Open Monumentendag - Gemeente Oisterwijk

Gemeente Oisterwijk
‘Op reis’
Zondag
14 september 2014
Open Monumentendag
Open Monumentendag 2014
gaat terug in de tijd en vertelt
verhalen van de monumenten,
onze getuigen van het verleden. Met het thema 'Op Reis'
verhaalt de Open Monumentendag de invloed die reizen en
vervoer hebben gehad op het
aanzien van Nederland maar zeker ook op onze
Gemeente Oisterwijk, met name door de komst
van de spoorweg in 1863. Het station staat dan
ook dit jaar centraal op de Open Monumentendag
van zondag 14 september. Informatie is ook beschikbaar op:
www.openmonumentendag.nl
www.oisterwijk.nl
In Oisterwijk, Moergestel en Heukelom
wordt de Open Monumentendag gehouden
op zondag 14 september 2014 van 11:00 uur
tot 16:30 uur.
Het comité Open Monumentendag in Oisterwijk
heeft veel aandacht besteed aan het thema 'Op
Reis'. In samenwerking met Heemkundekring De
Kleine Meijerij is zowel op Spoorlaan 70 als in en
rond het station veel te zien over dit onderwerp.
Alle soorten van reizen uit het verleden worden
hierbij belicht. Daarnaast zijn er dit jaar een zevental Rijks- en Gemeentelijke monumenten
opengesteld.
Het comité waardeert het bijzonder dat de eigenaren en bewoners alle medewerking geven aan
deze Open Monumentendag, waarbij zij hun panden belangeloos open stellen ter bezichtiging
voor het publiek.
Open Monumenten Klassendag
Voor het vierde jaar organiseert het comité de Klassendag met als doel de
jeugd te betrekken bij het
erfgoed. Er zijn dit jaar 7
deelnemende groepen van
4 basisscholen uit onze gemeente. Leerlingen van
groep 7 en 8 bezoeken dit
jaar de Kerkhovense molen,
Bos & Ven en Zonnewende. Op alle locaties worden de kinderen rondgeleid. Ter voorbereiding is
hierover al les gegeven over de Monumenten.
Vervolgens maken de leerlingen een monumentenkaart aan de hand van vragen. Met eigen
foto's maken ze het werkstuk compleet. De Open
Monumenten Klassendag is op vrijdag 12 september van 09:00 – 12:00 uur.
Open Monumentendag 2014
Dit jaar zijn fraaie monumenten opengesteld voor
het publiek en het is wellicht de laatste keer, dat
u nog authentieke delen van de voormalige leerfabriek kunt bezichtigingen. Door een aantal vrijwilligers is veel werk besteed aan deze Open Monumentendag en ook de stadsgidsen verlenen
hun medewerking.
Buiten het station in Oisterwijk zijn klassieke voertuigen opgesteld en in het station en in het
Heemcentrum is een expositie ingeruimd over reizen. In café 'Hier Neffe' aan het St Jansplein is een
tentoonstelling ingericht over het reizen uit Moergestel. Met een antieke sjees kunnen vanuit hier
de Moergestelse monumenten worden bezocht. In
de oude lakfabriek op het KVL complex worden
oude filmfragmenten over de voormalige fabriek
getoond. Meer informatie over allerlei activiteiten
vindt u in dit boekje. In samenwerking met Factorium klinkt aangename muziek bij meerdere panden.
Midden in dit boekje vindt u een plattegrond
met de opengestelde monumenten. Er is
geen vaste route; u kunt bij ieder monument beginnen en vervolgens naar keuze
alle monumenten langsgaan. Zondag vanaf
11:00 uur is een informatiestand geopend
bij het Raadhuis.
Opening en afsluiting Monumentendag
Zondag om 11:00 uur gaat de Open Monumentendag van start met de opening van de expositie bij
het station in Oisterwijk. Wethouder Ina Batenburg komt met een klassieke bus voorrijden en zal
de dag vervolgens officieel openen. De afsluiting
van deze dag vindt plaats vanaf 16:30 uur in het
complex van de voormalige Koninklijke Verenigde
Leder (KVL) aan de Almystraat. U bent van harte
welkom.
Uitreiking Oisterwijkse Monumentenprijs
Om 17:00 uur reikt wethouder Ina Batenburg tijdens de afsluiting, de jaarlijkse Monumentenprijs
uit. Deze prijs wordt toegekend aan de eigenaar
van een monument, die zich op buitengewone wijze heeft ingezet voor het onderhoud, verbetering
of instandhouding van het monument, of aan een
persoon die zich heeft ingezet voor het behoud
van monumenten in zijn algemeenheid.
Tot slot
Wij verzoeken u vriendelijk om zorgvuldig om te
gaan met de diverse monumenten: Bedenk hierbij
dat u te gast bent. Het comité Open Monumentendag heeft met veel zorg, maar ook met veel
plezier gewerkt aan de invulling van deze dag. Wij
wensen u een fijne dag.
