Havenmonitor
De economische betekenis van Nederlandse zeehavens 2002-2013
December 2014
Opgesteld voor: Ministerie van Infrastructuur en Milieu
Opgesteld door: Erasmus Universiteit Rotterdam (RHV)
Onderzoekers
Dr. Michiel Nijdam
Drs. Ing. Martijn van der Horst
Onno de Jong, MSc
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Colofon
De Havenmonitor 2013 is een uitgave van Erasmus Universiteit Rotterdam - RHV in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu.
Kijk voor meer informatie op www.eur.nl/rhv
Foto voorkant: Freek van Arkel
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Inhoudsopgave
1
DE NEDERLANDSE ZEEHAVENS .......................................................................................................................................................... 2
2
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
OVERZICHT ONTWIKKELINGEN .......................................................................................................................................................... 4
Verhouding met Nederlandse economie ......................................................................................................................................................... 4
Werkgelegenheid ............................................................................................................................................................................................. 5
Toegevoegde waarde ....................................................................................................................................................................................... 7
Indirecte effecten ............................................................................................................................................................................................. 9
Investeringen.................................................................................................................................................................................................. 10
3
AANPASSINGEN REKENMETHODE 2013 ........................................................................................................................................... 11
4
4.1
4.1
4.2
4.3
4.4
ECONOMISCHE BETEKENIS NEDERLANDSE ZEEHAVENS .................................................................................................................... 13
Haven- en Maritieme Monitor ....................................................................................................................................................................... 14
Economische ontwikkelingen 2002-2013 ...................................................................................................................................................... 15
Economische betekenis per zeehaven ........................................................................................................................................................... 16
Economische betekenis per sector ................................................................................................................................................................ 19
Private investeringen in Nederlandse zeehavens .......................................................................................................................................... 20
5
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
5.7
5.8
ECONOMISCHE ONTWIKKELING PER ZEEHAVEN EN SECTOR ............................................................................................................. 22
Economische indicatoren per zeehaven per sector (direct) .......................................................................................................................... 27
Werkgelegenheid ........................................................................................................................................................................................... 28
Toegevoegde Waarde .................................................................................................................................................................................... 60
Bedrijfsvestigingen ......................................................................................................................................................................................... 92
Economische indicatoren per zeehaven (indirect) ...................................................................................................................................... 118
Private investeringen per zeehavengebied .................................................................................................................................................. 123
Publieke investeringen per havengebied ..................................................................................................................................................... 125
BIJLAGE 1
GEHANTEERDE DEFINITIES EN ONDERZOEKSMETHODE ............................................................................................................. 130
BIJLAGE 2
OVERZICHT ZEEHAVENGERELATEERDE ACTIVITEITEN ................................................................................................................ 149
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
1 De Nederlandse Zeehavens
Deze Havenmonitor geeft inzicht in de economische ontwikkeling van de
Nederlandse Zeehavens. Figuur 1-1 geeft weer welke gebieden tot de
Nederlandse zeehavens worden gerekend. In Tabel 1-1, op de volgende
pagina, staat weergegeven welke zeehavens en zeehavengemeenten
worden onderscheiden.
2
Figuur 1-1: Zeehavengebieden in Nederland
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 1-1: Zeehavengebieden, zeehavens en zeehavengemeenten
Noordelijke Zeehavens
Noordzeekanaalgebied
Rijn- en Maasmond
Waarvan R’dam-Rijnmond
Scheldebekken
Zeehaven
Gemeente
Zeehaven
Gemeente
Zeehaven
Gemeente
Zeehaven
Gemeente
Zeehaven
Gemeente
Delfzijl
Eemshaven
Delfzijl
Eemsmond
Dordrecht
Moerdijk
Rotterdam
Schiedam
Rotterdam
Schiedam
Vlissingen
Borsele
Vlissingen
Borsele
Harlingen
Scheveningen
Den Haag
Vlaardingen
Vlaardingen
Terneuzen
Terneuzen
Den Helder
Den Helder
Amsterdam
Beverwijk
Velsen/
IJmuiden
Zaanstad
Dordrecht
Moerdijk
Harlingen
Amsterdam
Beverwijk
Velsen/
IJmuiden
Zaanstad
Alblasserdam*
Maassluis
Maassluis
Gorinchem*
HardinxveldGiessendam*
Drechtsteden
(excl. Dordrecht)
Hendrik-IdoAmbacht*
NieuwLekkerland*
Papendrecht*
Sliedrecht*
Zwijndrecht*
* Specifieke afbakening op basis van postcode
3
Overig
Rijnmond
Albrandswaard
Capelle aan den
IJssel
Krimpen aan den
IJssel
Lansingerland
Ridderkerk
Barendrecht
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Overzicht ontwikkelingen
In 2013 is de werkgelegenheid in de zeehavens vrijwel gelijk gebleven aan
de omvang in 2012. Er waren ongeveer 400 arbeidsplaatsen meer binnen
de havengebieden en er was een gelijk aantal arbeidplaatsen minder bij
het achterlandvervoer. In totaal waren er 170.489 havengerelateerde
arbeidsplaatsen in Nederland.
De haven(gerelateerde) bedrijven worden sterker beïnvloed door
economische cycli dan de gemiddelde bedrijvigheid in Nederland.
Waardoor in tijden van economische groei het aandeel van de zeehavens
toeneemt en in economisch mindere tijden het aandeel afneemt.
Procentuele verandering toegevoegde waarde (direct & indirect)
15%
10%
De toegevoegde waarde in de zeehavens is gedaald met €220 miljoen, een
daling van bijna 1%. De directe toegevoegde waarde van de Nederlandse
zeehavens bedraagt €22,24 miljard. De oorzaak van de daling is een
afname van de productie en winstgevendheid in de olie- en chemische
industrie en de elektriciteitsproductie.
5%
0%
'02-'03 '03-'04 '04-'05 '05-'06 '06-'07 '07-'08 '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '11-'13
-5%
-10%
-15%
Verhouding met Nederlandse economie
De zeehavens maken een belangrijk deel uit van de Nederlandse
economie. Het totaal van de directe en indirecte aan de havens
gerelateerde werkgelegenheid was 3,7% van de totale werkgelegenheid in
Nederland. De toegevoegde waarde, direct en indirect door de havens
gegenereerd, bedroeg €37 miljard in 2013. Dat is 5,8% van het bruto
binnenlands product. In 2013 is het aandeel van de havens in de
Nederlandse economie gestegen met 0,3 procentpunt ten opzichte van
2012. De stijging is een gecombineerd effect van een lichte daling van de
directe toegevoegde waarde en een stijging van de indirecte toegevoegde
waarde. De bedrijven in de haven hebben dus iets minder productie
geleverd, maar meer ingekocht in de Nederlandse economie, waardoor
per saldo de multiplier van havenactiviteiten vergroot is.
4
-20%
TW havens
BBP
Direct & indirect % van de havens in de NL economie
7,0%
6,0%
5,0%
4,0%
3,0%
2,0%
1,0%
0,0%
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Toegevoegde Waarde
Werkgelegenheid
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Werkgelegenheid
De directe werkgelegenheid in de havens wordt gemeten door op
bedrijfsniveau het aantal arbeidsplaatsen te meten. Er worden in de
Havenmonitor drie verschillende categorieën arbeid meegenomen.
Ten eerste de aan de knooppuntfunctie gerelateerde werkgelegenheid in
de haven, zoals de overslag en opslag van goederen en de planning van
transport. Ten tweede de arbeid direct gerelateerd aan de zeehavens voor
de aan en afvoer van goederen per spoor, binnenvaart, weg en pijpleiding.
Ten derde de werkgelegenheid bij bedrijven in productie, handel en
dienstverlening die direct aan de zeehaven gerelateerd is en daar
gevestigd zijn. Bijvoorbeeld de petrochemische industrie, scheepsbouw en
expertisebureaus.
Arbeidsplaatsen 2013
Terneuzen; 7.512
Borsele; 2.089
Vlissingen; 5.736
Scheveningen; 606
Moerdijk; 8.958
Delfzijl; 4.072
Eemsmond; 822
De totale werkgelegenheid in de Nederlandse zeehavens is vrijwel gelijk
gebleven in 2013. Per havenregio zijn er wel verschillen. In RotterdamRijnmond was een groei van 1500 arbeidsplaatsen, in de Drechtsteden een
groei van 400, Moerdijk liet een groei van 150 zien en in Den helder
kwamen er 40 arbeidsplaatsen bij. In de overige havengebieden was een
beperkte afname. Afname van de werkgelegenheid was er in het
Noordzeekanaalgebied (-1100), Zeeland (-680) en Groningen (-150).
Harlingen; 1.043
Den Helder; 2.045
Amsterdam; 17.062
Beverwijk; 542
Drechtsteden;
6.693
Velsen/Ijmuiden;
12.726
Dordrecht; 3.199
Overig Rijnmond;
9.706
Zaanstad; 3.619
Arbeidsplaatsen
120.000
100.000
Noordelijke zeehavens
80.000
Noordzeekanaalgebied
60.000
Scheldebekken
Rijn- en Maasmond
Maassluis; 440
Vlaardingen; 2.143
In totaal zijn er ruim 170 duizend arbeidsplaatsen direct verbonden aan de
Nederlandse zeehavens. De meeste daarvan zijn te vinden in de regio
Rotterdam-Rijnmond, bijna 94 duizend. Het Noordzeekanaalgebied kent
ruim 34 duizend arbeidsplaatsen in de haven. In de Zeeuwse havens zijn
ruim 15 duizend arbeidsplaatsen. Moerdijk en de Drechtsteden zijn goed
voor respectievelijk 9 duizend en bijna 10 duizend arbeidsplaatsen en in
Groningen zijn bijna 5 duizend arbeidsplaatsen in de haven.
40.000
Rotterdam; 78.852
20.000
Schiedam; 2.624
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
5
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
In de havens zijn ongeveer evenveel arbeidsplaatsen in de knooppunt
functie (vervoer, overslag, opslag) te vinden als in de vestigingsplaats
functies (handel, industrie en dienstverlening), beide 85.000. De
omvangrijkste deelsectoren zijn de industrie met 59 duizend
arbeidsplaatsen en vervoer met 52 duizend arbeidsplaatsen.
Arbeidsplaatsen naar sector 2013
Vervoer
11.228
15.104
51.708
Dienstverlening t.b.v. het
vervoer
Overslag/opslag
Gekeken naar de ontwikkelingen per sector is te zien dat de
werkgelegenheid in de knooppuntfunctie van de haven sterker reageert op
economische ontwikkelingen dan de vestigingsplaatsfunctie. Een
belangrijke oorzaak hiervan is de flexibele inzet van het wegvervoer.
Daardoor is ook te zien dat de afname van de werkgelegenheid na het
begin van de economische recessie in eerste instantie in de knooppunt
functie plaatsvond en pas later, in 2010, de werkgelegenheid in de
industrie afnam. Herstel van vervoersvolumes in 2011 en 2012 zorgde voor
een toename van werkgelegenheid in vooral het wegvervoer en, in
mindere mate, ook de binnenvaart. In 2013 zijn de transportvolumes niet
verder gegroeid.
Industrie
Verandering in werkgelegenheid per activiteit
8,0%
Groothandel
59.083
6,0%
19.058
14.308
Zakelijke en niet zakelijke
dienstverlening
4,0%
2,0%
0,0%
'02-03
'03-04
'04-05
'05-'06 '06-'07 '07-'08 '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13
-2,0%
Knooppunt
-4,0%
-6,0%
6
Vestigingsplaats
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Toegevoegde waarde
De toegevoegde waarde van een activiteit is de optelsom van de
vergoeding voor arbeid, kapitaal en ondernemerschap, oftewel lonen,
afschrijvingen en winst. Grotendeels komt dat overeen met de verkoop
minus de inkoop van een bedrijf, het geeft weer welke waarde een bedrijf
door zijn activiteiten toevoegt aan de economie. De toegevoegde waarde
die direct door activiteiten in de Nederlandse zeehavens gerealiseerd is
bedroeg in 2013 € 22,24 miljard. Dat is € 218 miljoen minder dan in het
jaar daarvoor. De toegevoegde waarde van de Nederlandse havens wordt
voor bijna de helft gerealiseerd in Rotterdam. Verder wordt er in
Terneuzen, Amsterdam, Velsen en Moerdijk meer dan 1 miljard euro aan
toegevoegde waarde gegenereerd in de haven.
Eemsmond; 143
Delfzijl; 524
Harlingen; 82
Den Helder; 295
Vlissingen; 584
Scheveningen; 63
Amsterdam; 1.810
Terneuzen;
1.898
Beverwijk; 75
Velsen/Ijmuiden;
1.194
Moerdijk; 1.217
Zaanstad; 464
Drechtsteden; 616
Dordrecht; 393
Overig Rijnmond;
972
Maassluis; 53
Vlaardingen;
218
Schiedam; 292
7
Rotterdam; 10.971
16.000
14.000
12.000
10.000
Noordelijke zeehavens
Noordzeekanaalgebied
8.000
Scheldebekken
6.000
Rijn- en Maasmond
4.000
2.000
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Toegevoegde waarde 2013 (x mln. euro)
Borsele; 378
Toegevoegde waarde (x mln euro, lopende prijzen)
18.000
De daling van de toegevoegde waarde is in veel gevallen een gevolg van
een lagere productie en winstgevendheid van de bedrijven in 2013. Vooral
in de olie- en chemische industrie en de elektriciteitsproductie. Vrijwel alle
havengebieden lieten een lichte daling zien, met uitzondering van de
Drechtsteden, Moerdijk en Den Helder.
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Toegevoegde waarde per sector 2013 (mln euro)
Verandering toegevoegde waarde '12-'13
-6,00%
-4,00%
-2,00%
0,00%
2,00%
Vervoer
4,00%
Noordelijke zeehavens
1.285
1.383
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
3.570
Overslag/opslag
Noordzeekanaalgebied
2.615
Industrie
Rotterdam-Rijnmond
Groothandel
overig Rijn- en Maasmond
2.682
10.708
Zakelijke en niet zakelijke
dienstverlening
Scheldebekken
Verandering in toegevoegde waarde per activiteit
In toegevoegde waarde gemeten bestaat het economisch belang van de
havens voor 48% uit industriële activiteiten, 24% diensten aan het vervoer,
16% uit vervoer en 12% handel en dienstverlening.
15,0%
De toegevoegde waarde van de vestigingsplaatsfuncties en de
knooppuntfunctie reageert duidelijk op de economische ontwikkelingen.
De oorzaken van de bewegingen zijn echter verschillend. In de industrie is
de verandering van de toegevoegde waarde voor een groot deel een
weerspiegeling van winstgevendheid, terwijl in de knooppunt sectoren het
volume een belangrijkere rol speelt.
0,0%
10,0%
5,0%
-5,0%
-10,0%
-15,0%
-20,0%
-25,0%
-30,0%
8
'02-03 '03-04 '04-05 '05-'06 '06-'07 '07-'08 '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11'12 '12'13
Knooppunt
Vestigingsplaats
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Indirecte effecten
Indirecte toegevoegde waarde (mln euro, lopende prijzen)
Naast de directe economische effecten in de haven en daar direct aan
gerelateerde activiteiten, bestaat er een bredere economische impact in
de Nederlandse economie. In de Havenmonitor worden de achterwaartse
effecten berekend, alle effecten van de inkopen die havenbedrijven doen
in de Nederlandse economie.
De indirecte toegevoegde waarde volgt over het algemeen een
vergelijkbaar patroon met de directe toegevoegde waarde. Hoe meer er
geproduceerd wordt, hoe meer er wordt ingekocht. De indirecte
toegevoegde waarde gecreëerd door de zeehavens is € 14,8 miljard in
2013. Er is sprake van een toename die voor ongeveer de helft een
resultaat is van inkoop door de olie- en petrochemische industrie. Zij
hebben meer ingekocht bij Nederlandse partijen, en vooral bij bedrijven
die hun inkoop ook voor een groot deel in Nederland doen.
De indirecte werkgelegenheid bedraagt ruim 155 duizend arbeidsplaatsen.
Ten opzichte van voorgaande jaren is er een lichte stijging in aantal
indirecte arbeidsplaatsen.
8.000
7.000
Rotterdam-Rijnmond
Noordzeekanaalgebied
Scheldebekken
overig Rijn- en Maasmond
Noordelijke zeehavens
mln euro
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Jaar
Indirecte werkgelegenheid (arbeidsplaatsen)
90.000
80.000
70.000
60.000
mln euro
Voor 2013 is gebruik gemaakt van de nieuwe nationale rekening van het
CBS volgens het Europees Stelsel van Rekeningen, die op onderdelen
afwijkt van eerdere nationale rekeningen. Hierdoor is de tijdreeks voor
indirecte effecten mogelijk niet volledig consistent. De gegevens over 2013
zijn de meest nauwkeurige inschatting op dit moment. Voor een
toelichting, zie hoofdstuk 3.
9.000
50.000
40.000
Rotterdam-Rijnmond
Noordzeekanaalgebied
Scheldebekken
Overig Rijn- en Maasmond
Noordelijke zeehavens
30.000
20.000
10.000
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Jaar
9
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Investeringen
De investeringen in Nederlandse zeehavens worden gedaan door private
bedrijven en door nationale en lokale overheden. Het totaal aan private
investeringen door bedrijven in de Nederlandse zeehavens bedroeg in
2012 €5,2 miljard1. Daarvan werd €3,1 miljard in de industrie geïnvesteerd,
€1,2 miljard in op-, overslag en dienstverlening aan het vervoer, en ruim
€600 miljoen in de zeevaart.
Private investeringen (X1000 euro, lopende prijzen)
4.500.000
4.000.000
Publieke investeringen
Ook de overheden, zowel nationaal als lokaal doen investeringen in de
Nederlandse havengebieden. De meeste van deze investeringen worden
gedaan door, of via, de havenbeheerders. In de meeste gevallen gaat het
om investeringen in gebouwen en terreinen.
Vooral de investeringen door Rotterdam in de Tweede Maasvlakte zijn
omvangrijk geweest de afgelopen jaren. In 2013 waren daar minder
investeringen nodig. Ook in de andere havens is door de havenbeheerders
minder geïnvesteerd in 2013 dan in voorgaande jaren.
700
3.500.000
NZKG
3.000.000
600
2.500.000
Publieke investeringen in zeehavens (x mln euro, lopende prijzen)
Noordelijke Zeehavens
Rotterdam-Rijnmond
2.000.000
500
1.500.000
400
1.000.000
500.000
Overig Rijn en Maasmond
Scheldebekken
Investeringen Infrastructuurfonds
300
0
Noordelijke
zeehavens
2000
2007
2001
2008
Noordzeekanaal Rijn- en Maasmond
gebied
2002
2009
2003
2010
2004
2011
Scheldebekken
200
2005
2012
2006
100
0
2007
1
Voor 2013 zijn nog geen volledige cijfers beschikbaar
10
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Aanpassingen rekenmethode 2013
In dit en het volgende hoofdstuk wordt gedetailleerd weergegeven hoe de
economische betekenis van de Nederlandse zeehavens zich ontwikkeld
heeft van 2002 tot en met 2013. Deze berekeningen worden elk jaar
uitgevoerd volgens dezelfde methode. Door ontwikkelingen in de
verzameling en verkrijgbaarheid van data zijn in de loop der jaren
aanpassingen aangebracht in de berekening. Na elke herziening worden de
voorgaande jaren herberekend, zodat een consistente tijdreeks ontstaat.
Met het verschijnen van een nieuwe Havenmonitor komen eerdere versies
te vervallen.
In de data over de havens en de methode zelf hebben dit jaar geen
aanpassingen plaatsgevonden. Wat wel veranderd is, zijn de economische
data van het CBS en de gegevens van het CBS over de
achterlandtransporten. Beide hebben een invloed op de uitkomsten van
de havenmonitor.
Het CBS heeft een omvangrijke revisie uitgevoerd, daarbij is aangesloten
bij het Europees Systeem van Rekeningen (ESR2010) en heeft tevens een
bronnenrevisie plaatsgevonden. Zowel in de rekenmethode als in de
gebruikte bronnen zijn dus aanpassingen doorgevoerd.
Het CBS zegt over de gevolgen: “De omvang van het bruto binnenlands
product (bbp) voor het verslagjaar 2010 (het nieuwe ijkjaar) is met 44,7
miljard euro naar boven bijgesteld (7,6 procent). Hiervan is 3,0
procentpunt het gevolg van het doorvoeren van de nieuwe internationale
richtlijnen. Als gevolg van de herijking op nieuwe bronnen wordt het BBP
met 4,6 procentpunt bijgesteld. De omvang van het bruto nationaal
inkomen (BNI) is voor het verslagjaar 2010 met 57,7 miljard euro naar
boven bijgesteld (10,0 procent). Hiervan is 44,7 miljard euro het gevolg van
11
de bijstelling van het BBP en 13,0 miljard euro van de bijstelling van de
primaire inkomensstromen met het buitenland.
De aangepaste rekenmethode zorgt ervoor dat in de meeste sectoren een
hogere werkgelegenheid, productie en toegevoegde waarde wordt
gemeten. Ook in de sectoren in de havens is dat het geval. Tevens zijn de
arbeidsrekeningen opnieuw opgesteld. Het aantal werkzame personen is
in de meeste sectoren naar boven bijgesteld. De kengetallen voor de
toegevoegde waarde per arbeidsplaats zijn daardoor ook veranderd.
De nieuwe berekeningsmethode van het CBS is in de havenmonitor met
terugwerkende kracht toegepast. De voorgaande jaren leveren dus ook
andere waardes op voor de economische prestatie van de havens. De
directe werkgelegenheid in de havens verandert hierdoor niet, omdat deze
op bedrijfsniveau wordt verzameld en niet is afgeleid van CBS statistieken.
De nieuwe manier van rekenen door het CBS zorgt ook voor een
verandering in de input/output tabellen die in de monitor gebruikt worden
om de indirecte effecten te berekenen. Deze nieuwe tabel is wel voor 2013
beschikbaar, maar niet voor eerdere jaren, waardoor de indirecte effecten
in 2013 hoger worden geschat dan voorgaande jaren. Wanneer de
definitieve versies van de eerdere input/output tabellen beschikbaar zijn
kunnen deze alsnog worden opgenomen in de havenmonitor.
De indirecte werkgelegenheid is met terugwerkende kracht herberekend.
De nieuwe metingen over arbeid en productie leveren andere kengetallen
op voor de arbeidsinput-coëfficiënt die gebruikt wordt in deze
berekeningen. Er zijn meer werknemers nodig om de door de haven
ingekochte producten en diensten te produceren. De indirecte
werkgelegenheid als gevolg van havenactiviteiten komt daardoor in de
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
nieuwe berekeningen structureel hoger te liggen. Herberekening heeft tot
2009 volledig plaatsgevonden. Voor 2008 en eerder lukt dat niet volledig
omdat daar zowel de arbeidsrekeningen als de input/output tabellen een
andere indeling hebben gekregen. Voor die jaren is per sector een
ophoogfactor berekend op basis van de oude en de nieuwe gegevens over
het jaar 2009.
De achterlandstatistieken en de gegevens over de arbeid in de
vervoerssectoren zijn door het CBS ook aangepast, waardoor de
inschatting van het havengerelateerde vervoer in deze havenmonitor ook
verandert. De verbeterde inschatting van het aantal tonkilometers en het
aantal werkzame personen leidt tot een hoger aantal arbeidsplaatsen in de
achterlandsectoren.
12
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Economische betekenis Nederlandse zeehavens
Tabel 0-1: Zeehavengerelateerde werkgelegenheid in Nederland in 2013
Werkgelegenheid (arbeidsplaatsen)
Locatiegebonden zeehavengerelateerde activiteiten
Niet-locatiegebonden zeehavengerelateerde activiteiten
Directe werkgelegenheid zeehavengebieden
In % van totaal in Nederland
Indirecte werkgelegenheid
In % van totaal in Nederland
Totale werkgelegenheid zeehavengerelateerde activiteiten
In % van totaal in Nederland
Werkgelegenheid in Nederland
123.522
46.967
170.489
2,0%
155.336
1,8%
325.825
3,7%
8.700.000
Bron: EUR obv LISA2 en CBS data
Tabel 0-2: Zeehavengerelateerde toegevoegde waarde in Nederland in 2013 (in lopende prijzen)
Toegevoegde waarde (mrd Euro, lopende
prijzen, bruto tegen factorkosten)
Locatiegebonden zeehavengerelateerde activiteiten
Niet-locatiegebonden zeehavengerelateerde activiteiten
Directe toegevoegde waarde zeehavengebieden
In % van totaal in Nederland
Indirecte toegevoegde waarde
In % van totaal in Nederland
Totale toegevoegde waarde zeehavengerelateerde activiteiten
In % van totaal in Nederland
Bruto binnenlands product
Bron: EUR obv LISA en CBS data
2
Landelijk Informatiesysteem voor Arbeidsplaatsen en Vestigingen
13
19,19
3,05
22,24
3,5%
14,8
2,3%
37,0
5,8%
642,9
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Haven- en Maritieme Monitor
Dit jaar is een volledige vergelijking gemaakt met de Maritieme Monitor. Dit geeft een overzicht van welke maritieme activiteiten in de havens plaats vinden
en welke in een ander deel van Nederland.
Totaal zeehavens
170.489
22.242
Niet maritiem binnen de havengebieden
Tabel 0-3: Vergelijking Havenmonitor - Maritieme Monitor
(WP- arbeidsplaatsen, TW- toegevoegde waarde in mln. euro)
Totaal maritieme sectoren
Maritiem buiten de havengebieden
offshore
WP
27.160
TW
2.357
maritieme dienstverlening
11.287
962
maritieme dienstverlening
watersportindustrie
12.397
880
maritieme toeleveranciers
15.632
1.697
WP
TW
industrie
46.730
9.622
handel
13.446
1.225
dienstverlening
10.761
1.234
Maritiem binnen de havengebieden
WP
20.657
TW
1.669
9.349
724
watersportindustrie
10.492
877
watersportindustrie
maritieme toeleveranciers
15.605
1.494
zeevaart
4.176
552
scheepsbouw
7.493
812
offshore
offshore
WP
6.503
TW
688
maritieme dienstverlening
1.938
238
27
3
maritieme toeleveranciers
1.905
203
zeevaart
3.260
434
scheepsbouw
3.847
260
8.925
630
516
49
2.471
188
31.234
5.013
WP
TW
7.436
986
scheepsbouw
11.340
1.072
binnenvaart
13.602
980
binnenvaart
4.677
350
binnenvaart
visserij
2.263
257
visserij
1.747
208
visserij
waterbouw
6.316
604
waterbouw
3.845
416
waterbouw
40.988
6.342
havens
9.755
1.329
148.421
16.137
zeevaart
havens
Totaal Maritieme monitor
havens
Aan haven gerelateerd vervoer
spoorvervoer
wegvervoer
pijpleiding
14
1.692
101
37.182
2.227
53
125
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Economische ontwikkelingen 2002-2013
Tabel 0-4: Ontwikkeling in zeehavengerelateerde werkgelegenheid in 2002-2013
2002
Locatiegebonden zeehaven activiteiten
Niet-locatiegebonden zeehaven activiteiten
Directe werkgelegenheid zeehavengebieden
In % van totaal in Nederland
Indirecte werkgelegenheid
In % van totaal in Nederland
Totale werkgelegenheid zeehaven
In % van totaal in Nederland
Arbeidsplaatsen in Nederland
2003
2004
2005
2006
Arbeidsplaatsen
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
125.821
122.303
121.792
120.173
121.974
123.277
125.090
127.239
122.186
121.791
123.128
123.522
34.681
35.557
32.281
35.524
37.619
41.020
41.855
41.999
41.243
42.492
47.373
46.967
160.502
157.859
154.073
155.697
159.593
164.297
166.945
169.237
163.429
164.284
170.500
170.489
1,9%
1,9%
1,9%
1,9%
1,9%
1,9%
1,9%
1,9%
1,9%
1,9%
1,9%
2,0%
143.726
141.489
142.825
143.386
151.138
162.522
161.468
156.354
148.383
151.379
153.623
155.336
1,7%
1,7%
1,7%
1,7%
1,8%
1,9%
1,8%
1,8%
1,7%
1,7%
1,7%
1,8%
304.228
299.349
296.898
299.083
310.731
326.819
328.413
325.591
311.811
315.663
324.123
325.825
3,6%
3,6%
3,6%
3,6%
3,6%
3,7%
3,7%
3,7%
3,6%
3,6%
3,7%
3,7%
8.428.000 8.381.000 8.283.000 8.339.000 8.519.000 8.771.000 8.914.000 8.838.000 8.778.000 8.854.000 8.812.000 8.700.000
Bron: EUR obv LISA en CBS data
Tabel 0-5: Ontwikkeling in zeehavengerelateerde toegevoegde waarde in 2002-2013 (in lopende prijzen)
2002
Locatiegebonden zeehaven activiteiten
Niet-locatiegebonden zeehaven activiteiten
Directe economische betekenis zeehaven
In % van totaal in Nederland
Indirecte economische betekenis
In % van totaal in Nederland
Totale economische betekenis zeehaven
In % van totaal in Nederland
Bruto binnenlands product
14,7
2,0
16,7
3,4%
8,9
1,8%
25,6
5,2%
493,6
2003
15,3
2,0
17,4
3,4%
9,3
1,8%
26,7
5,3%
505,8
2004
17,2
1,9
19,0
3,7%
9,6
1,9%
28,7
5,5%
520,3
Toegevoegde waarde (in mrd euro, lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
19,2
2,0
21,2
3,9%
10,3
1,9%
31,5
5,8%
540,7
19,7
2,3
22,0
3,8%
11,4
2,0%
33,4
5,8%
573,4
21,0
2,6
23,5
3,9%
12,6
2,1%
36,1
5,9%
608,7
22,5
2,8
25,2
4,0%
13,6
2,1%
38,9
6,1%
635,8
2011
2012
2013
17,7
2,6
20,4
3,3%
12,2
2,0%
32,5
5,3%
617,7
18,1
2,9
21,0
3,3%
11,2
1,8%
32,2
5,1%
631,5
18,9
2,7
21,6
3,4%
12,2
1,9%
33,8
5,3%
642,9
19,45
3,01
22,46
3,5%
13,1
2,0%
35,5
5,5%
640,6
19,19
3,05
22,24
3,5%
14,8
2,3%
37,0
5,8%
642,9
2009
2.969
2010
2.903
2011
2.900
2012
3.031
2013
3.007
Bron: EUR obv LISA en CBS data
Tabel 0-6: Ontwikkeling in zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen in 2002-2013
Zeehavens
Totaal havens
Bron: EUR obv LISA
15
Bedrijfsvestigingen
2002
3.006
2003
2.972
2004
2.981
2005
2.946
2006
2.952
2007
3.016
2008
3.005
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Economische betekenis per zeehaven
Tabel 0-7: Directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid, toegevoegde waarde en aantal bedrijfsvestigingen per zeehavengebied en zeehaven in 2013
Zeehavengebieden
Noordelijke zeehavens
Delfzijl
Eemsmond
Harlingen
Den Helder
Noordzeekanaalgebied
Amsterdam
Beverwijk
Velsen/IJmuiden
Zaanstad
Rijn- en Maasmond
Werkgelegenheid
WP
%
7.982
4,7%
Toegevoegde waarde
mln. Euro
%
1.044
4,7%
Bedrijfsvestigingen
aantal
%
334
11,1%
4.072
2,4%
524
2,4%
121
4,0%
822
0,5%
143
0,6%
44
1,5%
1.043
0,6%
82
0,4%
80
2,7%
2.045
1,2%
295
1,3%
89
3,0%
33.949
19,9%
3.542
15,9%
625
20,8%
17.062
10,0%
1.810
8,1%
279
9,3%
542
0,3%
75
0,3%
52
1,7%
12.726
7,5%
1.194
5,4%
183
6,1%
3.619
2,1%
464
2,1%
111
3,7%
113.221
66,4%
14.795
66,5%
1.953
64,9%
78.852
46,3%
10.971
49,3%
934
31,1%
2.624
1,5%
292
1,3%
80
2,7%
2.143
1,3%
218
1,0%
56
1,9%
440
0,3%
53
0,2%
24
0,8%
9.706
5,7%
972
4,4%
393
13,1%
3.199
1,9%
393
1,8%
96
3,2%
6.693
3,9%
616
2,8%
94
3,1%
8.958
5,3%
1.217
5,5%
238
7,9%
Rotterdam
Schiedam
Vlaardingen
Maasluis
Overig Rijnmond
Dordrecht
Drechtse steden
Moerdijk
Scheveningen
waarvan Rotterdam-Rijnmond
606
0,4%
63
0,3%
38
1,3%
93.765
55,0%
12.506
56,2%
1.487
49,5%
Scheldebekken
15.337
9,0%
2.860
12,9%
191
6,4%
5.736
3,4%
584
2,6%
72
2,4%
2.089
1,2%
378
1,7%
27
0,9%
7.512
4,4%
1.898
8,5%
92
3,1%
170.489
100%
22.242
100%
3.007
100%
Vlissingen
Borsele
Terneuzen
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
16
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-8: Indirecte zeehavengerelateerde werkgelegenheid en toegevoegde waarde per zeehavengebied en zeehaven in 2013
Zeehavengebieden
Noordelijke zeehavens
Delfzijl
Eemshaven
Harlingen
Den Helder
Noordzeekanaalgebied
Amsterdam
Beverwijk
Velsen/IJmuiden
Zaanstad
Rijn-Maasmond
Rotterdam
Schiedam
Vlaardingen
Maassluis
Overig Rijnmond
Dordrecht
Drechtsteden
Moerdijk
Scheveningen
waarvan Rotterdam-Rijnmond
Scheldebekken
Vlissingen
