Als smetvrees je leven bepaalt

Poetsen
Als smetvrees je leven bepaalt
Als sloddervos zou je soms willen dat je iets meer poetsdrang
voelt, maar na de verhalen van Maaike, Anneke en Annemarie
›
tel je je zegeningen. Annemarie: “Ik poets continu telefoons,
afstandsbedieningen, deurklinken en lichtknopjes.”
TEKST LINDA DE WAART FOTOGRAFIE JOSHUA ROOD STYLING CINDY CHAPUIS
Persoonlijk
“Van rommel en stof word
ik serieus chagrijnig”
Wie: Anneke Dingemanse - 28 jaar Wat: senior sales consultant sportfanaat met een druk sociaal leven
“Mijn hele huis is gespiegeld ingericht en
alles heeft een eigen plekje waar ik liever
niet van afwijk. Mijn kleding hangt keurig
gestreken op kleur in de kast en mijn linnengoed is perfect gevouwen. Na een huisfeestje sta ik vaak tot in het holst van de nacht te
poetsen zodat de volgende ochtend alles
weer lekker fris is. Van rommel en stof word
ik serieus chagrijnig. Pas als alles spic en
span is, kan ik ontspannen. Ik ben een
opruimneuroot.”
“Van jongs af aan heb ik een grote voorkeur
voor orde. Als vierjarig meisje was ik mijn
sokkenla al aan het inrichten: alles op kleur,
recht en strak. Chaos in huis betekent chaos
in mijn hoofd. Mijn basis, mijn thuis, moet
op orde zijn. Alleen zo kan ik mijn hectische
leven volhouden.”
SCHOONMAKEN ALS THERAPIE
“Van stilzitten word ik niet blij. Ik ben altijd
bezig en druk. Druk met werk, druk met
sport, druk met sociale activiteiten, druk,
druk, druk. Ik creëer rust in mijn hoofd
door een altijd opgeruimde en schone
omgeving te scheppen. Dat kost me
nauwelijks moeite. ’s Ochtends voor ik naar
Deskundige
Baer Jonkers is psycholoog bij Fonds Psychische
Gezondheid. Hij werkt
daarnaast bij PsyQ,
waar hij mensen behandelt met onder andere ADHD en
angststoornissen zoals smetvrees.
www.psychischegezondheid.nl/smetvrees
36
mijn werk ga poets ik wat en ’s avonds na
het eten ook. Het is een ritme en ik vind het
prettig. Schoonmaken werkt voor mij als
therapie. Het geeft me een gevoel van
controle.”
“Mijn opruimdrang belemmert me niet en
het is gelukkig geen probleem voor mijn
partner. Hij vindt het juist heerlijk dat ik
zoveel energie heb en komt ook graag thuis
in een opgeruimd huis. Maar ik weet niet
wat er zou gebeuren als mijn leven plots een
andere wending neemt. Als ik de controle
verlies. Onze maatschappij is zo prestatiegericht; ik ken genoeg mensen bij wie de druk
te hoog opliep. Ik wil niet dat dat mij
overkomt. Ik besef dat mijn gedrag best
dwangmatig is. Ik moet ervoor zorgen dat
ik niet doorsla en mezelf en anderen tot
waanzin drijf. Ik wil geen slaaf worden van
mijn eigen huis. Daarom sta ik geregeld
even stil bij hoe het met me gaat. Op het
moment zit ik prima in mijn vel. Ik heb een
liefdevolle relatie, een mooie carrière en
fijne vrienden en familie met wie ik veel
onderneem. En ik ben dankbaar voor de
energie die ik heb waardoor ik precies het
leven kan leiden dat ik wil leiden.”
Smetvrees
Blijf er niet mee rondlopen
Schoon, schoner, schoonst. Met poetsen en hygiëne is niets mis.
Maar wel als schoonmaken obsessief wordt en reinigingsrituelen
je leven gaan beheersen. Hoe herken je dat je smetvrees hebt? En
wat kun je ertegen doen? Psycholoog Baer Jonkers legt het uit.
Als vierjarig
meisje was ik
mijn sokkenla
al aan het
inrichten: alles
op kleur, recht
en strak
De een sport stress van zich af, de ander
luistert muziek en weer een ander
poetst, want een opgeruimd huis zorgt
voor een opgeruimde geest. Maar dat
geldt niet voor iedereen. “Als iemand
extreem bang is voor vuil en besmetting
en daardoor obsessief gaat schoonmaken of wassen, gaat er iets mis”, vertelt
psycholoog Baer Jonkers van Fonds
›
“Ik jaagde er vier liter
handzeep doorheen”
Wie: Annemarie de Vries, 33 jaar
Wat: vrijwilliger bij stichting AanZet
(st-aanzet.nl)
“Diep van binnen heb ik een kinderwens. Ik
hoop ooit een lieve vent te treffen die van
me houdt zoals ik ben en met wie ik
misschien, wie weet, een kindje kan krijgen.
