven het meest betrokken op hun vader of moeder als ze die wekelijks
kunnen ontmoeten. Het is daarom aan te raden dat je kind minstens één keer per week de niet
verzorgende ouder ontmoet.
Schoolkinderen (6 – 9 jaar)
Als het kind zich in deze leeftijdsfase bevindt kan het contactmoment langer worden dan in de
leeftijdsfases die hiervoor zijn beschreven. Het bezoek kan dan in de meeste gevallen één of
twee overnachtingen omvatten. Veel niet verzorgende ouders vinden het waardevol om hun
kinderen niet alleen overdag op bezoek te hebben. De avonden, het slapen gaan en opstaan
hebben hun eigen sfeer met eigen rituelen. Een dergelijke omgangsregeling sluit goed aan bij
kinderen in deze leeftijd. Probeer kinderen vanaf een jaar of acht in het overleg met de
omgangsregeling te betrekken. Luister als ze zelf aangeven dat ze op een bepaald weekend
liever thuis zijn en respecteer dit.
Schoolkinderen (9 – 12 jaar)
Als de ouders niet al te ver uit elkaar wonen, zal het kind in deze leeftijdsfase sneller in staat
zijn om zelf van de ene ouder naar de andere te gaan. Het kind kan dan vaker korte bezoekjes
afleggen aan de niet verzorgende ouder. Een kind op deze leeftijd vindt het vaak prettig om
telefonisch contact of contact via de e-mail te hebben met de ouder.
Adolescenten (12 – 22 jaar)
Voor kinderen in deze leeftijdsfase kan het prettig zijn als bezoekafspraken losser verlopen. Zij
willen vaak zelf het initiatief nemen om even langs te gaan bij de niet verzorgende ouder als het
hun uitkomt. Als de spanning van de scheiding eraf is, is dat prima.
Zolang er nog strijd of onduidelijkheid is over de verblijfplaats van de kinderen is dit vervelend.
In het laatste geval is het beter als er vaste tijden voor het bezoek zijn, zodat dat geen reden
kan worden voor touwtrekken.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 12 van 19
Adviezen voor de niet-verzorgende ouder
“Het meest moeilijke vind ik toch wel dat de nieuwe man van mijn ex-vrouw mijn kinderen beter
kent dan ik.”
Zeker voor de niet verzorgende ouder is het na een scheiding moeilijk om een vorm te vinden
voor het contact met je kind. Soms is dit zelfs zo moeilijk dat de niet verzorgende ouder
maanden of jarenlang geen of nauwelijks contact heeft met zijn kind. Toch moet de niet
verzorgende ouder zich als ouder blijven gedragen. Dit is een investering in de toekomst en
maakt de kans groter dat je als ouders weer naar je kind toe groeit.
Hieronder worden een aantal adviezen gegeven aan de niet verzorgende ouder die weinig
contact heeft met zijn kind.
Vecht tegen het gevoel dat iedereen (je ex-partner, de hulpverlening en andere instanties) tegen je samenspant. Het gevaar is dat zo’n gevoel via non-verbale signalen doorwerkt in de relatie met je kind.
Doe, al is er maar weinig gelegenheid voor, leuke dingen met je kind. Probeer je kind
niet op te voeden, laat dat maar aan je ex-partner over. Probeer niet teveel kritiek te
hebben, vraag niet teveel naar prestaties, let niet teveel op kleding of tafelmanieren, etc.
Dit alles uiteraard wel zonder je kind te ‘verpesten’ of slecht gedrag te bevorderen. Zorg
dat je kind zich jullie contacten herinnert als plezierig. Vertel op een vriendelijke manier
dat je van zijn nabijheid geniet, dat je het leuk vindt om samen met je kind te eten,
ergens naar toe te gaan, tv te kijken of wat dan ook te doen.
Probeer een eigen vriendenkring en een eigen leven op te bouwen.
Laat regelmatig van je horen via brieven, kaarten en mailtjes. Probeer daarin een neutrale toon te hanteren en probeer wat je schrijft af te stemmen op je kind. Als het erg mooi
weer is, kun je bijvoorbeeld iets zeggen over buiten spelen en vragen of je kind het ook
fijn vindt dat het zo warm is. Je kunt ook vragen naar gebeurtenissen op school en eventueel kun je berichten via de advocaat van je ex-partner doorsturen.
Realiseer je dat er slechts een heel dun draadje is dat je met je kind verbindt. Zorg dat
het niet breekt. Dat kan gemakkelijk gebeuren als je de strijd aan gaat met je ex-partner.
Zorg er juist voor dat die draad dikker wordt, dan is de kans het grootst dat je later weer
een grotere rol kan gaan spelen in het leven van je kind.
Als je bang bent dat je kind je later zal verwijten dat je onvoldoende gedaan hebt om
contact met hem te houden, kan je je gedachten en gevoelens in een brief aan hem opschrijven. Wellicht komt er later een moment dat je die aan je kind kunt en wilt geven.
Het is verstandig om een dergelijke brief zorgvuldig te formuleren en eventueel door een
onafhankelijke derde te laten lezen.
Houd een dagboek bij waarin je over je eigen gevoelens en gedachten schrijft. Dikwijls
maakt dat duidelijk dat er toch wel een kleine vooruitgang is in het contact tussen jou en
je kind.
Zoek begeleiding, iemand die je helpt om positief en nuchter na te denken.
Zorg dat je vrienden blijft zien. Daardoor voorkom je dat je je kind met jouw zorgen opzadelt. Bovendien helpt het je om lastige momenten met je kind te relativeren.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 13 van 19
Nieuwe partner en aanpassing aan het
stiefgezin
“Ik ben heel weinig tijd met mijn mama alleen. Meestal is haar man erbij en dan is het anders.
Als ze alleen is, zingen we. Wanneer hij erbij is doen we dat niet.”
“Ik besefte helemaal niet dat mijn zoontje een eigen kamer nodig had ook al was hij maar heel
soms bij mij. Mijn stiefdochters hadden wel een eigen kamer. Ik heb toen mijn zoon volwassen
was pas te horen gekregen hoe verschrikkelijk hij dit vond.”
De rust en houvast die meestal met moeite zijn ontstaan na de scheiding worden vaak
verstoord als een nieuwe partner zijn entree maakt in het gezin. De stabiliteit in de ouder-kind
relatie wordt vaker verstoord als de ouders nieuwe relaties aangaan. Uit onderzoek blijkt dat de
komst van een nieuwe partner voor sommige kinderen soms nog traumatischer is dan de
scheiding zelf. Het is belangrijk dat je kind vanaf het begin ervaart dat er in de relatie met zijn
ouders niets veranderd. De nieuwe vriend of vriendin doet er goed aan in het begin op de
achtergrond te blijven en zich niet te mengen in zaken die direct met je kind te maken hebben.
Vooral als je kind de nieuwe partner ziet als oorzaak van de echtscheiding zal deze veel geduld
moeten hebben. Kinderen zijn er goed in de nieuwe partner uit te dagen en ze zoeken
voortdurend bevestiging voor hun negatieve gevoelens. Ze willen positieve eigenschappen,
zeker in het begin, gewoon niet zien. Voor kinderen die het alleen-zijn met de ouders als een
last ervaren, is het vaak een opluchting als vader of moeder een nieuwe partner krijgt. Vooral
jongeren krijgen zo weer meer ruimte om hun eigen leven op te pakken. Meisjes in
stiefgezinnen lijken zich iets minder goed aan te passen dan jongens. Ze hebben meer
moeilijkheden in de interactie met hun stiefvader en meer moeite om hem te accepteren dan
jongens. Ook de leeftijd speelt een belangrijke rol bij de vorming van een stiefgezin. Hoe jonger
de kinderen zijn, hoe gemakkelijker ze zich doorgaans aan de stiefouder aanpassen. Bijna alle
stiefouders hebben minder kans te worden geaccepteerd door stiefkinderen van 10 t/m 13 jaar
dan door jongeren kinderen en oudere adolescenten. Uit loyaliteit tegenover de andere ouder
zullen de meeste kinderen de nieuwe partner aanvankelijk verwerpen en de stiefouder het
gevoel geven dat hij of zij niet tot het gezin behoort. Kinderen kunnen angstig zijn om hun ouder
kwijt te raken aan de nieuwe partner. De kinderen hebben al een verlies geleden door de
scheiding en ze reageren overgevoelig op verdere verliezen, of die nu echt zijn of ingebeeld.
Er zijn enkele punten die je als ouder kunnen helpen in de rol van ouder en die je kunt
combineren met de komst van een nieuwe partner. Deze do’s en don’ts staan hieronder
beschreven.
Do’s
Doe geen dingen zonder je kind die je voor de komst van je nieuwe partner samen met
je kind deed. Blijf dingen samen met je kind ondernemen, eventueel samen met je nieuwe partner.
Breng je kind niet een paar uur vroeger naar bed omdat je alleen wil zijn met je nieuwe
partner: blijf de tijden hanteren die je voor de komst van je nieuwe partner ook hanteerde.
Verdedig je kind altijd als daartoe aanleiding is.
Als je kind gewend is je slaapkamer binnen te komen wanneer je kind het maar wil, dan
moet je misschien nadenken over hoe dat voortaan verder moet.
Don’ts
Lach nooit om de fouten van je kind in het bijzijn van je nieuwe partner.
Ben je de niet verzorgende ouder, laat je nieuwe partner dan in het begin niet langer dan
een paar uur aanwezig zijn tijdens de bezoeken van je kind. Je kind zou kunnen denken
dat je liever bij je nieuwe partner bent dan bij hem of haar.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 14 van 19
Loop niet te koop met de seksuele kant van je relatie. Wees niet te demonstratief waar je
kind bij is, want dan wordt je kind beslist jaloers. Je kind kan bang worden het te verliezen van een rivaal in de strijd om de liefde van zijn ouder.
Sta je nieuwe partner niet toe om de regels in huis te veranderen waar het je kind betreft.
Je moet je positie als gezagdrager behouden en zo een gevoel van stabiliteit en continuïteit helpen opbouwen.
Trek nooit ongunstige vergelijkingen tussen je ex-partner en je nieuwe partner in het
bijzijn van je kind.
Praat niet negatief over je ex-partner tegen je nieuwe partner waar je kind bij is.
Als je kind problemen heeft met de nieuwe relatie van je ex-partner, probeer daar dan
objectief in te blijven en je daar niet in te mengen. Het is het probleem van je ex-partner
en niet dat van jou.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 15 van 19
Boeken
Boeken voor kinderen van 4 tot 6 jaar:
•
Van alles Twee, Martine Delfos, 2006, (Voor)leesboek met tekeningen, 9789085605041
•
Kamil, de groene kameleon, Danielle Steggink, 2002, (Voor)leesboek, 978906665500
•
Dag papa, tot zaterdag!, M. Baumbach, 2006, (Voor)leesboek, 9789053415825
•
Niet meer samen, L. Klein & L. Klein-Vuijst, 2007 (Voor)leesboek, 9789033830044
Boeken voor kinderen van 6 tot 9 jaar:
•
Van alles Twee, Martine Delfos, 2006 (Voor)leesboek met tekeningen, 9789085605041
•
Bang, boos, blij, Overgaauw, Boukje e.a., 2e druk 2007, Werkboek, 9789085605287
•
Dees, een vader en een viool, Lea Smulders & Liesbeth Smulders-Groenhuijsen, 1e
druk 2004 Leesboek + cd (ook excl. cd verkrijgbaar), 9789066655430
•
Julia heeft twee huizen, Nicoline Wisse Smit, 1e druk 2007, Leesboek, 9789085605201
•
De koning trok uit om de draak te doden, Brigitte Spangenberg & Martina Vent, 1997,
Voorleesboek 9789060384213
Boeken voor kinderen van 9 tot 12 jaar:
•
Bang, boos, blij, Overgaauw, Boukje e.a. 2003, Werkboek, 9789085605287
•
Dees, een vader en een viool, Lea Smulders & Liesbeth Smulders-Groenhuijsen, 2004,
Leesboek 9789066655430
•
Julia heeft twee huizen, Nicoline Wisse Smit, 1e druk 2007, Leesboek, 9789085605201
•
Kinderen en echtscheiding, Ludo Driesen, 2002, Werkboek en dagboek,
9789044112009
•
De koning trok uit om de draak te doden, Brigitte Spangenberg & Martina Vent, 1997,
Voorleesboek 9789060384213
•
Weekendpapa, N. Scherpbier & Anne westerduin, 2006, Leesboek, 9789085430353
•
Verdriet met mayonaise, Carry Slee, 2005, Leesboek, 9789049920906
•
Vaders, moeders? Hardgekookte eieren!, Jacques Vriens, 1998, Leesboek,
9789026991530
•
Ik wil niet kiezen tussen papa en mama, Danielle Vogels, 2005, Ervaringsverhalen,
9789059540354
Boeken voor kinderen ouder dan 12 jaar:
•
Mijn ouders zijn gescheiden, Maria Stoorvogel & Anne Westerduin
•
Spiegels, Alma Post
•
2 ouders apart. Jongeren over de scheiding van hun ouders, E. Put.
•
Gek van een eiland, Koen D'haene
•
En nog een fijne vakantie!, Jan Ploeger
Boeken voor ouders
•
Een nieuwe start. Vaders na de scheiding. Vincent Duindam & Marike Vroom
•
Een nieuwe start. Als je relatie eindigt. Bruce Fisher & Robert Alberti
•
Heling na scheiding. Het einde van een relatie is een nieuw begin. Debbie Ford
•
Bijkomen van je scheiding. Kathryn Lankton
•
Weg bij hem en terug bij jezelf. Vrouwen en hun echtscheiding. Youke Nagel
•
Ouderschap voor en na (echt)scheiding. Een praktische handleiding. J. van Schooten &
Liesbeth 't Hart
•
Samen uit elkaar. Ouders blijven na de scheiding. I. de Waele
•
Als je partner je verlaat... Doris Wolf
•
Het stiefparadijs. Gideon de Haan & Violet Falkenburg
•
Handboek scheiden en de kinderen. E. Spruijt
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 16 van 19
Websites
www.villapinedo.nl (voor jongeren)
www.stichtingjongehelden.nl (voor jongeren)
www.echtscheidingswijzer.nl
www.scheiding-omgang.nl
www.ouderalleen.nl
www.grootgezin.nl
www.ouders.nl
www.opvoedadvies.nl
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 17 van 19
Contactgegevens
www.synthese.nl
Locaties:
•
Gennep 0485 512934
•
Horst
077 3978500
•
Mook
024 8909480
•
Venray 0478 517317
•
Velden 077 4722534
•
Leudal 0475 745138
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 18 van 19
Literatuurlijst
•
•
•
•
•
M. Borsboom, L. van Zeeland: Handreikingen voor gescheiden ouders; uitgave NIM
Maatschappelijk werk
Kinderen en echtscheiding, opvoedingsreeks, Jeugdinformatie
E. Spruijt, H. Kormos: Handboek scheiden en de kinderen; 2010; uitgeverij Bohn Stafleu
van Loghum
K. Singendonk, G. Meesters: Kind en echtscheiding; derde druk 2012; uitgeverij Pearson
C.Vos: Gescheiden, met je ex toch samen goede ouders; eerste druk 2011; uitgeverij
Spectrum
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 19 van 19
Handreikingen voor
gescheiden ouders
Lisanne Vermeulen, maatschappelijk werker i.o.
Juli 2014
Inhoud
Voorwoord ................................................................................................................ 3
Gevolgen voor het kind .......................................................................................... 4
Je kind ondersteunen ............................................................................................ 7
De omgangsregeling ............................................................................................... 9
Handreikingen per leeftijdscategorie ...............................................................12
Adviezen voor de niet-verzorgende ouder ....................................................13
Nieuwe partner en aanpassing aan het stiefgezin ..................................... 14
Boeken .......................................................................................................................16
Websites ................................................................................................................... 17
Contactgegevens ................................................................................................... 18
Literatuurlijst ...........................................................................................................19
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 2 van 19
Voorwoord
Mijn naam is Lisanne Vermeulen, maatschappelijk werker in opleiding bij Synthese. Bij
Synthese hoorde ik dat er binnen het groepswerk van Synthese een groep voor kinderen van
gescheiden ouders bestaat. Deze is bedoeld voor kinderen die de scheiding van hun ouders
niet goed weten te verwerken. In mijn omgeving en in mijn dagelijkse werkzaamheden kom ik
veel kinderen van gescheiden ouders tegen en ik hoor regelmatig signalen dat ouders niet goed
weten hoe zij samen met hun kinderen om moeten gaan na een scheiding. Een scheiding is
voor alle betrokkenen een ingrijpende gebeurtenis, voor zowel de ouders als voor de kinderen.
In veel gevallen voelen ouders zich na een scheiding machteloos en weten zij niet goed hoe zij
hun kinderen het beste kunnen ondersteunen. Dit heeft vaak grote gevolgen voor kinderen. Ik
vind het belangrijk dat we er samen voor proberen te zorgen dat kinderen zo goed mogelijk
ondersteund worden bij de scheiding. Niet alleen vanuit mijn rol als maatschappelijk werker,
maar ook omdat ik zelf kind van gescheiden ouders ben. Ik heb door de jaren heen zelf ervaren
wat voor impact een scheiding heeft op een kind en hoe lang de gevolgen kunnen doorwerken.
Daarom heb ik deze brochure met handreikingen voor ouders ontwikkeld. In het boekje zal ik
tips geven: ik zal meer informatie geven over de gevolgen van een scheiding voor kinderen en
ik zal een aantal boeken, internet links etc. benoemen.
Ik houd van mijn mamma
dat begrijpt mijn papa niet.
Ik houd van mijn pappa
dat begrijpt mijn mamma niet.
Ik houd van allebei maar zij zeggen: “je moet kiezen”:
maar ik wil geen van beide verliezen!
Ik wil geen ruzie ik wil geen pijn:
Ik wil dat jullie allebei jezelf zijn!
Ik hoef geen geld, ik hoef nergens heen:
Het liefst zit ik op mijn kamer helemaal alleen…
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 3 van 19
Gevolgen voor het kind
“Het is ook wel een beetje mijn schuld. Ze zijn gescheiden over snoep.
Mamma wil niet dat ik snoep, anders krijg ik slechte tanden.
Van pappa mocht het wel! Dan kreeg ik in de winkel een likstok en dan kregen ze ruzie.”
Een scheiding is voor een kind altijd een ingrijpende gebeurtenis. Het is een hele schok als
ouders uit elkaar gaan. Tijdens deze periode is er veel onduidelijkheid en onzekerheid voor
kinderen; zij weten niet wat hen te wachten staat. De breuk zorgt altijd voor veel verdriet, angst
en/of woede. Het kind verliest de veilige basis van het vertrouwde gezin. Er zijn veel gevolgen
voor kinderen en hun ontwikkeling wanneer ouders gaan scheiden. Zo worden kinderen op
korte termijn, maar ook vaak op de lange termijn angstig en depressief en gaan zij agressief
en/of strafbaar gedrag vertonen. Wat je vaak ziet bij scheidingen is dat ouders zo bezig zijn met
de scheiding dat er geen aandacht meer is voor het kind.
Wanneer het kind last heeft van de scheiding en hier niets mee gedaan wordt, kan het kind
nergens terecht met deze gevoelens en gedachtes. Het wordt opgekropt en dit kan zich gaan
uiten in angsten en depressies. Daarnaast kan het ook zo zijn dat het kind juist erg moeilijk
gedrag gaat vertonen, wat als het ware een schreeuw om hulp is. Een stil en verdrietig kind valt
niet op maar een agressief schreeuwend kind moet een halt toegeroepen worden en krijgt op
deze manier toch aandacht.
Uit onderzoek is gebleken dat kinderen van gescheiden ouders vaak ook mindere
schoolprestaties hebben en vaker veel roken/blowen en drinken. Dit kan komen doordat er
teveel spanningen en problemen thuis zijn waardoor het kind zich niet kan concentreren op
school. Kinderen hebben vaak het gevoel dat zij moeten kiezen tussen hun ouders, alsof ze
tussen twee vuren staan. Veel ouders maken ruzie waar de kinderen bij zijn en praten slecht
over elkaar tegen de kinderen. Kinderen worden hier vaak onzeker door en gaan zich schuldig
voelen. Zij krijgen te maken met loyaliteitsconflicten (innerlijke tweestrijd). Ze houden van beide
ouders en willen niet kiezen. Kinderen zijn in veel gevallen bang dat ze één van de ouders
tekort doen of verdriet doen. Veel ‘scheidingskinderen’ hebben ook moeite met voor zichzelf
opkomen.
Dit zie ik terug in mijn gesprekken met kinderen en binnen de training Tim & Flapoor voor
kinderen. De kinderen met gescheiden ouders hebben vaak niet veel vriendjes en worden soms
gepest; zij komen niet goed voor zichzelf op. Wat verder opvalt aan de ‘scheidingskinderen’ is
dat zij vaak heel goed weten en voelen wat er aan de hand is thuis. Vaak durven zij hun gevoel
en hun gedachten niet uit te spreken bij ouders omdat ze bang zijn dat er dan weer ruzie komt.
Natuurlijk verschilt het van persoon tot persoon wat voor effecten een echtscheiding heeft op
kinderen, maar uit literatuur en praktijkonderzoek komen deze gevolgen heel duidelijk naar
voren. Verder verschilt het erg wat voor leeftijd en ontwikkelingsstadium een kind heeft in hoe
het met een scheiding omgaat.
Gevolgen lange termijn
We zien dat kinderen met gescheiden ouders op korte termijn maar ook vooral op de lange
termijn veel moeite hebben met het behouden van goede relaties met partners en vrienden. Ze
vinden het later vaak lastig om hun vrienden en/of partner te vertrouwen en er zijn veel
achterdochtige gedachtes aanwezig. Zij zijn bijvoorbeeld vaak bang dat hun partner vreemd zal
gaan of hen zal verlaten. Verder zijn veel ‘scheidingskinderen’ op latere leeftijd erg onzeker over
zichzelf in een relatie, zij hebben snel het gevoel dat ze iets fout doen.
Deze problemen hebben zich naar alle waarschijnlijkheid ontwikkeld doordat er in de kindertijd
en jeugd niet voldaan is aan een aantal basisbehoeften bijvoorbeeld vertrouwen en warmte,
openheid. Veel ouders zijn zo bezig met een scheiding dat zij er niet op letten wat hun kind
nodig heeft.
Hieronder wordt een schema weergeven waarin je gemakkelijk kunt zien wat voor signalen bij
het kind erop kunnen duiden dat deze problemen heeft door de scheiding. Deze
gevolgen/signalen zijn per leeftijdsgroep gecategoriseerd. Het kan een handig hulpmiddel zijn
om in de gaten te houden hoe het met je kind gaat.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 4 van 19
Reacties
van
baby's
dreumesen (0 – 2 jaar)
en
Reacties van peuters en kleuters
(2 – 6 jaar)
Ze grijpen terug op een niet meer gebruikte knuffel.
Ze zijn in de war doordat de structuur van alledag
is onderbroken.
Ze vertonen pro-sociaal gedrag ( gedrag dat een
ander helpt maar dat ook voordeel oplevert voor
de helper)
Ze voelen zich schuldig, boos en verdrietig.
Ze huilen vaker.
Ze worden veeleisender.
Regressie: ze gedragen zich jonger dan hun leeftijd (duimzuigen, om fopspeen vragen, gevoerd
willen worden of broertjes of zusjes slaan).
