15. Ouderen en mobiliteit

Inzicht
Duurzaam op weg
nummer 15 - mei 2014
OUDEREN EN MOBILITEIT
Onze bevolking wordt steeds ouder. ‘Vergrijzing’ is een term die we ondertussen
maar al te goed kennen. Maar naast het gekende debat - zoals de hervorming van het
pensioenstelsel en de vraag naar nieuwe zorgnoden - worden de uitdagingen die ons
te wachten staan op het vlak van mobiliteit veel minder belicht. Nochtans is mobiliteit
voor ouderen een belangrijk element in de levenskwaliteit.
Mobiel blijven
Met een sterk ouder wordende bevolking is actief en gezond
ouder kunnen worden een belangrijke maatschappelijke uitdaging.
Mobiel blijven en je (zelfstandig) kunnen verplaatsen, hangt daar
nauw mee samen. Naarmate we ouder worden, verplaatsen we
ons namelijk steeds minder, maar ook minder ver.
Uit cijfers van Onderzoek Verplaatsingsgedrag Vlaanderen (OVG) blijkt
dat de gemiddelde Vlaming zich 2,8 keer per dag verplaatst. Bij
65-plussers is er een daling naar 1,8 verplaatsingen per dag.
Ook de afstand die we doen, vermindert. Het MESsAGE project
(2009) berekende uit gegevens van het OVG dat zestigers per
dag ongeveer 29 km afleggen. Bij zeventigers daalt dat naar 10
km, en bij mensen van 80 jaar en ouder is dat nog maar 8 km.
Die laatste groep verplaatst zich over het algemeen het minst.
Slechts iets meer dan een vierde gaat nog dagelijks de deur uit.
Een achteruitgaande fysieke of mentale gezondheid is een van de
redenen waarom mensen zich minder verplaatsen. Maar ook een
gevoel van onveiligheid en andere factoren spelen mee.
Steeds meer ouderen
Volgens Eurostat zal tegen 2050 de helft van de Europese
bevolking ouder zijn dan 50 jaar. In 2013 was dit nog 37%. Ook
in Vlaanderen is een dergelijke trend merkbaar: tegen 2030 zal
ongeveer een op de vier Vlamingen ouder zijn dan 65. Dat maakt
dat ouderen een grote groep zullen vormen in het verkeer.
Vervoerskeuzes
Om zich te verplaatsen, verkiezen ouderen in de eerste plaats
de auto. Zowel de 55-plussers (56% als bestuurder, 13% als
passagier), als de 65-plussers (42% als bestuurder, 13% als
passagier) geven aan dat de auto hun hoofdvervoersmiddel is
(bron: OVG 4.4). Ouderen vinden dat de auto het beste antwoord
is op de complexe en diffuse mobiliteitsbehoeften. De auto
biedt, naar hun gevoel, ook de meeste veiligheid. Bovendien
wordt de wagen gepercipieerd als het meest toegankelijke en
comfortabelste vervoermiddel (bron: Rapport ‘Ouderen werken
aan duurzame mobiliteit. Succesvol ouder worden in een duurzaam
transportsysteem’, 2009). FEBIAC, de Belgische federatie van
de auto- en tweewielerindustrie, erkent in een interview voor De
Redactie van 7/05/2014 dat ouderen van vandaag de aankoop
van hun laatste wagen steeds meer uitstellen. Waar het pensioen
vroeger vaak gepaard ging met een laatste, voorzichtige aankoop
van een kleine wagen, vervangen nu zelfs zeventigers hun wagen
nog. Als ze het zich enigszins kunnen veroorloven, kiezen ze voor
een luxueuzer model. De symboliek van de auto als statussymbool
blijft dus vaak een rol spelen. Maar daarnaast voelen ouderen
zich ook veiliger in een grotere wagen. Meer oudere mannen dan
vrouwen rijden met de wagen, maar op termijn zal dit veranderen,
omdat meer oudere vrouwen van de nabije toekomst ook een
rijbewijs hebben behaald (evoluties OVG’s).
nr 15 - Ouderen en mobiliteit - p 1
Omgeving op maat van iedereen
Hoe minder mobiel mensen worden, hoe belangrijker de buurt
en de kwaliteit van de woonomgeving wordt. Voor ouderen zijn
obstakelvrije voetpaden, veilige oversteekvoorzieningen, zitbanken
of openbare toiletten zeer belangrijk. Toegankelijkheid en veiligheid
voor iedereen kunnen in een toekomstig transportsysteem maar
best de standaardnorm worden.
