Verspreiding: Algemeen
Eindrapport
Energiebalans Vlaanderen 1990- 2013 (beknopt)
Update december 2014
Aernouts Kristien, Jespers Kaat, Wetzels Wouter
Studie uitgevoerd in opdracht van:
2014/TEM/R/81
December 2014
Alle rechten, waaronder het auteursrecht, op de informatie vermeld in dit document berusten bij de Vlaamse Instelling voor Technologisch
Onderzoek NV (“VITO”), Boeretang 200, BE-2400 Mol, RPR Turnhout BTW BE 0244.195.916. De informatie zoals verstrekt in dit document is
vertrouwelijke informatie van VITO. Zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van VITO mag dit document niet worden gereproduceerd of
verspreid worden noch geheel of gedeeltelijk gebruikt worden voor het instellen van claims, voor het voeren van gerechtelijke procedures, voor
reclame of antireclame en ten behoeve van werving in meer algemene zin aangewend worden
Verspreidingslijst
VERSPREIDINGSLIJST
Begeleidingscomité energiebalans
I
Samenvatting
SAMENVATTING
In volgende tabel wordt de voorlopige balans van 2013 weergeven.
[PJ]
primair energieverbruik (5)
bruto binnenlands
energieverbruik
transformatiesector
elektriciteit en warmte (3)
raffinaderijen
cokesfabrieken
netverliezen
eindenergieverbruik
niet-energetisch verbruik
industrie
residentieel en gelijkgesteld
waarvan residentieel
waarvan tertiair
waarvan landbouw
transport
internationale bunkers (4)
scheepvaart
luchtvaart
vaste
brandstoffen
petroleum
producten
gassen
elektriciteit
andere
(1)
biomassa
(2)
(nucleaire)
warmte
totaal
128,1
887,5
410,0
48,5
93,6
69,8
228,2
1.865,8
128,1
39,4
29,3
588,0
65,9
0,1
65,7
410,0
119,1
108,9
16,3
-6,1
93,6
14,0
11,0
2,9
69,8
28,7
28,7
228,2
201,9
197,0
4,9
522,1
228,7
13,3
93,1
71,8
10,0
11,4
187,0
299,5
256,8
42,8
291,0
31,5
93,8
163,8
99,0
49,3
15,5
1,9
48,5
-130,1
-141,2
1,4
0,2
9,6
178,6
79,6
41,1
26,3
92,1
83,7
41,4
44,2
-1,9
2,8
78,1
1,6
10,1
21,8
15,1
3,5
3,3
9,1
24,5
1,8
1.566,3
338,8
233,8
91,3
4,2
9,6
1.227,4
269,1
389,0
368,5
229,7
108,5
28,5
200,8
299,5
256,8
42,8
10,1
88,7
8,9
77,1
2,7
2,4
0,3
1,6
Tabel 1: Energiebalans Vlaanderen 2013
Opmerkingen:
(1) andere energiedragers: niet-hernieuwbaar deel van afval, gerecupereerde brandstoffen, …
(2) biomassa, stortgas, biogas, hernieuwbaar deel in afval
(3) exclusief zelfproducenten, deze worden tot de sector gerekend waartoe ze behoren
(4) internationale lucht- en scheepvaartbunkers
(5) primair energieverbruik = netto invoer van energie in Vlaanderen (1.707,8PJ) + primaire productie op basis van ‘andere’
energiedragers (93,6 PJ), biomassa (47,4 PJ), warmte (6,9 PJ), wind, water en PV (10,0 PJ) = bruto binnenlands energieverbruik
+ internationale bunkers
II
Samenvatting
In volgende figuren wordt de evolutie van het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen weergegeven per sector en per energiedrager.
1.800
1.600
1.400
1.200
PJ
1.000
800
600
400
200
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
transport
157,5
168,2
169,5
171,6
173,8
179,0
186,4
187,1
187,9
190,5
191,2
194,7
195,7
199,6
203,7
197,5
194,7
197,7
197,8
198,7
200,8
residentieel, tertiair, landbouw en andere
297,3
347,0
349,9
405,5
364,4
372,0
363,1
353,1
375,2
381,8
387,0
380,3
373,1
368,0
355,5
361,8
363,4
383,0
326,7
343,5
368,5
industrie
311,6
348,9
361,1
368,9
380,0
408,9
399,5
412,3
400,8
400,5
395,7
405,9
407,7
411,6
391,2
389,3
348,0
399,8
386,9
378,5
389,0
niet-energetisch eindverbruik
86,1
201,5
212,8
219,6
230,9
218,8
233,1
245,5
231,1
238,6
229,0
253,1
283,8
261,1
264,2
289,8
248,4
294,8
297,6
274,9
269,1
transformatiesector
346,7
324,1
343,7
351,9
364,4
395,9
369,8
368,7
366,1
374,9
398,5
377,9
380,5
401,4
420,9
378,3
389,3
390,8
369,0
340,4
338,8
totaal
1.199,3
1.389,7 1.437,1 1.517,5 1.513,6 1.574,7 1.551,9 1.566,7 1.561,0 1.586,3 1.601,5 1.611,9 1.640,8 1.641,6 1.635,5 1.616,7 1.543,9 1.666,1 1.578,0 1.536,0 1.566,3
*
Figuur 1: Evolutie van het energieverbruik per sector [1, 2,3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16,17,18,19, 20]
III
Samenvatting
1.800
1.600
1.400
1.200
PJ
1.000
800
600
400
200
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
210,5
180,2
208,1
207,6
238,6
246,2
250,5
246,2
246,1
240,2
242,4
239,5
248,0
241,4
252,4
228,2
232,8
242,1
249,6
203,1
228,2
netto import elektriciteit +
productie uit wind, water en PV
2,2
27,1
22,1
25,3
20,3
10,5
13,3
20,0
25,7
28,9
24,0
29,1
22,8
32,5
24,9
34,0
9,9
21,1
25,5
44,1
48,5
biomassa
11,0
10,3
11,6
13,5
12,6
12,9
11,8
12,1
13,5
14,3
20,7
23,1
26,6
31,6
35,8
41,5
50,2
59,6
56,5
69,6
69,8
andere brandstoffen
27,8
53,0
57,7
63,0
72,9
77,4
80,9
86,8
85,6
77,9
77,8
81,6
85,0
86,3
85,5
92,2
89,8
96,5
95,8
88,3
93,6
gassen
202,8
253,4
275,6
313,7
294,8
344,0
364,8
365,3
361,4
377,8
408,7
396,5
412,6
414,0
420,6
433,4
441,9
487,5
414,5
421,1
410,0
petroleumproducten
506,9
643,6
644,6
681,1
672,5
678,1
657,7
647,3
664,9
667,0
652,7
659,5
671,8
672,0
663,9
648,4
596,6
628,4
614,0
587,3
588,0
vaste brandstoffen
238,1
222,1
217,4
213,3
202,0
205,6
173,0
189,0
163,8
180,2
175,2
182,5
173,9
163,9
152,4
139,0
122,9
130,9
122,1
122,6
128,1
(nucleaire) warmte
totaal
1.199,3
1.389,7 1.437,1 1.517,5 1.513,6 1.574,7 1.551,9 1.566,7 1.561,0 1.586,3 1.601,5 1.611,9 1.640,8 1.641,6 1.635,5 1.616,7 1.543,9 1.666,1 1.578,0 1.536,0 1.566,3
Figuur 2: Evolutie van het energieverbruik per energiedrager [1-20]
IV
Samenvatting
Het bruto binnenlands energieverbruik is in Vlaanderen volgens de voorlopige inschatting van dit
rapport met 2,0% gestegen ten opzichte van 2012. Ten opzichte van 1990 is het bruto binnenlands
energieverbruik met 30,6% gestegen. Het eindverbruik is met 2,7% gestegen ten opzichte van
2012, in de transformatiesector is het verbruik gedaald met 0,5%. Ten opzichte van 2005 is het
bruto binnenlands verbruik in 2013 met 4,5% gedaald. Het eindverbruik daalde over dezelfde
periode met 2,6 %, het verbruik in de transformatiesector met 11,0%.
Gemiddeld gezien bedraagt de stijging van het binnenlands energieverbruik 2,0% ten opzichte van
2012. Tussen de verschillende sectoren zien we echter verschillen: in de eindsectoren waarbij het
buitenklimaat een rol speelt (residentieel en gelijkgestelde sectoren) is er een stijging van het
energieverbruik, omwille van het koudere klimaat in 2013 tegenover 2012 (+7,3%). In de industrie
(energie en niet-energetisch verbruik), zien we een lichte stijging van het verbruik (+0,7%) ten
opzichte van 2012. In de elektriciteitssector is er na een sterke daling van het energieverbruik in
2012 ten opzichte van 2011, terug een stijging merkbaar (+0,9%). Het nucleaire warmteverbruik is
terug gestegen door de heropstart van Doel 3 midden 2013, anderzijds is er na de reeds sterke
daling in 2012, een verdere daling van het gebruik van aardgas. Bij de raffinaderijen lag de
productie lager in 2013 dan in 2012, met lagere productstromen als gevolg (input –output +
eigenverbruik, -3,4%). In de transport sector (+1,1%), is vooral de evolutie van het wegtransport
van belang (+1,2%).
V
Inhoud
INHOUD
Verspreidingslijst _________________________________________________________________ I
Samenvatting ___________________________________________________________________ II
Inhoud ________________________________________________________________________ VI
Lijst van tabellen _______________________________________________________________VIII
Lijst van figuren _________________________________________________________________ IX
HOOFDSTUK 1.
Inleiding _______________________________________________________ 1
HOOFDSTUK 2.
Energieverbruik per sector ________________________________________ 2
2.1. Transformatiesector-Elektriciteit en warmte
2
2.1.1.
Beschikbare cijfers 2013 _______________________________________________ 2
2.1.2.
Resultaten __________________________________________________________ 2
2.2. Transformatiesector-Raffinaderijen
6
2.2.1.
Beschikbare cijfers ___________________________________________________ 6
2.2.2.
Resultaten __________________________________________________________ 7
2.3. transformatiesector-Cokesfabrieken
10
2.3.1.
Beschikbare cijfers __________________________________________________ 10
2.3.2.
Resultaten _________________________________________________________ 10
2.4.
Transformatiesector –verliezen op het net
11
2.5. Industrie
11
2.5.1.
Niet-energetisch verbruik _____________________________________________ 11
2.5.2.
Energetisch verbruik _________________________________________________ 14
2.6. Huishoudens
18
2.6.1.
Beschikbare cijfers __________________________________________________ 18
2.6.2.
Resultaten _________________________________________________________ 20
2.8. Tertiaire sector
25
2.8.1.
Beschikbare cijfers __________________________________________________ 25
2.8.2.
Resultaten _________________________________________________________ 26
2.9. Landbouw, tuinbouw en zeevisserij
29
2.9.1.
Beschikbare cijfers __________________________________________________ 29
2.9.2.
Resultaten _________________________________________________________ 30
2.10. Transport
31
2.10.1. Beschikbare cijfers __________________________________________________ 31
2.10.2. Resultaten _________________________________________________________ 34
HOOFDSTUK 3.
VI
Energieverbruik per energiedrager _________________________________ 36
3.1.
Elektriciteit
36
3.2.
Aardgas
48
3.3.
Petroleumproducten
52
Inhoud
3.4.
Kolen, cokes en koolteer
56
3.5.
Hoogovengas en cokesgas
60
3.6.
Andere brandstoffen
64
3.7.
Biomassa
69
3.8.
Warmte
72
HOOFDSTUK 4.