Borsele
Terneuzen
Totaal Nederlandse zeehavengebieden
Bron: EUR obv LISA en CBS data
17
Arbeidsplaatsen
WP
%
8.515
5,5%
4.580
2,9%
682
0,4%
912
0,6%
2.340
1,5%
32.429
20,9%
12.629
8,1%
536
0,3%
14.559
9,4%
4.705
3,0%
98.372
68.223
2.154
1.301
314
7.088
3.802
7.532
7.583
375
79.080
63,3%
43,9%
1,4%
0,8%
0,2%
4,6%
2,4%
4,8%
4,9%
0,2%
50,9%
16.020
3.981
3.964
8.075
155.336
10,3%
2,6%
2,6%
5,2%
100%
Toegevoegde waarde
mln. Euro
%
566
3,8%
382
2,6%
59
0,4%
49
0,3%
76
0,5%
2.670
18,0%
963
6,5%
41
0,3%
1.215
8,2%
452
3,1%
9.610
64,9%
7.357
49,7%
164
1,1%
108
0,7%
23
0,2%
419
2,8%
287
1,9%
541
3,7%
688
4,7%
23
0,2%
8.071
54,5%
1.952
310
321
1.321
14.798
13,2%
2,1%
2,2%
8,9%
100%
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-9: Totale zeehavengerelateerde werkgelegenheid en toegevoegde waarde, per zeehaven in 2013
Zeehavengebieden
Noordelijke zeehavens
Delfzijl
Eemshaven
Harlingen
Den Helder
Noordzeekanaalgebied
Amsterdam
Beverwijk
Velsen/IJmuiden
Zaanstad
Rijn-Maasmond
Rotterdam
Schiedam
Vlaardingen
Maassluis
Overig Rijnmond
Dordrecht
Drechtsteden
Moerdijk
Scheveningen
waarvan Rotterdam-Rijnmond
Scheldebekken
Vlissingen
Borsele
Terneuzen
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
18
Direct
7.982
WP
Indirect
8.515
Totaal
16.497
TW (mln. euro)
Direct
Indirect
Totaal
1.044
566
1.610
4.072
822
1.043
2.045
4.580
682
912
2.340
8.652
1.504
1.956
4.385
524
143
82
295
382
59
49
76
906
203
131
371
33.949
32.429
66.378
3.542
2.670
6.213
17.062
542
12.726
3.619
12.629
536
14.559
4.705
29.691
1.078
27.285
8.324
1.810
75
1.194
464
963
41
1.215
452
2.773
116
2.408
916
113.221
98.372
211.593
14.795
9.610
24.405
78.852
2.624
2.143
440
9.706
3.199
6.693
8.958
606
68.223
2.154
1.301
314
7.088
3.802
7.532
7.583
375
147.075
4.778
3.444
754
16.794
7.001
14.225
16.541
981
10.971
292
218
53
972
393
616
1.217
63
7.357
164
108
23
419
287
541
688
23
18.328
456
326
76
1.391
681
1.157
1.905
85
93.765
79.080
172.845
12.506
8.071
20.577
15.337
16.020
31.357
2.860
1.952
4.812
5.736
2.089
7.512
3.981
3.964
8.075
9.717
6.053
15.587
584
378
1.898
310
321
1.321
894
699
3.219
170.489
155.336
325.825
22.242
14.798
37.040
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Economische betekenis per sector
Tabel 0-10: Directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid, toegevoegde waarde en bedrijfsvestigingen per sector in 2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
19
Werkgelegenheid
WP
%
85.074
49,9%
Toegevoegde Waarde
mln. Euro
%
8.866
39,9%
51.708
30,3%
3.570
16,0%
3.854
2,3%
485
2,2%
8.928
5,2%
631
2,8%
37.182
21,8%
2.227
10,0%
1.692
1,0%
101
0,5%
53
0,0%
125
0,6%
19.058
11,2%
2.615
11,8%
14.308
8,4%
2.682
12,1%
85.415
50,1%
13.376
60,1%
59.083
34,7%
10.708
48,1%
6.157
3,6%
846
3,8%
4.356
2,6%
1.641
7,4%
12.875
7,6%
4.379
19,7%
17.951
10,5%
1.547
7,0%
6.717
3,9%
505
2,3%
3.046
1,8%
952
4,3%
7.981
4,7%
838
3,8%
15.104
8,9%
1.383
6,2%
11.228
6,6%
1.285
170.489
100,0%
22.242
Bedrijfsvestigingen
aantal
%
1.339
44,5%
6,8%
203
4,5%
134
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
28,0%
843
9,8%
295
1.669
824
101
20
108
213
185
30
173
55,5%
610
237
20,3%
5,8%
100,0%
3.007
100,0%
27,4%
3,4%
0,7%
3,6%
7,1%
6,2%
1,0%
5,8%
7,9%
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Private investeringen in Nederlandse zeehavens
Tabel 0-11 toont het totaal aan private investeringen in zeehavengerelateerde activiteiten in de Nederlandse zeehavengebieden in 2012 (gegevens voor 2013
zijn nog niet volledig). Daar waar het CBS de cijfers niet bekend kan maken vanwege haar geheimhoudingsplicht is een x weergegeven. De gearceerde vakken
zijn deeltotalen waarin de niet bekende detailcijfers niet zijn opgenomen.
Tabel 0-11: Private investeringen in zeehavengerelateerde activiteiten in de Nederlandse zeehavengebieden in 2012 (x 1000 Euro excl. BTW in marktprijzen)
Rijn- en Maasmond
Hoofdsector en Subsector
Nederlandse
zeehavens
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Transport en distributie
Zeevaart
Binnenvaart
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Zakelijke diensten en openbaar bestuur
Totaal
Bron: CBS (x = niet beschikbaar vanwege geheimhouding)
20
Noordelijke
zeehavens
3.144.123
48.770
677.992
756.922
26.893
23.699
114.597
209.365
379.602
X
Noordzeekanaalgebied
Totaal
waarvan
RotterdamRijnmond
Scheldebekken
60.703
4.010
1.247
X
100.825
283.061
26.029
X
31.030
X
2.335
X
105.308
2.161.558
22.741
X
665.190
17.319
20.117
X
X
1.605.690
21.531
677.992
593.408
11.151
6.924
114.597
X
319.901
X
X
X
5.565
X
X
3.232
156.325
6.338
25.538
109.708
86.825
14.741
1.871.804
624.732
54.639
1.192.433
85.125
74.828
913
9.385
100.626
22.639
6.720
71.267
1.613.088
513.192
43.995
1.055.901
1.465.022
376.390
40.432
1.048.200
72.965
14.074
3.011
55.881
55.488
1.314
20.896
28.549
15.286
4.729
5.227.740
472.379
430.122
3.912.903
3.172.823
412.337
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-12 toont de verhouding tussen de in 2012 gerealiseerde investeringen in materiële vaste activa van ondernemingen actief in zeehavengerelateerde
sectoren en de investeringen in deze sectoren in geheel Nederland.
Tabel 0-12: Private investeringen in zeehavengerelateerde activiteiten in Nederland tov het totaal per sector in 2012 ( X 1000 Euro excl. BTW in marktprijzen)
Hoofdsector en Subsector
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Transport en distributie
Zeevaart
Binnenvaart
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Zakelijke diensten en openbaar bestuur
Totaal
Bron: CBS (x = niet beschikbaar vanwege geheimhouding)
21
Nederland
totaal
Nederlandse
zeehavens
Percentage
10.126.600
470.211
700.508
1.617.597
361.345
112.726
4.329.745
2.534.468
3.144.123
48.770
677.992
756.922
26.893
23.699
114.597
209.365
31%
x
x
47%
x
21%
x
8%
653.337
156.325
24%
3.227.641
1.628.872
128.962
1.469.807
1.871.804
624.732
54.639
1.192.433
58%
38%
42%
81%
291.260
55.488
19%
14.298.838
5.227.740
37%
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Economische ontwikkeling per zeehaven en sector
Tabel 0-1: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per zeehaven in 2002-2013
Zeehavens
Arbeidsplaatsen
2007
2008
7.681
7.955
4.219
4.295
656
659
1.075
1.044
1.730
1.957
Noordelijke zeehavens
Delfzijl
Eemsmond
Harlingen
Den Helder
2002
8.500
5.057
606
901
1.937
2003
8.410
5.060
534
895
1.920
2004
8.231
4.930
567
868
1.866
2005
8.031
4.779
602
860
1.792
2006
7.780
4.400
581
926
1.874
Noordzeekanaalgebied
Amsterdam
Beverwijk
Velsen/IJmuiden
Zaanstad
34.483
15.524
607
14.846
3.505
32.939
14.734
595
14.147
3.463
32.048
14.522
631
13.457
3.439
32.489
14.771
698
13.706
3.314
33.452
16.062
688
13.424
3.278
35.010
17.080
713
13.554
3.663
102.630
69.102
2.452
1.727
461
8.310
3.595
6.336
9.272
1.376
82.052
101.814
69.176
2.393
1.690
401
7.791
3.579
5.921
9.274
1.589
81.451
99.474
67.647
2.407
1.564
396
7.334
3.561
5.788
9.248
1.528
79.348
100.400
69.080
2.653
1.690
405
7.234
3.146
5.567
9.339
1.286
81.062
102.995
71.188
2.564
1.572
415
7.508
3.327
5.577
9.571
1.272
83.248
14.888
6.106
1.612
7.171
14.696
6.021
1.574
7.101
14.319
5.730
1.624
6.965
14.776
5.993
1.680
7.104
160.502
157.859
154.073
155.697
Rijn- en Maasmond
Rotterdam
Schiedam
Vlaardingen
Maassluis
Overig Rijnmond
Dordrecht
Drechtsteden
Moerdijk
Scheveningen
Rotterdam-Rijnmond
Scheldebekken
Vlissingen
Borsele
Terneuzen
Totaal Nederland
Bron: EUR obv LISA en CBS data
22
2009
8.213
4.443
773
1.110
1.887
2010
8.192
4.285
845
1.191
1.871
2011
8.152
4.362
774
1.076
1.941
2012
8.157
4.176
866
1.112
2.003
2013
7.982
4.072
822
1.043
2.045
35.677
17.876
727
13.445
3.628
34.767
17.292
613
13.293
3.569
33.905
16.550
565
13.235
3.555
33.847
16.682
573
12.955
3.636
35.065
17.103
591
13.578
3.793
33.949
17.062
542
12.726
3.619
105.919
73.222
2.647
2.409
419
7.684
3.525
5.698
9.577
739
86.381
107.594
74.039
2.675
2.312
423
8.192
3.583
5.829
9.777
764
87.641
109.544
74.857
2.636
2.558
457
8.791
3.605
6.001
9.921
718
89.299
106.033
72.556
2.571
2.528
417
8.057
3.429
6.054
9.656
766
86.128
106.698
74.195
2.560
1.943
417
8.409
3.416
5.988
9.045
725
87.524
111.257
78.410
2.604
2.286
421
8.552
3.434
6.045
8.801
704
92.273
113.221
78.852
2.624
2.143
440
9.706
3.199
6.693
8.958
606
93.765
15.367
6.419
1.734
7.214
15.687
6.727
1.744
7.216
15.718
6.682
1.732
7.304
16.714
6.975
1.893
7.845
15.298
6.324
1.732
7.242
15.587
6.555
1.809
7.223
16.021
6.339
2.023
7.660
15.337
5.736
2.089
7.512
159.593
164.297
166.945
169.237
163.429
164.284
170.500
170.489
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-2: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per zeehaven in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Zeehavens
Toegevoegde Waarde (in mln. euro, in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
1.122
1.106
1.070
1.198
989
1.109
703
598
565
605
498
571
103
116
145
138
149
163
74
79
91
90
82
101
242
313
270
365
260
274
Noordelijke zeehavens
Delfzijl
Eemsmond
Harlingen
Den Helder
2002
855
514
84
60
197
2003
903
548
85
62
207
2004
1.008
632
89
68
219
Noordzeekanaalgebied
Amsterdam
Beverwijk
Velsen/IJmuiden
Zaanstad
2.740
1.235
54
1.175
276
2.882
1.263
56
1.280
282
3.223
1.353
65
1.510
294
3.566
1.519
82
1.662
304
3.820
1.714
86
1.711
309
4.017
1.854
92
1.705
366
4.107
1.945
108
1.645
410
3.534
1.656
78
1.390
411
10.964
8.042
318
132
41
589
353
488
881
119
9.123
11.360
8.429
331
127
32
566
348
467
919
143
9.483
12.239
9.223
222
137
33
585
379
516
999
145
10.200
13.769
10.569
250
156
37
622
404
550
1.070
111
11.634
14.061
10.582
252
155
39
662
498
586
1.175
113
11.690
15.192
11.444
267
245
45
710
530
592
1.283
77
12.710
16.518
12.519
275
299
48
813
595
623
1.273
74
13.953
2.135
536
235
1.364
2.217
540
258
1.419
2.550
581
291
1.679
2.773
637
377
1.759
2.973
713
385
1.874
3.252
771
425
2.056
16.693
17.362
19.020
21.229
21.960
23.532
Rijn- en Maasmond
Rotterdam
Schiedam
Vlaardingen
Maassluis
Overig Rijnmond
Dordrecht
Drechtsteden
Moerdijk
Scheveningen
waarvan Rotterdam-Rijnmond
Scheldebekken
Vlissingen
Borsele
Terneuzen
Totaal NL havens
Bron: EUR obv LISA en CBS data
23
2011
1.114
589
158
84
283
2012
1.075
538
160
86
291
2013
1.044
524
143
82
295
3.640
1.782
76
1.374
408
3.624
1.821
82
1.287
434
3.606
1.826
87
1.216
477
3.542
1.810
75
1.194
464
13.089
9.589
266
234
47
777
398
583
1.133
62
10.912
13.340
9.699
279
258
49
803
386
583
1.210
73
11.088
13.851
10.186
286
221
51
871
406
542
1.221
67
11.615
14.808
11.147
291
234
51
874
415
551
1.181
64
12.597
14.795
10.971
292
218
53
972
393
616
1.217
63
12.506
3.400
802
453
2.145
2.739
744
350
1.644
2.892
733
273
1.886
3.005
698
300
2.007
2.971
656
379
1.937
2.860
584
378
1.898
25.223
20.351
20.981
21.594
22.460
22.242
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-3: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per zeehaven in 2002-2013
Zeehavens
Bedrijfsvestigingen
2007
2008
339
343
129
136
40
39
71
69
99
99
2009
354
140
45
73
96
2010
360
141
50
77
92
2011
338
133
45
68
92
2012
351
128
47
79
97
2013
334
121
44
80
89
690
321
57
199
113
680
319
54
191
116
664
305
53
188
118
645
295
54
179
117
641
293
53
185
110
625
279
52
183
111
1.907
915
75
56
24
378
90
80
249
40
1.448
1.904
895
79
53
25
374
91
79
263
45
1.426
1.870
884
81
51
24
380
98
82
231
39
1.420
1.789
846
76
53
21
337
104
88
216
48
1.333
1.827
873
74
47
21
350
104
88
222
48
1.365
1.933
940
74
51
23
382
97
92
233
41
1.470
1.953
934
80
56
24
393
96
94
238
38
1.487
162
68
22
72
161
68
22
71
159
67
22
70
163
69
23
71
194
83
25
86
194
76
26
92
203
81
28
94
191
72
27
92
2.952
3.016
3.005
2.969
2.903
2.900
3.031
3.007
Noordelijke zeehavens
Delfzijl
Eemsmond
Harlingen
Den Helder
2002
369
126
51
70
122
2003
378
141
45
70
122
2004
376
142
43
73
118
2005
365
143
39
68
115
2006
362
144
39
65
114
Noordzeekanaalgebied
Amsterdam
Beverwijk
Velsen/IJmuiden
Zaanstad
668
297
59
194
118
658
299
57
192
110
654
304
54
187
109
665
308
53
190
114
645
290
54
186
115
699
326
59
197
117
1.898
942
78
56
23
364
85
85
230
35
1.463
1.868
906
80
57
22
360
88
81
235
39
1.425
1.879
901
78
57
21
366
89
89
238
40
1.423
1.844
872
77
60
21
368
85
81
241
39
1.398
1.867
890
73
55
22
376
84
79
248
40
1.416
156
63
18
75
156
64
19
73
161
65
22
74
157
66
22
69
3.006
2.972
2.981
2.946
Rijn- en Maasmond
Rotterdam
Schiedam
Vlaardingen
Maassluis
Overig Rijnmond
Dordrecht
Drechtsteden
Moerdijk
Scheveningen
waarvan Rotterdam-Rijnmond
Scheldebekken
Vlissingen
Borsele
Terneuzen
Totaal havens
Bron: EUR obv LISA
24
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-4: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
2002
72.119
40.914
4.938
7.564
26.920
1.418
73
17.064
14.141
2003
72.249
41.928
5.853
7.453
27.226
1.325
71
16.453
13.869
2004
69.198
38.786
5.749
7.544
24.248
1.177
68
16.511
13.901
2005
72.869
41.632
5.440
7.830
27.112
1.186
65
16.410
14.826
2006
75.606
43.389
5.180
7.615
29.356
1.175
63
17.297
14.919
Arbeidsplaatsen
2007
2008
78.998
80.736
47.016
47.236
5.444
4.770
7.616
7.765
32.792
33.448
1.103
1.199
60
53
17.154
18.300
14.828
15.200
2009
81.030
47.382
4.699
8.251
33.122
1.259
51
18.025
15.623
2010
79.140
46.271
4.303
8.278
32.129
1.505
55
18.109
14.760
2011
80.267
47.622
4.332
8.448
33.219
1.568
56
18.383
14.262
2012
85.972
52.315
4.059
8.749
37.812
1.641
55
19.146
14.511
2013
85.074
51.708
3.854
8.928
37.182
1.692
53
19.058
14.308
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en
metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
88.383
64.545
6.491
3.963
15.683
85.610
61.929
6.326
3.932
14.952
84.875
60.848
6.108
3.925
15.085
82.828
58.917
6.595
3.950
14.469
83.988
59.144
6.553
3.883
14.701
85.299
59.051
6.777
3.901
14.419
86.209
60.046
6.746
4.085
14.334
88.208
60.688
6.629
4.212
13.726
84.289
59.546
6.495
4.304
13.284
84.016
59.063
6.359
4.363
13.201
84.529
59.101
6.550
4.394
12.899
85.415
59.083
6.157
4.356
12.875
20.305
19.269
18.765
18.279
18.220
18.197
18.494
18.916
18.322
18.342
18.224
17.951
7.600
3.254
7.249
7.376
3.044
7.030
6.330
3.678
6.957
5.679
3.162
6.783
5.879
3.105
6.803
6.051
2.860
6.846
6.224
3.052
7.111
7.016
3.183
7.006
6.833
3.219
7.089
6.777
3.250
6.771
6.810
3.321
6.903
6.717
3.046
7.981
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke
dienstverlening
13.584
13.006
13.297
13.424
13.786
14.306
14.079
14.336
14.188
14.046
14.356
15.104
10.254
10.675
10.730
10.487
11.058
11.942
12.085
13.184
10.556
10.908
11.072
11.228
160.502
157.859
154.073
155.697
159.593
164.297
166.945
169.237
163.429
164.284
170.500
170.489
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Totaal
Bron: EUR obv LISA
25
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-5: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
2002
5.872
2.668
628
392
1.415
75
158
1.594
1.611
2003
5.975
2.832
785
433
1.442
70
102
1.589
1.555
2004
6.158
2.833
957
420
1.287
63
106
1.699
1.626
2005
6.954
3.145
1.085
420
1.475
65
102
1.864
1.945
Toegevoegde Waarde (in mln. euro)
2006
2007
2008
2009
7.469
8.184
8.651
7.735
3.230
3.444
3.533
3.131
941
864
746
460
433
429
517
538
1.685
1.980
2.073
1.941
67
67
74
74
104
105
123
118
2.058
2.210
2.416
2.110
2.182
2.531
2.701
2.495
2010
8.517
3.549
664
721
1.953
91
120
2.439
2.529
2011
8.555
3.373
629
664
1.868
88
124
2.535
2.647
2012
8.894
3.581
541
638
2.182
95
125
2.640
2.673
2013
8.866
3.570
485
631
2.227
101
125
2.615
2.682
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en
metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
10.821
8.900
529
1.546
3.726
11.387
9.426
543
1.922
3.765
12.862
10.784
542
2.242
4.385
14.275
12.139
619
3.188
4.483
14.490
12.164
604
2.529
4.789
15.348
12.814
655
2.692
5.243
16.573
14.010
771
3.291
5.537
12.616
9.936
785
1.303
3.635
12.464
9.983
749
651
4.463
13.040
10.482
772
949
4.782
13.566
10.983
851
1.825
4.490
13.376
10.708
846
1.641
4.379
1.361
1.472
1.799
1.932
1.998
1.907
1.914
1.713
1.739
1.686
1.517
1.547
521
659
557
484
678
562
457
773
586
455
829
634
525
975
743
527
1.062
729
536
1.109
853
618
1.201
681
584
1.066
730
491
1.069
732
504
1.053
743
505
952
838
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke
dienstverlening
989
950
1.028
1.112
1.206
1.296
1.248
1.177
1.289
1.321
1.323
1.383
932
1.011
1.051
1.023
1.121
1.238
1.314
1.503
1.192
1.237
1.261
1.285
16.693
17.362
19.020
21.229
21.960
23.532
25.223
20.351
20.981
21.594
22.460
22.242
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Totaal
Bron: EUR obv LISA
26
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Economische indicatoren per zeehaven per sector (direct)
Binnen de onderzoeksmethode wordt een verband gelegd tussen de SBI-codes die het CBS hanteert en de functionele uitsplitsing naar zeehavengerelateerde
activiteiten. Onderstaande Tabel 0-6 verduidelijkt dit verband. Voor een uitgebreide lijst SBI codes zie bijlage 2.
Tabel 0-6: Overzicht SBI-sector-indeling en codering
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Code (SBI ‘08)
49 t/m 52
5010, 5020
5030, 5040
4941
4920
4950
5222, 5229
5210, 5224
03 t/m 43
03, 10
19
20
24, 25
29, 30
35
06, 08, 09, 16, 17, 23, 26,
28, 38 en 42
45 en 46
77, 80, 81, 84, 94
Bron: EUR, op basis van CBS gegevens
In deze paragraaf wordt voor alle zeehavens aan de hand van bovenstaande sectorale indeling het belang per sector bepaald voor de periode 2002-2013.
27
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Werkgelegenheid
Noordelijke Zeehavens
Figuur 0-1: Werkgelegenheid Noordelijke zeehavens, 2013, arbeidsplaatsen
2013
6.000
28%
Arbeidsplaatsen
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
72%
Knooppunt
Vestigingsplaats
Delfzijl
Eemshaven
Harlingen
Den Helder
De Noordelijke zeehavens zijn voor een belangrijk deel locaties voor industrie, scheepvaart
en dienstverlening aan off-shore activiteiten. De knooppuntfunctie is relatief minder groot.
In de Noordelijke zeehavens is het totaal aan werkgelegenheid afgenomen, er waren in 2013
175 arbeidsplaatsen minder dan in 2012. Afname was er in de zeevaart, metaalindustrie en
scheepsbouw. Een toename bij de chemische industrie en op- en overslag.
In Delfzijl was de grootste afname van werkgelegenheid in de metaalindustrie, waar 131
arbeidsplaatsen minder waren. De Eemshaven liet een lichte afname zien in
elektriciteitsproductie en dienstverlening.
In Harlingen namen scheepsbouw, dienstverlening en transport licht af, de overige sectoren
bleven gelijk. In Den Helder groeide het aantal arbeidsplaatsen met 42, vooral als gevolg van
meer dienstverlening.
28
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-7: Noordelijke Zeehavens: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
2002
2003
2004
2005
2006
Werkzame personen
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2.572
1.922
1.357
147
413
5
0
311
339
2.649
2.035
1.531
150
350
4
0
278
336
2.618
2.023
1.609
147
263
4
0
243
352
2.701
2.053
1.522
152
374
6
0
267
381
2.375
1.691
1.122
153
411
6
0
264
420
2.200
1.600
986
158
450
5
0
246
354
2.366
1.574
1.003
159
407
5
0
410
382
2.236
1.435
964
163
302
6
0
468
333
2.365
1.603
980
169
447
7
0
458
304
2.243
1.443
816
165
455
7
0
449
351
2.260
1.406
707
189
503
7
0
523
331
2.217
1.344
655
182
500
7
0
502
371
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
5.928
4.396
288
29
1.202
1.163
552
157
1.005
5.761
4.210
261
29
1.171
1.058
515
158
1.018
5.613
4.048
256
28
1.175
1.040
456
160
933
5.330
3.957
241
33
1.154
1.036
418
148
927
5.405
3.922
242
31
1.094
977
408
141
1.029
5.481
3.967
260
31
1.124
1.006
416
162
968
5.589
3.915
243
36
1.143
1.012
365
151
965
5.977
4.281
282
69
1.161
1.083
649
151
886
5.827
4.264
284
55
1.163
971
708
181
902
5.909
4.147
227
58
1.227
986
608
184
857
5.897
4.139
228
66
976
1.089
609
180
991
5.765
4.043
219
74
1.068
957
566
158
1.001
583
949
603
948
638
927
596
777
610
873
677
837
801
873
801
895
799
764
871
891
923
835
917
805
8.500
8.410
8.231
8.031
7.780
7.681
7.955
8.213
8.192
8.152
8.157
7.982
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
29
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-8: Delfzijl: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Arbeidsplaatsen
2007
2008
2002
2003
2004
2005
2006
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
1.653
1.351
1.120
8
220
3
0
138
164
1.735
1.451
1.257
7
184
3
0
122
162
1.700
1.416
1.274
5
134
2
0
112
172
1.790
1.484
1.304
6
172
2
0
109
197
1.368
1.064
893
6
162
3
0
72
232
1.153
909
727
6
173
2
0
88
156
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
3.404
2.665
0
29
1.200
870
314
0
252
3.325
2.553
0
29
1.169
812
288
0
255
3.230
2.447
0
28
1.148
798
230
0
243
2.989
2.413
0
33
1.127
804
226
0
223
3.032
2.367
0
31
1.071
750
214
0
301
299
440
340
432
355
428
245
331
5.057
5.060
4.930
4.779
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
30
2009
2010
2011
2012
2013
1.230
932
755
6
169
2
0
119
179
1.138
814
696
6
110
1
0
176
148
1.202
873
724
7
139
2
0
178
151
1.130
772
620
7
142
3
0
167
191
1.067
706
544
8
152
3
0
170
191
1.065
674
498
7
167
2
0
173
218
3.066
2.413
2
31
1.100
771
221
0
288
3.065
2.366
2
36
1.114
779
153
0
282
3.305
2.633
0
69
1.130
792
369
0
273
3.083
2.493
4
55
1.160
638
371
0
265
3.232
2.567
4
57
1.224
699
312
0
271
3.109
2.436
4
65
972
768
332
0
295
3.007
2.361
3
73
1.064
636
303
0
282
249
416
260
393
272
427
262
410
255
335
273
392
315
358
335
311
4.400
4.219
4.295
4.443
4.285
4.362
4.176
4.072
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-9: Eemshaven: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Arbeidsplaatsen
2007
2008
211
220
75
85
15
15
5
6
54
63
2
2
0
0
39
35
97
100
2002
135
30
0
1
28
1
0
25
80
2003
136
33
5
1
26
1
0
26
77
2004
141
39
16
1
21
1
0
24
78
2005
165
60
16
1
40
2
0
21
84
2006
188
50
16
1
31
2
0
53
85
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
471
280
2
0
2
61
5
157
53
398
224
2
0
2
5
5
158
52
426
238
2
0
27
0
5
160
44
437
256
0
0
27
0
2
148
79
393
220
0
0
23
1
2
141
53
445
267
0
0
24
1
0
162
80
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
129
62
125
49
134
54
126
55
119
54
Totaal
606
534
567
602
581
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Bron: EUR obv LISA
31
2009
186
64
15
3
44
2
0
36
86
2010
222
131
17
3
108
3
0
34
57
2011
214
121
17
4
97
2
0
32
61
2012
195
113
2
4
104
2
0
37
45
2013
184
109
2
4
100
2
0
39
36
439
251
0
0
26
1
0
151
73
587
335
28
0
28
56
2
151
70
623
390
37
0
0
97
0
181
75
560
325
3
0
0
57
0
184
81
671
396
3
0
0
57
0
180
156
638
382
3
0
0
56
0
158
165
130
48
139
49
170
82
172
61
176
59
186
89
178
78
656
659
773
845
774
866
822
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-10: Harlingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Arbeidsplaatsen
2007
2008
509
466
451
405
228
224
41
41
182
140
0
0
0
0
24
25
34
36
2002
393
334
162
31
141
0
0
20
39
2003
391
336
177
34
125
0
0
17
38
2004
367
308
180
35
93
0
0
18
41
2005
419
357
184
39
134
0
0
23
39
2006
474
414
196
40
178
0
0
23
37
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
508
348
166
0
0
8
132
0
42
504
344
155
0
0
14
126
0
49
501
336
147
0
0
17
126
0
46
441
292
133
0
0
16
109
0
34
452
297
136
0
0
16
110
0
35
566
351
152
0
0
25
128
0
46
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
57
103
55
105
66
99
71
78
80
75
Totaal
901
895
868
860
926
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Bron: EUR obv LISA
32
2009
443
389
231
47
111
0
0
24
30
2010
490
435
222
53
160
0
0
28
27
2011
458
400
164
48
188
0
0
30
28
2012
498
417
150
65
202
0
0
55
26
2013
466
396
141
64
191
0
0
48
22
578
347
135
0
0
23
140
0
49
667
430
152
0
0
24
200
0
54
701
482
141
0
0
22
248
0
71
618
417
121
0
0
24
204
0
68
614
412
119
0
0
27
193
0
73
577
391
118
0
0
27
176
0
70
125
90
141
90
126
111
128
91
115
86
115
87
120
66
1.075
1.044
1.110
1.191
1.076
1.112
1.043
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-11: Den Helder: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
392
208
75
108
24
1
0
128
56
2003
386
214
92
107
14
1
0
113
59
2004
410
260
139
106
15
0
0
89
61
2005
329
154
18
106
28
1
0
114
61
Arbeidsplaatsen
2006
2007
2008
346
326
450
164
164
152
17
16
9
106
106
106
39
41
36
1
1
1
0
0
0
116
95
231
66
67
67
2009
469
168
22
106
37
2
0
232
69
2010
451
164
17
106
39
2
0
218
69
2011
442
151
15
106
28
2
0
220
71
2012
500
170
11
112
45
2
0
261
69
2013
502
165
14
108
41
2
0
242
95
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
1.545
1.103
120
0
0
224
101
0
658
1.534
1.089
104
0
0
227
96
0
662
1.456
1.027
107
0
0
225
95
0
600
1.463
996
108
0
0
216
81
0
591
1.528
1.038
106
0
0
210
82
0
640
1.404
936
106
0
0
209
67
0
554
1.507
951
106
0
3
209
72
0
561
1.418
883
102
0
3
211
78
0
489
1.420
899
102
0
3
214
89
0
491
1.499
838
99
1
3
206
92
0
437
1.503
895
102
1
4
237
84
0
467
1.543
909
95
1
4
238
87
0
484
98
344
83
362
83
346
154
313
162
328
162
306
249
307
243
292
244
277
307
354
307
301
284
350
1.937
1.920
1.866
1.792
1.874
1.730
1.957
1.887
1.871
1.941
2.003
2.045
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
33
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Noordzeekanaalgebied
Figuur 0-2: Werkgelegenheid Noordzeekanaalgebied (2013, arbeidsplaatsen)
20.000
18.000
16.000
14.000
12.000
Amsterdam
10.000
Beverwijk
8.000
6.000
2013
Velsen/IJmuiden
36%
Zaanstad
4.000
2.000
64%
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Knooppunt
Vestigingsplaats
In het Noordzeekanaalgebied is veel havengerelateerde werkgelegenheid te vinden in de staalindustrie, voedselindustrie en in de knooppuntfunctie. De
knooppuntfunctie vindt vooral in Amsterdam plaats, net als de havengerelateerde zakelijke dienstverlening. Veel voedingsmiddelenindustrie is te vinden in
Zaanstad, terwijl Velsen voornamelijk werkgelegenheid in de staalindustrie heeft. De werkgelegenheid in dit havengebied is in 2013 met 3% afgenomen tot
bijna 34 duizend arbeidsplaatsen. De afname was vooral te zien in de metaalindustrie, de voedingsmiddelenindustrie en op- en overslag. Arbeidsplaatsen in
het vervoer zijn vrijwel gelijk gebleven door een toename in de zeevaart en een afname in het wegvervoer. Handel en dienstverlening zijn toegenomen in het
Noordzeekanaalgebied.
In Amsterdam bleef de totale werkgelegenheid vrijwel gelijk. Het aantal arbeidsplaatsen in de zeevaart nam toe met 137, terwijl in op- en overslag 105
minder arbeidsplaatsen waren. Verder was er een afname in de industrie en een lichte toename in de groothandel. In Velsen was de grootste daling van
werkgelegenheid, 753 arbeidsplaatsen minder in de metaalindustrie. Daarnaast nam ook de werkgelegenheid in het vervoer wat af. In Zaanstad was een
afname van werkgelegenheid in de voedselindustrie, -184 arbeidsplaatsen.
De afgelopen 11 jaar is het totaal aantal arbeidsplaatsen gelijk gebleven. Wel is er een verschuiving van werkgelegenheid, een afname in de staal- en
chemische industrie en een toename in de zeevaart, groothandel en dienstverlening.
34
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-12: Noordzeekanaalgebied: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
11.989
7.550
983
927
5.485
154
0
2.114
2.324
2003
10.942
6.682
1.074
803
4.680
126
0
1.963
2.297
2004
10.224
5.978
951
837
4.079
111
0
1.931
2.314
2005
10.706
6.266
1.005
837
4.316
109
0
1.874
2.565
2006
11.418
7.016
1.181
864
4.830
141
0
1.830
2.571
Arbeidsplaatsen
2007
2008
12.030 12.941
7.834
8.531
1.349
1.269
926
1.073
5.428
6.032
131
157
0
0
1.847
1.931
2.349
2.479
2009
12.032
7.860
1.271
1.117
5.314
157
0
1.758
2.414
2010
11.686
7.121
1.071
1.029
4.873
148
0
1.887
2.678
2011
11.724
7.150
1.215
1.095
4.684
156
0
1.963
2.611
2012
12.237
7.586
1.208
1.129
5.080
169
0
2.039
2.612
2013
12.071
7.572
1.347
1.122
4.936
168
0
1.992
2.507
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
22.494
17.563
2.340
202
2.001
11.174
492
348
1.006
21.997
17.056
2.283
203
1.982
10.726
519
323
1.020
21.825
16.661
2.083
200
2.088
10.399
478
402
1.011
21.783
16.703
2.148
200
2.058
10.413
492
402
990
22.034
16.643
2.250
204
1.956
10.278
561
397
997
22.980
16.504
2.374
198
1.888
10.113
488
406
1.037
22.736
16.368
2.353
134
1.837
10.059
495
425
1.065
22.735
16.578
2.361
131
1.695
10.415
495
433
1.048
22.219
16.191
2.332
179
1.568
10.354
437
270
1.051
22.123
16.223
2.381
205
1.560
10.329
449
260
1.039
22.828
16.877
2.605
230
1.527
10.762
433
257
1.063
21.878
15.788
2.398
225
1.509
10.013
427
264
952
2.770
2.161
2.771
2.170
2.876
2.288
2.758
2.322
2.779
2.612
2.983
3.493
2.880
3.488
2.931
3.226
3.087
2.941
2.994
2.906
3.015
2.936
3.110
2.980
34.483
32.939
32.048
32.489
33.452
35.010
35.677
34.767
33.905
33.847
35.065
33.949
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
35
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-13: Amsterdam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Arbeidsplaatsen
2007
2008
9.646 10.643
6.423
7.219
1.017
1.022
727
799
4.585
5.281
95
117
0
0
1.209
1.291
2.014
2.133
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
9.655
6.321
800
677
4.742
102
0
1.468
1.866
2003
8.888
5.612
891
622
4.017
82
0
1.382
1.894
2004
8.383
5.086
764
668
3.576
78
0
1.349
1.948
2005
8.568
5.088
817
600
3.611
60
0
1.258
2.222
2006
9.374
5.842
1.029
648
4.067
98
0
1.256
2.275
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
5.869
3.165
356
159
1.424
551
217
134
324
5.846
3.073
354
166
1.388
547
232
109
277
6.139
3.131
216
167
1.475
567
238
188
280
6.202
3.188
283
167
1.445
538
239
188
328
6.688
3.326
261
167
1.455
580
303
183
377
7.434
3.029
243
166
1.386
399
227
192
416
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
1.200
1.504
1.216
1.557
1.282
1.726
1.228
1.786
1.338
2.024
15.524
14.734
14.522
14.771
16.062
Totaal
Bron: EUR obv LISA
36
2009
10.309
6.907
1.025
921
4.831
130
0
1.208
2.194
2010
9.866
6.206
838
817
4.435
116
0
1.309
2.351
2011
9.914
6.252
988
826
4.312
126
0
1.405
2.257
2012
10.300
6.642
1.000
855
4.653
134
0
1.408
2.250
2013
10.264
6.719
1.137
874
4.566
142
0
1.400
2.145
7.233
2.932
268
102
1.356
329
237
211
429
6.983
2.849
240
101
1.319
335
245
215
394
6.684
2.704
273
129
1.198
323
210
158
413
6.768
2.791
273
157
1.134
439
229
158
401
6.803
2.856
312
176
1.122
434
230
158
424
6.798
2.720
297
171
1.093
426
230
144
359
1.597
2.808
1.472
2.829
1.539
2.595
1.576
2.404
1.601
2.376
1.543
2.404
1.626
2.452
17.080
17.876
17.292
16.550
16.682
17.103
17.062
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-14: Beverwijk: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Arbeidsplaatsen
2007
2008
255
262
91
88
0
0
6
6
85
81
1
1
0
0
106
97
58
77
2002
124
30
0
3
26
0
0
42
52
2003
132
31
0
4
27
0
0
53
48
2004
160
32
0
7
25
0
0
79
49
2005
193
64
0
7
56
0
0
87
42
2006
212
73
0
5
68
1
0
97
42
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
483
248
0
39
0
57
6
0
146
463
238
0
33
0
51
7
0
147
471
236
0
29
3
48
12
0
144
505
267
0
29
3
71
14
0
150
476
237
0
33
3
55
12
0
134
458
209
0
28
1
39
9
0
132
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
203
32
193
32
212
23
215
23
208
31
Totaal
607
595
631
698
688
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Bron: EUR obv LISA
37
2009
160
33
0
5
27
0
0
89
38
2010
162
29
0
2
26
1
0
99
34
2011
174
26
0
2
23
1
0
110
38
2012
194
33
0
2
29
1
0
123
38
2013
173
30
0
2
27
1
0
107
36
465
213
0
28
1
35
8
0
141
453
205
0
30
1
25
8
0
141
403
193
0
28
1
23
4
0
137
399
190
0
26
1
14
4
0
145
397
188
0
33
1
14
4
0
136
369
163
0
34
1
13
3
0
112
213
36
212
40
195
53
163
47
166
43
169
40
166
40
713
727
613
565
573
591
542
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-15: Velsen/IJmuiden: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