Comité Open Monumentendag
1
'Het Station'
Stationsplein 1
De stationsklok is een geschenk van de VVO (1950)
Burgemeester J. Verwiel (l) en C. van Beckhoven (r)
Expositie 'Van voet- tot vliegreis'
Achterzijde van het 'Waterstaatstation'
Waterstaatstation 4e klasse
Tussen 1862 en 1866 werden langs de door de
Staat der Nederlanden aangelegde spoorlijnen
vele stationsgebouwen gerealiseerd. De overheidsdienst Waterstaat bouwde deze stations,
vandaar de naam Waterstaatstations. Het station
in Oisterwijk is een Rijksmonument en werd
gebouwd in 1863. Het is van het type 4e klasse,
waarvan er vijftien stuks werden gebouwd. Alleen
de stations in Oisterwijk en Wolvega zijn
overgebleven. Op 1 mei 1865 werd de lijn BredaEindhoven in gebruik genomen. De Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorweg Maatschappij (NBDS)
legde het 'Duitse lijntje' aan, waardoor in 1873
Oisterwijk via Boxtel verbonden werd met Goch
(D). In 1878 werd de lijn doorgetrokken naar het
Duitse Wesel en zo werd reizen vanuit Oisterwijk
over het Europese spoorwegnet mogelijk.
Ter gelegenheid van Open Monumentendag is,
naast een opstelling van historische vervoersmiddelen op het Stationsplein, een expositie ingericht
verdeeld over twee locaties, respectievelijk de
stationshal en het Heemcentrum, Spoorlaan 70.
De exposities zijn gewijd aan de historie van het
reizen.
De oude loketten in de stationshal rond 1960
Stationshal
Locomotief Duits lijntje NBDS No. 32 in Gennep 1908
Fabrikant Hamers van de bekende Oisterwijkse
sigarenfabriek 'De Huifkar' maakte hiervan destijds gebruik om zijn sigaren te slijten aan het hof
van de tsaar in Sint Petersburg. De spoorverbinding heeft bij de ontwikkeling van Oisterwijk en
met name van het toerisme een belangrijke rol
gespeeld. In 1950 is de lijn geëlektrificeerd. Bij de
opening hiervan is door de plaatselijke VVV, toen
nog het Vreemdelingen Verkeer Oisterwijk (VVO),
een klok als geschenk aangeboden.
Tekening van de stationshal uit 1863. In het voorhuis werden
de kaartjes verkocht met verwijzing naar de klasse waarin
men ging reizen: de 1ste, 2de of 3de klasse.
Oorspronkelijk was de hal uiteraard bestemd voor
de
verkoop
van
treinkaartjes.
Door
de
automatisering en de komst van de OV chipkaart
is de functie van de hal verdwenen. Inmiddels is
Makelaardij Lelieveld in het pand gevestigd.
Tijdens de Open Monumentendag wordt u door de
makelaar in de gelegenheid gesteld om, behalve
in de stationshal, ook een blik te werpen in een
deel van de voormalige woning van de stationschef op de 1ste verdieping.
De stationshal is ingericht als expositieruimte
waarin de verschillende vormen van reizen aan
bod komen, van voetreis tot diligence en van
tramlijn tot busverbinding. De oudste vorm van
‘spoorwegen’ zijn de sporen die de karren op de
zandwegen achterlieten, de karrensporen. In de
expositie wordt aan de hand van foto's, en
tekeningen een overzicht gegeven van de
ontwikkeling van houten sporen tot ijzeren rails
zoals we die nu kennen. Bij railvervoer, moet
onderscheid worden gemaakt tussen spoorwegen
en tramwegen.
(broer van Vincent), die leerling was aan de
Franse school en hij reisde dagelijks te voet vanaf
zijn ouderlijk huis aan de Torenstraat 47 in
Helvoirt naar deze Franse school aan De Lind (op
de plek waar nu het Gemeentekantoor staat).
Informatie over deze voetreizen is terug te vinden
in de briefwisseling tussen Vincent en Theo (te
lezen in het Heemcentrum).
Verder vindt u daar een aantal reisboeken zoals:
“Lodewijk Napoleon op reis door Brabant” door
Hans van Eeden, het boek “Op reis door de
Meijerij” door Stephanus Hanewinckel en de
eerste vlucht vanuit Nederland naar Indië “Door
de lucht naar Indië” door J. van der Hoop. Voorts
is te zien hoe met behulp van schoolplaten uit het
verleden het thema reizen onder de aandacht van
de jeugd werd gebracht.
Spoor- en tramrails kruisen elkaar ter hoogte van de Gasthuisstraat in Tilburg (zie de geopende spoorbomen)
Voetreizen van marskramers
waren niet van gevaar ontbloot
Eerste vlucht naar Indië op
24 november 1924
Door de aanwezigheid van een spoorwegverbinding was het niet nodig om Oisterwijk op te
nemen in het tramwegennet. Eind 19 e eeuw lag er
395 km aan tramwegen in Noord-Brabant.