Ze krijgen gevoelens van onveiligheid ( kan zich
uiten in nachtmerries en bijv. bedplassen).
Ze krijgen last van separatieangst: angst om van
de ouder weg te gaan.
Verschil tussen jongens en meisjes
Jongens worden over het algemeen iets meer
geprikkeld, rustelozer, drukker. Ze spelen minder
goed met vriendjes en zijn geneigd vaker alleen te
zitten. Ze schoppen bijvoorbeeld groepsactiviteiten
op school in de war.
Meisjes worden over het algemeen boos, kleine
volwassenen, gaan overdreven hun best doen om
netjes en gehoorzaam te zijn. Ze lezen andere
kinderen de les en ze geven andere kinderen een
standje.
Reactie van schoolkinderen (6 – 9
jaar)
Ze hebben medelijden met de niet-verzorgende
ouder.
Ze voelen zich verdrietig.
Ze voelen zich afgewezen door de nietverzorgende ouder.
Ze hebben een verminderd gevoel van eigenwaarde.
Ze hebben depressieve gevoelens.
De schoolprestaties gaan achteruit.
Ze hebben concentratieproblemen op school.
Reacties van schoolkinderen (9 –
12 jaar)
Ze richten hun boosheid tegen de ouders (voornamelijk tegen de verzorgende ouder).
Ze idealiseren de niet-verzorgende ouder.
Ze vormen een front met één ouder tegen de andere ouder.
Ze voelen zich verdrietig.
Ze zijn bezorgd over het welzijn van de ouders.
Ze zijn huiverig voor wat hen zal overkomen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 5 van 19
Ze voelen zich eenzaam, machteloos en hulpeloos.
De schoolprestaties gaan achteruit.
Ze hebben problemen met vriendjes en vriendinnetjes.
Ze raken verzeild in vechtpartijen met leeftijdsgenoten.
Ze hebben regelmatig last van hoofdpijn en buikpijn.
Reacties van adolescenten (12 –
22 jaar)
Ze verbergen hun gevoelens.
Ze zoeken afleiding in spel en andere activiteiten.
Ze praten niet graag over gevoelens.
Ze voelen boosheid.
Ze hechten zich aan één van beide ouders.
Ze maken zich zorgen om de gevolgen van de
scheiding.
Ze voelen zich verplicht de ouders te helpen.
Ze kunnen gaan spijbelen van school.
Ze gebruiken vaker alcohol en drugs.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 6 van 19
Je kind ondersteunen
“Mijn dochters waren 3 en 5 toen ik van hun vader ging scheiden. Mijn jongste dochter heeft na
de scheiding 2 maanden niet gepraat, ik wist mij geen raad! Ik heb zo ontzettend veel spijt dat ik
haar niet heb kunnen geven wat zij nodig had...”
In dit hoofdstuk zal ik het een en ander vertellen over hoe je je kind het beste kunt
ondersteunen en hoe je met je kind in gesprek kunt gaan.
Luister goed naar je kind
Je kind zal veel vragen, gevoelens, veronderstellingen en zorgen hebben over de
echtscheiding. Ook zal je kind soms zijn verhaal kwijt willen. Neem daar de tijd voor. Blijf rustig
zitten en onderbreek je kind niet. Wees voorzichtig met te snelle oplossingsgerichte reacties, je
kind wil waarschijnlijk vooral gehoord worden. Het heeft behoefte aan geduld en jouw
ongedeelde aandacht. Geef je kind toestemming om zoveel verdriet en andere gevoelens te
uiten als het op dat moment kwijt wil.
Het is belangrijk om je kind duidelijk te maken dat er ruimte is voor al zijn gevoelens. Veel
kinderen verbergen hun gevoelens van droefheid, woede of verwarring omdat ze bang zijn dat
deze gevoelens hun ouders van hun stuk kunnen brengen of omdat ze bang zijn dat er ruzie zal
komen. Je kind moet weten dat al zijn gevoelens er mogen zijn. Geef vooral ook aan dat zijn
gevoelens normaal zijn en accepteer deze gevoelens, leg eventueel uit waardoor het komt dat
het kind zich zo voelt. Vertel bijvoorbeeld dat het normaal is dat het hoopt dat papa en mama
weer bij elkaar komen, het kan namelijk zo zijn dat het kind zich schaamt voor deze wens. Leg
je kind uit dat dit niet nodig is, omdat alle kinderen willen dat hun ouders bij elkaar zijn.
Benadruk wel dat het niet vaak voorkomt dat gescheiden mensen weer bij elkaar terugkomen.
Leg je kind uit dat de scheiding niet zijn schuld is
Veel kinderen hebben het gevoel dat de scheiding hun schuld is en voelen zich dan ook
schuldig. Het is belangrijk dat je dit idee regelmatig en met kracht ontkracht en aangeeft dat dit
beslist niet het geval is. Het kan belangrijk zijn om de eerste jaren na de scheiding met
regelmaat te zeggen dat de scheiding een beslissing van papa en mama is en dat het kind er
niets mee te maken heeft.
Vertel de oorzaak van de scheiding aan je kind
Het is belangrijk dat je als ouder je kind vertelt wat de oorzaak van de scheiding is geweest.
Kinderen zijn minder kwetsbaar dan je als ouder vaak denkt als het gaat om de waarheid
accepteren. Niets vertellen, of het vertellen van halve waarheden zaait verwarring en
wantrouwen. Terwijl de waarheid, ook al is deze pijnlijk, duidelijkheid schept. Je kind zal zichzelf
ook veel minder als schuldige zien.
Wees eerlijk
Vertel je kind bijvoorbeeld niet dat ‘papa even weg is voor de zaak’ of dat het leven vanaf nu
geweldig zal worden. Kinderen zijn heel gevoelig, ze zullen feilloos aanvoelen dat je iets voor ze
achterhoudt en dat zullen ze als onprettig ervaren. Ook al weten ze dat je dit voor hun eigen
bestwil doet. Kinderen hebben behoefte aan duidelijke, begrijpelijke antwoorden op hun vragen.
Praat met je kind over andere scheidingen
Vraag je kind naar vriendjes van wie de ouders ook gescheiden zijn. Dit is een goede manier
om te leren over de angsten van je kind en zijn gedachten over gescheiden ouders.
Dit geeft je de mogelijkheid om misverstanden weg te ruimen en je kind eraan te herinneren dat
ook andere kinderen hebben meegemaakt wat hij/zij nu meemaakt.
Neem eventueel contact op met de school van je kind
Door contact op te nemen met de school van je kind kan er gezocht worden naar een
afstemming. Ook kan de school een plek zijn waar je kind ervaringen kan uitwisselen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 7 van 19
Praat samen over goede en minder goede gezinsherinneringen
Door de scheiding en het verdriet dat je kind daarvan heeft, vergeet het vaak de goede
gezinsherinneringen. Samen met je kind kun je mooie en leuke momenten bespreken. Op deze
manier ziet je kind in dat er niet alleen vervelende dingen zijn gebeurd maar dat er ook leuke
momenten met het gezin waren.
Lees samen met je kind boeken over scheiding
Een andere manier om de scheiding met je kind te bespreken is door samen een boek over
scheiding te lezen. Het helpt je stap voor stap de dingen te bespreken en structureert de
gedachten van je kind. Je kind heeft door het lezen van een boek een concrete aanleiding om
vragen te stellen. Verderop in deze handleiding staan een aantal titels van boeken voor
kinderen vermeld.
Praat niet negatief over je ex partner
Probeer in gesprekken met je kind niet negatief over je ex-partner te praten. Daarvan raakt je
kind in een loyaliteitsconflict. Communiceer ook vooral niet met je ex-partner via je kind, laat je
kind dus geen boodschappen overbrengen naar je ex-partner. Sta open voor positieve
opmerkingen van je kind over je ex-partner. Je kind moet de mogelijkheid hebben om van beide
ouders te kunnen blijven houden. Als je je kind daarin belemmert, zal het zich terugtrekken,
gaan liegen of neerslachtig worden.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 8 van 19
De omgangsregeling
“Elke keer als ik thuiskom hoor ik van mamma dat pappa stomme dingen doet,
als ik bij pappa kom hoor ik dat mamma stomme dingen doet. Ik word dan altijd heel erg
verdrietig en ga naar mijn kamer toe omdat ik niet weet wat ik moet zeggen.”
Over de omgangsregeling is wettelijk niet veel vastgelegd, het enige dat vast staat is dat er een
recht op omgang is en dat er een ouderschapsplan opgesteld moet worden. De manier waarop
dit ouderschapsplan ingevuld wordt kan door de ouders zelf bepaald worden. Sommige stellen
zullen kiezen voor een ‘normale’ omgangsregeling waarbij de niet verzorgende ouder de
kinderen eens in de twee weken een weekend heeft, andere stellen zullen soepeler met de
contactmomenten omgaan, weer andere stellen willen een co-ouderschap. Het is heel
belangrijk dat er goede afspraken gemaakt worden zodat beide ex-partners en de kinderen
weten waar ze aan toe zijn en deze afspraken worden opgesteld in het ouderschapsplan. In het
ouderschapsplan staat de volgende vraag centraal: Hoe willen wij als ouders na de scheiding
de opvoeding van onze kinderen aanpakken? Daarbij worden dan ook allerlei praktische zaken
geregeld over de contactmomenten, het halen en brengen van de kinderen, wie contact
onderhoudt met school etc. Neem bij het maken van deze afspraken ook vooral de wens van de
kinderen mee. Vele kinderen weten goed wat zij willen en willen ook betrokken worden bij het
maken van dit soort afspraken. Verder hebben veel kinderen aangegeven beide ouders te willen
blijven zien en dat ouders niet te ver uit elkaar gaan wonen.
Wat verder heel belangrijk is om je als ouders te realiseren, is dat je als ex-partners niet meer
hoeft samen te werken als partners maar alleen nog maar als ouders. Het is belangrijk dat het
partner-niveau afgesloten is, zodat je als ouders op ouderschapsniveau nog goed met elkaar
kunt communiceren in het belang van het kind. Hieronder zullen een aantal do’s en don’ts
gegeven worden die zijn bedoeld voor jou als ouder. Deze tips geven je een handreiking bij de
uitvoering van de omgangsregeling.
Do’s
Bespreek de bezoekregeling met je ex-partner voordat je het plan voorstelt aan je kind.
Met tieners kun je goed over de omgangsregeling praten. Leg datgene wat je uiteindelijk
overeenkomt wel vast. Zorg dat jij als ouder en je kind samen de structuur kennen volgens welke de omgang zal gaan verlopen. Houd het vooral voorspelbaar.
Geef je kind expliciet toestemming dat het goed is dat hij contact heeft met de andere
ouder. Laat je kind merken dat je begrijpt dat het kind zowel van jou als van de andere
ouder houdt.
Zorg ervoor dat je kind schoon en uitgerust is en gegeten heeft als het vertrekt voor of
terugkomt van een bezoek. Laat het liever niet vertrekken met een koffer vol vuile kleren.
Wees vooral beleefd wanneer je ex-partner je kind komt halen of terugbrengt. Als je
glimlacht en ervoor zorgt dat je kind klaar is op het afgesproken tijdstip, maak je de
overgang voor je kind misschien minder moeilijk.
Bel liever met je ex-partner als je kind naar school is of als het in bed ligt.
Laat je kind telefoneren naar je ex partner.
Het is goed om aan je kind te vertellen dat er bij beide huizen andere regels kunnen zijn.
Dit kan soms in het voordeel zijn en soms in het nadeel. Als je als ouder consequent blijft
is dit voor je kind en jezelf als ouder de meest stabiele situatie.
Als je tegen dingen aanloopt, overleg dan eerst met je ex-partner. Je kind kan zaken
soms heel anders beleven. Soms maken kinderen ook een beetje gebruik van de situatie
om bijvoorbeeld wat extra aandacht te krijgen. Pubers zetten zich af en proberen hun eigen weg te gaan, het is van groot belang dat ex partners zeker in deze periode consequent en in overleg blijven.
Geef belangrijke medische informatie over je kind door aan je ex-partner.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 9 van 19
Als je kind niet naar school wil of je ex-partner niet lijkt te willen bezoeken, maakt het
zich misschien zorgen om jou. Ze kunnen denken dat het zielig is om jou achter te laten.
Zorg ervoor dat je kind weet dat het goed met je gaat.
Probeer er te zijn als je kind je nodig heeft en probeer het rust en stabiliteit te geven.
Als je kind een keer niet veel zin heeft, laat het dan zijn gang gaan. Je moet niet te veel
willen als je kind bij je is en zeker jezelf niet opdringen. Dit voorkomt een hoop teleurstelling en frustratie voor zowel jezelf als je kind.
Accepteer dat je kind open en eerlijk moet kunnen blijven.
Overleg eerst met je ex-partner als je kind bijvoorbeeld op een sport gaat die ook in de
tijd van je ex-partner zal plaatsvinden of overleg eerst als je kind bijvoorbeeld een verjaardagsfeest heeft als het bij je ex-partner is. Je kunt niet beslissen over de tijd van je
ex-partner. Ook al woon je niet meer samen, zonder dit overleg zal je kind de dupe worden.
Zorg ervoor dat de overgang voor je kind van het ene naar het andere huis zo ontspannen en natuurlijk mogelijk is. Verzin vaste rituelen voor de heen en terugweg.
Don’ts
Probeer nooit conflicten of problemen te bespreken bij het brengen en halen van je kind,
zelfs een kleine woordenwisseling kan voor je kind heel emotioneel belastend zijn. Vaak
ben je op dat moment ook zo moe of emotioneel dat je dingen gaat zeggen die je beter
niet had kunnen zeggen.
Probeer je niet te bemoeien met de regels of bestraffing van je ex-partner. Na de scheiding bouwen beide ex partners een nieuw leven op met hun eigen regels en afspraken.
Probeer deze te respecteren, ook als je kind klaagt.
Vermijd concurrentie met je ex-partner. Dus ga niet vragen wie het liefste is of waar je
kind het meer naar zijn zin heeft. Probeer open te staan voor het verhaal van je kind
maar probeer je kind niet uit te horen over de situatie bij je ex-partner. Dit is voor veel
ouders een heel moeilijk punt. Als je kind met verhalen over je ex-partner komt, zeker
pubers, probeer dan rustig te blijven en niet onmiddellijk een standpunt in te nemen.
Laat nooit doorschemeren, door je woorden of daden, dat je het niet fijn vind als je kind
zich amuseert bij je ex-partner.
Praat in het bijzijn van je kind nooit slecht over je ex-partner en sta anderen ook niet toe
dit in het bijzijn van je kind te doen. Dit is het minimale respect dat je tegenover je expartner kunt tonen in het belang van je kind.
Compenseer het leed voor je kind niet met veel cadeautjes, kleding of overdreven bezorgdheid. Dit is niet in het belang van je kind en bovendien kun je dit niet eeuwig volhouden. Je kind kan hierdoor ook verwend worden, met alle gevolgen van dien.
Leg je kind nooit een zwijgplicht op of vraag het niet om iets voor je ex-partner te verzwijgen of te liegen. Hierdoor breng je je kind alleen maar in een loyaliteitsconflict. Zeker
kinderen praten hun mond snel voorbij en je ex-partner zal zeker denken dat je iets te
verbergen hebt. Je kind zal zich schuldig voelen als het per ongeluk zijn mond voorbij
gepraat heeft.
Maak het tijdelijke afscheid nooit te emotioneel, je kind is er niet bij gebaat dat het dit
soort emoties ook nog te verwerken krijgt.
Extra tips voor de niet-verzorgende ouder
Zorg er voor dat de verzorgende ouder altijd een beroep op jou kan doen als hij/zij een
oppas of kinderopvang nodig heeft. Wees zelf beschikbaar, maar oma, tante of nichtje
zijn ook goed.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 10 van 19
Maak afspraken met je werkgever zodat je onverwachts vrij kunt nemen om je kind op te
vangen. De verzorgende ouder kan zomaar ineens iets overkomen waardoor hij/zij even
niet zelf voor je kind(eren)kan zorgen.
Hoe beter jij de verzorgende ouder helpt als reserveouder, des te vaker zie jij je kind,
des te soepeler lopen de contacten en des te meer blijf je bij je kind betrokken.
Maak altijd een plan voor de tijd dat je kind bij je is zodat het zich niet hoeft te vervelen.
Wanneer je als niet verzorgende ouder na de scheiding alleen gaat wonen, is het niet
vanzelfsprekend dat je kind een eigen kamer krijgt. Omdat je kind er niet aldoor is vergeet je gauw dat het van belang is dat het zich thuis voelt. Als er een logeerkamer is,
laat je kind die dan mee inrichten en zijn eigen speelgoed en spullen neerzetten. Een eigen (kinder)bed is natuurlijk mooi, maar daarvoor moet je als ouder de ruimte en het
budget hebben. Wanneer je kind komt is die kamer even zijn eigen kamer. Als er geen
extra kamer voor je kind is, denk dan na over een eigen hoek in de woonkamer of de
keuken waar je zijn spullen neerzet. Leg voordat je kind komt zijn eigen spulletjes klaar.
Zorg voor een eigen dekbedovertrek dat speciaal voor je kind uit de kast wordt gehaald
als het komt slapen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 11 van 19
Handreikingen per leeftijdscategorie
Baby’s en dreumesen (0 – 2 jaar)
Voor kinderen in de leeftijd van 1 – 2 jaar kan de omgangsregeling heel verwarrend zijn. Dit uit
zich vaak in bijvoorbeeld angstig zijn en niet kunnen slapen. Ouders begrijpen dat vaak niet en
kunnen wel eens denken dat de ex-partner het kind tegen hem/haar opzet of denken dat de expartner onvoldoende rekening wil houden met de behoefte van het kind. Voor kinderen in deze
leeftijd is het prettig als het contact met de niet verzorgende ouder bestaat uit veel korte
contacten, dicht op elkaar. Ook kan een goed alternatief zijn dat de niet verzorgende ouder het
kind in zijn eigen omgeving bezoekt en daar een stukje van de zorg op zich neemt.
Peuters en kleuters ( 2 – 6 jaar)
Een kind in deze leeftijdsfase kan de omgangsregeling niet overzien omdat het tijdsbesef nog
niet voldoende is ontwikkeld. Een bijna altijd voorkomende angst na echtscheiding is dan ook
verlatingsangst, ook wel separatieangst genoemd. Als één ouder verdwijnt, kan de andere
ouder ook verdwijnen: hierdoor is het kind sterk gericht op de verzorgende ouder. Als kinderen
in deze leeftijdsfase angstig zijn uit zich dit vaak in nachtmerries en bedplassen. Voornamelijk
twee- en driejarigen hebben het moeilijk als de niet verzorgende ouder het kind in het kader van
de omgangsregeling komt ophalen en het kind de verzorgende ouder moet achterlaten. Ze
verheugen zich op de komst van de ouder en willen wel mee, maar tegelijkertijd willen ze niet
weg zonder de verzorgende ouder. De wisselingen zijn voor kinderen moeilijk en kunnen
gepaard gaan met veel stress. Ze kunnen heel heftig reageren op bezoekjes bij de andere
ouder zonder dat daar een aanwijsbare reden voor is. Er zijn kinderen die na een wisseling stil
naar hun kamer gaan om een beetje te spelen en zo de omschakeling te maken, er zijn ook
kinderen die extreem lastig of verdrietig zijn na de wisseling en alle aandacht opeisen. Peuters
van twee of drie jaar blijven het meest betrokken op hun vader of moeder als ze die wekelijks
kunnen ontmoeten. Het is daarom aan te raden dat je kind minstens één keer per week de niet
verzorgende ouder ontmoet.
Schoolkinderen (6 – 9 jaar)
Als het kind zich in deze leeftijdsfase bevindt kan het contactmoment langer worden dan in de
leeftijdsfases die hiervoor zijn beschreven. Het bezoek kan dan in de meeste gevallen één of
twee overnachtingen omvatten. Veel niet verzorgende ouders vinden het waardevol om hun
kinderen niet alleen overdag op bezoek te hebben. De avonden, het slapen gaan en opstaan
hebben hun eigen sfeer met eigen rituelen. Een dergelijke omgangsregeling sluit goed aan bij
kinderen in deze leeftijd. Probeer kinderen vanaf een jaar of acht in het overleg met de
omgangsregeling te betrekken. Luister als ze zelf aangeven dat ze op een bepaald weekend
liever thuis zijn en respecteer dit.
Schoolkinderen (9 – 12 jaar)
Als de ouders niet al te ver uit elkaar wonen, zal het kind in deze leeftijdsfase sneller in staat
zijn om zelf van de ene ouder naar de andere te gaan. Het kind kan dan vaker korte bezoekjes
afleggen aan de niet verzorgende ouder. Een kind op deze leeftijd vindt het vaak prettig om
telefonisch contact of contact via de e-mail te hebben met de ouder.
Adolescenten (12 – 22 jaar)
Voor kinderen in deze leeftijdsfase kan het prettig zijn als bezoekafspraken losser verlopen. Zij
willen vaak zelf het initiatief nemen om even langs te gaan bij de niet verzorgende ouder als het
hun uitkomt. Als de spanning van de scheiding eraf is, is dat prima.
Zolang er nog strijd of onduidelijkheid is over de verblijfplaats van de kinderen is dit vervelend.
In het laatste geval is het beter als er vaste tijden voor het bezoek zijn, zodat dat geen reden
kan worden voor touwtrekken.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 12 van 19
Adviezen voor de niet-verzorgende ouder
“Het meest moeilijke vind ik toch wel dat de nieuwe man van mijn ex-vrouw mijn kinderen beter
kent dan ik.”
Zeker voor de niet verzorgende ouder is het na een scheiding moeilijk om een vorm te vinden
voor het contact met je kind. Soms is dit zelfs zo moeilijk dat de niet verzorgende ouder
maanden of jarenlang geen of nauwelijks contact heeft met zijn kind. Toch moet de niet
verzorgende ouder zich als ouder blijven gedragen. Dit is een investering in de toekomst en
maakt de kans groter dat je als ouders weer naar je kind toe groeit.
Hieronder worden een aantal adviezen gegeven aan de niet verzorgende ouder die weinig
contact heeft met zijn kind.
Vecht tegen het gevoel dat iedereen (je ex-partner, de hulpverlening en andere instanties) tegen je samenspant. Het gevaar is dat zo’n gevoel via non-verbale signalen doorwerkt in de relatie met je kind.
Doe, al is er maar weinig gelegenheid voor, leuke dingen met je kind. Probeer je kind
niet op te voeden, laat dat maar aan je ex-partner over. Probeer niet teveel kritiek te
hebben, vraag niet teveel naar prestaties, let niet teveel op kleding of tafelmanieren, etc.
Dit alles uiteraard wel zonder je kind te ‘verpesten’ of slecht gedrag te bevorderen. Zorg
dat je kind zich jullie contacten herinnert als plezierig. Vertel op een vriendelijke manier
dat je van zijn nabijheid geniet, dat je het leuk vindt om samen met je kind te eten,
ergens naar toe te gaan, tv te kijken of wat dan ook te doen.
Probeer een eigen vriendenkring en een eigen leven op te bouwen.