Besluit ________________________________________________________ 78
Bijlage A: Voorlopige energiebalans 2013 ____________________________________________ 80
Literatuurlijst __________________________________________________________________ 81
VII
Lijst van tabellen
LIJST VAN TABELLEN
Tabel 1: Energiebalans Vlaanderen 2013 ______________________________________________ II
Tabel 2: In bewerkingstelling, productie en eigenverbruik van de raffinaderijen (enkel
petroleumproducten) [23,] Opm: (1): het eigenverbruik uit de Belgische petroleumbalans
wordt niet gehanteerd maar wordt vermeld ter vergelijking met het getal dat wel wordt
gehanteerd in de Vlaamse balans (2) _____________________________________________ 7
Tabel 3: Verbruik van kolen en productie cokes door cokesfabriek in Vlaanderen en totaal
energieverbruik voor cokesproductie in Vlaanderen (bron: Arcelor Mittal Gent) [] ________ 11
Tabel 5: Evolutie van het energieverbruik in de huishoudens _____________________________ 20
Tabel 6: Massa % biobrandstoffen (bron: IRCEL, 2013 voorlopig op basis van de Belgische
petroleumbalans) ___________________________________________________________ 32
Tabel 7: Overzicht hoeveelheden biobrandstoffen onder quotum geproduceerd in België ______ 32
Tabel 8: Overzicht van de hoeveelheden biobrandstoffen verbruikt in Vlaanderen ____________ 33
Tabel 9: Evolutie van de elektriciteitsbalans __________________________________________ 38
Tabel 10: Bijkomende installaties in 2013 (zonder wind, water en PV installaties en WKK installaties
< 50 kWe) _________________________________________________________________ 45
Tabel 11: Gesloten installaties in 2013 (exclusief eventuele wind, water en PV installaties en WKK
installaties < 50 kWe) ________________________________________________________ 46
Tabel 12: Evolutie van de aardgasbalans _____________________________________________ 49
Tabel 13: Evolutie van de petroleumbalans ___________________________________________ 53
Tabel 14: Evolutie van de balans van kolen, cokes en koolteer ____________________________ 57
Tabel 15: Evolutie van de balans van afgeleide gassen (hoogovengas en cokesovengas)________ 61
Tabel 16: Evolutie van het verbruik van andere brandstoffen _____________________________ 65
Tabel 17: Evolutie van de energie-inhoud van het verbrand afval in Vlaanderen (1990, 1994-2013)
_________________________________________________________________________ 68
Tabel 18: Evolutie van het verbruik van biomassa ______________________________________ 70
Tabel 19: Evolutie van het warmteverbruik (inclusief nucleaire warmte, inclusief groene warmte
door zonneboilers en warmtepompen, warmtepompboilers) ________________________ 74
VIII
Lijst van figuren
LIJST VAN FIGUREN
Figuur 1: Evolutie van het energieverbruik per sector [1- 19] ______________________________III
Figuur 2: Evolutie van het energieverbruik per energiedrager [1-19] _______________________ IV
Figuur 3: Bruto elektriciteitsproductie in Vlaanderen (exclusief zelfproductie, exclusief PV, wind,
water) _____________________________________________________________________ 3
Figuur 4: Netto elektriciteitsproductie in Vlaanderen (exclusief zelfproductie, exclusief PV, wind,
water) _____________________________________________________________________ 4
Figuur 5: Evolutie van de brandstofverbruiken in de centrales voor elektriciteits- en/of
warmteproductie (exclusief zelfproductie) _________________________________________ 5
Figuur 6: Overzicht van de evolutie van de input, output en eigenverbruik van de raffinaderijen in
Vlaanderen volgens energiebalans Vlaanderen _____________________________________ 9
Figuur 7: Elektriciteitsverbruik raffinaderijen, inclusief zelfproductie (= totale vraag) en exclusief
zelfproductie (= netto aangekocht)______________________________________________ 10
Figuur 8: Evolutie van het niet-energetisch verbruik in Vlaanderen ________________________ 13
Figuur 9: Evolutie van het energieverbruik in de industrie per energiedrager ________________ 15
Figuur 10: Elektriciteitsverbruik industrie, inclusief zelfproductie (= totale vraag) en exclusief
zelfproductie (= netto aangekocht)______________________________________________ 16
Figuur 11: Evolutie van het energieverbruik in de industrie, per deelsector (totaal inclusief warmte
en LS) Opm: warmte werd niet verdeeld over de deelsectoren, LS werd niet verdeeld over de
deelsectoren tem 2001, nadien is het bij de deelsectoren inbegrepen. _________________ 17
Figuur 12: Evolutie van het huishoudelijk energieverbruik _______________________________ 21
Figuur 13: Evolutie van het huishoudelijk energieverbruik, omgerekend naar graaddagen °(15/15)
1946______________________________________________________________________ 23
Figuur 14: Evolutie van het huishoudelijk energieverbruik, omgerekend naar graaddagen °(15/15)
1799______________________________________________________________________ 24
Figuur 15: Evolutie van het energieverbruik per energiedrager in de tertiaire sector in Vlaanderen
(opmerking: de andere brandstoffen omvatten de verbrande hoeveelheden afvalstoffen bij
Indaver A, een zelfproducent). _________________________________________________ 26
Figuur 16: Elektriciteitsverbruik tertiaire sector, inclusief zelfproductie (= totale vraag) en exclusief
zelfproductie (= netto aangekocht)______________________________________________ 27
Figuur 17: Evolutie van het energieverbruik per deelsector in Vlaanderen ___________________ 28
Figuur 18: De evolutie van het energieverbruik in de landbouw in Vlaanderen (*= andere bron dan
voorgaande jaren) ___________________________________________________________ 30
Figuur 19: Elektriciteitsverbruik landbouwsector, inclusief zelfproductie (= totale vraag) en exclusief
zelfproductie (= netto aangekocht)______________________________________________ 31
Figuur 20: Evolutie van het energieverbruik van transport per transportmodus ______________ 34
Figuur 21: Evolutie van het energieverbruik van transport per energiedrager ________________ 35
Figuur 22: Evolutie van de netto elektriciteitsproductie, de primaire elektriciteitsproductie uit wind,
water en zon en het eigenverbruik van de centrales (negatieve Y-as) en het verbruik (exclusief
zelfproductie verbruikt on site) en verliezen (positieve Y-as) per sector in Vlaanderen _____ 39
Figuur 23: Evolutie van de netto zelfproductie van elektriciteit, verbruik on site en de elektriciteit
op het net gezet, per sector ___________________________________________________ 43
Figuur 24: Overzicht bruto groene stroomproductie in Vlaanderen (gebaseerd op VITO
berekeningen) ______________________________________________________________ 47
Figuur 25: Evolutie van het aardgasverbruik per sector in Vlaanderen ______________________ 50
Figuur 26: Evolutie van het verbruik van petroleumproducten per sector in Vlaanderen ________ 54
Figuur 27: Evolutie van het verbruik van vaste brandstoffen (kolen, cokes, koolteer) per sector in
Vlaanderen ________________________________________________________________ 58
IX
Lijst van figuren
Figuur 28: Evolutie van de output (negatieve Y-as) en het verbruik (positieve Y-as) van afgeleide
gassen (hoogovengas en cokesovengas) _________________________________________
Figuur 29: Evolutie van het verbruik van andere brandstoffen ____________________________
Figuur 30: Evolutie van het verbruik van biomassa _____________________________________
Figuur 31: Evolutie van het verbruik van warmte ______________________________________
X
62
66
71
76
HOOFDSTUK 1 Inleiding
HOOFDSTUK 1. INLEIDING
Het opstellen van de energiebalans is één van de referentietaken van VITO. Het doel is in één
rapport een volledig overzicht te maken van het energieverbruik in Vlaanderen in een bepaald jaar
en de evolutie van dit energieverbruik op te volgen.
Als voorloper van een uitgebreid rapport over de energiebalans Vlaanderen voor 2013, wordt er
een beknopte eerste versie van de energiebalans opgemaakt. Deze balans wordt samengesteld op
basis van de gegevens die op het ogenblik van de opmaak (september 2014) reeds voorhanden zijn.
Het gaat soms om voorlopige gegevens die een eerste indicatie geven van de reële situatie in 2013.
Voor bepaalde sectoren en energiedragers zijn er nog geen concrete verbruikscijfers beschikbaar
en worden er aannames gemaakt met behulp van graaddagen, groeipercentages en andere
factoren. Het voorliggend rapport geeft een overzicht van de voorlopig ingeschatte
energieverbruiken en de evoluties tot en met het jaar 2013. Daarnaast wordt op een beknopte
wijze toelichting gegeven over de beschikbare gegevensbronnen en de aannames die werden
gemaakt om de voorlopige energiebalans op te stellen.
In hoofdstuk 2 worden de energieverbruiken per sector voorgesteld.
In hoofdstuk 3 wordt de evolutie weergegeven van het energieverbruik in Vlaanderen per
energiedrager.
In hoofdstuk 4 wordt afgesloten met een kort besluit.
1
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
HOOFDSTUK 2. ENERGIEVERBRUIK PER SECTOR
2.1.
2.1.1.
TRANSFORMATIESECTOR-ELEKTRICITEIT EN WARMTE
BESCHIKBARE CIJFERS 2013
De brandstofverbruiken, het operationele vermogen en de elektriciteitsproductie van de centrales
voor de productie van elektriciteit en/of warmte werden bekomen door eigen VITO-bevragingen
[21] aangevuld met de CO2-emissierapporten van de centrales (bekomen via LNE) en data uit de
IMJV’s [22]. De cijfers met betrekking tot hernieuwbare elektriciteit en WKK’s in het Vlaams gewest
komen uit de jaarlijks verplichte rapportering door de exploitanten (op basis van Energiebesluit van
19/11/2010 en voorafgaande besluiten). Deze werden aangevuld met de gegevens van de VREG
over de uitgereikte groene stroomcertificaten (GSC) en warmtekrachtcertificaten (WKC) in 2013.
Voor afval werden de cijfers van de VREG in verband met de uitgereikte GSC en deel III van het
IMJV gebruikt om een eerste inschatting te maken van de hoeveelheden verbrand afval en de
geproduceerde energie.
In dit hoofdstuk 2.1 worden enkel de cijfers behandeld met betrekking tot de transformatiesector.
Cijfers over zelfproductie zijn terug te vinden in hoofdstuk 3.1 (bespreking van energiebalans
‘elektriciteit’).
2.1.2.
RESULTATEN
In volgende grafiek staat de bruto elektriciteitsproductie in Vlaanderen, exclusief zelfproductie en
exclusief de elektriciteitsproductie uit PV, wind of water. De bruto productie daalde met 3,2 % ten
opzichte van 2012 (+13,7% nucleair, -17,2% niet-nucleair).
2
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
55.000
50.000
45.000
40.000
GWh
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
niet-nucleair 18.333 18.778 18.861 19.306 20.817 20.740 21.356 21.023 26.179 24.103 24.297 23.155 24.757 27.035 26.206 27.985 27.258 28.152 27.221 28.586 28.437 23.752 23.189 19.205
nucleair
20.278 21.139 21.222 19.222 17.736 20.533 20.627 22.862 23.477 23.713 23.536 23.664 23.062 23.093 22.684 23.190 22.920 24.014 21.746 22.436 23.182 24.051 19.227 21.861
totaal
38.611 39.917 40.084 38.528 38.554 41.273 41.983 43.885 49.656 47.816 47.833 46.818 47.819 50.128 48.890 51.175 50.178 52.166 48.968 51.023 51.619 47.803 42.416 41.067
Figuur 3: Bruto elektriciteitsproductie in Vlaanderen (exclusief zelfproductie, exclusief PV, wind, water)
In volgende grafiek staat de netto elektriciteitsproductie in Vlaanderen, exclusief zelfproductie en exclusief elektriciteitsproductie uit PV, wind of water.
De netto productie daalde met 2,9% ten opzichte van 2012 (+14,0% nucleair, -16,6% niet-nucleair).
3
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
55.000
50.000
45.000
40.000
35.000
GWh
30.000
25.000
20.000
15.000
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
niet-nucleair 17.333 17.778 17.833 18.222 19.760 19.676 20.249 20.249 24.171 23.228 23.369 22.248 23.560 26.049 25.226 26.874 26.200 27.165 26.300 27.666 27.434 23.013 22.273 18.579
nucleair
19.139 19.972 20.056 18.139 16.753 19.385 19.523 19.523 22.263 22.503 22.249 22.374 21.801 21780 21.404 21.886 21.627 22.669 20.500 21.167 21.890 22.741 18.123 20.655
totaal
36.473 37.750 37.889 36.361 36.513 39.061 39.772 39.772 46.433 45.730 45.618 44.622 45.361 47.829 46.629 48.761 47.828 49.834 46.800 48.833 49.324 45.754 40.396 39.234
Figuur 4: Netto elektriciteitsproductie in Vlaanderen (exclusief zelfproductie, exclusief PV, wind, water)
4
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
In volgende figuur worden de brandstofverbruiken van de centrales weergegeven.
600
500
400
PJ
300
200
100
0
nucleaire warmte
1990
1994
208,0
179,3 207,5 206,4 237,0 242,6 246,2 242,4 243,7 238,0 238,8 234,5 239,4 235,8 246,3 222,2 228,6 234,6 243,8 195,3 221,3
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
biomassa
4,2
2,9
3,5
3,4
3,8
3,8
3,2
3,7
4,6
5,9
7,1
8,6
11,2
15,2
16,3
19,6
23,1
24,3
26,1
32,9
28,7
andere brandstoffen
5,2
3,0
3,0
3,1
3,8
3,6
5,0
5,5
6,4
6,9
6,7
6,9
7,1
8,4
9,7
11,5
10,2
10,8
10,2
11,5
11,0
gassen
50,4
60,9
64,1
73,4
73,7
109,5 123,5 117,7 108,2 123,8 144,4 137,5 149,0 151,3 159,4 157,8 167,6 171,4 142,7 131,9 108,9
petroleumproducten
7,6
12,1
7,9
7,1
8,7
18,4
4,1
2,7
8,8
5,1
7,5
12,6
11,5
9,9
5,3
2,6
1,4
2,2
1,0
2,1
0,1
77,6
93,2
82,3
82,0
78,6
71,4
69,2
57,2
56,9
48,6
46,7
38,5
31,5
30,9
29,3
vaste brandstoffen
117,9
119,5 118,5 114,8 105,7 108,7
totaal
393,4
377,6 404,5 408,2 432,7 486,7 459,5 465,3 454,0 461,7 483,3 471,5 487,5 477,8 494,0 462,4 477,5 481,8 455,3 404,6 399,3
Figuur 5: Evolutie van de brandstofverbruiken in de centrales voor elektriciteits- en/of warmteproductie (exclusief zelfproductie)
5
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
In 2013 zijn de totale brandstofverbruiken met 1,3% gedaald ten opzichte van 2012. Het verbruik
van nucleaire warmte is terug gestegen (+13,3%), nadat in 2012 Doel 3 tijdelijk was gesloten. Op 2
juni 2012 was naar aanleiding van de 10-jaarlijkse controle acties gebleken dat verder onderzoek
naar mogelijke scheurtjes in het reactorvat nodig was. Op 17 mei 2013 gaf het federale agentschap
voor nucleaire veiligheid toestemming voor de heropstart, wat in juni 2013 dan is gebeurd.
Ondertussen is in maart 2014 Doel 3 opnieuw (voorlopig) gesloten.
Het verbruik van gassen is gedaald met 17,5%, het verbruik van vaste brandstoffen met 5,4%. Het
verbruik van petroleumproducten is sterk gedaald, maar is marginaal. Het verbruik van andere
brandstoffen en biomassa is eveneens gedaald met respectievelijk 4,4% en 12,7%.
De bruto zelfproductie in 2013 bedraagt 4.997 GWh (= 18,0 PJ), de netto zelfproductie 4.859 GWh
(=17,5 PJ). Beiden zijn ongeveer met 2,5% gestegen ten opzichte van 2012.