Oude voertuigen op Stationsplein
Op het Stationsplein kan (opnieuw) kennis worden
gemaakt met vervoersmiddelen uit het verleden,
zoals een vierspan diligence (een rijtuig met vier
paarden), een touringcar van het voormalige Oisterwijkse bedrijf AVIO (Adrianus Van Iersel Oisterwijk), een oude streekbus en enkele antieke personenwagens om het 'reisbeeld' te completeren.
Vele oude voertuigen, waaronder deze bus,
staan opgesteld aan het Stationsplein
Expositie Heemcentrum Spoorlaan 70
Heemkundekring De Kleine Meijerij heeft in zijn
bibliotheek en depot informatie met betrekking
tot het thema reizen. Een voorbeeld hiervan is de
reis van de bekende schilder Theo van Gogh
Schoolplaat uit het Heemcentrum van Schiphol
Het comité is erin geslaagd om een bus van het voormalige
touringcarbedrijf AVIO met nog de authentieke kleuren naar
Oisterwijk te halen.
Makelaardij Lelieveld aan het Stationsplein 1 en
de Heemkundekring De Kleine Meijerij Spoorlaan
70 in Oisterwijk heten u van harte welkom.
2
'Gallery'
De Lind 39 – 41
een bescheiden paardenstuitenlooijerij had.
Christiaan van der Aa
was in 1916 de
grondlegger en directeur van de N.V. Lederfabriek
Oisterwijk, die in de jaren daarna, onder de Duitse
eigenaren Adler en Oppenheimer, uitgroeide tot
de grootste opperlederfabriek van Europa.
Pentekening linkerzijde van dit Rijksmonument
Dit Rijksmonument, een dubbel woonhuis met
koetsingang ligt aan de noordzijde van de Lind en
kijkt uit op het Trouwlaantje. Het perceel, waarop
voorheen vier huisjes stonden, werd aangekocht
door Adriaan Willems (1839-1912), die de huisjes
heeft gesloopt en rond 1886 deze twee statige
panden heeft gebouwd.
De woonhuizen zijn opgetrokken in een sobere
eclectische bouwstijl. Dat wil zeggen dat kenmerken van verschillende bouwstijlen gecombineerd
zijn tot een nieuw geheel. De woningen hebben
twee bouwlagen en een souterrain, onder een
gemeenschappelijk zadeldak. Ze hebben een aan
elkaar gespiegelde indeling gescheiden door de in
het midden gelegen koetsingang. Boven deze
ingang bevindt zich een balkon met ijzeren
sierhek. Waar de eerste bouwlaag hoge
schuifvensters heeft, heeft de tweede bouwlaag
allemaal T-vensters. Hierdoor oogt het als één
geheel. Het souterrain daarentegen heeft
getraliede vensters. Let eens op de vensters op
de begane grond en bovenverdieping. Die hebben
een op de bovenhoeken afgeronde omlijsting met
kuif, waarin een kopje is afgebeeld. Via een hardstenen trap met aan weerszijden stoeppalen komt
men in een ondiep portaal bij de
voordeur met panelen en een
bovenlicht van kathedraal-glas.
Aan de achtergevel, die wit is
geschilderd, is aan de rechterzijde van het woonhuis een
veranda aangebouwd. Ook is er
een brede dakkapel toegevoegd
die
loopt
tot
boven
de
koetspoort. Het inwendige van het dubbele
woonhuis heeft nog de oorspronkelijke houten
kapconstructie. In het woonhuis aan de linkerzijde
van de koetspoort is deze nog zichtbaar.
De woonhuizen hebben verschillende bewoners
gekend. In 1919 woonde in het rechter woonhuis
nr. 41 Christianus Josephus van der Aa (18851941). Van der Aa , geboren in Tilburg, maakte
zich het leerlooiersvak eigen van zijn vader, die
Rechter gedeelte met fraaie hardstenen trap
Christiaan bleef directeur tot zijn overlijden op 15
oktober 1941. Tijdens het interbellum is hij
wethouder geweest in onze gemeente en naar
hem heeft Oisterwijk een straat vernoemd, de
Christiaan van der Aalaan. Velen herinneren zich
nog de bar L'Escalier, hier later gevestigd met
uitbaatster 'Moeke Harens', die voordien een café
had op de hoek Stationsstraat – De Lind. De naam
L'Escalier verwees naar de statige trap van het
pand. Op nummer 39 woonde Franciscus
Johannes de Jong, procuratiehouder bij de KVL. In
de zeventiger jaren is dat eigendom overgegaan
naar zijn kinderen.
Sinds april dit jaar heeft Gallery Van den Doel en
Van Dun zich hier gevestigd. De galleriehouders
Melvin van den Doel en Jerome van Dun nodigen
u van harte uit om via de grote poort een bezoek
te brengen aan dit prachtige Rijksmonument met
tuin.
3
'Otori'
De Lind 75
In het statige Rijksmonumentale woonhuis aan De
Lind 75 is thans het Japans restaurant 'Otori' gevestigd van mevrouw Jean Wong-Zhou.