Laat regelmatig van je horen via brieven, kaarten en mailtjes. Probeer daarin een neutrale toon te hanteren en probeer wat je schrijft af te stemmen op je kind. Als het erg mooi
weer is, kun je bijvoorbeeld iets zeggen over buiten spelen en vragen of je kind het ook
fijn vindt dat het zo warm is. Je kunt ook vragen naar gebeurtenissen op school en eventueel kun je berichten via de advocaat van je ex-partner doorsturen.
Realiseer je dat er slechts een heel dun draadje is dat je met je kind verbindt. Zorg dat
het niet breekt. Dat kan gemakkelijk gebeuren als je de strijd aan gaat met je ex-partner.
Zorg er juist voor dat die draad dikker wordt, dan is de kans het grootst dat je later weer
een grotere rol kan gaan spelen in het leven van je kind.
Als je bang bent dat je kind je later zal verwijten dat je onvoldoende gedaan hebt om
contact met hem te houden, kan je je gedachten en gevoelens in een brief aan hem opschrijven. Wellicht komt er later een moment dat je die aan je kind kunt en wilt geven.
Het is verstandig om een dergelijke brief zorgvuldig te formuleren en eventueel door een
onafhankelijke derde te laten lezen.
Houd een dagboek bij waarin je over je eigen gevoelens en gedachten schrijft. Dikwijls
maakt dat duidelijk dat er toch wel een kleine vooruitgang is in het contact tussen jou en
je kind.
Zoek begeleiding, iemand die je helpt om positief en nuchter na te denken.
Zorg dat je vrienden blijft zien. Daardoor voorkom je dat je je kind met jouw zorgen opzadelt. Bovendien helpt het je om lastige momenten met je kind te relativeren.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 13 van 19
Nieuwe partner en aanpassing aan het
stiefgezin
“Ik ben heel weinig tijd met mijn mama alleen. Meestal is haar man erbij en dan is het anders.
Als ze alleen is, zingen we. Wanneer hij erbij is doen we dat niet.”
“Ik besefte helemaal niet dat mijn zoontje een eigen kamer nodig had ook al was hij maar heel
soms bij mij. Mijn stiefdochters hadden wel een eigen kamer. Ik heb toen mijn zoon volwassen
was pas te horen gekregen hoe verschrikkelijk hij dit vond.”
De rust en houvast die meestal met moeite zijn ontstaan na de scheiding worden vaak
verstoord als een nieuwe partner zijn entree maakt in het gezin. De stabiliteit in de ouder-kind
relatie wordt vaker verstoord als de ouders nieuwe relaties aangaan. Uit onderzoek blijkt dat de
komst van een nieuwe partner voor sommige kinderen soms nog traumatischer is dan de
scheiding zelf. Het is belangrijk dat je kind vanaf het begin ervaart dat er in de relatie met zijn
ouders niets veranderd. De nieuwe vriend of vriendin doet er goed aan in het begin op de
achtergrond te blijven en zich niet te mengen in zaken die direct met je kind te maken hebben.
Vooral als je kind de nieuwe partner ziet als oorzaak van de echtscheiding zal deze veel geduld
moeten hebben. Kinderen zijn er goed in de nieuwe partner uit te dagen en ze zoeken
voortdurend bevestiging voor hun negatieve gevoelens. Ze willen positieve eigenschappen,
zeker in het begin, gewoon niet zien. Voor kinderen die het alleen-zijn met de ouders als een
last ervaren, is het vaak een opluchting als vader of moeder een nieuwe partner krijgt. Vooral
jongeren krijgen zo weer meer ruimte om hun eigen leven op te pakken. Meisjes in
stiefgezinnen lijken zich iets minder goed aan te passen dan jongens. Ze hebben meer
moeilijkheden in de interactie met hun stiefvader en meer moeite om hem te accepteren dan
jongens. Ook de leeftijd speelt een belangrijke rol bij de vorming van een stiefgezin. Hoe jonger
de kinderen zijn, hoe gemakkelijker ze zich doorgaans aan de stiefouder aanpassen. Bijna alle
stiefouders hebben minder kans te worden geaccepteerd door stiefkinderen van 10 t/m 13 jaar
dan door jongeren kinderen en oudere adolescenten. Uit loyaliteit tegenover de andere ouder
zullen de meeste kinderen de nieuwe partner aanvankelijk verwerpen en de stiefouder het
gevoel geven dat hij of zij niet tot het gezin behoort. Kinderen kunnen angstig zijn om hun ouder
kwijt te raken aan de nieuwe partner. De kinderen hebben al een verlies geleden door de
scheiding en ze reageren overgevoelig op verdere verliezen, of die nu echt zijn of ingebeeld.
Er zijn enkele punten die je als ouder kunnen helpen in de rol van ouder en die je kunt
combineren met de komst van een nieuwe partner. Deze do’s en don’ts staan hieronder
beschreven.
Do’s
Doe geen dingen zonder je kind die je voor de komst van je nieuwe partner samen met
je kind deed. Blijf dingen samen met je kind ondernemen, eventueel samen met je nieuwe partner.
Breng je kind niet een paar uur vroeger naar bed omdat je alleen wil zijn met je nieuwe
partner: blijf de tijden hanteren die je voor de komst van je nieuwe partner ook hanteerde.
Verdedig je kind altijd als daartoe aanleiding is.
Als je kind gewend is je slaapkamer binnen te komen wanneer je kind het maar wil, dan
moet je misschien nadenken over hoe dat voortaan verder moet.
Don’ts
Lach nooit om de fouten van je kind in het bijzijn van je nieuwe partner.
Ben je de niet verzorgende ouder, laat je nieuwe partner dan in het begin niet langer dan
een paar uur aanwezig zijn tijdens de bezoeken van je kind. Je kind zou kunnen denken
dat je liever bij je nieuwe partner bent dan bij hem of haar.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 14 van 19
Loop niet te koop met de seksuele kant van je relatie. Wees niet te demonstratief waar je
kind bij is, want dan wordt je kind beslist jaloers. Je kind kan bang worden het te verliezen van een rivaal in de strijd om de liefde van zijn ouder.
Sta je nieuwe partner niet toe om de regels in huis te veranderen waar het je kind betreft.
Je moet je positie als gezagdrager behouden en zo een gevoel van stabiliteit en continuïteit helpen opbouwen.
Trek nooit ongunstige vergelijkingen tussen je ex-partner en je nieuwe partner in het
bijzijn van je kind.
Praat niet negatief over je ex-partner tegen je nieuwe partner waar je kind bij is.
Als je kind problemen heeft met de nieuwe relatie van je ex-partner, probeer daar dan
objectief in te blijven en je daar niet in te mengen. Het is het probleem van je ex-partner
en niet dat van jou.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 15 van 19
Boeken
Boeken voor kinderen van 4 tot 6 jaar:
•
Van alles Twee, Martine Delfos, 2006, (Voor)leesboek met tekeningen, 9789085605041
•
Kamil, de groene kameleon, Danielle Steggink, 2002, (Voor)leesboek, 978906665500
•
Dag papa, tot zaterdag!, M. Baumbach, 2006, (Voor)leesboek, 9789053415825
•
Niet meer samen, L. Klein & L. Klein-Vuijst, 2007 (Voor)leesboek, 9789033830044
Boeken voor kinderen van 6 tot 9 jaar:
•
Van alles Twee, Martine Delfos, 2006 (Voor)leesboek met tekeningen, 9789085605041
•
Bang, boos, blij, Overgaauw, Boukje e.a., 2e druk 2007, Werkboek, 9789085605287
•
Dees, een vader en een viool, Lea Smulders & Liesbeth Smulders-Groenhuijsen, 1e
druk 2004 Leesboek + cd (ook excl. cd verkrijgbaar), 9789066655430
•
Julia heeft twee huizen, Nicoline Wisse Smit, 1e druk 2007, Leesboek, 9789085605201
•
De koning trok uit om de draak te doden, Brigitte Spangenberg & Martina Vent, 1997,
Voorleesboek 9789060384213
Boeken voor kinderen van 9 tot 12 jaar:
•
Bang, boos, blij, Overgaauw, Boukje e.a. 2003, Werkboek, 9789085605287
•
Dees, een vader en een viool, Lea Smulders & Liesbeth Smulders-Groenhuijsen, 2004,
Leesboek 9789066655430
•
Julia heeft twee huizen, Nicoline Wisse Smit, 1e druk 2007, Leesboek, 9789085605201
•
Kinderen en echtscheiding, Ludo Driesen, 2002, Werkboek en dagboek,
9789044112009
•
De koning trok uit om de draak te doden, Brigitte Spangenberg & Martina Vent, 1997,
Voorleesboek 9789060384213
•
Weekendpapa, N. Scherpbier & Anne westerduin, 2006, Leesboek, 9789085430353
•
Verdriet met mayonaise, Carry Slee, 2005, Leesboek, 9789049920906
•
Vaders, moeders? Hardgekookte eieren!, Jacques Vriens, 1998, Leesboek,
9789026991530
•
Ik wil niet kiezen tussen papa en mama, Danielle Vogels, 2005, Ervaringsverhalen,
9789059540354
Boeken voor kinderen ouder dan 12 jaar:
•
Mijn ouders zijn gescheiden, Maria Stoorvogel & Anne Westerduin
•
Spiegels, Alma Post
•
2 ouders apart. Jongeren over de scheiding van hun ouders, E. Put.
•
Gek van een eiland, Koen D'haene
•
En nog een fijne vakantie!, Jan Ploeger
Boeken voor ouders
•
Een nieuwe start. Vaders na de scheiding. Vincent Duindam & Marike Vroom
•
Een nieuwe start. Als je relatie eindigt. Bruce Fisher & Robert Alberti
•
Heling na scheiding. Het einde van een relatie is een nieuw begin. Debbie Ford
•
Bijkomen van je scheiding. Kathryn Lankton
•
Weg bij hem en terug bij jezelf. Vrouwen en hun echtscheiding. Youke Nagel
•
Ouderschap voor en na (echt)scheiding. Een praktische handleiding. J. van Schooten &
Liesbeth 't Hart
•
Samen uit elkaar. Ouders blijven na de scheiding. I. de Waele
•
Als je partner je verlaat... Doris Wolf
•
Het stiefparadijs. Gideon de Haan & Violet Falkenburg
•
Handboek scheiden en de kinderen. E. Spruijt
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 16 van 19
Websites
www.villapinedo.nl (voor jongeren)
www.stichtingjongehelden.nl (voor jongeren)
www.echtscheidingswijzer.nl
www.scheiding-omgang.nl
www.ouderalleen.nl
www.grootgezin.nl
www.ouders.nl
www.opvoedadvies.nl
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 17 van 19
Contactgegevens
www.synthese.nl
Locaties:
•
Gennep 0485 512934
•
Horst
077 3978500
•
Mook
024 8909480
•
Venray 0478 517317
•
Velden 077 4722534
•
Leudal 0475 745138
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 18 van 19
Literatuurlijst
•
•
•
•
•
M. Borsboom, L. van Zeeland: Handreikingen voor gescheiden ouders; uitgave NIM
Maatschappelijk werk
Kinderen en echtscheiding, opvoedingsreeks, Jeugdinformatie
E. Spruijt, H. Kormos: Handboek scheiden en de kinderen; 2010; uitgeverij Bohn Stafleu
van Loghum
K. Singendonk, G. Meesters: Kind en echtscheiding; derde druk 2012; uitgeverij Pearson
C.Vos: Gescheiden, met je ex toch samen goede ouders; eerste druk 2011; uitgeverij
Spectrum
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 19 van 19
Handreikingen voor
gescheiden ouders
Lisanne Vermeulen, maatschappelijk werker i.o.
Juli 2014
Inhoud
Voorwoord ................................................................................................................ 3
Gevolgen voor het kind .......................................................................................... 4
Je kind ondersteunen ............................................................................................ 7
De omgangsregeling ............................................................................................... 9
Handreikingen per leeftijdscategorie ...............................................................12
Adviezen voor de niet-verzorgende ouder ....................................................13
Nieuwe partner en aanpassing aan het stiefgezin ..................................... 14
Boeken .......................................................................................................................16
Websites ................................................................................................................... 17
Contactgegevens ................................................................................................... 18
Literatuurlijst ...........................................................................................................19
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 2 van 19
Voorwoord
Mijn naam is Lisanne Vermeulen, maatschappelijk werker in opleiding bij Synthese. Bij
Synthese hoorde ik dat er binnen het groepswerk van Synthese een groep voor kinderen van
gescheiden ouders bestaat. Deze is bedoeld voor kinderen die de scheiding van hun ouders
niet goed weten te verwerken. In mijn omgeving en in mijn dagelijkse werkzaamheden kom ik
veel kinderen van gescheiden ouders tegen en ik hoor regelmatig signalen dat ouders niet goed
weten hoe zij samen met hun kinderen om moeten gaan na een scheiding. Een scheiding is
voor alle betrokkenen een ingrijpende gebeurtenis, voor zowel de ouders als voor de kinderen.
In veel gevallen voelen ouders zich na een scheiding machteloos en weten zij niet goed hoe zij
hun kinderen het beste kunnen ondersteunen. Dit heeft vaak grote gevolgen voor kinderen. Ik
vind het belangrijk dat we er samen voor proberen te zorgen dat kinderen zo goed mogelijk
ondersteund worden bij de scheiding. Niet alleen vanuit mijn rol als maatschappelijk werker,
maar ook omdat ik zelf kind van gescheiden ouders ben. Ik heb door de jaren heen zelf ervaren
wat voor impact een scheiding heeft op een kind en hoe lang de gevolgen kunnen doorwerken.
Daarom heb ik deze brochure met handreikingen voor ouders ontwikkeld. In het boekje zal ik
tips geven: ik zal meer informatie geven over de gevolgen van een scheiding voor kinderen en
ik zal een aantal boeken, internet links etc. benoemen.
Ik houd van mijn mamma
dat begrijpt mijn papa niet.
Ik houd van mijn pappa
dat begrijpt mijn mamma niet.
Ik houd van allebei maar zij zeggen: “je moet kiezen”:
maar ik wil geen van beide verliezen!
Ik wil geen ruzie ik wil geen pijn:
Ik wil dat jullie allebei jezelf zijn!
Ik hoef geen geld, ik hoef nergens heen:
Het liefst zit ik op mijn kamer helemaal alleen…
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 3 van 19
Gevolgen voor het kind
“Het is ook wel een beetje mijn schuld. Ze zijn gescheiden over snoep.
Mamma wil niet dat ik snoep, anders krijg ik slechte tanden.
Van pappa mocht het wel! Dan kreeg ik in de winkel een likstok en dan kregen ze ruzie.”
Een scheiding is voor een kind altijd een ingrijpende gebeurtenis. Het is een hele schok als
ouders uit elkaar gaan. Tijdens deze periode is er veel onduidelijkheid en onzekerheid voor
kinderen; zij weten niet wat hen te wachten staat. De breuk zorgt altijd voor veel verdriet, angst
en/of woede. Het kind verliest de veilige basis van het vertrouwde gezin. Er zijn veel gevolgen
voor kinderen en hun ontwikkeling wanneer ouders gaan scheiden. Zo worden kinderen op
korte termijn, maar ook vaak op de lange termijn angstig en depressief en gaan zij agressief
en/of strafbaar gedrag vertonen. Wat je vaak ziet bij scheidingen is dat ouders zo bezig zijn met
de scheiding dat er geen aandacht meer is voor het kind.
Wanneer het kind last heeft van de scheiding en hier niets mee gedaan wordt, kan het kind
nergens terecht met deze gevoelens en gedachtes. Het wordt opgekropt en dit kan zich gaan
uiten in angsten en depressies. Daarnaast kan het ook zo zijn dat het kind juist erg moeilijk
gedrag gaat vertonen, wat als het ware een schreeuw om hulp is. Een stil en verdrietig kind valt
niet op maar een agressief schreeuwend kind moet een halt toegeroepen worden en krijgt op
deze manier toch aandacht.
Uit onderzoek is gebleken dat kinderen van gescheiden ouders vaak ook mindere
schoolprestaties hebben en vaker veel roken/blowen en drinken. Dit kan komen doordat er
teveel spanningen en problemen thuis zijn waardoor het kind zich niet kan concentreren op
school. Kinderen hebben vaak het gevoel dat zij moeten kiezen tussen hun ouders, alsof ze
tussen twee vuren staan. Veel ouders maken ruzie waar de kinderen bij zijn en praten slecht
over elkaar tegen de kinderen. Kinderen worden hier vaak onzeker door en gaan zich schuldig
voelen. Zij krijgen te maken met loyaliteitsconflicten (innerlijke tweestrijd). Ze houden van beide
ouders en willen niet kiezen. Kinderen zijn in veel gevallen bang dat ze één van de ouders
tekort doen of verdriet doen. Veel ‘scheidingskinderen’ hebben ook moeite met voor zichzelf
opkomen.
Dit zie ik terug in mijn gesprekken met kinderen en binnen de training Tim & Flapoor voor
kinderen. De kinderen met gescheiden ouders hebben vaak niet veel vriendjes en worden soms
gepest; zij komen niet goed voor zichzelf op. Wat verder opvalt aan de ‘scheidingskinderen’ is
dat zij vaak heel goed weten en voelen wat er aan de hand is thuis. Vaak durven zij hun gevoel
en hun gedachten niet uit te spreken bij ouders omdat ze bang zijn dat er dan weer ruzie komt.
Natuurlijk verschilt het van persoon tot persoon wat voor effecten een echtscheiding heeft op
kinderen, maar uit literatuur en praktijkonderzoek komen deze gevolgen heel duidelijk naar
voren. Verder verschilt het erg wat voor leeftijd en ontwikkelingsstadium een kind heeft in hoe
het met een scheiding omgaat.
Gevolgen lange termijn
We zien dat kinderen met gescheiden ouders op korte termijn maar ook vooral op de lange
termijn veel moeite hebben met het behouden van goede relaties met partners en vrienden. Ze
vinden het later vaak lastig om hun vrienden en/of partner te vertrouwen en er zijn veel
achterdochtige gedachtes aanwezig. Zij zijn bijvoorbeeld vaak bang dat hun partner vreemd zal
gaan of hen zal verlaten. Verder zijn veel ‘scheidingskinderen’ op latere leeftijd erg onzeker over
zichzelf in een relatie, zij hebben snel het gevoel dat ze iets fout doen.
Deze problemen hebben zich naar alle waarschijnlijkheid ontwikkeld doordat er in de kindertijd
en jeugd niet voldaan is aan een aantal basisbehoeften bijvoorbeeld vertrouwen en warmte,
openheid. Veel ouders zijn zo bezig met een scheiding dat zij er niet op letten wat hun kind
nodig heeft.
Hieronder wordt een schema weergeven waarin je gemakkelijk kunt zien wat voor signalen bij
het kind erop kunnen duiden dat deze problemen heeft door de scheiding. Deze
gevolgen/signalen zijn per leeftijdsgroep gecategoriseerd. Het kan een handig hulpmiddel zijn
om in de gaten te houden hoe het met je kind gaat.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 4 van 19
Reacties
van
baby's
dreumesen (0 – 2 jaar)
en
Reacties van peuters en kleuters
(2 – 6 jaar)
Ze grijpen terug op een niet meer gebruikte knuffel.
Ze zijn in de war doordat de structuur van alledag
is onderbroken.
Ze vertonen pro-sociaal gedrag ( gedrag dat een
ander helpt maar dat ook voordeel oplevert voor
de helper)
Ze voelen zich schuldig, boos en verdrietig.
Ze huilen vaker.
Ze worden veeleisender.
Regressie: ze gedragen zich jonger dan hun leeftijd (duimzuigen, om fopspeen vragen, gevoerd
willen worden of broertjes of zusjes slaan).
Ze krijgen gevoelens van onveiligheid ( kan zich
uiten in nachtmerries en bijv. bedplassen).
Ze krijgen last van separatieangst: angst om van
de ouder weg te gaan.
Verschil tussen jongens en meisjes
Jongens worden over het algemeen iets meer
geprikkeld, rustelozer, drukker. Ze spelen minder
goed met vriendjes en zijn geneigd vaker alleen te
zitten. Ze schoppen bijvoorbeeld groepsactiviteiten
op school in de war.
Meisjes worden over het algemeen boos, kleine
volwassenen, gaan overdreven hun best doen om
netjes en gehoorzaam te zijn. Ze lezen andere
kinderen de les en ze geven andere kinderen een
standje.
Reactie van schoolkinderen (6 – 9
jaar)
Ze hebben medelijden met de niet-verzorgende
ouder.
Ze voelen zich verdrietig.
Ze voelen zich afgewezen door de nietverzorgende ouder.
Ze hebben een verminderd gevoel van eigenwaarde.
Ze hebben depressieve gevoelens.
De schoolprestaties gaan achteruit.
Ze hebben concentratieproblemen op school.
Reacties van schoolkinderen (9 –
12 jaar)
Ze richten hun boosheid tegen de ouders (voornamelijk tegen de verzorgende ouder).
Ze idealiseren de niet-verzorgende ouder.
Ze vormen een front met één ouder tegen de andere ouder.
Ze voelen zich verdrietig.
Ze zijn bezorgd over het welzijn van de ouders.
Ze zijn huiverig voor wat hen zal overkomen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 5 van 19
Ze voelen zich eenzaam, machteloos en hulpeloos.
De schoolprestaties gaan achteruit.
Ze hebben problemen met vriendjes en vriendinnetjes.
Ze raken verzeild in vechtpartijen met leeftijdsgenoten.
Ze hebben regelmatig last van hoofdpijn en buikpijn.
Reacties van adolescenten (12 –
22 jaar)
Ze verbergen hun gevoelens.
Ze zoeken afleiding in spel en andere activiteiten.
Ze praten niet graag over gevoelens.
Ze voelen boosheid.
Ze hechten zich aan één van beide ouders.
Ze maken zich zorgen om de gevolgen van de
scheiding.
Ze voelen zich verplicht de ouders te helpen.
Ze kunnen gaan spijbelen van school.
Ze gebruiken vaker alcohol en drugs.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 6 van 19
Je kind ondersteunen
“Mijn dochters waren 3 en 5 toen ik van hun vader ging scheiden. Mijn jongste dochter heeft na
de scheiding 2 maanden niet gepraat, ik wist mij geen raad! Ik heb zo ontzettend veel spijt dat ik
haar niet heb kunnen geven wat zij nodig had...”
In dit hoofdstuk zal ik het een en ander vertellen over hoe je je kind het beste kunt
ondersteunen en hoe je met je kind in gesprek kunt gaan.
Luister goed naar je kind
Je kind zal veel vragen, gevoelens, veronderstellingen en zorgen hebben over de
echtscheiding. Ook zal je kind soms zijn verhaal kwijt willen. Neem daar de tijd voor. Blijf rustig
zitten en onderbreek je kind niet. Wees voorzichtig met te snelle oplossingsgerichte reacties, je
kind wil waarschijnlijk vooral gehoord worden. Het heeft behoefte aan geduld en jouw
ongedeelde aandacht. Geef je kind toestemming om zoveel verdriet en andere gevoelens te
uiten als het op dat moment kwijt wil.