Weinig gebruik openbaar vervoer
Naast het autogebruik blijkt een aanzienlijke groep ouderen ook
regelmatig te wandelen of te fietsen. Het openbaar vervoer
is veel minder in trek, ondanks de tot nu toe geleverde
inspanningen om het aan te prijzen bij ouderen (bijvoorbeeld het
gratis gebruik kunnen maken van De Lijn). 70% gebruikt zelden of
nooit de bus en al zeker niet de trein (bron: OVG 4). We merken
wel dat vrouwen over het algemeen meer de bus nemen dan
mannen. Dat valt te verklaren door het feit dat vrouwen van die
generatie minder vaak een rijbewijs hebben. Mannen nemen dan
weer vaker de fiets dan vrouwen.
Duurzame verplaatsingen
Veiligheid
Het is niet alleen belangrijk om ouderen in staat te stellen om zich
zo lang mogelijk te kunnen verplaatsen, maar ook om hen ervan te
overtuigen dat op een duurzame manier te doen.
Ouderen zijn een kwetsbare groep in het verkeer. Senioren
vanaf 70 jaar vormen samen met jongeren onder de 19 jaar de
leeftijdscategorie waarbinnen de meeste verkeersslachtoffers
vallen. Dan spreken we zowel over dodelijke ongevallen als
ongevallen met zwaargewonden (bron: BIVV). Zeker als fietser of
voetganger lopen ze een risico. De belangrijkste oorzaak daarvan
is de fysieke kwetsbaarheid van ouderen. Functievertragingen
en cognitieve of fysieke beperkingen kunnen ertoe leiden dat ze
vaker betrokken zijn bij specifieke ongevallen, zoals valpartijen
met de (elektrische) fiets, slecht zicht en inschatting van afstanden
en snelheid. Of in het geval van oudere bestuurders: links
afslaan op een kruispunt of verwarring bij voorrangsregels. Vaak
ontbreken valpartijen als voetganger of fietser ook in (verkeers-)
ongevallenstatistieken. De juiste oorzaken (snelheid, infrastructuur,
persoonsgebonden risico’s, weer…) zijn niet altijd gekend.
Sensibiliseren en testen
Een gedragsverandering teweeg brengen, is echter niet zo
eenvoudig. Van de groep ouderen die weinig tot geen ervaring
heeft met het openbaar vervoer, is slechts een klein deel bereid
om het eens te testen na meer uitleg te hebben gekregen (bron:
eindrapport OV-ambassadeurs, 2012).
Om ouderen zo ver te krijgen, moeten de alternatieven ook
voldoende toegankelijk voor hen zijn. Dat geldt voor het
reguliere openbaar vervoer, maar ook voor andere vormen
van collectief gepersonaliseerd vervoer, zoals sociale taxi’s of
belbussen. De informatie mag niet te moeilijk terug te vinden zijn
en moet duidelijk en overzichtelijk zijn.
Wanneer ouderen nooit geproefd hebben van alternatieve
vervoersmogelijkheden, lopen zij meer kans om vervoersafhankelijk of zelfs vervoersarm te worden als de mogelijkheid om
de auto te gebruiken, wegvalt. O.a. ouderen op het platteland en
weduwes zonder rijbewijs vormen hier een risicogroep (voor meer
over vervoersarmoede, zie Inzicht nr. 10).
TRACY: Mobiliteitsbeleid en ouderen.
Op 7 november vond in Brussel de conferentie ‘European transport
policies for an ageing society’ plaats. Dit was het afsluitend congres
van het twee jaar durende Europese project TRACY. Het eindrapport
staat hier.
nr 15 - Ouderen en mobiliteit - p 2
Praktijkvoorbeeld mobiliteitsaanbod ouderen
Elektrisch fietsen zit enorm in de lift, zeker bij senioren. OKRA SPORT, de sportfederatie
op maat van de 55-plusser, detecteerde bij haar leden een groeiende vraag naar het veilig
gebruiken van de elektrische fiets.
De opleiding ‘Veilig elektrisch fietsen’ is een introductie en wil antwoorden bieden op
directe vragen zoals: hoe zit het met de wegcode, hoe lang kan ik fietsen, hoe fiets ik veilig
met een elektrische fiets, hoe geraak ik thuis zonder batterij, ...
