Wetenschap
Het Brein van pap
worden uitgemoord'), tijdelijk niet
meer naar journaalbeelden uit
Afrika kunnen kijken ('helaas is dat
weer weggegaan') of veranderen
van haantje in weekdier ('dat is
allemaal weer goed gekomen').
Waar moeders negen maanden
met een buik vol baby en een lijf vol
hormonen rondlopen, moet de
vader het doen met het schilderen
van de kinderkamer en het
aanschouwen van de baringsstrijd.
En dan is hij of zij er ineens: zijn
kind.
Pieter Rijlaarsdam
Foto Eddo Hartmann
Sander van Andel
Foto Eddo Hartmann
Huilen, troosten, knuffelen: veel
mannen herken-nen zichzelf niet
meer terug na hun geboorte als
vader. Wat gebeurt er volgens
wetenschappers in hun hoofd? En
wat volgens de verse pappa's zelf?
IANTHE SAHADAT
Stef de Rijk
Foto Eddo Hartmann
Als ergens een baby begint te
huilen, draaien velen geïrriteerd
hun hoofd om. Zo niet Pieter
Rijlaarsdam (42). Hij veert op, wil
iets doen, vraagt zich hardop af:
komt er al iemand om te troosten?
Rijlaarsdam werd bijna vier jaar
geleden vader van Tobias.
Sindsdien bestaat de wereld voor
een groot deel uit kinderen, wezens
die tot die tijd vrijwel non-existent
waren in zijn beleving. 'Ik had
gewoon niet door dat er kinderen
waren en nu zie en hoor ik ze
overal. Vooral als ze verdrietig zijn,
dat gaat door merg en been.'
Het is geen ongebruikelijke transitie
die Rijlaarsdam doormaakte. Met
hem zijn er meer mannen die
zichzelf niet meer herkennen na
hun geboorte als vader. Een
rondvraag op de redactie leverde
aardige voorbeelden op. In tranen
bij The Gladiator ('als de gezinnen
© de Volkskrant
zaterdag 14 juni 2014
Vrouwen veranderen tijdens hun
zwangerschap gemerkt of
ongemerkt al in moeders, daar
helpt de biologie hen een handje
bij. Hormonen voor het aanmaken
van melk, hormonen om te
nestelen, om te zorgen - je zou
haast zeggen dat een moeder het
maar makkelijk heeft.
Maar hoe zit dat eigenlijk bij
mannen, hoe worden zij vader?
Decennialang zeiden biologen dat
de natuurlijke rol van de vader niet
veel meer is dan die van
zaadleverancier. Een wijfje
bevruchten en weer door, zonder
enige interesse in het nageslacht.
Alleen een laagje beschaving zou
mensenvaders tot een andere rol
kunnen dwingen.
Een van de eerste primatologen die
zich tegen deze opvatting
verzetten, was de Amerikaanse
Sarah Blaffer Hrdy. Zij stelde in de
jaren zeventig dat de mens de
grote uitzondering van de
zoogdieren is, met een biologische
basis voor vaderliefde en een
hormoonspiegel die helemaal niet
zo veel van de vrouw verschilt.
Veertig jaar later is de wetenschap
er nog niet helemaal uit, maar het
gedachtengoed van Blaffer Hrdy
lijkt te hebben gewonnen. De
hormoonspiegel van de man
verandert inderdaad als hij vader
wordt. Zelfs al voor de geboorte
Pagina 15 (1)
van zijn kind.
Onlangs publiceerde een Israëlisch
onderzoeksteam dat al jaren
onderzoek doet naar het vaderbrein
een opvallende studie in het
wetenschappelijke tijdschrift PNAS.
De onderzoekers observeerden
ouders met hun kind in de
huiselijke omgeving, daar maakte
zij opnames die zij later lieten
terughoren aan de ouders terwijl ze
in de MRI-scanner lagen. Ze
bekeken de hersenactiviteit en
maten het oxytocineniveau in het
bloed en speeksel van de ouders.
Oxytocine wordt ook wel het
knuffelhormoon genoemd. Lange
tijd zagen wetenschappers het als
een typisch vrouwelijk hormoon,
dat bij verliefdheid maar ook bij de
verzorging van kinderen een rol
speelt. Maar mannen blijken het in
gelijke mate aan te maken.