Het is belangrijk om je kind duidelijk te maken dat er ruimte is voor al zijn gevoelens. Veel
kinderen verbergen hun gevoelens van droefheid, woede of verwarring omdat ze bang zijn dat
deze gevoelens hun ouders van hun stuk kunnen brengen of omdat ze bang zijn dat er ruzie zal
komen. Je kind moet weten dat al zijn gevoelens er mogen zijn. Geef vooral ook aan dat zijn
gevoelens normaal zijn en accepteer deze gevoelens, leg eventueel uit waardoor het komt dat
het kind zich zo voelt. Vertel bijvoorbeeld dat het normaal is dat het hoopt dat papa en mama
weer bij elkaar komen, het kan namelijk zo zijn dat het kind zich schaamt voor deze wens. Leg
je kind uit dat dit niet nodig is, omdat alle kinderen willen dat hun ouders bij elkaar zijn.
Benadruk wel dat het niet vaak voorkomt dat gescheiden mensen weer bij elkaar terugkomen.
Leg je kind uit dat de scheiding niet zijn schuld is
Veel kinderen hebben het gevoel dat de scheiding hun schuld is en voelen zich dan ook
schuldig. Het is belangrijk dat je dit idee regelmatig en met kracht ontkracht en aangeeft dat dit
beslist niet het geval is. Het kan belangrijk zijn om de eerste jaren na de scheiding met
regelmaat te zeggen dat de scheiding een beslissing van papa en mama is en dat het kind er
niets mee te maken heeft.
Vertel de oorzaak van de scheiding aan je kind
Het is belangrijk dat je als ouder je kind vertelt wat de oorzaak van de scheiding is geweest.
Kinderen zijn minder kwetsbaar dan je als ouder vaak denkt als het gaat om de waarheid
accepteren. Niets vertellen, of het vertellen van halve waarheden zaait verwarring en
wantrouwen. Terwijl de waarheid, ook al is deze pijnlijk, duidelijkheid schept. Je kind zal zichzelf
ook veel minder als schuldige zien.
Wees eerlijk
Vertel je kind bijvoorbeeld niet dat ‘papa even weg is voor de zaak’ of dat het leven vanaf nu
geweldig zal worden. Kinderen zijn heel gevoelig, ze zullen feilloos aanvoelen dat je iets voor ze
achterhoudt en dat zullen ze als onprettig ervaren. Ook al weten ze dat je dit voor hun eigen
bestwil doet. Kinderen hebben behoefte aan duidelijke, begrijpelijke antwoorden op hun vragen.
Praat met je kind over andere scheidingen
Vraag je kind naar vriendjes van wie de ouders ook gescheiden zijn. Dit is een goede manier
om te leren over de angsten van je kind en zijn gedachten over gescheiden ouders.
Dit geeft je de mogelijkheid om misverstanden weg te ruimen en je kind eraan te herinneren dat
ook andere kinderen hebben meegemaakt wat hij/zij nu meemaakt.
Neem eventueel contact op met de school van je kind
Door contact op te nemen met de school van je kind kan er gezocht worden naar een
afstemming. Ook kan de school een plek zijn waar je kind ervaringen kan uitwisselen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 7 van 19
Praat samen over goede en minder goede gezinsherinneringen
Door de scheiding en het verdriet dat je kind daarvan heeft, vergeet het vaak de goede
gezinsherinneringen. Samen met je kind kun je mooie en leuke momenten bespreken. Op deze
manier ziet je kind in dat er niet alleen vervelende dingen zijn gebeurd maar dat er ook leuke
momenten met het gezin waren.
Lees samen met je kind boeken over scheiding
Een andere manier om de scheiding met je kind te bespreken is door samen een boek over
scheiding te lezen. Het helpt je stap voor stap de dingen te bespreken en structureert de
gedachten van je kind. Je kind heeft door het lezen van een boek een concrete aanleiding om
vragen te stellen. Verderop in deze handleiding staan een aantal titels van boeken voor
kinderen vermeld.
Praat niet negatief over je ex partner
Probeer in gesprekken met je kind niet negatief over je ex-partner te praten. Daarvan raakt je
kind in een loyaliteitsconflict. Communiceer ook vooral niet met je ex-partner via je kind, laat je
kind dus geen boodschappen overbrengen naar je ex-partner. Sta open voor positieve
opmerkingen van je kind over je ex-partner. Je kind moet de mogelijkheid hebben om van beide
ouders te kunnen blijven houden. Als je je kind daarin belemmert, zal het zich terugtrekken,
gaan liegen of neerslachtig worden.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 8 van 19
De omgangsregeling
“Elke keer als ik thuiskom hoor ik van mamma dat pappa stomme dingen doet,
als ik bij pappa kom hoor ik dat mamma stomme dingen doet. Ik word dan altijd heel erg
verdrietig en ga naar mijn kamer toe omdat ik niet weet wat ik moet zeggen.”
Over de omgangsregeling is wettelijk niet veel vastgelegd, het enige dat vast staat is dat er een
recht op omgang is en dat er een ouderschapsplan opgesteld moet worden. De manier waarop
dit ouderschapsplan ingevuld wordt kan door de ouders zelf bepaald worden. Sommige stellen
zullen kiezen voor een ‘normale’ omgangsregeling waarbij de niet verzorgende ouder de
kinderen eens in de twee weken een weekend heeft, andere stellen zullen soepeler met de
contactmomenten omgaan, weer andere stellen willen een co-ouderschap. Het is heel
belangrijk dat er goede afspraken gemaakt worden zodat beide ex-partners en de kinderen
weten waar ze aan toe zijn en deze afspraken worden opgesteld in het ouderschapsplan. In het
ouderschapsplan staat de volgende vraag centraal: Hoe willen wij als ouders na de scheiding
de opvoeding van onze kinderen aanpakken? Daarbij worden dan ook allerlei praktische zaken
geregeld over de contactmomenten, het halen en brengen van de kinderen, wie contact
onderhoudt met school etc. Neem bij het maken van deze afspraken ook vooral de wens van de
kinderen mee. Vele kinderen weten goed wat zij willen en willen ook betrokken worden bij het
maken van dit soort afspraken. Verder hebben veel kinderen aangegeven beide ouders te willen
blijven zien en dat ouders niet te ver uit elkaar gaan wonen.
Wat verder heel belangrijk is om je als ouders te realiseren, is dat je als ex-partners niet meer
hoeft samen te werken als partners maar alleen nog maar als ouders. Het is belangrijk dat het
partner-niveau afgesloten is, zodat je als ouders op ouderschapsniveau nog goed met elkaar
kunt communiceren in het belang van het kind. Hieronder zullen een aantal do’s en don’ts
gegeven worden die zijn bedoeld voor jou als ouder. Deze tips geven je een handreiking bij de
uitvoering van de omgangsregeling.
Do’s
Bespreek de bezoekregeling met je ex-partner voordat je het plan voorstelt aan je kind.
Met tieners kun je goed over de omgangsregeling praten. Leg datgene wat je uiteindelijk
overeenkomt wel vast. Zorg dat jij als ouder en je kind samen de structuur kennen volgens welke de omgang zal gaan verlopen. Houd het vooral voorspelbaar.
Geef je kind expliciet toestemming dat het goed is dat hij contact heeft met de andere
ouder. Laat je kind merken dat je begrijpt dat het kind zowel van jou als van de andere
ouder houdt.
Zorg ervoor dat je kind schoon en uitgerust is en gegeten heeft als het vertrekt voor of
terugkomt van een bezoek. Laat het liever niet vertrekken met een koffer vol vuile kleren.
Wees vooral beleefd wanneer je ex-partner je kind komt halen of terugbrengt. Als je
glimlacht en ervoor zorgt dat je kind klaar is op het afgesproken tijdstip, maak je de
overgang voor je kind misschien minder moeilijk.
Bel liever met je ex-partner als je kind naar school is of als het in bed ligt.
Laat je kind telefoneren naar je ex partner.
Het is goed om aan je kind te vertellen dat er bij beide huizen andere regels kunnen zijn.
Dit kan soms in het voordeel zijn en soms in het nadeel. Als je als ouder consequent blijft
is dit voor je kind en jezelf als ouder de meest stabiele situatie.
Als je tegen dingen aanloopt, overleg dan eerst met je ex-partner. Je kind kan zaken
soms heel anders beleven. Soms maken kinderen ook een beetje gebruik van de situatie
om bijvoorbeeld wat extra aandacht te krijgen. Pubers zetten zich af en proberen hun eigen weg te gaan, het is van groot belang dat ex partners zeker in deze periode consequent en in overleg blijven.
Geef belangrijke medische informatie over je kind door aan je ex-partner.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 9 van 19
Als je kind niet naar school wil of je ex-partner niet lijkt te willen bezoeken, maakt het
zich misschien zorgen om jou. Ze kunnen denken dat het zielig is om jou achter te laten.
Zorg ervoor dat je kind weet dat het goed met je gaat.
Probeer er te zijn als je kind je nodig heeft en probeer het rust en stabiliteit te geven.
Als je kind een keer niet veel zin heeft, laat het dan zijn gang gaan. Je moet niet te veel
willen als je kind bij je is en zeker jezelf niet opdringen. Dit voorkomt een hoop teleurstelling en frustratie voor zowel jezelf als je kind.
Accepteer dat je kind open en eerlijk moet kunnen blijven.
Overleg eerst met je ex-partner als je kind bijvoorbeeld op een sport gaat die ook in de
tijd van je ex-partner zal plaatsvinden of overleg eerst als je kind bijvoorbeeld een verjaardagsfeest heeft als het bij je ex-partner is. Je kunt niet beslissen over de tijd van je
ex-partner. Ook al woon je niet meer samen, zonder dit overleg zal je kind de dupe worden.
Zorg ervoor dat de overgang voor je kind van het ene naar het andere huis zo ontspannen en natuurlijk mogelijk is. Verzin vaste rituelen voor de heen en terugweg.
Don’ts
Probeer nooit conflicten of problemen te bespreken bij het brengen en halen van je kind,
zelfs een kleine woordenwisseling kan voor je kind heel emotioneel belastend zijn. Vaak
ben je op dat moment ook zo moe of emotioneel dat je dingen gaat zeggen die je beter
niet had kunnen zeggen.
Probeer je niet te bemoeien met de regels of bestraffing van je ex-partner. Na de scheiding bouwen beide ex partners een nieuw leven op met hun eigen regels en afspraken.
Probeer deze te respecteren, ook als je kind klaagt.
Vermijd concurrentie met je ex-partner. Dus ga niet vragen wie het liefste is of waar je
kind het meer naar zijn zin heeft. Probeer open te staan voor het verhaal van je kind
maar probeer je kind niet uit te horen over de situatie bij je ex-partner. Dit is voor veel
ouders een heel moeilijk punt. Als je kind met verhalen over je ex-partner komt, zeker
pubers, probeer dan rustig te blijven en niet onmiddellijk een standpunt in te nemen.
Laat nooit doorschemeren, door je woorden of daden, dat je het niet fijn vind als je kind
zich amuseert bij je ex-partner.
Praat in het bijzijn van je kind nooit slecht over je ex-partner en sta anderen ook niet toe
dit in het bijzijn van je kind te doen. Dit is het minimale respect dat je tegenover je expartner kunt tonen in het belang van je kind.
Compenseer het leed voor je kind niet met veel cadeautjes, kleding of overdreven bezorgdheid. Dit is niet in het belang van je kind en bovendien kun je dit niet eeuwig volhouden. Je kind kan hierdoor ook verwend worden, met alle gevolgen van dien.
Leg je kind nooit een zwijgplicht op of vraag het niet om iets voor je ex-partner te verzwijgen of te liegen. Hierdoor breng je je kind alleen maar in een loyaliteitsconflict. Zeker
kinderen praten hun mond snel voorbij en je ex-partner zal zeker denken dat je iets te
verbergen hebt. Je kind zal zich schuldig voelen als het per ongeluk zijn mond voorbij
gepraat heeft.
Maak het tijdelijke afscheid nooit te emotioneel, je kind is er niet bij gebaat dat het dit
soort emoties ook nog te verwerken krijgt.
Extra tips voor de niet-verzorgende ouder
Zorg er voor dat de verzorgende ouder altijd een beroep op jou kan doen als hij/zij een
oppas of kinderopvang nodig heeft. Wees zelf beschikbaar, maar oma, tante of nichtje
zijn ook goed.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 10 van 19
Maak afspraken met je werkgever zodat je onverwachts vrij kunt nemen om je kind op te
vangen. De verzorgende ouder kan zomaar ineens iets overkomen waardoor hij/zij even
niet zelf voor je kind(eren)kan zorgen.
Hoe beter jij de verzorgende ouder helpt als reserveouder, des te vaker zie jij je kind,
des te soepeler lopen de contacten en des te meer blijf je bij je kind betrokken.
Maak altijd een plan voor de tijd dat je kind bij je is zodat het zich niet hoeft te vervelen.
Wanneer je als niet verzorgende ouder na de scheiding alleen gaat wonen, is het niet
vanzelfsprekend dat je kind een eigen kamer krijgt. Omdat je kind er niet aldoor is vergeet je gauw dat het van belang is dat het zich thuis voelt. Als er een logeerkamer is,
laat je kind die dan mee inrichten en zijn eigen speelgoed en spullen neerzetten. Een eigen (kinder)bed is natuurlijk mooi, maar daarvoor moet je als ouder de ruimte en het
budget hebben. Wanneer je kind komt is die kamer even zijn eigen kamer. Als er geen
extra kamer voor je kind is, denk dan na over een eigen hoek in de woonkamer of de
keuken waar je zijn spullen neerzet. Leg voordat je kind komt zijn eigen spulletjes klaar.
Zorg voor een eigen dekbedovertrek dat speciaal voor je kind uit de kast wordt gehaald
als het komt slapen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 11 van 19
Handreikingen per leeftijdscategorie
Baby’s en dreumesen (0 – 2 jaar)
Voor kinderen in de leeftijd van 1 – 2 jaar kan de omgangsregeling heel verwarrend zijn. Dit uit
zich vaak in bijvoorbeeld angstig zijn en niet kunnen slapen. Ouders begrijpen dat vaak niet en
kunnen wel eens denken dat de ex-partner het kind tegen hem/haar opzet of denken dat de expartner onvoldoende rekening wil houden met de behoefte van het kind. Voor kinderen in deze
leeftijd is het prettig als het contact met de niet verzorgende ouder bestaat uit veel korte
contacten, dicht op elkaar. Ook kan een goed alternatief zijn dat de niet verzorgende ouder het
kind in zijn eigen omgeving bezoekt en daar een stukje van de zorg op zich neemt.
Peuters en kleuters ( 2 – 6 jaar)
Een kind in deze leeftijdsfase kan de omgangsregeling niet overzien omdat het tijdsbesef nog
niet voldoende is ontwikkeld. Een bijna altijd voorkomende angst na echtscheiding is dan ook
verlatingsangst, ook wel separatieangst genoemd. Als één ouder verdwijnt, kan de andere
ouder ook verdwijnen: hierdoor is het kind sterk gericht op de verzorgende ouder. Als kinderen
in deze leeftijdsfase angstig zijn uit zich dit vaak in nachtmerries en bedplassen. Voornamelijk
twee- en driejarigen hebben het moeilijk als de niet verzorgende ouder het kind in het kader van
de omgangsregeling komt ophalen en het kind de verzorgende ouder moet achterlaten. Ze
verheugen zich op de komst van de ouder en willen wel mee, maar tegelijkertijd willen ze niet
weg zonder de verzorgende ouder. De wisselingen zijn voor kinderen moeilijk en kunnen
gepaard gaan met veel stress. Ze kunnen heel heftig reageren op bezoekjes bij de andere
ouder zonder dat daar een aanwijsbare reden voor is. Er zijn kinderen die na een wisseling stil
naar hun kamer gaan om een beetje te spelen en zo de omschakeling te maken, er zijn ook
kinderen die extreem lastig of verdrietig zijn na de wisseling en alle aandacht opeisen. Peuters
van twee of drie jaar blijven het meest betrokken op hun vader of moeder als ze die wekelijks
kunnen ontmoeten. Het is daarom aan te raden dat je kind minstens één keer per week de niet
verzorgende ouder ontmoet.
Schoolkinderen (6 – 9 jaar)
Als het kind zich in deze leeftijdsfase bevindt kan het contactmoment langer worden dan in de
leeftijdsfases die hiervoor zijn beschreven. Het bezoek kan dan in de meeste gevallen één of
twee overnachtingen omvatten. Veel niet verzorgende ouders vinden het waardevol om hun
kinderen niet alleen overdag op bezoek te hebben. De avonden, het slapen gaan en opstaan
hebben hun eigen sfeer met eigen rituelen. Een dergelijke omgangsregeling sluit goed aan bij
kinderen in deze leeftijd. Probeer kinderen vanaf een jaar of acht in het overleg met de
omgangsregeling te betrekken. Luister als ze zelf aangeven dat ze op een bepaald weekend
liever thuis zijn en respecteer dit.
Schoolkinderen (9 – 12 jaar)
Als de ouders niet al te ver uit elkaar wonen, zal het kind in deze leeftijdsfase sneller in staat
zijn om zelf van de ene ouder naar de andere te gaan. Het kind kan dan vaker korte bezoekjes
afleggen aan de niet verzorgende ouder. Een kind op deze leeftijd vindt het vaak prettig om
telefonisch contact of contact via de e-mail te hebben met de ouder.
Adolescenten (12 – 22 jaar)
Voor kinderen in deze leeftijdsfase kan het prettig zijn als bezoekafspraken losser verlopen. Zij
willen vaak zelf het initiatief nemen om even langs te gaan bij de niet verzorgende ouder als het
hun uitkomt. Als de spanning van de scheiding eraf is, is dat prima.
Zolang er nog strijd of onduidelijkheid is over de verblijfplaats van de kinderen is dit vervelend.
In het laatste geval is het beter als er vaste tijden voor het bezoek zijn, zodat dat geen reden
kan worden voor touwtrekken.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 12 van 19
Adviezen voor de niet-verzorgende ouder
“Het meest moeilijke vind ik toch wel dat de nieuwe man van mijn ex-vrouw mijn kinderen beter
kent dan ik.”
Zeker voor de niet verzorgende ouder is het na een scheiding moeilijk om een vorm te vinden
voor het contact met je kind. Soms is dit zelfs zo moeilijk dat de niet verzorgende ouder
maanden of jarenlang geen of nauwelijks contact heeft met zijn kind. Toch moet de niet
verzorgende ouder zich als ouder blijven gedragen. Dit is een investering in de toekomst en
maakt de kans groter dat je als ouders weer naar je kind toe groeit.
Hieronder worden een aantal adviezen gegeven aan de niet verzorgende ouder die weinig
contact heeft met zijn kind.
Vecht tegen het gevoel dat iedereen (je ex-partner, de hulpverlening en andere instanties) tegen je samenspant. Het gevaar is dat zo’n gevoel via non-verbale signalen doorwerkt in de relatie met je kind.
Doe, al is er maar weinig gelegenheid voor, leuke dingen met je kind. Probeer je kind
niet op te voeden, laat dat maar aan je ex-partner over. Probeer niet teveel kritiek te
hebben, vraag niet teveel naar prestaties, let niet teveel op kleding of tafelmanieren, etc.
Dit alles uiteraard wel zonder je kind te ‘verpesten’ of slecht gedrag te bevorderen. Zorg
dat je kind zich jullie contacten herinnert als plezierig. Vertel op een vriendelijke manier
dat je van zijn nabijheid geniet, dat je het leuk vindt om samen met je kind te eten,
ergens naar toe te gaan, tv te kijken of wat dan ook te doen.
Probeer een eigen vriendenkring en een eigen leven op te bouwen.
Laat regelmatig van je horen via brieven, kaarten en mailtjes. Probeer daarin een neutrale toon te hanteren en probeer wat je schrijft af te stemmen op je kind. Als het erg mooi
weer is, kun je bijvoorbeeld iets zeggen over buiten spelen en vragen of je kind het ook
fijn vindt dat het zo warm is. Je kunt ook vragen naar gebeurtenissen op school en eventueel kun je berichten via de advocaat van je ex-partner doorsturen.
Realiseer je dat er slechts een heel dun draadje is dat je met je kind verbindt. Zorg dat
het niet breekt. Dat kan gemakkelijk gebeuren als je de strijd aan gaat met je ex-partner.
Zorg er juist voor dat die draad dikker wordt, dan is de kans het grootst dat je later weer
een grotere rol kan gaan spelen in het leven van je kind.
Als je bang bent dat je kind je later zal verwijten dat je onvoldoende gedaan hebt om
contact met hem te houden, kan je je gedachten en gevoelens in een brief aan hem opschrijven. Wellicht komt er later een moment dat je die aan je kind kunt en wilt geven.
Het is verstandig om een dergelijke brief zorgvuldig te formuleren en eventueel door een
onafhankelijke derde te laten lezen.
Houd een dagboek bij waarin je over je eigen gevoelens en gedachten schrijft. Dikwijls
maakt dat duidelijk dat er toch wel een kleine vooruitgang is in het contact tussen jou en
je kind.
Zoek begeleiding, iemand die je helpt om positief en nuchter na te denken.
Zorg dat je vrienden blijft zien. Daardoor voorkom je dat je je kind met jouw zorgen opzadelt. Bovendien helpt het je om lastige momenten met je kind te relativeren.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 13 van 19
Nieuwe partner en aanpassing aan het
stiefgezin
“Ik ben heel weinig tijd met mijn mama alleen. Meestal is haar man erbij en dan is het anders.
Als ze alleen is, zingen we. Wanneer hij erbij is doen we dat niet.”
“Ik besefte helemaal niet dat mijn zoontje een eigen kamer nodig had ook al was hij maar heel
soms bij mij. Mijn stiefdochters hadden wel een eigen kamer. Ik heb toen mijn zoon volwassen
was pas te horen gekregen hoe verschrikkelijk hij dit vond.”
De rust en houvast die meestal met moeite zijn ontstaan na de scheiding worden vaak
verstoord als een nieuwe partner zijn entree maakt in het gezin. De stabiliteit in de ouder-kind
relatie wordt vaker verstoord als de ouders nieuwe relaties aangaan. Uit onderzoek blijkt dat de
komst van een nieuwe partner voor sommige kinderen soms nog traumatischer is dan de
scheiding zelf. Het is belangrijk dat je kind vanaf het begin ervaart dat er in de relatie met zijn
ouders niets veranderd. De nieuwe vriend of vriendin doet er goed aan in het begin op de
achtergrond te blijven en zich niet te mengen in zaken die direct met je kind te maken hebben.
Vooral als je kind de nieuwe partner ziet als oorzaak van de echtscheiding zal deze veel geduld
moeten hebben. Kinderen zijn er goed in de nieuwe partner uit te dagen en ze zoeken
voortdurend bevestiging voor hun negatieve gevoelens. Ze willen positieve eigenschappen,
zeker in het begin, gewoon niet zien. Voor kinderen die het alleen-zijn met de ouders als een
last ervaren, is het vaak een opluchting als vader of moeder een nieuwe partner krijgt. Vooral
jongeren krijgen zo weer meer ruimte om hun eigen leven op te pakken. Meisjes in
stiefgezinnen lijken zich iets minder goed aan te passen dan jongens. Ze hebben meer
moeilijkheden in de interactie met hun stiefvader en meer moeite om hem te accepteren dan
jongens. Ook de leeftijd speelt een belangrijke rol bij de vorming van een stiefgezin. Hoe jonger
de kinderen zijn, hoe gemakkelijker ze zich doorgaans aan de stiefouder aanpassen. Bijna alle
stiefouders hebben minder kans te worden geaccepteerd door stiefkinderen van 10 t/m 13 jaar
dan door jongeren kinderen en oudere adolescenten. Uit loyaliteit tegenover de andere ouder
zullen de meeste kinderen de nieuwe partner aanvankelijk verwerpen en de stiefouder het
gevoel geven dat hij of zij niet tot het gezin behoort. Kinderen kunnen angstig zijn om hun ouder
kwijt te raken aan de nieuwe partner. De kinderen hebben al een verlies geleden door de
scheiding en ze reageren overgevoelig op verdere verliezen, of die nu echt zijn of ingebeeld.
