Het leven zoals het klinkt

Eerste auditieve collectie in Gentse Huis van Alijn: help zelf mee bij het
verzamelen van klanken
Het leven zoals het klinkt
Je ruikt Chanel en denkt aan een
oude liefde. Je hoort Super Mario
en je bent weer kind. Niks zo sterk
als geur en klank. Het Gentse
museum Huis van Alijn wil die
alledaagse klanken vatten en
bewaren. 'Geef uw kind toch een
dictafoontje in plaats van een
fototoestel.'
MATTHIAS DECLERCQ
'Mijn vriend Joseph Amato schreef
ooit een lokale geschiedenis van
Amerika, enkel op basis van
geluiden. ... De andere toon van de
nieuwkomers, de vreemde namen
en woorden, de nieuwe muziek, er
ontstond binnen enkele decennia
een compleet nieuwe wereld van
geluiden.' (Geert Mak, 'Reizen
zonder John')
Wat zegt geluid over de tijd waarin
we leven? Kunnen we dat nog wel,
luisteren, in een wereld waarin het
beeld het haalt van de klank? Hoe
klinkt de dag? En wat is het ritme
van de nacht? Het geluid als heraut
van nieuwe tijden.
Sylvie Dhaene, voormalig directeur
van het Huis van Alijn, las Mak en
het licht ging branden. Een
audiocollectie, simpel, en
oerdegelijk. De rode draad van het
Gentse erfgoedmuseum is het
bewaren van het dagelijks leven.
Alijn vertelt het verhaal van alledag
vanuit objecten en focust op de
dingen die (n)ooit voorbijgaan. Na
beeld en film vertrekt het museum
nu ook vanuit geluid.
HET GELUID VAN DE DINGEN
Vanaf 4/12, Museumnacht Gent,
Huis van Alijn, www.huisvanalijn.be
© De Morgen
"Mensen denken bij geluid meteen
aan muziek", zegt Hanne Delodder
(Huis van Alijn). "We gaan voorbij
aan het gewone geluid. Traditioneel
verzamelt een museum objecten,
ook Alijn doet dat. De voorbije tien
jaar werd onze collectie
voorwerpen uitgebreid met uren
Home Movies en duizenden foto's
zaterdag 29 november 2014
uit prive¿albums, om het dagelijks
leven tastbaar te maken. Alleen het
geluid ontbrak."
Alijn lanceert komende donderdag,
op de Gentse Museumnacht, zijn
eerste auditieve verzameling. Te
beginnen met het geluid van de
speelgoedcollectie. Een databank
met het geratel van een roulette,
een zak knikkers, een Game Boy.
"Klank vertelt een verhaal", zegt
Delodder. "Noem het pionieren. We
hopen samen met de steun van het
publiek tot een heel brede,
omvattende collectie te komen."
Herinneringen losweken
Om het project te stroomlijnen
resideert Aifoon voortaan in het
Huis van Alijn. Aifoon is een
educatieve kunstorganisatie rond
stilte en geluid, een creatief labo
dat uitzoekt hoe geluid deel
uitmaakt van onze leefwereld.
"Geluid is de ideale trigger om
herinneringen los te weken", zegt
Jürgen de Blonde van Aifoon.
"Herinneringen waarvan we niet
weten dat we ze nog hebben. Geur
en smaak kunnen dat ook."
Geen beter voorbeeld dan de
madeleines van Marcel Proust. In
zijn magnum opus, A la recherche
du temps perdu, drenkt Proust zo'n
gebakje in wat bloesemthee. De
smaak brengt hem terug naar zijn
jeugdjaren. Langzaam klimmen de
herinneringen naar het oppervlak,
als belletjes in een flesje water.
Super Mario die een champignon
eet en meteen een kop groter
wordt, of Donkey Kong, Jokari, of
de geur van lijm, die van de
Paniniprentjes. Misschien is dat
later ook de Nokia-tune, of
Rodania.
"Als je die herinneringen via een
object kan bewaren, dan is de
enorme waarde van geluid voor
Pagina 19 (1)
een museum snel aangetoond. Dit
initiatief is voor Alijn een andere
manier om een collectie te
onderzoeken en in kaart te
brengen."
In de huidige tijdsgeest heeft geluid
een negatieve bijklank. Geluid is nu
lawaai. Klachten over te luid
spelende kinderen. Acties tegen
het geluidsplan in Zaventem.
Studies over tinnitus. En het altijd
om ons heen daverende verkeer.
We horen de schoonheid niet meer,
het is ruis die irriteert,
geluidsvervuiling.
Ook de medische wereld roert zich.
