306937 (2.9 MB) - TU Delft Institutional Repository

3 / 2 5 / 1 4 8:41 AM
nieuws / recensies
De verleidelijkheid van het grote gebaar.
Het werk van Dogma
21 november 2013 / Hans Teerds
ARCHITECTUUR
In vier portacabins op het parkeerterrein van de Delftse Faculteit
Bouwkunde is nog tot volgende week de tentoonstelling 11+1 projects te zien,
een overzichtstentoonstelling van het intrigerende werk van het Brusselse
bureau Dogma. Met de tentoonstelling zet de faculteit na de brand in 2008
weer een eerste voorzichtige stap om haar rijke tentoonstellingstraditie
voort te zetten.
Locomotova 3. Voorstel voor het gebied van Spina 4, Turin, 2010
Dogma is een decennium geleden opgericht door de Italiaanse architecten Pier
Vittorio Aureli en Martino Tattara, die beide studeerden in Venetië en aan het
toenmalige Berlage Instituut in Rotterdam. Grote bekendheid kreeg hun werk toen
ze in 2005 de prijsvraag voor de nieuwe hoofdstad van Zuid Korea wonnen met
prildcelende beelden van grote haalcse gebouwen die samen een groot vierkant grid
vormden, waartussen het bestaande landschap, bebouwing, industrie, én natuur,
kon blijven bestaan. Sterker nog: het werd er door gearticuleerd. Het plan kan
model staan voor het werk van het bureau dat nu getoond wordt. Grootschalige, en
met name ook rechtlijnige ingrepen in het stedelijk gebied of het landschap, dat niet
slechts de eigenheid - of in de traditie van het rationalisme de autonomie - van de
interventie benadrukt, maar tegelijkertijd de omgeving ontrafelt en verduidelijkt.
De projecten worden telkens op dezelfde wijze gepresenteerd. Van elk project ligt er
een groot formaat (Al, uiteraard vierkant) projectboek. Elk boek begint met een
schets in dikke pennenstreken - een lijn, enkele parallele lijnen, een ladder, een
vierkant, een grid - dat de opzet van het plan representeert. Elk boek omvat een
http://www.archlned.nl/recensies/20i3/november/de-verleidelijkheid-van-het-grote-gebaar-het-werk-van-dogma/
Page 1 of 6
De verleidelijkheid van het grote gebaar. Het werk van D o g m a
3 / 2 5 / 1 4 8:41 AM
aantal teksten: interpretaties van de architecten waarmee ze hun werk in een
architectonische traditie plaatsen, met name refererend aan studies en tekeningen
uit de Renaissance, Giovanni Batista Piranesi (waar ze telkens weer op terug
komen), aan Heinrich Tessanow, Lud^vig Hilbersheimer, en de Italiaanse beweging
La Tendenza, en een hoeveelheid tekeningen, waai-van enkele ook in grote panelen
(weer vierkant) aan de wand hangen. Het zijn met name de tekeningen die de
aandacht treldcen. Het zijn grote zwart-wit lijntekeningen die zich nadrukkelijk
meten met de plattegrond van de Villa Hadriana, de tekeningen van Giambattista
NoUi, en het paneel van de Analoge Stad van Aldo Rossi.
Venus. Voorstel voor 800 sociale woningen in Vieusseux-Villars-Franchises, Genève, 2013
De plannen zelf doen in hun enorme schaal, doel en strategie denken aan een
combinatie van Rem Koolhaas' afstudeerplan Exodus en Aldo Rossi's paneel van de
analoge stad. Het zijn superposities van compromisloze recht-toe-recht-aan
architectonische objecten in het stedelijk landschap, die zowel uitersten verbinden,
maar ook grenzen stellen. Aureli en Tattara ontbreekt het daarbij niet aan durf Ze
stellen gebouwen voor waarin 60.000 inwoners zullen wonen, minstens zoveel
vierkante meter voorzieningen, studio-ruimte, of kantoor, bebouwde brug-achtige
verbindingen van meerdere kilometers lang, en dat alles op het eerste gezicht
zonder variatie, in het strenge en formele handschrift zoals we dat van de Italiaanse
rationalisten kennen.
In een bijschrift bij het project 'Stop City', uiteraard een uitdaging aan Archizooms
Non-Stop-City, verduidelijken ze het idee van hun keuze voor, zo noemen ze het
zelf, 'dictatorial framing': compromisloze vormen omschreven door de rechte lijnen
en de haakse hoeken. 'Architectural Form' schrijven ze bij de afbeelding van een
enorm wit blok in een Hollands polderlandschap, 'worlcs as a strategy simply by
existing; it is there to advance its context, not itself Tegen de achtergrond van
Aureli's boek The Possibility of an Absolute Architecture (2012), waarin hij stelt dat
de vorm van architectonische objecten de essentie is, het enige kritische vermogen
dat de architectuur nog rest na de opkomst van de kapitalistische stedenbouw,
l<rijgt dit onderschrift reliëf Architectonische vorm mag bij Aureli - en in het werk
van Dogma - centraal staan, het is er vooral niet voor zichzelf
http://www.archined.nl/recensies/2013/november/de-verleideiijkheid-van-het-grote-gebaar-het-werk-van-dogma/
Page 2 of 6
De verleidelijkheid van het grote gebaar. Het werl< van D o g m a
i
3 / 2 5 / 1 4 8:41 AM
tl
1
Stop City, 2007
Het gaat niet om de architectonische celebratie van om het even wat voor vorm,
want dat is eerder een teken dat architectuur een functie van economie en markt
geworden is. Het is een bewijs dat architectuur haar autonomie heeft weten te
bewaren. Juist door de concentratie op het vierkant (het 'dogma' van het bureau)
levert het zich niet uit aan de mechanismen van de markt en de stedenbouw, noch
aan de architectonische verleiding van het iconische, - al wordt deze Icritiek
verzwakt doordat de projecten zelf, die met hun monumentaliteit en enorme schaal
op hun beurt toch ook iconisch worden. Het is in hun ogen juist door het dogma dat
ze de kapitalistische stad kunnen onderzoeken, interveniëren en cultiveren. Terecht
stelt Dogma zelf dan ook dat het werk dat het bureau produceert
architectuurtheorie is.