Er zijn enkele punten die je als ouder kunnen helpen in de rol van ouder en die je kunt
combineren met de komst van een nieuwe partner. Deze do’s en don’ts staan hieronder
beschreven.
Do’s
Doe geen dingen zonder je kind die je voor de komst van je nieuwe partner samen met
je kind deed. Blijf dingen samen met je kind ondernemen, eventueel samen met je nieuwe partner.
Breng je kind niet een paar uur vroeger naar bed omdat je alleen wil zijn met je nieuwe
partner: blijf de tijden hanteren die je voor de komst van je nieuwe partner ook hanteerde.
Verdedig je kind altijd als daartoe aanleiding is.
Als je kind gewend is je slaapkamer binnen te komen wanneer je kind het maar wil, dan
moet je misschien nadenken over hoe dat voortaan verder moet.
Don’ts
Lach nooit om de fouten van je kind in het bijzijn van je nieuwe partner.
Ben je de niet verzorgende ouder, laat je nieuwe partner dan in het begin niet langer dan
een paar uur aanwezig zijn tijdens de bezoeken van je kind. Je kind zou kunnen denken
dat je liever bij je nieuwe partner bent dan bij hem of haar.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 14 van 19
Loop niet te koop met de seksuele kant van je relatie. Wees niet te demonstratief waar je
kind bij is, want dan wordt je kind beslist jaloers. Je kind kan bang worden het te verliezen van een rivaal in de strijd om de liefde van zijn ouder.
Sta je nieuwe partner niet toe om de regels in huis te veranderen waar het je kind betreft.
Je moet je positie als gezagdrager behouden en zo een gevoel van stabiliteit en continuïteit helpen opbouwen.
Trek nooit ongunstige vergelijkingen tussen je ex-partner en je nieuwe partner in het
bijzijn van je kind.
Praat niet negatief over je ex-partner tegen je nieuwe partner waar je kind bij is.
Als je kind problemen heeft met de nieuwe relatie van je ex-partner, probeer daar dan
objectief in te blijven en je daar niet in te mengen. Het is het probleem van je ex-partner
en niet dat van jou.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 15 van 19
Boeken
Boeken voor kinderen van 4 tot 6 jaar:
•
Van alles Twee, Martine Delfos, 2006, (Voor)leesboek met tekeningen, 9789085605041
•
Kamil, de groene kameleon, Danielle Steggink, 2002, (Voor)leesboek, 978906665500
•
Dag papa, tot zaterdag!, M. Baumbach, 2006, (Voor)leesboek, 9789053415825
•
Niet meer samen, L. Klein & L. Klein-Vuijst, 2007 (Voor)leesboek, 9789033830044
Boeken voor kinderen van 6 tot 9 jaar:
•
Van alles Twee, Martine Delfos, 2006 (Voor)leesboek met tekeningen, 9789085605041
•
Bang, boos, blij, Overgaauw, Boukje e.a., 2e druk 2007, Werkboek, 9789085605287
•
Dees, een vader en een viool, Lea Smulders & Liesbeth Smulders-Groenhuijsen, 1e
druk 2004 Leesboek + cd (ook excl. cd verkrijgbaar), 9789066655430
•
Julia heeft twee huizen, Nicoline Wisse Smit, 1e druk 2007, Leesboek, 9789085605201
•
De koning trok uit om de draak te doden, Brigitte Spangenberg & Martina Vent, 1997,
Voorleesboek 9789060384213
Boeken voor kinderen van 9 tot 12 jaar:
•
Bang, boos, blij, Overgaauw, Boukje e.a. 2003, Werkboek, 9789085605287
•
Dees, een vader en een viool, Lea Smulders & Liesbeth Smulders-Groenhuijsen, 2004,
Leesboek 9789066655430
•
Julia heeft twee huizen, Nicoline Wisse Smit, 1e druk 2007, Leesboek, 9789085605201
•
Kinderen en echtscheiding, Ludo Driesen, 2002, Werkboek en dagboek,
9789044112009
•
De koning trok uit om de draak te doden, Brigitte Spangenberg & Martina Vent, 1997,
Voorleesboek 9789060384213
•
Weekendpapa, N. Scherpbier & Anne westerduin, 2006, Leesboek, 9789085430353
•
Verdriet met mayonaise, Carry Slee, 2005, Leesboek, 9789049920906
•
Vaders, moeders? Hardgekookte eieren!, Jacques Vriens, 1998, Leesboek,
9789026991530
•
Ik wil niet kiezen tussen papa en mama, Danielle Vogels, 2005, Ervaringsverhalen,
9789059540354
Boeken voor kinderen ouder dan 12 jaar:
•
Mijn ouders zijn gescheiden, Maria Stoorvogel & Anne Westerduin
•
Spiegels, Alma Post
•
2 ouders apart. Jongeren over de scheiding van hun ouders, E. Put.
•
Gek van een eiland, Koen D'haene
•
En nog een fijne vakantie!, Jan Ploeger
Boeken voor ouders
•
Een nieuwe start. Vaders na de scheiding. Vincent Duindam & Marike Vroom
•
Een nieuwe start. Als je relatie eindigt. Bruce Fisher & Robert Alberti
•
Heling na scheiding. Het einde van een relatie is een nieuw begin. Debbie Ford
•
Bijkomen van je scheiding. Kathryn Lankton
•
Weg bij hem en terug bij jezelf. Vrouwen en hun echtscheiding. Youke Nagel
•
Ouderschap voor en na (echt)scheiding. Een praktische handleiding. J. van Schooten &
Liesbeth 't Hart
•
Samen uit elkaar. Ouders blijven na de scheiding. I. de Waele
•
Als je partner je verlaat... Doris Wolf
•
Het stiefparadijs. Gideon de Haan & Violet Falkenburg
•
Handboek scheiden en de kinderen. E. Spruijt
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 16 van 19
Websites
www.villapinedo.nl (voor jongeren)
www.stichtingjongehelden.nl (voor jongeren)
www.echtscheidingswijzer.nl
www.scheiding-omgang.nl
www.ouderalleen.nl
www.grootgezin.nl
www.ouders.nl
www.opvoedadvies.nl
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 17 van 19
Contactgegevens
www.synthese.nl
Locaties:
•
Gennep 0485 512934
•
Horst
077 3978500
•
Mook
024 8909480
•
Venray 0478 517317
•
Velden 077 4722534
•
Leudal 0475 745138
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 18 van 19
Literatuurlijst
•
•
•
•
•
M. Borsboom, L. van Zeeland: Handreikingen voor gescheiden ouders; uitgave NIM
Maatschappelijk werk
Kinderen en echtscheiding, opvoedingsreeks, Jeugdinformatie
E. Spruijt, H. Kormos: Handboek scheiden en de kinderen; 2010; uitgeverij Bohn Stafleu
van Loghum
K. Singendonk, G. Meesters: Kind en echtscheiding; derde druk 2012; uitgeverij Pearson
C.Vos: Gescheiden, met je ex toch samen goede ouders; eerste druk 2011; uitgeverij
Spectrum
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 19 van 19
Handreikingen voor
gescheiden ouders
Lisanne Vermeulen, maatschappelijk werker i.o.
Juli 2014
Inhoud
Voorwoord ................................................................................................................ 3
Gevolgen voor het kind .......................................................................................... 4
Je kind ondersteunen ............................................................................................ 7
De omgangsregeling ............................................................................................... 9
Handreikingen per leeftijdscategorie ...............................................................12
Adviezen voor de niet-verzorgende ouder ....................................................13
Nieuwe partner en aanpassing aan het stiefgezin ..................................... 14
Boeken .......................................................................................................................16
Websites ................................................................................................................... 17
Contactgegevens ................................................................................................... 18
Literatuurlijst ...........................................................................................................19
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 2 van 19
Voorwoord
Mijn naam is Lisanne Vermeulen, maatschappelijk werker in opleiding bij Synthese. Bij
Synthese hoorde ik dat er binnen het groepswerk van Synthese een groep voor kinderen van
gescheiden ouders bestaat. Deze is bedoeld voor kinderen die de scheiding van hun ouders
niet goed weten te verwerken. In mijn omgeving en in mijn dagelijkse werkzaamheden kom ik
veel kinderen van gescheiden ouders tegen en ik hoor regelmatig signalen dat ouders niet goed
weten hoe zij samen met hun kinderen om moeten gaan na een scheiding. Een scheiding is
voor alle betrokkenen een ingrijpende gebeurtenis, voor zowel de ouders als voor de kinderen.
In veel gevallen voelen ouders zich na een scheiding machteloos en weten zij niet goed hoe zij
hun kinderen het beste kunnen ondersteunen. Dit heeft vaak grote gevolgen voor kinderen. Ik
vind het belangrijk dat we er samen voor proberen te zorgen dat kinderen zo goed mogelijk
ondersteund worden bij de scheiding. Niet alleen vanuit mijn rol als maatschappelijk werker,
maar ook omdat ik zelf kind van gescheiden ouders ben. Ik heb door de jaren heen zelf ervaren
wat voor impact een scheiding heeft op een kind en hoe lang de gevolgen kunnen doorwerken.
Daarom heb ik deze brochure met handreikingen voor ouders ontwikkeld. In het boekje zal ik
tips geven: ik zal meer informatie geven over de gevolgen van een scheiding voor kinderen en
ik zal een aantal boeken, internet links etc. benoemen.
Ik houd van mijn mamma
dat begrijpt mijn papa niet.
Ik houd van mijn pappa
dat begrijpt mijn mamma niet.
Ik houd van allebei maar zij zeggen: “je moet kiezen”:
maar ik wil geen van beide verliezen!
Ik wil geen ruzie ik wil geen pijn:
Ik wil dat jullie allebei jezelf zijn!
Ik hoef geen geld, ik hoef nergens heen:
Het liefst zit ik op mijn kamer helemaal alleen…
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 3 van 19
Gevolgen voor het kind
“Het is ook wel een beetje mijn schuld. Ze zijn gescheiden over snoep.
Mamma wil niet dat ik snoep, anders krijg ik slechte tanden.
Van pappa mocht het wel! Dan kreeg ik in de winkel een likstok en dan kregen ze ruzie.”
Een scheiding is voor een kind altijd een ingrijpende gebeurtenis. Het is een hele schok als
ouders uit elkaar gaan. Tijdens deze periode is er veel onduidelijkheid en onzekerheid voor
kinderen; zij weten niet wat hen te wachten staat. De breuk zorgt altijd voor veel verdriet, angst
en/of woede. Het kind verliest de veilige basis van het vertrouwde gezin. Er zijn veel gevolgen
voor kinderen en hun ontwikkeling wanneer ouders gaan scheiden. Zo worden kinderen op
korte termijn, maar ook vaak op de lange termijn angstig en depressief en gaan zij agressief
en/of strafbaar gedrag vertonen. Wat je vaak ziet bij scheidingen is dat ouders zo bezig zijn met
de scheiding dat er geen aandacht meer is voor het kind.
Wanneer het kind last heeft van de scheiding en hier niets mee gedaan wordt, kan het kind
nergens terecht met deze gevoelens en gedachtes. Het wordt opgekropt en dit kan zich gaan
uiten in angsten en depressies. Daarnaast kan het ook zo zijn dat het kind juist erg moeilijk
gedrag gaat vertonen, wat als het ware een schreeuw om hulp is. Een stil en verdrietig kind valt
niet op maar een agressief schreeuwend kind moet een halt toegeroepen worden en krijgt op
deze manier toch aandacht.
Uit onderzoek is gebleken dat kinderen van gescheiden ouders vaak ook mindere
schoolprestaties hebben en vaker veel roken/blowen en drinken. Dit kan komen doordat er
teveel spanningen en problemen thuis zijn waardoor het kind zich niet kan concentreren op
school. Kinderen hebben vaak het gevoel dat zij moeten kiezen tussen hun ouders, alsof ze
tussen twee vuren staan. Veel ouders maken ruzie waar de kinderen bij zijn en praten slecht
over elkaar tegen de kinderen. Kinderen worden hier vaak onzeker door en gaan zich schuldig
voelen. Zij krijgen te maken met loyaliteitsconflicten (innerlijke tweestrijd). Ze houden van beide
ouders en willen niet kiezen. Kinderen zijn in veel gevallen bang dat ze één van de ouders
tekort doen of verdriet doen. Veel ‘scheidingskinderen’ hebben ook moeite met voor zichzelf
opkomen.
Dit zie ik terug in mijn gesprekken met kinderen en binnen de training Tim & Flapoor voor
kinderen. De kinderen met gescheiden ouders hebben vaak niet veel vriendjes en worden soms
gepest; zij komen niet goed voor zichzelf op. Wat verder opvalt aan de ‘scheidingskinderen’ is
dat zij vaak heel goed weten en voelen wat er aan de hand is thuis. Vaak durven zij hun gevoel
en hun gedachten niet uit te spreken bij ouders omdat ze bang zijn dat er dan weer ruzie komt.
Natuurlijk verschilt het van persoon tot persoon wat voor effecten een echtscheiding heeft op
kinderen, maar uit literatuur en praktijkonderzoek komen deze gevolgen heel duidelijk naar
voren. Verder verschilt het erg wat voor leeftijd en ontwikkelingsstadium een kind heeft in hoe
het met een scheiding omgaat.
Gevolgen lange termijn
We zien dat kinderen met gescheiden ouders op korte termijn maar ook vooral op de lange
termijn veel moeite hebben met het behouden van goede relaties met partners en vrienden. Ze
vinden het later vaak lastig om hun vrienden en/of partner te vertrouwen en er zijn veel
achterdochtige gedachtes aanwezig. Zij zijn bijvoorbeeld vaak bang dat hun partner vreemd zal
gaan of hen zal verlaten. Verder zijn veel ‘scheidingskinderen’ op latere leeftijd erg onzeker over
zichzelf in een relatie, zij hebben snel het gevoel dat ze iets fout doen.
Deze problemen hebben zich naar alle waarschijnlijkheid ontwikkeld doordat er in de kindertijd
en jeugd niet voldaan is aan een aantal basisbehoeften bijvoorbeeld vertrouwen en warmte,
openheid. Veel ouders zijn zo bezig met een scheiding dat zij er niet op letten wat hun kind
nodig heeft.
Hieronder wordt een schema weergeven waarin je gemakkelijk kunt zien wat voor signalen bij
het kind erop kunnen duiden dat deze problemen heeft door de scheiding. Deze
gevolgen/signalen zijn per leeftijdsgroep gecategoriseerd. Het kan een handig hulpmiddel zijn
om in de gaten te houden hoe het met je kind gaat.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 4 van 19
Reacties
van
baby's
dreumesen (0 – 2 jaar)
en
Reacties van peuters en kleuters
(2 – 6 jaar)
Ze grijpen terug op een niet meer gebruikte knuffel.
Ze zijn in de war doordat de structuur van alledag
is onderbroken.
Ze vertonen pro-sociaal gedrag ( gedrag dat een
ander helpt maar dat ook voordeel oplevert voor
de helper)
Ze voelen zich schuldig, boos en verdrietig.
Ze huilen vaker.
Ze worden veeleisender.
Regressie: ze gedragen zich jonger dan hun leeftijd (duimzuigen, om fopspeen vragen, gevoerd
willen worden of broertjes of zusjes slaan).
Ze krijgen gevoelens van onveiligheid ( kan zich
uiten in nachtmerries en bijv. bedplassen).
Ze krijgen last van separatieangst: angst om van
de ouder weg te gaan.
Verschil tussen jongens en meisjes
Jongens worden over het algemeen iets meer
geprikkeld, rustelozer, drukker. Ze spelen minder
goed met vriendjes en zijn geneigd vaker alleen te
zitten. Ze schoppen bijvoorbeeld groepsactiviteiten
op school in de war.
Meisjes worden over het algemeen boos, kleine
volwassenen, gaan overdreven hun best doen om
netjes en gehoorzaam te zijn. Ze lezen andere
kinderen de les en ze geven andere kinderen een
standje.
Reactie van schoolkinderen (6 – 9
jaar)
Ze hebben medelijden met de niet-verzorgende
ouder.
Ze voelen zich verdrietig.
Ze voelen zich afgewezen door de nietverzorgende ouder.
Ze hebben een verminderd gevoel van eigenwaarde.
Ze hebben depressieve gevoelens.
De schoolprestaties gaan achteruit.
Ze hebben concentratieproblemen op school.
Reacties van schoolkinderen (9 –
12 jaar)
Ze richten hun boosheid tegen de ouders (voornamelijk tegen de verzorgende ouder).
Ze idealiseren de niet-verzorgende ouder.
Ze vormen een front met één ouder tegen de andere ouder.
Ze voelen zich verdrietig.
Ze zijn bezorgd over het welzijn van de ouders.
Ze zijn huiverig voor wat hen zal overkomen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 5 van 19
Ze voelen zich eenzaam, machteloos en hulpeloos.
De schoolprestaties gaan achteruit.
Ze hebben problemen met vriendjes en vriendinnetjes.
Ze raken verzeild in vechtpartijen met leeftijdsgenoten.
Ze hebben regelmatig last van hoofdpijn en buikpijn.
Reacties van adolescenten (12 –
22 jaar)
Ze verbergen hun gevoelens.
Ze zoeken afleiding in spel en andere activiteiten.
Ze praten niet graag over gevoelens.
Ze voelen boosheid.
Ze hechten zich aan één van beide ouders.
Ze maken zich zorgen om de gevolgen van de
scheiding.
Ze voelen zich verplicht de ouders te helpen.
Ze kunnen gaan spijbelen van school.
Ze gebruiken vaker alcohol en drugs.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 6 van 19
Je kind ondersteunen
“Mijn dochters waren 3 en 5 toen ik van hun vader ging scheiden. Mijn jongste dochter heeft na
de scheiding 2 maanden niet gepraat, ik wist mij geen raad! Ik heb zo ontzettend veel spijt dat ik
haar niet heb kunnen geven wat zij nodig had...”
In dit hoofdstuk zal ik het een en ander vertellen over hoe je je kind het beste kunt
ondersteunen en hoe je met je kind in gesprek kunt gaan.
Luister goed naar je kind
Je kind zal veel vragen, gevoelens, veronderstellingen en zorgen hebben over de
echtscheiding. Ook zal je kind soms zijn verhaal kwijt willen. Neem daar de tijd voor. Blijf rustig
zitten en onderbreek je kind niet. Wees voorzichtig met te snelle oplossingsgerichte reacties, je
kind wil waarschijnlijk vooral gehoord worden. Het heeft behoefte aan geduld en jouw
ongedeelde aandacht. Geef je kind toestemming om zoveel verdriet en andere gevoelens te
uiten als het op dat moment kwijt wil.
Het is belangrijk om je kind duidelijk te maken dat er ruimte is voor al zijn gevoelens. Veel
kinderen verbergen hun gevoelens van droefheid, woede of verwarring omdat ze bang zijn dat
deze gevoelens hun ouders van hun stuk kunnen brengen of omdat ze bang zijn dat er ruzie zal
komen. Je kind moet weten dat al zijn gevoelens er mogen zijn. Geef vooral ook aan dat zijn
gevoelens normaal zijn en accepteer deze gevoelens, leg eventueel uit waardoor het komt dat
het kind zich zo voelt. Vertel bijvoorbeeld dat het normaal is dat het hoopt dat papa en mama
weer bij elkaar komen, het kan namelijk zo zijn dat het kind zich schaamt voor deze wens. Leg
je kind uit dat dit niet nodig is, omdat alle kinderen willen dat hun ouders bij elkaar zijn.
Benadruk wel dat het niet vaak voorkomt dat gescheiden mensen weer bij elkaar terugkomen.
Leg je kind uit dat de scheiding niet zijn schuld is
Veel kinderen hebben het gevoel dat de scheiding hun schuld is en voelen zich dan ook
schuldig. Het is belangrijk dat je dit idee regelmatig en met kracht ontkracht en aangeeft dat dit
beslist niet het geval is. Het kan belangrijk zijn om de eerste jaren na de scheiding met
regelmaat te zeggen dat de scheiding een beslissing van papa en mama is en dat het kind er
niets mee te maken heeft.
Vertel de oorzaak van de scheiding aan je kind
Het is belangrijk dat je als ouder je kind vertelt wat de oorzaak van de scheiding is geweest.
Kinderen zijn minder kwetsbaar dan je als ouder vaak denkt als het gaat om de waarheid
accepteren. Niets vertellen, of het vertellen van halve waarheden zaait verwarring en
wantrouwen. Terwijl de waarheid, ook al is deze pijnlijk, duidelijkheid schept. Je kind zal zichzelf
ook veel minder als schuldige zien.
Wees eerlijk
Vertel je kind bijvoorbeeld niet dat ‘papa even weg is voor de zaak’ of dat het leven vanaf nu
geweldig zal worden. Kinderen zijn heel gevoelig, ze zullen feilloos aanvoelen dat je iets voor ze
achterhoudt en dat zullen ze als onprettig ervaren. Ook al weten ze dat je dit voor hun eigen
bestwil doet. Kinderen hebben behoefte aan duidelijke, begrijpelijke antwoorden op hun vragen.
Praat met je kind over andere scheidingen
Vraag je kind naar vriendjes van wie de ouders ook gescheiden zijn. Dit is een goede manier
om te leren over de angsten van je kind en zijn gedachten over gescheiden ouders.
Dit geeft je de mogelijkheid om misverstanden weg te ruimen en je kind eraan te herinneren dat
ook andere kinderen hebben meegemaakt wat hij/zij nu meemaakt.
Neem eventueel contact op met de school van je kind
Door contact op te nemen met de school van je kind kan er gezocht worden naar een
afstemming. Ook kan de school een plek zijn waar je kind ervaringen kan uitwisselen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 7 van 19
Praat samen over goede en minder goede gezinsherinneringen
Door de scheiding en het verdriet dat je kind daarvan heeft, vergeet het vaak de goede
gezinsherinneringen. Samen met je kind kun je mooie en leuke momenten bespreken. Op deze
manier ziet je kind in dat er niet alleen vervelende dingen zijn gebeurd maar dat er ook leuke
momenten met het gezin waren.
Lees samen met je kind boeken over scheiding
Een andere manier om de scheiding met je kind te bespreken is door samen een boek over
scheiding te lezen. Het helpt je stap voor stap de dingen te bespreken en structureert de
gedachten van je kind. Je kind heeft door het lezen van een boek een concrete aanleiding om
vragen te stellen. Verderop in deze handleiding staan een aantal titels van boeken voor
kinderen vermeld.
Praat niet negatief over je ex partner
Probeer in gesprekken met je kind niet negatief over je ex-partner te praten. Daarvan raakt je
kind in een loyaliteitsconflict. Communiceer ook vooral niet met je ex-partner via je kind, laat je
kind dus geen boodschappen overbrengen naar je ex-partner. Sta open voor positieve
opmerkingen van je kind over je ex-partner. Je kind moet de mogelijkheid hebben om van beide
ouders te kunnen blijven houden. Als je je kind daarin belemmert, zal het zich terugtrekken,
gaan liegen of neerslachtig worden.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 8 van 19
De omgangsregeling
“Elke keer als ik thuiskom hoor ik van mamma dat pappa stomme dingen doet,
als ik bij pappa kom hoor ik dat mamma stomme dingen doet. Ik word dan altijd heel erg
verdrietig en ga naar mijn kamer toe omdat ik niet weet wat ik moet zeggen.”