Het beeldbepalende pand is een voorbeeld van
een voornaam historisch woonhuis in een verstedelijkte dorpskern. Er is een ambachtelijke traditionele bouwtrant gehanteerd, daterend uit de
eerste helft van de 18e eeuw, mogelijk ouder. Het
was de woning van notaris Jan Jacob Althoffer. Nadien is het pand bewoond door zijn zoon Jacob,
eveneens notaris. Vlak voor de komst van de
Fransen was Otto H. Hoynck de bewoner. In de
tweede helft van de 19e eeuw werd het huis bewoond door de zeer invloedrijke Jan Arnold Rypperda. Geboren en gestorven in Oisterwijk. Meer
dan 40 jaar Rijksontvanger, raadslid, oprichter,
president en beschermheer van Asterius, initiatiefnemer van de VVV, kerkvoogd van de Hervormde Gemeente en oprichter van de Vereniging
tegen Verontreiniging van Openbare Wateren,
zoals de Vuile Stroom in Oisterwijk. Toen hij 80
jaar werd in 1908, bestemde hij met familie en
vrienden zijn verjaardagcadeau voor de restauratie van het oudste huis van Oisterwijk in de
Kerkstraat.
In het pand was lange tijd een sigarenmagazijn
gevestigd van de familie Aarts. Hoewel het pand
thans eigentijds is ingericht zijn nog een aantal
historische herinneringen zichtbaar. De toiletten
zijn ondergebracht in de oude kelder met behoud
van de authentieke tegels en stenen trap. In de
keuken is nog de oude koperen kraan en granieten spoelbak aanwezig en ook de houten
gebinten zijn in de zoldering zichtbaar. De
prachtige plafonds zijn nog wel in takt maar aan
het oog onttrokken door verlaagde plafonds ten
behoeve van de verlichting.
De hoofdingang met
paneeldeur is voorzien
van een monumentale
houten omlijsting met
gecanneleerde
pilasters op hardstenen
neuten en een geprofileerde kroonlijst. Voor
de ingang een hardstenen stoep met twee
stoeppalen.
Het prachtige Rijksmonument met authentieke voorgevel
Tijdens de Open Monumentendag zal Go Xunki,
de kok die opgeleid is door de Chef kok van de
Keizer van Japan, u mee op reis nemen en de Japanse keuken laten proeven.
Trap naar de oude kelder
4 Woonhuis
Nicolaas van Eschstraat 16
Zoon Jan Gerard Franz kwam in 1924 naar
Oisterwijk en werd directeur van de fabriek en
woonde in het statige huis ernaast. Later
verhuisde hij naar de George Perklaan. Hij was
ook mede oprichter van de Brabantse Actiegroep
tegen Volksverwildering.
De
fabriek
had
als
energiebron
een
stoommachine. In 1927 waren er meer dan 100
arbeiders in dienst en behoorde daarmee tot de
grotere schoenfabrieken in Oisterwijk.
De statige fabrikantenwoning waar Yorg Vermeulen en Sander van Riel sinds kort hun intrek hebben genomen, is een laatste verwijzing naar de
aanwezigheid van nijverheid in Laarakkers aan de
zuidzijde van de spoorlijn.
Het is een fraai pand met een bijzondere geschiedenis. De architectuur is eclectisch met decoratief
metselwerk en Jugendstil invloeden in het smeedwerk. De voorgevel op de begane grond en eerste
verdieping is ingedeeld in drie traveeën. De gele
bakstenen speklagen ter hoogte van de onder- en
bovendorpels van deur- en raamkozijnen geven
een zonnige uitstraling aan de voorgevel.
Brand in de monumentale fabriek op 8 augustus 1951
Eind jaren dertig stopte de productie van schoenen. In 1939 vroeg Ambroos Gerard Herman
Dröge vergunning aan om er een kunstwolfabriek
op te richten. Deze wolcarboniseerderij (veredelingsproces van lompen) werd in de volksmond
ook wel toddenfabriek genoemd. In 1942 vroeg
Dröge vergunning om een stoomketel te plaatsen.
Vermoedelijk werd toen de schoorsteenpijp
gebouwd, die gelukkig behoudens is gebleven en
later is gerestaureerd.
In 1951 brandde een groot deel van de fabriek af.
Eigenlijk bleef alleen het woonhuis overeind. Het
huis werd opgeknapt met weglating van een
tussenverdieping. De fabriek werd in laagbouw
herbouwd. Toen de fabriek zijn poorten sloot in
1983 was het de laatste wolwasserij in Nederland.
Schoenfabriek Larsen met links de bedrijfswoning
Al in 1889 had Joseph Pieter Larsen een kleine
leerlooierij aan de Vloet, vlakbij de Rode
Brugstraat en richtte daar ook een schoenfabriek
op. Tien jaar later vestigde hij een schoenfabriek
aan De Lind vlak naast de Huifkar sigarenfabriek
en in 1920 kocht hij een stuk grond langs de
spoorlijn waar hij schoenfabriek Larsen liet
bouwen. De fabriek, ook wel La Hollande genoemd, maakte kinder- en meisjesschoenen. De
bouw van de fabriek leidde tot de aanleg van de
Nicolaas van Eschstraat.