Volgens de onderzoekers verandert
het brein van de vader net zozeer
als dat van de moeder. Zowel bij
moeders als bij vaders worden
bepaalde hersengebieden actief bij
de komst van een kind. Een
biologische verwantschap met het
kind hoeft er niet eens te zijn; de
onderzoekers bekeken ook de
hersenen van homoseksuele
adoptieparen, deze vaders
veranderden even goed.
Met name het hersendeel de
amygdala werd beduidend actiever
bij verse vaders. De amygdala, ook
wel amandelkern genoemd, is een
soort schakelpaneel voor
emotionele prikkels in de hersenen.
Uit eerdere studies is bekend dat
dit hersendeel een belangrijke rol
speelt bij de verzorging van
kinderen.
Hoe betrokkener de vader is bij de
verzorging van het kind, hoe
actiever dit hersendeel blijkt te zijn
en hoe meer bepaalde circuits in de
hersenen worden geactiveerd. En
deze veranderingen in het brein
zorgen er weer voor dat vaders net
als moeders reageren op
babytranen, gelach of huid-ophuidcontact met hun kind.
Overigens zagen de onderzoekers
© de Volkskrant
wel een klein verschil tussen het
mannen- en vrouwenbrein. Bij de
vaders werd een hersengebied
actief dat een rol speelt bij sociale
processen en het interpreteren van
het gedrag van anderen. De
onderzoekers concluderen hieruit
dat vaders nog iets meer nadenken
over de verzorging van hun kind,
terwijl het bij moeders instinctiever
zou gaan. Maar de verschillen zijn
miniem en ze stellen vooral
enthousiast vast hoe kneedbaar het
brein is en hoe goed het zich aan
omstandigheden (in dit geval een
hulpbehoevend baby'tje) kan
aanpassen.
Hoogleraar gezinspedagogiek Rien
van IJzendoorn van de Universiteit
Leiden doet veel onderzoek naar
de werking van het hormoon
oxytocine. Hoe groot de invloed
van hormonen op verzorgend
gedrag is, is hem bekend. Zo liet hij
vaders van peuters zichzelf via de
neus pufjes oxytocine of een
placebo toedienen, waarna zij met
hun kind moesten spelen. 'Het spel
na toediening van de oxytocine was
beter en stimulerender, ze gingen
gelijk op met het kind, voelden
beter aan wanneer ze bijvoorbeeld
even moesten wachten bij het
bouwen van een toren of het
maken van een puzzel', zegt Van
IJzendoorn.
Uit eerdere experimenten wist Van
IJzendoorn al dat oxytocine de
hersenactiviteit omlaag brengt in
gebieden in het brein die opwinding
of afkeer registreren en dat
gebieden waar de emotionele
waarde van prikkels wordt
vastgelegd juist worden
geactiveerd. 'Babygelach wordt dus
belonender voor iemand die meer
oxytocine beschikbaar heeft.'
De Amerikaanse psychiater en
neurobioloog Louann Brizendine
van de Universiteit van Californië
houdt zich al jaren bezig met het
vrouwen- en mannenbrein. Uit haar
praktijk kent ze de voorbeelden:
vaders die huilen bij een kinderfilm,
vaders die pleisters willen plakken
op elke bloedende knie, vaders die
nooit iets met kinderen hadden en
sinds de geboorte van hun eigen
kind alle baby's willen knuffelen en
zaterdag 14 juni 2014
beschermen. 'Ik ken vaders die op
zondagen niet aanspreekbaar
waren, want dan moesten ze hun
football-wedstrijd zien. Dat
veranderde van de ene op de
andere dag toen hun kind er was.
Soms vergeten ze zelfs tijdelijk hun
hobby's.'
Dezelfde breincircuits die actief
worden als we 'gewoon' verliefd
zijn, treden in werking bij het zien
van je pasgeboren kind.
Oogcontact, aanrakingen en de
geur van de baby versterken dat,
zegt Brizendine. 'Er is een gebied,
dat ik voor het gemak even het
ouderinstinct-gebied noem, dat
meteen na de kennismaking met je
kind wordt geactiveerd, zowel bij
vrouwen als bij mannen. Hoe het
precies werkt, weten we niet, maar
het aaibare uiterlijk van een baby
met bolle, zachte wangetjes en
grote onschuldige ogen speelt
zeker een rol.' Dat kinderen er bij
veel diersoorten vertederend
uitzien, heeft een functie.