Ik ben niet wanhopig op zoek, maar het lijkt
me erg mooi en bijzonder. Dat ik die wens
nu durf te uiten, is een grote stap. Ik heb
een vorm van smetvrees waarbij ik bang
ben dat andere mensen ziek worden of zelfs
doodgaan doordat ik met iets besmet ben.
Ik moet mijn handen en kleding heel vaak
wassen en poets continu telefoons,
afstandsbedieningen, deurklinken en
lichtknopjes. Ik heb vooral een grote angst
voor infecties via bloed en bepaalde andere
lichaamssappen. Je kunt je voorstellen dat
dit in liefdesrelaties een probleem is. ‘Ik ben
en blijf vrijgezel en zo ga ik mijn kistje in’,
riep ik altijd stellig. Nu denk ik niet meer
dat een relatie en kinderen onmogelijk is.
Het zal niet makkelijk zijn, maar ik loop er
niet meer voor weg.”
CV VOL THERAPIEËN
“Ik kom van ver. Rond mijn twintigste
werkte ik op een kinderdagverblijf. Ik was
bang dat ik een koortsblaar zou hebben
waarmee ik de kinderen kon besmetten en
Psychische Gezondheid. “Mensen met
smetvrees móéten bepaalde handelingen uitvoeren om hun angsten te
controleren. Ze moeten bijvoorbeeld
veertig keer per dag hun handen wassen
of de hele dag vloeren schrobben. De
poets- en wasrituelen kunnen zo
dwingend worden dat ze iemands hele
leven beheersen.” De gevolgen zijn
38
groot, weet Jonkers. Het is vermoeiend
en beklemmend en uiteindelijk krijgt
smetvrees zo de overhand dat iemand
niet meer normaal kan functioneren.
“Boodschappen doen, relaties en werk
delven het onderspit. Vaak zie je ook dat
door smetvrees andere problemen
ontstaan zoals burn-out, depressie of
sociale angsten.”
waste mijn handen tot bloedens toe. Niet
lang daarna ontwikkelde ik mijn angst voor
bloed en aids. Hoewel ik leefde als een non,
was ik er op een bepaald moment van
overtuigd dat ik besmet was met hiv. Ik
deed zelfs twee keer een hiv-test. Uiteraard
bleek dat ik helemaal niets had, maar in
mijn hoofd veranderde niets. Want ja, hiv
heeft een incubatietijd van enkele maanden. Dus misschien had ik het tóch. Ik
kwam steeds vaster te zitten in mijn angsten
en dwanghandelingen. Per week jaagde ik
er vier liter handzeep doorheen. Ik vermeed
contact met andere mensen en durfde zelfs
een tijd niet naar buiten.”
“Inmiddels heb ik een leuke cv opgebouwd
wat therapieën betreft. Ik heb veel geleerd
en veel angsten overwonnen. Ik sta krachtig
in het leven, alleen ben ik er nog niet. Door
mijn stoornis ben ik volledig afgekeurd. Ik
doe nu vrijwilligerswerk, maar uiteindelijk
wil ik toch weer een betaalde baan. En het
zou leuk zijn als ik inderdaad die levenspartner vind. De dwanghandelingen die ik
nu nog uitvoer, geven me een gevoel van
veiligheid. Het is natuurlijk een schijnveiligheid. Ook dat laatste stuk zal ik moeten
loslaten.”
GEEN ONSCHULDIG
POETSRITUEELTJE
Smetvrees is een vorm van de obsessief-compulsieve stoornis (OCS), legt Jonkers uit.
“Iemand met OCS heeft steeds terugkerende
gedachten die hij niet wil hebben. Dit zijn
dwanggedachten, ofwel obsessies. Vanuit die
obsessies ontstaan dwanghandelingen: de
compulsies. Als iemand met smetvrees deze
Hoewel ik leefde
als een non, was ik
er op een bepaald
moment van
overtuigd dat ik
besmet was met hiv
compulsies niet uitvoert, wordt de angst dat
er iets ergs gebeurt sterker en soms ondraaglijk. Bij sommige mensen leidt het ook tot
vermijdingsgedrag. Ze willen niet meer
aangeraakt worden en gaan situaties waarbij
ze anderen ontmoeten uit de weg.” Bleef het
nou bij een onschuldig poetsritueeltje, dan
viel het allemaal nog wel mee. Het venijnige
van smetvrees is dat het verergert. “Het sluipt
›
“Pas na elf jaar zocht ik hulp”
“Op mijn vijftiende veranderde mijn gedrag
ineens van normaal naar extreem. Ik waste
om de haverklap mijn handen en op straat
ontweek ik mensenmassa’s; ik vond het vies
om aangeraakt te worden. Ook liep ik met
een boog om lantaarnpalen heen. Daar
plasten honden tegenaan en ik was als de
dood dat die urine op mijn kleding zou
komen. Zodra ik ook maar dacht dat ik
besmet was met snot, spuug, poep of pies,
raakte ik in paniek en moest ik alles grondig
schoonmaken. Pas dan kon ik weer normaal
denken. Ik dacht dat ik gek was geworden
en vertelde het niemand. Ik voelde me
vreselijk alleen.”