1.845
1.137
169
225
691
53
0
535
173
2003
1.620
950
171
153
583
43
0
514
156
2004
1.485
803
175
141
454
32
0
486
196
2005
1.753
1.058
174
209
627
48
0
512
183
2006
1.649
1.043
136
193
672
42
0
462
144
Arbeidsplaatsen
2007
2008
1.829
1.736
1.171
1.080
230
146
178
251
728
644
35
39
0
0
497
502
161
154
2009
1.264
770
145
167
431
27
0
421
73
2010
1.248
747
133
186
397
31
0
431
70
2011
1.190
716
129
233
326
28
0
406
68
2012
1.282
761
113
242
373
33
0
455
66
2013
1.157
663
109
214
315
25
0
431
63
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
13.001
11.567
131
4
236
10.383
126
214
473
12.527
11.135
131
4
241
9.950
125
214
470
11.972
10.639
133
4
244
9.504
78
214
462
11.953
10.677
142
4
245
9.571
86
214
415
11.775
10.500
149
4
215
9.430
87
214
401
11.725
10.508
94
4
241
9.442
98
214
415
11.709
10.507
100
4
221
9.453
96
214
419
12.029
10.823
120
0
111
9.852
91
218
431
11.987
10.711
108
22
118
9.811
84
112
456
11.765
10.554
108
22
109
9.683
85
102
445
12.296
11.000
107
21
81
10.157
80
99
455
11.569
10.235
99
20
80
9.404
78
120
434
854
580
856
536
838
495
807
469
759
516
716
501
725
477
763
443
826
450
765
446
844
452
875
459
14.846
14.147
13.457
13.706
13.424
13.554
13.445
13.293
13.235
12.955
13.578
12.726
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
38
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-16: Zaanstad: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Arbeidsplaatsen
2007
2008
300
299
149
143
102
101
15
16
31
26
0
0
0
0
35
41
116
115
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
364
62
14
22
26
0
0
69
233
2003
302
89
12
23
53
0
0
14
199
2004
196
58
12
21
24
1
0
17
121
2005
191
56
14
20
22
1
0
17
118
2006
183
58
16
17
24
0
0
15
110
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
3.141
2.583
1.853
0
341
183
143
0
63
3.161
2.610
1.798
0
353
178
155
0
126
3.243
2.655
1.734
0
366
280
150
0
125
3.123
2.571
1.723
0
365
233
153
0
97
3.095
2.580
1.840
0
283
213
159
0
85
3.363
2.758
2.037
0
260
233
154
0
74
513
45
506
45
544
44
508
44
474
41
3.505
3.463
3.439
3.314
3.278
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
39
2009
299
150
101
24
24
0
0
40
109
2010
410
139
100
24
15
0
0
48
223
2011
445
155
98
34
23
0
0
42
248
2012
461
150
95
29
25
0
0
53
258
2013
477
160
101
31
27
0
0
54
263
3.329
2.716
1.985
0
259
242
154
0
76
3.270
2.701
2.001
0
264
203
151
0
82
3.145
2.583
1.951
0
251
197
139
0
45
3.191
2.688
2.000
0
316
193
131
0
48
3.332
2.833
2.186
0
323
157
119
0
48
3.142
2.670
2.002
0
335
170
116
0
47
457
148
471
142
434
135
522
40
462
41
459
40
443
29
3.663
3.628
3.569
3.555
3.636
3.793
3.619
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Rijn- en Maasmond
Figuur 0-3: Werkgelegenheid in Rijn- en Maasmond, 2013, arbeidsplaatsen
40
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-17: Rijn- en Maasmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
52.283
27.899
2.557
5.763
18.268
1.239
73
13.410
10.974
2003
53.397
29.648
3.209
6.151
19.044
1.173
71
13.001
10.748
2004
51.463
27.750
3.155
6.208
17.276
1.044
68
13.100
10.613
2005
54.074
29.926
2.872
6.415
19.520
1.054
65
12.969
11.179
2006
56.065
31.205
2.822
6.212
21.099
1.007
63
13.616
11.244
Arbeidsplaatsen
2007
2008
58.708
59.389
33.762
33.319
3.077
2.459
6.153
6.175
23.524
23.614
948
1.017
60
53
13.556
14.511
11.390
11.559
2009
60.762
34.362
2.379
6.470
24.385
1.077
51
14.253
12.147
2010
59.132
33.848
2.138
6.622
23.707
1.326
55
14.335
10.949
2011
60.151
35.058
2.219
6.685
24.720
1.378
56
14.583
10.510
2012
64.303
38.465
2.067
6.920
27.994
1.429
55
15.161
10.677
2013
63.912
38.203
1.782
7.266
27.620
1.482
53
15.266
10.443
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
50.347
33.712
3.347
3.377
8.143
6.713
5.058
2.126
4.948
48.417
32.028
3.285
3.370
7.646
6.269
4.797
1.949
4.712
48.011
31.527
3.244
3.332
7.663
6.113
3.947
2.536
4.692
46.326
29.653
3.681
3.342
7.169
5.567
3.298
2.065
4.531
46.930
29.763
3.563
3.240
7.502
5.696
3.339
2.003
4.420
47.211
29.683
3.631
3.265
7.329
5.787
3.575
1.732
4.364
48.205
30.832
3.640
3.508
7.237
6.109
3.843
1.916
4.579
48.783
31.309
3.462
3.592
6.987
6.097
4.354
1.981
4.836
46.901
30.571
3.371
3.637
6.726
5.630
4.398
2.161
4.648
46.547
30.089
3.235
3.670
6.608
5.589
4.375
2.202
4.410
46.955
30.050
3.188
3.673
6.646
5.686
4.285
2.223
4.349
49.309
31.605
3.065
3.621
6.898
6.291
4.255
1.957
5.518
9.990
6.645
9.401
6.988
9.558
6.926
9.846
6.827
10.168
6.999
10.450
7.078
10.193
7.181
10.388
7.086
10.098
6.233
9.970
6.489
10.200
6.705
10.864
6.840
102.630
101.814
99.474
100.400
102.995
105.919
107.594
109.544
106.033
106.698
111.257
113.221
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
41
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Rotterdam-Rijnmond
Figuur 0-4: Werkgelegenheid in Rotterdam-Rijnmond, 2013, arbeidsplaatsen
12.000
Schiedam
Vlaardingen
Maassluis
Overig Rmond
Rotterdam (rechter as)
10.000
8.000
78.000
76.000
74.000
72.000
6.000
70.000
4.000
68.000
66.000
2.000
64.000
0
62.000
De werkgelegenheid in Rijnmond is ongeveer 2/3 – 1/3 verdeeld over de knooppuntfunctie en de industrie/handels
functie. De grootste afzonderlijke sector is het wegvervoer, gevolgd door de industrie en de dienstverlening aan het
vervoer en op- en overslag.
2013
36%
64%
Knooppunt
42
80.000
Vestigingsplaats
In Rotterdam-Rijnmond nam de werkgelegenheid met bijna 1500 arbeidsplaatsen toe in 2013 (+1,7%). De grootste
toename was in de groothandel, metaalindustrie en binnenvaart. Afname van de werkgelegenheid was er in de
elektriciteitsproductie, wegvervoer, op- en overslag en dienstverlening aan het vervoer. In Rotterdam en Schiedam
bleef de werkgelegenheid vrijwel gelijk, in Vlaardingen en Maassluis nam het licht af en in overig Rijnmond was een
toename in 2013.
Over de afgelopen 10 jaar nam de werkgelegenheid in de industrie af (-9%) en toe in de knooppuntfunctie (+25%) en
de groothandel (+18%). Het overgrote deel van de groei vond plaats binnen de gemeente Rotterdam, daarnaast
werden locaties buiten de haventerreinen steeds belangrijker voor handel en dienstverlening aan het vervoer.
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-18: Rotterdam-Rijnmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
47.750
26.433
2.276
5.615
17.262
1.207
73
12.290
9.027
2003
48.623
27.961
2.590
6.000
18.156
1.145
71
11.964
8.698
2004
46.819
26.218
2.511
6.078
16.541
1.021
68
12.081
8.520
2005
49.457
28.601
2.576
6.274
18.657
1.030
65
11.938
8.918
2006
51.241
29.800
2.508
6.081
20.162
985
63
12.535
8.906
Arbeidsplaatsen
2007
2008
54.457
55.058
32.898
32.340
2.852
2.173
6.092
6.129
22.951
22.971
943
1.014
60
53
12.464
13.484
9.095
9.234
2009
56.264
33.355
1.987
6.427
23.817
1.073
51
13.142
9.767
2010
54.601
32.612
1.733
6.526
22.980
1.318
55
13.259
8.730
2011
56.095
33.837
1.821
6.590
23.999
1.371
56
13.375
8.883
2012
60.214
37.204
1.669
6.841
27.217
1.423
55
13.994
9.016
2013
59.964
37.221
1.475
7.206
27.009
1.478
53
13.871
8.872
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
34.302
22.413
2.582
3.225
5.390
3.383
3.057
2.068
2.708
32.828
21.087
2.559
3.218
5.070
3.116
2.840
1.889
2.395
32.529
20.650
2.512
3.165
5.071
2.864
2.114
2.476
2.448
31.605
19.437
2.988
3.161
4.857
2.602
1.505
1.984
2.340
32.007
19.324
2.862
3.061
4.962
2.824
1.458
1.937
2.220
31.924
19.103
2.906
3.080
4.809
2.868
1.654
1.673
2.113
32.583
19.953
2.923
3.312
4.611
3.204
1.722
1.857
2.324
33.036
20.392
2.716
3.399
4.607
3.320
1.852
1.916
2.582
31.527
19.779
2.584
3.419
4.541
3.034
1.765
2.070
2.366
31.428
19.554
2.501
3.444
4.447
2.874
1.823
2.111
2.354
32.060
19.723
2.502
3.454
4.573
2.910
1.835
2.134
2.315
33.802
20.422
2.417
3.363
4.740
3.317
1.963
1.874
2.748
6.782
5.107
6.468
5.273
6.713
5.166
7.034
5.134
7.319
5.364
7.455
5.366
7.189
5.442
7.307
5.337
7.048
4.701
6.977
4.898
7.169
5.168
7.982
5.398
82.052
81.451
79.348
81.062
83.248
86.381
87.641
89.299
86.128
87.524
92.273
93.765
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
43
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-19: Rotterdam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
43.312
25.815
2.075
5.493
16.974
1.200
73
8.958
8.539
2003
44.506
27.279
2.372
5.850
17.850
1.137
71
9.050
8.177
2004
42.710
25.774
2.325
5.967
16.397
1.017
68
9.040
7.896
2005
45.200
28.047
2.356
6.142
18.459
1.026
65
8.938
8.215
2006
46.921
29.312
2.334
5.972
19.963
980
63
9.385
8.224
Arbeidsplaatsen
2007
2008
49.209
49.643
31.499
31.061
2.329
1.747
5.918
5.969
22.271
22.302
920
989
60
53
9.345
10.015
8.365
8.567
2009
50.519
31.779
1.551
6.213
22.924
1.041
51
9.638
9.102
2010
48.886
30.945
1.341
6.302
21.966
1.281
55
9.912
8.029
2011
50.701
32.702
1.421
6.403
23.461
1.362
56
9.801
8.198
2012
54.517
35.752
1.277
6.633
26.386
1.401
55
10.440
8.325
2013
54.157
35.980
1.243
7.008
26.219
1.457
53
9.960
8.217
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
25.790
17.733
2.253
3.151
5.059
1.816
1.583
2.033
1.838
24.670
16.945
2.258
3.144
4.821
1.655
1.524
1.852
1.691
24.937
17.249
2.216
3.161
4.798
1.431
1.513
2.367
1.763
23.880
16.243
2.637
3.158
4.704
1.106
1.085
1.835
1.718
24.267
16.103
2.613
3.061
4.828
1.133
1.071
1.792
1.605
24.013
15.884
2.662
3.080
4.657
1.201
1.220
1.578
1.486
24.396
16.412
2.678
3.312
4.377
1.413
1.270
1.769
1.593
24.338
16.313
2.480
3.399
4.264
1.348
1.232
1.836
1.754
23.670
16.249
2.311
3.419
4.180
1.352
1.165
2.034
1.788
23.494
16.080
2.228
3.444
4.057
1.312
1.155
2.076
1.808
23.893
16.104
2.181
3.454
4.214
1.314
1.109
2.098
1.734
24.695
16.553
2.119
3.358
4.494
1.685
1.063
1.861
1.973
3.734
4.323
3.397
4.328
3.515
4.173
3.555
4.082
3.771
4.393
3.743
4.386
3.517
4.467
3.647
4.378
3.571
3.850
3.530
3.884
3.645
4.144
3.778
4.364
69.102
69.176
67.647
69.080
71.188
73.222
74.039
74.857
72.556
74.195
78.410
78.852
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
44
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-20: Schiedam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
45
Arbeidsplaatsen
2007
2008
154
215
11
10
2
2
5
4
4
3
0
0
0
0
133
196
10
9
2009
221
21
2
8
12
0
0
190
10
2010
201
50
6
8
35
1
0
144
7
2011
219
55
4
9
40
1
0
157
7
2012
263
56
2
10
43
1
0
194
13
2013
222
48
2
9
36
1
0
166
8
2.461
1.249
71
0
0
352
295
50
481
2.415
1.292
71
0
20
380
292
43
486
2.370
1.231
130
0
34
341
273
0
453
2.342
1.179
130
0
27
303
295
0
424
2.342
1.189
130
0
25
333
254
0
447
2.403
1.215
130
5
25
323
241
0
491
663
674
576
636
554
569
550
589
530
633
524
629
536
652
2.647
2.675
2.636
2.571
2.560
2.604
2.624
2002
275
35
4
10
20
1
0
230
10
2003
208
53
3
17
32
1
0
144
11
2004
172
24
3
8
13
0
0
138
10
2005
145
18
3
7
8
0
0
117
10
2006
157
12
2
5
5
0
0
135
10
2.177
1.253
0
74
86
339
352
35
367
2.185
1.170
0
74
86
354
294
37
325
2.235
1.129
0
4
86
369
291
59
320
2.508
1.068
72
3
0
349
248
59
337
2.407
1.100
72
0
0
329
280
59
360
2.493
1.156
71
0
0
334
308
62
381
488
436
472
543
494
612
765
675
628
679
2.452
2.393
2.407
2.653
2.564
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-21: Vlaardingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
46
Arbeidsplaatsen
2007
2008
1.437
1.253
1.049
1.028
250
251
101
88
675
665
23
24
0
0
57
50
331
175
2009
1.564
1.326
268
145
881
32
0
55
183
2010
1.670
1.408
240
153
979
36
0
58
204
2011
1.133
882
260
115
499
9
0
57
194
2012
1.425
1.189
260
120
788
20
0
66
170
2013
1.242
999
108
117
754
20
0
81
162
1.059
833
76
0
121
561
20
10
45
994
769
72
0
56
563
21
8
49
858
590
62
0
53
425
19
4
27
810
581
60
0
53
424
13
3
28
862
641
61
0
67
466
16
3
28
901
667
76
0
62
485
17
0
27
219
36
188
38
167
58
207
61
168
61
161
60
175
59
2.409
2.312
2.558
2.528
1.943
2.286
2.143
2002
584
330
0
56
268
6
0
54
200
2003
613
354
0
73
274
7
0
69
190
2004
439
174
0
39
132
3
0
61
204
2005
625
247
0
53
190
4
0
65
313
2006
644
239
0
40
195
5
0
78
327
1.143
921
187
0
60
440
174
0
60
1.077
865
189
0
7
440
169
0
60
1.125
914
186
0
57
458
164
0
49
1.065
842
176
0
57
455
91
15
48
928
697
78
0
56
479
23
14
47
972
717
77
0
55
508
23
10
44
187
35
173
39
174
37
184
39
193
38
1.727
1.690
1.564
1.690
1.572
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-22: Maassluis: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
47
Arbeidsplaatsen
2007
2008
163
172
33
33
0
0
33
33
0
0
0
0
0
0
130
139
0
0
2009
174
27
0
27
0
0
0
147
0
2010
185
29
0
29
0
0
0
156
0
2011
207
28
0
28
0
0
0
179
0
2012
171
28
0
28
0
0
0
143
0
2013
166
26
0
26
0
0
0
140
0
251
158
0
0
0
113
10
0
35
283
197
0
0
0
115
47
0
35
232
170
0
0
0
124
46
0
0
210
151
0
0
0
103
48
0
0
250
182
0
0
0
123
46
0
13
274
202
0
0
0
117
47
0
38
28
66
25
68
24
62
24
38
22
37
30
38
33
39
419
423
457
417
417
421
440
2002
210
34
0
34
0
0
0
176
0
2003
155
35
0
35
0
0
0
120
0
2004
157
35
0
35
0
0
0
122
0
2005
162
35
0
35
0
0
0
127
0
2006
156
33
0
33
0
0
0
123
0
251
146
0
0
0
118
4
0
24
246
134
0
0
0
104
2
0
28
239
133
0
0
0
103
2
0
28
243
134
0
0
0
103
2
0
29
259
135
0
0
0
103
2
0
30
256
162
0
0
0
116
11
0
35
42
63
41
71
35
71
37
72
36
88
461
401
396
405
415
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-23: Overig Rijnmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Arbeidsplaatsen
2007
2008
3.494
3.775
306
208
271
173
35
35
0
0
0
0
0
0
2.799
3.084
389
483
2009
3.785
201
166
35
0
0
0
3.112
472
2010
3.659
180
146
34
0
0
0
2.989
490
2011
3.836
171
136
35
0
0
0
3.181
484
2012
3.838
179
130
49
0
0
0
3.151
508
2013
4.177
168
122
46
0
0
0
3.524
485
4.417
1.301
98
0
113
765
127
28
170
5.006
1.821
93
0
267
914
260
29
258
4.398
1.539
81
0
274
792
262
32
98
4.573
1.563
83
0
310
732
312
32
94
4.714
1.607
130
0
267
674
410
33
93
5.529
1.785
92
0
159
707
595
13
219
2.802
204
2.883
233
2.915
270
2.696
163
2.727
283
2.809
298
3.460
284
7.684
8.192
8.791
8.057
8.409
8.552
9.706
2002
3.369
219
197
22
0
0
0
2.872
278
2003
3.141
240
215
25
0
0
0
2.581
320
2004
3.341
211
183
28
0
0
0
2.720
410
2005
3.325
254
217
37
0
0
0
2.691
380
2006
3.362
203
172
31
0
0
0
2.814
345
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
4.941
2.360
142
0
185
670
944
0
419
4.650
1.973
112
0
156
563
851
0
291
3.993
1.225
110
0
130
503
144
50
288
3.909
1.150
103
0
96
589
79
75
208
4.146
1.289
99
0
78
780
82
72
178
4.190
1.184
96
0
97
709
92
23
167
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
2.331
250
2.385
292
2.495
273
2.493
266
2.691
166
Totaal
8.310
7.791
7.334
7.234
7.508
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Bron: EUR obv LISA
48
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Overig Rijn- en Maasmond
Figuur 0-5: Werkgelegenheid Overig Rijn- en Maasmond, 2013, arbeidsplaatsen
12.000
10.000
8.000
Dordrecht
6.000
4.000
Drechtsteden
Moerdijk
Scheveningen
2.000
2013
20%
0
80%
Knooppunt
Vestigingsplaats
In de Drechtsteden is vooral de scheepsbouw en off-shore industrie aanwezig. De zeehaven Dordrecht heeft de meeste werkgelegenheid in de chemische
industrie. In Moerdijk zijn op- en overslag, chemie en metaalproducten industrie de grootste werkgevers. Scheveningen is primair op de visverwerking en logistiek gericht. In het totaal van deze havens is de werkgelegenheid in de groothandel, scheepsbouw en wegvervoer afgenomen. Terwijl de dienstverlening
aan het vervoer en industrie groeiden in werkgelegenheid.
De Drechtsteden zagen een toename van de werkgelegenheid, voornamelijk door meer arbeidsplaatsen in de waterbouw, een afname was er in de
groothandel. In Moerdijk was een lichte toename, als saldo van afname in op- en overslag en toename in de industrie en dienstverlening aan het vervoer. In
Scheveningen nam de werkgelegenheid af. De afgelopen 11 jaar hebben de havens een krimp in werkgelegenheid gezien van 5,5%. De afname was vooral in
de chemische en metaalindustrie. Groei was er in de scheepsbouw en waterbouw.
49
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-24: Overig Rijn- en Maasmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
4.534
1.467
281
147
1.006
32
0
1.120
1.947
2003
4.774
1.687
619
151
888
29
0
1.037
2.050
2004
4.644
1.532
644
130
735
24
0
1.019
2.093
2005
4.617
1.325
296
141
863
25
0
1.031
2.261
2006
4.824
1.405
314
131
937
23
0
1.081
2.338
Arbeidsplaatsen
2007
2008
4.251
4.331
864
979
225
286
61
46
573
644
5
3
0
0
1.092
1.027
2.295
2.325
2009
4.498
1.007
392
42
569
4
0
1.111
2.380
2010
4.531
1.236
405
96
726
8
0
1.076
2.219
2011
4.056
1.221
398
96
720
7
0
1.208
1.627
2012
4.089
1.261
398
80
777
6
0
1.167
1.661
2013
3.949
983
307
61
611
4
0
1.395
1.571
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
16.045
11.299
765
152
2.753
3.330
2.001
58
2.240
15.589
10.941
726
152
2.576
3.153
1.957
60
2.317
15.482
10.877
732
167
2.592
3.249
1.833
60
2.244
14.721
10.216
693
181
2.312
2.965
1.793
81
2.191
14.923
10.439
701
179
2.540
2.872
1.881
66
2.200
15.287
10.580
725
185
2.520
2.919
1.921
59
2.251
15.622
10.879
717
196
2.626
2.905
2.121
59
2.255
15.747
10.917
746
193
2.380
2.777
2.502
65
2.254
15.374
10.792
787
218
2.185
2.596
2.633
91
2.282
15.119
10.535
734
226
2.161
2.715
2.552
91
2.056
14.895
10.327
686
219
2.073
2.776
2.450
89
2.034
15.507
11.183
648
258
2.158
2.974
2.292
83
2.770
3.208
1.538
2.933
1.715
2.845
1.760
2.812
1.693
2.849
1.635
2.995
1.712
3.004
1.739
3.081
1.749
3.050
1.532
2.993
1.591
3.031
1.537
2.882
1.442
20.579
20.363
20.126
19.338
19.747
19.538
19.953
20.245
19.905
19.175
18.984
19.456
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
50
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-25: Dordrecht: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
51
Arbeidsplaatsen
2007
2008
843
804
292
296
109
159
40
29
139
106
4
3
0
0
330
261
221
247
2002
725
405
160
59
179
7
0
238
82
0
2.870
2.106
120
95
1.495
62
75
0
259
0
491
273
2003
833
386
176
61
143
6
0
264
183
2004
816
344
171
50
119
5
0
286
186
2005
753
323
157
49
112
4
0
260
170
2006
741
276
96
47
128
5
0
283
182
2009
1.010
445
327
23
92
3
0
303
262
2010
1.044
584
310
67
199
7
0
268
192
2011
1.047
549
302
65
176
6
0
277
221
2012
1.023
550
300
48
196
6
0
255
218
2013
971
437
300
28
105
3
0
259
275
2.746
1.966
117
96
1.337
63
72
0
281
2.745
1.993
117
110
1.337
61
73
0
295
2.393
1.722
100
115
1.050
64
81
0
312
2.586
1.953
110
114
1.224
57
82
0
366
2.682
2.015
183
113
1.153
61
139
0
366
2.779
2.089
176
117
1.199
84
143
0
370
2.595
1.894
175
115
982
111
162
0
349
2.385
1.810
180
146
859
121
165
0
339
2.369
1.739
125
149
859
104
158
0
344
2.411
1.677
100
150
857
92
140
0
338
2.228
1.646
100
153
861
89
94
0
349
400
380
347
405
321
350
311
322
340
327
362
328
363
338
336
239
393
237
510
224
366
216
3.595
3.579
3.561
3.146
3.327
3.525
3.583
3.605
3.429
3.416
3.434
3.199
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-26: Drechtsteden: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Arbeidsplaatsen
2007
2008
48
47
6
2
0
0
6
2
0
0
0
0
0
0
19
19
23
26
2002
55
14
1
13
0
0
0
11
30
0
6.281
5.122
212
57
251
1.869
1.854
0
879
2003
103
63
50
13
0
0
0
12
28
2004
160
93
85
8
0
0
0
12
55
2005
80
22
13
9
0
0
0
11
47
2006
158
101
93
8
0
0
0
16
41
5.818
4.845
210
56
226
1.697
1.779
0
877
5.628
4.701
208
57
222
1.691
1.665
0
858
5.487
4.574
208
66
220
1.666
1.621
0
793
5.419
4.489
207
65
226
1.579
1.715
0
697
5.650
4.649
202
72
227
1.671
1.703
0
774
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
1.108
51
918
55
861
66
858
55
855
75
Totaal
6.336
5.921
5.788
5.567
5.577
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Bron: EUR obv LISA
52
2009
48
2
0
2
0
0
0
20
26
2010
61
14
3
11
0
0
0
26
21
2011
55
15
3
12
0
0
0
22
18
2012
59
15
3
12
0
0
0
26
18
2013
83
15
3
12
0
0
0
50
18
5.782
4.832
199
75
226
1.651
1.897
0
784
5.953
5.018
199
74
221
1.498
2.230
0
796
5.993
5.009
254
72
159
1.396
2.284
0
844
5.933
4.947
264
74
94
1.425
2.236
0
854
5.986
5.035
265
66
96
1.577
2.167
0
864
6.610
5.750
235
100
106
1.714
2.053
0
1.542
942
59
888
62
881
54
915
69
925
61
892
59
802
58
5.698
5.829
6.001
6.054
5.988
6.045
6.693
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-27: Moerdijk: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Arbeidsplaatsen
2007
2008
3.220
3.331
443
553
4
4
14
15
425
534
0
0
0
0
729
729
2.048
2.049
2002
3.133
450
9
15
426
1
0
848
1.835
2003
2.953
372
9
13
349
0
0
742
1.839
2004
2.845
293
4
11
277
0
0
702
1.850
2005
3.158
372
4
15
353
0
0
744
2.042
2006
3.330
457
4
17
436
0
0
767
2.106
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
6.139
3.640
19
0
1.007
1.399
55
58
1.102
6.321
3.733
19
0
1.013
1.393
89
60
1.159
6.403
3.780
17
0
1.033
1.497
82
60
1.091
6.181
3.541
16
0
1.042
1.235
81
81
1.086
6.241
3.622
15
0
1.090
1.236
78
66
1.137
6.357
3.589
15
0
1.140
1.187
77
59
1.111
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
1.365
1.134
1.379
1.209
1.405
1.218
1.420
1.220
1.442
1.177
Totaal
9.272
9.274
9.248
9.339
9.571
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Bron: EUR obv LISA
53
2009
3.352
493
4
17
472
0
0
769
2.090
2010
3.297
538
0
17
521
1
0
754
2.005
2011
2.825
561
0
18
543
1
0
877
1.387
2012
2.883
598
2
19
577
1
0
861
1.424
2013
2.867
523
4
19
499
0
0
1.067
1.277
6.446
3.627
15
4
1.201
1.170
77
59
1.101
6.569
3.648
19
4
1.177
1.168
106
65
1.109
6.359
3.607
14
0
1.167
1.079
157
91
1.099
6.220
3.496
17
3
1.208
1.186
133
91
858
5.918
3.280
11
3
1.120
1.107
118
89
832
6.091
3.470
22
5
1.191
1.171
119
83
879
1.495
1.273
1.509
1.310
1.599
1.322
1.570
1.182
1.499
1.225
1.439
1.199
1.506
1.115
9.577
9.777
9.921
9.656
9.045
8.801
8.958
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-28: Scheveningen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Arbeidsplaatsen
2007
2008
141
149
124
128
112
123
2
1
10
4
0
0
0
0
14
18
3
3
2002
621
598
111
61
401
25
0
23
0
2003
885
866
384
64
396
22
0
19
0
2004
822
801
384
60
338
19
0
19
2
2005
626
608
122
68
397
20
0
16
2
2006
595
571
121
59
374
17
0
15
9
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
755
431
414
0
0
0
17
0
0
704
397
380
0
0
0
17
0
0
706
403
390
0
0
0
13
0
0
660
379
369
0
0
0
10
0
0
677
375
369
0
0
0
6
0
0
598
327
325
0
0
0
2
0
0
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
244
80
236
71
232
71
213
68
241
61
1.376
1.589
1.528
1.286
1.272
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Totaal
Bron: EUR obv LISA
54
2009
88
67
61
1
5
0
0
19
2
2010
129
100
92
1
7
0
0
28
1
2011
128
95
93
1
1
0
0
32
1
2012
124
98
93
1
4
0
0
25
1
2013
28
8
0
1
7
0
0
19
1
615
331
327
0
0
0
4
0
0
630
357
353
0
0
0
4
0
0
637
366
339
0
0
0
27
0
0
597
353
328
0
0
0
25
0
0
580
335
310
0
0
0
25
0
0
578
317
291
0
0
0
26
0
0
218
53
245
39
238
35
229
42
176
68
190
55
208
53
739
764
718
766
725
704
606
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Scheldebekken
Figuur 0-6: Werkgelegenheid Scheldebekken 2013 in arbeidsplaatsen
9.000
8.000
7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Vlissingen
Borsele
Terneuzen
In de Zeeuwse havens is voornamelijk werkgelegenheid in de chemische industrie, wegvervoer, scheepsbouw en
dienstverlening aan het vervoer. De meeste transport en overslag gerelateerde werkgelegenheid is in Vlissingen,
ook de scheepsbouw is hier voornamelijk gevestigd. In Terneuzen bepaalt de aanwezigheid van DOW de
specialisatie in de chemische industrie. In 2013 zagen de havens een afname van de werkgelegenheid met 685
arbeidsplaatsen (-4,3%). Een belangrijke factor daarin is het faillissement van Thermphos. De andere sectoren
lieten een lichte daling zien. Alleen in de op- en overslag was een toename van werkgelegenheid.
2013
45%
55%
Ten opzichte van 11 jaar gelden is de werkgelegenheid licht toegenomen met 3%. Dit is het saldo van afname in
de chemische en metaal industrie (-1500) en een toename in transport, overslag, overige industrie en
dienstverlening.
55
Knooppunt
Vestigingsplaats
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-29: Scheldebekken: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Arbeidsplaatsen
2007
2008
6.060
6.039
3.820
3.811
32
39
379
359
3.390
3.394
19
19
0
0
1.505
1.448
735
780
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
5.274
3.541
41
727
2.753
20
0
1.229
504
2003
5.261
3.562
39
349
3.152
22
0
1.211
488
2004
4.893
3.034
34
353
2.630
18
0
1.237
622
2005
5.387
3.386
41
425
2.902
17
0
1.300
701
2006
5.748
3.477
55
385
3.016
21
0
1.587
684
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
9.614
8.874
516
355
4.337
1.255
1.498
623
290
9.435
8.635
497
330
4.153
1.216
1.545
614
280
9.426
8.612
525
365
4.159
1.213
1.449
580
321
9.389
8.604
525
375
4.088
1.263
1.471
547
335
9.619
8.816
498
408
4.149
1.269
1.571
564
357
9.627
8.897
512
407
4.078
1.291
1.572
560
477
241
499
231
569
225
589
224
561
229
574
14.888
14.696
14.319
14.776
15.367
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
56
2009
6.001
3.726
85
502
3.119
20
0
1.546
729
2010
5.956
3.698
114
458
3.102
24
0
1.429
829
2011
6.150
3.972
82
502
3.361
26
0
1.388
790
2012
7.172
4.858
77
511
4.235
36
0
1.423
891
2013
6.874
4.589
70
358
4.126
35
0
1.298
987
9.679
8.931
510
407
4.117
1.314
1.521
560
502
10.713
8.520
524
420
3.883
1.321
1.518
618
236
9.342
8.520
508
433
3.827
1.367
1.290
607
488
9.437
8.604
516
430
3.806
1.438
1.345
604
465
8.849
8.035
529
425
3.750
687
1.483
661
500
8.463
7.647
475
436
3.400
690
1.469
667
510
196
534
205
543
216
1.977
204
618
211
622
218
596
213
603
15.687
15.718
16.714
15.298
15.587
16.021
15.337
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-30: Vlissingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Arbeidsplaatsen
2007
2008
3.481
3.425
2.311
2.302
7
10
192
186
2.100
2.094
12
12
0
0
929
841
241
282
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
2.890
2.029
25
523
1.466
15
0
731
130
2003
2.771
1.960
21
148
1.777
15
0
732
79
2004
2.593
1.677
11
156
1.499
11
0
721
195
2005
2.848
1.873
17
218
1.628
10
0
774
201
2006
3.216
2.046
31
206
1.797
12
0
990
180
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
3.216
2.972
25
0
786
974
1.148
0
39
3.250
3.004
21
0
793
935
1.213
0
42
3.137
2.871
44
0
753
913
1.117
0
44
3.145
2.867
44
0
712
952
1.101
0
58
3.203
2.923
44
0
712
941
1.171
4
51
3.246
2.966
78
0
752
958
1.122
0
56
37
207
35
211
29
237
29
249
27
253
6.106
6.021
5.730
5.993
6.419
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
57
2009
3.279
2.150
30
292
1.817
10
0
936
193
2010
3.145
2.069
65
236
1.755
13
0
841
235
2011
3.448
2.382
22
297
2.047
16
0
870
196
2012
3.952
2.860
20
272
2.546
22
0
878
214
2013
3.796
2.750
17
209
2.501
23
0
800
246
3.257
2.976
79
0
754
979
1.111
0
53
3.696
3.024
77
0
692
1.011
1.178
4
62
3.179
2.827
80
0
665
1.064
947
4
67
3.107
2.771
73
0
595
1.068
961
2
72
2.387
2.070
80
0
591
329
992
6
72
1.940
1.654
79
0
160
371
977
6
61
38
242
39
242
56
616
60
292
66
270
69
248
64
222
6.727
6.682
6.975
6.324
6.555
6.339
5.736
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-31: Borsele: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Arbeidsplaatsen
2007
2008
341
368
0
17
0
0
0
2
0
15
0
0
0
0
11
11
330
340
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
309
8
0
2
7
0
0
26
275
2003
314
3
0
2
2
0
0
23
288
2004
339
3
0
0
2
0
0
26
310
2005
375
40
0
2
37
0
0
31
304
2006
334
1
0
0
1
0
0
32
301
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
1.303
1.208
0
355
0
67
201
585
0
1.260
1.162
0
330
0
60
196
576
0
1.285
1.179
0
365
0
70
202
542
0
1.305
1.193
0
375
0
72
237
509
0
1.400
1.279
0
408
0
77
274
520
0
1.403
1.311
0
407
0
70
314
520
0
0
95
0
98
9
97
9
103
13
108
1.612
1.574
1.624
1.680
1.734
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
58
2009
386
28
0
3
25
0
0
19
339
2010
400
1
0
0
1
0
0
18
381
2011
402
2
0
1
1
0
0
20
380
2012
446
2
0
1
1
0
0
21
423
2013
501
2
0
0
1
0
0
22
477
1.364
1.263
0
407
0
68
268
520
0
1.507
1.222
0
420
0
74
208
520
0
1.332
1.227
0
433
0
72
208
514
0
1.407
1.296
0
430
0
116
235
515
0
1.577
1.461
0
425
0
101
364
571
0
1.588
1.468
3
436
0
81
371
577
0
13
79
15
86
18
267
17
88
21
90
25
91
29
91
1.744
1.732
1.893
1.732
1.809
2.023
2.089
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-32: Terneuzen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Arbeidsplaatsen
2007
2008
2.238
2.246
1.509
1.492
25
29
187
170
1.290
1.285
7
8
0
0
565
596
164
158
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
2.076
1.505
16
202
1.281
6
0
472
99
2003
2.176
1.599
18
200
1.374
7
0
456
121
2004
1.961
1.354
23
196
1.128
7
0
490
117
2005
2.165
1.474
24
205
1.237
7
0
495
196
2006
2.198
1.430
24
179
1.218
9
0
565
203
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
5.095
4.694
491
0
3.551
214
149
38
251
4.925
4.469
476
0
3.360
221
136
38
238
5.004
4.562
481
0
3.406
230
130
38
277
4.939
4.544
481
0
3.376
239
133
38
277
5.016
4.614
454
0
3.437
251
126
40
306
4.978
4.620
434
0
3.326
263
136
40
421
204
197
196
260
187
255
186
209
189
213
7.171
7.101
6.965
7.104
7.214
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
59
2009
2.335
1.547
55
206
1.278
9
0
591
197
2010
2.411
1.628
49
221
1.346
11
0
570
213
2011
2.300
1.588
60
205
1.313
10
0
498
214
2012
2.775
1.997
57
238
1.687
14
0
524
254
2013
2.577
1.837
53
148
1.624
12
0
476
264
5.058
4.692
431
0
3.363
267
142
40
449
5.510
4.274
447
0
3.191
236
132
94
174
4.831
4.466
428
0
3.162
231
135
89
421
4.923
4.537
443
0
3.211
254
149
87
393
4.885
4.504
449
0
3.159
257
127
84
428
4.935
4.525
393
0
3.240
238
121
84
449
145
213
151
215
142
1.094
127
238
124
262
124
257
120
290
7.216
7.304
7.845
7.242
7.223
7.660
7.512
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Toegevoegde Waarde
Noordelijke Zeehavens
Figuur 0-7: Toegevoegde waarde Noordelijke Zeehavens (2013, x mln. euro)
800,0
Toegevoegde waarde in Mln Euro
Toegevoegde waarde in Mln Euro
700,0
600,0
500,0
400,0
300,0
200,0
100,0
0,0
Delfzijl
60
Eemshaven
Harlingen
Den Helder
1.000,0
900,0
800,0
700,0
600,0
500,0
400,0
300,0
200,0
100,0
0,0
Knooppunt
Vestigingsplaats
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-33: Noordelijke Zeehavens: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
61
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
426,0
328,1
281,7
304,8
224,3
301,6
354,0
250,9
203,5
203,1
128,7
198,8
325,2
218,3
167,1
166,9
100,0
160,2
8,2
8,7
8,9
10,6
10,6
11,0
20,3
23,6
27,2
25,3
17,7
27,2
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,4
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
33,5
31,5
34,3
51,0
56,7
61,3
38,5
45,7
43,9
50,7
39,0
41,5
2002
280,7
216,4
186,7
7,6
21,7
0,3
0,0
35,9
28,5
2003
312,0
251,7
224,3
8,7
18,5
0,2
0,0
32,1
28,1
2004
375,5
315,4
293,0
8,2
14,0
0,2
0,0
29,0
31,2
2011
276,5
162,1
126,0
10,1
25,6
0,4
0,0
61,5
52,9
2012
262,4
140,0
100,4
10,6
28,5
0,4
0,0
69,9
52,6
2013
253,6
127,1
87,6
9,7
29,4
0,4
0,0
67,9
58,7
574,4
457,2
15,6
7,5
137,1
86,7
37,3
54,8
118,2
590,8
469,9
14,6
9,5
133,6
92,1
33,1
60,1
127,0
632,2
504,3
13,5
11,3
144,8
117,3
31,4
58,6
127,4
695,6
581,0
11,8
18,9
153,4
127,7
31,9
66,5
170,7
778,0
650,5
12,6
14,2
148,2
123,5
34,7
76,1
241,1
788,7
655,1
14,6
15,1
167,0
119,9
34,5
101,7
202,3
892,9
745,6
12,7
20,2
195,7
115,5
28,7
93,8
278,9
764,8
618,9
16,8
14,6
153,5
105,0
55,3
97,3
176,5
806,9
665,9
17,1
5,6
194,5
95,6
57,5
105,4
190,2
837,5
675,8
11,4
11,8
224,3
95,6
41,2
106,8
184,8
812,8
647,8
12,0
22,3
174,5
95,7
42,5
101,1
199,7
790,9
626,1
13,8
22,4
181,3
87,2
40,6
86,7
194,1
33,7
83,6
34,7
86,2
39,0
88,9
38,8
75,8
41,9
85,6
48,3
85,3
56,4
90,9
52,6
93,3
58,1
82,9
65,5
96,2
67,8
97,2
67,0
97,7
855,1
902,8
1.007,8
1.121,6
1.106,1
1.070,3
1.197,7
989,1
1.108,5
1.113,9
1.075,3
1.044,4
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-34: Delfzijl: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