In het Oosterweel-dossier
waarschuwden cardiologen, longen kinderartsen de Vlaamse
regering eerder dit jaar in een open
brief over de schadelijke gevolgen
van geluidsoverlast. Hart- en
vaatproblemen, angsten,
depressies, slaapproblemen tot
erectiestoornissen en astma.
Extra dramatisch laagje
Jürgen de Blonde: "Die studies
focussen op de mogelijke
negatieve gevolgen van overlast.
Dat voedt de perceptie van geluid
als vervuiling, als directe aanleiding
voor stressgerelateerde problemen.
Het brede plaatje is belangrijk:
geluid werkt in op ons hele
systeem, ook in positieve zin. De
emotionele lading van specifieke
geluiden kan ons opluchten,
verblijden. Net die lading wil Alijn
losweken. Het is inderdaad
pionieren, maar dan op museaal
vlak. De commerciële wereld weet
al langer hoe geluid ons kan
beïnvloeden.
"Kletterende regen tegen het raam
wekt gezelligheid op. Het verzacht
het gemoed. Er zijn winkelcentra in
waar er constant water over de
ramen druppelt om dat
'regengevoel' op te wekken. Dat
geluid horen we niet bewust, het
werkt subliminaal op ons in. We
weten niet dat we het horen.
Daarnaast worden in zulke centra
ook jagersgeluiden verwerkt in de
omringende muziek. Geluiden die
appelleren aan de jager© De Morgen
verzamelaar die we ooit allemaal
waren, opdat we zouden 'jagen' op
koopjes. En daarboven wordt dan
nog muzak gemonteerd.
"Wat in die winkelcentra gebeurt, is
ook schering en inslag in de
cinema-industrie. Onder een
achtervolgingssce¿ne met gierende
banden, wordt het geluid van
krijsende baby's gemonteerd om de
actie een extra dramatische laag te
geven.
"Alijn kan de museumbeleving
opentrekken met de focus op de
auditieve ervaring. Op meta-niveau
leer je mensen opnieuw luisteren
naar het leven, naar de schoonheid
en het ritme van de wereld rondom
hen."
In de lente van volgend jaar wil het
Gentse Huis het brede publiek
uitnodigen om het geluid van hun
gekozen voorwerp te laten
registreren. Meer dan de Game
Boy of zak knikkers, kan het om
een koffiemolen, dan wel een
koersfiets gaan. Alijn starts from
scratch en heeft een lange weg
voor zich. Al is er in ons land wel al
een enorme collectie te vinden: het
geluidsarchief van de VRT.
De openbare omroep schakelde
tientallen jaren geleden
geluidenjagers in om hun
luisterspelen te kruiden.
Geluidenjager, alsof je met pijl en
boog een klank kan vangen.
Onbewust bouwde de VRT aan een
verzameling die in zekere zin ook
het geluid van de jaren zestig,
zeventig en tachtig vastlegde.
Stapte Philemon Persez in De
collega's in zijn wagen, dan trok
Ward Weis erop uit. Op jacht naar
een auto. Weis is nu technieker bij
Radio 2, jaagt nog regelmatig op
een specifiek geluid en kijkt met
enige weemoed terug: "Dat klopt, in
zekere zin verklanken onze
opnames een heel decennium,
maar dat archief is nooit aangevuld.
Er rust nu een dikke laag stof op.
"Ook aan de Reyerslaan is het
geluid nadrukkelijk ingehaald door
het beeld. Logisch, gezien de
opgang van de televisie. Het is
overigens de intrede van de
zaterdag 29 november 2014
digitalisering die een einde maakte
aan de geluidenjacht. De pc en de
cd-rom, dedju. (lacht) Luisterspelen
kostten veel geld. En plots kon je
een cd-rom kopen met al die
geluiden. Daar ging de mankracht."
Vooral de BBC trok het laken naar
zich toe. De Britse openbare
omroep verkocht plaatjes met
specifieke geluiden. Van olifanten,
vliegtuigen of deurbellen. Weis:
"Die plaatjes waren zo populair dat
een vliegtuig in heel Europa
hetzelfde klonk. Alle radiozenders
hadden die cd-rom. De neushoorn
in Londen klonk hetzelfde als die
van Antwerpen of Rome."
Diezelfde technologische
vooruitgang kan het geluid nu
nieuw leven inblazen. De
verbluffende expansie van
opnamemateriaal maakt dat
iedereen dezer dagen zonder enige
moeite en op ieder moment een
geluidsopname kan maken. "Dat
moet het idee van Alijn een boost
geven", vervolgt Weis. "Op iedere
smartphone zit een dictafoontje.
Makkelijker kan haast niet. Ik heb
mijn kinderen ooit een dictafoon
gegeven in plaats van een
fototoestel. Ik kan het iedereen
aanraden. Weet dat een foto niet
het enige medium is om een
herinnering te bewaren. Als ik op
reis ga neem ik het geluid van de
zee op."