2.2.
2.2.1.
TRANSFORMATIESECTOR-RAFFINADERIJEN
BESCHIKBARE CIJFERS
Cijfers over de werking van de raffinaderijen in België (= Vlaanderen, omdat alle raffinaderijen zich
in Vlaanderen bevinden) zijn terug te vinden in de petroleumbalansen van de FOD Economie, KMO,
Middenstand en Energie [23]. De in bewerking gestelde producten en de geproduceerde producten
worden overgenomen in de Vlaamse balansen. Enkel de output van raffinaderijgas is berekend en
niet overgenomen uit de Belgische petroleumbalansen. In dit rapport is het de som van de input
van raffinaderijgas in de transformatiesector, het eigenverbruik van de raffinaderijen en het
eindverbruik van raffinaderijgas.
De cijfers van de raffinaderijen werden in maart 2014 herzien voor de hele tijdsreeks door de FOD
Economie. Vooral aan de outputzijde werden verschillende herrekeningen en verschuivingen
doorgevoerd omwille van productdefinities. Door deze aanpassingen zijn de raffinageverliezen zijn
in vorige Belgische petroleumbalansen opliepen tot bijna 5% sterk verminderd. Een overzicht van
de belangrijkste zaken die werden aangepast (op basis van informatie verstrekt door de FOD
Economie):
- In de rapportering van de bedrijven was er een grote productie van 'Additieven en
mengcomponenten' (met hierin Ethanol, Methanol, ETBE, MTBE en Andere). In de IEA
tabellen, kon deze productie niet worden opgenomen in deze categorie. Bij navraag bij de
betrokken raffinaderij, ging het blijkbaar vooral om 'motor gasoline blending components'.
Deze dienen volgens de IEA rapporteringsinstructies echter aangegeven te worden bij het
product waar ze voor bestemd zijn, dus ‘Motor Gasoline’. Met ‘Additives’ bedoelt het IEA de
bio-componenten en eventueel andere niet-koolwaterstof producten.
- Ook de productie van Nafta is sterk verhoogd. In het verleden werd de productie bestemd
voor de petrochemie van 1 van de raffinaderijen niet gerapporteerd, terwijl dit ook dient
aangegeven te worden.
Voor de omrekening van de tonnages uit de Belgische petroleumbalans naar energie-eenheden (in
joule), werden voor de gemaakte producten, de verbrandingswaarden gebruikt van de FOD
Economie (zoals voor het overgrote deel van de balans). De bepaling van de verbrandingswaarde
van de input (vooral van de crude) zijn niet direct goede cijfers voorhanden. De
verbrandingswaarde van de input van de raffinaderijen wordt daarom (zoals ook in het verleden
gebeurde), jaarlijks berekend op basis van de gemiddelde verbrandingswaarde van de output.
6
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
De brandstofverbruiken (eigenverbruik) van de raffinaderijen komen uit de monitoring van het
benchmarkconvenant (verkregen via de Belgische Petroleumfederatie), aangevuld met de cijfers uit
de emissiejaarrapporten en IMJV’s.
De input- en outputgegevens zijn voorlopige cijfers uit de Belgische petroleumbalans (waarbij de
productie van raffinaderijgas werd aangepast aan de cijfers uit de monitoring van het
benchmarkconvenant).
2.2.2.
RESULTATEN
In volgende tabel wordt een overzicht gegeven van de input, output en eigenverbruiken van
petroleumproducten in de Vlaamse raffinaderijen.
in
bewerking
[PJ]
index
t.o.v.
1990
productie
[PJ]
index
t.o.v.
1990
eigenverbruik
volgens Belgische
petroleumbalans
[PJ] (1)
index
t.o.v.
1990
eigenverbruik
Vlaamse
energiebalans
[PJ](2)
index
t.o.v.
1990
1990
1.251
100,0
1.246
100,0
54,2
100,0
56,1
100,0
1994
1.355
108,4
1.347
108,1
60,1
110,7
56,2
100,2
1995
1.238
99,0
1.235
99,1
55,1
101,7
61,5
109,5
1996
1.499
119,9
1.489
119,5
64,0
117,9
65,5
116,7
1997
1.557
124,5
1.551
124,5
68,4
126,1
67,8
120,7
1998
1.611
128,8
1.610
129,3
66,8
123,1
69,2
123,3
1999
1.522
121,7
1.515
121,6
60,0
110,7
61,2
109,0
2000
1.615
129,2
1.611
129,3
62,0
114,3
62,1
110,7
2001
1.692
135,3
1.682
135,0
62,8
115,8
64,0
114,0
2002
1.939
155,0
1.928
154,7
62,1
114,5
63,2
112,5
2003
1.923
153,8
1.910
153,3
65,5
120,8
69,2
123,3
2004
1.824
145,8
1.821
146,2
54,5
100,5
66,8
118,9
2005
1.571
125,6
1.570
126,0
47,40
87,4
61,8
110,1
2006
1.570
125,5
1.543
123,9
51,67
95,2
64,3
114,5
2007
1.650
131,9
1.618
129,8
52,05
95,9
65,1
115,9
2008
1.604
128,3
1.593
127,9
63,7
117,4
63,1
112,4
2009
1.471
117,6
1.453
116,7
61,6
113,5
58,0
103,3
2010
1.491
119,2
1.477
118,5
74,8
138,0
57,2
101,9
2011
1.400
112,0
1.384
111,1
58,3
107,4
50,0
89,1
2012
1.479
118,2
1.467
117,7
58,2
107,3
53,2
94,7
2013
1.365
109,2
1.352
108,5
53,0
97,7
52,9
94,1
Tabel 2: In bewerkingstelling, productie en eigenverbruik van de raffinaderijen (enkel
petroleumproducten) [23,24] Opm: (1): het eigenverbruik uit de Belgische petroleumbalans wordt niet gehanteerd maar
wordt vermeld ter vergelijking met het getal dat wel wordt gehanteerd in de Vlaamse balans (2)
De productie en in bewerkingstelling van petroleumproducten zijn met 7,7% en 7,8% gedaald in
2013 ten opzichte van 2012. Het eigenverbruik van petroleumproducten is volgens de voorlopige
Belgische petroleumbalans van 2013 met 8,9% gedaald. Het eigenverbruik van
petroleumproducten volgens de energiebalans Vlaanderen is met 0,7% gedaald.
Ten opzichte van 2005 zijn de productie en in bewerkingstelling van petroleumproducten in 2013
gedaald met 13,1% en 13,8%. Het eigenverbruik van petroleumproducten daalde volgens de
Vlaamse energiebalans met 14,5%.
7
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
In volgende figuur wordt de evolutie weergegeven van de input en output (rechtse Y-as) en de
verbruiken (linkse Y-as) van de raffinaderijen. De data zijn overgenomen uit de energiebalans
Vlaanderen.
8
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
100
2.500
90
80
2.000
70
60
PJ
1.500
50
PJ
40
1.000
30
20
500
10
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
andere
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
0,2
0,3
0,2
0,0
0,9
2,8
1,8
1,0
1,4
1,3
2,8
2,9
petroleumproducten
56,1
56,2
61,5
65,5
67,8
69,2
61,2
62,1
64,0
63,2
69,2
66,8
61,8
64,3
65,1
63,1
58,0
57,2
50,0
53,2
52,9
aardgas
0,2
0,1
2,9
0,1
0,5
1,1
3,0
2,6
1,6
1,9
2,4
2,5
3,8
3,7
4,7
7,7
16,1
19,2
17,8
19,5
16,3
2,0
2,0
1,8
1,6
1,8
2,0
3,6
3,6
4,7
5,5
5,0
6,8
7,4
6,0
6,4
6,0
6,1
5,9
5,9
4,9
warmte
elektriciteit
2,2
3,0
3,4
3,9
4,1
4,4
4,4
5,0
4,8
4,8
4,7
4,8
4,7
4,8
5,2
5,2
1,4
1,9
1,4
1,0
1,4
totaal eigenverbruik
58,6
61,2
69,8
71,4
74,1
76,6
70,6
73,3
74,1
74,8
82,0
79,3
77,2
81,0
83,8
84,2
82,6
85,8
76,3
82,4
78,4
input
1.251
1.355
1.238
1.499
1.557
1.611
1.522
1.615
1.692
1.939
1.923
1.824
1.571
1.570
1.650
1.604
1.471
1.491
1.400
1.479
1.365
output
1.246
1.347
1.235
1.489
1.551
1.610
1.515
1.611
1.682
1.928
1.910
1.821
1.570
1.543
1.618
1.593
1.453
1.477
1.384
1.467
1.352
input-output+eigenverbruik
63,2
69,5
73,4
81,3
80,2
77,3
78,1
77,7
84,1
85,6
95,3
81,9
78,0
107,6
115,6
95,1
99,8
100,0
92,1
94,5
91,3
0
Figuur 6: Overzicht van de evolutie van de input, output en eigenverbruik van de raffinaderijen in Vlaanderen volgens energiebalans Vlaanderen
9
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
De totale productstroom (input-output+eigenverbruik) is met 3,4% gedaald in 2013 ten opzichte
van 2012. Opvallend vanaf 2009 is de sterke stijging van het aardgasverbruik en de daling van het
elektriciteitsverbruik en warmteverbruik. Reden is de nieuwe WKK-installatie (start einde 2008) bij
de Esso raffinaderij die de vroegere eenheid van Electrabel vervangt. Deze nieuwe eenheid is in
zelfproductie, vandaar dat het aardgasverbruik wordt toegekend aan de raffinaderijsector zelf. De
geproduceerde warmte en elektriciteit op de site, verdwijnen uit de cijfers om dubbeltelling te
vermijden. Ook is in 2010 de WKK-eenheid op aardgas van BRC in gebruik genomen (eveneens
beschouwd als zelfproducent). In volgende figuur is de vergelijking gemaakt van het
elektriciteitsverbruik dat nog netto wordt aangekocht (verbruik exclusief zelfproductie) en de
totale elektriciteitsvraag in de raffinaderijsector (= verbruik inclusief zelfproductie).
6,0
5,0
4,0
PJ
3,0
2,0
1,0
0,0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
verbruik incl zelfproductie
2,7
3,6
4,0
4,5
4,7
4,9
4,8
5,3
5,2
4,9
4,7
4,8
4,7
4,8
5,2
5,2
4,9
5,5
5,1
5,0
4,7
verbruik excl zelfproductie
2,2
3,0
3,4
3,9
4,1
4,4
4,4
5,0
4,8
4,8
4,7
4,8
4,7
4,8
5,2
5,2
1,4
1,9
1,4
1,0
1,4
Figuur 7: Elektriciteitsverbruik raffinaderijen, inclusief zelfproductie (= totale vraag) en exclusief
zelfproductie (= netto aangekocht)
De totale elektriciteitsvraag van de raffinaderijen is met 5,4% gedaald in 2013 ten opzichte van
2012. Ten opzichte van 2005 is de vraag nagenoeg constant gebleven.
2.3.
2.3.1.
TRANSFORMATIESECTOR-COKESFABRIEKEN
BESCHIKBARE CIJFERS
De enige cokesfabriek in Vlaanderen heeft zijn cijfers voor 2013 doorgegeven.
2.3.2.
RESULTATEN
In volgende tabel worden de verbruiks- en productiecijfers van de cokesfabriek in Vlaanderen
weergegeven.
1990
10
verbruik kolen
(kton)
1.952
productie cokes
(kton)
1.511
totaal verbruik
(PJ)
8,1
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
1994
1.915
1.499
6,3
1995
1.865
1.450
6,0
1996
1.655
1.307
5,1
1997
1.526
1.216
4,4
1998
1.526
1.219
4,2
1999
1.542
1.246
4,3
2000
1.547
1.252
4,4
2001
1.546
1.251
4,2
2002
1.574
1.267
4,3
2003
1.560
1.251
4,2
2004
1.572
1.260
4,3
2005
1.558
1.252
4,3
2006
1.572
1.258
4,3
2007
1.588
1.269
4,3
2008
1.578
1.254
4,3
2009
1.307
1.038
3,5
2010
1.547
1.222
4,2
2011
1.578
1.248
4,2
2012
1.584
1.262
4,3
2013
1.577
1.178
4,2
Tabel 3: Verbruik van kolen en productie cokes door cokesfabriek in Vlaanderen
energieverbruik voor cokesproductie in Vlaanderen (bron: Arcelor Mittal Gent) [25]
en totaal
De cokesproductie is na het crisisjaar 2009, terug op eenzelfde niveau als voorheen. Het
totaalverbruik van de cokesproductie in Vlaanderen in 2013 stabiel gebleven ten opzichte van
2012.
2.4.
TRANSFORMATIESECTOR –VERLIEZEN OP HET NET
De verliezen op het elektriciteitsnet werden berekend als een fractie van de verliezen op het
Belgische net (data Synergrid), bepaald door het procentuele aandeel van het Vlaamse
elektrciteitsverbruik ten opzichte van het Belgische verbruik.
2.5.
2.5.1.
INDUSTRIE
NIET-ENERGETISCH VERBRUIK
 Beschikbare cijfers
De gegevens van de enquêtes uitgevoerd door Essenscia [26] werden verkregen. Van 1 grote
verbruiker werden nog geen cijfers ontvangen, maar deze werden op basis van het energieverbruik
dat wel al gekend is, ingeschat.
11
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
 Resultaten
In volgende figuur wordt de evolutie weergegeven van het niet-energetische verbruik in
Vlaanderen.