Vaders die actief betrokken zijn bij
de verzorging van hun kind
ontwikkelen ook een ander
testosteronniveau dan degenen die
dat niet zijn. Maar of de nabijheid
van de baby daarvoor zorgt of dat
de vaders met lagere
testosteronniveaus gewoon sneller
geneigd zijn zich intensiever op hun
baby te storten, weten we niet.
Brizendine merkt op dat bij vaders
en moeders dezelfde hersendelen
(de amygdala, het angst- en
zorgencentrum en de insula, waar
impulsbeslissingen worden
genomen) oplichten in reactie op
babygehuil, alleen is de reactie bij
de gemiddelde moeder intenser.
'Daarom zie je vaak dat moeder al
naar het kind is gehold als de vader
nog niets doorheeft.'
Een laatste hersenreactie in deze
cyclus is de reactie op het zien van
het gezicht van de gekalmeerde
baby na het verschonen van een
luier of het geven van voeding.
Onmiddellijk wordt er een signaal
naar de nucleus accumbens, het
beloningscentrum van de
hersenen, gestuurd. Vervolgens is
het de kracht van de herhaling die
Pagina 15 (2)
de hersenen steeds beter inricht op
de zorgtaak. Hoe vaker dit
hersencircuit wordt doorlopen, hoe
beter en sneller de verbindingen
zullen zijn. Ziehier de aanleg van
het vaderbrein.
'Daarom reageert de gemiddelde
vader anders op babygehuil dan
een man zonder kinderen', zegt
Brizendine. 'Ik spreek geregeld
vaders die verbaasd zijn over hun
eigen verlangen om hun kind vast
te houden, te knuffelen en met hen
te spelen. Vaak hadden ze het niet
van zichzelf verwacht.'
Of vaders kunnen floreren in hun
rol ligt volgens Brizendine aan de
moeder. 'Sommige vrouwen laten
hun man niet bij het kind als het
huilt, ze willen alles zelf doen. Dat
werkt averechts. De
hersenconnecties die de vader
zorgzamer maken, worden juist
getriggerd als ze meer met hun
kind bezig zijn. Geef hun dus die
ruimte, zeg ik tegen moeders.'
Al in de jaren negentig deed de
Britse arts Peter Fleming
onderzoek naar de veranderingen
in de hormoonspiegel van verse
vaders. Hij liet vaders en mannen
zonder kinderen luisteren naar
babygehuil en ontdekte dat vaders
veel sterker op het geluid
reageerden dan niet-vaders. In
combinatie met andere geluiden
pikten ze het gehuil sneller op en
ze hadden er een sympathiekere
reactie op: geen irritatie; ze wilden
het kind troosten.
Uit metingen bij de vaders net voor
hun vaderschap en erna bleek dat
hun testosteronniveau was gedaald
en hun prolactineniveau was
gestegen. De oorzaak van deze
hormonale veranderingen weet hij
aan de omgang met de baby en de
nabijheid van de zwangere vrouw.
De daling in testosteron zorgt bij de
vaders in spe voor een afname van
de voortplantingsdrift (wel zo
handig voor de focus) en agressie
(meer geduld met de baby).
Prolactine, dat bij vrouwen onder
meer een belangrijke rol bij de
aanmaak van borstvoeding speelt,
zorgt voor een nestdrang - iets
waar dus niet alleen vrouwen last
© de Volkskrant
van hebben.
In de jaren hierop deden
wetenschappers van verschillende
disciplines (psychiaters, artsen,
neurobiologen,
gedragswetenschappers en zelfs
antropologen) verder onderzoek
naar de veranderingen in de
hormoontoevoer van vaders en de
werking van het vaderbrein. Veel
van dit onderzoek deden ze bij
dieren. Bij knaagdieren en vogels
maar ook bij meer op de mens
lijkende diersoorten, zoals
primaten. Vooral het
verzorgingsgedrag, de hormonen
en het brein van de marmoset zijn
bestudeerd, een kleine apensoort
uit Zuid- en Midden-Amerika met
grote ogen en een aaibare kuif.
De marmosetvader is van alle
diersoortenvaders, inclusief de
mens, waarschijnlijk de meest
betrokken papa. De eerste maand
na de geboorte houden de vaders
hun jong gemiddeld 15 uur per dag
in de armen.