62
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2.005
2.006
2.007
2.008
2.009
2.010
337,2
229,9
180,3
193,9
133,9
191,3
293,2
187,9
138,4
141,0
81,6
131,5
283,4
178,1
127,4
130,0
74,7
122,3
0,3
0,3
0,4
0,4
0,4
0,6
9,3
9,3
10,5
10,5
6,5
8,5
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
19,7
11,9
15,9
21,4
29,7
33,0
24,4
30,1
26,0
31,4
22,6
26,8
2.002
204,7
167,0
154,9
0,4
11,5
0,2
0,0
20,8
16,8
2.003
230,1
195,2
184,9
0,4
9,7
0,2
0,0
18,3
16,6
2.004
275,9
239,2
231,7
0,3
7,1
0,1
0,0
18,0
18,7
2.011
175,3
107,3
98,6
0,6
8,0
0,1
0,0
30,9
37,1
2.012
159,6
89,0
79,5
0,6
8,8
0,1
0,0
32,1
38,5
2013
153,7
79,1
68,5
0,5
10,0
0,1
0,0
32,9
41,8
309,8
258,4
0,0
7,5
136,8
73,1
23,6
0,0
17,4
317,9
262,3
0,0
9,5
133,2
81,3
20,6
0,0
17,6
355,6
295,3
0,0
11,3
141,9
106,1
17,9
0,0
18,0
365,8
321,4
0,0
18,9
150,3
115,8
19,4
0,0
16,9
368,3
318,3
0,0
14,2
145,6
111,5
20,5
0,0
26,5
384,6
333,8
0,2
15,1
164,2
107,3
20,7
0,0
26,3
411,2
354,8
0,2
20,2
192,2
101,8
14,0
0,0
26,3
364,6
310,6
0,0
14,6
150,9
86,5
35,3
0,0
23,3
379,7
327,5
0,3
5,6
193,3
72,1
34,1
0,0
22,1
414,0
353,7
0,3
8,4
222,9
74,6
24,0
0,0
23,5
378,5
316,3
0,3
19,0
172,8
72,4
26,2
0,0
25,7
370,3
311,2
0,2
19,4
179,6
62,9
24,4
0,0
24,6
16,8
34,6
19,1
36,5
21,2
39,2
15,3
29,1
16,5
33,5
17,9
32,8
18,3
38,2
16,5
37,6
17,8
34,4
19,6
40,7
22,3
39,9
23,6
35,5
514,4
547,9
631,5
703,0
598,2
564,8
605,1
498,5
571,0
589,3
538,1
524,1
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-35: Eemshaven: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
63
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
12,4
16,9
17,6
19,1
14,8
17,8
5,3
4,7
5,9
6,6
4,3
9,4
3,0
2,7
2,2
2,2
1,4
2,4
0,1
0,1
0,3
0,4
0,2
0,2
2,2
1,8
3,2
3,9
2,6
6,6
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
1,6
6,2
5,0
4,9
4,4
4,5
5,5
6,1
6,8
7,6
6,2
3,8
2002
8,0
1,6
0,0
0,0
1,5
0,0
0,0
1,8
4,7
2003
8,4
2,1
0,6
0,0
1,4
0,0
0,0
1,9
4,4
2004
10,2
3,7
2,5
0,0
1,1
0,1
0,0
1,8
4,6
2011
16,9
8,2
2,3
0,3
5,5
0,1
0,0
4,6
4,1
2012
14,2
6,1
0,2
0,3
5,5
0,1
0,0
5,0
3,1
2013
13,4
6,1
0,2
0,3
5,5
0,1
0,0
4,9
2,4
76,4
61,9
0,2
0,0
0,3
3,5
0,3
54,8
2,8
76,9
64,1
0,2
0,0
0,3
0,3
0,3
60,1
2,9
79,2
64,5
0,1
0,0
2,9
0,0
0,3
58,6
2,6
90,4
75,4
0,0
0,0
3,1
0,0
0,1
66,5
5,6
98,7
83,7
0,0
0,0
2,6
0,1
0,1
76,1
4,8
126,9
111,3
0,0
0,0
2,7
0,1
0,0
101,7
6,7
118,9
102,3
0,0
0,0
2,3
0,1
0,0
93,8
6,1
134,2
111,4
3,4
0,0
1,6
4,4
0,1
97,3
4,7
144,8
123,5
4,1
0,0
0,0
8,3
0,0
105,4
5,8
140,8
118,7
0,2
0,0
0,0
5,1
0,0
106,8
6,7
145,8
118,4
0,2
0,0
0,0
5,2
0,0
101,1
12,0
130,0
104,8
0,2
0,0
0,0
5,3
0,0
86,7
12,6
8,0
6,5
7,7
5,1
8,8
5,9
8,8
6,2
8,8
6,3
9,9
5,8
10,4
6,2
11,8
10,9
13,3
8,0
14,1
8,0
14,6
12,8
13,9
11,3
84,4
85,3
89,4
102,8
115,7
144,5
138,0
149,0
162,6
157,7
160,0
143,4
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-36: Harlingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
64
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
48,0
50,5
53,1
50,7
35,9
51,4
43,4
45,8
47,4
44,2
30,7
45,0
34,1
33,3
34,0
32,8
21,1
31,9
2,1
2,3
2,3
2,7
3,1
3,4
7,3
10,2
11,0
8,7
6,5
9,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
1,9
2,1
3,2
3,6
3,0
4,3
2,6
2,6
2,5
2,8
2,2
2,1
2002
31,9
28,1
19,1
1,6
7,4
0,0
0,0
1,5
2,3
2003
34,4
30,8
22,2
2,0
6,6
0,0
0,0
1,3
2,3
2004
38,8
34,7
27,9
2,0
4,9
0,0
0,0
1,5
2,6
2011
42,6
35,7
22,2
2,9
10,6
0,0
0,0
4,7
2,3
2012
43,4
33,9
18,7
3,6
11,7
0,0
0,0
7,4
2,1
2013
40,1
31,3
16,5
3,3
11,5
0,0
0,0
6,9
1,9
27,7
18,0
7,9
0,0
0,0
0,4
7,6
0,0
2,2
28,0
18,0
7,9
0,0
0,0
0,7
6,9
0,0
2,5
29,3
18,3
7,6
0,0
0,0
0,8
7,5
0,0
2,3
26,2
16,2
6,4
0,0
0,0
0,9
7,2
0,0
1,8
28,8
18,2
7,2
0,0
0,0
0,9
8,1
0,0
2,0
37,8
22,3
8,9
0,0
0,0
1,4
9,2
0,0
2,8
39,1
22,5
8,1
0,0
0,0
1,4
9,8
0,0
3,2
45,6
29,1
9,4
0,0
0,0
1,5
14,6
0,0
3,6
49,3
32,2
8,5
0,0
0,0
1,5
17,5
0,0
4,7
41,4
25,5
7,1
0,0
0,0
1,8
12,0
0,0
4,6
42,3
26,3
7,5
0,0
0,0
2,0
11,6
0,0
5,1
41,9
26,3
8,2
0,0
0,0
2,1
10,9
0,0
5,1
3,3
6,4
3,2
6,9
4,0
7,1
4,5
5,5
5,3
5,3
8,7
6,8
9,9
6,7
8,2
8,3
9,2
7,8
8,5
7,3
8,3
7,7
8,6
7,0
59,6
62,4
68,1
74,2
79,3
91,0
89,8
81,5
100,7
84,0
85,7
81,9
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-37: Den Helder: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
36,1
19,6
12,7
5,6
1,3
0,0
0,0
11,7
4,7
2003
39,2
23,6
16,6
6,2
0,8
0,0
0,0
10,6
4,9
2004
50,7
37,7
31,0
5,9
0,8
0,0
0,0
7,7
5,3
Toegevoegde waarde (mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
28,4
30,8
30,7
41,2
39,7
41,1
12,1
12,5
12,0
11,3
12,1
12,8
4,8
4,2
3,4
1,9
2,9
3,5
5,7
6,0
6,0
7,1
6,9
6,8
1,5
2,2
2,5
2,2
2,2
2,4
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
10,4
11,4
10,2
21,1
19,6
19,5
6,0
6,9
8,6
8,9
8,0
8,8
2011
41,6
11,0
2,9
6,3
1,6
0,1
0,0
21,3
9,4
2012
45,2
10,9
2,0
6,2
2,6
0,1
0,0
25,4
8,9
2013
46,4
10,6
2,4
5,6
2,5
0,1
0,0
23,2
12,6
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
160,6
118,8
7,6
0,0
0,0
9,7
5,8
0,0
95,8
168,0
125,5
6,5
0,0
0,0
9,8
5,3
0,0
104,0
168,1
126,2
5,8
0,0
0,0
10,4
5,6
0,0
104,4
213,2
168,0
5,5
0,0
0,0
11,0
5,3
0,0
146,3
282,2
230,3
5,5
0,0
0,0
11,1
5,9
0,0
207,8
239,3
187,7
5,4
0,0
0,0
11,1
4,7
0,0
166,5
323,6
265,9
4,4
0,0
1,2
12,2
4,9
0,0
243,2
220,4
167,8
4,1
0,0
1,0
12,5
5,3
0,0
145,0
233,1
182,7
4,2
0,0
1,3
13,8
5,9
0,0
157,5
241,3
177,8
3,8
3,3
1,4
14,0
5,2
0,0
150,1
246,2
186,8
4,0
3,3
1,7
16,2
4,7
0,0
157,0
248,7
183,9
5,2
3,0
1,7
17,0
5,2
0,0
151,8
5,7
36,1
4,8
37,7
5,1
36,8
10,2
35,0
11,3
40,6
11,7
39,9
17,8
39,8
16,1
36,5
17,8
32,7
23,3
40,2
22,6
36,8
20,9
43,9
196,7
207,2
218,8
241,6
313,0
270,0
364,8
260,1
274,2
282,9
291,4
295,1
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
65
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Noordzeekanaalgebied
Figuur 0-8: Toegevoegde waarde Noordzeekanaalgebied (2013, x mln. euro)
Toegevoegde waarde in mln. Euro
Toegevoegde waarde in mln. Euro
2.500,0
2.000,0
1.500,0
1.000,0
500,0
0,0
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
Amsterdam
66
3.000
Beverwijk
Velsen/Ijmuiden
Zaanstad
Knooppunt
Vestigingsplaats
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-38: Noordzeekanaalgebied: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
858
465
121
48
288
8
0
184
208
2003
828
442
141
47
248
7
0
177
209
2004
823
423
154
47
217
6
0
183
218
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
968
1.109
1.207
1.313
1.079
1.220
480
544
597
649
515
552
194
210
210
194
121
161
45
49
52
71
73
87
235
277
328
374
311
296
6
8
8
10
9
9
0
0
0
0
0
0
204
224
254
270
222
268
285
341
356
393
342
400
2011
1.217
527
172
83
263
9
0
284
406
2012
1.222
539
157
79
293
10
0
295
387
2013
1.210
547
165
76
296
10
0
289
375
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
1.882
1.520
203
52
235
802
28
112
87
2.054
1.673
209
66
257
905
28
117
90
2.399
1.989
201
81
313
1.144
28
128
93
2.597
2.186
221
115
320
1.249
32
157
91
2.711
2.252
228
94
319
1.286
41
187
97
2.810
2.254
255
97
342
1.200
34
221
105
2.795
2.239
299
75
359
1.130
35
225
116
2.455
1.909
312
28
219
985
35
238
93
2.420
1.854
300
18
266
1.015
30
125
100
2.407
1.834
322
30
277
957
26
118
103
2.384
1.816
376
67
255
877
26
112
102
2.332
1.752
364
60
241
853
26
119
90
189
173
195
185
216
194
221
191
240
219
268
288
253
303
240
307
280
286
286
288
281
287
289
291
2.740
2.882
3.223
3.566
3.820
4.017
4.107
3.534
3.640
3.624
3.606
3.542
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
67
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-39: Amsterdam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
676,4
389,1
99,3
35,1
249,3
5,3
0,0
115,8
171,6
2003
659,2
370,9
117,6
36,1
212,8
4,4
0,0
112,3
176,0
2004
660,2
355,8
124,7
37,2
189,8
4,2
0,0
114,5
189,8
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
769,0
908,3
945,8 1.054,7
905,1 1.007,4
391,2
460,1
483,5
545,7
449,4
474,2
159,4
184,2
160,0
157,9
98,7
127,0
32,2
36,9
40,9
53,2
60,0
70,5
196,4
233,4
276,9
327,3
283,1
269,6
3,3
5,6
5,7
7,2
7,6
7,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
123,0
135,5
143,3
156,0
137,5
165,4
254,8
312,7
319,0
353,1
318,2
367,8
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
558,9
348,6
27,7
40,9
186,2
28,9
12,5
24,7
27,7
603,9
372,2
29,4
54,3
200,2
29,0
12,7
21,9
24,8
693,1
438,9
18,9
67,7
242,8
33,3
14,2
36,4
25,6
749,9
495,8
26,8
95,8
250,3
33,8
15,7
44,7
28,8
806,1
508,3
24,2
76,7
260,5
37,8
22,2
52,2
34,6
908,1
527,8
23,6
81,1
277,1
24,9
16,2
63,7
41,2
889,9
509,5
29,8
57,4
269,0
22,0
16,6
69,3
45,5
750,7
373,5
27,8
21,3
176,0
22,1
17,9
73,2
35,1
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
96,0
114,3
103,2
128,6
115,9
138,3
118,5
135,5
138,1
159,7
166,3
213,9
151,5
228,9
1.235,4
1.263,1
1.353,3
1.518,9
1.714,4
1.853,9
1.944,7
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
68
2011
1.007,3
455,1
141,0
64,5
242,5
7,1
0,0
181,5
370,8
2012
999,9
469,6
131,2
62,1
268,6
7,7
0,0
179,4
350,9
2013
1.001,1
483,9
140,3
61,5
273,6
8,5
0,0
179,2
338,0
774,7
388,1
30,6
13,0
219,6
23,1
14,8
48,6
38,4
813,4
412,4
32,2
23,2
223,9
32,8
13,5
48,5
38,3
826,4
433,5
38,8
51,4
209,5
32,2
13,9
46,9
40,7
808,8
405,5
38,9
45,5
195,9
33,0
14,2
41,8
36,4
146,5
230,8
166,2
220,4
175,9
225,1
167,4
225,5
174,2
229,1
1.655,8
1.782,0
1.820,7
1.826,3
1.810,0
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-40: Beverwijk: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2.005
2.006
2.007
2.008
2.009
2.010
20,6
25,0
33,9
36,3
22,8
26,3
3,5
4,2
5,5
5,5
2,0
1,8
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,4
0,3
0,3
0,4
0,3
0,1
3,1
3,9
5,1
5,0
1,6
1,6
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
13,2
16,5
21,7
21,0
16,9
21,0
3,9
4,3
6,7
9,8
3,9
3,5
2.002
9,9
1,6
0,0
0,2
1,4
0,0
0,0
4,4
4,0
2.003
11,4
1,7
0,0
0,3
1,4
0,0
0,0
6,0
3,7
2.004
16,3
1,7
0,0
0,4
1,3
0,0
0,0
10,6
4,0
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
44,0
27,6
0,0
10,0
0,0
3,5
0,4
0,0
13,7
45,0
29,1
0,0
10,8
0,0
3,1
0,5
0,0
14,7
49,0
32,1
0,0
11,8
1,0
3,1
0,9
0,0
15,3
61,0
42,8
0,0
16,6
1,1
5,1
1,1
0,0
19,0
60,7
40,4
0,0
15,2
1,2
4,1
0,9
0,0
19,0
58,6
36,0
0,0
13,7
0,4
2,9
0,7
0,0
18,3
71,4
48,3
0,0
15,7
0,4
2,9
0,7
0,0
28,7
55,0
32,3
0,0
6,3
0,3
2,1
0,5
0,0
23,1
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
12,2
4,2
11,6
4,3
13,5
3,4
14,6
3,6
15,0
5,4
15,9
6,7
15,5
7,5
Totaal
53,9
56,5
65,3
81,6
85,8
92,5
107,6
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Bron: EUR obv LISA en CBS data
69
2.011
30,2
1,5
0,0
0,1
1,3
0,1
0,0
24,7
4,0
2.012
33,3
1,9
0,0
0,1
1,7
0,1
0,0
27,1
4,3
2013
29,6
1,8
0,0
0,1
1,6
0,1
0,0
23,5
4,3
49,5
29,1
0,0
2,8
0,4
2,1
0,3
0,0
23,6
51,9
31,9
0,0
3,9
0,4
1,3
0,3
0,0
26,0
53,3
34,0
0,0
9,6
0,4
1,3
0,3
0,0
22,4
45,4
26,4
0,0
9,0
0,4
1,3
0,2
0,0
15,5
13,2
9,5
12,3
8,2
13,2
6,8
13,1
6,2
12,8
6,2
77,9
75,8
82,1
86,7
75,0
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-41: Velsen/IJmuiden: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
70
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
162,3
158,5
193,2
186,2
123,3
144,6
80,1
75,1
90,4
80,5
51,0
59,7
32,2
23,1
34,3
21,4
13,2
19,1
11,2
11,0
10,0
16,7
10,9
14,6
34,1
38,5
43,9
39,9
25,3
24,1
2,6
2,4
2,1
2,4
1,6
1,9
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
66,1
70,0
85,0
88,1
63,4
75,3
16,0
13,4
17,9
17,6
8,9
9,6
2002
143,8
70,7
19,9
11,6
36,3
2,8
0,0
59,6
13,5
2003
133,1
63,5
21,4
8,9
30,9
2,3
0,0
57,6
12,0
2004
132,0
60,8
27,1
7,9
24,1
1,7
0,0
55,9
15,3
2011
135,4
53,5
17,5
16,1
18,3
1,6
0,0
72,2
9,8
2012
144,1
52,9
14,1
15,4
21,5
1,9
0,0
81,5
9,6
2013
134,1
45,8
12,8
12,6
18,9
1,5
0,0
79,1
9,2
1.031,3
927,9
9,8
1,0
24,6
756,8
6,9
87,5
41,3
1.147,0
1.046,0
9,6
1,3
31,6
860,7
6,6
95,4
40,8
1.378,2
1.275,5
8,7
1,6
42,6
1.086,4
4,4
91,7
40,0
1.499,3
1.396,2
8,6
2,3
43,0
1.190,5
5,3
112,6
33,9
1.552,1
1.447,2
9,8
1,8
36,9
1.225,4
5,8
135,2
32,3
1.511,8
1.406,9
6,1
2,0
45,8
1.151,3
6,5
157,3
37,9
1.458,6
1.355,0
5,4
2,2
70,1
1.081,3
6,4
155,6
33,9
1.266,2
1.164,1
6,3
0,0
19,8
940,5
5,6
164,4
27,5
1.229,7
1.111,5
5,8
2,2
19,0
968,4
5,1
76,3
34,6
1.151,7
1.037,3
5,5
3,3
19,1
901,0
4,6
69,3
34,4
1.071,7
953,1
5,6
6,1
11,0
826,0
4,3
65,1
34,9
1.059,6
937,0
7,0
5,3
10,5
798,8
4,5
77,1
33,8
51,6
51,8
51,8
49,1
54,0
48,7
55,3
47,9
55,1
49,8
53,7
51,2
53,5
50,1
52,2
50,0
65,1
53,1
62,9
51,4
67,8
50,9
70,3
52,3
1.175,1
1.280,1
1.510,2
1.661,6
1.710,6
1.705,1
1.644,7
1.389,5
1.374,3
1.287,1
1.215,7
1.193,7
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-42: Zaanstad: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
27,6
4,2
1,6
1,1
1,4
0,0
0,0
4,5
19,0
2003
24,4
5,7
1,5
1,3
2,8
0,0
0,0
1,3
17,4
2004
14,8
4,3
1,9
1,2
1,3
0,0
0,0
1,5
9,0
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
16,5
17,1
34,4
35,6
28,0
41,8
4,9
5,1
18,0
17,5
12,2
16,9
2,6
2,7
15,2
14,8
9,2
14,4
1,1
1,0
0,9
1,1
1,6
1,5
1,2
1,4
1,9
1,6
1,4
0,9
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
1,6
1,7
4,1
5,2
4,6
6,0
10,0
10,4
12,2
12,9
11,1
19,0
2011
43,7
16,6
13,3
2,1
1,3
0,0
0,0
5,8
21,3
2012
44,8
15,0
11,8
1,6
1,5
0,0
0,0
7,2
22,6
2013
45,6
15,1
11,8
1,7
1,6
0,0
0,0
7,2
23,2
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
247,9
216,0
165,9
0,0
24,5
13,1
8,2
0,0
4,3
257,8
225,9
169,9
0,0
24,9
12,7
8,5
0,0
9,9
279,0
242,5
173,1
0,0
26,8
21,7
9,0
0,0
11,9
287,2
250,7
186,0
0,0
25,5
19,6
10,0
0,0
9,6
291,8
255,9
194,2
0,0
20,5
18,7
11,7
0,0
10,8
331,6
283,7
225,6
0,0
18,8
20,6
11,0
0,0
7,8
374,8
325,9
264,0
0,0
19,5
23,7
10,8
0,0
7,9
383,0
339,0
278,0
0,0
22,7
20,1
11,0
0,0
7,1
366,5
325,5
263,9
0,0
27,0
21,3
9,8
0,0
3,5
390,2
352,1
284,7
0,0
33,8
22,0
7,7
0,0
3,9
432,2
395,0
331,9
0,0
34,2
17,8
7,2
0,0
4,0
418,0
383,4
318,3
0,0
33,8
20,1
7,2
0,0
4,0
29,0
2,9
28,6
3,3
32,6
3,9
32,4
4,1
32,0
3,9
32,0
15,9
32,4
16,5
27,7
16,3
36,9
4,0
33,8
4,3
33,0
4,3
31,6
3,0
275,6
282,2
293,8
303,8
309,0
366,0
410,4
411,0
408,3
434,0
477,0
463,6
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
71
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Rijn- en Maasmond
Figuur 0-9: Toegevoegde waarde Rijn- en Maasmond (2012, x 1000 euro)
72
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-43: Rijn- en Maasmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
73
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
5.092
5.494
6.090
6.395
5.871
6.360
2.119
2.225
2.408
2.436
2.259
2.546
554
500
479
375
227
321
344
353
346
411
422
584
1.062
1.211
1.421
1.464
1.429
1.441
57
58
57
63
63
81
102
104
105
123
118
120
1.438
1.568
1.667
1.828
1.604
1.860
1.535
1.701
2.015
2.132
2.008
1.954
2002
4.354
1.796
314
299
960
65
158
1.231
1.326
2003
4.450
1.943
413
357
1.009
62
102
1.238
1.270
2004
4.565
1.926
502
346
917
55
106
1.326
1.312
2011
6.440
2.437
313
532
1.390
77
124
1.948
2.055
2012
6.712
2.603
268
511
1.616
82
125
2.029
2.080
2013
6.723
2.609
219
521
1.655
89
125
2.036
2.078
6.610
5.233
264
1.404
2.120
381
349
387
329
6.910
5.523
272
1.748
2.104
372
317
387
323
7.675
6.214
276
2.015
2.403
407
290
483
340
8.677
7.147
331
2.859
2.446
410
271
485
345
8.567
6.911
312
2.251
2.666
439
306
564
373
9.102
7.339
332
2.400
2.902
443
318
568
378
10.123
8.351
395
2.988
3.072
525
340
621
411
7.218
5.500
386
1.180
1.992
496
390
666
391
6.980
5.303
367
588
2.416
490
384
658
400
7.411
5.690
368
849
2.583
492
326
668
404
8.096
6.344
386
1.623
2.480
478
324
654
400
8.072
6.247
397
1.454
2.459
538
325
564
510
751
626
705
681
757
704
836
694
906
750
963
799
922
850
869
849
934
743
952
770
956
795
1.009
817
10.964
11.360
12.239
13.769
14.061
15.192
16.518
13.089
13.340
13.851
14.808
14.795
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Rotterdam-Rijnmond
Figuur 0-10: toegevoegde waarde Rotterdam-Rijnmond (2013, x mln. euro)
9.000
14.000
7.000
6.000
10.000
1.000,0
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
Knooppunt
74
12.000
1.200,0
Vestigingsplaats
8.000
800,0
600,0
6.000
400,0
4.000
200,0
2.000
0,0
Schiedam
Overig Rijnmond
0
Vlaardingen
Rotterdam (rechter as)
Maassluis
Toegevoegde waarde Rotterdam
1.400,0
Toegevoegde waarde in mln euro
Toegevoegde waarde in mln euro
8.000
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-44: Rotterdam-Rijnmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
75
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
4.776
5.148
5.777
6.057
5.548
5.998
2.009
2.110
2.337
2.352
2.186
2.435
501
447
447
334
191
262
337
346
343
408
419
576
1.015
1.157
1.386
1.424
1.396
1.397
56
57
57
63
63
80
102
104
105
123
118
120
1.373
1.495
1.588
1.749
1.523
1.772
1.394
1.542
1.852
1.956
1.840
1.791
2002
4.099
1.701
281
291
908
63
158
1.170
1.227
2003
4.149
1.813
341
348
962
61
102
1.179
1.157
2004
4.241
1.785
408
338
878
54
106
1.266
1.191
2011
6.101
2.334
259
525
1.350
77
124
1.845
1.922
2012
6.378
2.502
218
505
1.571
82
125
1.933
1.943
2013
6.393
2.530
181
516
1.618
89
125
1.922
1.941
5.024
4.065
185
1.361
1.612
189
182
373
162
5.334
4.373
197
1.694
1.621
179
163
371
149
5.959
4.940
204
1.942
1.861
170
132
468
162
6.858
5.770
264
2.746
1.869
170
102
460
159
6.542
5.357
245
2.161
1.947
192
108
540
164
6.933
5.689
265
2.301
2.101
195
120
542
165
7.896
6.653
327
2.867
2.274
278
125
596
186
5.364
4.158
316
1.136
1.468
277
127
637
196
5.090
3.912
292
564
1.835
276
121
622
201
5.514
4.293
296
813
1.960
268
111
633
213
6.219
4.955
315
1.555
1.879
260
112
619
215
6.113
4.749
318
1.379
1.835
303
123
531
259
517
442
490
471
537
482
605
483
658
527
693
551
656
587
616
589
657
521
672
549
676
589
744
620
9.123
9.483
10.200
11.634
11.690
12.710
13.953
10.912
11.088
11.615
12.597
12.506
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-45: Rotterdam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
76
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
4.357
4.706
5.213
5.446
4.981
5.361
1.949
2.061
2.203
2.233
2.076
2.293
458
416
365
269
149
203
330
340
333
398
405
557
1.004
1.146
1.345
1.382
1.343
1.335
56
56
56
61
61
78
102
104
105
123
118
120
1.103
1.194
1.272
1.378
1.173
1.398
1.306
1.451
1.738
1.836
1.732
1.670
2002
3.725
1.655
257
285
892
63
158
903
1.168
2003
3.799
1.759
312
340
945
60
102
944
1.096
2004
3.867
1.741
378
332
870
54
106
1.012
1.115
2011
5.457
2.233
202
511
1.319
77
124
1.426
1.798
2012
5.723
2.387
167
491
1.523
81
125
1.512
1.824
2013
5.726
2.440
153
504
1.571
87
125
1.460
1.826
4.317
3.630
166
1.237
1.559
103
92
367
107
4.629
3.956
178
1.559
1.570
97
86
364
102
5.356
4.653
184
1.940
1.792
83
94
447
112
6.212
5.495
237
2.744
1.830
72
73
426
113
5.876
5.076
227
2.161
1.917
78
78
499
116
6.230
5.401
246
2.301
2.060
82
87
512
114
7.073
6.235
305
2.867
2.134
145
91
568
125
4.609
3.785
294
1.136
1.403
131
81
611
129
4.338
3.553
264
564
1.750
142
77
612
144
4.729
3.924
267
813
1.862
136
69
622
155
5.424
4.580
279
1.555
1.792
124
66
609
155
5.245
4.359
282
1.377
1.769
158
65
527
180
304
384
275
398
300
403
320
397
358
442
366
464
341
497
327
497
353
431
363
442
365
479
377
509
8.042
8.429
9.223
10.569
10.582
11.444
12.519
9.589
9.699
10.186
11.147
10.971
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-46: Schiedam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
77
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
13,1
15,3
15,9
28,3
25,4
27,7
1,4
0,9
0,8
0,8
1,4
3,8
0,6
0,4
0,3
0,3
0,2
0,9
0,4
0,3
0,3
0,3
0,5
0,7
0,4
0,3
0,2
0,2
0,7
2,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
10,8
13,4
14,0
26,5
22,9
22,9
0,9
0,9
1,0
1,1
1,1
0,9
2002
20,4
2,1
0,5
0,5
1,1
0,0
0,0
17,5
0,8
2003
15,7
3,1
0,4
1,0
1,7
0,1
0,0
11,7
0,9
2004
14,3
1,6
0,5
0,5
0,7
0,0
0,0
11,8
0,8
2011
29,8
3,6
0,6
0,8
2,2
0,1
0,0
25,3
0,8
2012
35,6
3,5
0,3
0,7
2,5
0,1
0,0
30,7
1,4
2013
26,6
3,1
0,2
0,6
2,2
0,1
0,0
22,6
1,0
297,5
214,6
0,0
124,6
17,2
21,1
21,6
6,3
23,9
315,0
221,9
0,0
134,3
18,7
22,4
17,2
7,3
22,1
207,7
103,6
0,0
2,0
21,0
26,7
18,5
11,2
24,2
236,7
91,1
6,7
2,2
0,0
26,4
17,4
13,7
24,8
236,3
99,8
6,5
0,0
0,0
27,1
21,9
16,4
27,9
251,6
108,4
6,8
0,0
0,0
27,4
23,5
20,1
30,7
247,1
116,5
8,4
0,0
0,0
30,7
22,1
16,0
39,2
240,6
118,0
8,8
0,0
5,2
31,6
22,5
14,3
35,5
251,2
120,6
15,6
0,0
11,2
30,9
20,4
0,0
42,5
256,6
116,0
16,5
0,0
9,6
28,2
18,4
0,0
43,3
255,3
117,1
17,6
0,0
8,5
31,0
16,1
0,0
43,9
265,2
124,0
18,4
1,7
8,2
31,5
15,6
0,0
48,6
42,8
40,0
41,7
51,5
45,5
58,5
80,9
64,6
67,5
69,0
73,9
69,2
61,2
69,4
55,9
66,6
60,8
69,8
59,6
80,9
58,0
80,2
58,5
82,7
317,9
330,7
222,0
249,8
251,6
267,4
275,4
266,0
278,9
286,3
290,9
291,8
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-47: Vlaardingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
66,1
75,8
158,3
143,8
142,0
171,6
13,4
13,7
87,0
87,2
88,6
111,5
0,0
0,0
39,2
38,6
25,7
36,2
2,8
2,3
5,7
5,9
9,4
13,6
10,3
11,2
40,8
41,2
51,6
59,5
0,2
0,3
1,4
1,5
1,9
2,2
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
5,6
7,1
5,5
5,0
5,2
6,1
47,1
55,0
65,8
51,5
48,1
54,0
2002
56,6
17,3
0,0
2,9
14,1
0,3
0,0
4,4
34,8
2003
57,6
19,1
0,0
4,3
14,5
0,3
0,0
5,6
32,9
2004
50,6
9,3
0,0
2,2
7,0
0,2
0,0
5,0
36,3
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
75,8
60,2
12,3
0,0
7,6
24,0
10,5
0,0
5,8
69,0
54,1
13,3
0,0
1,3
24,0
9,8
0,0
5,6
86,8
71,0
13,9
0,0
15,1
26,7
10,5
0,0
4,9
90,0
72,3
14,2
0,0
14,5
29,2
6,3
3,5
4,7
79,3
59,6
4,9
0,0
12,2
32,0
1,6
3,9
4,9
86,3
63,7
5,3
0,0
14,7
33,8
1,7
3,2
4,9
154,8
134,9
6,5
0,0
77,0
41,0
1,6
3,2
5,5
91,5
72,7
6,2
0,0
14,7
42,2
0,9
2,7
6,0
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
13,2
2,3
12,2
2,7
13,1
2,6
14,8
2,9
16,7
3,0
19,7
2,9
16,7
3,3
132,3
126,5
137,4
156,1
155,1
244,5
298,6
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
78
2011
134,8
74,7
37,0
9,2
28,0
0,5
0,0
6,2
53,9
2012
142,7
89,6
34,0
9,0
45,5
1,2
0,0
7,2
45,9
2013
121,8
68,1
13,3
8,5
45,2
1,2
0,0
9,0
44,6
86,3
62,2
5,3
0,0
17,5
34,0
1,0
1,2
3,1
86,3
65,4
5,5
0,0
18,9
35,9
0,8
0,9
3,4
91,7
71,5
6,2
0,0
20,2
39,9
0,9
0,9
3,4
96,2
74,9
8,5
0,0
18,6
43,5
1,0
0,0
3,4
13,5
5,3
18,6
5,6
15,1
5,7
14,3
5,9
15,4
6,0
233,5
257,9
221,1
234,4
218,0
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-48: Maassluis: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
79
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
23,8
24,9
30,2
32,6
29,4
33,9
1,9
1,9
1,9
2,2
1,8
1,8
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
1,9
1,9
1,9
2,2
1,8
1,8
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
21,9
23,0
28,4
30,4
27,6
32,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
2002
29,3
1,8
0,0
1,8
0,0
0,0
0,0
27,6
0,0
2003
20,1
2,0
0,0
2,0
0,0
0,0
0,0
18,1
0,0
2004
20,8
1,9
0,0
1,9
0,0
0,0
0,0
18,8
0,0
2011
37,4
1,7
0,0
1,7
0,0
0,0
0,0
35,8
0,0
2012
33,2
1,5
0,0
1,5
0,0
0,0
0,0
31,7
0,0
2013
32,8
1,3
0,0
1,3
0,0
0,0
0,0
31,4
0,0
12,0
7,0
0,0
0,0
0,0
5,4
0,2
0,0
1,4
11,6
6,6
0,0
0,0
0,0
4,8
0,1
0,0
1,7
11,9
7,0
0,0
0,0
0,0
5,0
0,1
0,0
1,9
13,0
7,7
0,0
0,0
0,0
5,5
0,1
0,0
2,0
14,1
8,1
0,0
0,0
0,0
5,8
0,1
0,0
2,2
14,7
10,0
0,0
0,0
0,0
6,5
0,8
0,0
2,7
15,1
10,4
0,0
0,0
0,0
7,0
0,8
0,0
2,7
17,1
13,1
0,0
0,0
0,0
7,2
3,4
0,0
2,4
15,1
11,7
0,0
0,0
0,0
8,5
3,2
0,0
0,0
13,5
10,2
0,0
0,0
0,0
7,4
2,8
0,0
0,0
17,3
13,3
0,0
0,0
0,0
9,0
2,8
0,0
1,6
20,0
15,7
0,0
0,0
0,0
8,9
2,9
0,0
3,9
2,9
2,1
2,8
2,2
2,5
2,3
2,9
2,4
2,9
3,0
2,4
2,4
2,1
2,5
1,9
2,2
2,1
1,3
1,9
1,3
2,6
1,4
2,8
1,4
41,3
31,7
32,7
36,8
39,0
44,9
47,6
46,5
49,0
50,9
50,6
52,7
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-49: Overig Rijnmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
315,9
325,3
359,5
406,6
370,7
403,5
44,2
32,4
44,4
29,0
18,2
24,2
42,2
30,7
42,5
26,6
15,9
22,0
2,0
1,8
2,0
2,3
2,3
2,2
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
231,3
257,3
267,9
310,1
294,3
312,4
40,4
35,6
47,2
67,5
58,2
66,9
2002
267,4
25,5
24,4
1,1
0,0
0,0
0,0
218,1
23,9
2003
256,9
29,7
28,3
1,5
0,0
0,0
0,0
200,0
27,2
2004
288,0
31,3
29,7
1,6
0,0
0,0
0,0
218,4
38,3
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
321,3
153,1
6,4
0,0
28,5
35,7
58,2
0,0
24,3
308,8
134,7
5,6
0,0
30,5
30,7
50,1
0,0
17,7
297,0
106,0
6,4
0,0
33,0
28,7
9,4
9,5
19,1
306,3
104,3
5,8
0,0
24,8
36,2
5,6
17,4
14,5
337,0
113,5
6,4
0,0
17,7
49,8
6,3
20,1
13,1
350,2
106,5
7,1
0,0
26,9
45,3
7,0
7,5
12,8
406,1
156,3
7,7
0,0
63,2
53,7
9,6
9,0
13,1
406,4
169,8
7,6
0,0
45,4
65,0
19,7
9,6
22,5
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
154,4
13,8
158,2
16,0
175,3
15,7
186,3
15,7
212,7
10,8
231,0
12,7
234,2
15,6
Totaal
588,8
565,7
585,1
622,2
662,3
709,7
812,7
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Bron: EUR obv LISA en CBS data
80
2011
441,9
21,4
19,3
2,1
0,0
0,0
0,0
351,2
69,3
2012
443,3
19,7
17,0
2,7
0,0
0,0
0,0
351,6
72,0
2013
486,0
17,4
15,0
2,4
0,0
0,0
0,0
399,0
69,6
399,3
164,2
6,4
0,0
56,2
61,4
19,4
9,6
11,1
428,9
177,0
6,9
0,0
69,3
60,2
19,7
9,6
11,3
430,9
173,0
11,6
0,0
58,1
56,3
26,4
9,6
11,0
486,5
175,6
8,6
0,0
39,5
61,4
39,2
3,7
23,2
218,5
18,0
222,5
12,6
233,0
19,0
235,8
22,1
290,0
21,0
777,0
802,8
870,8
874,2
972,5
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Overig Rijn- en Maasmond
Figuur 0-11: Toegevoegde waarde overig Rijn- en Maasmond (2013, x mln. euro)
2.500,0
Toegevoegde waarde in Mln Euro
Toegevoegde waarde in Mln Euro
1.400,0
1.200,0
1.000,0
800,0
600,0
400,0
200,0
1.500,0
1.000,0
500,0
0,0
0,0
Dordrecht
81
2.000,0
Drechtsteden
Moerdijk
Scheveningen
Knooppunt
Vestigingsplaats
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-50: Overig Rijn- en Maasmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
255,0
94,6
32,4
7,6
52,9
1,7
0,0
61,1
99,3
2003
300,7
130,1
72,8
8,8
47,1
1,5
0,0
58,3
112,3
2004
323,4
141,6
94,1
7,2
39,0
1,3
0,0
60,3
121,6
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
315,5
346,3
313,2
338,3
323,2
362,5
109,3
114,9
70,6
84,0
72,9
111,8
53,5
52,3
32,3
40,8
36,6
58,8
7,6
7,5
3,4
3,1
2,8
8,3
46,9
53,8
34,6
39,9
33,3
44,2
1,3
1,3
0,3
0,2
0,2
0,5
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
64,9
72,7
79,6
78,5
81,8
87,8
141,3
158,7
163,0
175,8
168,5
163,0
2011
339,1
102,6
54,3
7,4
40,5
0,4
0,0
102,9
133,5
2012
334,0
100,9
50,0
5,7
44,9
0,4
0,0
96,4
136,7
2013
329,3
78,7
37,8
4,1
36,6
0,2
0,0
114,4
136,2
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
1.585,9
1.168,0
79,7
42,8
507,2
191,8
166,1
13,7
166,6
1.575,8
1.150,1
75,7
54,3
483,0
193,3
154,1
15,4
174,2
1.715,5
1.273,3
71,5
73,5
541,6
236,6
157,4
14,9
177,9
1.819,1
1.376,2
66,6
113,4
576,8
240,5
169,0
24,6
185,3
2.025,0
1.553,9
67,4
89,8
719,3
246,6
198,3
24,1
208,4
2.168,8
1.649,9
66,9
99,2
800,5
248,1
197,9
25,1
212,3
2.227,2
1.698,2
67,1
120,6
798,3
247,1
214,7
24,8
225,5
1.853,3
1.341,8
70,1
44,6
523,1
218,7
262,2
28,3
194,8
1.889,9
1.390,9
75,2
23,9
581,3
213,5
262,7
35,8
198,5
1.897,5
1.397,1
72,1
36,2
623,3
223,8
215,1
35,7
191,0
1.876,5
1.389,7
71,4
68,4
600,9
217,9
211,5
34,9
184,8
1.959,7
1.498,1
79,4
74,6
623,3
235,3
202,0
32,6
250,8
234,4
183,5
214,8
210,8
220,1
222,1
231,7
211,1
248,0
223,1
270,5
248,4
266,5
262,6
252,2
259,4
276,8
222,2
279,2
221,2
279,9
206,9
265,1
196,5
1.840,9
1.876,5
2.038,9
2.134,5
2.371,3
2.482,0
2.565,5
2.176,5
2.252,4
2.236,6
2.210,5
2.289,0
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
82
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-51: Dordrecht: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
83
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
80,7
76,0
88,7
95,8
100,1
113,1
39,5
27,4
28,0
33,1
38,4
65,3
30,5
17,1
17,1
24,5
31,4
46,8
2,6
2,7
2,3
1,9
1,5
6,0
6,1
7,3
8,4
6,5
5,4
12,1
0,2
0,3
0,3
0,2
0,2
0,4
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
18,7
21,5
26,3
22,2
23,9
24,2
22,5
27,0
34,4
40,5
37,8
23,6
2002
55,1
32,6
19,8
3,0
9,4
0,4
0,0
15,2
7,3
2003
71,2
34,6
23,1
3,5
7,6
0,3
0,0
17,1
19,5
2004
77,2
37,1
27,8
2,8
6,3
0,2
0,0
19,3
20,8
2011
112,0
58,4
42,9
5,2
9,9
0,4
0,0
26,1
27,5
2012
105,4
54,4
39,2
3,6
11,3
0,3
0,0
24,0
26,9
2013
108,6
45,4
36,9
2,0
6,3
0,2
0,0
24,4
38,8
298,1
242,3
4,9
24,5
186,9
3,0
6,2
0,0
16,9
276,7
215,1
5,1
31,4
151,0
3,1
5,7
0,0
18,8
301,3
238,6
5,4
44,6
156,2
3,2
6,3
0,0
22,9
323,1
267,8
4,9
66,0
160,0
3,6
7,7
0,0
25,6
421,7
366,1
5,2
52,4
261,0
3,3
8,6
0,0
35,6
441,2
381,9
9,3
55,2
262,9
3,6
14,4
0,0
36,6
499,7
437,7
11,0
65,8
304,8
5,3
14,6
0,0
36,2
298,1
236,1
11,4
24,3
148,7
7,1
16,9
0,0
27,6
272,8
220,7
11,3
14,8
138,3
8,5
16,9
0,0
31,0
294,5
234,6
8,2
22,1
149,5
7,7
13,5
0,0
33,7
309,3
242,6
6,9
43,8
140,9
6,9
12,2
0,0
31,8
284,8
233,0
7,4
40,7
136,8
6,9
8,2
0,0
32,9
34,2
21,6
27,7
34,0
25,2
37,6
24,8
30,5
25,2
30,5
27,9
31,3
29,4
32,6
26,9
35,2
28,2
23,8
34,1
25,8
43,6
23,1
29,9
22,0
353,1
347,9
378,6
403,8
497,7
529,9
595,5
398,2
385,9
406,5
414,6
393,4
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-52: Drechtsteden: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
84
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
9,8
24,3
4,9
5,2
5,4
6,4
3,0
17,0
0,3
0,1
0,1
1,2
2,5
16,6
0,0
0,0
0,0
0,5
0,5
0,5
0,3
0,1
0,1
0,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,9
1,5
1,8
1,9
1,9
2,7
5,8
5,8
2,8
3,1
3,4
2,6
2002
4,5
0,8
0,1
0,7
0,0
0,0
0,0
0,8
2,9
2003
10,7
7,3
6,6
0,8
0,0
0,0
0,0
0,9
2,5
2004
21,1
14,3
13,8
0,4
0,0
0,0
0,0
1,0
5,9
2011
5,2
1,1
0,4
0,7
0,0
0,0
0,0
2,4
1,7
2012
5,6
1,1
0,4
0,7
0,0
0,0
0,0
2,8
1,6
2013
8,2
1,0
0,4
0,6
0,0
0,0
0,0
5,6
1,7
483,2
396,7
16,5
18,4
30,6
113,8
155,8
0,0
61,6
456,1
382,5
17,5
22,9
24,9
114,1
142,5
0,0
60,6
494,9
420,8
18,1
28,9
25,3
143,6
145,2
0,0
59,6
540,6
463,8
19,4
47,4
33,1
152,8
155,4
0,0
55,7
561,7
478,0
18,7
37,4
33,3
155,6
183,8
0,0
49,3
586,6
493,8
19,4
44,0
33,5
160,2
178,0
0,0
58,7
617,7
530,4
23,6
52,8
44,5
153,7
194,4
0,0
61,4
578,0
498,3
24,6
19,5
26,9
125,4
238,5
0,0
63,3
576,9
483,8
30,6
9,1
24,4
118,0
235,1
0,0
66,6
536,4
440,7
33,5
13,7
15,6
117,6
192,2
0,0
68,0
545,1
454,6
36,0
24,2
15,1
118,7
190,9
0,0
69,8
607,6
526,1
33,3
33,3
17,5
133,0
185,2
0,0
123,9
81,9
4,6
68,4
5,2
67,3
6,8
71,7
5,1
75,6
8,1
86,5
6,3
80,2
7,1
73,4
6,3
84,2
8,9
88,0
7,7
83,2
7,4
74,4
7,1
487,7
466,8
516,0
550,4
586,0
591,5
622,8
583,4
583,4
541,7
550,7
615,9
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-53: Moerdijk: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
176,7
199,4
201,5
217,9
209,0
226,2
20,8
26,7
27,0
34,7
29,1
33,2
0,7
0,7
0,6
0,6
0,4
0,0
0,8
1,0
0,8
1,0
1,1
1,5
19,2
25,0
25,7
33,1
27,6
31,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
43,0
47,4
48,9
51,3
52,7
56,3
112,9
125,3
125,6
132,0
127,2
136,7
2002
155,8
24,3
1,1
0,8
22,4
0,0
0,0
42,4
89,2
2003
148,9
20,4
1,1
0,8
18,5
0,0
0,0
38,1
90,4
2004
148,4
16,0
0,6
0,6
14,7
0,0
0,0
37,8
94,7
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
725,2
471,8
2,2
0,0
289,7
75,0
3,1
13,7
88,1
770,0
500,8
2,3
0,0
307,2
76,1
5,0
15,4
94,8
850,6
567,6
2,3
0,0
360,0
89,9
5,1
14,9
95,4
892,9
604,0
2,4
0,0
383,7
84,1
5,3
24,6
104,0
975,3
668,2
2,2
0,0
425,1
87,7
5,4
24,1
123,6
1081,7
738,1
2,3
0,0
504,1
84,3
5,3
25,1
117,0
1055,4
700,1
2,8
2,0
449,1
88,1
5,5
24,8
127,9
924,0
576,1
3,1
0,7
347,5
86,1
6,4
28,3
103,8
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
101,2
152,1
102,3
166,9
110,4
172,6
118,4
170,5
127,1
180,0
136,8
206,8
135,5
219,9
Totaal
881,0
918,9
999,1
1069,6
1174,7
1283,2
1273,4
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Bron: EUR obv LISA en CBS data
85
2011
205,3
32,0
0,0
1,4
30,5
0,0
0,0
69,1
104,3
2012
208,3
35,0
0,3
1,4
33,3
0,0
0,0
65,3
108,1
2013
208,4
31,8
0,5
1,3
29,9
0,0
0,0
80,9
95,7
983,7
653,9
2,7
0,0
418,6
87,0
8,8
35,8
100,9
1015,7
692,5
2,7
0,4
458,2
98,4
7,8
35,7
89,3
972,4
664,1
1,6
0,4
444,9
92,3
6,9
34,9
83,2
1008,4
702,9
4,3
0,7
469,0
95,4
6,9
32,6
94,1
132,6
215,3
143,6
186,2
140,6
182,5
135,7
172,6
141,8
163,7
1133,0
1209,9
1221,0
1180,8
1216,8