12
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
350
300
250
200
PJ
150
100
50
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
chemie: aardgas
4,7
18,9
18,4
18,7
19,4
17,6
21,2
21,7
17,7
20,8
26,5
28,8
30,0
28,6
33,0
33,2
29,2
36,2
33,1
30,2
31,5
chemie: petroleumproducten
58,3
160,3 169,9 176,5 188,0 179,1 186,4 201,2 195,4 203,6 186,4 204,9 223,1 197,4 193,6 218,3 182,0 220,5 227,0 206,8 199,5
chemie: vaste brandstoffen
5,7
6,8
8,5
8,6
8,2
7,1
7,6
7,9
8,5
7,5
7,2
8,4
8,5
8,5
8,4
9,1
8,0
9,0
8,4
8,7
8,9
totaal andere sectoren
17,4
15,5
16,1
15,8
15,4
15,0
17,8
14,7
9,5
6,8
8,9
11,0
22,2
26,5
29,2
29,2
29,2
29,2
29,2
29,2
29,2
Totaal
86,1
201,5 212,8 219,6 230,9 218,8 233,1 245,5 231,1 238,6 229,0 253,1 283,8 261,1 264,2 289,8 248,4 294,8 297,6 274,9 269,1
Figuur 8: Evolutie van het niet-energetisch verbruik in Vlaanderen
Het niet-energetisch verbruik is in 2013 gedaald ten opzichte van 2012: -2,1%. Het verbruik van petroleumproducten in de chemie is gedaald met 3,5%,
het aardgasverbruik is met 4,1% gestegen.
Ten opzichte van 2005 is het niet-energetisch verbruik gedaald met 5,2%, ten opzichte van 1990 is het meer dan verdriedubbeld.
13
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
2.5.2.
ENERGETISCH VERBRUIK
 Beschikbare cijfers
De aardgas- en elektriciteitsafnames op de Vlaamse netten werden tegen 1 mei 2014
gerapporteerd door de netbeheerders aan het VEA (op basis van het Energiebesluit). Op de
gerapporteerde gegevens van de sector industrie werden correcties doorgevoerd. De totale
afname voor de industrie werd ingeschat door het totaal van alle sectoren te verminderen met alle
andere sectoren (al dan niet gecorrigeerd), behalve industrie. De verdeling over de deelsectoren
gebeurde voor bepaalde deelsectoren op basis van de eigen enquêtes, de overige deelsectoren
werden ingeschat op basis van de gerapporteerde cijfers door de netbeheerders en hun
verhouding ten opzichte van de totale afname voor de industrie. Hierdoor is de evolutie in
sommige sectoren niet altijd eenduidig te verklaren op basis van de individuele gegevens.
Omdat in de afnamecijfers van het aardgasnet een gedeelte niet is inbegrepen, nl. het deel van een
rechtstreekse leiding op het Nederlandse aardgasnet, werd dit op basis van andere bronnen zo
goed mogelijk ingeschat en bij het totaal van de Vlaamse aardgasnetten geteld.
De eigen enquêtes en de eerste resultaten van de enquêtes van Essenscia [26] werden gebruikt.
Ook de data van de benchmarkbedrijven en/of auditbedrijven van de Belgische Baksteenfederatie,
Fedustria (houtverwerkende bedrijven en textiel), Glasnijverheid, Fevia en Agoria werden (al dan
niet geaggregeerd) verwerkt in de resultaten. De gegevens van de bedrijven die vallen onder het
toepassingsgebied van de richtlijn verhandelbare emissierechten, werden ook mee in rekening
gebracht indien geen andere data beschikbaar waren. De data van de verschillende bronnen
werden vergeleken. De cijfers energie uit de IMJV’s deel III waren reeds beschikbaar.
14
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
 Resultaten
In volgende figuren wordt de evolutie weergegeven per energiedrager en per deelsector.
450,0
400,0
350,0
300,0
PJ
250,0
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
warmte
2,5
8,3
9,3
9,7
12,6
16,5
19,7
22,0
21,8
18,4
17,0
17,8
20,5
20,6
19,4
21,7
21,1
26,2
24,2
26,2
24,5
biomassa
0,2
0,4
0,5
1,0
1,2
1,3
1,1
1,0
0,7
0,6
4,2
4,4
5,1
5,6
6,3
6,3
6,0
8,0
8,3
8,9
10,1
andere brandstoffen
22,2
49,0
53,6
58,7
68,0
72,5
74,7
80,3
78,1
70,1
70,1
73,3
76,4
75,6
71,5
77,4
77,0
82,6
83,1
72,8
78,1
elektriciteit
70,6
81,7
85,6
87,4
85,3
91,8
91,3
96,8
96,7
92,7
96,4
95,3
96,2
101,1
99,9
97,4
83,6
97,3
93,5
91,8
92,1
gassen
71,9
77,6
87,1
97,3
94,0
103,9
104,6
105,9
105,8
106,9
99,0
92,7
96,3
97,1
97,0
94,7
83,9
97,1
90,7
92,5
93,8
petroleumproducten
59,3
56,8
54,1
42,8
46,1
48,6
35,3
31,7
38,8
35,7
33,5
32,7
30,5
27,9
26,2
24,8
19,0
17,9
17,4
16,0
13,3
vaste brandstoffen
84,9
75,1
71,0
72,0
72,9
74,3
72,7
74,6
59,0
76,2
75,5
89,7
82,7
83,7
70,8
67,1
57,4
70,8
69,7
70,3
77,1
totaal
311,6
348,9
361,1
368,9
380,0
408,9
399,5
412,3
400,8
400,5
395,7
405,9
407,7
411,6
391,2
389,3
348,0
399,8
386,9
378,5
389,0
Figuur 9: Evolutie van het energieverbruik in de industrie per energiedrager
15
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
Het totale verbruik steeg met 2,8% ten opzichte van 2012 en met bijna 25% ten opzichte van 1990.
Het verbruik van petroleumproducten daalde in 2012 respectievelijk met 16,9% ten opzichte van
2012, het verbruik van warmte daalde met 6,2%. Het verbruik van alle andere energiedragers is
gestegen: het biomassa verbruik steeg met 13,8%, het verbruik van vaste brandstoffen met 9,6%,
het elektriciteitsverbruik met 0,3%, het verbruik van andere brandstoffen met 7,3% en het
gasverbruik met 1,3%.
Ten opzichte van 2005 daalde het energieverbruik in 2013 in de industrie met 4,6%. Het verbruik
van petroleumproducten, gassen en vaste brandstoffen daalde met 56,3%, 2,7% en 6,8%. Het
verbruik van elektriciteit daalde met 4,3%. Het verbruik van andere brandstoffen en warmte steeg
met 2,2% en 19,5%. Het verbruik van biomassa verdubbelde bijna.
Ook in de industrie zijn er zelfproducenten aanwezig. Om dubbeltellingen te vermijden worden
enkel de gebruikte brandstoffen vermeld in de balansen, en wordt de geproduceerde energie
afgetrokken van het totale elektriciteitsverbruik. In de onderstaande figuur wordt de evolutie
weergegeven van de totale elektriciteitsvraag (inclusief de zelfproductie) in vergelijking met de
netto aangekochte elektriciteit die terug te vinden is in de balans.
120,0
100,0
80,0
PJ
60,0
40,0
20,0
0,0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
72,6
84,1
88,2
89,4
87,7
94,3
93,8
99,2
99,5
95,2
99,0
98,1
99,1 104,0 103,0 100,8 86,3 102,1 98,4
97,3
97,9
verbruik excl zelfproductie 70,6
81,7
85,6
87,4
85,3
91,8
91,3
96,8
96,7
92,7
96,4
95,3
96,2 101,1 99,9
91,8
92,1
verbruik incl zelfproductie
97,4
83,6
97,3
93,5
Figuur 10: Elektriciteitsverbruik industrie, inclusief zelfproductie (= totale vraag) en exclusief
zelfproductie (= netto aangekocht)
De totale elektriciteitsvraag is in 2013 in de Vlaamse industrie gestegen met 0,6% ten opzichte van
2012. Ten opzichte van 2005 is de totale elektriciteitsvraag met 1,2% gedaald. In vergelijking met
1990 is dezelfde vraag gestegen met 34,8%.
In volgende figuur wordt de evolutie van het energieverbruik weergegeven per deelsector in de
industrie.
16
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
450
400
350
300
250
200
PJ
150
100
50
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
andere industrie
12,8
14,5
16,8
20,5
23,8
26,1
28,0
29,6
30,6
27,3
33,7
31,1
28,2
30,4
29,5
33,6
28,9
32,1
32,1
31,9
textiel, leder, kleding
17,4
18,4
15,9
15,7
17,2
17,9
16,7
16,8
16,0
15,5
14,2
12,3
11,9
11,9
11,2
8,8
7,8
7,9
7,8
7,7
7,4
metaalverwerkende nijverheid
15,2
16,3
18,0
19,3
17,5
16,6
17,8
18,3
19,7
16,8
16,8
16,4
18,2
17,7
17,1
17,2
14,5
16,7
16,8
16,7
15,7
minerale niet-metaalproducten
14,5
15,4
16,4
16,4
17,9
18,1
16,6
15,8
16,0
16,0
17,4
16,0
17,1
18,3
18,1
17,4
14,7
15,1
14,9
14,9
13,5
papier en uitgeverijen
11,6
10,8
11,6
11,2
12,0
12,1
11,7
12,2
12,0
13,0
12,5
11,0
12,7
12,9
13,1
12,8
11,9
15,7
15,7
16,1
16,3
voeding, dranken en tabak
38,8
36,7
39,4
36,7
33,6
37,7
32,8
32,6
33,8
37,9
35,3
35,7
36,1
34,7
34,1
35,8
33,4
38,2
37,0
37,8
40,5
chemie
99,9
104,0 137,8 140,3 150,5 162,7 158,0 163,8 163,3 155,7 147,7 150,9 157,9 159,3 155,0 154,1 144,0 160,9 154,3 145,7 152,6
non ferro
15,2
13,2
13,0
14,2
12,8
12,8
12,8
12,4
12,8
12,1
14,7
13,4
14,0
14,1
13,1
9,1
12,6
12,6
12,1
12,4
ijzer en staal
75,1
70,7
78,0
79,4
81,9
84,9
83,4
86,5
72,4
87,8
86,5 100,6 91,7
91,9
79,5
74,9
62,5
74,4
71,5
69,5
76,5
TOTAAL inclusief warmte en ele (LS) 311,6
14,1
29,6
348,9 361,1 368,9 380,0 408,9 399,5 412,3 400,8 400,5 395,7 405,9 407,7 411,6 391,2 389,3 348,0 399,8 386,9 378,5 389,0
Figuur 11: Evolutie van het energieverbruik in de industrie, per deelsector (totaal inclusief warmte en LS) Opm: warmte werd niet verdeeld over de deelsectoren, LS werd niet
verdeeld over de deelsectoren tem 2001, nadien is het bij de deelsectoren inbegrepen.
17
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
Ijzer- en staal, chemie en de voedingssector maken samen ongeveer 74% uit van het totale
energieverbruik in de industrie. In de sectoren voeding, papier, ijzer- en staal, non-ferro en chemie
steeg het energieverbruik het voorbije jaar, in de andere sectoren werd een daling vastgesteld.
Het energieverbruik in de ijzer- en staalsector lag 10,1% hoger in 2013 dan in 2012. Uit het
Corporate Responsibility Report 2013 van ArcelorMittal, blijkt dat de productiecijfers in 2013 in de
3 vestigingen van Gent, Geel en Genk hoger lagen dan in 2012. In totaal waren er 6,5% meer
verzendingen van staalproducten naar de klant.
Het energieverbruik in de chemische sector steeg met 4,7% in 2013 ten opzichte van 2012. In mei
2014 publiceerde Essenscia de kerncijfers voor de Vlaamse chemie van 2013: zo steeg de omzet
met 1%. Hoewel de tewerkstelling daalde met 1,7%, is deze daling kleiner dan in de rest van de
industrie.
Globaal gezien daalde het energieverbruik in de metaalverwerking in 2013 met 6,0% ten opzichte
van 2012, het energieverbruik in de non-ferro sector steeg met 1,9%. Volgens een persbericht van
Agoria van juni 2014, daalde de omzet van hun sector met 5,7%. In 2013 ging de productie van
mechatronicabedrijven of machinebouwers nog met 3,5% achteruit door dalende export. Ook de
bedrijven uit de materiaaltechnologie en energiesystemen hadden negatieve productiecijfers in
2013.
In de andere industrieën daalde het energieverbruik met 7,3% volgens de inschatting in dit rapport.
Op de website van Fedustria (juli 2014), wordt vermeld dat de omzet van de hout‐ en
meubelindustrie in België daalde in 2013 met 4,1%. Ook de investeringen lagen 15% lager en de
tewerkstelling daalde met 4,6%.
Het energieverbruik in de textielindustrie daalde volgens de voorlopige inschatting in dit rapport
met 3,2%. De website van Fedustria (juli 2014) vermeldt dat in 2013 de omzet in de textielindustrie
met 6,6 % achteruit ging. De gemiddelde bezettingsgraad van de productiecapaciteit in de
textielindustrie daalde in 2013 nog verder tot slechts 66,0 % t.o.v. 68,2 % in 2012. Tussen midden
2012 en midden 2013 daalde de tewerkstelling in de Belgische textielindustrie met 5,2 %.
2.6.
2.6.1.
HUISHOUDENS
BESCHIKBARE CIJFERS
De aardgas – en elektriciteitsafnames van de huishoudelijke sector werden integraal uit de
verplichte rapporteringen van de netbeheerders overgenomen. Vanaf 2009 werd een inschatting
gemaakt van de stroomproductie door PV-panelen in de huishoudens op basis van de cijfers
aangeleverd door de VREG. Hiervoor werd de optelsom gemaakt van de GSC uitgereikt aan PVpanelen < 10 kWp. Deze hebben een terugdraaiende teller en een productieteller. De
netbeheerders kennen enkel de gegevens van de terugdraaiende teller. De gegevens van de
productieteller worden door de eigenaars van de panelen aan de VREG gerapporteerd. We hebben
daarom verondersteld dat deze verbruiken ontbreken in de cijfers van de netbeheerders, en we
hebben ze mee opgenomen. Bij gebrek aan kwantitatieve informatie over de sector waar de
productie van PV-panelen plaatsvindt, wijzen we alle productie door PV kleiner dan 10 kWp toe aan
de huishoudelijke sector. De inschatting bedroeg voor 2009 95,3 GWh (343 TJ), voor 2010 264,6
GWh (952 TJ), voor 2011 506,3 GWh (1.823 TJ) , voor 2012 885,5 GWh (3.188 TJ) en voor 2013
991,8 GWh (3.570 TJ).