Diverse internationale onderzoeken
tussen 2000 en 2012 tonen aan dat
bij marmosetvaders veranderingen
optreden in het voorste deel van de
hersenen, de prefontale cortex. Het
aantal contactplaatsen tussen
zenuwcellen neemt in dit deel van
de hersenen toe. De prefontale
cortex speelt een belangrijke rol bij
het vooraf inschatten van een
situatie of gevolgen.
Ook neemt de gevoeligheid in dit
deel van de hersenen toe voor de
hormonen prolactine, oxytocine en
vasopressine, stoffen die stuk voor
stuk sociaal gedrag stimuleren. Uit
de scans die de onderzoekers
maakten van de vaderapen en de
niet-vaderapen bleek dat de mate
van activiteit sterk verschilt. Ze
concludeerden dat dit het gevolg is
van het intensieve contact tussen
vader en kind.
In 2000 wist Anne Storey,
hoogleraar psychologie aan de
Memorial Universiteit in St. Johns
in Canada, te bewijzen dat het
niveau van het hormoon prolactine
bij mannen stijgt tegen het einde
van de zwangerschap van hun
zaterdag 14 juni 2014
vrouw. Het testosteronniveau van
de mannen daalt.
Haar onderzoek is belangrijk,
aangezien zij meerdere
meetmomenten gebruikte, wat lang
niet bij alle onderzoeken naar het
vrouwenbrein het geval is. Zo kon
zij bewijzen dat de mannen niet van
nature al een andere
hormoonspiegel hadden, maar dat
hun hormoonaanmaak veranderde
onder invloed van hun naderende
vaderschap.
Ook steeg het cortisolniveau in het
mannenbloed in de periode net
voor de bevalling. Cortisol, dat ook
wel het stresshormoon wordt
genoemd, maakt de vaders in spe
alerter en zorgt dat zij hun vrouw
en het ongeboren kind willen
beschermen.
Hoe de veranderingen in de
hormoonhuishouding van de man
voor de geboorte precies ontstaan,
is niet duidelijk. Mogelijk speelt de
geur (via feromonen) van de vrouw
een rol.
Onderzoekers van Harvard
publiceerden in 2006 een vervolg
op het onderzoek van Storey. Zij
voerden hun onderzoek uit aan de
hand van geluidsfragmenten van
babygehuil, beelden van baby's en
de geur van baby's. Het bleek dat
de bijna-vaders gemiddeld een
daling van 33 procent in hun
testosteronniveau hadden en een
stijging van 20 procent in de
aanmaak van prolactine.
Om te kijken wat testosteron met
de vadergevoelens van mannen
kan doen, spoten Australische
wetenschappers mannetjesvogels
met jongen in met testosteron.
Prompt verlieten zij hun nest en
lieten hun jongen in de steek om
een eindje verderop uit volle borst
nieuwe vrouwtjes te verleiden.
Ook de Nederlandse
hersenonderzoeker Dick Swaab
van het Nederlands Herseninstituut
wijdt in zijn boek Wij zijn ons brein
een hoofdstuk aan het vaderbrein.
Hij geeft een voorbeeld van de
werking van het hormoon
prolactine. Tijdens zijn promotie
Pagina 15 (3)
spoot Swaab mannetjesratten in
met het hormoon. De dag erop
hadden ze stuk voor stuk enorme
nesten van zaagsel gebouwd. Ook
memoreert hij een mannelijke
patiënt die door een goeaardige
tumor veel prolactine produceerde.
Deze man deed op de zaal in het
ziekenhuis waar hij lag, niets liever
dan de verpleging helpen met het
afsoppen van kastjes.
Tot slot geeft Swaab aan dat de
oude hormoonwaarden van de man
weer herstellen als de baby een
week of zes oud is. Wel benadrukt
hij dat de hersenpaden die het
waarnemen en reageren op de
hulpbehoevendheid van kinderen
hebben aangelegd, waarschijnlijk
nooit meer helemaal zullen
verdwijnen. Eens een vader, altijd
een vader.
Man met weeën
Een extreme variant van het
vaderbrein is het zogeheten
couvadesyndroom. De term is
afgeleid van het Franse woord voor
broeden: couver. Bij mannen die te
kampen hebben met dit fenomeen
verandert hun hormoonhuishouding
zodanig dat zij als het ware
schijnzwanger worden. Ze komen
kilo's aan, hebben last van
misselijkheid, zijn emotioneler en
kunnen tegen het einde van de
zwangerschap van hun vrouw zelfs
weeën ervaren.