De cursus wil ook bijdragen aan de preventie van ongevallen en aan het verhogen van
de verkeersveiligheid van de senioren die zich met de (elektrische) fiets verplaatsen.
Relevante wegcode zit dus mee opgenomen in de presentatie. Bovendien bestaat het
tweede deel van de vorming uit vaardigheidsoefeningen met elektrische fietsen.
Hefbomen en actieterreinen
Holistische en integrale aanpak
Aangepast aanbod
Wat zijn zinvolle beleidsaanbevelingen voor een duurzame,
zelfstandige en veilige mobiliteit voor ouderen? Het is belangrijk
dat we ons niet blindstaren op deelfacetten zoals het rijbewijs voor
ouderen of ouderen leren omgaan met nieuwe technologieën die
hun intrede doen. Een bredere benadering is noodzakelijk.
Geschikte vervoermiddelen zijn in elk leeftijdsstadium nodig. Voor
de zwakste groep van ouderen en voor ouderen in landelijke
gebieden, moet collectief gepersonaliseerd vervoer overwogen
worden (zoals minder mobielen taxi’s of belbussen). Bovendien
moet een duidelijke communicatie- en informatiestrategie worden
opgezet om ouderen te overtuigen hun vervoerswijze te wijzigen.
Die communicatiestrategie kan aangevuld worden met een
trainingsproject of een peer-to-peer begeleidersdienst.
De unieke oudere
Zoals er geen standaard senior is (de groep is veel te heterogeen),
is er ook geen zaligmakende oplossing. Sommige senioren
zullen hun gading vinden in individuele oplossingen zoals een
scootmobiel of andere aangepaste hulpmiddelen, anderen zullen
door training assertiever durven te zijn (vb. hulp bij oversteken of
een zitplaats opeisen op de bus) of ze leren om beter hun eigen
risico’s in te schatten (vb. niet meer autorijden tijdens de spits of
bij valdonker).
Participatie
Senioren moeten hun stem kwijt kunnen in het (lokale)
mobiliteitsdebat, via bijvoorbeeld een seniorenraad, of een
adviesfunctie in een gemeentelijke begeleidingscommissie.
Senioren kunnen helpen bij het revitaliseren van trage wegen,
kunnen hun eisen voor een gezellige, leefbare en autoluwe buurt
verduidelijken,…
Maatschappelijke keuzes
Ook onze samenleving moet nog verantwoordelijker, respectvoller
en meer interdisciplinair (i.p.v. prestatiegericht en hokjesdenkend)
naar de verouderde samenleving kijken. Experts moeten
samenwerken en de ervaringsdeskundigheid van senioren
benutten.
Het staat vast: naarmate we ouder worden, kan mobiliteit een
drempel vormen, zelfs in die mate dat de vervoersautonomie van
ouderen in gevaar kan komen. Om hen de kans te geven om zich
duurzaam en autonoom te (blijven) verplaatsen, is het essentieel
de noden en wensen te (her)kennen, daarbij komen we ook terug
uit bij de vereisten van een verkeersleefbare (zie Inzicht nr. 4) en
toegankelijke omgeving (zie Inzicht nr. 13) op maat van de zwakste
schakel, dat moet onze focus zijn.
Mobiel 21 ontwikkelt, bundelt en verspreidt kennis om mobiliteitsgedrag en -beleid te beïnvloeden.
Via www.mobiel21.be kan je je abonneren op onze digitale nieuwsbrief en zo meteen op de hoogte blijven
van de recentste versie van Inzicht.
Mobiel 21
Contact
Mobiel 21 is een beweging voor duurzame mobiliteit. Mobiel 21 kiest ervoor de
leefomgeving op een meer milieuvriendelijke en veiligere manier bereikbaar en
leefbaar te maken. Mobiel 21 inspireert en activeert mensen, groepen, organisaties
en beleid om doordacht om te gaan met verplaatsingen en verplaatsingswijzen.
nr 15 - Ouderen en mobiliteit - p 3
Jessica Peetermans
Patrick Auwerx
[email protected]
Mobiel 21 vzw
Vital Decosterstraat 67A/0101
3000 LEUVEN
www.mobiel21.be
[email protected]

Download Report