Authentieke details in dit monumentale pand
Tijdens het opknappen van de woning hebben
Yorg en Sander veel positieve reacties gehad uit
de omgeving. Mensen waren blij dat het pand
weer nieuw leven werd ingeblazen. Mede daarom
zetten zij ook graag de deur open tijdens de Open
Monumentendag.
Plattegrond
5
'De Lakfabriek'
Almystraat 14
Helaas werd, zoals in zoveel gevallen, het
fabricage proces ingehaald door de lage lonen
landen en toen de laatste klanten zoals Louis
Vuitton en Hèrmes afhaakten, viel in 2000
definitief het doek.
Na jaren van leegstand en verval hebben
Gemeente en de Provincie de handen ineen geslagen om de monumentale gebouwen en het terrein
te her ontwikkelen. Het is daarom ook de laatste
keer dat u een bezoek kunt brengen aan enkele
gebouwen in oorspronkelijke staat.
De lakfabriek (links omcirkeld) is een onderdeel van het
voormalige KVL complex
Koninklijke Verenigde Leder (KVL)
Ook de KVL wil op de Open Monumentendag
graag haar poorten open stellen. Leer heeft
namelijk alles te maken met het landelijk thema
”Reizen”. Miljoenen paar schoenen, laarzen,
tassen en koffers zijn gemaakt uit het leer dat de
KVL produceerde. De grote vraag naar leer kwam
vooral in een tijd dat kunststoffen nog onbekend
waren. De gunstige ligging van het terrein aan het
spoor en een voldoende voorraad schoon water
deden Christiaan van der Aa en Jan Vermetten op
27 oktober 1916 besluiten om in Oisterwijk aan
deze spoorlijn een leerfabriek op te richten. Al in
1920 werd de fabriek verkocht aan de nieuwe
eigenaren Adler en Oppenheimer van de
Amsterdamse Leder Maatschappij, waar de huidige Almystraat naar is vernoemd.
Het lakken van de lederen vellen in gewenste kleuren
Met gebruikmaking van het toen revolutionair
chroom-looiingsproces
werden
kalfsleder,
suedeleder en lakleder gefabriceerd. De omzet
groeide zodanig dat de KVL in de dertiger jaren
een van de grootste leerfabrieken in Europa was.
Deel van de huidige lakfabriek, die geschikt wordt gemaakt
voor bewoning
De Lakfabriek
Links op het terrein bevindt zich de voormalige
lakfabriek, die eigendom is van de gemeente
Oisterwijk. De Nationale Maatschappij Behoud,
Ontwikkeling en Exploitatie Industrieel erfgoed
(BOEI) zal de invulling van dit gebouw verder
gaan ontwikkelen. De fabriekshallen worden geschikt gemaakt voor bewoning. Beneden in het
gebouw
worden
films
vertoond over het verleden
van de fabriek De eerste
etage geeft u een beeld
van de ruimte waarin
destijds gewerkt werd. Met
gidsen wordt u vervolgens
door oude delen van het
KVL complex geleid. Vanwege de renovatie zijn al
enkele
gebouwen
niet
meer toegankelijk. Veel
gebouwen zijn uit de
twintiger jaren van de
Fraai uitzicht op de kerk
vorige eeuw en ontworpen
door de Duitse architect F. Hildner. Buitenmuren
zijn opgetrokken in een sobere en zakelijke stijl in
baksteen, terwijl het gebouw inwendig steunt op
een dragende betonconstructie, welke voor die
tijd tamelijk revolutionair was.
In samenwerking met de Gemeente Oisterwijk en
BOEI is de lakfabriek tijdens de Open Monumentendag geopend. Naast films en rondleidingen
geeft Clemens Veraa van BOEI u inzicht hoe men
bewoning van dit gebouw wil realiseren.
6
Woonhuis Moergestel
Rootven 17
Dit , achter lommerrijk lindegroen verscholen monument is
al ruim een eeuw in het bezit van dezelfde familie
Het handgeschilderde ꞌde Mulderꞌ boven de
voordeur, en de molenstenen afkomstig uit de
standerdmolen die bij de voor- en achterdeur
gelegd zijn, verwijzen naar de molenaarsfamilie
Roozen die hier sinds 1886 altijd gewoond heeft.
Na de bouw van het stoomgemaal in 1879 op de
plaats waar zich nu de Jumbo supermarkt bevindt,
hebben zij zich vanuit de Schoolstraat aan het
Rootven gevestigd in de voormalige woning van
schout van de Wouw. De leerlooierij die naast het
huis lag werd pas later aangekocht.
huis gewoond omdat haar was toegezegd dat zij
mocht blijven wonen na de dood van Cornelis. Na
haar overlijden zijn Niels en Sacha er in 1990
gaan wonen en besloten zij het huis in 1997
grondig te restaureren. De oude leerlooierij die
naast het huis gestaan heeft was al in 1988
gesloopt.
