1ste lezing Paul Behets: Zennevallei en Battel

BAKENS UIT ‘T VERLEDEN WEGWIJZERS NAAR DE TOEKOMST
De Oude Zennebaan (te
Hombeek) die liep op de
scheiding van de broeken
(links) en de kouters (rechts)
Bronnen:
• Oude kaarten: Ferraris (1777); Popp (1860)
dorpsatlassen door Jan van Acoleijen
(Hombeek 1712, Leest 1723 en Heffen 1717)
• Plaatsnamen: Oude Zenne; de gemeentenamen
• Plaatselijke littekens: Schale Hammen
De structuur van het landschap gaande van
Zemst naar Heffen
• De Zenne als ruggengraat (blauw)
• De broeken met weiden en beemden; de leibeek
die diende als ontwateringsbeek (groen)
• De kouters: gegroepeerde akkers (bruin)
• De heide: gerooid bos. De heide van Hoksdonk
werd ontgonnen vanaf 1250 (bruine stippen)
• Het eigenlijke bos dat uitloopt in Tisselt en
Kapelle-op-den-Bos (bruine stippen)
Elke hoeve in ons gebied bezat deze vijf
landschapselementen
Water: vijver, beek, rivier
Akkers: voedselbron voor de mens
Broeken: voedselbron voor het vee
Heide: voedselbron (schapen)
energiebron (turf en plaggen)
• Bos: landbouweconomisch (weiden en jagen)
handelseconomisch (houtkap, bouw)
•
•
•
•
Asterixdorp:
Klopt de ligging van de 5
landschapselementen
met het vorige schema?
Klopt de chronologie van de
landbouwactiviteiten?
Voor elk dorp is de
onderlinge verhouding van
de elementen verschillend.
Voor 1600 primeert het bos.
Veelal liggen de 5 elementen
door mekaar en volgen ze
niet mooi op elkaar zoals dat
in het HP wel het geval is.
Hooghuis in
Battelbroek 16de
eeuw
Drie argumenten voor het verleggen van de
Zenne tijdens de Late Middeleeuwen
• De ligging van Wolputte: in 1285 links van de
Zenne en in 1560 rechts van de Zenne
• De ligging van alle versterkingen en kerken op de
Hoge Oever (uitgezonderd Wolputte te Hombeek)
• De Zennebedding in vogelvlucht tussen Vilvoorde
en het Zennegat: aan de dorpskommen en
overwegen van de banen recht; tussen twee dorpen
in met behoud van de meanders (zie Ferraris)
Jacob Van Deventer 1560
Wolputte met torentje
rechts van de blauwe
streep.
(Beeldbank Mechelen)
De loop van de Zenne Eppegem-Heffen. Aan de oversteekplaatsen, waar de baan naar
Mechelen kruist, is de Zenne telkens rechtgetrokken. Deze werken zijn uitgevoerd voor
1300. Dit fenomeen is zeer goed te volgen op de Ferrariskaart.
WEERDE SLUIS
Ca. 1300
De grootte van de
boten werd bepaald
door de breedte
tussen de kademuren
en de hoogte van de
rondboog waaruit de
schotten werden
neergelaten.
Oude turfputten
in het
Eggelgembroek
te Hombeek.
Kaart van Popp.
(Beeldbank
Mechelen)
LEEST, 1723, kaart van Jan van Acoleyen
(Stadsarchief Mechelen)
Boven: een oude kreek of overstromingsgebied.
Midden: het Leesterbroek met rechts het Hof van den Broeke
omgeven door een oude afgesneden Zennebedding. Daaronder 2
beemden: de Grote en de Kleine Tragel. Een tragel is het jaagpad
waarover de trageleers (boottrekkers) liepen.
Onder: de omwaterde pastorie, de kerk en het dorpscentrum.
De baan naar Mechelen kruist, zoals in alle dorpen, loodrecht op
de Zenne die aan de overgang is rechtgetrokken.
Rechts van de broeken ligt het koutergebied (grijs) dat aansluit op
de kouter van Hombeek (naar boven) en de kouter van Heffen
(naar onder).
• Coupures of doorsteken
• Hammen
• Kreken en overstromingsgebied
Doorsteek in het Eggelgembroek
met oude Zennebedding.
Alle percelen hebben rechte vormen
en hoeken behalve de afgesneden
ham die rond is.
Hombeek, 1712, Jan Van Acoleyen.
(Stadsarchief Mechelen)
Zemst, kaart van Popp
Links de Geerdegemberg
met daarnaast de kreken
genaamd Musenham en
Bobberijnsham.
De Geerdegemberg (met
pijl) hoorde bij Mechelen
maar kwam door de
afsnijding (coupure) aan de
kant van Zemst te liggen.
Later werd op de ‘berg’ een
kapel gebouwd die in 1895
door het rechttrekken van
de bochten terug aan de
kant van Mechelen kwam te
liggen.
Kapel van het
Hammeke op de
Geerdegemberg.
Links de Zenne.
De Schale Hammen (schale = korstig). Het
betreft een kreek of wiel, ontstaan na een
overstroming. De moerasgrond droogde uit
en kwam vol kloven en barsten.
De kreek is omgeven met wilgen.
Rechts (in het geel): de kouter.
Hombeek, 1712, Jan Van Acoleyen.
(Stadsarchief Mechelen)
De uitgedroogde
moerasgrond van de
kreek de Schale Hammen
(thans verbasterd tot
Schrale Hammen)
Conclusie: het landschap is continu in
evolutie. Zelfs het landschap op de oude
kaarten was al kunstmatig. De werken
van 1890 hebben de laatste sporen gewist.

Download Report