18
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
De methode voor de bepaling van het stookolieverbruik werd herzien in het voorjaar van 2014. De
methode die vanaf van rapport van 2012 (februari 2014) wordt gehanteerd vanaf het gegevensjaar
2002, is een bottom-up berekening, uitgaande van:
- een gemiddeld stookolieverbruik, gebaseerd op de 2 jaarlijkse VEA enquêtes, door:
o voor de jaren waarvoor er enquête resultaten zijn het gemiddelde
stookolieverbruik per huishouden te berekenen uit de enquêtes
o voor de tussenin liggende jaren, waar geen enquête is uitgevoerd, het gemiddelde
stookolieverbruik te interpoleren, rekening houdend met graaddagen van het jaar
(het verbruik werd 85% klimaat afhankelijk genomen).
o Door van de bekomen tijdsreeks een 2 jaarlijks voortschrijdend gemiddelde
stookolieverbruik per huishouden te berekenen
- een inschatting van het aantal huishoudens die stookolie verbruiken
o Het totaal aantal (private) huishoudens in Vlaanderen werd overgenomen van het
NIS.
o Op basis van het aantal aardgasafnemers van de jaarlijkse rapportering van de
netbeheerders aan VEA, werd een inschatting gemaakt van het aantal huishoudens
op aardgas. Hierbij werd aangenomen dat 5% van de afnemers van aardgas
klanten zijn die niet verwarmen op aardgas (bv. enkel koken).
o Voor hout (hoofdverwarming) werd het aantal gebruikers overgenomen uit de
herrekening die werd uitgevoerd in de loop van 2013 (zie rapport energiebalans
2011, VITO rapport 2013/TEM/R79)
o Voor de overige energiedragers voor hoofdverwarming werd een inschatting
gemaakt op basis van de census 2001 en de % uit de 2-jaarlijkse VEA enquêtes (met
tussenin liggende interpolaties).
o Het resterende aantal huishoudens werd dan beschouwd als stookolieverbruikers.
Voor de voorlopige inschatting van 2013, werd op basis van het gemiddeld verbruik van 2012 en de
graaddagen 2012 en 2013, een gemiddeld stookolieverbruik voor 2013 berekend. Het aantal
huishoudens voor 2013 werd op dezelfde manier berekend zoals hierboven beschreven voor de
periode vanaf 2002.
Voor steenkool werd de methodologie voor het bepalen van het energieverbruik 2002- 2012 in het
rapport van 2012 (versie juli 2014) aangepast gelijkaardig aan de methodologie voor het bepalen
van het stookolieverbruik. Voor de voorlopige inschatting van 2013, werd op basis van de
gemiddelde verbruiken van 2012 en de graaddagen 2012 en 2013 en gemiddeld kolenverbruik voor
hoofd- en bijverwarming berekend. Het aantal huishoudens voor 2013 werd berekend zoals
hierboven beschreven voor de periode vanaf 2002.
Het LPG/propaan/butaan werd voorlopig gelijk gesteld aan dat van 2012.
Het houtverbruik werd in juni 2013 aangepast voor de hele tijdsreeks op basis van een nieuwe
methodologie. Voor meer informatie over deze methodologie verwijzen we u naar het rapport van
2011 [19]. Voor gegevensjaar 2013 werd dezelfde methodiek toegepast als voor de voorgaande
jaren.
Het benzineverbruik ten gevolge van het gebruik van off-road mobiele machines in de huishoudens
(grasmaaiers) werd overgenomen van 2012.
19
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
2.6.2.
RESULTATEN
[TJ]
benzine
stookolie
Kolen
aardgas
but/prop
elektriciteit
biomassa
totaal
graaddagen
°d(15/15)
1990
448
100.853
8.540
57.365
6.026
27.871
6.571
207.674
1.722
1994
450
101.602
4.392
70.270
6.210
33.297
7.059
223.279
1.786
1995
509
108.836
4.704
75.648
6.283
33.620
7.568
237.169
1.922
1996
512
132.906
5.745
90.085
6.484
35.862
9.150
280.745
2.383
1997
516
110.335
4.769
78.667
6.426
35.570
7.646
243.929
1.900
1998
521
111.537
4.821
84.113
6.483
35.469
7.740
250.684
1.906
1999
527
106.734
4.614
81.539
6.510
35.748
7.426
243.098
1.791
2000
532
100.341
2.647
83.103
2.811
36.118
7.228
232.780
1.714
2001
537
108.298
2.642
91.607
2.128
36.977
8.036
250.225
1.929
2002
543
108.369
3.409
88.632
2.715
38.335
7.728
249.732
1.683
2003
551
102.609
2.368
95.904
1.784
39.163
9.202
251.581
1.920
2004
562
97.599
1.699
87.021
1.862
40.348
9.689
238.781
1.894
2005
573
90.883
2.375
87.014
1.629
39.192
9.993
231.659
1.829
2006
583
89.618
3.245
87.931
1.319
40.128
10.405
233.229
1.795
2007
591
84.717
4.041
84.092
1.500
39.453
9.890
224.283
1.578
2008
600
81.798
1.911
90.536
2.327
40.422
11.728
229.323
1.831
2009
607
77.650
1.048
91.273
1.655
41.195
12.270
225.698
1.825
2010
614
74.875
1.750
104.866
1.112
41.424
15.623
240.265
2.308
2011
621
64.840
1.672
81.020
2.224
40.431
11.306
202.114
1.538
2012
627
60.021
1.919
91.967
2.121
41.583
13.626
211.764
1.919
2013
627
69.004
2.387
99.049
2.121
41.417
15.051
229.656
2.145
Graaddagen typeklimaat Ukkel (gemiddelde 1983-2007)
Tabel 4: Evolutie van het energieverbruik in de huishoudens
20
1.946
300
3.000
250
2.500
200
2.000
150
1.500
100
1.000
[PJ]
50
0
500
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
biomassa
6,6
7,1
7,6
9,1
7,6
7,7
7,4
7,2
8,0
7,7
9,2
9,7
10,0
10,4
9,9
11,7
12,3
15,6
11,3
13,6
15,1
elektriciteit
27,9
33,3
33,6
35,9
35,6
35,5
35,7
36,1
37,0
38,3
39,2
40,3
39,2
40,1
39,5
40,4
41,2
41,4
40,4
41,5
41,4
but/prop
6,0
6,2
6,3
6,5
6,4
6,5
6,5
2,8
2,1
2,7
1,8
1,9
1,6
1,3
1,5
2,3
1,7
1,1
2,2
2,1
2,1
aardgas
57,4
70,3
75,6
90,1
78,7
84,1
81,5
83,1
91,6
88,6
95,9
87,0
87,0
87,9
84,1
90,5
91,3
104,9
81,0
92,0
99,0
kolen
stookolie
graaddagen °(15/15) te Ukkel
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
8,5
4,4
4,7
5,7
4,8
4,8
4,6
2,6
2,6
3,4
2,4
1,7
2,4
3,2
4,0
1,9
1,0
1,8
1,7
1,9
2,4
100,9
101,6
108,8
132,9
110,3
111,5
106,7
100,3
108,3
108,4
102,6
97,6
90,9
89,6
84,7
81,8
77,7
74,9
64,8
60,0
69,0
benzine
0,4
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
TOTAAL
207,7
223,3
237,2
280,7
243,9
250,7
243,1
232,8
250,2
249,7
251,6
238,8
231,7
233,2
224,3
229,3
225,7
240,3
202,1
211,8
229,7
graaddagen °(15/15) te Ukkel
1.722
1.786
1.922
2.383
1.900
1.906
1.791
1.714
1.929
1.683
1.920
1.894
1.829
1.795
1.578
1.831
1.825
2.308
1.538
1.919
2.145
0
Figuur 12: Evolutie van het huishoudelijk energieverbruik
21
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
Het energieverbruik in de huishoudens steeg (+8,4%) in 2013 ten opzichte van 2012, voornamelijk
omwille van het hogere aantal graaddagen in 2013 ten opzichte van 2012. Ten opzichte van 1990
steeg het verbruik met 10,6%. Ten opzichte van 2005 is het verbruik met 0,9% gedaald.
Het elektriciteitsverbruik in de huishoudelijke sector daalde met 0,2% in 2013 ten opzichte van
2012, ten opzichte van 2005 steeg het verbruik met 5,7%. Ten opzichte van 1990 zien we een
stijging van 48,6%. Het stookolieverbruik steeg met 15,0% in 2013 vergeleken met 2012. Ten
opzichte van 2005 is het stookolieverbruik gedaald met 24,1%, ten opzichte van 1990 met 31,6%.
Het verbruik van aardgas (+7,7%) steeg in 2013 ten opzichte van 2012. Ten opzichte van 1990 is het
aardgasverbruik gestegen met 72,7% en met 13,8% ten opzichte van 2005. Ook de verbruiken van
biomassa en kolen en butaan/propaan stegen in 2013 ten opzichte van 2012. Het verbruik van
benzine (off-road) en LPG/propaan werd in 2013 voorlopig gelijkgesteld aan dat van 2012 maar is
marginaal.
Ter informatie worden in volgende figuren de verbruiken van de huishoudens omgerekend naar
dezelfde graaddagen voor alle jaren, eenmaal met graaddagen °(15/15) 19461 en eenmaal met
graaddagen °(15/15) 1799, waarbij rekening gehouden wordt met 85% klimaatafhankelijkheid van
het verbruik (niet voor benzine en elektriciteit voor andere dan verwarmingstoepassingen).
1
De graaddagen 1946 komen overeen met het gemiddelde van 1983-2007, 1799 zijn de
graaddagen die werden gebruikt begin 2011 bij de doorrekening van de projecties in het kader van
het Europese Monitoring Mechanism.
22
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
300
250
200
[PJ]
150
100
50
0
TOTAAL
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
228,2
238,3
239,4
241,4
248,4
254,7
258,9
256,2
251,9
278,8
254,1
243,6
242,5
247,7
262,6
239,9
236,6
212,6
240,4
213,9
214,1
biomassa
7,3
7,6
7,6
7,7
7,8
7,9
8,0
8,1
8,1
8,8
9,3
9,9
10,5
11,2
11,9
12,4
13,0
13,5
13,9
13,8
13,9
elektriciteit ander
21,7
26,0
26,2
28,0
27,7
27,7
27,9
28,2
28,8
29,9
30,5
31,5
30,6
31,3
30,8
31,5
32,1
32,3
31,5
32,4
32,3
elektriciteit verwarming
6,8
7,9
7,5
6,7
8,0
7,9
8,4
8,9
8,2
9,6
8,7
9,1
9,1
9,5
10,4
9,4
9,6
7,9
10,9
9,2
8,4
but/prop
6,7
6,7
6,3
5,5
6,6
6,6
7,0
3,1
2,1
3,1
1,8
1,9
1,7
1,4
1,8
2,5
1,7
1,0
2,7
2,1
2,0
aardgas
63,7
75,6
76,5
76,0
80,3
85,6
87,5
92,6
92,3
100,4
97,0
89,1
91,7
94,2
100,8
95,4
96,4
90,9
99,3
93,1
91,2
kolen
9,5
4,7
4,8
4,8
4,9
4,9
5,0
3,0
2,7
3,9
2,4
1,7
2,5
3,5
4,8
2,0
1,1
1,5
2,0
1,9
2,2
stookolie
112,0
109,3
110,0
112,2
112,6
113,5
114,6
111,9
109,1
122,7
103,8
99,9
95,8
96,0
101,5
86,2
82,0
64,9
79,5
60,8
63,6
benzine
0,4
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
Figuur 13: Evolutie van het huishoudelijk energieverbruik, omgerekend naar graaddagen °(15/15) 1946
23
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
300
250
200
150
[PJ]
100
50
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
214,7
224,5
225,7
228,2
234,2
240,1
243,9
241,3
237,6
262,5
239,8
230,0
228,8
233,6
247,3
226,4
223,4
201,4
226,6
202,3
202,7
biomassa
6,8
7,1
7,2
7,2
7,3
7,4
7,5
7,5
7,6
8,2
8,7
9,3
9,9
10,4
11,1
11,6
12,1
12,7
12,9
12,9
13,0
elektriciteit ander
21,7
26,0
26,2
28,0
27,7
27,7
27,9
28,2
28,8
29,9
30,5
31,5
30,6
31,3
30,8
31,5
32,1
32,3
31,5
32,4
32,3
elektriciteit verwarming
6,4
7,4
7,0
6,2
7,5
7,4
7,9
8,3
7,7
8,9
8,2
8,5
8,5
8,8
9,7
8,8
9,0
7,4
10,2
8,6
7,9
but/prop
6,3
6,2
5,9
5,1
6,1
6,2
6,5
2,9
2,0
2,9
1,7
1,8
1,6
1,3
1,7
2,3
1,6
0,9
2,5
2,0
1,8
aardgas
59,5
70,7
71,5
71,3
75,1
80,1
81,9
86,6
86,4
93,8
90,8
83,3
85,8
88,1
94,1
89,2
90,2
85,2
92,7
87,1
85,5
TOTAAL
kolen
8,9
4,4
4,4
4,5
4,6
4,6
4,6
2,8
2,5
3,6
2,2
1,6
2,3
3,3
4,5
1,9
1,0
1,4
1,9
1,8
2,1
stookolie
104,7
102,2
102,9
105,2
105,3
106,2
107,1
104,5
102,1
114,7
97,1
93,5
89,6
89,8
94,8
80,6
76,7
60,8
74,2
56,8
59,5
benzine
0,4
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
Figuur 14: Evolutie van het huishoudelijk energieverbruik, omgerekend naar graaddagen °(15/15) 1799
24
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
2.8.