Een luchtopname van het huis met leerlooierij
Omdat het huis tijdens de restauratie vanwege de
slechte bouwconstructie met onder andere lemen
binnenmuren vrijwel helemaal instortte is het op
de kelder na herbouwd. Tijdens dit moeizame
traject hebben Niels en Sacha veel moeite gedaan
om het huis zoveel mogelijk in de oorspronkelijke
stijl terug te brengen. Typische kenmerken zoals
de in kruisverband gemetselde gevels met
knipvoegen en muurankers, de vele hardstenen
elementen, het dak met de originele Oud Hollandse pannen boven en een leien dak op het
steilere ondergedeelte komen terug. Dat maakt
het een mooi voorbeeld van een pand, dat
technisch gezien niet heel oud is, maar omwille
van de geschiedenis, het monumentale karakter,
het gezichtsbepalende beeld en zijn ligging in
het dorp, een monumentenstatus geniet.
Molenaar Cornelis Roozen voor het stoom
De familie Roozen maalde al in de 19 e eeuw het
graan voor de boeren en eek (eikenschors) voor
de leerlooiers en speelde in die tijd een
kleinschalige rol als transporteur van meel en
huiden. De goede relatie met de Boerenbond
leidde in 1906 tot de bouw van het pakhuis naast
het stoomgemaal. Toen de Boerenbond eind jaren
ꞌ60 de veevoerfabriek in de Schoolstraat geschikt
maakte voor bulkvervoer, kochten de broers Paul
en Jan Roozen enkele bulkwagens om met hun
medewerkers het transport van veevoer te
verzorgen. Vader Cornelis Roozen, opa van de
huidige bewoners Van de Ven, heeft tot aan zijn
dood in 1981 in het huis aan het Rootven 17
gewoond.
Niels van de Ven en zijn vrouw Sacha hebben het
huis sinds 1989 in hun bezit. Tot in 1989 heeft de
huishoudster van Cornelis, Anna Sebregts, in het
Tijdens Open Monumentendag stellen Niels en
Sacha hun mooie huis met de originele kelder
graag voor u open, en kunt u aan de hand van
voorwerpen, oude foto’s en ansichtkaarten een
beeld krijgen van het huis en zijn geschiedenis
door de jaren heen.
7
Het historische hart
van Moergestel
fries met spiegels en houten bakgoot. In de
voorgevel bevinden zich krulankers. De aanbouw
rechts heeft een dwars geplaatst zadeldak met
oversteek.
Rondleiding door Postelstraat,
Pastoorspaadje en St.Jansplein
Moergestel was geassocieerd met de abdij van
Tongerlo en niet met die van Postel. De pastorale
zorg werd weliswaar geleverd door de Norbertijnen uit Postel maar Tongerlo was daarvan de
'leverancier'. In die zin een enigszins verwarrende
naamgeving. Vanwege haar uitstraling heeft de
Postelstraat aangepast bestratingsmateriaal en
Jobselantaarnpalen gekregen. Tijdens de Open
Monumentendag hebben we een wandeling georganiseerd die u, onder leiding van een gids, langs
al deze bezienswaardigheden loodst. Deze wandeling start elk half uur ter hoogte van 'De
Veerkes', St Jansplein 3. U bent natuurlijk vrij om
deze wandeling ook op eigen initiatief te lopen.
Postelstraat 1
Een dwarshuis met een rechthoekige plattegrond,
een bouwlaag voorzien van een mansardedak,
gedekt met gesmoorde Oud Hollandse pannen en
leien in maasdekking (linksonder) en in schubleien (rechtsonder), tussen opgaande topgevels. De
bouw stamt uit 1904.
De voormalige pastorie, een Rijksmonument Postelstr. 15
Postelstraat 15
Dit Rijksmonument, een gepleisterde villa uit het
derde kwart van de 19de eeuw, is de voormalige
pastorie. Het bestaat uit parterre en een verdieping met omlopend, afgeknot schilddak waarin
een Oeuil-de-boeuf (rond lichtvenster) en twee
dakkapellen. De villa heeft vensteromlijstingen
met stuc-kuiven, paarsgewijs geplaatste consoles
onder de kroonlijst waartussen panelen met
lofwerk. Aan de rechterzijde bevindt zich een
uitgebouwde serre.
Postelstraat 20
Een van rond 1900 stammend Gemeentelijk monument van het dwarshuistype. Een dorpswoning
in een bouwlaag met mansardedak gedekt met
gesmoorde kruispannen. Rechts een aanbouw
met dwars geplaatst zadeldak. De garagedeur
rechts en de linkse aanbouw zijn van latere
datum. De woning is belangrijk door de
traditionele vormgeving en de gaafheid van de
details.
Pastoorspaadje
Simonnepaadje
Simon van Lommel was een invloedrijke gemeenteontvanger van Moergestel (1877-1924) en naar
hem is dit paadje vernoemd. Het pad verbindt de
huidige Raadhuisstraat met de Postelstraat.