PEUTERDANSEN: BROK IN DE
luier vond ik angstaanjagend, maar
dat was meteen over toen Tobias
geboren was. Nu vind ik baby's
leuk en lief. En wil ik juist met ze
knuffelen.
Knuffelen, slapen met je kind op je
borst, ik had niet verwacht dat ik
dat fijn zou vinden.
Als ik mensen op de stoep zie
fietsen, scheld ik ze uit. Niet te erg,
want ik probeer minder te vloeken
voor m'n zoontje. Natuurlijk reed ik
vroeger ook op de stoep, maar nu
denk ik: mafkees, daar had mijn
kind kunnen lopen.
Of als ik ouders verveeld naast een
huilend kind met hun mobieltje zie
spelen, daar kan ik me echt aan
storen. In dat opzicht ben ik een
ander mens geworden: ik voel een
extreme verantwoordelijkheid naar
kinderen toe.
Huilen deed ik vroeger niet, en ook
nu niet. Maar toen mijn zoontje
laatst naar peuterdansen ging,
kreeg ik wel een dikke brok in mijn
keel. Zag ik al die meisjes in roze
pakjes elegant zwieren en draaien
en mijn zoontje met zijn onhandige
motoriek daar tussen. Hij kon er
niks van, maar hij deed zo zijn best.
Dat brak mijn hart.
Ik wil hem beschermen, met hem
spelen. Ik vind een dag met hem
echt een feest. Hij is altijd vrolijk en
ik vind hem heel grappig en slim,
maar dat zegt elke vader
waarschijnlijk van zijn kind.
KEEL
Pieter Rijlaarsdam (42) is vader
van Tobias (bijna 4)
'Het is geleidelijk gegaan dat ik
zorgzamer werd, maar ik had vrij
snel het gevoel dat ik de enige ben
die voor hem kan zorgen, dat hij
volledig afhankelijk is van mij.
Vroeger vond ik kinderen maar
zeurende, schreeuwende
poepmachines. Baby's hoefde ik
niet per se vast te houden, liever
niet zelfs. Ik was bang dat ik iets
zou breken. Het woord hydrofiele
© de Volkskrant
Vrienden en collega's zeiden: als je
kinderen krijgt, is je leven over. Ik
werk als cv-monteur, met veel
bouwtypes, dus deels is het stoere
praat. Maar ik ken genoeg mannen
die niet de hele tijd met hun kind
willen doorbrengen. Daar snap ik
niets van. Mijn leven is er alleen
maar leuker op geworden met hem.
Een dag met hem op pad doe ik
tien keer liever dan me lam zuipen
in de kroeg, en ik houd echt nog
wel van een biertje.'
HEEL ANDERS DE SKIHELLING
AF
zaterdag 14 juni 2014
Stef de Rijk (39) is vader van Nora
(5) en Merijn (3)
'Vooral mijn
verantwoordelijkheidsgevoel is
anders. Ik ken opeens meer angst
en ben voorzichtiger. Als ik nu ga
skiën ga ik niet als een maniak
naar beneden, want ik mag mijn
been niet breken. Ik ben me erg
bewust dat mijn gezondheid niet
langer alleen over mijzelf gaat. Het
gaat niet alleen over verlies van
inkomsten, maar ook over het
gevoel dat ik er moet zijn voor mijn
gezin.
Ik geloof niet dat ik voor de
geboorte van mijn dochter al erg
veranderd ben, dat kwam echt
geleidelijk nadat ik haar krijsend in
mijn armen had.
Nu merk ik dat uitgaan bijvoorbeeld
minder belangrijk is. Er is iets
anders zoveel belangrijker. Ik doe
het nog wel, maar ik hoef niet meer
eindeloos door, al was het maar
omdat de dag altijd weer om 7 uur
begint. Ook had ik misschien niet
verwacht dat ik allerlei
clichébeelden van vaders zonder
moeite zou volgen. Vaders op
bakfietsen vond ik een afschuwelijk
beeld, maar even later reed ik
gewoon op een bakfiets met grote
roze kappen, die kon ik voor een
goede prijs krijgen en het maakte
me niets meer uit.
Misschien is dat wel de grootste
verandering, dat de buitenkant er
minder toe doet. Ik ga naar
campings met een glijbaan en ik
woon in een wijk met brede
stoepen, veel kinderen en scholen.