Over de omgangsregeling is wettelijk niet veel vastgelegd, het enige dat vast staat is dat er een
recht op omgang is en dat er een ouderschapsplan opgesteld moet worden. De manier waarop
dit ouderschapsplan ingevuld wordt kan door de ouders zelf bepaald worden. Sommige stellen
zullen kiezen voor een ‘normale’ omgangsregeling waarbij de niet verzorgende ouder de
kinderen eens in de twee weken een weekend heeft, andere stellen zullen soepeler met de
contactmomenten omgaan, weer andere stellen willen een co-ouderschap. Het is heel
belangrijk dat er goede afspraken gemaakt worden zodat beide ex-partners en de kinderen
weten waar ze aan toe zijn en deze afspraken worden opgesteld in het ouderschapsplan. In het
ouderschapsplan staat de volgende vraag centraal: Hoe willen wij als ouders na de scheiding
de opvoeding van onze kinderen aanpakken? Daarbij worden dan ook allerlei praktische zaken
geregeld over de contactmomenten, het halen en brengen van de kinderen, wie contact
onderhoudt met school etc. Neem bij het maken van deze afspraken ook vooral de wens van de
kinderen mee. Vele kinderen weten goed wat zij willen en willen ook betrokken worden bij het
maken van dit soort afspraken. Verder hebben veel kinderen aangegeven beide ouders te willen
blijven zien en dat ouders niet te ver uit elkaar gaan wonen.
Wat verder heel belangrijk is om je als ouders te realiseren, is dat je als ex-partners niet meer
hoeft samen te werken als partners maar alleen nog maar als ouders. Het is belangrijk dat het
partner-niveau afgesloten is, zodat je als ouders op ouderschapsniveau nog goed met elkaar
kunt communiceren in het belang van het kind. Hieronder zullen een aantal do’s en don’ts
gegeven worden die zijn bedoeld voor jou als ouder. Deze tips geven je een handreiking bij de
uitvoering van de omgangsregeling.
Do’s
Bespreek de bezoekregeling met je ex-partner voordat je het plan voorstelt aan je kind.
Met tieners kun je goed over de omgangsregeling praten. Leg datgene wat je uiteindelijk
overeenkomt wel vast. Zorg dat jij als ouder en je kind samen de structuur kennen volgens welke de omgang zal gaan verlopen. Houd het vooral voorspelbaar.
Geef je kind expliciet toestemming dat het goed is dat hij contact heeft met de andere
ouder. Laat je kind merken dat je begrijpt dat het kind zowel van jou als van de andere
ouder houdt.
Zorg ervoor dat je kind schoon en uitgerust is en gegeten heeft als het vertrekt voor of
terugkomt van een bezoek. Laat het liever niet vertrekken met een koffer vol vuile kleren.
Wees vooral beleefd wanneer je ex-partner je kind komt halen of terugbrengt. Als je
glimlacht en ervoor zorgt dat je kind klaar is op het afgesproken tijdstip, maak je de
overgang voor je kind misschien minder moeilijk.
Bel liever met je ex-partner als je kind naar school is of als het in bed ligt.
Laat je kind telefoneren naar je ex partner.
Het is goed om aan je kind te vertellen dat er bij beide huizen andere regels kunnen zijn.
Dit kan soms in het voordeel zijn en soms in het nadeel. Als je als ouder consequent blijft
is dit voor je kind en jezelf als ouder de meest stabiele situatie.
Als je tegen dingen aanloopt, overleg dan eerst met je ex-partner. Je kind kan zaken
soms heel anders beleven. Soms maken kinderen ook een beetje gebruik van de situatie
om bijvoorbeeld wat extra aandacht te krijgen. Pubers zetten zich af en proberen hun eigen weg te gaan, het is van groot belang dat ex partners zeker in deze periode consequent en in overleg blijven.
Geef belangrijke medische informatie over je kind door aan je ex-partner.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 9 van 19
Als je kind niet naar school wil of je ex-partner niet lijkt te willen bezoeken, maakt het
zich misschien zorgen om jou. Ze kunnen denken dat het zielig is om jou achter te laten.
Zorg ervoor dat je kind weet dat het goed met je gaat.
Probeer er te zijn als je kind je nodig heeft en probeer het rust en stabiliteit te geven.
Als je kind een keer niet veel zin heeft, laat het dan zijn gang gaan. Je moet niet te veel
willen als je kind bij je is en zeker jezelf niet opdringen. Dit voorkomt een hoop teleurstelling en frustratie voor zowel jezelf als je kind.
Accepteer dat je kind open en eerlijk moet kunnen blijven.
Overleg eerst met je ex-partner als je kind bijvoorbeeld op een sport gaat die ook in de
tijd van je ex-partner zal plaatsvinden of overleg eerst als je kind bijvoorbeeld een verjaardagsfeest heeft als het bij je ex-partner is. Je kunt niet beslissen over de tijd van je
ex-partner. Ook al woon je niet meer samen, zonder dit overleg zal je kind de dupe worden.
Zorg ervoor dat de overgang voor je kind van het ene naar het andere huis zo ontspannen en natuurlijk mogelijk is. Verzin vaste rituelen voor de heen en terugweg.
Don’ts
Probeer nooit conflicten of problemen te bespreken bij het brengen en halen van je kind,
zelfs een kleine woordenwisseling kan voor je kind heel emotioneel belastend zijn. Vaak
ben je op dat moment ook zo moe of emotioneel dat je dingen gaat zeggen die je beter
niet had kunnen zeggen.
Probeer je niet te bemoeien met de regels of bestraffing van je ex-partner. Na de scheiding bouwen beide ex partners een nieuw leven op met hun eigen regels en afspraken.
Probeer deze te respecteren, ook als je kind klaagt.
Vermijd concurrentie met je ex-partner. Dus ga niet vragen wie het liefste is of waar je
kind het meer naar zijn zin heeft. Probeer open te staan voor het verhaal van je kind
maar probeer je kind niet uit te horen over de situatie bij je ex-partner. Dit is voor veel
ouders een heel moeilijk punt. Als je kind met verhalen over je ex-partner komt, zeker
pubers, probeer dan rustig te blijven en niet onmiddellijk een standpunt in te nemen.
Laat nooit doorschemeren, door je woorden of daden, dat je het niet fijn vind als je kind
zich amuseert bij je ex-partner.
Praat in het bijzijn van je kind nooit slecht over je ex-partner en sta anderen ook niet toe
dit in het bijzijn van je kind te doen. Dit is het minimale respect dat je tegenover je expartner kunt tonen in het belang van je kind.
Compenseer het leed voor je kind niet met veel cadeautjes, kleding of overdreven bezorgdheid. Dit is niet in het belang van je kind en bovendien kun je dit niet eeuwig volhouden. Je kind kan hierdoor ook verwend worden, met alle gevolgen van dien.
Leg je kind nooit een zwijgplicht op of vraag het niet om iets voor je ex-partner te verzwijgen of te liegen. Hierdoor breng je je kind alleen maar in een loyaliteitsconflict. Zeker
kinderen praten hun mond snel voorbij en je ex-partner zal zeker denken dat je iets te
verbergen hebt. Je kind zal zich schuldig voelen als het per ongeluk zijn mond voorbij
gepraat heeft.
Maak het tijdelijke afscheid nooit te emotioneel, je kind is er niet bij gebaat dat het dit
soort emoties ook nog te verwerken krijgt.
Extra tips voor de niet-verzorgende ouder
Zorg er voor dat de verzorgende ouder altijd een beroep op jou kan doen als hij/zij een
oppas of kinderopvang nodig heeft. Wees zelf beschikbaar, maar oma, tante of nichtje
zijn ook goed.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 10 van 19
Maak afspraken met je werkgever zodat je onverwachts vrij kunt nemen om je kind op te
vangen. De verzorgende ouder kan zomaar ineens iets overkomen waardoor hij/zij even
niet zelf voor je kind(eren)kan zorgen.
Hoe beter jij de verzorgende ouder helpt als reserveouder, des te vaker zie jij je kind,
des te soepeler lopen de contacten en des te meer blijf je bij je kind betrokken.
Maak altijd een plan voor de tijd dat je kind bij je is zodat het zich niet hoeft te vervelen.
Wanneer je als niet verzorgende ouder na de scheiding alleen gaat wonen, is het niet
vanzelfsprekend dat je kind een eigen kamer krijgt. Omdat je kind er niet aldoor is vergeet je gauw dat het van belang is dat het zich thuis voelt. Als er een logeerkamer is,
laat je kind die dan mee inrichten en zijn eigen speelgoed en spullen neerzetten. Een eigen (kinder)bed is natuurlijk mooi, maar daarvoor moet je als ouder de ruimte en het
budget hebben. Wanneer je kind komt is die kamer even zijn eigen kamer. Als er geen
extra kamer voor je kind is, denk dan na over een eigen hoek in de woonkamer of de
keuken waar je zijn spullen neerzet. Leg voordat je kind komt zijn eigen spulletjes klaar.
Zorg voor een eigen dekbedovertrek dat speciaal voor je kind uit de kast wordt gehaald
als het komt slapen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 11 van 19
Handreikingen per leeftijdscategorie
Baby’s en dreumesen (0 – 2 jaar)
Voor kinderen in de leeftijd van 1 – 2 jaar kan de omgangsregeling heel verwarrend zijn. Dit uit
zich vaak in bijvoorbeeld angstig zijn en niet kunnen slapen. Ouders begrijpen dat vaak niet en
kunnen wel eens denken dat de ex-partner het kind tegen hem/haar opzet of denken dat de expartner onvoldoende rekening wil houden met de behoefte van het kind. Voor kinderen in deze
leeftijd is het prettig als het contact met de niet verzorgende ouder bestaat uit veel korte
contacten, dicht op elkaar. Ook kan een goed alternatief zijn dat de niet verzorgende ouder het
kind in zijn eigen omgeving bezoekt en daar een stukje van de zorg op zich neemt.
Peuters en kleuters ( 2 – 6 jaar)
Een kind in deze leeftijdsfase kan de omgangsregeling niet overzien omdat het tijdsbesef nog
niet voldoende is ontwikkeld. Een bijna altijd voorkomende angst na echtscheiding is dan ook
verlatingsangst, ook wel separatieangst genoemd. Als één ouder verdwijnt, kan de andere
ouder ook verdwijnen: hierdoor is het kind sterk gericht op de verzorgende ouder. Als kinderen
in deze leeftijdsfase angstig zijn uit zich dit vaak in nachtmerries en bedplassen. Voornamelijk
twee- en driejarigen hebben het moeilijk als de niet verzorgende ouder het kind in het kader van
de omgangsregeling komt ophalen en het kind de verzorgende ouder moet achterlaten. Ze
verheugen zich op de komst van de ouder en willen wel mee, maar tegelijkertijd willen ze niet
weg zonder de verzorgende ouder. De wisselingen zijn voor kinderen moeilijk en kunnen
gepaard gaan met veel stress. Ze kunnen heel heftig reageren op bezoekjes bij de andere
ouder zonder dat daar een aanwijsbare reden voor is. Er zijn kinderen die na een wisseling stil
naar hun kamer gaan om een beetje te spelen en zo de omschakeling te maken, er zijn ook
kinderen die extreem lastig of verdrietig zijn na de wisseling en alle aandacht opeisen. Peuters
van twee of drie jaar blijven het meest betrokken op hun vader of moeder als ze die wekelijks
kunnen ontmoeten. Het is daarom aan te raden dat je kind minstens één keer per week de niet
verzorgende ouder ontmoet.
Schoolkinderen (6 – 9 jaar)
Als het kind zich in deze leeftijdsfase bevindt kan het contactmoment langer worden dan in de
leeftijdsfases die hiervoor zijn beschreven. Het bezoek kan dan in de meeste gevallen één of
twee overnachtingen omvatten. Veel niet verzorgende ouders vinden het waardevol om hun
kinderen niet alleen overdag op bezoek te hebben. De avonden, het slapen gaan en opstaan
hebben hun eigen sfeer met eigen rituelen. Een dergelijke omgangsregeling sluit goed aan bij
kinderen in deze leeftijd. Probeer kinderen vanaf een jaar of acht in het overleg met de
omgangsregeling te betrekken. Luister als ze zelf aangeven dat ze op een bepaald weekend
liever thuis zijn en respecteer dit.
Schoolkinderen (9 – 12 jaar)
Als de ouders niet al te ver uit elkaar wonen, zal het kind in deze leeftijdsfase sneller in staat
zijn om zelf van de ene ouder naar de andere te gaan. Het kind kan dan vaker korte bezoekjes
afleggen aan de niet verzorgende ouder. Een kind op deze leeftijd vindt het vaak prettig om
telefonisch contact of contact via de e-mail te hebben met de ouder.
Adolescenten (12 – 22 jaar)
Voor kinderen in deze leeftijdsfase kan het prettig zijn als bezoekafspraken losser verlopen. Zij
willen vaak zelf het initiatief nemen om even langs te gaan bij de niet verzorgende ouder als het
hun uitkomt. Als de spanning van de scheiding eraf is, is dat prima.
Zolang er nog strijd of onduidelijkheid is over de verblijfplaats van de kinderen is dit vervelend.
In het laatste geval is het beter als er vaste tijden voor het bezoek zijn, zodat dat geen reden
kan worden voor touwtrekken.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 12 van 19
Adviezen voor de niet-verzorgende ouder
“Het meest moeilijke vind ik toch wel dat de nieuwe man van mijn ex-vrouw mijn kinderen beter
kent dan ik.”
Zeker voor de niet verzorgende ouder is het na een scheiding moeilijk om een vorm te vinden
voor het contact met je kind. Soms is dit zelfs zo moeilijk dat de niet verzorgende ouder
maanden of jarenlang geen of nauwelijks contact heeft met zijn kind. Toch moet de niet
verzorgende ouder zich als ouder blijven gedragen. Dit is een investering in de toekomst en
maakt de kans groter dat je als ouders weer naar je kind toe groeit.
Hieronder worden een aantal adviezen gegeven aan de niet verzorgende ouder die weinig
contact heeft met zijn kind.
Vecht tegen het gevoel dat iedereen (je ex-partner, de hulpverlening en andere instanties) tegen je samenspant. Het gevaar is dat zo’n gevoel via non-verbale signalen doorwerkt in de relatie met je kind.
Doe, al is er maar weinig gelegenheid voor, leuke dingen met je kind. Probeer je kind
niet op te voeden, laat dat maar aan je ex-partner over. Probeer niet teveel kritiek te
hebben, vraag niet teveel naar prestaties, let niet teveel op kleding of tafelmanieren, etc.
Dit alles uiteraard wel zonder je kind te ‘verpesten’ of slecht gedrag te bevorderen. Zorg
dat je kind zich jullie contacten herinnert als plezierig. Vertel op een vriendelijke manier
dat je van zijn nabijheid geniet, dat je het leuk vindt om samen met je kind te eten,
ergens naar toe te gaan, tv te kijken of wat dan ook te doen.
Probeer een eigen vriendenkring en een eigen leven op te bouwen.
Laat regelmatig van je horen via brieven, kaarten en mailtjes. Probeer daarin een neutrale toon te hanteren en probeer wat je schrijft af te stemmen op je kind. Als het erg mooi
weer is, kun je bijvoorbeeld iets zeggen over buiten spelen en vragen of je kind het ook
fijn vindt dat het zo warm is. Je kunt ook vragen naar gebeurtenissen op school en eventueel kun je berichten via de advocaat van je ex-partner doorsturen.
Realiseer je dat er slechts een heel dun draadje is dat je met je kind verbindt. Zorg dat
het niet breekt. Dat kan gemakkelijk gebeuren als je de strijd aan gaat met je ex-partner.
Zorg er juist voor dat die draad dikker wordt, dan is de kans het grootst dat je later weer
een grotere rol kan gaan spelen in het leven van je kind.
Als je bang bent dat je kind je later zal verwijten dat je onvoldoende gedaan hebt om
contact met hem te houden, kan je je gedachten en gevoelens in een brief aan hem opschrijven. Wellicht komt er later een moment dat je die aan je kind kunt en wilt geven.
Het is verstandig om een dergelijke brief zorgvuldig te formuleren en eventueel door een
onafhankelijke derde te laten lezen.
Houd een dagboek bij waarin je over je eigen gevoelens en gedachten schrijft. Dikwijls
maakt dat duidelijk dat er toch wel een kleine vooruitgang is in het contact tussen jou en
je kind.
Zoek begeleiding, iemand die je helpt om positief en nuchter na te denken.
Zorg dat je vrienden blijft zien. Daardoor voorkom je dat je je kind met jouw zorgen opzadelt. Bovendien helpt het je om lastige momenten met je kind te relativeren.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 13 van 19
Nieuwe partner en aanpassing aan het
stiefgezin
“Ik ben heel weinig tijd met mijn mama alleen. Meestal is haar man erbij en dan is het anders.
Als ze alleen is, zingen we. Wanneer hij erbij is doen we dat niet.”
“Ik besefte helemaal niet dat mijn zoontje een eigen kamer nodig had ook al was hij maar heel
soms bij mij. Mijn stiefdochters hadden wel een eigen kamer. Ik heb toen mijn zoon volwassen
was pas te horen gekregen hoe verschrikkelijk hij dit vond.”
De rust en houvast die meestal met moeite zijn ontstaan na de scheiding worden vaak
verstoord als een nieuwe partner zijn entree maakt in het gezin. De stabiliteit in de ouder-kind
relatie wordt vaker verstoord als de ouders nieuwe relaties aangaan. Uit onderzoek blijkt dat de
komst van een nieuwe partner voor sommige kinderen soms nog traumatischer is dan de
scheiding zelf. Het is belangrijk dat je kind vanaf het begin ervaart dat er in de relatie met zijn
ouders niets veranderd. De nieuwe vriend of vriendin doet er goed aan in het begin op de
achtergrond te blijven en zich niet te mengen in zaken die direct met je kind te maken hebben.
Vooral als je kind de nieuwe partner ziet als oorzaak van de echtscheiding zal deze veel geduld
moeten hebben. Kinderen zijn er goed in de nieuwe partner uit te dagen en ze zoeken
voortdurend bevestiging voor hun negatieve gevoelens. Ze willen positieve eigenschappen,
zeker in het begin, gewoon niet zien. Voor kinderen die het alleen-zijn met de ouders als een
last ervaren, is het vaak een opluchting als vader of moeder een nieuwe partner krijgt. Vooral
jongeren krijgen zo weer meer ruimte om hun eigen leven op te pakken. Meisjes in
stiefgezinnen lijken zich iets minder goed aan te passen dan jongens. Ze hebben meer
moeilijkheden in de interactie met hun stiefvader en meer moeite om hem te accepteren dan
jongens. Ook de leeftijd speelt een belangrijke rol bij de vorming van een stiefgezin. Hoe jonger
de kinderen zijn, hoe gemakkelijker ze zich doorgaans aan de stiefouder aanpassen. Bijna alle
stiefouders hebben minder kans te worden geaccepteerd door stiefkinderen van 10 t/m 13 jaar
dan door jongeren kinderen en oudere adolescenten. Uit loyaliteit tegenover de andere ouder
zullen de meeste kinderen de nieuwe partner aanvankelijk verwerpen en de stiefouder het
gevoel geven dat hij of zij niet tot het gezin behoort. Kinderen kunnen angstig zijn om hun ouder
kwijt te raken aan de nieuwe partner. De kinderen hebben al een verlies geleden door de
scheiding en ze reageren overgevoelig op verdere verliezen, of die nu echt zijn of ingebeeld.
Er zijn enkele punten die je als ouder kunnen helpen in de rol van ouder en die je kunt
combineren met de komst van een nieuwe partner. Deze do’s en don’ts staan hieronder
beschreven.
Do’s
Doe geen dingen zonder je kind die je voor de komst van je nieuwe partner samen met
je kind deed. Blijf dingen samen met je kind ondernemen, eventueel samen met je nieuwe partner.
Breng je kind niet een paar uur vroeger naar bed omdat je alleen wil zijn met je nieuwe
partner: blijf de tijden hanteren die je voor de komst van je nieuwe partner ook hanteerde.
Verdedig je kind altijd als daartoe aanleiding is.
Als je kind gewend is je slaapkamer binnen te komen wanneer je kind het maar wil, dan
moet je misschien nadenken over hoe dat voortaan verder moet.
Don’ts
Lach nooit om de fouten van je kind in het bijzijn van je nieuwe partner.
Ben je de niet verzorgende ouder, laat je nieuwe partner dan in het begin niet langer dan
een paar uur aanwezig zijn tijdens de bezoeken van je kind. Je kind zou kunnen denken
dat je liever bij je nieuwe partner bent dan bij hem of haar.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 14 van 19
Loop niet te koop met de seksuele kant van je relatie. Wees niet te demonstratief waar je
kind bij is, want dan wordt je kind beslist jaloers. Je kind kan bang worden het te verliezen van een rivaal in de strijd om de liefde van zijn ouder.
Sta je nieuwe partner niet toe om de regels in huis te veranderen waar het je kind betreft.
Je moet je positie als gezagdrager behouden en zo een gevoel van stabiliteit en continuïteit helpen opbouwen.
Trek nooit ongunstige vergelijkingen tussen je ex-partner en je nieuwe partner in het
bijzijn van je kind.
Praat niet negatief over je ex-partner tegen je nieuwe partner waar je kind bij is.
Als je kind problemen heeft met de nieuwe relatie van je ex-partner, probeer daar dan
objectief in te blijven en je daar niet in te mengen. Het is het probleem van je ex-partner
en niet dat van jou.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 15 van 19
Boeken
Boeken voor kinderen van 4 tot 6 jaar:
•
Van alles Twee, Martine Delfos, 2006, (Voor)leesboek met tekeningen, 9789085605041
•
Kamil, de groene kameleon, Danielle Steggink, 2002, (Voor)leesboek, 978906665500
•
Dag papa, tot zaterdag!, M. Baumbach, 2006, (Voor)leesboek, 9789053415825
•
Niet meer samen, L. Klein & L. Klein-Vuijst, 2007 (Voor)leesboek, 9789033830044
Boeken voor kinderen van 6 tot 9 jaar:
•
Van alles Twee, Martine Delfos, 2006 (Voor)leesboek met tekeningen, 9789085605041
•
Bang, boos, blij, Overgaauw, Boukje e.a., 2e druk 2007, Werkboek, 9789085605287
•
Dees, een vader en een viool, Lea Smulders & Liesbeth Smulders-Groenhuijsen, 1e
druk 2004 Leesboek + cd (ook excl. cd verkrijgbaar), 9789066655430
•
Julia heeft twee huizen, Nicoline Wisse Smit, 1e druk 2007, Leesboek, 9789085605201
•
De koning trok uit om de draak te doden, Brigitte Spangenberg & Martina Vent, 1997,
Voorleesboek 9789060384213
Boeken voor kinderen van 9 tot 12 jaar:
•
Bang, boos, blij, Overgaauw, Boukje e.a. 2003, Werkboek, 9789085605287
•
Dees, een vader en een viool, Lea Smulders & Liesbeth Smulders-Groenhuijsen, 2004,
Leesboek 9789066655430
•
Julia heeft twee huizen, Nicoline Wisse Smit, 1e druk 2007, Leesboek, 9789085605201
•
Kinderen en echtscheiding, Ludo Driesen, 2002, Werkboek en dagboek,
9789044112009
•
De koning trok uit om de draak te doden, Brigitte Spangenberg & Martina Vent, 1997,
Voorleesboek 9789060384213
•
Weekendpapa, N. Scherpbier & Anne westerduin, 2006, Leesboek, 9789085430353
•
Verdriet met mayonaise, Carry Slee, 2005, Leesboek, 9789049920906
•
Vaders, moeders? Hardgekookte eieren!, Jacques Vriens, 1998, Leesboek,
9789026991530
•
Ik wil niet kiezen tussen papa en mama, Danielle Vogels, 2005, Ervaringsverhalen,
9789059540354
Boeken voor kinderen ouder dan 12 jaar:
•
Mijn ouders zijn gescheiden, Maria Stoorvogel & Anne Westerduin
•
Spiegels, Alma Post
•
2 ouders apart. Jongeren over de scheiding van hun ouders, E. Put.