Destijds liep men via dit 'kerkpad' langs het pand
'De Veerkes' naar de kerk.
Postelstraat 6-8
Dit Gemeentelijk monument is van belang door
zijn oorspronkelijke vormgeving en gaafheid van
detaillering. Deze dorpswoning met schuur is
gebouwd rond 1900 met een rechthoekige
plattegrond, in een bouwlaag met een zadeldak.
Dit is gedekt met gesmoorde kruispannen tussen
opgaande topgevels. Het heeft een gepleisterde
Dit paadje bestaat inmiddels al meer dan 150
jaar. In 1856 schrijft pastoor L. van Dooren een
brief aan Mgr. Zwijsen met de volgende inhoud:
“Er wordt mij eene gelegenheid geboden om
eenen voetpad naar de
kerk achter de huizen
door de hoven, zoodat
ik van mijn huis kan
komen op den kerkhof
zonder door de straten
te passeren, welke dikwijls morsig zijn en men
dikwijls mensen tegemoed komt dragend
met Ons Heer: de grond
wordt gedeeltelijk gratis gegeven, nog ongeveer
6 roeijen moeten wij kopen, dan het bewerken en
het plantsoen voor de tuinen en twee poortjes zal
zoo wat 120 gulden belopen, zonder transport.”
Na bevestiging van dit verzoek door het kerkbestuur stemt aartsbisschop Zwijsen nog in dat
zelfde jaar in. In 1975 worden een aantal paadjes,
waaronder ook het Pastoorspaadje, Gemeentelijk
monument. In 1983 besluit de Gemeenteraad tot
aankoop ervan.
St. Jansplein 3a
Expositie in 'Hier Neffe'
De voormalige wasblekerij, nu café Hier Neffe
Dit Rijksmonument, van oorsprong een (bijen)wasblekerij, is tijdens Open Monumentendag de
plek waar u aan de hand van foto’s en voorwerpen kunt zien wat Moergestel in het verleden te
bieden had op het gebied van reizen en vervoer.
Veel fotomateriaal is beschikbaar gesteld door Ad
Wolfs, Adr.Zn. Ad Rijnen geeft in dit pand demonstraties en uitleg over het vak van rademaker.
De remise van Constant van den Biggelaar
Als we teruggaan naar begin 1900 dan is de
eerste belangrijke speler op dit gebied de rijtuigfabriek van Constant van den Biggelaar. Dit
bedrijf, door hem gesticht in 1893, kende twee
vestigingen. Een aan de Pianostraat, tegenwoordig de Raadhuisstraat, en een aan het Rootven.
Aan het Rootven was de remise. Deze locatie is in
de loop der tijd verbouwd tot de huidige
woningen Rootven 44 t/m 48. De locatie aan de
Raadhuisstraat betreft het pand dat velen kennen
als de garage van Jan Bertens. Op deze plaats is
heden een supermarkt gevestigd. In dit pand
waren vooral de werkplaatsen ondergebracht. Een
gedeelte van het pand kende twee etages en
derhalve was inpandig een lift aanwezig om op de
1steetage aan rijtuigen te kunnen werken. Een
rijtuigfabriek kende verschillende ambachten onder een dak. De smid voor het ijzerwerk, de timmerman, de schilder, de stoffeerder en de lederwerker. Verschillende bedrijven in Moergestel zijn
voortgekomen uit deze ambachtslieden, die voorheen bij Van den Biggelaar werkten. Toen na de
Eerste Wereldoorlog de voorzitter van de
branche-organisatie een oproep deed aan de
rijtuigfabrikantenbranche om over te schakelen
naar de bouw van autobussen richtte Van den
Biggelaar de Eerste Moergestelse Autobus Dienst
(EMAD) op, samen met Jan Helmer, een van zijn
personeelsleden. De vader van Jan, Toon Helmer,
springt bij en wordt medevennoot en ze kopen in
Tilburg het kale chassis. Als koetsenbouwer
bouwen ze zelf de carrosserie. In 1923 gaan ze
van start met een buslijn drie maal daags Oirschot-Best en viermaal daags Moergestel-Tilburg.
Inmiddels hebben ze drie bussen gebouwd. In
1926 neemt Johannes (Jan) Bertens de busonderneming over en vestigt zich in de werkplaats van
de inmiddels gestopte rijtuigenfabriek van Van
den Biggelaar aan de Pianostraat.
EMAD
was
niet
de
enige speler op het
gebied van busvervoer.
In 1924 besluit Leo Fick
(onderwijzer) op naam
van zijn vrouw, de busonderneming 'Presto' op
te
richten.