2.8.1.
TERTIAIRE SECTOR
BESCHIKBARE CIJFERS
De totale aardgas- en elektriciteitsafnames van de tertiaire sector, inclusief de
vervoersondersteunende sectoren, die door de netbeheerders op 1 mei 2014 werden
gerapporteerd, werden overgenomen, met een correctie voor het aardgasverbruik door
pijpleidingen (dat aan transport wordt toegekend). Het verbruik van de petroleumproducten werd
ingeschat op basis van de graaddagen (15/15)° te Ukkel en de verbruiken van 2012. De verdeling
over de deelsectoren gebeurde in deze eerste benadering volgens dezelfde verhoudingen als in
2012. Voor andere brandstoffen en biomassa komen de gegevens uit de verplichte rapportages op
1 februari door de exploitanten van duurzame energie-opwekkingsinstallaties.
25
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
2.8.2.
RESULTATEN
In volgende figuren wordt de evolutie weergeven per energiedrager en per deelsector.
120
100
80
60
PJ
40
20
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
stookolie, bezine en lamppet
14,0
30,1
20,2
24,6
22,4
22,7
21,3
21,4
21,6
22,0
19,9
16,2
15,4
11,2
10,5
9,7
12,2
11,5
8,6
8,7
9,6
vaste brandstoffen
0,03
0,09
0,05
0,06
0,03
0,03
0,01
0,01
0,01
0,0
0,0
aardgas
18,8
25,8
28,0
33,4
28,4
29,0
31,9
32,5
36,0
34,6
39,6
45,4
44,1
43,4
41,5
47,1
46,4
49,1
39,9
44,9
49,3
propaan/butaan/LPG
0,1
0,1
0,2
0,2
0,4
0,4
0,4
0,4
0,2
0,2
0,3
0,6
0,4
0,2
0,7
0,4
0,5
0,8
0,9
0,4
0,4
elektriciteit
20,2
27,1
26,3
26,6
30,4
30,6
30,1
31,1
32,3
40,9
40,4
41,7
43,2
43,7
45,1
45,5
46,4
45,4
43,7
43,7
44,2
andere
0,4
1,0
1,1
1,1
1,2
1,3
1,3
0,9
1,1
0,8
0,8
1,2
1,5
1,5
1,5
1,5
1,6
1,6
1,2
1,1
1,6
0,0
0,0
0,2
0,1
0,1
0,1
0,4
0,3
0,3
0,4
0,5
0,6
2,9
3,5
53,7
84,2
75,9
86,0
82,8
84,0
85,1
86,5
91,4
98,6
biomassa
Totaal
101,1 105,5 104,8 100,3
0,4
99,7
104,6 107,6 109,1
1,3
95,5
101,7 108,5
Figuur 15: Evolutie van het energieverbruik per energiedrager in de tertiaire sector in Vlaanderen (opmerking: de andere brandstoffen omvatten de
verbrande hoeveelheden afvalstoffen bij Indaver A, een zelfproducent).
26
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
Het totale energieverbruik in de tertiaire sector steeg in 2013 volgens de voorlopige inschatting
met 6,8% ten opzichte van 2012. Het elektriciteitsverbruik steeg met 1,1% in 2013 ten opzichte van
2012. Het verbruik van aardgas steeg met 9,8% en het verbruik van petroleumproducten met 10 %.
Het verbruik van andere brandstoffen steeg met 38,2% en het verbruik van biomassa steeg met
25,1%.
Ten opzichte van 2005 steeg het totale energieverbruik in de tertiaire sector volgens de voorlopige
inschatting met 4,0%. Het elektriciteitsverbruik steeg in dezelfde periode met 2,3%. Het verbruik
van aardgas is met 11,9% gestegen. Het verbruik van petroleumproducten daalde met 37,7%. Het
verbruik van andere brandstoffen steeg met 5,2%, terwijl het biomassa verbruik met een factor 13
steeg.
Ook in de tertiaire sector komen een aantal zelfproductie eenheden voor. Om dubbeltellingen te
vermijden, wordt in de balans zelf enkel het brandstofverbruik meegeteld, en wordt de
geproduceerde energie niet meegenomen. In volgende figuur wordt de totale elektriciteitsvraag in
de tertiaire sector weergegeven, in vergelijking met de elektriciteit vermeld in de balansen (= netto
aangekochte).
50,0
45,0
40,0
35,0
30,0
PJ
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
20,3
27,2 26,4 26,6 30,5 30,7 30,2 31,2 32,4 41,0 40,5 41,9 43,4 43,9 45,4 45,7 46,7 45,8 44,3 44,7 45,5
verbruik exclusief zelfproductie 20,2
27,1 26,3 26,6 30,4 30,6 30,1 31,1 32,3 40,9 40,4 41,7 43,2 43,7 45,1 45,5 46,4 45,4 43,7 43,7 44,2
verbruik incl zelfproductie
Figuur 16: Elektriciteitsverbruik tertiaire sector, inclusief zelfproductie (= totale vraag) en exclusief
zelfproductie (= netto aangekocht)
Het aantal zelfproductie eenheden in de tertiaire sector is relatief klein, de verschillen tussen de
totale elektriciteitsvraag en de netto aangekochte elektriciteit zijn bijgevolg klein. De totale
elektriciteitsvraag is in de tertiaire sector is in 2013 met 1,7% gestegen ten opzichte van 2012.
In volgende figuur wordt het energieverbruik in de tertiaire sector weergegeven per deelsector.
27
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
120
100
80
PJ
60
40
20
0
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Handel
13,1
19,3
18,4
20,2
19,8
22,2
22,4
22,6
23,5
28,6
26,6
29,2
29,2
27,4
28,2
29,9
30,7
26,9
22,3
24,1
25,3
Kantoren en administraties
16,7
22,9
24,1
26,7
28,6
26,3
27,5
27,5
29,4
32,5
35,7
36,9
34,3
31,3
31,5
36,5
37,4
39,3
33,2
34,3
36,1
Andere gemeenschaps-,
sociale en persoonlijke dienstverlening
6,8
11,2
9,7
11,4
8,7
8,9
8,5
8,7
9,2
8,6
9,2
10,0
10,7
10,8
10,3
11,2
11,3
12,8
11,6
14,2
15,9
Onderwijs
6,7
12,9
9,6
11,5
9,9
10,2
10,0
9,5
10,7
11,5
11,9
11,2
11,2
11,7
11,5
10,3
11,2
10,1
10,4
9,0
9,7
Gezondheidszorg en
maatschappelijke dienstverlening
5,7
8,8
7,8
9,2
7,3
7,4
7,8
8,0
8,4
8,8
9,7
8,7
8,5
10,5
10,2
8,7
9,0
9,6
8,9
8,9
9,6
8,0
9,5
10,8
8,6
7,9
8,1
7,9
10,5
9,2
11,2
11,9
Hotels en restaurants
4,7
9,1
6,3
7,0
8,6
8,9
9,1
10,3
10,2
8,5
Totaal
53,7
84,2
75,9
86,0
82,8
84,0
85,1
86,5
91,4
98,6 101,1 105,5 104,8 100,3 99,7 104,6 107,6 109,1 95,5 101,7 108,5
Figuur 17: Evolutie van het energieverbruik per deelsector in Vlaanderen
Kantoren en administratie en handel zijn de grootste deelsectoren van de tertiaire sector en maken samen meer dan 60% uit van het energieverbruik in
2013.
28
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
2.9.
2.9.1.
LANDBOUW, TUINBOUW EN ZEEVISSERIJ
BESCHIKBARE CIJFERS
Het elektriciteits- en aardgasverbruik werd overgenomen uit de verplichte rapportering door de
netbeheerders op 1 mei. Hierbij wordt in tegenstelling tot de andere sector wel de netto
elektriciteitsafname overgenomen in plaats van de bruto afname. Reden is dat er in deze sector
veel kleine productie eenheden staan, die het grootste deel van hun elektriciteitsproductie
injecteren op het net. We nemen aan dat de hoeveelheden geproduceerde elektriciteit in de bruto
afnames zijn onbegrepen. Om geen dubbeltellingen te hebben met hun brandstofverbruiken,
wordt daarom de netto afname als elektrciteitsverbruik overgenomen in de balans.
Het houtverbruik en het verbruik van hernieuwbare brandstoffen door landbouwbedrijven in 2013
is gekend via de verplichte rapporteringen door de exploitanten van hernieuwbare energieinstallaties. Voor de petroleumproducten werd een inschatting gemaakt voor 2013, gebaseerd op
de cijfers van 2012 rekening houdend met de graaddagen (15/15)° te Ukkel van 2012 en 2013.
Hierbij werd wel het gebruik voor off-road toepassingen constant gehouden. Voor de steenkool
werden de gegevens van 2012 overgenomen (is ook relatief beperkt in aandeel).
29
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
2.9.2.
RESULTATEN
In volgende figuur wordt de evolutie weergeven per energiedrager.
40.000
3.000
35.000
2.500
30.000
25.000
TJ
2.000
20.000
1.500
15.000
10.000
1.000
5.000
500
0
-5.000
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
biomassa
2005
2006
5
71
2007* 2008* 2009* 2010* 2011* 2012* 2013*
800
1.226
2.601
3.330
2.600
3.285
31.305 29.474 30.078 28.634 28.769 27.139 22.856 22.556 22.457 22.443 22.394 22.152 21.881 17.688 14.310 14.174 14.333 11.330 10.734 11.379
steenkool
2.242
1.163
931
970
928
612
441
816
816
816
816
816
816
816
1.623
1.734
aardgas
1.201
2.572
2.551
2.949
3.254
3.088
2.879
5.177
5.177
5.177
5.177
6.741
6.568
5.925
5.456
6.667
3.922
3.919
3.942
4.004
3.931
3.848
3.851
3.843
3.926
3.104
3.211
2.550
2.311
1.548
984
505
219
329
329
9.320 12.957 13.122 14.497 15.459
elektriciteit
3.595
3.885
totaal
35.838
38.925 36.879 37.916 36.759 36.473 34.390 32.697 32.400 32.293 32.362 33.055 32.752 31.243 27.876 25.485 27.934 30.827 26.154 26.933 28.549
graaddagen °d(15/15) 1.722
1.786
1.922
2.383
1.900
1.906
1.791
1.714
1.929
1.683
1.920
1.894
1.829
1.795
1.578
1.831
854
1.825
-298
2.308
Figuur 18: De evolutie van het energieverbruik in de landbouw in Vlaanderen (*= andere bron dan voorgaande jaren)
30
2.362
petroleumproducten 28.800
-879
1.538
-1.227 -1.903
1.919
2145
0
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
Het aardgasverbruik is gestegen in 2013 ten opzichte van 2012 (+6,6%), ten opzichte van 2005 is
het aardgasverbruik meer dan verdubbeld. Deze sterke stijging kan worden verklaard doordat er
steeds meer WKK eenheden in eigen productie worden opgestart. Dit zijn deels nieuwe installaties,
deels vervangingen van oudere motoren. Vele van deze oudere motoren werden uitgebaat in
samenwerking met een elektriciteitsproducent, die nu werden vervangen door motoren in eigen
beheer. Dit geeft eveneens een verschuiving van het aardgasverbruik van de elektriciteits- en
warmtesector naar de landbouwsector. Het biomassaverbruik is in de voorlopige cijfers gestegen
met 0,3% in 2013 ten opzichte van 2012. In 2005 was biomassa verbruik nog quasi onbekend,
terwijl dit de laatste jaren een enorme opmars heeft gekend, deels ook verklaard door inzet van
groene WKK’s. Het netto elektriciteitsverbruik is sinds het jaar 2010 negatief: dit wil zeggen dat de
landbouwsector meer elektriciteit produceert dan ze zelf verbruikt.
Om toch een inschatting te hebben van de eigenlijke elektriciteitsvraag in de sector, wordt in de
volgende figuur de totale elektriciteitsvraag vergeleken met de netto afnamecijfers in de balansen.
5,0
4,0
3,0
2,0
PJ
1,0
0,0
-1,0
-2,0
-3,0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
verbruik incl zelfproductie
3,6
3,9
3,9
3,9
3,9
4,0
4,0
3,9
3,9
3,9
4,0
3,2
3,4
3,2
3,7
3,7
3,7
4,1
4,2
3,9
3,3
verbruik exclusief zelfproductie
3,6
3,9
3,9
3,9
3,9
4,0
3,9
3,8
3,9
3,8
3,9
3,1
3,2
2,6
2,3
1,5
0,9
-0,3
-0,9
-1,2
-1,9
Figuur 19: Elektriciteitsverbruik landbouwsector, inclusief zelfproductie (= totale vraag) en exclusief
zelfproductie (= netto aangekocht)
Vanaf 2006 worden de verschillen groter, door verhoogde inzet van WKK eenheden in de
landbouwsector. De berekening van de elektriciteitsvraag vanaf 2006 is gebaseerd op de bruto
afname van de netbeheerders (injectie + netto afname), vermeerderd met de geproduceerde
elektriciteit die on site verbruikt blijft vanuit de WKK eenheden (eigen cijfers). Vanaf 2010 wordt er
zelfs netto elektriciteit op het net gezet, omdat de sector meer elektriciteit maakt dan ze zelf nodig
heeft. De totale elektriciteitsvraag is met 14% gedaald in 2013 ten opzichte van 2012. Ten opzichte
van 1990 is de totale elektriciteitsvraag gedaald met 7,6%, en met 2,5% ten opzichte van 2005.