•
Gek van een eiland, Koen D'haene
•
En nog een fijne vakantie!, Jan Ploeger
Boeken voor ouders
•
Een nieuwe start. Vaders na de scheiding. Vincent Duindam & Marike Vroom
•
Een nieuwe start. Als je relatie eindigt. Bruce Fisher & Robert Alberti
•
Heling na scheiding. Het einde van een relatie is een nieuw begin. Debbie Ford
•
Bijkomen van je scheiding. Kathryn Lankton
•
Weg bij hem en terug bij jezelf. Vrouwen en hun echtscheiding. Youke Nagel
•
Ouderschap voor en na (echt)scheiding. Een praktische handleiding. J. van Schooten &
Liesbeth 't Hart
•
Samen uit elkaar. Ouders blijven na de scheiding. I. de Waele
•
Als je partner je verlaat... Doris Wolf
•
Het stiefparadijs. Gideon de Haan & Violet Falkenburg
•
Handboek scheiden en de kinderen. E. Spruijt
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 16 van 19
Websites
www.villapinedo.nl (voor jongeren)
www.stichtingjongehelden.nl (voor jongeren)
www.echtscheidingswijzer.nl
www.scheiding-omgang.nl
www.ouderalleen.nl
www.grootgezin.nl
www.ouders.nl
www.opvoedadvies.nl
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 17 van 19
Contactgegevens
www.synthese.nl
Locaties:
•
Gennep 0485 512934
•
Horst
077 3978500
•
Mook
024 8909480
•
Venray 0478 517317
•
Velden 077 4722534
•
Leudal 0475 745138
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 18 van 19
Literatuurlijst
•
•
•
•
•
M. Borsboom, L. van Zeeland: Handreikingen voor gescheiden ouders; uitgave NIM
Maatschappelijk werk
Kinderen en echtscheiding, opvoedingsreeks, Jeugdinformatie
E. Spruijt, H. Kormos: Handboek scheiden en de kinderen; 2010; uitgeverij Bohn Stafleu
van Loghum
K. Singendonk, G. Meesters: Kind en echtscheiding; derde druk 2012; uitgeverij Pearson
C.Vos: Gescheiden, met je ex toch samen goede ouders; eerste druk 2011; uitgeverij
Spectrum
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 19 van 19
Handreikingen voor
gescheiden ouders
Lisanne Vermeulen, maatschappelijk werker i.o.
Juli 2014
Inhoud
Voorwoord ................................................................................................................ 3
Gevolgen voor het kind .......................................................................................... 4
Je kind ondersteunen ............................................................................................ 7
De omgangsregeling ............................................................................................... 9
Handreikingen per leeftijdscategorie ...............................................................12
Adviezen voor de niet-verzorgende ouder ....................................................13
Nieuwe partner en aanpassing aan het stiefgezin ..................................... 14
Boeken .......................................................................................................................16
Websites ................................................................................................................... 17
Contactgegevens ................................................................................................... 18
Literatuurlijst ...........................................................................................................19
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 2 van 19
Voorwoord
Mijn naam is Lisanne Vermeulen, maatschappelijk werker in opleiding bij Synthese. Bij
Synthese hoorde ik dat er binnen het groepswerk van Synthese een groep voor kinderen van
gescheiden ouders bestaat. Deze is bedoeld voor kinderen die de scheiding van hun ouders
niet goed weten te verwerken. In mijn omgeving en in mijn dagelijkse werkzaamheden kom ik
veel kinderen van gescheiden ouders tegen en ik hoor regelmatig signalen dat ouders niet goed
weten hoe zij samen met hun kinderen om moeten gaan na een scheiding. Een scheiding is
voor alle betrokkenen een ingrijpende gebeurtenis, voor zowel de ouders als voor de kinderen.
In veel gevallen voelen ouders zich na een scheiding machteloos en weten zij niet goed hoe zij
hun kinderen het beste kunnen ondersteunen. Dit heeft vaak grote gevolgen voor kinderen. Ik
vind het belangrijk dat we er samen voor proberen te zorgen dat kinderen zo goed mogelijk
ondersteund worden bij de scheiding. Niet alleen vanuit mijn rol als maatschappelijk werker,
maar ook omdat ik zelf kind van gescheiden ouders ben. Ik heb door de jaren heen zelf ervaren
wat voor impact een scheiding heeft op een kind en hoe lang de gevolgen kunnen doorwerken.
Daarom heb ik deze brochure met handreikingen voor ouders ontwikkeld. In het boekje zal ik
tips geven: ik zal meer informatie geven over de gevolgen van een scheiding voor kinderen en
ik zal een aantal boeken, internet links etc. benoemen.
Ik houd van mijn mamma
dat begrijpt mijn papa niet.
Ik houd van mijn pappa
dat begrijpt mijn mamma niet.
Ik houd van allebei maar zij zeggen: “je moet kiezen”:
maar ik wil geen van beide verliezen!
Ik wil geen ruzie ik wil geen pijn:
Ik wil dat jullie allebei jezelf zijn!
Ik hoef geen geld, ik hoef nergens heen:
Het liefst zit ik op mijn kamer helemaal alleen…
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 3 van 19
Gevolgen voor het kind
“Het is ook wel een beetje mijn schuld. Ze zijn gescheiden over snoep.
Mamma wil niet dat ik snoep, anders krijg ik slechte tanden.
Van pappa mocht het wel! Dan kreeg ik in de winkel een likstok en dan kregen ze ruzie.”
Een scheiding is voor een kind altijd een ingrijpende gebeurtenis. Het is een hele schok als
ouders uit elkaar gaan. Tijdens deze periode is er veel onduidelijkheid en onzekerheid voor
kinderen; zij weten niet wat hen te wachten staat. De breuk zorgt altijd voor veel verdriet, angst
en/of woede. Het kind verliest de veilige basis van het vertrouwde gezin. Er zijn veel gevolgen
voor kinderen en hun ontwikkeling wanneer ouders gaan scheiden. Zo worden kinderen op
korte termijn, maar ook vaak op de lange termijn angstig en depressief en gaan zij agressief
en/of strafbaar gedrag vertonen. Wat je vaak ziet bij scheidingen is dat ouders zo bezig zijn met
de scheiding dat er geen aandacht meer is voor het kind.
Wanneer het kind last heeft van de scheiding en hier niets mee gedaan wordt, kan het kind
nergens terecht met deze gevoelens en gedachtes. Het wordt opgekropt en dit kan zich gaan
uiten in angsten en depressies. Daarnaast kan het ook zo zijn dat het kind juist erg moeilijk
gedrag gaat vertonen, wat als het ware een schreeuw om hulp is. Een stil en verdrietig kind valt
niet op maar een agressief schreeuwend kind moet een halt toegeroepen worden en krijgt op
deze manier toch aandacht.
Uit onderzoek is gebleken dat kinderen van gescheiden ouders vaak ook mindere
schoolprestaties hebben en vaker veel roken/blowen en drinken. Dit kan komen doordat er
teveel spanningen en problemen thuis zijn waardoor het kind zich niet kan concentreren op
school. Kinderen hebben vaak het gevoel dat zij moeten kiezen tussen hun ouders, alsof ze
tussen twee vuren staan. Veel ouders maken ruzie waar de kinderen bij zijn en praten slecht
over elkaar tegen de kinderen. Kinderen worden hier vaak onzeker door en gaan zich schuldig
voelen. Zij krijgen te maken met loyaliteitsconflicten (innerlijke tweestrijd). Ze houden van beide
ouders en willen niet kiezen. Kinderen zijn in veel gevallen bang dat ze één van de ouders
tekort doen of verdriet doen. Veel ‘scheidingskinderen’ hebben ook moeite met voor zichzelf
opkomen.
Dit zie ik terug in mijn gesprekken met kinderen en binnen de training Tim & Flapoor voor
kinderen. De kinderen met gescheiden ouders hebben vaak niet veel vriendjes en worden soms
gepest; zij komen niet goed voor zichzelf op. Wat verder opvalt aan de ‘scheidingskinderen’ is
dat zij vaak heel goed weten en voelen wat er aan de hand is thuis. Vaak durven zij hun gevoel
en hun gedachten niet uit te spreken bij ouders omdat ze bang zijn dat er dan weer ruzie komt.
Natuurlijk verschilt het van persoon tot persoon wat voor effecten een echtscheiding heeft op
kinderen, maar uit literatuur en praktijkonderzoek komen deze gevolgen heel duidelijk naar
voren. Verder verschilt het erg wat voor leeftijd en ontwikkelingsstadium een kind heeft in hoe
het met een scheiding omgaat.
Gevolgen lange termijn
We zien dat kinderen met gescheiden ouders op korte termijn maar ook vooral op de lange
termijn veel moeite hebben met het behouden van goede relaties met partners en vrienden. Ze
vinden het later vaak lastig om hun vrienden en/of partner te vertrouwen en er zijn veel
achterdochtige gedachtes aanwezig. Zij zijn bijvoorbeeld vaak bang dat hun partner vreemd zal
gaan of hen zal verlaten. Verder zijn veel ‘scheidingskinderen’ op latere leeftijd erg onzeker over
zichzelf in een relatie, zij hebben snel het gevoel dat ze iets fout doen.
Deze problemen hebben zich naar alle waarschijnlijkheid ontwikkeld doordat er in de kindertijd
en jeugd niet voldaan is aan een aantal basisbehoeften bijvoorbeeld vertrouwen en warmte,
openheid. Veel ouders zijn zo bezig met een scheiding dat zij er niet op letten wat hun kind
nodig heeft.
Hieronder wordt een schema weergeven waarin je gemakkelijk kunt zien wat voor signalen bij
het kind erop kunnen duiden dat deze problemen heeft door de scheiding. Deze
gevolgen/signalen zijn per leeftijdsgroep gecategoriseerd. Het kan een handig hulpmiddel zijn
om in de gaten te houden hoe het met je kind gaat.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 4 van 19
Reacties
van
baby's
dreumesen (0 – 2 jaar)
en
Reacties van peuters en kleuters
(2 – 6 jaar)
Ze grijpen terug op een niet meer gebruikte knuffel.
Ze zijn in de war doordat de structuur van alledag
is onderbroken.
Ze vertonen pro-sociaal gedrag ( gedrag dat een
ander helpt maar dat ook voordeel oplevert voor
de helper)
Ze voelen zich schuldig, boos en verdrietig.
Ze huilen vaker.
Ze worden veeleisender.
Regressie: ze gedragen zich jonger dan hun leeftijd (duimzuigen, om fopspeen vragen, gevoerd
willen worden of broertjes of zusjes slaan).
Ze krijgen gevoelens van onveiligheid ( kan zich
uiten in nachtmerries en bijv. bedplassen).
Ze krijgen last van separatieangst: angst om van
de ouder weg te gaan.
Verschil tussen jongens en meisjes
Jongens worden over het algemeen iets meer
geprikkeld, rustelozer, drukker. Ze spelen minder
goed met vriendjes en zijn geneigd vaker alleen te
zitten. Ze schoppen bijvoorbeeld groepsactiviteiten
op school in de war.
Meisjes worden over het algemeen boos, kleine
volwassenen, gaan overdreven hun best doen om
netjes en gehoorzaam te zijn. Ze lezen andere
kinderen de les en ze geven andere kinderen een
standje.
Reactie van schoolkinderen (6 – 9
jaar)
Ze hebben medelijden met de niet-verzorgende
ouder.
Ze voelen zich verdrietig.
Ze voelen zich afgewezen door de nietverzorgende ouder.
Ze hebben een verminderd gevoel van eigenwaarde.
Ze hebben depressieve gevoelens.
De schoolprestaties gaan achteruit.
Ze hebben concentratieproblemen op school.
Reacties van schoolkinderen (9 –
12 jaar)
Ze richten hun boosheid tegen de ouders (voornamelijk tegen de verzorgende ouder).
Ze idealiseren de niet-verzorgende ouder.
Ze vormen een front met één ouder tegen de andere ouder.
Ze voelen zich verdrietig.
Ze zijn bezorgd over het welzijn van de ouders.
Ze zijn huiverig voor wat hen zal overkomen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 5 van 19
Ze voelen zich eenzaam, machteloos en hulpeloos.
De schoolprestaties gaan achteruit.
Ze hebben problemen met vriendjes en vriendinnetjes.
Ze raken verzeild in vechtpartijen met leeftijdsgenoten.
Ze hebben regelmatig last van hoofdpijn en buikpijn.
Reacties van adolescenten (12 –
22 jaar)
Ze verbergen hun gevoelens.
Ze zoeken afleiding in spel en andere activiteiten.
Ze praten niet graag over gevoelens.
Ze voelen boosheid.
Ze hechten zich aan één van beide ouders.
Ze maken zich zorgen om de gevolgen van de
scheiding.
Ze voelen zich verplicht de ouders te helpen.
Ze kunnen gaan spijbelen van school.
Ze gebruiken vaker alcohol en drugs.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 6 van 19
Je kind ondersteunen
“Mijn dochters waren 3 en 5 toen ik van hun vader ging scheiden. Mijn jongste dochter heeft na
de scheiding 2 maanden niet gepraat, ik wist mij geen raad! Ik heb zo ontzettend veel spijt dat ik
haar niet heb kunnen geven wat zij nodig had...”
In dit hoofdstuk zal ik het een en ander vertellen over hoe je je kind het beste kunt
ondersteunen en hoe je met je kind in gesprek kunt gaan.
Luister goed naar je kind
Je kind zal veel vragen, gevoelens, veronderstellingen en zorgen hebben over de
echtscheiding. Ook zal je kind soms zijn verhaal kwijt willen. Neem daar de tijd voor. Blijf rustig
zitten en onderbreek je kind niet. Wees voorzichtig met te snelle oplossingsgerichte reacties, je
kind wil waarschijnlijk vooral gehoord worden. Het heeft behoefte aan geduld en jouw
ongedeelde aandacht. Geef je kind toestemming om zoveel verdriet en andere gevoelens te
uiten als het op dat moment kwijt wil.
Het is belangrijk om je kind duidelijk te maken dat er ruimte is voor al zijn gevoelens. Veel
kinderen verbergen hun gevoelens van droefheid, woede of verwarring omdat ze bang zijn dat
deze gevoelens hun ouders van hun stuk kunnen brengen of omdat ze bang zijn dat er ruzie zal
komen. Je kind moet weten dat al zijn gevoelens er mogen zijn. Geef vooral ook aan dat zijn
gevoelens normaal zijn en accepteer deze gevoelens, leg eventueel uit waardoor het komt dat
het kind zich zo voelt. Vertel bijvoorbeeld dat het normaal is dat het hoopt dat papa en mama
weer bij elkaar komen, het kan namelijk zo zijn dat het kind zich schaamt voor deze wens. Leg
je kind uit dat dit niet nodig is, omdat alle kinderen willen dat hun ouders bij elkaar zijn.
Benadruk wel dat het niet vaak voorkomt dat gescheiden mensen weer bij elkaar terugkomen.
Leg je kind uit dat de scheiding niet zijn schuld is
Veel kinderen hebben het gevoel dat de scheiding hun schuld is en voelen zich dan ook
schuldig. Het is belangrijk dat je dit idee regelmatig en met kracht ontkracht en aangeeft dat dit
beslist niet het geval is. Het kan belangrijk zijn om de eerste jaren na de scheiding met
regelmaat te zeggen dat de scheiding een beslissing van papa en mama is en dat het kind er
niets mee te maken heeft.
Vertel de oorzaak van de scheiding aan je kind
Het is belangrijk dat je als ouder je kind vertelt wat de oorzaak van de scheiding is geweest.
Kinderen zijn minder kwetsbaar dan je als ouder vaak denkt als het gaat om de waarheid
accepteren. Niets vertellen, of het vertellen van halve waarheden zaait verwarring en
wantrouwen. Terwijl de waarheid, ook al is deze pijnlijk, duidelijkheid schept. Je kind zal zichzelf
ook veel minder als schuldige zien.
Wees eerlijk
Vertel je kind bijvoorbeeld niet dat ‘papa even weg is voor de zaak’ of dat het leven vanaf nu
geweldig zal worden. Kinderen zijn heel gevoelig, ze zullen feilloos aanvoelen dat je iets voor ze
achterhoudt en dat zullen ze als onprettig ervaren. Ook al weten ze dat je dit voor hun eigen
bestwil doet. Kinderen hebben behoefte aan duidelijke, begrijpelijke antwoorden op hun vragen.
Praat met je kind over andere scheidingen
Vraag je kind naar vriendjes van wie de ouders ook gescheiden zijn. Dit is een goede manier
om te leren over de angsten van je kind en zijn gedachten over gescheiden ouders.
Dit geeft je de mogelijkheid om misverstanden weg te ruimen en je kind eraan te herinneren dat
ook andere kinderen hebben meegemaakt wat hij/zij nu meemaakt.
Neem eventueel contact op met de school van je kind
Door contact op te nemen met de school van je kind kan er gezocht worden naar een
afstemming. Ook kan de school een plek zijn waar je kind ervaringen kan uitwisselen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 7 van 19
Praat samen over goede en minder goede gezinsherinneringen
Door de scheiding en het verdriet dat je kind daarvan heeft, vergeet het vaak de goede
gezinsherinneringen. Samen met je kind kun je mooie en leuke momenten bespreken. Op deze
manier ziet je kind in dat er niet alleen vervelende dingen zijn gebeurd maar dat er ook leuke
momenten met het gezin waren.
Lees samen met je kind boeken over scheiding
Een andere manier om de scheiding met je kind te bespreken is door samen een boek over
scheiding te lezen. Het helpt je stap voor stap de dingen te bespreken en structureert de
gedachten van je kind. Je kind heeft door het lezen van een boek een concrete aanleiding om
vragen te stellen. Verderop in deze handleiding staan een aantal titels van boeken voor
kinderen vermeld.
Praat niet negatief over je ex partner
Probeer in gesprekken met je kind niet negatief over je ex-partner te praten. Daarvan raakt je
kind in een loyaliteitsconflict. Communiceer ook vooral niet met je ex-partner via je kind, laat je
kind dus geen boodschappen overbrengen naar je ex-partner. Sta open voor positieve
opmerkingen van je kind over je ex-partner. Je kind moet de mogelijkheid hebben om van beide
ouders te kunnen blijven houden. Als je je kind daarin belemmert, zal het zich terugtrekken,
gaan liegen of neerslachtig worden.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 8 van 19
De omgangsregeling
“Elke keer als ik thuiskom hoor ik van mamma dat pappa stomme dingen doet,
als ik bij pappa kom hoor ik dat mamma stomme dingen doet. Ik word dan altijd heel erg
verdrietig en ga naar mijn kamer toe omdat ik niet weet wat ik moet zeggen.”
Over de omgangsregeling is wettelijk niet veel vastgelegd, het enige dat vast staat is dat er een
recht op omgang is en dat er een ouderschapsplan opgesteld moet worden. De manier waarop
dit ouderschapsplan ingevuld wordt kan door de ouders zelf bepaald worden. Sommige stellen
zullen kiezen voor een ‘normale’ omgangsregeling waarbij de niet verzorgende ouder de
kinderen eens in de twee weken een weekend heeft, andere stellen zullen soepeler met de
contactmomenten omgaan, weer andere stellen willen een co-ouderschap. Het is heel
belangrijk dat er goede afspraken gemaakt worden zodat beide ex-partners en de kinderen
weten waar ze aan toe zijn en deze afspraken worden opgesteld in het ouderschapsplan. In het
ouderschapsplan staat de volgende vraag centraal: Hoe willen wij als ouders na de scheiding
de opvoeding van onze kinderen aanpakken? Daarbij worden dan ook allerlei praktische zaken
geregeld over de contactmomenten, het halen en brengen van de kinderen, wie contact
onderhoudt met school etc. Neem bij het maken van deze afspraken ook vooral de wens van de
kinderen mee. Vele kinderen weten goed wat zij willen en willen ook betrokken worden bij het
maken van dit soort afspraken. Verder hebben veel kinderen aangegeven beide ouders te willen
blijven zien en dat ouders niet te ver uit elkaar gaan wonen.
Wat verder heel belangrijk is om je als ouders te realiseren, is dat je als ex-partners niet meer
hoeft samen te werken als partners maar alleen nog maar als ouders. Het is belangrijk dat het
partner-niveau afgesloten is, zodat je als ouders op ouderschapsniveau nog goed met elkaar
kunt communiceren in het belang van het kind. Hieronder zullen een aantal do’s en don’ts
gegeven worden die zijn bedoeld voor jou als ouder. Deze tips geven je een handreiking bij de
uitvoering van de omgangsregeling.
Do’s
Bespreek de bezoekregeling met je ex-partner voordat je het plan voorstelt aan je kind.
Met tieners kun je goed over de omgangsregeling praten. Leg datgene wat je uiteindelijk
overeenkomt wel vast. Zorg dat jij als ouder en je kind samen de structuur kennen volgens welke de omgang zal gaan verlopen. Houd het vooral voorspelbaar.
Geef je kind expliciet toestemming dat het goed is dat hij contact heeft met de andere
ouder. Laat je kind merken dat je begrijpt dat het kind zowel van jou als van de andere
ouder houdt.
Zorg ervoor dat je kind schoon en uitgerust is en gegeten heeft als het vertrekt voor of
terugkomt van een bezoek. Laat het liever niet vertrekken met een koffer vol vuile kleren.
Wees vooral beleefd wanneer je ex-partner je kind komt halen of terugbrengt. Als je
glimlacht en ervoor zorgt dat je kind klaar is op het afgesproken tijdstip, maak je de
overgang voor je kind misschien minder moeilijk.
Bel liever met je ex-partner als je kind naar school is of als het in bed ligt.
Laat je kind telefoneren naar je ex partner.
Het is goed om aan je kind te vertellen dat er bij beide huizen andere regels kunnen zijn.
Dit kan soms in het voordeel zijn en soms in het nadeel. Als je als ouder consequent blijft
is dit voor je kind en jezelf als ouder de meest stabiele situatie.