Zorgzamer ben ik ook. Koken deed
ik al, maar voor je vrouw is het toch
anders, die redt zichzelf ook. Je
kinderen niet. Dus nu kook ik voor
kleine kinderen, die het dan
vervolgens niet opeten. Daar kan ik
nog steeds niet aan wennen,
trouwens.
Er is een grap van Hans Teeuwen
dat hij een vader speelt die de
tekening van zijn kind belachelijk
maakt. Daar moest ik altijd heel
hard om lachen. Nog steeds hoor,
Pagina 15 (4)
maar zelf ben ik inmiddels enorm
vertederd door wat ze tekenen. Ik
lees daar veel meer in dan een
ander.
Ik schrijf ook bijzondere uitspraken
op die ze vanaf het begin doen.
Nora komt vaak thuis en zegt: wat
is het thuis toch fijn. Dat raakt me
enorm. Ik ben meubelmaker en heb
alles in huis zelf gebouwd, een
groter compliment kan ik niet
krijgen.'
EEN BEETJE EEN
FESTIVALGEVOEL
de natuur te laten zien en te leren
kennen.
(die nu waarschijnlijk de melk ook
uit de mondhoeken loopt) -
Tegen haar ben ik natuurlijk erg
zacht, maar op andere momenten
ben ik volgens mij niet emotioneler.
Wel vind ik gesprekken over
kinderen ineens interessant, dat
had ik ook nooit van mijzelf
verwacht. Bij de geboorte had ik
tranen van emotie, dat is ook zo'n
bijzondere gebeurtenis. En ik voel
me echt een trotse vader. Soms
verbaas ik me wel over mijn eigen
gedrag. Dan ben je doodmoe en
wordt ze midden in de nacht
wakker en dan ga je toch nog een
half uur naar haar zitten luisteren of
ze wel in slaap valt.'
voor je er werkelijk aan begint
lijk je ze even te repeteren
met je voorhoofd, je ogen, je mond.
Je eerste Stravinsky, je eerste kind,
je eerste dode (misschien wel je
vader):
als schaduwen van zomerwolken
over een weiland waaien alle
gezichten
Sander van Andel (33) is sinds 4
mei vader van Aafke
'Ik zit in een achtbaan, maar wel
een heel leuke. Het lijkt een beetje
op het festivalgevoel, je slaapt
weinig en toch heb je de volgende
dag weer zin om blij door te gaan.
Het is een soort positieve roes,
door het weinige slapen is het alsof
je op een wolk zit, maar soms
dwaal je wel even af.
Voor de geboorte wilde ik vooral
dat alles in orde was in huis, het
deed me denken aan merels die af
en aan vliegen om een nestje te
bouwen. Ik ben bioloog, dus ik had
me oprecht afgevraagd hoe ik zou
reageren op zo'n wezentje met heel
basale reflexen. Vrienden zeiden
vooraf: jij wordt vast een goede
vader. Dan dacht ik: hoe weet je
dat nou? Ik had zelf geen idee. Nu
ze er is, gaat het vrij natuurlijk, al
zal ik vast nog veel moeten leren.
Van tevoren had ik gezegd dat ik
het echt zou toegeven als ze lelijk
zou zijn, maar ze is heel mooi, vind
ik. Andere mensen zeggen het ook,
maar misschien is dat uit
beleefdheid. Er was niet een
specifiek moment waarop het
gebeurde, maar ik ben een beetje
verliefd op haar geworden. Ik wil
voor haar zorgen, haar vasthouden.
En ze motiveert me om me in te
zetten voor een wereld waar
bedreigde dieren beter beschermd
worden. Ook kan ik me er nu al op
verheugen om haar de wereld en
© de Volkskrant
VADERSCHAP IN DE
die je nodig zult hebben later
LITERATUUR
over je hoofdje dat pasgeboren
in de bocht van mijn elleboog ligt.'
Willem Jan Otten
'Er is negen maanden geleden een
afspraak gemaakt met iemand die
ik nog nooit heb gezien. Niets weet
ik van hem af - alleen dat hij van nu
af bij ons gaat inwonen en door ons
onderhouden gaat worden. Tijdens
de eerste ontmoeting zegt hij niets.
Soms maakt hij een brullend geluid
in een vreemde, medeklinkerloze
taal. Ik besluit hem een naam te
geven, waar hij niet naar luistert.