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-54: Scheveningen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
48,4
46,6
18,0
19,4
8,6
16,7
46,1
43,7
15,3
16,0
5,2
12,1
19,7
17,9
14,6
15,7
4,9
11,5
3,7
3,4
0,1
0,0
0,1
0,1
21,6
21,5
0,6
0,2
0,3
0,4
1,1
1,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
2,2
2,3
2,5
3,1
3,3
4,6
0,1
0,6
0,2
0,2
0,1
0,1
2002
39,7
36,9
11,4
3,1
21,1
1,3
0,0
2,7
0,0
2003
70,0
67,8
41,9
3,7
21,0
1,2
0,0
2,1
0,0
2004
76,6
74,2
51,8
3,4
17,9
1,0
0,0
2,3
0,1
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
79,4
57,1
56,2
0,0
0,0
0,0
1,0
0,0
0,0
73,0
51,7
50,8
0,0
0,0
0,0
0,9
0,0
0,0
68,6
46,4
45,6
0,0
0,0
0,0
0,8
0,0
0,0
62,3
40,5
39,9
0,0
0,0
0,0
0,7
0,0
0,0
66,3
41,6
41,2
0,0
0,0
0,0
0,4
0,0
0,0
59,3
36,0
35,9
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
54,5
30,0
29,7
0,0
0,0
0,0
0,3
0,0
0,0
53,3
31,3
31,0
0,0
0,0
0,0
0,3
0,0
0,0
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
17,1
5,2
16,4
4,8
17,2
5,0
16,8
5,0
20,0
4,6
19,3
3,9
21,4
3,1
119,1
142,9
145,2
110,7
112,9
77,3
73,8
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
86
2011
16,5
11,1
11,0
0,1
0,1
0,0
0,0
5,3
0,1
2012
14,8
10,4
10,1
0,1
0,2
0,0
0,0
4,3
0,1
2013
4,1
0,5
0,0
0,1
0,4
0,0
0,0
3,5
0,1
56,5
32,5
30,6
0,0
0,0
0,0
1,9
0,0
0,0
50,9
29,3
27,8
0,0
0,0
0,0
1,5
0,0
0,0
49,7
28,4
26,9
0,0
0,0
0,0
1,5
0,0
0,0
58,8
36,1
34,5
0,0
0,0
0,0
1,6
0,0
0,0
19,3
2,6
20,7
3,3
16,4
5,2
17,4
3,9
19,0
3,8
61,9
73,3
67,4
64,5
62,9
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Scheldebekken
Figuur 0-12: Toegevoegde waarde Scheldebekken (2013, x mln. euro)
Toegevoegde waarde in mln euro
2.500,0
2.000,0
1.500,0
1.000,0
500,0
0,0
Vlissingen
Borsele
Terneuzen
Toegevoegde waarde in mln euro
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
Knooppunt
87
Vestigingsplaats
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-55: Scheldebekken: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
88
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
467
538
605
638
560
635
193
209
235
245
229
252
11
13
8
9
12
22
23
22
21
24
33
39
158
173
205
210
183
189
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
189
235
254
267
226
250
86
94
116
126
105
133
2002
380
190
6
38
145
1
0
142
48
2003
385
195
7
20
167
1
0
142
48
2004
394
168
8
20
140
1
0
161
65
2011
621
247
18
39
189
1
0
241
133
2012
697
299
16
37
244
2
0
245
153
2013
680
287
14
24
247
2
0
222
170
1.755
1.690
46
83
1.234
92
107
106
23
1.832
1.759
47
98
1.271
102
106
113
22
2.156
2.077
51
134
1.525
130
108
103
26
2.305
2.226
55
195
1.564
145
120
120
27
2.434
2.351
50
170
1.655
150
144
148
33
2.647
2.565
53
180
1.832
144
140
171
44
2.762
2.675
64
208
1.910
143
133
169
47
2.179
1.908
69
80
1.271
127
139
201
21
2.257
2.160
65
40
1.586
138
113
178
40
2.384
2.283
70
58
1.698
142
98
176
40
2.274
2.175
77
113
1.581
66
112
185
42
2.181
2.082
71
105
1.498
69
113
182
44
16
49
15
58
16
63
17
63
18
66
16
66
17
71
16
254
17
80
18
83
18
81
18
80
2.135
2.217
2.550
2.773
2.973
3.252
3.400
2.739
2.892
3.005
2.971
2.860
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-56: Vlissingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
89
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
230,2
282,1
331,4
350,0
297,3
319,3
103,9
120,8
139,4
144,4
128,9
136,5
3,1
5,3
1,0
1,5
2,7
9,3
11,7
11,7
10,8
12,4
19,1
19,7
88,6
103,2
126,8
129,8
106,5
106,7
0,5
0,7
0,7
0,7
0,6
0,8
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
102,4
136,8
152,6
160,2
139,8
142,9
23,9
24,4
39,3
45,4
28,6
39,9
2002
203,5
107,9
2,9
27,1
77,0
0,8
0,0
84,8
10,8
2003
196,9
106,1
2,6
8,6
94,1
0,8
0,0
84,9
5,9
2004
198,5
90,6
1,7
8,7
79,6
0,6
0,0
87,5
20,5
2011
327,4
141,8
3,0
22,8
115,1
0,9
0,0
151,1
34,5
2012
362,1
170,1
2,5
19,4
147,0
1,3
0,0
154,0
38,1
2013
354,1
167,3
2,0
14,1
149,8
1,4
0,0
143,0
43,9
332,8
308,1
1,0
0,0
146,2
74,3
83,9
0,0
2,8
343,2
317,3
0,9
0,0
145,2
83,5
84,5
0,0
3,1
382,1
352,0
1,7
0,0
156,0
106,2
84,7
0,0
3,3
406,9
374,1
1,7
0,0
158,8
117,3
91,8
0,0
4,5
431,2
397,0
1,9
0,0
161,2
119,7
109,1
1,0
4,1
439,4
404,6
3,8
0,0
179,1
114,9
102,0
0,0
4,9
451,8
415,1
4,0
0,0
193,5
113,7
99,0
0,0
4,9
446,9
351,8
4,0
0,0
129,1
101,9
109,6
1,2
6,1
413,6
367,7
4,1
0,0
160,0
111,6
84,8
1,1
6,1
370,7
325,5
3,9
0,0
134,0
108,3
71,8
0,5
7,0
293,4
250,4
4,6
0,0
125,7
35,6
76,0
1,6
6,9
230,0
190,9
4,9
0,0
60,8
40,9
76,7
1,6
6,1
2,3
22,4
2,2
23,8
1,9
28,2
2,0
30,8
2,0
32,2
2,9
31,9
2,9
33,8
3,9
91,2
4,6
41,3
5,2
39,9
5,4
37,7
4,9
34,2
536,3
540,1
580,6
637,1
713,3
770,8
801,8
744,2
732,9
698,1
655,6
584,1
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-57: Borsele: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 ( in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
90
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
36,8
37,9
44,7
49,5
44,4
51,8
2,2
0,1
0,0
1,1
1,7
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,1
0,2
0,0
2,0
0,1
0,0
0,9
1,5
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
2,9
3,2
1,1
1,2
1,9
2,0
31,8
34,6
43,6
47,3
40,9
49,7
2002
27,0
0,4
0,0
0,1
0,3
0,0
0,0
2,2
24,4
2003
29,1
0,2
0,0
0,1
0,1
0,0
0,0
2,0
27,0
2004
31,4
0,1
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
2,3
28,9
2011
54,8
0,1
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
2,3
52,4
2012
60,7
0,1
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
2,4
58,2
2013
70,0
0,1
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
2,6
67,3
207,8
199,1
0,0
82,9
0,0
5,0
14,7
96,6
0,0
229,2
219,6
0,0
97,9
0,0
4,5
13,7
103,6
0,0
259,2
248,9
0,0
134,2
0,0
5,6
15,3
93,8
0,0
339,7
329,4
0,0
195,2
0,0
6,4
19,8
108,1
0,0
347,2
335,4
0,0
170,1
0,0
7,1
25,5
132,6
0,0
380,4
369,6
0,0
180,3
0,0
6,4
28,5
154,3
0,0
403,6
391,1
0,0
207,7
0,0
6,9
23,9
152,7
0,0
305,7
265,7
0,0
80,4
0,0
7,6
19,3
158,3
0,0
221,0
207,8
0,0
39,7
0,0
8,1
18,6
141,4
0,0
244,8
230,4
0,0
57,8
0,0
13,8
17,6
141,3
0,0
318,7
304,2
0,0
112,7
0,0
12,0
27,9
151,6
0,0
308,4
294,1
0,2
105,2
0,0
9,9
29,1
149,7
0,0
0,0
8,7
0,0
9,5
0,6
9,7
0,6
9,7
1,0
10,8
1,0
9,7
1,1
11,4
1,2
38,7
1,3
11,8
1,7
12,8
2,0
12,5
2,2
12,1
234,8
258,3
290,6
376,6
385,0
425,1
453,1
350,1
272,8
299,7
379,4
378,4
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-58: Terneuzen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde toegevoegde waarde per sector in 2002-2013 (in lopende prijzen)
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2002
149,1
81,6
3,5
10,5
67,4
0,3
0,0
55,2
12,3
2003
158,8
88,9
4,2
11,6
72,8
0,4
0,0
54,7
15,1
2004
164,3
77,8
6,6
10,9
59,9
0,4
0,0
71,2
15,3
Toegevoegde waarde ( mln. euro in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
200,5
218,5
229,1
238,2
218,4
264,1
86,9
88,2
95,8
99,4
98,1
115,2
8,2
7,6
6,9
7,9
9,3
13,1
11,0
10,2
10,5
11,4
13,4
19,6
67,3
69,9
77,9
79,6
74,9
81,9
0,4
0,5
0,4
0,5
0,5
0,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
83,2
95,4
100,2
105,8
84,5
105,2
30,3
34,8
33,1
33,1
35,8
43,6
2011
239,2
105,5
15,1
16,1
73,8
0,6
0,0
87,9
45,8
2012
274,3
128,8
13,2
17,4
97,4
0,8
0,0
89,0
56,5
2013
255,5
119,8
11,5
10,3
97,3
0,7
0,0
76,4
59,2
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
1.214,4
1.183,2
44,9
0,0
1.088,2
12,3
8,6
9,0
20,2
1.259,8
1.222,1
46,5
0,0
1.125,9
14,0
7,5
9,8
18,4
1.514,9
1.476,3
49,6
0,0
1.368,5
18,3
7,8
9,4
22,7
1.558,6
1.522,6
53,4
0,0
1.404,9
21,1
8,7
11,6
23,0
1.655,9
1.618,2
48,6
0,0
1.494,2
23,0
9,2
14,6
28,6
1.827,3
1.791,1
49,3
0,0
1.652,9
23,0
9,7
17,0
39,2
1.906,7
1.868,6
60,5
0,0
1.716,2
22,9
10,0
16,8
42,3
1.426,0
1.290,8
65,4
0,0
1.142,0
18,0
9,7
41,0
14,8
1.622,2
1.584,1
60,9
0,0
1.426,5
18,4
9,5
35,1
33,7
1.768,3
1.726,6
66,4
0,0
1.564,3
19,7
8,8
34,2
33,4
1.662,2
1.620,1
72,0
0,0
1.455,0
18,2
7,7
31,9
35,3
1.642,1
1.597,4
65,7
0,0
1.437,6
17,8
7,5
31,2
37,6
13,5
17,8
13,0
24,7
13,1
25,5
13,9
22,1
14,8
22,9
12,4
23,9
12,7
25,4
11,1
124,1
11,0
27,1
11,0
30,7
10,8
31,3
10,6
34,1
1.363,6
1.418,6
1.679,2
1.759,0
1.874,4
2.056,4
2.144,9
1.644,4
1.886,3
2.007,5
1.936,5
1.897,6
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA en CBS data
91
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Bedrijfsvestigingen
Noordelijke Zeehavens
Tabel 0-59: Noordelijke Zeehavens: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
92
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
130
120
121
56
54
55
54
49
50
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
40
37
37
34
29
29
2002
125
49
46
nvt
nvt
nvt
nvt
43
33
2003
136
64
61
nvt
nvt
nvt
nvt
41
31
2004
135
64
62
nvt
nvt
nvt
nvt
38
33
2005
134
60
58
nvt
nvt
nvt
nvt
40
34
2009
124
50
44
nvt
nvt
nvt
nvt
45
29
2010
129
58
52
nvt
nvt
nvt
nvt
41
30
2011
118
53
48
nvt
nvt
nvt
nvt
39
26
2012
127
59
46
nvt
nvt
nvt
nvt
41
27
2013
121
60
46
nvt
nvt
nvt
nvt
36
25
244
150
40
1
18
24
19
1
47
242
148
37
1
18
24
19
1
48
241
144
36
1
18
22
19
1
47
231
143
34
1
18
21
18
1
50
232
145
33
1
17
22
19
1
52
219
136
33
2
16
22
18
2
43
222
141
31
2
18
23
20
2
45
230
148
30
2
18
27
27
2
42
231
148
33
2
16
27
25
5
40
220
146
36
3
16
24
24
7
36
224
143
36
2
15
23
25
7
35
213
138
33
2
16
22
24
7
34
45
49
43
51
45
52
43
45
42
45
37
46
34
47
36
46
40
43
36
38
40
41
38
37
369
378
376
365
362
339
343
354
360
338
351
334
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-60: Delfzijl: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
63
54
57
60
33
28
30
25
33
28
30
24
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
13
13
14
23
17
13
13
12
2002
48
20
20
nvt
nvt
nvt
nvt
14
14
2003
59
31
31
nvt
nvt
nvt
nvt
14
14
2004
59
32
32
nvt
nvt
nvt
nvt
13
14
2005
64
34
34
nvt
nvt
nvt
nvt
14
16
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
78
44
0
1
16
8
7
0
12
82
45
0
1
16
8
7
0
13
83
46
0
1
16
8
7
0
14
79
47
0
1
16
9
7
0
14
81
50
0
1
16
9
7
0
17
75
48
1
2
15
9
7
0
14
79
51
1
2
16
10
8
0
14
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
14
20
17
20
18
19
16
16
15
16
11
16
126
141
142
143
144
129
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Totaal
Bron: EUR obv LISA
93
2010
66
35
34
nvt
nvt
nvt
nvt
19
12
2011
62
35
34
nvt
nvt
nvt
nvt
16
11
2012
59
32
31
nvt
nvt
nvt
nvt
16
11
2013
56
30
29
nvt
nvt
nvt
nvt
16
10
80
53
0
2
16
12
9
0
14
75
51
2
2
15
11
9
0
12
71
51
2
2
15
10
9
0
13
69
48
2
1
14
10
9
0
12
65
45
1
1
15
9
9
0
10
11
17
12
15
12
12
11
9
11
10
10
10
136
140
141
133
128
121
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-61: Eemshaven: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
94
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
17
19
18
18
1
3
3
3
1
1
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
8
8
7
7
8
8
8
8
2002
18
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
8
10
2003
18
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
8
9
2004
18
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
8
9
2005
17
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
7
9
2010
18
4
2
nvt
nvt
nvt
nvt
6
8
2011
14
4
2
nvt
nvt
nvt
nvt
6
4
2012
13
3
1
nvt
nvt
nvt
nvt
5
5
2013
12
3
1
nvt
nvt
nvt
nvt
5
4
33
17
2
0
2
2
2
1
8
27
15
1
0
2
1
2
1
8
25
14
1
0
2
0
2
1
8
22
12
0
0
2
0
1
1
8
22
11
0
0
1
1
1
1
7
21
10
0
0
1
1
0
2
6
21
10
0
0
1
1
0
2
6
27
13
1
0
1
2
1
2
6
32
17
3
0
0
3
0
5
6
31
17
2
0
0
2
0
7
6
34
16
2
0
0
1
0
7
6
32
16
2
0
0
1
0
7
6
9
7
6
6
5
6
4
6
4
7
4
7
4
7
7
7
8
7
7
7
9
9
8
8
51
45
43
39
39
40
39
45
50
45
47
44
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-62: Harlingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
95
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
24
25
25
24
16
18
18
17
15
16
16
15
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
6
5
5
5
2
2
2
2
2002
29
20
19
nvt
nvt
nvt
nvt
6
3
2003
29
22
21
nvt
nvt
nvt
nvt
5
2
2004
30
22
21
nvt
nvt
nvt
nvt
5
3
2005
26
18
17
nvt
nvt
nvt
nvt
6
2
2010
24
15
13
nvt
nvt
nvt
nvt
6
3
2011
20
11
10
nvt
nvt
nvt
nvt
6
3
2012
27
18
11
nvt
nvt
nvt
nvt
6
3
2013
29
21
13
nvt
nvt
nvt
nvt
5
3
41
28
21
0
0
2
3
0
2
41
28
20
0
0
3
3
0
2
43
27
19
0
0
3
3
0
2
42
27
18
0
0
3
3
0
3
41
27
18
0
0
3
3
0
3
46
28
17
0
0
3
5
0
3
44
27
15
0
0
3
5
0
4
49
31
15
0
0
4
8
0
4
53
32
14
0
0
4
10
0
4
48
30
14
0
0
3
9
0
4
52
32
14
0
0
3
10
0
5
51
33
14
0
0
3
10
0
6
8
5
7
6
9
7
9
6
9
5
10
8
9
8
8
10
11
10
9
9
11
9
11
7
70
70
73
68
65
71
69
73
77
68
79
80
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-63: Den Helder: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
26
22
21
22
6
5
4
5
5
4
3
4
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
13
11
11
10
7
6
6
7
2002
30
9
7
nvt
nvt
nvt
nvt
15
6
2003
30
10
8
nvt
nvt
nvt
nvt
14
6
2004
28
9
8
nvt
nvt
nvt
nvt
12
7
2005
27
7
6
nvt
nvt
nvt
nvt
13
7
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
92
61
17
0
0
12
7
0
25
92
60
16
0
0
12
7
0
25
90
57
16
0
0
11
7
0
23
88
57
16
0
0
9
7
0
25
88
57
15
0
0
9
8
0
25
77
50
15
0
0
9
6
0
20
78
53
15
0
1
9
7
0
21
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
14
17
13
19
13
20
14
17
14
17
12
15
122
122
118
115
114
99
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Totaal
Bron: EUR obv LISA
96
2010
21
4
3
nvt
nvt
nvt
nvt
10
7
2011
22
3
2
nvt
nvt
nvt
nvt
11
8
2012
28
6
3
nvt
nvt
nvt
nvt
14
8
2013
24
6
3
nvt
nvt
nvt
nvt
10
8
74
51
14
0
1
9
9
0
18
71
48
14
0
1
9
6
0
18
70
48
18
1
1
9
6
0
13
69
47
18
1
1
9
6
0
12
65
44
16
1
1
9
5
0
12
10
15
9
14
9
14
9
13
9
13
9
12
99
96
92
92
97
89
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Noordzeekanaalgebied
Tabel 0-64: Noordzeekanaalgebied: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
215
233
228
219
33
36
34
36
23
25
23
21
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
100
113
113
102
82
84
81
81
2002
231
32
24
nvt
nvt
nvt
nvt
111
88
2003
229
35
26
nvt
nvt
nvt
nvt
111
83
2004
231
34
23
nvt
nvt
nvt
nvt
113
84
2005
237
33
23
nvt
nvt
nvt
nvt
114
90
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
437
183
27
3
24
54
39
2
34
429
182
27
3
24
54
39
3
32
423
177
26
3
25
49
40
3
31
428
184
27
3
22
50
43
3
36
430
178
26
3
20
46
42
2
39
466
204
27
3
19
56
50
2
47
462
199
27
3
17
52
48
2
50
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
193
61
186
61
181
65
179
65
181
71
192
70
Totaal
668
658
654
665
645
699
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Bron: EUR obv LISA
97
2010
218
33
17
nvt
nvt
nvt
nvt
105
80
2011
224
37
18
nvt
nvt
nvt
nvt
107
80
2012
228
35
18
nvt
nvt
nvt
nvt
106
87
2013
222
36
17
nvt
nvt
nvt
nvt
102
84
461
196
29
2
15
48
50
3
49
446
191
33
3
14
45
46
3
47
421
186
33
3
15
39
45
3
48
413
182
34
3
13
36
44
3
49
403
174
32
3
13
34
43
3
46
189
74
188
77
186
69
167
68
166
65
164
65
690
680
664
645
641
625
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-65: Amsterdam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
98
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
129
138
139
139
17
17
16
17
11
11
10
8
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
67
75
77
70
45
46
46
52
2002
142
18
15
nvt
nvt
nvt
nvt
77
47
2003
143
21
16
nvt
nvt
nvt
nvt
76
46
2004
145
19
12
nvt
nvt
nvt
nvt
77
49
2005
148
18
12
nvt
nvt
nvt
nvt
77
53
2010
133
13
5
nvt
nvt
nvt
nvt
67
53
2011
133
12
5
nvt
nvt
nvt
nvt
70
51
2012
139
12
6
nvt
nvt
nvt
nvt
69
58
2013
131
12
6
nvt
nvt
nvt
nvt
63
56
155
64
5
1
14
17
11
1
15
156
66
6
1
14
18
11
2
14
159
65
5
1
15
18
12
2
12
160
69
6
1
13
18
13
2
16
161
68
6
1
11
17
13
1
19
188
80
5
1
11
25
14
1
23
182
77
5
1
10
20
13
1
27
180
75
4
1
9
20
15
1
25
172
70
4
1
7
18
15
1
24
162
68
4
1
7
18
14
1
23
154
67
4
1
6
18
14
1
23
148
63
4
1
6
17
13
1
21
60
31
59
31
59
35
56
35
55
38
66
42
61
44
65
40
62
40
56
38
53
34
52
33
297
299
304
308
290
326
321
319
305
295
293
279
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-66: Beverwijk: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
16
17
16
14
1
1
1
1
0
0
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
6
7
6
6
9
9
9
7
2002
17
1
0
nvt
nvt
nvt
nvt
7
9
2003
16
1
0
nvt
nvt
nvt
nvt
6
9
2004
14
1
0
nvt
nvt
nvt
nvt
6
7
2005
15
1
0
nvt
nvt
nvt
nvt
6
8
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
42
19
0
1
1
8
2
0
7
41
18
0
1
1
8
2
0
6
40
17
0
1
1
6
2
0
7
38
17
0
1
1
7
1
0
7
38
15
0
1
1
4
1
0
8
42
19
0
1
1
8
2
0
7
41
18
0
1
1
8
2
0
6
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
19
4
19
4
16
7
14
7
15
8
19
4
Totaal
59
57
54
53
54
59
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Bron: EUR obv LISA
99
2010
15
1
0
nvt
nvt
nvt
nvt
6
8
2011
16
1
0
nvt
nvt
nvt
nvt
6
9
2012
15
1
0
nvt
nvt
nvt
nvt
6
8
2013
15
1
0
nvt
nvt
nvt
nvt
6
8
40
17
0
1
1
6
2
0
7
38
17
0
1
1
7
1
0
7
38
15
0
1
1
4
1
0
8
38
14
0
1
1
3
1
0
8
37
13
0
1
1
3
1
0
7
19
4
16
7
14
7
15
8
16
8
16
8
57
54
53
54
53
52
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-67: Velsen/IJmuiden: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
100
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
38
46
44
38
8
11
10
10
8
10
9
9
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
19
23
23
20
11
12
11
8
2002
42
6
6
nvt
nvt
nvt
nvt
22
14
2003
41
7
7
nvt
nvt
nvt
nvt
23
11
2004
42
8
8
nvt
nvt
nvt
nvt
23
11
2005
43
8
8
nvt
nvt
nvt
nvt
23
12
2010
37
10
8
nvt
nvt
nvt
nvt
21
6
2011
39
12
9
nvt
nvt
nvt
nvt
21
6
2012
41
11
8
nvt
nvt
nvt
nvt
23
7
2013
40
11
8
nvt
nvt
nvt
nvt
23
6
152
48
12
1
4
15
9
1
6
151
49
12
1
4
16
9
1
6
145
47
12
1
4
14
8
1
7
147
46
11
1
4
12
10
1
7
148
43
10
1
4
12
9
1
6
151
52
11
1
3
10
15
1
11
155
52
11
1
3
10
15
1
11
153
53
13
0
2
11
15
2
10
151
55
15
1
3
10
13
2
11
140
55
15
1
3
9
14
2
11
144
55
15
1
2
9
14
2
12
143
53
14
1
2
9
14
2
11
83
21
81
21
79
19
81
20
83
22
79
20
82
21
76
24
79
17
68
17
70
19
70
20
194
192
187
190
186
197
199
191
188
179
185
183
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-68: Zaanstad: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
32
32
29
28
7
7
7
8
4
4
4
4
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
8
8
7
6
17
17
15
14
2002
30
7
3
nvt
nvt
nvt
nvt
5
18
2003
29
6
3
nvt
nvt
nvt
nvt
6
17
2004
30
6
3
nvt
nvt
nvt
nvt
7
17
2005
31
6
3
nvt
nvt
nvt
nvt
8
17
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
88
52
10
0
5
14
17
0
6
81
49
9
0
5
12
17
0
6
79
48
9
0
5
11
18
0
5
83
52
10
0
4
13
19
0
6
83
52
10
0
4
13
19
0
6
85
53
11
0
4
13
19
0
6
84
52
11
0
3
14
18
0
6
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
31
5
27
5
27
4
28
3
28
3
28
4
118
110
109
114
115
117
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Totaal
Bron: EUR obv LISA
101
2010
33
9
4
nvt
nvt
nvt
nvt
11
13
2011
36
12
4
nvt
nvt
nvt
nvt
10
14
2012
33
11
4
nvt
nvt
nvt
nvt
8
14
2013
36
12
3
nvt
nvt
nvt
nvt
10
14
88
51
12
0
3
11
18
0
7
85
49
14
0
3
10
17
0
5
81
48
14
0
4
8
16
0
6
77
46
15
0
4
6
15
0
6
75
45
14
0
4
5
15
0
7
27
5
31
6
31
5
28
5
27
4
26
4
113
116
118
117
110
111
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Rijn- en Maasmond
Tabel 0-69: Rijn- en Maasmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
874
885
890
868
82
89
90
82
82
76
77
71
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
637
640
641
634
158
158
161
155
2010
832
81
65
nvt
nvt
nvt
nvt
605
148
2011
865
86
69
nvt
nvt
nvt
nvt
632
148
2012
943
94
69
nvt
nvt
nvt
nvt
693
156
2013
941
92
67
nvt
nvt
nvt
nvt
688
163
969
402
27
13
79
137
91
26
73
922
389
32
14
78
141
91
26
54
927
387
30
14
78
138
90
26
58
954
403
31
15
82
144
89
30
61
976
422
31
17
82
147
95
31
75
395
143
387
138
370
118
374
121
386
118
388
120
1.904
1.870
1.789
1.827
1.933
1.953
2002
893
80
80
nvt
nvt
nvt
nvt
643
173
2003
883
79
79
nvt
nvt
nvt
nvt
636
171
2004
890
80
80
nvt
nvt
nvt
nvt
643
171
2005
874
79
79
nvt
nvt
nvt
nvt
629
169
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
970
392
23
14
68
142
84
18
85
951
377
24
13
66
137
80
17
81
954
378
25
13
71
136
73
23
85
939
375
27
14
69
130
67
27
85
961
391
28
12
72
135
74
26
85
991
395
30
14
78
135
82
27
73
984
404
31
14
78
139
85
27
74
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
412
124
402
132
401
128
397
124
402
129
411
143
1.898
1.868
1.879
1.844
1.867
1.907
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Totaal
Bron: EUR obv LISA
102
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Rotterdam-Rijnmond
Tabel 0-70: Rotterdam-Rijnmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
760
768
764
757
75
83
84
78
75
69
70
66
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
571
572
568
567
114
113
112
112
2002
782
69
69
nvt
nvt
nvt
nvt
581
132
2003
765
69
69
nvt
nvt
nvt
nvt
568
128
2004
768
70
70
nvt
nvt
nvt
nvt
572
126
2005
755
71
71
nvt
nvt
nvt
nvt
561
123
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
681
284
12
9
39
96
73
5
50
660
271
12
9
38
92
70
4
46
655
272
11
9
40
89
64
8
51
643
268
12
9
40
87
58
14
48
656
279
13
8
43
90
64
14
47
680
281
15
9
47
87
72
15
36
662
286
15
9
47
90
74
15
36
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
318
79
306
83
302
81
299
76
299
78
307
92
1.463
1.425
1.423
1.398
1.416
1.448
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Totaal
Bron: EUR obv LISA
103
2010
717
71
57
nvt
nvt
nvt
nvt
537
109
2011
745
74
59
nvt
nvt
nvt
nvt
563
108
2012
819
81
57
nvt
nvt
nvt
nvt
624
114
2013
820
83
58
nvt
nvt
nvt
nvt
620
117
663
290
14
9
48
89
79
14
37
616
272
15
9
48
83
76
13
28
620
271
15
9
48
80
78
12
29
651
286
16
10
51
88
74
14
33
667
302
16
11
51
88
78
13
45
284
92
283
90
267
77
269
80
283
82
283
82
1.426
1.420
1.333
1.365
1.470
1.487
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-71: Rotterdam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
498
502
494
485
47
49
51
45
47
40
42
38
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
362
366
354
351
89
87
89
89
2002
532
47
47
nvt
nvt
nvt
nvt
374
111
2003
513
47
47
nvt
nvt
nvt
nvt
360
106
2004
510
47
47
nvt
nvt
nvt
nvt
360
103
2005
493
45
45
nvt
nvt
nvt
nvt
352
96
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
410
165
9
8
32
41
46
4
25
393
161
9
8
32
40
44
3
25
391
164
8
8
33
39
40
6
30
379
159
8
8
34
36
35
10
28
392
170
9
8
38
37
40
10
28
413
172
11
9
40
36
44
11
21
401
174
11
9
39
38
45
11
21
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
187
58
173
59
171
56
169
51
171
51
175
66
Totaal
942
906
901
872
890
915
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Bron: EUR obv LISA
104
2010
463
41
31
nvt
nvt
nvt
nvt
337
85
2011
488
45
34
nvt
nvt
nvt
nvt
356
87
2012
534
48
32
nvt
nvt
nvt
nvt
395
91
2013
532
49
32
nvt
nvt
nvt
nvt
390
93
399
173
10
9
39
38
45
11
21
383
170
11
9
40
36
44
11
19
385
167
11
9
39
35
43
10
20
406
178
11
10
41
40
41
12
23
402
180
11
10
41
39
42
12
25
162
65
164
62
158
55
162
56
170
58
166
56
895
884
846
873
940
934
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-72: Schiedam: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
14
15
20
22
1
2
2
2
1
1
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
11
11
15
17
2
2
3
3
2010
21
2
2
nvt
nvt
nvt
nvt
16
3
2011
19
2
2
nvt
nvt
nvt
nvt
15
2
2012
21
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
17
3
2013
21
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
17
3
59
37
1
0
1
18
10
1
6
55
33
1
0
1
18
8
0
5
55
34
1
0
1
18
9
0
5
53
32
1
0
1
17
8
0
5
59
36
1
1
1
17
9
0
7
18
5
17
5
17
5
17
4
17
4
18
5
79
81
76
74
74
80
2002
14
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
11
2
2003
15
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
12
2
2004
14
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
11
2
2005
14
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
11
2
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
64
40
0
1
1
17
10
1
10
65
38
0
1
1
17
9
1
9
64
39
0
1
1
18
9
1
9
63
37
1
1
0
17
9
1
8
59
34
1
0
0
16
9
1
7
60
36
1
0
0
16
11
2
6
59
36
1
0
0
17
10
2
6
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
20
4
21
6
19
6
20
6
19
6
19
5
Totaal
78
80
78
77
73
75
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Bron: EUR obv LISA
105
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-73: Vlaardingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
16
17
14
14
0
2
2
2
0
1
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
8
7
7
7
8
8
5
5
2002
17
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
11
6
2003
19
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
13
6
2004
18
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
12
6
2005
19
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
11
8
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
39
22
2
0
2
12
3
0
3
38
21
2
0
1
12
3
0
3
39
22
2
0
2
12
3
0
3
41
23
2
0
2
12
3
1
3
39
22
2
0
2
11
3
1
3
39
22
2
0
2
12
3
1
2
39
23
2
0
3
12
3
1
2
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
15
2
15
2
15
2
16
2
15
2
15
2
Totaal
56
57
57
60
55
56
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Bron: EUR obv LISA
106
2010
16
2
1
nvt
nvt
nvt
nvt
7
7
2011
14
2
1
nvt
nvt
nvt
nvt
6
6
2012
13
2
1
nvt
nvt
nvt
nvt
6
5
2013
15
2
1
nvt
nvt
nvt
nvt
8
5
37
22
2
0
2
12
3
1
2
37
20
2
0
2
12
2
1
1
33
19
2
0
2
11
2
1
1
38
24
3
0
3
13
3
1
1
41
23
3
0
3
13
3
0
1
14
2
13
2
15
2
12
2
12
2
16
2
53
51
53
47
51
56
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-74: Maassluis: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
2002
2003
2004
2005
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
6
7
7
7
0
1
1
1
0
0
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
6
6
6
6
0
0
0
0
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
6
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
6
0
6
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
6
0
6
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
6
0
6
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
6
0
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
17
9
0
0
0
6
1
0
2
16
8
0
0
0
5
1
0
2
15
8
0
0
0
5
1
0
2
15
8
0
0
0
5
1
0
2
16
8
0
0
0
5
1
0
2
17
8
0
0
0
5
2
0
1
18
8
0
0
0
5
2
0
1
5
3
5
3
4
3
4
3
4
4
3
6
23
22
21
21
22
24
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
107
2010
2011
2012
2013
7
1
0
nvt
nvt
nvt
nvt
6
0
6
1
0
nvt
nvt
nvt
nvt
5
0
6
1
0
nvt
nvt
nvt
nvt
5
0
6
1
0
nvt
nvt
nvt
nvt
5
0
17
8
0
0
0
5
2
0
1
14
7
0
0
0
5
2
0
0
15
8
0
0
0
5
3
0
0
17
9
0
0
0
6
2
0
1
18
10
0
0
0
5
3
0
2
3
7
3
6
3
4
3
4
4
4
4
4
25
24
21
21
23
24
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-75: Overig Rijnmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
108
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
226
227
229
229
27
29
28
28
27
27
26
26
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
184
182
186
186
15
16
15
15
2010
210
25
23
nvt
nvt
nvt
nvt
171
14
2011
218
24
22
nvt
nvt
nvt
nvt
181
13
2012
245
29
23
nvt
nvt
nvt
nvt
201
15
2013
246
30
24
nvt
nvt
nvt
nvt
200
16
151
50
1
0
6
16
19
1
7
127
42
1
0
5
12
20
1
3
132
43
1
0
6
11
21
1
3
137
43
1
0
6
12
20
1
3
147
53
1
0
6
14
21
1
10
87
13
86
15
74
11
75
14
80
14
79
15
374
380
337
350
382
393
2002
213
21
21
nvt
nvt
nvt
nvt
179
13
2003
212
21
21
nvt
nvt
nvt
nvt
177
14
2004
220
22
22
nvt
nvt
nvt
nvt
183
15
2005
223
25
25
nvt
nvt
nvt
nvt
181
17
151
48
1
0
4
20
13
0
10
148
43
1
0
4
18
13
0
7
146
39
1
0
4
15
11
1
7
145
41
1
0
4
17
10
2
7
150
45
1
0
3
21
11
2
7
151
43
1
0
5
18
12
1
6
145
45
1
0
5
18
14
1
6
91
12
92
13
93
14
90
14
90
15
95
13
364
360
366
368
376
378
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Overig Rijn- en Maasmond
Tabel 0-76: Overig Rijn- en Maasmond: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
109
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
114
117
126
111
7
6
6
4
7
7
7
5
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
66
68
73
67
44
45
49
43
2002
111
11
11
nvt
nvt
nvt
nvt
62
41
2003
118
10
10
nvt
nvt
nvt
nvt
68
43
2004
122
10
10
nvt
nvt
nvt
nvt
71
45
2005
119
8
8
nvt
nvt
nvt
nvt
68
46
2010
115
10
8
nvt
nvt
nvt
nvt
68
39
2011
120
12
10
nvt
nvt
nvt
nvt
69
40
2012
124
13
12
nvt
nvt
nvt
nvt
69
42
2013
121
9
9
nvt
nvt
nvt
nvt
68
46
289
108
11
5
29
46
11
13
35
291
106
12
4
28
45
10
13
35
299
106
14
4
31
47
9
15
34
296
107
15
5
29
43
9
13
37
305
112
15
4
29
45
10
12
38
311
114
15
5
31
48
10
12
37
322
118
16
5
31
49
11
12
38
306
112
13
4
31
48
12
12
36
306
117
17
5
30
58
15
13
26
307
116
15
5
30
58
12
14
29
303
117
15
5
31
56
15
16
28
309
120
15
6
31
59
17
18
30
94
45
96
49
99
47
98
48
103
51
104
51
111
51
104
48
103
41
105
41
103
36
105
38
435
443
456
446
451
459
478
450
456
462
463
466
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-77: Dordrecht: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
31
35
36
36
3
3
3
3
3
3
3
3
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
20
23
22
22
8
9
11
11
2002
33
7
7
nvt
nvt
nvt
nvt
19
7
2003
36
7
7
nvt
nvt
nvt
nvt
21
8
2004
37
6
6
nvt
nvt
nvt
nvt
23
8
2005
34
4
4
nvt
nvt
nvt
nvt
22
8
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
52
24
1
3
1
6
4
0
9
52
22
1
2
1
6
3
0
9
52
21
1
2
1
6
3
0
8
51
21
1
2
1
5
3
0
9
53
23
1
2
2
4
4
0
10
55
24
1
2
2
5
4
0
10
55
24
1
2
2
5
4
0
10
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
20
8
20
10
21
10
20
10
21
9
22
9
Totaal
85
88
89
85
84
90
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Bron: EUR obv LISA
110
2010
40
6
5
nvt
nvt
nvt
nvt
24
10
2011
41
7
6
nvt
nvt
nvt
nvt
23
11
2012
37
7
6
nvt
nvt
nvt
nvt
20
10
2013
36
5
4
nvt
nvt
nvt
nvt
20
11
62
29
1
2
3
6
6
0
11
64
30
2
2
2
7
7
0
10
63
30
2
2
2
7
6
0
11
60
29
2
2
2
6
6
0
11
60
30
2
2
2
6
7
0
11
22
9
23
10
25
9
26
7
25
6
24
6
91
98
104
104
97
96
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-78: Drechtsteden: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
2002
2003
2004
2005
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
2
1
1
1
1
0
0
0
1
1
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
4
3
3
4
0
0
0
0
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
2
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
4
0
2
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
4
0
2
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
5
0
2
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
4
0
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
76
48
3
1
2
16
17
0
9
0
25
3
72
45
2
1
2
15
16
0
9
0
24
3
78
52
2
1
2
18
18
0
11
0
23
3
72
48
2
1
3
16
16
0
10
0
21
3
70
45
2
1
2
15
16
0
9
0
21
4
73
48
2
1
2
16
18
0
9
0
21
4
72
48
2
1
2
16
18
0
9
0
20
4
Totaal
85
81
89
81
79
80
79
Bron: EUR obv LISA
111
2010
2011
2012
2013
2
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
3
0
2
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
2
0
3
1
2
nvt
nvt
nvt
nvt
2
0
3
1
2
nvt
nvt
nvt
nvt
2
0
73
48
2
1
2
16
17
0
10
0
21
4
80
51
2
1
2
16
19
0
11
0
25
4
81
51
2
1
2
16
18
0
12
0
26
4
83
53
2
1
2
16
18
0
14
0
26
4
83
54
2
1
2
16
18
0
15
0
25
4
82
88
88
92
94
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-79: Scheveningen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
2002
2003
2004
2005
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
6
6
7
4
2
2
2
1
2
2
2
1
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
2
2
3
1
2
2
2
2
8
2
2
nvt
nvt
nvt
nvt
5
1
2011
10
2
2
nvt
nvt
nvt
nvt
7
1
35
10
9
0
0
0
1
0
0
40
14
11
0
0
0
3
0
0
20
7
20
5
45
39
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
7
2
2
nvt
nvt
nvt
nvt
2
3
6
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
2
3
6
2
2
nvt
nvt
nvt
nvt
2
2
6
2
2
nvt
nvt
nvt
nvt
2
2
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
28
7
6
0
0
0
1
0
0
33
9
7
0
0
0
2
0
0
34
10
9
0
0
0
1
0
0
33
11
10
0
0
0
1
0
0
34
11
10
0
0
0
1
0
0
34
11
10
0
0
0
1
0
0
38
11
10
0
0
0
1
0
0
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
15
6
16
8
17
7
15
7
16
7
16
7
Totaal
35
39
40
39
40
40
Bron: EUR obv LISA
112
2010
2012
2013
8
2
2
nvt
nvt
nvt
nvt
5
1
6
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
4
1
38
12
10
0
0
0
2
0
0
33
12
9
0
0
0
3
0
0
32
11