2.10. TRANSPORT
2.10.1.
BESCHIKBARE CIJFERS
Voor de inschatting van het energieverbruik in de scheepvaart werden voor 2013 de cijfers van
2012 en vermenigvuldigd met de evolutie van de gepresteerde tonkilometers op Vlaamse
waterwegen: van 4.166,96 Mton kilometer in 2012 naar 3.983,41 Mton kilometer, dus een daling
van 4,4%.
31
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
Voor spoorvervoer werden de cijfers voor diesel overgenomen van 2012. Voor het
elektriciteitsverbruik: hiervoor werden cijfers van Infrabel (treinverkeer) genomen van 2013, deze
voor tramverkeer werd overgenomen van 2012.
Voor het wegverkeer werd in januari 2014 de hele tijdsreeks (1990-2012) voor wegtransport
herrekend door VMM met Copert 4 versie, 10.0. Omwille van een harmonisering tussen de
gewesten van de gebruikte transportmodellen, werd er in Vlaanderen dus omgeschakeld van
MIMOSA naar Copert.
Het elektriciteitsverbruik voor wegtransport (zowel voor 2011, 2012 als 2013) werd gelijkgesteld
aan het cijfer 2010 uit de laatste berekeningen met MIMOSA omdat er in Copert geen data
voorhanden zijn. Voor CNG werd het getal van 2012 overgenomen voor 2013. Voor benzine, diesel
en LPG werd voor 2013 een eerste inschatting gemaakt, door de cijfers van 2012 te
vermenigvuldigen met de evolutie van de verkochte hoeveelheden in België. Van 2012 naar 2013
werden volgende evoluties toegepast: + 0,7% diesel (exclusief bio-gedeelte), +3,0% benzine
(exclusief bio-gedeelte) en -6,3% LPG. In de voorlopige Belgische petroleumbalans is ook af te
leiden wat het bio-gedeelte (in gewichts%) is van diesel en benzine: 4,64% bij diesel en 5,76% bij
benzine. Deze voorlopige cijfers werden in onderstaande tabel aangevuld.
gewichts % biobrandstoffen
biodiesel
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
1,47
1,42
3,45
4,79
4,44
5,29
4,64
1,35
5,28
6,55
5,83
6,62
5,76
bio-ethanol
Tabel 5: Massa % biobrandstoffen (bron: IRCEL, 2013 voorlopig op basis van de Belgische
petroleumbalans)
In de volgende tabel staan nog ter informatie de hoeveelheden onder quotum geproduceerde
hoeveelheden biobrandstoffen in België.
3
overzicht geproduceerde hoeveelheden in België onder quotum (m )
biodiesel
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
107.592
115.300
280.708
401.750
367.863
407.059
335.894
24.100
74.917
108.933
105.967
107.260
92.123
bio-ethanol
Tabel 6: Overzicht hoeveelheden biobrandstoffen onder quotum geproduceerd in België
In de Vlaamse energiebalans 2007-2012 zijn dan uiteindelijk volgende hoeveelheden
biobrandstoffen opgenomen (berekend op basis van de data benzine en diesel uit de Copert
berekeningen en de massa% van IRCEL). Voor 2013 werden de verbruiken berekend op basis van
de gewichts% uit de voorlopige Belgische petroleumbalans.
verbruik in Vlaamse energiebalans (PJ)
biodiesel
bio-ethanol
32
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2,0
1,9
4,6
6,6
6,1
7,4
7,4
0,3
1,0
1,2
1,1
1,2
1,7
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
Tabel 7: Overzicht van de hoeveelheden biobrandstoffen verbruikt in Vlaanderen
Voor het vervoer door pijpleidingen werden voor aardgas de cijfers van 2013 overgenomen van
Fluxys en Statoil. Voor elektriciteit werd het cijfer van de netbeheerders (2013) overgenomen.
Voor binnenlands luchtvaartverkeer zijn de cijfers voor 2012 meegenomen.
Voor de internationale bunkers werden voor de internationale scheepvaart de cijfers overgenomen
uit de voorlopige Belgische petroleumbalans voor 2013. Het kerosineverbruik werd overgenomen
van 2012.
33
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
2.10.2.
RESULTATEN
In volgende figuur wordt het verbruik van de transportsector weergegeven.
250
200
150
PJ
100
50
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
pijpleidingen
2,6
2,7
2,8
2,8
2,0
1,6
2,0
2,3
1,9
2,1
2,3
2,3
2,1
2,4
2,0
2,1
3,4
3,2
2,9
2,0
2,2
scheepvaart
4,0
4,0
4,1
4,2
4,3
4,4
4,5
4,9
5,0
5,1
5,2
5,4
5,3
5,2
5,6
5,6
4,7
5,5
5,7
5,6
5,3
luchtvaart
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
spoorvervoer
3,5
3,3
3,2
3,2
3,3
3,5
3,9
4,0
3,9
3,6
3,5
3,6
3,7
4,0
4,1
4,1
3,6
3,6
3,5
3,3
3,3
wegvervoer
147,2
158,0 159,3 161,2 164,3 169,5 175,9 175,8 177,0 179,6 180,1 183,3 184,6 188,0 192,1 185,6 182,9 185,3 185,7 187,7 189,9
totaal
157,5
168,2 169,5 171,6 173,8 179,0 186,4 187,1 187,9 190,5 191,2 194,7 195,7 199,6 203,7 197,5 194,7 197,7 197,8 198,7 200,8
Figuur 20: Evolutie van het energieverbruik van transport per transportmodus
34
HOOFDSTUK 2 Energieverbruik per sector
250
200
150
PJ
100
50
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
biomassa
2,0
2,2
5,6
7,8
7,2
8,6
9,1
elektriciteit
1,9
1,9
1,9
2,0
2,1
2,4
2,8
2,8
2,9
2,7
2,7
2,7
2,8
2,8
2,8
3,0
2,8
2,8
2,7
2,6
2,8
aardgas
2,6
2,7
2,8
2,8
2,0
1,6
2,0
2,3
1,9
2,1
2,3
2,3
2,1
2,4
1,9
2,0
3,3
3,1
2,8
1,9
1,9
gas- en dieselolie 91,4
105,0 108,1 111,7 116,2 122,8 131,0 133,9 137,1 141,1 143,1 148,7 150,2 157,0 162,2 158,7 153,2 156,0 158,0 158,1 159,0
benzine
59,1
56,4
54,8
53,2
51,8
50,4
48,6
45,7
43,3
41,6
40,5
38,4
38,3
35,3
32,9
29,9
28,2
26,7
26,1
26,3
27,1
LPG
2,4
1,9
1,8
1,7
1,6
1,8
1,9
2,2
2,6
2,8
2,6
2,4
2,1
2,0
1,7
1,5
1,4
1,2
1,1
1,0
0,9
totaal
157,5
168,2 169,5 171,6 173,8 179,0 186,4 187,1 187,9 190,5 191,2 194,7 195,7 199,6 203,7 197,5 194,7 197,7 197,8 198,7 200,8
Figuur 21: Evolutie van het energieverbruik van transport per energiedrager
Het energieverbruik in de transportsector steeg met 1,1% ten opzichte van 2012. Ten opzichte van 1990 bedroeg de stijging 27,5%. Wegtransport neemt
met bijna 95% het grootste deel van het energieverbruik voor zich.
35
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
HOOFDSTUK 3. ENERGIEVERBRUIK PER ENERGIEDRAGER
In het volgende deel wordt de evolutie van de verschillende energiedragers weergegeven per sector voor elektriciteit, aardgas, petroleumproducten,
vaste brandstoffen (kolen, cokes, koolteer), hoogovengas en cokesgas, andere brandstoffen, biomassa en warmte.
3.1.
ELEKTRICITEIT
In volgende tabel wordt de evolutie weergegeven van de elektriciteitsbalans in Vlaanderen.
[PJ]
netto invoer
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2,2
27,1
22,1
25,3
20,2
10,5
13,2
19,9
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
primaire en centrale productie:
primaire productie uit wind, water en zon
bruto elektriciteitsproductie in centrales (1)
139,0
138,8
148,6
151,2
158,0
178,8
172,2
172,3
netto elektriciteitsproductie in centrales (1)
131,3
131,5
140,7
143,2
150,0
167,2
164,7
164,3
eigenverbruik in centrales (2)
7,7
7,3
8,0
8,0
8,0
11,6
7,5
8,0
netverliezen
7,0
8,2
8,4
8,9
8,6
9,0
9,5
8,4
126,6
150,4
154,4
159,7
161,7
168,8
168,5
175,8
raffinaderijen
2,2
3,0
3,4
3,9
4,1
4,4
4,4
5,0
cokesfabrieken
0,2
0,2
0,2
0,2
0,1
0,1
0,1
0,1
-0,8
-0,6
-0,2
0,0
0,0
0,0
verbruik, exclusief zelfproductie
verbruikt on site
andere transformative(3)
industrie
70,6
81,7
85,6
87,4
85,3
91,8
91,3
96,8
residentieel ea
51,7
64,3
63,8
66,3
70,0
70,0
69,8
71,1
waarvan residentieel
27,9
33,3
33,6
35,9
35,6
35,5
35,7
36,1
waarvan tertiair
20,2
27,1
26,3
26,6
30,4
30,6
30,1
31,1
3,6
3,9
3,9
3,9
3,9
4,0
3,9
3,8
1,9
1,9
1,9
2,0
2,1
2,4
2,8
2,8
bruto zelfproductie
4,1
4,3
4,1
4,0
3,4
3,6
3,3
3,2
netto zelfproductie
4,1
4,0
3,8
2,8
3,0
3,1
3,0
2,9
waarvan landbouw
transport
zelfproductie:
36
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
verbruik, inclusief zelfproductie
130,7
154,3
158,2
162,5
164,6
171,9
171,5
178,7
raffinaderijen
2,7
3,6
4,0
4,5
4,7
4,9
4,8
5,3
cokesfabrieken
0,2
0,2
0,2
0,2
0,1
0,1
0,1
0,1
andere transformatie (3)
1,5
0,1
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
industrie
72,6
84,1
88,2
89,4
87,7
94,3
93,8
99,2
residentieel ea
51,7
64,4
63,9
66,4
70,0
70,2
69,9
71,2
waarvan residentieel
27,9
33,3
33,6
35,9
35,6
35,5
35,7
36,1
waarvan tertiair
20,3
27,2
26,4
26,6
30,5
30,7
30,2
31,2
3,6
3,9
3,9
3,9
3,9
4,0
4,0
3,9
1,9
1,9
1,9
2,0
2,1
2,4
2,8
2,8
waarvan landbouw
transport
[PJ]
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
25,6
28,6
23,8
28,8
22,2
31,6
23,9
32,7
8,0
17,8
20,2
35,4
38,5
0,1
0,2
0,2
0,4
0,6
0,9
1,1
1,3
1,9
3,2
5,4
8,7
10,0
bruto elektriciteitsproductie in centrales (1)
168,6
172,2
180,5
176,0
184,2
180,6
187,8
176,3
183,7
185,8
172,1
152,7
147,9
netto elektriciteitsproductie in centrales (1)
160,7
163,3
172,2
167,9
175,5
172,2
179,4
168,5
175,8
177,6
164,7
145,4
141,2
eigenverbruik in centrales (2)
7,9
8,9
8,3
8,1
8,7
8,5
8,4
7,8
7,9
8,3
7,4
7,3
6,6
netverliezen
8,7
8,7
8,7
8,8
8,9
9,3
9,4
9,4
9,3
9,9
9,3
9,9
9,6
177,7
183,5
187,5
188,2
189,4
195,3
194,9
193,1
176,0
187,8
179,1
173,9
176,6
raffinaderijen
4,8
4,8
4,7
4,8
4,7
4,8
5,2
5,2
1,4
1,9
1,4
1,0
1,4
cokesfabrieken
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,1
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
industrie
96,7
92,7
96,4
95,3
96,2
101,1
99,9
97,4
83,6
97,3
93,5
91,8
92,1
residentieel ea
73,2
83,1
83,5
85,2
85,6
86,4
86,9
87,4
88,1
85,6
81,4
80,8
80,1
waarvan residentieel
37,0
38,3
39,2
40,3
39,2
40,1
39,5
40,4
40,9
40,5
38,6
38,3
37,8
waarvan tertiair
32,3
40,9
40,4
41,7
43,2
43,7
45,1
45,5
46,4
45,4
43,7
43,7
44,2
3,9
3,8
3,9
3,1
3,2
2,6
2,3
1,5
0,9
-0,3
-0,9
-1,2
-1,9
2,9
2,7
2,7
2,7
2,8
2,9
2,8
3,0
2,8
2,8
2,7
2,6
2,8
bruto zelfproductie
3,6
3,2
3,2
3,4
3,7
3,6
4,7
6,7
11,2
15,1
15,6
17,5
17,5
netto zelfproductie
3,3
2,7
2,7
3,1
3,4
3,2
4,3
6,4
10,7
14,6
15,2
17,0
17,1
181,0
186,2
190,2
191,3
192,8
199,0
199,6
199,0
185,6
202,0
195,2
192,7
195,9
netto invoer
primaire en centrale productie:
primaire productie uit wind, water en zon
verbruik, exclusief zelfproductie verbruikt on site
andere transformatie (3)
waarvan landbouw
transport
zelfproductie:
verbruik, inclusief zelfproductie
37
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
raffinaderijen
5,2
4,9
4,7
4,8
4,7
4,8
5,2
5,2
4,9
5,5
5,1
5,0
4,7
cokesfabrieken
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,1
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
industrie
99,5
95,2
99,0
98,1
99,1
104,0
103,0
100,8
86,3
102,1
98,4
97,3
97,9
residentieel ea
73,3
83,2
83,7
85,5
86,0
87,2
88,5
89,8
91,6
91,3
88,9
90,1
90,2
waarvan residentieel
37,0
38,3
39,2
40,3
39,2
40,1
39,5
40,4
41,2
41,4
40,4
41,5
41,4
waarvan tertiair
32,4
41,0
40,5
41,9
43,4
43,9
45,4
45,7
46,7
45,8
44,3
44,7
45,5
3,9
3,9
4,0
3,2
3,4
3,2
3,7
3,7
3,7
4,1
4,2
3,9
3,3
2,9
2,7
2,7
2,7
2,8
2,9
2,8
3,0
2,8
2,8
2,7
2,6
2,8
andere transformatie (3)
waarvan landbouw
transport
Tabel 8: Evolutie van de elektriciteitsbalans
(1)
(2)
(3)
.