(...) Of ik door de geboorte
veranderd ben, vraagt men. Ja, zeg
ik, want veranderen staat in hoog
aanzien. Wat me intussen
verbaast, is dat alles veranderd lijkt
- de dagindeling, de nachtrust, de
geuren, de handelingen, de
geluiden in huis, het gewicht van de
boodschappentassen -, alles,
behalve ikzelf.'
(Uit 'Kroniek van zoon die vader
wordt', opgenomen in essaybundel
De letterpiloot, 1994)
Erik Menkveld
'Je eerste apen, je eerste hond,
je eerste stappen, je eerste brood,
je eerste Mozart, je eerste minnaar
zaterdag 14 juni 2014
('Al je gezichten', uit de dichtbundel
Schapen nu!, 2001)
Jeroen Brouwers
'Naast de deuren van de
operatiezaal brandt een rode lamp.
In de hal hangen
kinderschilderijtjes met poesjes en
geitjes, verder wegwijzers en
ingelijste mededelingen. Links de
bronzen plaquette van de stichter
van de kraamkliniek, versierd met
varens en palmen. Alles hangt op
ooghoogte, volmaakt in het gelid.
Daaronder en -boven heerst tot in
de uiterste hoeken en naden de
reinheid die Ockeloen terneerdrukt
omdat ze de stilte uitstraalt die
slechts op straffe van iets
gruwelijks, dat hem zal worden
aangedaan, mag worden verstoord.
Er hangt geen klok, ook heeft
Ockeloen geen horloge, wat het
wachten verlengt en verergert. (...)
De lift is een houten kamer waarin
zeker twee bedden kunnen staan.
Hoewel de broeierig bedompte
ruimte fel verlicht is, merkt
Ockeloen de heer in een van de
hoeken pas op als hij voelt dat de
lift omlaag gaat in plaats van
omhoog; zijn maag kantelt er even
van, hij denkt onmiddellijk aan een
ongeluk, aan het neerstorten van
Pagina 15 (5)
de lift. Hij denkt aan de alarmbel en
de stopknop die wel gesaboteerd
zullen zijn. Aan Laura denkt hij,
terwijl alles omtrent haar weer op
hem terugspringt en hij denkt: dat
kind, dat hoeft niet meer voor mij.'
De hoop is vervlogen denkt hij. Het
hogedrukgebied gaat alweer in
kracht toenemen.'
(Uit Een roos van vlees, roman
1963)
(Uit Joris Ockeloen en het wachten,
roman 1967)
Cornelis Verhoeven
'Vier weken zit ik nu in dit
zomerhuisje en altijd is er wel iets
geweest dat mij met nadruk aan de
buitenwereld en aan mijn eigen
voorgeschiedenis herinnerde, al
was het maar mijn heimwee en het
bonzen van mijn wrok. Nu staat er
een koepel van vrede over mijn
onderkomen. Alles is bijeen onder
deze stolp van rust, mijn dronken
gedachten, herinneringen en
heimelijke verlangens, maar vooral
de adem van mijn kinderen. Mijn
jongen ligt met zijn kontje omhoog
te slapen op de divan en de kleine
meid, haar beer tegen zich aan,
droomt op het open vlierinkje.
Straks zal ik daar ook gaan slapen.'
(Uit De glans van oud ijzer,
autobiografisch proza 1996)
Jan Wolkers
'Voor het raam blijft hij staan. De
auto's staan in de sneeuw
vastgeklonken als reusachtige
keien. Bij de melkboer wordt het
beslagen raam roze gekleurd door
een verlichte reclameplaat in de
etalage. In sommige huizen is het
licht al aan. In een kamer aan de
overkant houdt een vrouw een
baby omhoog in het gele lamplicht.
Ze praat waarschijnlijk tegen de
baby want ze trekt gezichten met
een overdreven expressie. Daniël
doet de vitrage opzij om beter te
kunnen kijken. Als de vrouw merkt
dat ze bespied wordt neemt ze de
baby op de arm en trekt het gordijn
dicht. Het sneeuwt nog steeds,
maar bijna niet zichtbaar meer. Een
sneeuw van kleine vlokken. Tussen
het stof op de vensterbank ligt een
lieveheersbeestje. Het is zo droog
dat de pootjes eraf vallen als Daniël
het oppakt. Tussen zijn vingers
wrijft hij het tot poeder.
© de Volkskrant
zaterdag 14 juni 2014
Pagina 15 (6)
© Copyright 2024 ExpyDoc