Stromae op de Walkman
Inne Eysermans, frontvrouw van
Amatorski, geldt in die zin ook als
geluidenjager. Ze koopt op reis
geen postkaarten, maar bouwt haar
eigen auditieve herinneringen.
Onlangs zat ze op een bankje in
Central Park in New York en zond
ze haar familie een
audioboodschap. Ze vatte de
herfstige sfeer van NYC in klanken.
Eysermans verzamelt ook geluid.
Al zijn het haar eigen voetstappen,
oude cassettes of het geluid van
een parkiet. Om de eenzaamheid
van haar parkiet wat te stelpen
haalde ze als kind ooit
vogelgeluiden in de bibliotheek.
Eysermans speelt nu met
Pagina 19 (2)
Amatorski het voorprogramma van
Stromaes najaarstournee. "En ik
neem de concerten van Stromae
op met een Walkman", zegt ze.
"Niks zo kostbaar als een
audiocassette. Die klank is best
goed. Ik koop ook cassettes op
rommelmarkten, op zoek naar
onbekende familieherinneringen.
Thuis heb ik intussen een paar
dozen vol cassettes."
Eysermans is vertrouwd met het
muzikale van geluid en zoekt in
haar werk de grenzen van klank af.
Ook zij weet dat het isoleren van
een bepaald geluid uit de vaste
context de kans biedt om het een
extra lading te geven. Dat doet ze
met Saskia De Coster in Heinz, een
literair klankverhaal waarbij het
geluid de tekst alleen maar
versterkt.
Eysermans: "In Vlaanderen zijn we
vergeten geluid aan het erfgoed toe
te voegen. Je kunt het initiatief van
Alijn alleen maar aanmoedigen. Ik
begrijp niet goed waarom de VRT
geen actie onderneemt. In pakweg
Duitsland of Groot-Brittannië zijn
luisterspelen populair. Kijk naar de
BBC, die zien de verhaalwaarde
van geluid in. In Vlaanderen heb je
wel wat mixclouds en soundclouds,
maar een originele podcast?
Amper."
Auditief dna
Nederland werpt zich op als
gidsland als het om auditief erfgoed
gaat. www.geluidvannederland.nl
telt intussen ruim 10.000 opnames
van heden en verleden. Of het nu
om een houtsnip in Leeuwarden
gaat, of het gezang van het
supporterslegioen van voetbalclub
PEC Zwolle, jaren geleden: in
Nederland is iedereen jager.
confrontatie van hedendaagse
kunst en architectuur in de
historische binnenstad. In een
poging het geluid van Brugge te
capteren en dat duidelijk te maken
aan het publiek werken twee
audiofiele kunstenaars aan
speciale geluidswandelingen om
Brugge ook echt te horen.
Katharina Smets, radiomaker en
docente radiodocumentaire aan het
Conservatorium in Antwerpen trok
onlangs naar Detroit. De ooit zo
welvarende Motorcity is bezweken
aan de economische
laagconjunctuur en verworden tot
een spookstad. Smets heeft het
nieuwe geluid van de stad op band
vastgelegd. "Dit is een typisch
voorbeeld van de verhalende
kracht van geluid", klinkt het. "Waar
het geluid van een voorbijrazende
trein ooit fors weergalmde tussen
de gebouwen aan het station, blijft
daar nu amper iets van over.
Gebouwen zijn neergehaald. Er is
geen echo meer. Als de trein
passeert, hoor je een
eendimensionaal geluid, een geluid
dat weergeeft hoe Detroit er nu aan
toe is."
Die opdracht legt het Huis van Alijn
zich dus niet op. Het gaat niet om
geografie, niet om het specifieke
geluid van een stad. 'Het gaat om
Het geluid van de dingen, zoals de
collectie zal heten", besluit Hanne
Delodder. "Geluiden die je hopelijk
wel opmerkt."
Misschien hoort u de koffie nu
doorlopen. Hoe uw Nespresso toch
anders klinkt dan die molen van
grootmoeder. Is het zachte kraken
van je croissant best aardig en krijg
je het al warm bij het water dat door
de verwarming stroomt.
Het geluid van Nederland is erg
geografisch georiënteerd. Iedereen
kan er geluid uploaden en taggen
op een kaart. Dat voorbeeld vindt
ook internationaal navolging. In
grote steden wordt geprobeerd om
het auditief dna van een stad vast
te leggen. Ook in eigen land.
Volgend jaar gaat in Brugge de
Triënnale van start, een
© De Morgen
zaterdag 29 november 2014
Pagina 19 (3)

Download Report