Als je tegen dingen aanloopt, overleg dan eerst met je ex-partner. Je kind kan zaken
soms heel anders beleven. Soms maken kinderen ook een beetje gebruik van de situatie
om bijvoorbeeld wat extra aandacht te krijgen. Pubers zetten zich af en proberen hun eigen weg te gaan, het is van groot belang dat ex partners zeker in deze periode consequent en in overleg blijven.
Geef belangrijke medische informatie over je kind door aan je ex-partner.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 9 van 19
Als je kind niet naar school wil of je ex-partner niet lijkt te willen bezoeken, maakt het
zich misschien zorgen om jou. Ze kunnen denken dat het zielig is om jou achter te laten.
Zorg ervoor dat je kind weet dat het goed met je gaat.
Probeer er te zijn als je kind je nodig heeft en probeer het rust en stabiliteit te geven.
Als je kind een keer niet veel zin heeft, laat het dan zijn gang gaan. Je moet niet te veel
willen als je kind bij je is en zeker jezelf niet opdringen. Dit voorkomt een hoop teleurstelling en frustratie voor zowel jezelf als je kind.
Accepteer dat je kind open en eerlijk moet kunnen blijven.
Overleg eerst met je ex-partner als je kind bijvoorbeeld op een sport gaat die ook in de
tijd van je ex-partner zal plaatsvinden of overleg eerst als je kind bijvoorbeeld een verjaardagsfeest heeft als het bij je ex-partner is. Je kunt niet beslissen over de tijd van je
ex-partner. Ook al woon je niet meer samen, zonder dit overleg zal je kind de dupe worden.
Zorg ervoor dat de overgang voor je kind van het ene naar het andere huis zo ontspannen en natuurlijk mogelijk is. Verzin vaste rituelen voor de heen en terugweg.
Don’ts
Probeer nooit conflicten of problemen te bespreken bij het brengen en halen van je kind,
zelfs een kleine woordenwisseling kan voor je kind heel emotioneel belastend zijn. Vaak
ben je op dat moment ook zo moe of emotioneel dat je dingen gaat zeggen die je beter
niet had kunnen zeggen.
Probeer je niet te bemoeien met de regels of bestraffing van je ex-partner. Na de scheiding bouwen beide ex partners een nieuw leven op met hun eigen regels en afspraken.
Probeer deze te respecteren, ook als je kind klaagt.
Vermijd concurrentie met je ex-partner. Dus ga niet vragen wie het liefste is of waar je
kind het meer naar zijn zin heeft. Probeer open te staan voor het verhaal van je kind
maar probeer je kind niet uit te horen over de situatie bij je ex-partner. Dit is voor veel
ouders een heel moeilijk punt. Als je kind met verhalen over je ex-partner komt, zeker
pubers, probeer dan rustig te blijven en niet onmiddellijk een standpunt in te nemen.
Laat nooit doorschemeren, door je woorden of daden, dat je het niet fijn vind als je kind
zich amuseert bij je ex-partner.
Praat in het bijzijn van je kind nooit slecht over je ex-partner en sta anderen ook niet toe
dit in het bijzijn van je kind te doen. Dit is het minimale respect dat je tegenover je expartner kunt tonen in het belang van je kind.
Compenseer het leed voor je kind niet met veel cadeautjes, kleding of overdreven bezorgdheid. Dit is niet in het belang van je kind en bovendien kun je dit niet eeuwig volhouden. Je kind kan hierdoor ook verwend worden, met alle gevolgen van dien.
Leg je kind nooit een zwijgplicht op of vraag het niet om iets voor je ex-partner te verzwijgen of te liegen. Hierdoor breng je je kind alleen maar in een loyaliteitsconflict. Zeker
kinderen praten hun mond snel voorbij en je ex-partner zal zeker denken dat je iets te
verbergen hebt. Je kind zal zich schuldig voelen als het per ongeluk zijn mond voorbij
gepraat heeft.
Maak het tijdelijke afscheid nooit te emotioneel, je kind is er niet bij gebaat dat het dit
soort emoties ook nog te verwerken krijgt.
Extra tips voor de niet-verzorgende ouder
Zorg er voor dat de verzorgende ouder altijd een beroep op jou kan doen als hij/zij een
oppas of kinderopvang nodig heeft. Wees zelf beschikbaar, maar oma, tante of nichtje
zijn ook goed.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 10 van 19
Maak afspraken met je werkgever zodat je onverwachts vrij kunt nemen om je kind op te
vangen. De verzorgende ouder kan zomaar ineens iets overkomen waardoor hij/zij even
niet zelf voor je kind(eren)kan zorgen.
Hoe beter jij de verzorgende ouder helpt als reserveouder, des te vaker zie jij je kind,
des te soepeler lopen de contacten en des te meer blijf je bij je kind betrokken.
Maak altijd een plan voor de tijd dat je kind bij je is zodat het zich niet hoeft te vervelen.
Wanneer je als niet verzorgende ouder na de scheiding alleen gaat wonen, is het niet
vanzelfsprekend dat je kind een eigen kamer krijgt. Omdat je kind er niet aldoor is vergeet je gauw dat het van belang is dat het zich thuis voelt. Als er een logeerkamer is,
laat je kind die dan mee inrichten en zijn eigen speelgoed en spullen neerzetten. Een eigen (kinder)bed is natuurlijk mooi, maar daarvoor moet je als ouder de ruimte en het
budget hebben. Wanneer je kind komt is die kamer even zijn eigen kamer. Als er geen
extra kamer voor je kind is, denk dan na over een eigen hoek in de woonkamer of de
keuken waar je zijn spullen neerzet. Leg voordat je kind komt zijn eigen spulletjes klaar.
Zorg voor een eigen dekbedovertrek dat speciaal voor je kind uit de kast wordt gehaald
als het komt slapen.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 11 van 19
Handreikingen per leeftijdscategorie
Baby’s en dreumesen (0 – 2 jaar)
Voor kinderen in de leeftijd van 1 – 2 jaar kan de omgangsregeling heel verwarrend zijn. Dit uit
zich vaak in bijvoorbeeld angstig zijn en niet kunnen slapen. Ouders begrijpen dat vaak niet en
kunnen wel eens denken dat de ex-partner het kind tegen hem/haar opzet of denken dat de expartner onvoldoende rekening wil houden met de behoefte van het kind. Voor kinderen in deze
leeftijd is het prettig als het contact met de niet verzorgende ouder bestaat uit veel korte
contacten, dicht op elkaar. Ook kan een goed alternatief zijn dat de niet verzorgende ouder het
kind in zijn eigen omgeving bezoekt en daar een stukje van de zorg op zich neemt.
Peuters en kleuters ( 2 – 6 jaar)
Een kind in deze leeftijdsfase kan de omgangsregeling niet overzien omdat het tijdsbesef nog
niet voldoende is ontwikkeld. Een bijna altijd voorkomende angst na echtscheiding is dan ook
verlatingsangst, ook wel separatieangst genoemd. Als één ouder verdwijnt, kan de andere
ouder ook verdwijnen: hierdoor is het kind sterk gericht op de verzorgende ouder. Als kinderen
in deze leeftijdsfase angstig zijn uit zich dit vaak in nachtmerries en bedplassen. Voornamelijk
twee- en driejarigen hebben het moeilijk als de niet verzorgende ouder het kind in het kader van
de omgangsregeling komt ophalen en het kind de verzorgende ouder moet achterlaten. Ze
verheugen zich op de komst van de ouder en willen wel mee, maar tegelijkertijd willen ze niet
weg zonder de verzorgende ouder. De wisselingen zijn voor kinderen moeilijk en kunnen
gepaard gaan met veel stress. Ze kunnen heel heftig reageren op bezoekjes bij de andere
ouder zonder dat daar een aanwijsbare reden voor is. Er zijn kinderen die na een wisseling stil
naar hun kamer gaan om een beetje te spelen en zo de omschakeling te maken, er zijn ook
kinderen die extreem lastig of verdrietig zijn na de wisseling en alle aandacht opeisen. Peuters
van twee of drie jaar blijven het meest betrokken op hun vader of moeder als ze die wekelijks
kunnen ontmoeten. Het is daarom aan te raden dat je kind minstens één keer per week de niet
verzorgende ouder ontmoet.
Schoolkinderen (6 – 9 jaar)
Als het kind zich in deze leeftijdsfase bevindt kan het contactmoment langer worden dan in de
leeftijdsfases die hiervoor zijn beschreven. Het bezoek kan dan in de meeste gevallen één of
twee overnachtingen omvatten. Veel niet verzorgende ouders vinden het waardevol om hun
kinderen niet alleen overdag op bezoek te hebben. De avonden, het slapen gaan en opstaan
hebben hun eigen sfeer met eigen rituelen. Een dergelijke omgangsregeling sluit goed aan bij
kinderen in deze leeftijd. Probeer kinderen vanaf een jaar of acht in het overleg met de
omgangsregeling te betrekken. Luister als ze zelf aangeven dat ze op een bepaald weekend
liever thuis zijn en respecteer dit.
Schoolkinderen (9 – 12 jaar)
Als de ouders niet al te ver uit elkaar wonen, zal het kind in deze leeftijdsfase sneller in staat
zijn om zelf van de ene ouder naar de andere te gaan. Het kind kan dan vaker korte bezoekjes
afleggen aan de niet verzorgende ouder. Een kind op deze leeftijd vindt het vaak prettig om
telefonisch contact of contact via de e-mail te hebben met de ouder.
Adolescenten (12 – 22 jaar)
Voor kinderen in deze leeftijdsfase kan het prettig zijn als bezoekafspraken losser verlopen. Zij
willen vaak zelf het initiatief nemen om even langs te gaan bij de niet verzorgende ouder als het
hun uitkomt. Als de spanning van de scheiding eraf is, is dat prima.
Zolang er nog strijd of onduidelijkheid is over de verblijfplaats van de kinderen is dit vervelend.
In het laatste geval is het beter als er vaste tijden voor het bezoek zijn, zodat dat geen reden
kan worden voor touwtrekken.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 12 van 19
Adviezen voor de niet-verzorgende ouder
“Het meest moeilijke vind ik toch wel dat de nieuwe man van mijn ex-vrouw mijn kinderen beter
kent dan ik.”
Zeker voor de niet verzorgende ouder is het na een scheiding moeilijk om een vorm te vinden
voor het contact met je kind. Soms is dit zelfs zo moeilijk dat de niet verzorgende ouder
maanden of jarenlang geen of nauwelijks contact heeft met zijn kind. Toch moet de niet
verzorgende ouder zich als ouder blijven gedragen. Dit is een investering in de toekomst en
maakt de kans groter dat je als ouders weer naar je kind toe groeit.
Hieronder worden een aantal adviezen gegeven aan de niet verzorgende ouder die weinig
contact heeft met zijn kind.
Vecht tegen het gevoel dat iedereen (je ex-partner, de hulpverlening en andere instanties) tegen je samenspant. Het gevaar is dat zo’n gevoel via non-verbale signalen doorwerkt in de relatie met je kind.
Doe, al is er maar weinig gelegenheid voor, leuke dingen met je kind. Probeer je kind
niet op te voeden, laat dat maar aan je ex-partner over. Probeer niet teveel kritiek te
hebben, vraag niet teveel naar prestaties, let niet teveel op kleding of tafelmanieren, etc.
Dit alles uiteraard wel zonder je kind te ‘verpesten’ of slecht gedrag te bevorderen. Zorg
dat je kind zich jullie contacten herinnert als plezierig. Vertel op een vriendelijke manier
dat je van zijn nabijheid geniet, dat je het leuk vindt om samen met je kind te eten,
ergens naar toe te gaan, tv te kijken of wat dan ook te doen.
Probeer een eigen vriendenkring en een eigen leven op te bouwen.
Laat regelmatig van je horen via brieven, kaarten en mailtjes. Probeer daarin een neutrale toon te hanteren en probeer wat je schrijft af te stemmen op je kind. Als het erg mooi
weer is, kun je bijvoorbeeld iets zeggen over buiten spelen en vragen of je kind het ook
fijn vindt dat het zo warm is. Je kunt ook vragen naar gebeurtenissen op school en eventueel kun je berichten via de advocaat van je ex-partner doorsturen.
Realiseer je dat er slechts een heel dun draadje is dat je met je kind verbindt. Zorg dat
het niet breekt. Dat kan gemakkelijk gebeuren als je de strijd aan gaat met je ex-partner.
Zorg er juist voor dat die draad dikker wordt, dan is de kans het grootst dat je later weer
een grotere rol kan gaan spelen in het leven van je kind.
Als je bang bent dat je kind je later zal verwijten dat je onvoldoende gedaan hebt om
contact met hem te houden, kan je je gedachten en gevoelens in een brief aan hem opschrijven. Wellicht komt er later een moment dat je die aan je kind kunt en wilt geven.
Het is verstandig om een dergelijke brief zorgvuldig te formuleren en eventueel door een
onafhankelijke derde te laten lezen.
Houd een dagboek bij waarin je over je eigen gevoelens en gedachten schrijft. Dikwijls
maakt dat duidelijk dat er toch wel een kleine vooruitgang is in het contact tussen jou en
je kind.
Zoek begeleiding, iemand die je helpt om positief en nuchter na te denken.
Zorg dat je vrienden blijft zien. Daardoor voorkom je dat je je kind met jouw zorgen opzadelt. Bovendien helpt het je om lastige momenten met je kind te relativeren.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 13 van 19
Nieuwe partner en aanpassing aan het
stiefgezin
“Ik ben heel weinig tijd met mijn mama alleen. Meestal is haar man erbij en dan is het anders.
Als ze alleen is, zingen we. Wanneer hij erbij is doen we dat niet.”
“Ik besefte helemaal niet dat mijn zoontje een eigen kamer nodig had ook al was hij maar heel
soms bij mij. Mijn stiefdochters hadden wel een eigen kamer. Ik heb toen mijn zoon volwassen
was pas te horen gekregen hoe verschrikkelijk hij dit vond.”
De rust en houvast die meestal met moeite zijn ontstaan na de scheiding worden vaak
verstoord als een nieuwe partner zijn entree maakt in het gezin. De stabiliteit in de ouder-kind
relatie wordt vaker verstoord als de ouders nieuwe relaties aangaan. Uit onderzoek blijkt dat de
komst van een nieuwe partner voor sommige kinderen soms nog traumatischer is dan de
scheiding zelf. Het is belangrijk dat je kind vanaf het begin ervaart dat er in de relatie met zijn
ouders niets veranderd. De nieuwe vriend of vriendin doet er goed aan in het begin op de
achtergrond te blijven en zich niet te mengen in zaken die direct met je kind te maken hebben.
Vooral als je kind de nieuwe partner ziet als oorzaak van de echtscheiding zal deze veel geduld
moeten hebben. Kinderen zijn er goed in de nieuwe partner uit te dagen en ze zoeken
voortdurend bevestiging voor hun negatieve gevoelens. Ze willen positieve eigenschappen,
zeker in het begin, gewoon niet zien. Voor kinderen die het alleen-zijn met de ouders als een
last ervaren, is het vaak een opluchting als vader of moeder een nieuwe partner krijgt. Vooral
jongeren krijgen zo weer meer ruimte om hun eigen leven op te pakken. Meisjes in
stiefgezinnen lijken zich iets minder goed aan te passen dan jongens. Ze hebben meer
moeilijkheden in de interactie met hun stiefvader en meer moeite om hem te accepteren dan
jongens. Ook de leeftijd speelt een belangrijke rol bij de vorming van een stiefgezin. Hoe jonger
de kinderen zijn, hoe gemakkelijker ze zich doorgaans aan de stiefouder aanpassen. Bijna alle
stiefouders hebben minder kans te worden geaccepteerd door stiefkinderen van 10 t/m 13 jaar
dan door jongeren kinderen en oudere adolescenten. Uit loyaliteit tegenover de andere ouder
zullen de meeste kinderen de nieuwe partner aanvankelijk verwerpen en de stiefouder het
gevoel geven dat hij of zij niet tot het gezin behoort. Kinderen kunnen angstig zijn om hun ouder
kwijt te raken aan de nieuwe partner. De kinderen hebben al een verlies geleden door de
scheiding en ze reageren overgevoelig op verdere verliezen, of die nu echt zijn of ingebeeld.
Er zijn enkele punten die je als ouder kunnen helpen in de rol van ouder en die je kunt
combineren met de komst van een nieuwe partner. Deze do’s en don’ts staan hieronder
beschreven.
Do’s
Doe geen dingen zonder je kind die je voor de komst van je nieuwe partner samen met
je kind deed. Blijf dingen samen met je kind ondernemen, eventueel samen met je nieuwe partner.
Breng je kind niet een paar uur vroeger naar bed omdat je alleen wil zijn met je nieuwe
partner: blijf de tijden hanteren die je voor de komst van je nieuwe partner ook hanteerde.
Verdedig je kind altijd als daartoe aanleiding is.
Als je kind gewend is je slaapkamer binnen te komen wanneer je kind het maar wil, dan
moet je misschien nadenken over hoe dat voortaan verder moet.
Don’ts
Lach nooit om de fouten van je kind in het bijzijn van je nieuwe partner.
Ben je de niet verzorgende ouder, laat je nieuwe partner dan in het begin niet langer dan
een paar uur aanwezig zijn tijdens de bezoeken van je kind. Je kind zou kunnen denken
dat je liever bij je nieuwe partner bent dan bij hem of haar.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 14 van 19
Loop niet te koop met de seksuele kant van je relatie. Wees niet te demonstratief waar je
kind bij is, want dan wordt je kind beslist jaloers. Je kind kan bang worden het te verliezen van een rivaal in de strijd om de liefde van zijn ouder.
Sta je nieuwe partner niet toe om de regels in huis te veranderen waar het je kind betreft.
Je moet je positie als gezagdrager behouden en zo een gevoel van stabiliteit en continuïteit helpen opbouwen.
Trek nooit ongunstige vergelijkingen tussen je ex-partner en je nieuwe partner in het
bijzijn van je kind.
Praat niet negatief over je ex-partner tegen je nieuwe partner waar je kind bij is.
Als je kind problemen heeft met de nieuwe relatie van je ex-partner, probeer daar dan
objectief in te blijven en je daar niet in te mengen. Het is het probleem van je ex-partner
en niet dat van jou.
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 15 van 19
Boeken
Boeken voor kinderen van 4 tot 6 jaar:
•
Van alles Twee, Martine Delfos, 2006, (Voor)leesboek met tekeningen, 9789085605041
•
Kamil, de groene kameleon, Danielle Steggink, 2002, (Voor)leesboek, 978906665500
•
Dag papa, tot zaterdag!, M. Baumbach, 2006, (Voor)leesboek, 9789053415825
•
Niet meer samen, L. Klein & L. Klein-Vuijst, 2007 (Voor)leesboek, 9789033830044
Boeken voor kinderen van 6 tot 9 jaar:
•
Van alles Twee, Martine Delfos, 2006 (Voor)leesboek met tekeningen, 9789085605041
•
Bang, boos, blij, Overgaauw, Boukje e.a., 2e druk 2007, Werkboek, 9789085605287
•
Dees, een vader en een viool, Lea Smulders & Liesbeth Smulders-Groenhuijsen, 1e
druk 2004 Leesboek + cd (ook excl. cd verkrijgbaar), 9789066655430
•
Julia heeft twee huizen, Nicoline Wisse Smit, 1e druk 2007, Leesboek, 9789085605201
•
De koning trok uit om de draak te doden, Brigitte Spangenberg & Martina Vent, 1997,
Voorleesboek 9789060384213
Boeken voor kinderen van 9 tot 12 jaar:
•
Bang, boos, blij, Overgaauw, Boukje e.a. 2003, Werkboek, 9789085605287
•
Dees, een vader en een viool, Lea Smulders & Liesbeth Smulders-Groenhuijsen, 2004,
Leesboek 9789066655430
•
Julia heeft twee huizen, Nicoline Wisse Smit, 1e druk 2007, Leesboek, 9789085605201
•
Kinderen en echtscheiding, Ludo Driesen, 2002, Werkboek en dagboek,
9789044112009
•
De koning trok uit om de draak te doden, Brigitte Spangenberg & Martina Vent, 1997,
Voorleesboek 9789060384213
•
Weekendpapa, N. Scherpbier & Anne westerduin, 2006, Leesboek, 9789085430353
•
Verdriet met mayonaise, Carry Slee, 2005, Leesboek, 9789049920906
•
Vaders, moeders? Hardgekookte eieren!, Jacques Vriens, 1998, Leesboek,
9789026991530
•
Ik wil niet kiezen tussen papa en mama, Danielle Vogels, 2005, Ervaringsverhalen,
9789059540354
Boeken voor kinderen ouder dan 12 jaar:
•
Mijn ouders zijn gescheiden, Maria Stoorvogel & Anne Westerduin
•
Spiegels, Alma Post
•
2 ouders apart. Jongeren over de scheiding van hun ouders, E. Put.
•
Gek van een eiland, Koen D'haene
•
En nog een fijne vakantie!, Jan Ploeger
Boeken voor ouders
•
Een nieuwe start. Vaders na de scheiding. Vincent Duindam & Marike Vroom
•
Een nieuwe start. Als je relatie eindigt. Bruce Fisher & Robert Alberti
•
Heling na scheiding. Het einde van een relatie is een nieuw begin. Debbie Ford
•
Bijkomen van je scheiding. Kathryn Lankton
•
Weg bij hem en terug bij jezelf. Vrouwen en hun echtscheiding. Youke Nagel
•
Ouderschap voor en na (echt)scheiding. Een praktische handleiding. J. van Schooten &
Liesbeth 't Hart
•
Samen uit elkaar. Ouders blijven na de scheiding. I. de Waele
•
Als je partner je verlaat... Doris Wolf
•
Het stiefparadijs. Gideon de Haan & Violet Falkenburg
•
Handboek scheiden en de kinderen. E. Spruijt
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 16 van 19
Websites
www.villapinedo.nl (voor jongeren)
www.stichtingjongehelden.nl (voor jongeren)
www.echtscheidingswijzer.nl
www.scheiding-omgang.nl
www.ouderalleen.nl
www.grootgezin.nl
www.ouders.nl
www.opvoedadvies.nl
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 17 van 19
Contactgegevens
www.synthese.nl
Locaties:
•
Gennep 0485 512934
•
Horst
077 3978500
•
Mook
024 8909480
•
Venray 0478 517317
•
Velden 077 4722534
•
Leudal 0475 745138
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 18 van 19
Literatuurlijst
•
•
•
•
•
M. Borsboom, L. van Zeeland: Handreikingen voor gescheiden ouders; uitgave NIM
Maatschappelijk werk
Kinderen en echtscheiding, opvoedingsreeks, Jeugdinformatie
E. Spruijt, H. Kormos: Handboek scheiden en de kinderen; 2010; uitgeverij Bohn Stafleu
van Loghum
K. Singendonk, G. Meesters: Kind en echtscheiding; derde druk 2012; uitgeverij Pearson
C.Vos: Gescheiden, met je ex toch samen goede ouders; eerste druk 2011; uitgeverij
Spectrum
Handreikingen voor gescheiden ouders
Pagina 19 van 19

!Jes - Jij en scheiding

Folder KIES 2014-08

Kortingsbon Hun scheiding, mijn leven

Samen om Tafel

Bekijk hier de folder online

30-01-2014 Landelijk Symposium: Knokken voor de

Verzorgende v/m

Opvoeden na echtscheiding 0-19 jaar

informatieverstrekking aan gescheiden ouders

Verzorgenden IG voor diverse contractgroottes