De architectonische interventie, ook deze op papier, wordt door Dogma dus gezien
als een politieke daad dat het functioneren van de kapitalistische stad bel<ritiseert
door het te ontrafelen. De keuze voor de megalomane structuur en indifferente
vorm is daarbij ook een kritiek op het alomtegenwoordige potemkin karakter van de
architectuur en stedenbouw. De cruciale vraag is natuurlijk, en iedereen die deze
tentoonstelling bezoekt zal zich dat afvragen, of daar die enorme schaal van de
voorgestelde bouwwerken voor nodig is. Leveren ze zich in plaats van aan de markt
daarmee niet uit aan totalitaire strategieën?
I
http://www.archined.ni/recensie5/2013/november/de-verieideiijkheid-van-het-grote-gebaar-het-werk-van-dogma/
Page 3 of 6
De verleidelijkheid van het grote gebaar. Het w/erk van D o g m a
3 / 2 5 / 1 4 8:41 AM
A Simple Heart, 2002-2010
De manier van presenteren onthult iets over Dogma's poging dat te voorkomen. Het
werk wordt enkel in tel<sten en tekeningen gepresenteerd. Er zijn maquettes van het
werk, maar ze worden nadruldcelijk niet getoond. Maquettes zijn immers bij uitstek
instrumenten van totalitaire (politieke) strategieën: het is inherent aan het
instrument zelf dat detail wegvalt en eenheid benadrukt wordt. De tekeningen van
Dogma daarentegen ontvouwen hoe de rechtlijnigheid van het grote gebaar niet
alleen duidelijkheid verschaft in de Europese en Aziatische metropool (een
opvallende concentratie van het werk), er grenzen in aanbrengt en daardoor
verschil organiseert, maar ook hoe deze grote gebaren de grond raken. In met name
de plattegronden worden de interventies getoond door de begane grond in te
tekenen in de stadsplattegrond. Van een afstand lijkt het de confrontatie aan te
gaan, en slechts uitersten te verenigen. De tekeningen tonen echter nauwgezetheid
in de inbedding van de structuur in de specifieke context, waardoor ook de opzet en
organisatie van het grootschalige object verandert. Daar waar het plan over een
treinstation dendert biedt het andere ruimten dan daar waar het insnijdt in een
winkelbuurt. De tekeningen en montages laten in al hun eenvoud zien dat onder de
grote schaal en het grote gebaar een rijkdom aan typologieën verborgen gaat. Het
verhoedt de projecten voor eenduidigheid en introduceert ambiguïteit. Albert Speer
is, om het met een referentie te zeggen, opvallend afwezig. Dogma's keuze is helder:
alleen in een proces van toe-eigening van de grote een eenvormige structuur zal de
mens zijn individualiteit kunnen vestigen.
http://www.archined.nl/recensies/2013/november/de-verleideiijkheld-van-het-grote-gebaar-het-werk-van-dogma/
Page 4 of 6
De verleidelijkheid van het grote gebaar. Het w e r k van D o g m a
3 / 2 5 / 1 4 8:41 AM
Frame(s)Voorstel voor sociale huisvestingsunits Westerlo, 2012
Dat is ook het cruciale aspect van het project Frame(s) uit 2011, dat een Ideinschalig
haaks blok sociale woningbouw betreft, in een vergeten hoekje in de Vlaamse
gemeente Westerlo - een inzending voor een besloten prijsvraag. Met slechts 44
woningen het Ideinste project op de expositie dat wordt getoond; ten opzichte van
hun overig oeuvre nauwelijks meer dan een pluisje op de wand. Hier verlaat Dogma
de architectuurtheorie en zou het zomaar de confrontatie met de praktijk aan
kunnen gaan. Het plan is niet spraalcmakend. Het zijn eenvoudigweg rijwoningen,
met een straldce, monumentale gevel. De inbedding in het veld is niet verrassend, de
haalcse hoek gaat niet de confrontatie aan met een chaotische context. Achter de
gevel en in het open veld binnen in de haak gaat wel een rijkdom aan variatie schuil:
plattegronden en doorsneden waarin binnen- en buitenkamers met moestuinen en
keukens doorontwikkeld zijn, grotere en Ideinere rijwoningen afgewisseld met
appartementen. Het biedt structuur en juist daardoor ook ruimte voor toe-eigening
door de bewoner. Je vraagt je alleen wel af of je die geschiedenis van grootschahge
structuren nodig hebt om uiteindelijk zo'n al te praktische opgave op deze manier
uit te werken.
Bezoek de tentoonstelling, nu het nog kan - al was het maar vanwege de
intrigerende tekeningen.
info
Hans Teerds is architect en stedenbouwkundige te Amsterdam en is verbonden als onderzoeker
aan de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft.
De tentoonstelling Dogma: 11 Projects is nog tot 29 november te zien in het
tentoonstellingspaviljoen van de Faculteit Bouwkunde TU Delft, het pa\aljoen is van ma t/m vr
geopend tussen 9 en 17 uur.
www
Dogma
http://www.archined.nl/recensies/2013/november/de-verleide!ijkheid-van-het-grote-gebaar-het-werl<-van-dogma/
Page 5 of 6

Download Report