Aan
de
Let op telefoonnummer 15 Oisterwijkseweg
bouwt
hij een stalling voor de
bussen en de eerste lijn is drie maal daags
Oisterwijk-Moergestel. In 1924 startten in Oirschot
enkele ondernemers de busonderneming “Vitesse” met de lijn Eindhoven-Tilburg. In hetzelfde
jaar gaat Fick met hen samenwerken. Het jaar
daarop fuseren Presto en Vitesse en gaan verder
onder de naam Vitesse. De concurrentiestrijd
tussen EMAD en Vitesse resulteerde in 1932 in
een overname. De buslijnen en de chauffeurs
gaan over naar Vitesse, de bussen blijven
eigendom van J. Bertens en EMAD houdt op te
bestaan. Jan Bertens gaat verder als “Taxi en
Touringcars verhuur”. Het bedrijf is als taxi- en
busonderneming met zijn tijd meegegroeid en is
tot de sluiting in 1995 gevestigd in de panden van
Van den Biggelaar aan de Raadhuistraat. Wie
heeft niet in onze omgeving met de bussen van
Bertens een vakantiereis of bedevaart gemaakt of
werd door hem naar zijn werk gebracht?
Wagenmakerij van Janus Rijnen met op de
voorgrond 'de melkboer'
Naast fotomateriaal van de ondernemingen komt
u op deze expositie nog een grote diversiteit tegen van foto’s en materialen, die te maken hebben met reizen en vervoer van weleer.
8 Boerderij
Zandstraat 5 Moergestel
De restauratieplannen vielen niet bij iedereen in
goede aarde. In 1981 werd het pand door de
Minister van CRM op de voorlopige Monumentenlijst geplaatst. Een belangrijke stap tot behoud
van het boerderijtje. Een groep verontruste
mensen uit Moergestel richtte een actiegroep op.
In 1981 werd de boerderij door leden van de
actiegroep gekraakt. Na drie dagen werden de
krakers er uit gezet door personeelsleden van
Natuurmonumenten. En de heer Beije haalde de
dakpannen van het huis zodat het niet opnieuw
gekraakt kon worden.
De voorgevel van het keuterijtje anno 2014
Het fraaie woonhuis aan de Zandstraat 5 in
Moergestel kent een roerige geschiedenis. Hoewel
het bekend staat als een klein boerderijtje, een
zogenaamd Brabants keuterijtje, is het rond 1868
gebouwd als personeelswoning van een kleine
leerlooierij die vlak naast 't Stokske' stond. Uit die
tijd dateert het stenen gedeelte. Later is er een
houten schuur aangebouwd en ging het dienst
doen als boerderij. De laatste boer was Hannes
van Kerkoerle die er met zijn gezin woonde. Zijn
vier dochters sliepen in de bedstede. In de winter
lekker warm want de bedstee grensde aan de
oven. De originele dennennaaldoven is nog
helemaal intact en ook tijdens de Open
Monumentendag te bezichtigen.
Het keuterijtje vóór de restauratie
Ook de politiek roerde zich. In augustus 1981
vond een turbulente raadsvergadering plaats. De
stemmen staken, raadsleden verlaten de vergadering en besluiten worden ter vernietiging voorgedragen aan de Kroon. De actiegroep dient een
bezwaarschrift in. Uiteindelijk wordt een bouwvergunning afgegeven en de heer Beije restaureert
het pandje en weet veel originele onderdelen te
behouden.
Rien Beije bij de 5 meter diepe waterput
Originele dennennaaldoven
Toen Van Kerkoerle in 1980 met zijn boerenbedrijf
stopte verpachtte de eigenaar, De Vereniging tot
Behoud van Natuurmonumenten, het pand aan
zijn districtsbeheerder de heer Beije. Hij zou hier
samen met zijn vrouw, na een grondige
restauratie, gaan genieten van zijn pensioen.
Thans woont Rien Beije in het lieflijk gelegen keuterijtje aan de rand van de Oisterwijkse bossen en
vennen en hij verheugt zich erop u zijn mooie woonhuis te laten bewonderen.
Sponsoren
De Open Monumentendag in onze Gemeente is
mede tot stand gekomen, dank zij de inbreng van
sponsoren.
Bijzondere
erkenning
voor
de
Oisterwijkse Mensink-Stichting, recyclingbedrijf
Delco Europe uit Oss en Rabobank Hart van Brabant.
Woord van Dank
Graag willen wij alle mensen bedanken, die meewerken om deze dag tot een succes te maken. In
het bijzonder de eigenaren van de monumenten
die hun pand hebben opengesteld, de Gemeente
Oisterwijk, de stadsgidsen, het Regionaal Archief
Tilburg, LOVO en de familie Pothoven voor het beschikbaar stellen van films en foto's, Jo van Zon
en Noud Smits voor hun medewerking in Moergestel en alle vrijwilligers, die belangeloos hun medewerking hebben verleend bij de voorbereiding
en op de dag zelf tot het welslagen van deze
Open Monumentendag.
Het comité Open Monumentendag:
Rea Bergmans, Jens Christiaanse, Yvonne van
Hellenberg-Hubar, Bob Keasberry, Jan van Leest,
Margriet van Ooijen, Kees Welmers en Gerard
Willems. Van de Gemeente Oisterwijk: Moniek
Verhof, Rita Zwietering en Guido La Rose. Adviserend comitélid Wim de Bakker.

Download Report