8
0
0
0
3
0
0
20
6
19
7
17
4
17
4
48
48
41
38
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-80: Moerdijk: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
113
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
75
75
82
70
1
1
1
0
1
1
1
0
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
40
40
45
40
34
34
36
30
2002
69
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
37
31
2003
74
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
41
32
2004
77
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
41
35
2005
77
1
1
nvt
nvt
nvt
nvt
40
36
2010
65
1
0
nvt
nvt
nvt
nvt
36
28
2011
67
2
1
nvt
nvt
nvt
nvt
37
28
2012
76
3
2
nvt
nvt
nvt
nvt
42
31
2013
76
2
2
nvt
nvt
nvt
nvt
42
34
161
74
3
0
12
23
6
4
26
161
73
3
0
12
23
5
4
26
161
73
3
0
12
23
5
4
26
164
73
3
0
12
22
5
3
28
173
76
3
0
12
25
5
3
28
174
77
3
1
13
25
5
3
27
181
81
4
1
13
26
6
3
28
161
71
2
0
12
25
5
2
25
151
71
3
1
12
32
5
2
16
155
72
2
1
12
33
4
2
18
157
74
3
1
13
32
6
2
17
163
77
4
2
13
35
7
3
19
56
31
57
31
58
30
60
31
62
35
62
35
65
35
57
33
54
26
56
27
57
26
60
28
230
235
238
241
248
249
263
231
216
222
233
238
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Scheldebekken
Tabel 0-81: Scheldebekken: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
69
70
68
76
6
8
8
13
6
6
6
10
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
42
40
37
40
21
22
23
23
2002
62
5
5
nvt
nvt
nvt
nvt
40
17
2003
65
6
6
nvt
nvt
nvt
nvt
41
18
2004
70
7
7
nvt
nvt
nvt
nvt
43
20
2005
69
6
6
nvt
nvt
nvt
nvt
42
21
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
94
55
5
1
9
12
16
2
10
91
54
5
1
9
12
16
2
9
91
54
4
1
9
12
15
2
11
88
56
4
1
9
14
15
2
11
93
59
4
1
10
15
15
3
11
91
61
4
1
10
16
16
2
12
91
61
4
1
10
16
16
2
12
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
15
24
15
22
16
21
13
19
14
20
14
16
156
156
161
157
162
161
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Totaal
Bron: EUR obv LISA
114
2010
83
15
11
nvt
nvt
nvt
nvt
39
29
2011
85
18
9
nvt
nvt
nvt
nvt
38
29
2012
89
19
10
nvt
nvt
nvt
nvt
39
31
2013
83
18
9
nvt
nvt
nvt
nvt
33
32
87
55
4
1
9
16
13
3
9
111
68
5
1
12
17
16
4
13
109
66
5
1
12
17
14
4
13
114
66
5
1
11
18
13
5
13
108
68
6
1
13
18
12
4
14
14
16
15
17
26
17
25
18
27
21
23
17
159
163
194
194
203
191
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-82: Vlissingen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
Totaal
Bron: EUR obv LISA
115
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
30
32
31
34
2
2
2
6
2
1
1
4
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
22
24
22
23
6
6
7
5
2002
25
2
2
nvt
nvt
nvt
nvt
18
5
2003
27
3
3
nvt
nvt
nvt
nvt
20
4
2004
31
3
3
nvt
nvt
nvt
nvt
22
6
2005
30
2
2
nvt
nvt
nvt
nvt
22
6
2010
39
8
5
nvt
nvt
nvt
nvt
22
9
2011
35
6
3
nvt
nvt
nvt
nvt
20
9
2012
39
7
4
nvt
nvt
nvt
nvt
21
11
2013
34
5
3
nvt
nvt
nvt
nvt
18
11
38
26
4
0
3
6
7
0
6
37
25
4
0
3
6
7
0
5
34
24
3
0
3
6
6
0
6
36
26
3
0
3
8
6
0
6
38
28
3
0
3
9
6
1
6
36
27
3
0
3
9
7
0
5
36
27
3
0
3
9
7
0
5
35
25
3
0
3
9
6
0
4
44
30
4
0
3
9
7
1
6
41
28
4
0
3
8
6
1
6
42
29
4
0
3
9
5
2
6
38
29
4
0
4
10
4
1
6
4
8
4
8
3
7
3
7
3
7
4
5
4
5
5
5
8
6
8
5
8
5
5
4
63
64
65
66
68
68
67
69
83
76
81
72
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-83: Borsele: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
2002
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
8
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
3
5
9
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
3
6
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
10
6
0
1
0
2
2
1
0
10
6
0
1
0
2
2
1
0
12
6
0
1
0
2
2
1
0
12
6
0
1
0
2
2
1
0
12
6
0
1
0
2
2
1
0
12
7
0
1
0
3
2
1
0
12
7
0
1
0
3
2
1
0
12
7
0
1
0
3
2
1
0
14
8
0
1
0
4
2
1
0
14
8
0
1
0
4
2
1
0
16
8
0
1
0
4
2
1
0
15
8
1
1
0
3
2
1
0
0
4
0
4
2
4
2
4
2
4
2
3
2
3
2
3
2
4
2
4
2
6
2
5
18
19
22
22
22
22
22
23
25
26
28
27
Totaal
Bron: EUR obv LISA
116
2005
10
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
4
6
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
10
10
10
11
0
0
0
0
0
0
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
4
3
3
4
6
7
7
7
2004
10
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
4
6
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
2003
2010
11
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
4
7
2011
12
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
5
7
2012
12
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
5
7
2013
12
0
0
nvt
nvt
nvt
nvt
5
7
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-84: Terneuzen: Ontwikkeling directe zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen per sector in 2002-2013
Hoofdsector en Subsector
Aantal bedrijfsvestigingen
2006
2007
2008
2009
29
28
27
31
4
6
6
7
4
5
5
6
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
nvt
16
13
12
13
9
9
9
11
2002
29
3
3
nvt
nvt
nvt
nvt
19
7
2003
29
3
3
nvt
nvt
nvt
nvt
18
8
2004
29
4
4
nvt
nvt
nvt
nvt
17
8
2005
29
4
4
nvt
nvt
nvt
nvt
16
9
Vestigingsplaats
Industrie
Voedingsmiddelenindustrie
Aardolie industrie
Chemische industrie
Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Transportmiddelenindustrie
Elektriciteitsproductie
Overig
46
23
1
0
6
4
7
1
4
44
23
1
0
6
4
7
1
4
45
24
1
0
6
4
7
1
5
40
24
1
0
6
4
7
1
5
43
25
1
0
7
4
7
1
5
43
27
1
0
7
4
7
1
7
43
27
1
0
7
4
7
1
7
Groothandel
Zakelijke en niet zakelijke dienstverlening
11
12
11
10
11
10
8
8
9
9
8
8
Totaal
75
73
74
69
72
71
Knooppunt
Vervoer
Zeevaart
Binnenvaart
Wegvervoer
Spoorvervoer
Pijpleiding
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Overslag/opslag
Bron: EUR obv LISA
117
2010
33
7
6
nvt
nvt
nvt
nvt
13
13
2011
38
12
6
nvt
nvt
nvt
nvt
13
13
2012
38
12
6
nvt
nvt
nvt
nvt
13
13
2013
37
13
6
nvt
nvt
nvt
nvt
10
14
40
23
1
0
6
4
5
2
5
53
30
1
0
9
4
7
2
7
54
30
1
0
9
5
6
2
7
56
29
1
0
8
5
6
2
7
55
31
1
0
9
5
6
2
8
8
8
8
9
16
7
15
9
17
10
16
8
70
71
86
92
94
92
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Economische indicatoren per zeehaven (indirect)
De in deze Havenmonitor berekende indirecte effecten hebben betrekking op de economische effecten die ontstaan bij de toeleveranciers van de
zeehavengerelateerde sectoren; de zogenaamde achterwaartse effecten van de Nederlandse zeehavengebieden op de rest van de Nederlandse economie. In
tabel 5-82 en tabel 5-83 is de ontwikkeling van de toegevoegde waarde en werkgelegenheidsmultipliers weergegeven voor de verschillende zeehavens. Tabel
5-87 en Tabel 5-88 geven de ontwikkeling van indirecte werkgelegenheid en indirecte toegevoegde waarde in absolute waarden.
118
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-85: Ontwikkeling werkgelegenheidsmultipliers per zeehaven 2002-2013
2002
2003
2004
2005
Werkgelegenheidsmultipliers
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Noordelijke zeehavens
Delfzijl
Eemshaven
Harlingen
Den Helder
2,04
2,05
2,21
1,83
2,04
2,07
2,09
2,30
1,88
2,05
2,12
2,14
2,36
1,93
2,08
2,18
2,19
2,33
1,93
2,24
2,18
2,18
2,37
1,93
2,27
2,24
2,27
2,39
2,02
2,25
2,13
2,12
2,36
1,82
2,23
2,08
2,09
2,23
1,86
2,13
2,05
2,08
2,13
1,79
2,11
2,05
2,11
2,12
1,77
2,04
2,01
2,07
2,08
1,75
1,99
2,07
2,12
1,83
1,87
2,14
Noordzeekanaalgebied
Amsterdam
Beverwijk
Velsen/IJmuiden
Zaanstad
1,85
1,78
1,82
1,81
2,27
1,87
1,81
1,79
1,83
2,30
1,89
1,83
1,78
1,86
2,30
1,90
1,84
1,79
1,86
2,30
1,92
1,86
1,82
1,90
2,34
1,96
1,86
1,84
1,96
2,44
1,91
1,80
1,89
1,92
2,43
1,87
1,78
1,95
1,82
2,43
1,87
1,76
1,95
1,88
2,36
1,92
1,77
1,94
1,97
2,41
1,92
1,76
1,93
1,99
2,41
1,96
1,74
1,99
2,14
2,30
Rijn-Maasmond
Rotterdam
Schiedam
Vlaardingen
Maassluis
Overig Rijnmond
Dordrecht
Drechtsteden
Moerdijk
Scheveningen
1,87
1,90
1,79
1,71
1,58
1,71
2,19
1,80
1,88
1,51
1,86
1,88
1,78
1,68
1,53
1,70
2,14
1,81
1,88
1,69
1,90
1,92
1,79
1,75
1,54
1,71
2,19
1,84
1,89
1,73
1,88
1,90
1,77
1,76
1,55
1,72
2,19
1,86
1,92
1,56
1,91
1,92
1,82
1,71
1,56
1,73
2,27
1,92
1,95
1,56
1,95
1,95
1,88
1,76
1,62
1,76
2,35
2,04
1,99
1,70
1,94
1,95
1,84
1,71
1,65
1,73
2,36
1,97
1,99
1,59
1,90
1,90
1,84
1,61
1,67
1,72
2,22
2,01
1,96
1,55
1,87
1,87
1,82
1,58
1,67
1,72
2,17
1,95
1,94
1,55
1,88
1,88
1,87
1,65
1,70
1,73
2,18
1,96
1,96
1,55
1,86
1,86
1,84
1,60
1,67
1,72
2,15
1,95
1,93
1,51
1,87
1,87
1,82
1,61
1,71
1,73
2,19
2,13
1,85
1,62
Scheldebekken
Vlissingen
Borsele
Terneuzen
2,09
1,78
2,99
2,16
2,08
1,75
2,96
2,15
2,11
1,78
2,93
2,18
2,10
1,78
2,88
2,18
2,15
1,81
2,98
2,24
2,23
1,89
3,12
2,33
2,22
1,86
3,17
2,32
2,14
1,84
2,98
2,21
2,15
1,82
2,98
2,25
2,15
1,81
2,93
2,26
2,11
1,74
2,92
2,19
2,04
1,69
2,90
2,07
Totaal Nederlandse zeehavengebieden
1,90
1,90
1,93
1,92
1,95
1,99
1,97
1,92
1,91
1,92
1,90
1,91
Bron: EUR obv LISA en CBS data
119
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-86: Ontwikkeling toegevoegde waarde multipliers per zeehaven 2002-2013
2002
2003
2004
2005
Toegevoegde Waarde Multipliers
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Noordelijke zeehavens
Delfzijl
Eemshaven
Harlingen
Den Helder
1,55
1,64
1,73
1,53
1,27
1,58
1,67
1,75
1,58
1,27
1,55
1,61
1,79
1,57
1,30
1,52
1,58
1,76
1,55
1,23
1,52
1,64
1,76
1,56
1,19
1,57
1,72
1,67
1,63
1,21
1,50
1,63
1,77
1,50
1,19
1,58
1,74
1,60
1,62
1,26
1,50
1,58
1,56
1,59
1,26
1,52
1,63
1,55
1,56
1,25
1,54
1,70
1,53
1,55
1,24
1,54
1,73
1,41
1,60
1,26
Noordzeekanaalgebied
Amsterdam
Beverwijk
Velsen/IJmuiden
Zaanstad
1,55
1,47
1,43
1,64
1,52
1,55
1,48
1,40
1,62
1,56
1,50
1,47
1,36
1,53
1,57
1,49
1,46
1,33
1,52
1,54
1,52
1,47
1,34
1,56
1,57
1,54
1,48
1,35
1,61
1,59
1,54
1,45
1,33
1,66
1,55
1,54
1,47
1,40
1,63
1,54
1,61
1,47
1,40
1,74
1,85
1,72
1,47
1,40
2,08
1,80
1,81
1,47
1,43
2,34
1,80
1,75
1,53
1,55
2,02
1,97
Rijn-Maasmond
Rotterdam
Schiedam
Vlaardingen
Maassluis
Overig Rijnmond
Dordrecht
Drechtsteden
Moerdijk
Scheveningen
1,52
1,52
1,36
1,46
1,29
1,51
1,77
1,64
1,48
1,34
1,52
1,52
1,34
1,41
1,31
1,51
1,76
1,66
1,49
1,46
1,50
1,49
1,53
1,47
1,31
1,47
1,76
1,63
1,46
1,48
1,47
1,45
1,47
1,48
1,30
1,46
1,65
1,62
1,47
1,43
1,51
1,50
1,49
1,49
1,31
1,47
1,68
1,65
1,48
1,41
1,52
1,51
1,50
1,52
1,30
1,48
1,73
1,69
1,48
1,46
1,53
1,52
1,51
1,52
1,31
1,46
1,71
1,74
1,52
1,45
1,60
1,59
1,54
1,48
1,37
1,51
1,88
1,86
1,54
1,46
1,51
1,50
1,54
1,45
1,46
1,43
1,55
1,76
1,50
1,55
1,52
1,52
1,54
1,45
1,44
1,42
1,55
1,82
1,51
1,53
1,53
1,53
1,54
1,45
1,43
1,41
1,57
1,85
1,53
1,51
1,65
1,67
1,56
1,49
1,43
1,43
1,73
1,88
1,57
1,36
Scheldebekken
Vlissingen
Borsele
Terneuzen
1,59
1,55
1,78
1,58
1,60
1,56
1,72
1,60
1,53
1,53
1,66
1,51
1,55
1,53
1,57
1,56
1,60
1,54
1,66
1,61
1,60
1,55
1,64
1,61
1,62
1,56
1,71
1,62
1,68
1,61
1,80
1,69
1,56
1,56
1,63
1,54
1,58
1,60
1,68
1,55
1,58
1,52
1,66
1,59
1,68
1,53
1,85
1,70
Totaal Nederlandse zeehavengebieden
1,53
1,54
1,51
1,48
1,52
1,54
1,54
1,60
1,53
1,56
1,58
1,67
Bron: EUR obv LISA en CBS data
120
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-87: Ontwikkeling indirecte werkgelegenheid per zeehaven 2002-2013
2002
2003
2004
2005
2006
Arbeidsplaatsen
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Noordelijke zeehavens
Delfzijl
Eemshaven
Harlingen
Den Helder
8.799
5.300
734
744
2.021
9.024
5.536
692
783
2.013
9.231
5.635
772
811
2.012
9.487
5.675
798
802
2.213
9.197
5.171
794
859
2.374
9.517
5.359
909
1.094
2.155
8.963
4.803
896
856
2.407
8.863
4.824
950
957
2.131
8.616
4.637
952
946
2.082
8.545
4.826
864
832
2.023
8.229
4.481
931
836
1.981
8.515
4.580
682
912
2.340
Noordzeekanaalgebied
Amsterdam
Beverwijk
Velsen/IJmuiden
Zaanstad
29.138
12.133
498
12.045
4.462
28.686
11.972
472
11.748
4.494
28.576
12.095
491
11.527
4.463
29.116
12.439
552
11.813
4.312
30.870
13.775
565
12.135
4.396
33.559
14.662
596
13.034
5.267
32.511
14.255
650
12.420
5.186
30.160
13.531
582
10.933
5.114
29.657
12.650
534
11.656
4.818
31.132
12.887
540
12.574
5.131
32.267
12.939
546
13.432
5.350
32.429
12.629
536
14.559
4.705
Rijn-Maasmond
Rotterdam
Schiedam
Vlaardingen
Maassluis
Overig Rijnmond
Dordrecht
Drechtsteden
Moerdijk
Scheveningen
waarvan Rotterdam-Rijnmond
89.502
61.894
1.941
1.224
270
5.923
4.264
5.083
8.196
708
71.252
87.977
61.198
1.877
1.152
211
5.415
4.065
4.780
8.185
1.095
69.853
89.183
62.192
1.913
1.174
213
5.202
4.252
4.866
8.260
1.112
70.693
88.566
62.041
2.044
1.277
221
5.176
3.744
4.783
8.553
726
70.760
93.455
65.349
2.112
1.121
231
5.498
4.232
5.146
9.052
715
74.310
100.175
69.286
2.323
1.823
261
5.806
4.768
5.915
9.479
514
79.499
100.857
70.031
2.238
1.646
273
5.973
4.888
5.665
9.694
448
80.161
98.257
67.423
2.223
1.573
306
6.320
4.409
6.076
9.533
394
77.845
92.482
63.482
2.118
1.462
280
5.828
4.026
5.749
9.116
422
73.169
93.817
64.990
2.229
1.263
292
6.168
4.029
5.752
8.698
396
74.941
95.414
67.134
2.192
1.377
283
6.175
3.946
5.754
8.192
361
77.161
98.372
68.223
2.154
1.301
314
7.088
3.802
7.532
7.583
375
79.080
Scheldebekken
Vlissingen
Borsele
Terneuzen
16.287
4.793
3.204
8.290
15.802
4.514
3.087
8.201
15.835
4.479
3.141
8.216
16.218
4.678
3.157
8.383
17.616
5.224
3.440
8.953
19.271
5.989
3.700
9.582
19.136
5.720
3.760
9.656
19.074
5.838
3.750
9.485
17.628
5.173
3.426
9.029
17.886
5.283
3.484
9.119
17.713
4.675
3.889
9.149
16.020
3.981
3.964
8.075
143.726
141.489
142.825
143.386
151.138
162.522
161.468
156.354
148.383
151.379
153.623
155.336
Totaal Nederlandse zeehavengebieden
Bron: EUR obv LISA en CBS data
121
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-88: Ontwikkeling indirecte toegevoegde waarde 2002-2013 (in lopende prijzen)
Toegevoegde Waarde (in mln. euro, in lopende prijzen)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
584
572
615
600
577
553
411
381
404
381
369
332
78
88
96
106
90
91
41
44
57
45
51
60
55
59
57
68
67
71
Noordelijke zeehavens
Delfzijl
Eemshaven
Harlingen
Den Helder
2002
473
327
62
32
53
2003
521
365
64
36
56
2004
558
383
71
39
65
Noordzeekanaalgebied
Amsterdam
Beverwijk
Velsen/IJmuiden
Zaanstad
1.500
577
23
756
143
1.574
605
23
788
158
1.622
633
24
799
166
1.748
693
27
864
164
1.971
807
29
958
177
2.173
890
32
1.036
215
2.224
880
36
1.082
225
1.910
780
31
878
221
Rijn-Maasmond
Rotterdam
Schiedam
Vlaardingen
Maassluis
Overig Rijnmond
Dordrecht
Drechtsteden
Moerdijk
Scheveningen
waarvan Rotterdam-Rijnmond
5.683
4.148
114
62
12
300
271
311
424
41
4.635
5.913
4.362
114
52
10
289
264
309
448
66
4.826
6.090
4.482
118
65
10
273
287
324
462
69
4.948
6.405
4.764
117
75
11
286
263
339
503
47
5.253
7.109
5.259
124
76
12
312
339
381
560
46
5.783
7.890
5.820
133
127
14
341
388
409
622
36
6.435
8.716
6.454
141
156
15
375
424
462
656
33
7.141
Scheldebekken
Vlissingen
Borsele
Terneuzen
1.263
293
184
786
1.341
305
186
850
1.364
308
193
862
1.526
335
213
978
1.783
386
254
1.143
1.941
426
270
1.245
Totaal Nederlandse zeehavengebieden
8.919
9.349
9.633
10.263
11.434
12.620
Bron: EUR obv LISA en CBS data
122
2011
576
371
87
47
71
2012
581
379
84
47
70
2013
566
382
59
49
76
2.234
836
30
1.023
345
2.625
850
33
1.395
348
2.913
860
37
1.633
382
2.670
963
41
1.215
452
7.811
5.648
144
112
17
396
350
501
615
29
6.317
6.821
4.880
150
116
22
346
212
446
608
40
5.515
7.244
5.274
155
100
22
363
224
446
624
35
5.914
7.865
5.856
157
105
22
361
234
465
631
33
6.501
9.610
7.357
164
108
23
419
287
541
688
23
8.071
2.100
449
323
1.327
1.869
454
279
1.136
1.605
408
173
1.025
1.730
421
203
1.106
1.726
339
252
1.134
1.952
310
321
1.321
13.640
12.167
11.213
12.175
13.084
14.798
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Private investeringen per zeehavengebied
Onderstaande tabellen geven de private investeringen in zeehavengerelateerde activiteiten weer. In enkele gevallen worden deze cijfers niet door het CBS
gepubliceerd omdat ze vertrouwelijk zijn of niet binnen de betrouwbaarheidsmarge van 15% vallen3.
Tabel 0-89: Ontwikkeling van private investeringen in de Nederlandse zeehavens per sector in periode 2000-2012
Private Investeringen (x 1000 euro, in lopende prijzen)
2000
Industrie
Groothandel
Transport & distributie
Zakelijke diensten en
openbaar bestuur
Totaal
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
3.144.123
1.607.468
x
1.627.000
1.715.302
1.328.801
1.121.171
1.553.960
1.196.056
1.920.179
2.079.806
2.644.471
2.806.005
139.250
x
x
118.145
x
x
x
113.751
213.106
121.135
133.207
186.866
156.325
x
775.790
494.000
623.783
765.260
864.929
1.239.368
1.255.201
1.995.382
1.332.556
1.876.447
2.285.268
1.871.804
x
x
x
34.265
x
x
x
b
105.200
64.755
56.415
46.125
55.488
2.190.854
2.182.896
2.272.000
2.491.497
2.285.968
2.203.792
2.967.344
3.025.369
4.233.867
3.598.252
4.754.074
5.432.817
5.227.740
2011
2012
Tabel 0-90: Ontwikkeling van private investeringen in de Noordelijke zeehavens per sector in periode 2000-2012
2000
Industrie
Groothandel
Transport & distributie
Zakelijke diensten en
openbaar bestuur
Totaal
2001
2002
2003
Private Investeringen (x 1000 euro, in lopende prijzen)
2004
2005
2006
2007
2008
x
73.000
49.978
37.542
43.356
296.338
68.882
131.007
235.989
359.302
90.037
4.805
5.876
4.000
2.589
x
3.989
3.752
7.186
10.780
4.332
5.296
4.787
6.338
82.694
46.484
48.000
107.415
50.176
119.393
124.724
175.482
146.434
138.597
94.676
52.942
85.125
706
x
0
416
x
B
658
994
459
541
607
691
1.314
132.015
166.105
125.000
160.399
93.524
167.219
425.472
252.544
288.679
379.458
459.882
148.458
472.379
Definitieve investeringscijfers voor 2012 zijn op het moment van verschijnen nog niet beschikbaar.
123
2010
43.810
Bron: EUR obv CBS
3
2009
379.602
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-91: Ontwikkeling van private investeringen in het Noordzeekanaalgebied per sector in periode 2000-2012
Industrie
Groothandel
Transport & distributie
Zakelijke diensten en
openbaar bestuur
Totaal
Private Investeringen (x 1000 euro, in lopende prijzen)
2004
2005
2006
2007
2008
2000
2001
2002
2003
546.369
258.362
208.000
179.281
133.378
51.142
40.020
34.000
31.964
24.576
27.109
34.881
x
65.500
36.992
39.313
31.655
25.538
46.720
111.448
54.000
57.190
70.278
101.404
156.958
256.263
148.280
238.307
173.566
289.541
100.626
7.766
19.729
4.000
8.113
44.033
73.346
11.523
13.839
20.199
23.087
29.862
17.032
20.896
651.997
429.558
301.000
276.548
272.265
486.130
462.771
650.951
537.965
876.680
622.078
472.279
430.122
284.271
259.409
x
303.986
2009
2010
2011
2012
578.294
379.337
134.052
283.061
Bron: EUR obv CBS
Tabel 0-92: Ontwikkeling van private investeringen in Rijn- en Maasmond per sector in periode 2000-2012
Private Investeringen (x 1000 euro, in lopende prijzen)
Industrie
Groothandel
Transport & distributie
Zakelijke diensten en
openbaar bestuur
Totaal
2000
2001
2002
762.581
544.128
950.000
2003
2004
1.168.370
1.078.485
2005
2006
2007
645.569
728.837
830.483
2008
1.246.413
2009
914.475
2010
2011
2012
1.350.825
1.942.960
1.605.690
79.009
74.688
78.000
78.152
84.259
71.119
x
106.565
124.764
62.991
32.975
44.889
86.825
262.081
596.277
363.000
388.098
588.579
593.875
912.360
783.938
1.630.827
903.582
1.535.127
1.812.072
1.465.022
16.847
35.674
14.000
24.195
27.862
34.005
x
55.336
83.529
39.667
17.802
19.045
15.286
1.120.519
1.250.766
1.406.000
1.658.816
1.719.695
1.344.568
1.753.797
1.776.322
3.085.532
1.920.715
2.936.729
3.818.966
3.172.823
Bron: EUR obv CBS
Tabel 0-93: Ontwikkeling van private investeringen in Scheldebekken per sector in periode 2000-2012
Industrie
Groothandel
Transport & distributie
Zakelijke diensten en
openbaar bestuur
Totaal
Bron: EUR obv CBS
124
Private Investeringen (x 1000 euro, in lopende prijzen)
2004
2005
2006
2007
2008
2000
2001
2002
2003
2009
2010
2011
2012
254.708
299.347
395.000
317.673
138.885
147.975
269.376
296.691
238.774
351.048
221.982
494.963
319.901
4.294
x
x
5.440
x
x
x
0
12.062
16.821
5.916
7.583
14.741
x
21.581
29.000
71.080
56.227
50.257
45.326
39.518
69.841
52.070
X
X
72.965
x
x
x
1.541
x
x
x
0
1.013
1.461
X
X
4.729
286.323
336.467
440.000
395.734
200.484
205.875
325.304
345.552
321.691
421.400
271.432
611.098
412.337
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Publieke investeringen per havengebied
In deze paragraaf wordt een overzicht gegeven van de publieke investeringen in de zeehavens. Allereerst is het belangrijk om vast te stellen wie deze publieke
investeringen doet. Ten eerste doen de (verzelfstandigde) havenbeheerders investeringen met economisch nut. In de jaarrekeningen van deze
havenbeheerders zijn deze investeringen terug te vinden op de balans onder de post ‘vaste activa’. In de toelichting op deze post zijn de investeringen vaak
uitgesplitst waarbij een verdeling valt te maken in ‘gronden/terreinen/gebouwen’ , ‘(haven)infrastructuur’ en een post ‘overig’. Er wordt voor de reeks in de
Havenmonitor uitgegaan van de bruto-investeringen. Afschrijvingen worden derhalve niet meegenomen. Ook is er uitgegaan van lopende prijzen.
Een aantal Nederlandse zeehavens valt, wat betreft financiën, onder direct beheer van de gemeente waarin deze haven ligt. Voor deze havens is zoveel
mogelijk een betrouwbaar beeld samengesteld uit jaarrekeningen van gemeenten. Vanzelfsprekend kunnen lokale overheden nog extra investeringen doen in
havengebieden, deze investeringen isoleren is echter lastig daar deze posten vaak geconsolideerd voor een hele gemeente zijn. De aanleg van een woonerf
en de aanleg van een ontsluitingsweg voor een havengebied vallen bij een gemeente bijvoorbeeld vaak onder dezelfde post op de balans. De cijfers in de
tabellen zijn dan ook, in het geval van een verzelfstandigd havenbedrijf, overeenkomstig met de jaarrekeningen van deze bedrijven en in het geval van een
gemeentelijke dienst, vallend onder de begroting van de gemeente, komen de cijfers uit de programmarekeningen/jaarstukken van de betreffende
gemeente.
Naast lokale overheden wordt er ook door de Rijksoverheid geïnvesteerd in zeehavens. Deze investeringen worden meestal gedaan vanuit het
Infrastructuurfonds. Projecten die vanuit het Infrastructuurfonds gefinancierd worden komen in het MIRT terecht. Voor de investeringenreeks 2007-2011 is
dan ook gekeken naar de realisatie van de MIRT projecten in deze jaren. Per project is een afweging gemaakt of deze projecten toe te wijzen zijn aan
‘investeringen in zeehavens’. Ook de uitgaven voor aanlegprojecten van Rijkswaterstaat komen voor rekening van het Infrastructuurfonds.
Voor de zeehavens van Scheveningen, Dordrecht en Drechtsteden zijn geen gegevens opgenomen vanwege een gebrek aan beschikbaarheid van
(betrouwbare) data danwel het ontbreken van investeringen die verder reiken dan reguliere onderhoudsinvesteringen. Ook is voor de investeringen door de
Rijksoverheid een correctie toegepast om dubbeltelling van fondsen voor landaanwinning Maasvlakte II te voorkomen. De hiervoor bestemde fondsen uit het
MIRT zijn dan ook meegeteld bij investeringen door het Havenbedrijf Rotterdam en niet bij de investeringen door de Rijksoverheid. Tot slot is er voor gekozen
om in deze reeks de eventuele investeringen door deelnemingen van de zeehavenbeheerders in principe buiten beschouwing te laten.
125
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-94: Investeringen door de Rijksoverheid in de Nederlandse zeehaveninfrastructuur
Investeringen Infrastructuurfonds 2007-2012 (MIRT), x1000 EUR
2007
2008
2009
2010
2011
2013
2012
35.000
Hoofdwegennet realisatie IF12.03.01 (alleen A15 MaVa meegenomen)
54.000
Spoorwegen IF13.02.04 (Betuweroute)
27.800
20.600
39.100
77.600
59.200
52.059
Spoorwegen IF13.03.02 (Realisatieprogramma goederenvervoer)
36.800
33.700
25.400
21.900
18.000
13.000
51.000
2.000
1.000
2.000
8.000
3.000
5.000
3.000
Vaarwegen IF15.03.01 (Walradar Noordzeekanaal)
2.000
Vaarwegen IF15.03.01 (Verruiming Eemshaven-Noordzee)
Megaprojecten niet-verkeer en vervoer IF16.01 (PMR)
Megaprojecten verkeer en vervoer IF17.02 (Betuweroute)
Totaal / jaar
3.100
42.200
49.500
14.200
80.300
74.973
50.000
154.300
124.200
44.800
31.800
4.100
9.147
4.699
224.000
221.700
160.800
153.500
201.600
154.179
162.699
Tabel 0-95: Publieke investeringen in haven Den helder
Haven Den Helder (bedragen x1000 euro, lopende prijzen)
2008
2009
2010
2011
2012
2007
2013
Gronden, Gebouwen & Terreinen
Havenautoriteit
0
0
0
86
0
0
0
Havenwerken en infrastructurele werken
Havenautoriteit
5.109
9.042
2.081
1.074
0
4.051
0
Overige activa (investeringen met economisch nut)
Havenautoriteit
Totaal
0
0
0
0
0
0
0
5.109
9.042
Bron: Gebaseerd op Programmarekeningen Gem. Den Helder, post 'Exploitatie en beheer havens''
2.081
1.160
0
4.051
0
Tabel 0-96: Publieke investeringen in havens Groningen
Groningen Seaports (bedragen x1000 EUR, lopende prijzen)
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
30.254
6.310
13.475
11.656
6.822
17.345
10.319
7.844
39.594
49.084
30.541
115
123
460
560
371
978
x
x
x
17.460
40.696
Totaal
Bron: Gebaseerd op jaarverslagen Groningen Seaports, balanspost ‘Materiele Vaste Activa’
14.614
53.629
61.111
38.341
13729
Gronden, Gebouwen & Terreinen
Havenautoriteit
Havenwerken en infrastructurele werken
Havenautoriteit
Overige activa (investeringen met economisch nut)
Havenautoriteit
126
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-97: Publieke investeringen haven Harlingen
Harlingen (bedragen x1000 euro, lopende prijzen)
2007
Gronden, Gebouwen & Terreinen
Havenautoriteit
Havenwerken en infrastructurele werken
Havenautoriteit
Overige activa (investeringen met economisch nut)
Havenautoriteit
Totaal
2008
0
2009
0
2010
2011
524
379
524
379
2013
2012
0
0
0
Bron: Jaarstukken gemeente Harlingen
Tabel 0-98: Publieke investeringen in haven Amsterdam
Haven Amsterdam (bedragen x1000 EUR, lopende prijzen)
2007
Gronden, Gebouwen & Terreinen
Havenautoriteit
Havenwerken en infrastructurele werken
Havenautoriteit
Overige activa (investeringen met economisch nut)
Havenautoriteit
Totaal
Bron: Jaarverslagen haven Amsterdam
127
2008
2009
2010
2011
2013
2012
x
x
x
x
x
x
0
x
x
x
x
x
x
3.124
x
x
x
x
x
x
4.969
0
35.900
53.200
36.700
18.800
21.500
8.093
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-99: Publieke investeringen havens Noordzeekanaal
Havens NZKG (bedragen x1000 EUR, lopende prijzen)
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
164
Gronden, Gebouwen & Terreinen
Havenautoriteit
Havenwerken en infrastructurele werken
Havenautoriteit
22
186
121
827
67
78
174
Havenautoriteit
190
348
150
270
91
80
68
212
Totaal
Bron: Jaarstukken betreffende gemeenten Zaanstad, Beverwijk & Jaarverslag Zeehaven IJmuiden BV
698
271
1.097
158
158
242
Overige activa (investeringen met economisch nut)
Tabel 0-100: Publieke investeringen in havens Rotterdam-Rijnmond
Havenbedrijf Rotterdam (bedragen x1000EUR, lopende prijzen)
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
233.956
190.745
351.838
413.328
494.383
625.707
262.859
234.926
Totaal
Bron: gebaseerd op jaarverslagen Havenbedrijf Rotterdam, balanspost ‘Materiële Vaste Activa’
190.745
351.838
413.328
494.383
625.707
262.8590
Gronden, Gebouwen & Terreinen
Havenautoriteit
Havenwerken en infrastructurele werken
Havenautoriteit
Overige activa (investeringen met economisch nut)*
Havenautoriteit
970
* incl 'vaste activa in aanbouw'
Tabel 0-101: Publieke investeringen in haven Moerdijk
Havenschap Moerdijk (bedragen x1000 EUR, lopende prijzen)
2007
2008
Grond en gebouwen
Havenautoriteit
9.653
Havenwerken en infrastructurele werken
Havenautoriteit
7.412
Overige activa (investeringen met economisch nut)
Havenautoriteit
98
2010
2011
2012
1443
2013
28.821
9.242
20.504
13.186
6.919
490
691
168
242
675
1987
638
17.163
25.310
Totaal
Bron: gebaseerd op Jaarverslagen & jaarrekening Havenschap Moerdijk, balanspost ‘Materiële Vaste Activa’
42.249
16.836
22.981
128
25.142
2009
1.443
1971
3.300
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel 0-102: Publieke investeringen in havens Zeeland
Zeeland Seaports (bedragen x1000 EUR, lopende prijzen)
2007
Gronden, Gebouwen & Terreinen
Havenautoriteit
Havenwerken en infrastructurele werken
Havenautoriteit
Overige activa (investeringen met economisch nut)
1.777
2008
1.398
2009
2010
12.044
7.562
1.210
8.050
12.693
17.262
Havenautoriteit
Totaal
Bron: gebaseerd op Jaarverslagen Zeeland Seaports, balanspost ‘Materiële Vaste Activa’
1.777
1.398
2011
20.094
20.255
2012
2013
5.759
33
266
104
4910
18.738
5.863
4.943
Tabel 4-100: Publieke investeringen in zeehavens totaal
Totaal publieke invest. (bedragen x1000 euro, lopende prijzen)
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Zeehavengebieden
291.682
303.789
489.883
571.869
617.159
697.063
293.166
Rijksoverheid
224.000
221.700
160.800
153.500
201.600
154.179
162.699
525.489
650.683
725.369
818.759
851.242
455.865
515.682
Totaal
Bron: Totaal publieke investeringen (optelsom investeringen door havenbeheerders en uitgaven MIRT)
129
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Bijlage 1
Gehanteerde definities en onderzoeksmethode
De afbakening is gelijk aan de voorgaande Havenmonitoren zoals opgesteld door Rebelgroup/MTBS/Buck (2006, 2007) en Erasmus Universiteit (2008 t/m
2012) en kent drie dimensies: een functionele, een sectorale en een geografische.
Functionele afbakening
Het Havenbeleid (zie Nota Zeehaven, Ministerie Verkeer en Waterstaat, 2004) gaat in beginsel uit van twee hoofdfuncties van de zeehavens; de haven als
knooppunt van vervoer(ketens) en de haven als vestigingsplaats voor industrie(clusters). Bij de haven als knooppunt ligt de nadruk op vervoermodaliteiten,
overslag, opslag en distributie en bij de haven als vestigingsplaats is vooral de industriële bedrijvigheid en zakelijke en niet-zakelijke dienstverlening van
belang. Om zoveel mogelijk aan te sluiten bij het Havenbeleid, staan deze twee functies centraal in de rapportage. De zeehavengerelateerde activiteiten
komen te vallen onder de functie waaraan zij bijdragen.
Sectorale afbakening
De sectorale afbakening geeft aan welke activiteiten tot de zeehaven gerekend worden. Er worden drie typen activiteiten onderscheiden: kadegebonden,
zeehavengebonden en zeehavengerelateerd (zie Figuur B 1).
Kadegebonden activiteiten zijn activiteiten die een kade en diep vaarwater nodig hebben voor het afhandelen van de fysieke goederenstromen. Dit betreft
vooral op- en overslag activiteiten zoals een containerterminal.
Zeehavengebonden activiteiten zijn activiteiten waarvoor de directe nabijheid van een zeehaven benodigd is, maar die niet in ieder geval kadegebonden zijn.
Voorbeelden hierbij zijn olieraffinaderijen in de Rotterdamse haven.
Zeehavengerelateerde activiteiten zijn activiteiten waarvan de goederenstromen een directe relatie hebben met de zeehaven en diensten die gerelateerd zijn
aan de goederenstromen, als wel diensten die niet direct gerelateerd zijn aan de fysieke goederenstromen maar wel aan de zeehaven gerelateerd zijn
middels hun bijdrage aan de functies van de zeehaven. Deze activiteiten kunnen zich in de directe nabijheid van de zeehaven bevinden, maar de directe
nabijheid van de zeehaven is niet voor alle activiteiten noodzakelijk. Veel distributieactiviteiten zijn hier een voorbeeld van.
130
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Verder behoren de industriële activiteiten waarvan een belangrijk deel van de goederen via de zeehaven aan- en afgevoerd worden tot de
zeehavengerelateerde activiteiten4. Naast deze activiteiten zijn er ook diensten die gerelateerd zijn aan de goederenstromen of deze stromen ondersteunen.
Het kan hierbij gaan om een zeer directe relatie (distributie en opslag) of een minder directe relatie (handelsactiviteiten).
Samengevat: een activiteit is zeehavengerelateerd zodra de activiteit aan één van de onderstaande criteria voldoet:



logistieke en vervoersactiviteiten die direct samenhangen met de aanvoer, afvoer en doorvoer van goederenstromen over zee;
industriële activiteiten die in belangrijke mate gebruik maken van de zeehaven voor de aan- en afvoer van hun goederen;
overige diensten gerelateerd aan functies van de zeehavens, zoals onder andere overheidsdiensten en zakelijke dienstverlening.
Figuur B 1 schetst hoe de typen activiteiten in relatie tot elkaar staan. Kadegebonden en zeehavengebonden activiteiten zijn daarbij direct aan de zeehaven
gebonden. Zeehavengerelateerde activiteiten kunnen in principe in geheel Nederland gevestigd zijn, dat wil zeggen zowel binnen als buiten een
zeehavengebied. Activiteiten die buiten het zeehavengebied plaatsvinden zijn echter buiten beschouwing gelaten en als niet-zeehavengerelateerd
beschouwd.
4
N.B.: Dit geldt alleen in combinatie met de geografische afbakening voor zover deze activiteiten binnen een zeehavengebied liggen. De Duitse staalindustrie is dus niet zeehavengerelateerd.
131
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Figuur B 1: Scope van het Havenmonitor onderzoek
Bron: Ecorys, Havenmonitor 2003
De visserij is geen zeehavengerelateerde activiteit aangezien de winning niet in de zeehavens plaatsheeft, maar buitengaats. Volgens deze beredenering zou
de visserij niet in de Havenmonitor moeten worden opgenomen. De visserij is echter een cluster op zich, waarbij de verschillende activiteiten door elkaar
heen lopen. Naast de winning houden de vissers (cq. bemanning) zich ook bezig (in meer of mindere mate) met de overslag, opslag en soms ook verwerking
van de vis. Gezien deze multifunctionele taak van de bemanning van de visvloot is de werkgelegenheid en toegevoegde waarde in deze sector toch als
zeehavengerelateerd beschouwd.
Veerdiensten en cruisevaart zijn ook zeehavengerelateerde activiteiten. Hierbij dient wel onderscheid gemaakt te worden naar zeevaart en binnenvaart. De
zeeveerdiensten en zeecruisevaart zijn activiteiten die niet samenhangen met de fysieke goederenstromen, maar wel gebonden zijn aan de zeehaven. Deze
activiteiten zijn opgenomen in de lijst met zeehavengerelateerde activiteiten.
In Bijlage 2 zijn alle SBI-codes opgenomen die als zeehavengerelateerde activiteiten worden meegerekend in de Havenmonitor.
132
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Geografische afbakening
Voor de geografische afbakening zijn begrippen als zeehaven, zeehaventerreinen, zeehavengemeenten, zeehavenlocatie en zeehavengebieden van belang.
Deze begrippen bepalen welke terreinen en/of gebieden meegenomen moeten worden. Definities van deze begrippen zijn hieronder gegeven.
Zeehaven: Een haven aan zee of aan diep vaarwater waar zeewaardige schepen kunnen komen en die de beschikking heeft over een zeeterminal of - voor
zover gelegen in een zeehavengebied - een inlandterminal waar zeevaart als modaliteit aanwezig is.
Voor de aanduiding van diep vaarwater wordt gekeken naar de bevaarbaarheidklasse van vaarwegen (dit is gebruikt voor de binnenlandse vaarwegen). De
bevaarbaarheidklasse is een aanduiding voor de (maximale) capaciteitsafmetingen van een vaarweg, uitgedrukt in tonnen laadvermogen. De
bevaarbaarheidklassen zijn ingedeeld volgens de C.E.M.T.-norm (C.E.M.T.= Conférence Européenne des Ministres de Transport). Diep vaarwater, waar
zeewaardige schepen kunnen komen, zijn de wateren met bevaarbaarheidklasse VI (a, b en c, Figuur B 2, de blauwe tinten)5. Zeewaardige schepen die de
binnenwateren kunnen bevaren, worden gekenmerkt door het tonnage laadvermogen dat ligt tussen de 3.200 en 18.000 ton. Dit komt overeen met een
diepgang van de schepen van 2,50 tot 4,50 meter en een hoogte tot maximaal 9,10 meter. Aan de onderkant van deze range zitten de coasters die de
inlandterminals kunnen bereiken. Schepen die zwaarder beladen zijn dan de bovengenoemde 18.000 ton varen niet op de binnenlandse vaarwegen, maar
komen alleen in de havens die de faciliteiten hebben om deze schepen te ontvangen.
In functie van de bevaarbaarheidklasse van de vaarwegen blijken de Zeeuwse vaarwegen, de vaarwegen rond Rotterdam, Dordrecht en Moerdijk (Nieuwe
Waterweg, Nieuwe en Oude Maas, Lek, Dordtse Kil, Haringvliet en Hollands Diep), de Waal, het Amsterdam-Rijnkanaal, het Noordzeekanaal en de vaarwegen
naar Harlingen en Delfzijl en Eemsmond door de Waddenzee de vaarwegen te zijn die aangemerkt worden als vaarwegen met diep vaarwater voor
zeewaardige schepen (zie in Figuur B 2). Den Helder is via open zee bereikbaar.
Bij de havens is onderscheid te maken naar zeeterminals en inlandterminals6. Zeeterminals zijn terminals die in relatie staan tot de zeevaart en
inlandterminals zijn terminals waar bovenal de binnenvaart aanmeert. Een aantal inlandterminals is echter ook met zeeschepen bereikbaar. Alleen als
inlandterminals gelegen zijn in zeehavengebieden (zie hierna) worden deze in het vervolg verder in beschouwing genomen. Omdat aan het AmsterdamRijnkanaal en aan de Waal zich geen zeehaventerreinen of zeehavenlocaties bevinden, vallen deze terminals buiten beschouwing.
5
Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Directoraat-Generaal Goederenvervoer, Adviesdienst Verkeer en Vervoer en CBS, ‘Nederland en de scheepvaart op de binnenwateren’, 2003
6
Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Adviesdienst Verkeer en Vervoer, ‘Inventarisatie terminals en regionale overslagcentra in Nederland’, 2003
133
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Figuur B 2: Vaarwegennet naar bevaarbaarheidklasse
Bron: Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rijkswaterstaat
134
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Zeehaventerrein: Aan diep, voor zeewaardige schepen geschikt vaarwater gelegen terreinen bij een zeehaven of terreinen in de directe nabijheid van de
zeehaven waarbij de band met de haven overduidelijk aanwezig is en het terrein onder het beheer van de havenbeheerders valt. Terreinen worden
afgebakend op basis van de bijbehorende postcodes.
Zeehavengemeente: Gemeente die een zeehaven binnen haar gemeentegrenzen heeft.
Zeehavenlocatie: Locaties met activiteiten die een band hebben met de zeehaven en niet gelegen zijn in een zeehavengemeente, maar wel in de
onmiddellijke nabijheid daarvan. Dit kunnen terreinen zijn gelegen langs diep vaarwater waarop zeehavengerelateerde activiteiten plaatsvinden, maar ook
locaties waar (hoofd)kantoren van bedrijven zitten, die een relatie met de zeehaven hebben. Enkele terreinen aan diep vaarwater in de Drechtsteden en
locaties met kantoren van belangrijke zeehavengerelateerde bedrijven (bijvoorbeeld in Rhoon waar veel rederijkantoren gevestigd zijn), zijn voorbeelden van
de toevoegingen die in dit onderzoek zijn gedaan.
Zeehavengebied: Verzameling van zeehavengemeentes (inclusief zeehavens en zeehaventerreinen) en zeehavenlocaties. Een zeehavengebied vormt een
aaneengesloten gebied en is geografisch afgebakend door de nabijheid van de Noordzee. In principe wordt aangesloten bij de gebiedsdefinities zoals
vastgesteld door de Nationale Havenraad, maar daar worden enkele zeehavenlocaties aan toegevoegd.
De geografische afbakening in combinatie met de sectorale afbakening zorgt ervoor dat de in
Figuur B 1 benoemde activiteit III zeehavengerelateerde activiteiten in zeehavengebieden (III
is inclusief I en II) het uitgangspunt van de Havenmonitor vormt. Op basis van de benoemde
definities worden de zeehavengebieden afgebakend. De zeehavengebieden worden gevormd
door de zeehavengemeentes en zeehavenlocaties, zoals te zien in Figuur B 3. In Tabel B 1
wordt weergegeven welke zeehavengemeenten en zeehavenlocaties gerekend worden tot
deze zeehavengebieden.
Figuur B 3: Zeehavengerelateerde gebieden in Nederland
135
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Tabel B 1: Zeehavengebieden, zeehavens en zeehavengemeenten
Noordelijke Zeehavens
Noordzeekanaalgebied
Rijn- en Maasmond
Waarvan R’dam-Rijnmond
Scheldebekken
Zeehaven
Gemeente
Zeehaven
Gemeente
Zeehaven
Gemeente
Zeehaven
Gemeente
Zeehaven
Gemeente
Delfzijl
Eemshaven
Delfzijl
Eemsmond
Dordrecht
Moerdijk
Rotterdam
Schiedam
Rotterdam
Schiedam
Vlissingen
Borsele
Vlissingen
Borsele
Harlingen
Scheveningen
Den Haag
Vlaardingen
Vlaardingen
Terneuzen
Terneuzen
Den Helder
Den Helder
Amsterdam
Beverwijk
Velsen/
IJmuiden
Zaanstad
Dordrecht
Moerdijk
Harlingen
Amsterdam
Beverwijk
Velsen/
IJmuiden
Zaanstad
Alblasserdam*
Maassluis
Maassluis
Gorinchem*
Drechtsteden
(excl. Dordrecht)
HardinxveldGiessendam*
Hendrik-IdoAmbacht*
NieuwLekkerland*
Papendrecht*
Sliedrecht*
Zwijndrecht*
* Specifieke afbakening op basis van postcodes
136
Albrandswaard
Overig
Rijnmond
Barendrecht
Capelle
aan
den IJssel
Krimpen
aan
den IJssel
Lansingerland
Ridderkerk
Spijkenisse
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Berekening werkgelegenheid en toegevoegde waarde
De belangrijkste stappen van de methodiek voor de indicatoren werkgelegenheid en toegevoegde waarde zijn weergegeven in Figuur B 4. Om redenen van
overzichtelijkheid zijn de hierna gespecificeerde tussenstappen (in het bijzonder correcties en aanpassingen voor bedrijfsgrootte en regionale verschillen) niet
in het schema opgenomen.
Figuur B 4: Schematische weergave van de onderzoeksmethodiek voor werkgelegenheid en toegevoegde waarde
Locatiegebonden activiteiten
Locatiegebonden activiteiten
Zeehavengerelateerde
Zeehavengerelateerde
werkgelegenheid per
werkgelegenheid per
zeehavengebied
zeehavengebied
XX
Niet-locatiegebonden activiteiten
Niet-locatiegebonden activiteiten
Zeehavengerelateerde
Zeehavengerelateerde
toegevoegde waarde per
toegevoegde waarde per
werkzaam persoon
werkzaam persoon
Zeehavengerelateerde
Zeehavengerelateerde
vervoersprestaties per
vervoersprestaties per
zeehavengebied
zeehavengebied
XX
Aantal werkzame
Aantal werkzame
personen per
personen per
tonkilometer
tonkilometer
Toegevoegde waarde
Toegevoegde waarde
locatiegebonden
locatiegebonden
activiteiten per
activiteiten per
zeehavengebied
zeehavengebied
Directe werkgelegenheid
Directe werkgelegenheid
per zeehavengebied
per zeehavengebied
XX
Zeehavengerelateerde
Zeehavengerelateerde
toegevoegde waarde per
toegevoegde waarde per
werkzaam persoon
werkzaam persoon
Toegevoegde waarde
Toegevoegde waarde
achterlandvervoer per
achterlandvervoer per
zeehavengebied
zeehavengebied
XX
Werkgelegenheid
Werkgelegenheid
multiplier
multiplier
Indirecte
Indirecte
werkgelegenheid per
werkgelegenheid per
zeehavengebied
zeehavengebied
Directe toegevoegde
Directe toegevoegde
waarde per
waarde per
zeehavengebied
zeehavengebied
XX
Toegevoegde waarde
Toegevoegde waarde
multiplier
multiplier
Indirecte toegevoegde
Indirecte toegevoegde
waarde per
waarde per
zeehavengebied
zeehavengebied
Bron: RebelGroup/mtbs
Bovenstaande figuur geeft het basisprincipe van de gebruikte onderzoeksmethode weer. Voor de locatiegebonden activiteiten is de bepaling van de (directe)
toegevoegde waarde (TW) het resultaat van de vermenigvuldiging van de sectorspecifieke toegevoegde waarde per werkzame persoon (TW/WP) met de
overeenkomstige zeehavengerelateerde werkgelegenheid. De directe toegevoegde waarde voor de niet-locatiegebonden activiteiten is bepaald middels de
137
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
per zeehavengemeente gegenereerde vervoersprestaties. Sommatie van beide delen (locatie- en niet-locatiegebonden) resulteert in een raming van de
totale, directe toegevoegde waarde en werkgelegenheid, gecreëerd binnen de Nederlandse zeehavengebieden. De vermenigvuldiging van deze cijfers met
toegevoegde waarde en werkgelegenheidsmultipliers per havengebied leidt tot de berekening van (indicatieve) indirecte effecten.
Locatiegebonden activiteiten
Vaststellen werkgelegenheidscijfers
Conform de voorgaande Havenmonitoren is de werkgelegenheidsindicator gebaseerd op gegevens van het Landelijk Informatiesysteem van Arbeidsplaatsen
en Vestigingen (LISA). De gegevens afkomstig van deze informatiebron laten nationale vergelijkbaarheid toe, daar de input hiervan afkomstig is uit de
Regionale Vestigingsregisters.
De Regionale Registerhouders hanteren verschillende peildata, waardoor enige verschillen kunnen optreden tussen de havens. De peildata per haven zijn
gegeven in onderstaande tabel.
Tabel B 2: Overzicht van peildata
Noordelijke zeehavens
Peildatum
Rijn- en Maasmond
Peildatum
Scheldebekken
Peildatum
Harlingen
1 april
Rotterdam
1 januari
Vlissingen
1 mei
Eemsmond
1 april
Schiedam
1 januari
Borsele
1 mei
Delfzijl
1 april
Vlaardingen
1 januari
Terneuzen
1 mei
Den Helder
1 januari
Maassluis
1 januari
Noordzeekanaalgebied
Peildatum
Overig Rijnmond
1 januari
Amsterdam
1 januari
Drechtsteden
1 januari
Beverwijk
1 april
Dordrecht
1 januari
Velsen/IJmuiden
1 april
Moerdijk
1 april
Zaanstad
1 april
Scheveningen
1 januari
Bron: LISA
Conform Havenmonitor 2006 tot en met 2011, zijn de werkgelegenheidscijfers van 2012 op bedrijfsvestigingenniveau opgevraagd en aan de havenbeheerders
voorgelegd ter controle en aanpassing. Hierdoor hebben alle havenbeheerders helder inzicht gehad in de opbouw van de werkgelegenheid in hun
zeehavengebied en zijn ze in staat gesteld gericht niet-direct-zeehavengerelateerde bedrijfsvestigingen te schrappen. Tevens hebben ze bedrijfsvestigingen
138
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
kunnen toevoegen die wel direct zeehavengerelateerd zijn maar om bepaalde redenen, zoals verkeerde SBI-codering in het LISA-bestand, niet waren
opgenomen in de aangeboden lijst bedrijfsvestigingen. De hierboven beschreven aanpak heeft er toe geleid dat de ‘ruwe data’ van LISA op zeer consistente
wijze is gecontroleerd en aangepast.
Bepalen toegevoegde waarde
De locatiegebonden zeehavengerelateerde toegevoegde waarde is bepaald door de toegevoegde waarde per werkzaam persoon (TW/WP) te
vermenigvuldigen met de zeehavengerelateerde werkgelegenheid in de haven. De toegevoegde waarde per sector, volgens de input-output tabellen van het
CBS voor de onderzoeksperiode, wordt gedeeld door het aantal arbeidsplaatsen in deze sector, en vervolgens vermenigvuldigd met een regiocorrectie die het
verschil in productiviteit per regio en per bedrijfsklasse reflecteert; deze correctie is gerelateerd aan de grootte en de kapitaalintensiviteit van de in de regio
gevestigde bedrijven.
De vermenigvuldiging van de toegevoegde waarde cijfers per werkzame persoon en per sector met het voor productiviteit gecorrigeerde totale aantal
arbeidsplaatsen levert het directe toegevoegde waarde cijfer, in absolute termen uitgedrukt.
De transport- en distributiesector is onder te verdelen in zowel locatie- als niet-locatiegebonden activiteiten. Locatiegebonden zijn die activiteiten waarvoor
de vestigingsplaats relevant is voor de bedrijfsvoering (te weten ‘Zeevaart’7, de passagiersvaart en veerdiensten (op binnenwateren)8 en ‘Dienstverlening ten
behoeve van het vervoer’). De toegevoegde waarde van deze activiteiten wordt bepaald als onder ‘locatiegebonden activiteiten’.
Consistentie van methode
Voor de Havenmonitor 2013 is dezelfde methodiek toegepast en zijn dezelfde bronnen gebruikt als in Havenmonitor 2006 tot en met 2013.
In de Havenmonitor 2013 geen majeure aanpassingen plaatsgevonden in de methode; de berekeningsmethode is gelijk aan het voorgaande jaar.
7
Hoewel ‘Zeevaart‘ in de strikte betekenis van het woord geen locatiegebonden activiteit is, is er evenmin sprake van achterlandvervoer. Anders dan de ‘Binnenvaart’, het ‘Wegvervoer’ en het ‘Spoorvervoer’, is
‘Zeevaart’ in het algemeen wel gebonden aan vestigingen in een van de zeehavengemeenten. De ‘Zeevaart’ is daarom als locatiegebonden activiteit behandeld.
8
Ook de passagiersvaart en veerdiensten op binnenwateren wordt beschouwd als locatiegebonden activiteit, omdat hier evenmin sprake is van achterlandvervoer. Om te voorkomen dat het vervoer van personen met
rondvaartboten en watertaxi’s over havens, grachten en andere binnenwateren zou worden meegerekend, hebben de havenbeheerders hiervoor een negatieve correctie aangebracht op de LISA-cijfers.
139
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Het CBS rapporteert de gegevens over toegevoegde waarde vanaf 2010 in iets gewijzigde categorieën. Dit betekent dat in de Havenmonitor enkele
subsectoren niet meer op dezelfde manier te relateren zijn aan de CBS gegevens, een duidelijk voorbeeld daarvan is het verschil dat voorheen gemaakt werd
tussen dienstverlening aan het vervoer over land en aan het vervoer over water. Om consistentie te behouden is de Havenmonitor voor 2009 opnieuw
berekend, gebaseerd op de nieuwe indeling van het CBS. De verschillen die ontstonden tussen de berekening met de oude en de nieuwe methode zijn
vervolgens gecompenseerd met een correctiefactor voor elke SBI code die in de Havenmonitor gebruikt wordt. Dit heeft geleid tot een aanpassing in de
correctietabel waarin gecorrigeerd wordt voor locatie, activiteit en bedrijfsgrootte: deze tabel bevat nu ook een correctie voor de nieuwe CBS indeling.
In 2013 heeft een aanpassing plaatsgevonden in de berekeningen van het CBS wat betreft de nationale rekeningen en de arbeidsrekeningen. Hierdoor is het
Bruto Binnenlands Product volgens de statistieken toegenomen, en dus ook de toegevoegde waarde van de individuele sectoren. Op de havenmonitor heeft
dat ook een effect. De nieuwe cijfers die het CBS heeft gepubliceerd zijn met terugwerkende kracht toegepast in de havenmonitor. Voor de indirecte
werkgelegenheidseffecten was dat niet volledig mogelijk en om consistentie te behouden zijn deze effecten voor 2009 opnieuw berekend, gebaseerd op de
nieuwe en oude cijfers van het CBS. Het gevonden verschil per sector in deze berekeningen is gebruikt voor het aanpassen van de eerdere jaren 2002-2008
om consistentie in de reeks te behouden.
De berekening van de indirecte toegevoegde waarde is voor 2013 gebeurd met de input-output tabel voor de Nederlandse economie die het CBS volgens de
nieuwe methode heeft opgesteld. Hierdoor worden onderlinge leveringen voor sommige sectoren anders ingeschat dan voorheen. Dit heeft voor deze
sectoren een verstorend effect voor de consistentie van de reeks. Op het moment van uitkomen van de havenmonitor 2013 zijn er nog geen nieuwe tabellen
voor eerdere jaren beschikbaar. Mogelijk zijn de uitkomsten van 2013 daardoor niet helemaal vergelijkbaar met eerdere jaren.
140
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Niet-locatiegebonden activiteiten
Veel transportbedrijven zijn voor hun bedrijfsvoering niet noodzakelijk aan één bepaalde locatie gebonden. Hoge kosten of gebrek aan ruimte kunnen voor
deze bedrijven overwegingen zijn om zich buiten de haven of stad te vestigen. Daarmee verdwijnt (een deel van) de werkgelegenheid uit de betreffende
gemeente, hoewel de activiteit van het bedrijf wel degelijk door de aanwezigheid van de haven wordt beïnvloed. De door LISA geregistreerde
werkgelegenheid (op basis van postcode en sbi-code afbakening) als toedelingscriterium van de toegevoegde waarde is om die reden hier minder toereikend.
Daarom is voor de volgende activiteiten gekozen voor toedeling op basis van het zeehavengerelateerde deel van de ‘aan de zeehavengemeente’ geleverde
vervoersprestaties door transportondernemingen:

Goederenvervoer per spoor;

Goederenvervoer over de weg;

Vervoer via pijpleidingen;

Binnenvaart (bestaande uit vrachtvaart en tankvaart).
Berekening van de vervoersprestaties
De vervoersprestatie is gedefinieerd als de combinatie van het vervoerde gewicht vermenigvuldigd met de vervoersafstand van de goederen, uitgedrukt in
ladingtonkilometers. De vervoersprestatie is berekend voor het Nederlands beroepsgoederenvervoer, in binnen- en buitenland. Het gaat hier om het
Nederlandse aandeel, omdat het nationaal product gebaseerd is op de bijdragen van Nederlandse bedrijven, en om beroepsgoederenvervoer omdat het eigen
vervoer van bedrijven al is toegerekend aan de sector waarin het bedrijf is ingedeeld. Voor de bepaling van de zeehavenspecifieke vervoersprestaties wordt
gebruik gemaakt van het NEAC model waarvan de methodiek hieronder beschreven wordt. Figuur B 5 illustreert hoe de vervoersprestaties, uitgedrukt in
gerealiseerde tonkilometers, kunnen worden afgeleid.
141
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Figuur B 5: Globale illustratie afleiding zeehavengebonden vervoersprestaties
Gewicht van het
achterlandvervoer per
modaliteit van en naar
Nederlandse zeehavens
Gewicht overgeslagen
goederen (aanvoer/af voer)
in Nederlandse zeehavens
Zeehaven
Spoorvervoer
Zee
Achterland
1
2
3
4
Herkomst /
Bestemming
Aandeel gewicht van het
achterlandvervoer per
modaliteit van en naar
Nederlandse zeehavens van
het Nederlands
beroepsgoederenvervoer
Vervoersprestaties (tonkm)
van het achterlandvervoer
per modaliteit van en naar
Nederlandse zeehavens van
het Nederlands
beroepsgoederenvervoer
Bron: Rebel Group obv NEA
Toelichting bij de toegepaste berekeningsmethode
De op te leveren informatie betreft de aanvoer en afvoer in tonnage en tonkilometers per modaliteit (zeevaart, wegvervoer, spoorvervoer en binnenvaart)
per goederensoort (in 10 hoofdcategorieën, NSTR genoemd). Onderstaand worden de stappen in de berekening nader toegelicht.
142
*
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Stap 1. Bepalen gewicht overgeslagen goederen (aanvoer/afvoer) in Nederlandse zeehavens
Uit de CBS-publicatiebestanden9 “zeevaart” is bekend hoeveel gewicht er per Nederlandse haven per goederensoort wordt overgeslagen voor zowel
de aanvoer als afvoer. Dit bestand vormt het vertrekpunt voor de verdere bepaling van de vervoersprestaties. Hiertoe worden gegevens uit diverse
bronnen toegevoegd aan het basisbestand zoals bepaald in deze Stap 1.
Stap 2. Bepalen gewicht van het achterlandvervoer per modaliteit van en naar Nederlandse zeehavens
In de NEAC-statistieken staat de herkomst en bestemming van goederenstromen per goederensoort, inclusief de haven waar het is overgeslagen.
Deze gegevens maken een verdeling van overgeslagen goederen in havens naar de verschillende modaliteiten voor het voor- en natransport in het
achterland (wegvervoer, spoorvervoer en binnenvaart). In de Rotterdamse haven bijvoorbeeld geldt een ‘modal split’ van 45% over de weg, 8% over
het spoor en 47% over de binnenvaart.
Het hierboven beschreven NEAC-bestand is in Stap 2 gekoppeld aan het bestand zoals bepaald in Stap 1. Dit resulteert in een bestand waarin per
haven per goederensoort het gewicht van de binnenkomende en uitgaande goederen is opgenomen. Tevens is in dit bestand ook bekend met welke
modaliteit deze in- en uitgaande goederen van of naar het achterland zijn vervoerd.
Stap 3. Bepalen aandeel gewicht van het achterlandvervoer per modaliteit van en naar Nederlandse zeehavens van het Nederlandse
beroepsgoederenvervoer
De Havenmonitor neemt uitsluitend de vervoersprestaties in rekening die zijn gerealiseerd door het Nederlandse beroepsgoederenvervoer. De
tabellen die in Stap 2 gegenereerd zijn, omvatten het totaal aan vervoerde goederen. In deze Stap 3 wordt aan de hand van de Publicatiebestanden
Binnenvaart (bron: CBS) en de Basisbestanden Goederenvervoer (bron: NEA) het aandeel van het Nederlandse beroepsgoederenvervoer berekend.
Stap 4. Bepalen vervoersprestaties (tonkm) van het achterlandvervoer per modaliteit van en naar Nederlandse zeehavens van het Nederlandse
beroepsgoederenvervoer
Om tot de vervoersprestaties te komen, dienen de vervoerde gewichten per modaliteit door het Nederlandse beroepsgoederenvervoer
vermenigvuldigd te worden met de afstand naar hun herkomst of bestemming.
9 De CBS-publicatiebestanden worden vaak gebruikt bij het maken van goederenvervoerstatistieken en zijn beschikbaar voor de modaliteiten zeevaart, wegvervoer, spoorvervoer en binnenvaart.
143
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Voor het bepalen van de afstand naar de herkomst en bestemming is gebruik gemaakt van de Publicatiebestanden Wegvervoer, Spoorvervoer en
Binnenvaart (bron: CBS). In deze publicatiebestanden staat het vervoerde gewicht en de vervoersprestaties in tonkilometers per verkeersgebied.
Hieruit is een gemiddelde afstand berekend. De gemiddelde afstand per haven is vervolgens gekoppeld aan de gewichten van de vervoerde goederen
zoals bepaald in Stap 3. Het gewicht is vermenigvuldigd met de gemiddelde afstand hetgeen resulteert in het aantal tonkilometers.
Berekening van de werkgelegenheid en toegevoegde waarde
De berekening van de directe zeehavengerelateerde werkgelegenheid en toegevoegde waarde is toegepast conform de Havenmonitor 2008. Hieronder staat
een beschrijving van deze methodiek. Voor het wegvervoer zijn de totale Nederlandse vervoersprestaties en nationale werkgelegenheidscijfers beschikbaar.
Op basis hiervan kan een nationaal gemiddeld aantal arbeidsplaatsen per ladingtonkilometer berekend worden welke na vermenigvuldiging met de
vervoersprestatie per zeehavengebied in het wegvervoer resulteert in het aantal arbeidsplaatsen in het wegvervoer per zeehavengebied.
De bijbehorende toegevoegde waarde wordt vervolgens bepaald door het aantal arbeidsplaatsen per zeehavengebied in het wegvervoer te vermenigvuldigen
met de toegevoegde waarde per persoon in het goederenvervoer, zoals bepaald aan de hand van Nationale Input/Output tabellen. Deze
berekeningsmethode is hieronder als formule weergegeven.
WPi , j 
VPi , j
VPi , NL
* WPi , NL
TWi , j  WPi , j * TW _ WPi , NL
Omdat wegvervoer de helft van de niet-locatiegebonden werkgelegenheid genereert, is de beschikbaarheid van gegevens voor deze modaliteit leidend
genomen voor de verdere berekeningen. Voor de binnenvaart was deze berekeningsmethode gemakkelijk toe te passen, omdat daarvoor ook het aantal
arbeidsplaatsen en vervoersprestatie op nationaal niveau beschikbaar zijn.
Voor het spoorvervoer zijn geen gegevens beschikbaar voor zowel het aantal arbeidsplaatsen als toegevoegde waarde in Nederland. Hierdoor is in
Havenmonitor 2006 gekozen om voor deze modaliteit een ‘bottum-up’ aanpak toe te passen om het aantal arbeidsplaatsen te bepalen. Gezien het feit dat
het aantal bedrijven dat actief in deze markt is zeer beperkt is en daardoor via de Kamer van Koophandel en jaarverslagen van de bedrijven de aantallen
arbeidsplaatsen en het vervoerd volume verkregen kunnen worden, is dit goed mogelijk. In combinatie met de nationale vervoersprestaties van
goederenvervoer per spoor wordt vervolgens het aantal arbeidsplaatsen per ladingtonkilometer vastgesteld.
144
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Voor het vervoer per pijpleiding zijn direct cijfers beschikbaar van het CBS aangaande arbeidsplaatsen en toegevoegde waarde. Uit de nationale Input/Output
tabellen is de toegevoegde waarde in heel Nederland voor deze sector te bepalen en het aantal arbeidsplaatsen in het vervoer per pijpleiding volgt uit
nationale arbeidsvolume cijfers. Vervolgens is net als in voorgaande jaren verondersteld dat 50% van de totale vervoersprestatie als zeehavengerelateerd is
te bestempelen en geheel is toe te schrijven aan Rotterdam. Als gevolg van deze aanname zijn arbeidsplaatsen en toegevoegde waarde op nationaal niveau
voor 50% toegekend aan Rotterdam.
Correcties voor bedrijfsgrootte en regionale verschillen
Zoals vermeld is de grootte van bedrijven alsmede hun regionale ligging van invloed op de bepaling van de locatiegebonden zeehavengerelateerde
toegevoegde waarde. Uit de Regionaal Economische Jaarcijfers (REJ) van het CBS blijkt dat er verschillen zijn in toegevoegde waarde per arbeidsplaatsen per
regio. Uit deze regionale cijfers is een factor per regio te berekenen waarmee het landelijke aantal is te vermenigvuldigen om tot regionale cijfers te komen.
Uiteindelijk is ervoor gekozen om één enkele, exacte correctiefactor per gebied per activiteit uit te rekenen. Deze factor vertegenwoordigt dus beide
correcties: bedrijfsgrootte en locatie. Deze factor is verondersteld gelijk te blijven gedurende alle jaren, wat impliceert dat over de voorbije jaren heen de
verhouding arbeidsplaatsen per bedrijfsgrootte-categorie constant is gebleven.
Bepaling indirecte samenhang
Voor de berekening van de indirecte effecten is, conform de voorgaande jaren, gebruik gemaakt van de techniek van Input/Output analyse (op basis van het
Leontief vraagbepaalde Input/Output model). Het is echter hier gepast te benadrukken dat een dergelijke analysetechniek in principe niet geschikt is voor
sectorale impactstudies voor bestaande economische activiteiten (want resulterend in dubbeltellingen indien hiervoor niet adequaat gecorrigeerd) en
bovendien van een aantal belangrijke theoretische assumpties vertrekt. Zo gaat het Input/Output model er vanuit dat iedere extra vraag (impuls) automatisch
leidt tot extra aanbod. Het aanbod is derhalve volledig flexibel (elastisch) verondersteld en past zich zonder extra kosten aan bij de vraag. De prijselasticiteit
van de vraag is gelijk aan nul, terwijl de prijselasticiteit van het aanbod gelijk is aan oneindig. Daarnaast veronderstelt het model een volledige
complementariteit tussen alle input. Tussen de benodigde intermediaire inputs is geen onderlinge substitutie mogelijk en zijn er geen schaalvoordelen.
Deze theoretische assumpties maken voldoende duidelijk dat ramingen van indirecte effecten van zeehavengerelateerde activiteiten in de rest van de
Nederlandse economie met de nodige omzichtigheid gelezen moeten worden.
Als statistische maat voor de verbondenheid van een sector met de Nederlandse economie kunnen multipliers worden gebruikt, met name om vergelijkingen
met andere sectoren of het nationale gemiddelde te maken. De uit het model verkregen multipliers worden gebruikt voor het berekenen van de gevolgen van
een vraagimpuls in een bepaalde sector op de vraag in andere sectoren.
145
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Een multiplier van bijvoorbeeld 1,6 geeft aan dat behalve het oorspronkelijke directe effect ter grootte van 1, nog een additioneel indirect effect van 0,6
optreedt, elders in de economie. De effecten kunnen daarbij uitgedrukt zijn in termen van werkgelegenheid (werkgelegenheidsmultiplier) en/of toegevoegde
waarde (toegevoegde waarde multiplier).
Naast deze ‘achterwaartse effecten’ bij toeleveranciers kunnen zich ook ‘voorwaartse effecten’ voordoen bij afnemers. In een afzonderlijke studie in het
kader van de Havenmonitor 2005, de ‘Verkenning Voorwaartse Effecten’, is een eventuele onderschatting onderzocht van het economische belang van de
havensector door het niet in kaart brengen van voorwaartse uitstralingseffecten bij afnemers. Voorts geeft deze Verkenning, op basis van representatieve
casussen, een onderbouwd inzicht in de (on)mogelijkheden van bepaling van voorwaartse effecten, en dit vanuit een breder kader dan alleen het stramien
van input-outputanalyse.
Behalve de voorwaartse en achterwaartse effecten bij toeleverende bedrijven is ook sprake van bestedingseffecten. Deze effecten bestaan uit de
bestedingsimpuls door de werknemers. Op hun beurt zijn deze werknemers namelijk ook weer consument. Deze effecten zijn niet in deze berekening
opgenomen, wat gebruikelijk is bij macro-economische analyses.
Berekening bedrijfsvestigingen
Voor de bedrijfsvestigingdata wordt net als in de vorige edities van de Havenmonitor gebruik gemaakt van een eenduidig bronbestand, het LISA bestand. Dit
bronbestand omvat alle economische indicatoren op bedrijfsvestigingniveau. Met behulp van de nieuwe data uit het LISA-bestand zijn de “Havenmonitorbedrijfsvestigingbestanden” van vorig jaar aangevuld.
Het doel van LISA is het bijeenbrengen van regionale vestigingenregistraties met daaraan gekoppelde werkgelegenheidsgegevens tot een integraal,
landsdekkend, uniform en consistent vestigingenregister met gegevens over alle vestigingen in Nederland waar betaald werk wordt verricht. Jaarlijks wordt
dit register bijgewerkt op basis van de gegevens van de regionale registerhouders. Om het vestigingenbestand aan te vullen met actuele gegevens over
werkgelegenheid wordt daarnaast jaarlijks een enquête uitgezet. Van de vestigingen met 100 en meer arbeidsplaatsen wordt de gehele populatie benaderd.
Bij de vestigingen met minder dan 100 arbeidsplaatsen kan met een steekproef worden volstaan (10-100 WP: 50%, < 10 WP: 25%).
LISA hanteert de volgende definitie voor een bedrijfsvestiging: ‘Locatie van een onderneming, instelling of zelfstandige beroepsbeoefenaar (dat wil zeggen
elke fabriek, werkplaats, kantoor, winkel of andere bedrijfsruimte, dan wel elk complex daarvan) waarin of van waaruit een economische activiteit of
zelfstandig (vrij) beroep wordt uitgeoefend door minimaal 1 werkzaam persoon’. Ter vergelijk: De Kamers van Koophandel bestempelen een bedrijfsvestiging
als iedere in het Handelsregister ingeschreven onderneming en rechtspersoon in Nederland. De door de regionale registers aangeleverde data volgen de
gehanteerde definitie. Toch kan er sprake zijn van afwijkingen omdat sommige regionale registers uitgaan van vestigingsactiviteiten (kan zijn dat er meerdere
146
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
activiteiten per bedrijfsvestiging zijn die apart in LISA worden geregistreerd). LISA probeert op landelijk niveau deze gegevens zoveel mogelijk te corrigeren,
zodat er een uniform bestand bestaat.
Zoals reeds vermeld bij de werkgelegenheidscijfers wordt er in het LISA bestand geen uniforme peildatum gebruikt. De door regionale registerhouders
gehanteerde peildata zijn te vinden in Tabel B 2. Om tot bedrijfsvestigingcijfers met één enkele peildatum te komen, is besloten de peildata van de
economische indicatoren te verschuiven naar 1 juli.
Tijdens de controle door individuele havenbeheerders is geconstateerd dat de gegevens over vestigingen met 1 werkzame persoon niet goed te controleren
zijn. Daarop is besloten om vestigingen die over de gehele tijdreeks 0 en/of 1 werkzame persoon hebben geregistreerd in principe buiten beschouwing te
laten. Bedrijven die in de periode op enig moment wel meer dan 1 werkzame persoon kennen, maar over andere jaren 0 of 1 werkzame persoon zijn wel
meegenomen in de analyse. Uitgangspunt is dat het onterecht zou zijn om een vestiging die op een bepaald moment bijvoorbeeld 10 arbeidsplaatsen kent,
maar een jaar later slechts 1 werkzame persoon die vestiging in het ene jaar (WP=10) wel mee te tellen, maar in het daaropvolgende jaar (WP=1) niet mee te
tellen. Het kan immers zo zijn dat het tijdelijk minder goed gaat met de vestiging, maar dat de vestiging nog steeds relevant is voor de haven.
In tegenstelling tot het Handelsregister zijn de publieke organisaties in LISA wel vertegenwoordigd doordat ook vestigingen van de overheid, het onderwijs, de
gezondheidszorg en de vrije beroepsbeoefenaars worden geregistreerd, terwijl een full time werkzame persoon10 gemiddeld 12 uur per week of meer
werkzaam is waarbij het Handelsregister uit gaat van 15 uur. In beide bestanden zijn lege BV’s en overige vestigingen uit de categorie zakelijk beheer,
alsmede rechtspersonen zoals verenigingen en stichtingen waar geen economische activiteit verricht wordt, niet opgenomen.
Berekening private investeringen
De indicator ‘Investeringen in de Nederlandse zeehavens’ biedt een bijkomend inzicht in de economische ontwikkeling van de relevante zeehavengebieden en
bedrijven in zeehavengerelateerde sectoren.
Een toename van de investeringen geeft aan dat bedrijven de activiteiten in het havengebied willen continueren, terwijl een afname een indicatie kan zijn
voor (relatieve) achteruitgang van het gebied. In het laatste geval kunnen andere gebieden interessantere opties zijn geworden voor het accommoderen van
bedrijfsactiviteiten. Een afname van de investeringen betekent echter niet per definitie een (relatieve) achteruitgang van het gebied. Een jaar met minder
investeringen hoeft dit namelijk nog niet te impliceren, omdat het niveau van investeringen jaarlijks kan verschillen. Het bedrijfsleven investeert het ene jaar
10
Basis voor indeling vestigingen naar grootte-klasse
147
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
meer dan het andere jaar. Oorzaken hiervoor zijn onder andere de economische (wereld)situatie, de bedrijfseconomische situatie, de economische
levensduur van de activa en innovaties.
Investeringen creëren tijdelijke werkgelegenheid om de betreffende activa te bouwen en te vervangen. Eveneens kunnen de investeringen gericht zijn op het
creëren van structurele werkgelegenheid, maar dat is sterk afhankelijk van het type investering (nieuw, uitbreidings- of vervangingsinvesteringen).
Voor de Havenmonitor 2011 is voor het eerst gekeken naar zowel de private als de publieke investeringen in de zeehavengebieden. De gehanteerde
methodiek voor de reeks publieke investeringen is reeds toegelicht bij de betreffende tabellen. Bij private investeringen gaat het om investeringen in vaste
activa van ondernemingen (materiële of immateriële activa die langer dan een jaar in het productieproces worden gebruikt), investeringen die direct gericht
zijn op de prestaties van de eigen onderneming. Hiervoor is gebruik gemaakt van de CBS-investeringsstatistieken voor het in kaart brengen van de private
investeringen in Nederland. Hiervoor is aan het CBS gevraagd om de investeringen in kaart te brengen op basis van de sector- en gebiedsafbakening,
gehanteerd in dit onderzoek.
Het CBS heeft vanaf het jaar 2000 investeringsstatistieken in gedetailleerde vorm beschikbaar. In deze rapportage zijn de investeringsstatistieken van 2000 tot
en met 2012 verwerkt. Het detailniveau van de gegevens is echter beperkt. Door de geheimhoudingsverplichting van het CBS, die inhoudt dat geen
individuele informatie onthuld mag worden, zijn de investeringen op een aggregatieniveau gepresenteerd waarbij zoveel mogelijk informatie toegankelijk
blijft. Zelfs dan is het in enkele gevallen niet mogelijk om de investeringen weer te geven als gevolg van de geheimhoudingsverplichting. Daarnaast worden
cijfers niet beschikbaar gesteld indien ze niet voldoen aan de gehanteerde betrouwbaarheidsmarge zoals die door het CBS wordt gehanteerd.
148
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
Bijlage 2
SBI'08
code
0311
0312
0321
0610
0620
0910
0812
1020
104101
104102
1042
1061
1062
1091
10821
10822
1083
1089
16101
1712
17121
17122
149
Overzicht zeehavengerelateerde activiteiten
Omschrijving '08
Omschrijving in HM
Visserij, kweken van vis en schaaldieren
Zee- en kustvisserij
Binnenvisserij
Kweken van vis en schaaldieren
Aardolie en aardgas
Voedingsmiddelenindustrie
Voedingsmiddelenindustrie
Voedingsmiddelenindustrie
7
7
7
Visserij
Visserij
Visserij
Aardolie industrie
Aardolie industrie
Overig
8
8
8
Aardolie- en aardgaswinning
Aardolie- en aardgaswinning
Aardolie- en aardgaswinning
Overig
9
Delfstoffenwinning overig
Winning van aardolie
Winning van aardgas
Dienstverlening ten behoeve van de aardolie- en aardgaswinning
Winning van zand, grind, klei, zout e.d.
Winning van zand, grind en klei
Vervaardiging van voedingsmiddelen en dranken
Visverwerking
Vervaardiging van plantaardige en dierlijke oliën en vetten
Raffinage van plantaardige en dierlijke oliën en vetten
Vervaardiging van margarine en overige spijsvetten
Vervaardiging van meel (geen zetmeel)
Vervaardiging van zetmeel
Vervaardiging van veevoeders
Verwerking van cacao
Vervaardiging van chocolade en suikerwerk
Verwerking van koffie en thee
Vervaardiging van overige voedingsmiddelen n.e.g.
Houtindustrie
Zagen en schaven en overige primaire houtbewerking
Vervaardiging van papier en karton
Vervaardiging van grafisch papier en karton
Vervaardiging van grafisch papier en karton
Vervaardiging van papier en karton voor verpakking
IO Nummer
IO Omschrijving
Voedingsmiddelenindustrie
Voedingsmiddelenindustrie
Voedingsmiddelenindustrie
Voedingsmiddelenindustrie
Voedingsmiddelenindustrie
Voedingsmiddelenindustrie
Voedingsmiddelenindustrie
Voedingsmiddelenindustrie
Voedingsmiddelenindustrie
Voedingsmiddelenindustrie
Voedingsmiddelenindustrie
11
15
15
15
15
15
15
15
15
16
15
Visverwerking
Vervaardiging overige voedingsmiddelen
Vervaardiging overige voedingsmiddelen
Vervaardiging overige voedingsmiddelen
Vervaardiging overige voedingsmiddelen
Vervaardiging overige voedingsmiddelen
Vervaardiging overige voedingsmiddelen
Vervaardiging overige voedingsmiddelen
Vervaardiging overige voedingsmiddelen
Koffiebranderijen en theepakkerijen
Vervaardiging overige voedingsmiddelen
Overig
22
Hout, kurk, riet en vlechtwerk
Overig
Overig
Overig
23
23
23
Pulp, papier en karton
Pulp, papier en karton
Pulp, papier en karton
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
17129
19201
19202
2011
2012
201302
20141
201499
2015
2016
2020
2052
2053
205903
2222
23611
2363
2391
2399
2410
2420
Vervaardiging van papier en karton (geen grafisch en niet voor
verpakking)
Aardolie- en steenkoolverwerkende industrie
Aardolieraffinage
Aardolieverwerking (geen raffinage)
Vervaardiging van chemische produkten
Vervaardiging van industriële gassen
Vervaardiging van kleur- en verfstoffen
Vervaardiging van overige anorganische basischemicaliën
Vervaardiging van petrochemische producten
Vervaardiging van overige organische basischemicaliën (geen
petrochemische producten)
Vervaardiging van kunstmeststoffen en stikstofverbindingen
Vervaardiging van kunststof in primaire vorm
Vervaardiging
van
verdelgingsmiddelen
en
overige
landbouwchemicaliën
Vervaardiging van lijm en bereide kleefmiddelen
Vervaardiging van etherische oliën
Vervaardiging van overige chemische producten n.e.g.
Overig
23
Pulp, papier en karton
Aardolie industrie
Aardolie industrie
27
27
Aardolieverwerking, splijt- en kweekstoffen, cokes
Aardolieverwerking, splijt- en kweekstoffen, cokes
Chemische industrie
Chemische industrie
Chemische industrie
Chemische industrie
Chemische industrie
28
28
29
30
30
Chemie basis
Chemie basis
Chemie anorganisch
Petrochemie
Petrochemie
Chemische industrie
Chemische industrie
Chemische industrie
31
31
31
Kunstmest
Kunstmest
Kunstmest
Chemische industrie
Chemische industrie
Chemische industrie
32
32
32
Chemie eind
Chemie eind
Chemie eind
Vervaardiging van verpakkingsmiddelen van kunststof
Vervaardiging van glas, aardewerk, cement-, kalk- en
gipsprodukten
Vervaardiging van producten van beton voor de bouw en van
kalkzandsteen
Vervaardiging van stortklare beton
Vervaardiging van schuur-, slijp- en polijstmiddelen
Vervaardiging van overige producten van beton, gips en cement
Vervaardiging van metalen in primaire vorm
Vervaardiging van ijzer en staal en van ferrolegeringen
Chemische industrie
33
Rubber en kunststof
Overig
34
Bouwmaterialen
Overig
Overig
Overig
34
34
34
Bouwmaterialen
Bouwmaterialen
Bouwmaterialen
en
35
Basismetaal
en
35
Basismetaal
en
35
Basismetaal
en
35
Basismetaal
2433
Vervaardiging van stalen buizen, pijpen, holle profielen en fittings
daarvoor
Koudvervormen en koudfelsen
2434
Koudtrekken van draad
150
Basismetaalmetaalproductenindustrie
Basismetaalmetaalproductenindustrie
Basismetaalmetaalproductenindustrie
Basismetaalmetaalproductenindustrie
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
2441
Vervaardiging van edele metalen
2442
Vervaardiging van aluminium
2445
Vervaardiging van overige non-ferrometalen
2511
Vervaardiging van producten van metaal
Vervaardiging van metalen constructiewerken en delen daarvan
2529
Vervaardiging van metalen tanks en reservoirs
2561
Oppervlaktebehandeling en bekleding van metaal
2562
Algemene metaalbewerking
2591
Vervaardiging van stalen vaten, fusten en transportkannen
2790
Vervaardiging van machines en apparaten
Vervaardiging van overige electrische apparatuur
2811
2822
29201
29202
3011
3012
3315
383102
383202
3821
4291
151
Vervaardiging van motoren en turbines
Vervaardiging van hijs-, hef- en transportwerktuigen
Vervaardiging van auto's, aanhangwagens en opleggers
Carrosseriebouw
Vervaardiging van aanhangwagens en opleggers
Vervaardiging van transportmiddelen
Bouw van schepen en drijvend materieel (geen sport- en
recreatievaartuigen)
Bouw van sport- en recreatievaartuigen
Reparatie en onderhoud van schepen
Milieudienstverlening
Sloop van schepen, witgoed, computers e.d.
Voorbereiding tot recycling van afval (geen metaalafval)
Behandeling van afval
Bouwnijverheid
Natte waterbouw
Basismetaalmetaalproductenindustrie
Basismetaalmetaalproductenindustrie
Basismetaalmetaalproductenindustrie
en
35
Basismetaal
en
35
Basismetaal
en
35
Basismetaal
Basismetaalmetaalproductenindustrie
Basismetaalmetaalproductenindustrie
Basismetaalmetaalproductenindustrie
Basismetaalmetaalproductenindustrie
Basismetaalmetaalproductenindustrie
en
36
Metaalprodukten
en
36
Metaalprodukten
en
36
Metaalprodukten
en
36
Metaalprodukten
en
36
Metaalprodukten
Overig
40
Overige elektrische machines en apparaten
Overig
Overig
37
37
Machines en apparaten
Machines en apparaten
Transportmiddelenindustrie
Transportmiddelenindustrie
43
43
Auto-industrie
Auto-industrie
Transportmiddelenindustrie
44
Scheepbouw
Transportmiddelenindustrie
Transportmiddelenindustrie
44
44
Scheepbouw
Scheepbouw
Overig
Overig
Zakelijke
en
dienstverlening
49
49
98
Voorbereiding tot recycling
Voorbereiding tot recycling
Milieudienstverlening bedrijven
54
Grond-, water- en wegenbouw
Overig
niet
zakelijke
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
45193
46211
46218
46219
46311
46312
4634
46382
46496
46711
46712
46713
46721
46722
46723
46731
46735
46751
46752
467691
46772
46691
46697
46699
5010
50201
50202
5030
152
Handel in en reparatie van auto's en motorfietsen
Handel in en reparatie van aanhangwagens en opleggers (geen
caravans)
Groothandel en handelsbemiddeling
Groothandel in granen
Groothandel in akkerbouwproducten en veevoeder algemeen
assortiment
Groothandel in overige akkerbouwproducten
Groothandel in groenten en fruit
Groothandel in consumptie-aardappelen
Groothandel in dranken (geen zuivel)
Groothandel in vis, schaal- en weekdieren
Groothandel in sportartikelen (geen watersport)
Groothandel in vaste brandstoffen
Groothandel in vloeibare en gasvormige brandstoffen
Groothandel in minerale olieproducten (geen brandstoffen)
Groothandel in metaalertsen
Groothandel in ferrometalen en -halffabrikaten
Groothandel in non-ferrometalen en -halffabrikaten
Groothandel in hout en plaatmateriaal
Groothandel in zand en grind
Groothandel in chemische grondstoffen en chemicaliën voor
industriële toepassing
Groothandel in bestrijdingsmiddelen en kunstmeststoffen
Groothandel in overige intermediaire producten n.e.g.
Groothandel in ijzer- en staalschroot en oude non-ferrometalen
Groothandel in intern transportmaterieel
Groothandel in scheepsbenodigdheden en visserij-artikelen
Groothandel in overige machines en apparaten voor industrie en
handel n.e.g.
Vervoer over water
Zee- en kustvaart (passagiersvaart en veerdiensten)
Zee- en kustvaart (vracht- en tankvaart; geen sleepvaart)
Zee- en kustsleepvaart
Binnenvaart (passagiersvaart en veerdiensten)
Groothandel
58
Autogroothandel
Groothandel
Groothandel
61
61
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
61
61
61
61
61
61
61
61
61
61
61
61
61
61
61
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
61
61
61
61
61
61
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Groothandel
Zeevaart
Zeevaart
Zeevaart
Binnenvaart
67
67
67
68
Zeevaart
Zeevaart
Zeevaart
Binnenvaart
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
50401
50402
50403
52241
52242
52101
52102
52109
5222
52291
52292
7712
7734
773999
812202
35111
35112
35113
3512
3513
3514
8010
153
Binnenvaart (vrachtvaart)
Binnenvaart (tankvaart)
Binnenvaart (sleep- en duwvaart)
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Laad-, los- en overslagactiviteiten voor zeevaart
Laad-, los- en overslagactiviteiten niet voor zeevaart
Opslag in tanks
Opslag in koelhuizen e.d.
Opslag in distributiecentra en overige opslag (niet in tanks,
koelhuizen e.d.)
Dienstverlening voor vervoer over water
Expediteurs, cargadoors, bevrachters en andere tussenpersonen in
het goederenvervoer
Weging en meting
Verhuur en lease
Verhuur en lease van vrachtwagens, autobussen, caravans en
aanhangwagens
Verhuur en lease van schepen
Verhuur en lease van overige machines en werktuigen en van
overige goederen (geen automaten)
Overige zakelijke dienstverlening
Industriele reiniging; reiniging van kachels, boilers ed
Productie van elektriciteit door thermische, kern- en
warmtekrachtcentrales
Productie van elektriciteit door windenergie
Productie van elektriciteit door zonnecellen, warmtepompen en
waterkracht
Beheer en exploitatie van transportnetten voor elektriciteit, aardgas
en warm water
Distributie van elektriciteit en gasvormige brandstoffen via leidingen
Handel in elektriciteit en in gas via leidingen
Beveiliging en opsporing
Particuliere beveiliging
Binnenvaart
Binnenvaart
Binnenvaart
68
68
68
Binnenvaart
Binnenvaart
Binnenvaart
Overslag/opslag
Overslag/opslag
Overslag/opslag
Overslag/opslag
Overslag/opslag
71
70
71
70
70
Dienstverlening vervoer water
Dienstverlening ah vervoer
Dienstverlening vervoer water
Dienstverlening ah vervoer
Dienstverlening ah vervoer
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
71
70
Dienstverlening vervoer water
Dienstverlening ah vervoer
Dienstverlening t.b.v. het vervoer
70
Dienstverlening ah vervoer
Zakelijke
en
dienstverlening
Zakelijke
en
dienstverlening
Zakelijke
en
dienstverlening
niet
zakelijke
80
Verhuur roerende goederen
niet
zakelijke
80
Verhuur roerende goederen
niet
zakelijke
80
Verhuur roerende goederen
Zakelijke
en
dienstverlening
niet
zakelijke
88
Overige zakelijke dienstverlening
Elektriciteitsproductie
50
Energiebedrijven
Elektriciteitsproductie
Elektriciteitsproductie
50
50
Energiebedrijven
Energiebedrijven
Elektriciteitsproductie
50
Energiebedrijven
Elektriciteitsproductie
Elektriciteitsproductie
50
50
Energiebedrijven
Energiebedrijven
88
Overige zakelijke dienstverlening
Zakelijke
en
dienstverlening
niet
zakelijke
Economische betekenis Nederlandse zeehavengebieden 2013
8020
Beveiliging via beveiligingssystemen
8411
Overheid
Algemeen overheidsbestuur (alleen zeehavengerelateerd)
8422
Defensie
8424
Politie
8425
Brandweer
9411
Belangenorganisaties
Bedrijfs- en werkgeversorganisaties
9412
Beroepsorganisaties
4920
4941
4950
2662
45191
154
Vervoer over land
Goederenvervoer per spoor
Goederenvervoer over de weg (geen verhuizingen)
Transport via pijpleidingen
Overig
Lafarge (delfzijl)
NISSAN (amsterdam)
Zakelijke
en
dienstverlening
niet
zakelijke
88
Overige zakelijke dienstverlening
Zakelijke
en
dienstverlening
Zakelijke
en
dienstverlening
Zakelijke
en
dienstverlening
Zakelijke
en
dienstverlening
niet
zakelijke
89
Algemeen bestuur, rijk
niet
zakelijke
92
Defensie
niet
zakelijke
91
Overig algemeen bestuur en sociale verzekering
niet
zakelijke
90
Algemeen bestuur, gemeente
Zakelijke
en
dienstverlening
Zakelijke
en
dienstverlening
niet
zakelijke
102
Dienstverlening overig
niet
zakelijke
102
Dienstverlening overig
Spoorvervoer
Wegvervoer
Pijpleiding
65
65
66
Goederenvervoer
Goederenvervoer
Vervoer via pijpleidingen
Overig
Groothandel
34
58
Bouwmaterialen
Autogroothandel

26-2-2014 Overzicht aanmelding Praktijkexamens pedicure

programma 2014 A groep

Beleid providers bij internet buiten de bundel Ben Hi

Komo controle

DEELNAME PRIJZEN MINICRUISE HULL 2014 Carin Care, DJ

ONLINE TARIEFKAART MAMA MEDIA GROUP 2014

Lijst uniform Welpen - Scouting St. Nicasius Heeze

Muzieklogboek

LEDEN THIALF BUSINESS CLUB WEBSITE AB InBev Nederland

Brakel Yachtcharter.BV