“Pas na elf jaar zocht ik hulp. Er volgde een
lang en moeizaam traject van verschillende
gedragstherapieën. De laatste therapie heb
ik dik een jaar geleden afgerond. Sindsdien
heb ik mijn smetvrees voor zestig procent
onder controle. Nog steeds was ik onnodig
vaak mijn handen en houd ik er allerlei
schoonmaak- en ontsmettingsrituelen op
na. En ja, een vliegreis naar een ver land zit
er voorlopig niet in. Toch is het leefbaar nu.
Ik ben tevreden.”
“Ik heb te lang gewacht met zoeken naar
hulp en daardoor kan ik nu niet meer
genezen. Hoe eerder je er echter bij bent,
des te beter je geholpen kunt worden. Dat is
ook de boodschap die ik wil meegeven aan
mensen die net als ik een dwangstoornis
(denken te) hebben. Zoek zo snel mogelijk
hulp, want er is licht aan het eind van de
tunnel. Je moet je er alleen wel voor
openstellen.”
er meestal geleidelijk in en kan enorm uit de
“ERP is een vorm van cognitieve gedragsthe-
Makkelijk is bijvoorbeeld je handen zonder
hand lopen”, zegt Jonkers. “Een tijdige
rapie waarbij we mensen blootstellen aan
zeep wassen. Moeilijk is je handen op een dag
herkenning en aanpak zijn erg belangrijk.”
situaties die een bepaalde angst en een
helemaal niet wassen. We beginnen met de
Duidelijke oorzaken van smetvrees zijn er
daaropvolgende dwanghandeling uitlokken.
makkelijkste angsten en werken langzaam
niet. Erfelijke gevoeligheid speelt een rol,
Het is de bedoeling dat de patiënt probeert de
naar ‘moeilijk’ toe. We oefenen net zo lang tot
maar het kan ook aangeleerd zijn of ontstaan
handeling niet uit te voeren”, zegt Jonkers.
alle angsten zijn weggeëbd. Lukt het een keer
door een trauma of intense spanningen.
“We stellen daarvoor een ‘angsthiërarchie’ op,
niet om de dwanghandelingen te bedwingen,
Gelukkig is smetvrees goed te behandelen
waarin we de angsten en handelingen
dan moet de patiënt daar een gezonde
met exposure met responspreventie (ERP).
rangschikken van makkelijk naar moeilijk.
handeling tegenover zetten, zoals een rondje
Wie: Maaike van der Linden - 59 jaar Wat: ervaringsdeskundige en vrijwilliger
voor de Angst, Dwang en Fobie
Stichting, adfstichting.nl
“Mijn man is een fanatiek marathonloper en
loopt graag marathons in Amerika. Ik zou
graag meewillen, maar de afstand is te
groot. Het betekent dat ik in het vliegtuig
naar het toilet zal moeten. Tig mensen
zitten op dat toilet. Dat vind ik zo smerig dat
het voor mij geen optie is. Soms vraagt
iemand me waarom ik me er niet gewoon
overheen zet. Dat is pijnlijk. Smetvrees kun
je zomaar krijgen, net zoals een ander
zomaar reuma krijgt. Je kunt er niets aan
doen en je kunt je er al helemaal niet
‘overheen zetten’. Het is een chronische
handicap. Ik weet dat de dwanggedachten
die ik heb bizar en irreëel zijn. Toch moet ik
erin mee. Anders krijgen mijn angsten of
spanningen de overhand. En dat is ondraaglijk.”
SPUUG, POEP OF PLAS
40
Ik dacht dat ik
gek geworden
was en vertelde
het niemand.
Ik voelde me
vreselijk alleen
rennen in het park of tien keer opdrukken. Op
deze manier worden mensen aangezet na te
denken over de dwanghandeling die ze willen
gaan uitvoeren. Dat nadenken kan al genoeg
zijn om niet toe te geven. De therapie is pittig,
maar effectief. Toch lukt het soms niet
helemaal om de angsten en dwanghandelingen de baas te worden. Dan kunnen
medicijnen uitkomst bieden.”
«
41

Download Report