flyer wijkendijken

Noordse Dijk: De scheidsdijk tussen de venen van de Van Echtens rondom het
Noordse Opgaande en de venen van het Bentincks Compagnie, oftewel het
Krakeel. In 1863 was de Coevorderstraatweg klaar. Die lag op de Noordse Dijk, en
e
verderop (rechts op de kaart) bij de 2 Krakeelse Wijk. We zien de Noordse Dijk en
de straat als een lijn van zwarte en witte blokjes.
Bentincks Compagnie oftewel Krakeel: De strook veenland rondom het Bentincks- oftewel Krakeelse Opgaande. Het gebied begon met een smalle stroom land
aan de huidige Hoofdstraat van Hoogeveen en slingerde tussen de andere velden
door. Het werd breder en breder en vormde vervolgens een breed blok van venen
en velden rondom Veenlust, met een zuidgrens die liep tot aan de Kerken-kavel,
rechts tot aan de grens van Hoogeveen, en links tot aan de Riegshoog-tendijk. In dit
laatste grote blok liggen nog diverse oude veenwijken.
Bentincks Opgaande of Krakeelse Opgaande: De hoofdvaart door het gebied van
Bentincks Compagnie, het Krakeel. In gedempte vorm heet het gedeelte in de
plaats Hoogeveen momenteel Van Echtenstraat. Daar vinden we nog steeds een
van de korenmolens van Hoogeveen. Het laatste stukje van het oude Krakeel
vinden we in gedempte vorm ten zuiden van Noordscheschut.
Bentincks Dijk c.q. Krakeelse Dijk: Scheidsdijk tussen de venen van Bentincks
Compagnie en het Hollandse Veld. De dijk kwam uit op de Riegshoogtendijk. Er ligt
nog een stukje net ten zuiden van de A 37, te bereiken vanaf de kant van
Hollandscheveld.
Kerkenkavel: deel van 100 morgen veen, bedoeld om de opbrengsten van te
gebruiken voor kerk-, school en armen. Op de noordkant ervan lag een dijkje, nu
Otto Zomerweg en Kerkhofdijk, dat als zodanig momenteel doorloopt tot de
oostgrens, de huidige Johannes Poststraat te Nieuwlande.
Hollandsche Veld: Het gebied van de Hollandse investeerders, 2300 morgen groot
en daarmee het grootste aaneengesloten veld, dat liep van het Kruis tot helemaal
rechts bij Nieuwlande. Links van de Riegshoogtendijk ligt het ingeklemd tussen de
Krakeelse Dijk en de Hollandse- of Langedijk. Rechts ligt op de noord-kant de
Kerkenkavel en op de zuidkant het Echtens en Gelders Blok.
Hollandse – of Lange Dijk: De oorspronkelijke zandweg naast het Hollandschee
veldse Opgaande in het 2 Blok (Wolfsbos) en vervolgens de scheidslinie tussen
het gebied van de Hollanders en de Compagnie van 5000 Morgen, en de Zuidwolder Compagnie ten zuiden ervan. De linie liep oostwaarts naar de Riegshoogtendijk. In 1637 werd op dat laatste traject een greppel en een eerste dijkje op het
veen als afscheiding in het veld aangegeven.
Riegshoogtendijk: Deze route van zuid naar noord en omgekeerd liep over hooge
ten in het veengebied. Ruige hoogten, Riegshoogten. In de 17 eeuw werd de benaming gekoppeld aan de grenslijn van het gebied van de Hollandse Compagnie en
de venen van Zuidwolde. Ook deze linie werd in 1637 in het veen aangegeven als
greppel en dijkje.
Zuideropgaande: In 1670 werd dit vaarwater al uitgetekend op een kaart, waarin
de venen er omheen verdeeld werden tussen verschillende onder-compagnieën van
de Hollandse Compagnie. In 1714 werd daadwerkelijk begonnen met het graven
ervan. Rond 1770 was het opgaande klaar. De zuidpunt is een streekdorp, NieuwMoscou.
De Sloot: Het gebied van de Zuidwolder Compagnie. Links ervan ligt een vaart, het
Alteveerse- of Sloodse Opgaande, met een pad ernaast, en rechts liggen
verschillende delen van het Hollandsche Veld.
WIJKEN EN DIJKEN
HET HOOGEVEENSE LIJNENSPEL UIT DE
GOUDEN EEUW
©Albert Metselaar, Hoogeveen 2014
[email protected]
Wie een oude kaart van de gemeente Hoogeveen in handen krijgt, zal twee dingen
al snel duidelijk worden. De oude geschiedenis van die plaats heeft helemaal niets
van doen met die van de woonwijken ten westen van de A 28. Dat was tot de
grenswijziging van 1970 nog gemeente Zuidwolde. Iets anders wat duidelijk wordt,
is dat de gemeente Hoogeveen een voor buitenstaanders onoverzichtelijke wirwar
van opgaanden (hoofdvaarten) en wijken (smalle zijvaarten) is geweest, die in
gescheiden gebiedsdelen lagen, afgezoomd door dijken. Wat men in Hoogeveen
een dijk noemt, is voor een buitenstaander hooguit een iets verhoogde weg. In de
Hoogeveense situatie was het in ieder geval een droog pad, en dat kon je van
andere paden niet altijd zeggen. Wijken en dijken zijn lijnen uit de Gouden Eeuw.
Of ze zijn letterlijk toentertijd al op kaarten getekend, of ze zijn ontstaan als logisch
gevolg van andere kaartlijnen, eveneens getrokken in die periode. Ze maakten
sindsdien het gebied over land of over water toegankelijk voor de voetganger, later
de sjees en de eerste auto’, en de vele schuiten en pramen waarmee de turf werd
vervoerd. Sommige delen van die hoofdvaarten en dijken zijn er nog steeds.
Hoogeveen heeft daarmee cultureel goud in handen. Linksboven het Kruis, het
oude hart van Hoogeveen. Verder van noord naar zuid:
Pesserdijk: Een ‘linie’, zoals men die noemde, die werd uitgezet in 1634, om de
grens aan te geven tussen het gebied van de gezamenlijke markegenoten van
Pesse en het eigen bezit van Roelof van Echten. Toen de ‘linie’ in het veld werd
aangegeven, met een greppel, ontstond het paadje dat het begin was van de dijk.
Achteromse Opgaande: Johan van Echten vroeg en kreeg in 1650 van Ridderschap en Eigenerfden toestemminig voor het aanleggen van een vaart in het Pesserveld. Dit lag buiten het gebied van de 5000 morgen, vandaar dat het Drentse
bestuur om toestemming gevraagd moest worden. Volgens dit plan werd het
Achteromse Opgaande gegraven.
Achteromse Dijk: Scheidslijn en – dijk tussen gebieden van diverse leden van de
familie Van Echten. Omdat het bijbehorende opgaande in 1650 werd aangevraagd
kunnen we er van uit gaan dat de dijk toen ook al op papier stond.
Pesserveld: Alle venen en velden ten noorden van de 5000 morgen, in de praktijk
de noordkant van Noord of het Noordse Opgaande, voor zover ze in 1634
eigendom zijn geworden van Roelof van Echten, bij een markescheiding van de
markegenoten van Echten. Roelof van Echten had zich ingekocht in die marke.
e
Noord of Noordse Opgaande (het water onder de letters Pesserveld): In de 17
e
eeuw liep dat opgaande tot het huidige Noordscheschut, dat in de 18 eeuw niet
meer was dan een schut in het Noordse Opgaande. Ten oosten van het schut was
enkel een wijk. Na 1851 werden het opgaande en de wijk deel van de
Hoogeveensche Vaart.
Op de kaart
verder diverse namen
van wijken
en blokken
veen of
velden.
Verder zien we
rondom Hoogeveen de gebieden
van de omliggende gemeenten, in
de situatie van
1857. Momenteel
is het kaartbeeld
van de gemeente
Hoogeveen drastisch gewijzigd,
ook wat betreft de
grenzen.
Het SignaalZwinderscheveld
was een ondere
deel van een 19
eeuws communicatiesysteem, met
signalen via een
seininstallatie.
Deze kaart is
bedoeld als
begeleidend
hulpmiddel bij
diverse andere
flyers en teksten
over de cultuurgeschiedenis van
Hoogeveen en
omstreken.

Download Report