38
exclusief de productie van elektriciteit uit wind, water en PV, en exclusief de zelfproductie
bruto – netto elektriciteitsproductie in centrales (‘hulpdiensten’)
zelfproducent op oude mijnterreinen van de KS die elektriciteit levert aan net (hogere output dan verbruik on site)
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
In volgende figuur wordt deze evolutie grafisch weergegeven.
netto elektriciteitproductie in centrales
primaire productie uit wind, water en zon
netto zelfproductie (excl. PV)
netto invoer
netverliezen
andere transformatie
raffinaderijen
cokesfabrieken
industrie
residentieel ea
transport
netto zelfproductie, on site verbruikt
250
200
150
100
50
[PJ]
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
-50
-100
-150
-200
-250
Figuur 22: Evolutie van de netto elektriciteitsproductie, de primaire elektriciteitsproductie uit wind, water en zon en het eigenverbruik van de centrales
(negatieve Y-as) en het verbruik (exclusief zelfproductie verbruikt on site) en verliezen (positieve Y-as) per sector in Vlaanderen
39
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
De netto elektriciteitsproductie (inclusief, wind, water en PV) is in de periode 1990-2013 met 15,2%
gestegen, maar de elektriciteitsverbruiken (exclusief de elektriciteit on site geproduceerd en
verbruikt) en de verliezen te samen stegen in dezelfde periode met 39%. De residentiële en
gelijkgestelde sectoren en de industrie zijn qua absolute stijging (2013 t.o.v. 1990) van het verbruik
de belangrijkste sectoren:
+ 32,0 PJ (+62%) in de residentiële en gelijkgestelde sectoren,
+ 21,5 PJ (+30%) in industrie.
Om aan de vraag te voldoen die niet gedekt is met productie op Vlaams grondgebied, is er een
netto invoer uit andere gewesten of het buitenland. Dit is voor Vlaanderen een berekend getal. De
netto productie is in 2013 met 1,8% gedaald ten opzichte van 2012, en het verbruik is ongeveer
stabiel gebleven (+0,3%). Hierdoor is de berekende invoer van elektriciteit in Vlaanderen in 2013
gestegen tot 38,4 PJ in vergelijking met 35,5 PJ in 2012.
Sinds 1 juli 2003 is de elektriciteitsmarkt in Vlaanderen vrij. De liberalisering van de
elektriciteitsmarkt heeft als gevolg dat gegevens rond elektriciteitsproductie en -verbruiken die
vroeger vrijwillig verzameld konden worden, moeilijker te bekomen zijn. Daarom heeft de Vlaamse
Regering een rapporteringsplicht ingevoerd voor de beheerders van de aardgas- en
elektriciteitsnetten, de brandstofleveranciers en de exploitanten van warmtekracht-, hernieuwbare
warmte- en zelfopwekkingsinstallaties (wettelijke basis Energiedecreet 8/5/2009 (art 12.2.1);
Energiebesluit 19/11/2010 (art. 11.1.2, 11.2.4 en 11.2.5); MB 23/2/2005, gewijzigd 1/12/2010).
Statistieken rond elektriciteit werden in het verleden verzameld door de BFE (Beroepsfederatie van
de elektriciteitssector in België). Statistieken rond aardgas werden verzameld door FIGAS. Beide
federaties leverden de basisgegevens waarop de energiebalansen verder werden berekend. Sinds
midden 2005 werden deze taken overgenomen door FEBEG (Federatie van de Belgische
elektriciteits- en gasbedrijven), doch in veel beperktere mate. Het initiatief van de Vlaamse
Regering om gegevens via regelgeving te verzamelen, wordt gevolgd door de federale overheid en
de andere gewesten. Sinds 1 juli 2005 zijn aangevers van de markten van aardgas (de houders van
een leveringsvergunning voor aardgas), elektriciteit en warmte (de autonome producenten en
zelfopwekkers, de beheerders van de transmissie en distributienetten), ertoe gehouden om aan de
Algemene directie Energie van de Federale Overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en
Energie de informatie te bezorgen die vereist is voor het opstellen van de federale balansen voor
aardgas, elektriciteit en warmte. Afstemming tussen de verschillende rapporteringen op regionaal
en federaal niveau gebeurde eerst in de werkgroep energiebalansen van de Nationale
Klimaatcommissie. Binnen ENOVER werd beslist in mei 2009 om de activiteiten van de werkgroep
energiebalansen onder ENOVER voortaan te laten doorgaan vinden in plaats vanonder de NKC.
De data met betrekking tot elektriciteitsafnames op het net van de Vlaamse netbeheerders werden
gebruikt om de elektriciteitsverbruiken per sector te bekomen in de Vlaamse energiebalans. Één
van de belangrijkste problemen is: verdeling over de sectoren door de netbeheerders is niet
eenvoudig wegens soms ongekende activiteiten. Waar nodig geacht, worden correcties op de
cijfers van de netbeheerders doorgevoerd. Deze gebeuren aan de hand van gegevens uit andere
bronnen (eigen enquêtes of berekeningen). Zo is bijvoorbeeld het probleem rond de lokale
productie van elektriciteit, (met name: een gedeelte van deze lokaal geproduceerde elektriciteit
verscheen in het verleden niet in de afnamegegevens van de netbeheerders) opgelost sinds de
rapportering van 2006 (cijfers m.b.t. 2005). De netbeheerders rapporteren sindsdien naast netto
afnames ook bruto afnames. In het vorige rapport werden reeds een aantal belangrijke correcties
doorgevoerd ten opzichte van de vorige jaren, oa. voor de landbouwsector en raffinaderijen
40
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
gebeurde een correctie voor zelfproductie eenheden die een aanzienlijk gedeelte van hun
elektriciteit via het net verkopen. Deze wijzigingen werden kort besproken in het rapport over de
energiebalans van 2010.
Om de volledige elektriciteitsvraag van een sector te kennen, moet bij het elektriciteitsverbruik
vermeld in de balans, ook de on site geproduceerde en verbruikte elektriciteit geteld worden. Dit
kan echter niet op zich uit de balansen in bijlage worden afgeleid. In Tabel 8 worden de verbruiken
inclusief de on site geproduceerde en verbruikte elektriciteit al weergegeven. In het verleden was
het zo dat bij zelfproductie meestal lager lag dan de nodige elektriciteit op het bedrijf zelf,
waardoor de injectie op het net beperkt bleef. Er kon vanuit gegaan worden dat de bruto
afnamecijfers van de netbeheerders exclusief de zelfgeproduceerde en verbruikte elektriciteit
waren (vermoeden van ‘niet-injectie’ indien ten allen tijde de productie kleiner is dan de vraag).
Vooral voor een aantal nieuwe installaties wordt de productie de laatste jaren grotendeels op het
net geïnjecteerd, en werden daarom vanaf 2006 de bruto afname cijfers van de netbeheerders
gecorrigeerd.
Voor de sectoren met zelfproductie, wordt in onderstaande figuren de cijfers weergegeven voor
netto productie, elektriciteit verbruikt on site en de elektriciteit die wordt verkocht aan het net.
Vooral voor de raffinaderijen (en enkele industriële zelfproducenten vanaf 2010) en de
landbouwsector wordt de productie de laatste jaren grotendeels op het net geïnjecteerd, en
werden daarom vanaf 2006 de bruto afname cijfers van de netbeheerders gecorrigeerd.
7
Industrie
6
5
4
PJ
3
2
1
0
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
netto productie elekriciteit 2,1
2,4
2,6
1,9
2,4
2,6
2,5
2,4
2,8
2,5
2,5
2,8
3,0
2,8
3,1
3,4
2,7
4,9
4,9
5,5
5,8
ele verbruikt on site
2,1
2,3
2,6
1,8
2,4
2,5
2,5
1,7
2,8
2,4
2,5
2,8
2,9
2,5
3,1
3,3
2,3
4,8
4,9
5,3
5,5
elektriciteit op net
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,1
0,0
0,7
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,3
0,0
0,1
0,4
0,1
0,0
0,2
0,3
41
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
4,5
4,0
raffinaderijen
3,5
3,0
2,5
PJ
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
netto productie elekriciteit
0,5
0,6
0,5
0,5
0,5
0,4
0,3
0,3
0,3
0,0
0,0
3,4
3,5
3,7
4,0
3,3
ele verbruikt on site
0,5
0,6
0,5
0,5
0,5
0,4
0,3
0,3
0,3
0,0
0,0
1,4
1,6
1,9
1,8
1,7
elektriciteit op net
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
2,0
1,9
1,8
2,2
1,6
8
landbouw
7
6
5
PJ
4
3
2
1
0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,2
0,2
0,9
2,7
4,3
5,9
6,1
6,8
7,0
ele verbruikt on site
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,2
0,1
0,6
1,0
0,8
1,4
1,6
1,2
0,7
0,1
0,4
1,7
3,5
4,5
4,5
5,6
6,3
elektriciteit op net
42
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
netto productie elekriciteit
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
1,5
tertiair
1,4
1,3
1,2
1,1
1,0
0,9
0,8
PJ
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
netto productie elekriciteit 0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,2
0,2
0,3
0,3
0,3
0,4
0,6
1,0
1,3
ele verbruikt on site
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,2
0,2
0,3
0,3
0,3
0,2
0,4
0,6
0,5
elektriciteit op net
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,2
0,4
0,9
Figuur 23: Evolutie van de netto zelfproductie van elektriciteit, verbruik on site en de elektriciteit op
het net gezet, per sector
De laatste jaren zien we dat bij de zelfproducenten, vooral in de landbouw en de raffinaderijen, er
veel meer elektriciteit wordt geproduceerd dan ter plaatse verbruikt.
Het netto operationeel vermogen (inclusief de zelfproductie) is in 2013 met 2,5% gedaald ten
opzichte van 2012. Hierbij zit deels nog een overlap van installaties die in de loop van het jaar
werden vervangen. De totale netto elektriciteitsproductie (inclusief de zelfproductie, inclusief PV,
wind en water) is in 2013 met 1,5% gedaald.
43
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
13.000
60.000
55.000
12.000
50.000
11.000
45.000
MWe
10.000
GWh
40.000
9.000
35.000
8.000
7.000
30.000
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
netto ontwikkelbaar vermogen+(Mwe)
7.639 7.961 8.003 8.037 7.954 8.901 8.679 8.870 8.755 8.713 8.763 8.830 9.257 9.518 9.638 10.050 10.801 11.045 12.327 11.963 11.663
netto productie (GWh)
37.619 37.639 40.135 40.573 42.496 47.325 46.588 46.451 45.563 46.174 48.643 47.600 49.862 48.962 51.325 48.952 52.346 54.288 51.499 47.607 46.876
25.000
Figuur 24: Netto operationeel vermogen en netto elektriciteitsproductie (inclusief zelfproductie) in Vlaanderen
In 2013 werd het park van installaties voor elektriciteitsproductie uitgebreid met volgende projecten (gebaseerd op eigen bevragingen, info van de VREG,
inclusief enkele mechanische WKK-eenheden).
installatie
WKK-0375 Duvel-Moortgat
1
Andere
55
1893
TRUE
Hernieuwbaar
FALSE
OMCW Harelbeke (voormalig andere installatie)
1
Gasmotor
70
114
TRUE
FALSE
ism infrax
S&R Gent
1
Gasmotor
70
118
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK-0418 Pentair Manufacturing Belgium
1
Gasmotor
104
207
TRUE
FALSE
zelfproducent
44
Aantal installaties
omschrijving
kWe netto
kWth
WKK
statuut
zelfproducent
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
WKK-0529 + BGS-0167 Ivaco
1
Gasmotor
190
237
TRUE
TRUE
zelfproducent
WKK-0196 Quirijnen Energy Farming_fossiel gedeelte (motor 4)
1
Gasmotor
571,39
672,55
TRUE
FALSE
zelfproducent
BGS-0125 Imog -stortgas
1
Gasmotor
600
FALSE
TRUE
zelfproducent
Ivarem 2013 (opvolger andere installatie)
1
Gasmotor
1064
606
TRUE
TRUE
autonoom
WKK-0563 +BGS-0091 (deel horend bij WKK-0563) Biogas Boonen
1
Gasmotor
1190
2002
TRUE
TRUE
zelfproducent
WKK-0039 Tuinbouw Naenen-Bruynseels
1
Gasmotor
1560
2197
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK Universitair Ziekenhuis Antwerpen
1
Gasmotor
1560
1649
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK-0015 Willaert (vanaf 07/2012)
2
Gasmotor
1584
1518
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK-0187 + BGS-0069 Bart's Potato Company
1
Gasmotor
1666
1855
TRUE
TRUE
zelfproducent
BGS-0168 + WKK-0531 Arbio.
2
Gasmotor
2378
3208
TRUE
TRUE
zelfproducent
WKK-0517 + BGS-0165 Biogas Bree
2
Gasmotor
2380
2688
TRUE
TRUE
zelfproducent
De Groentuin Merksplas (voormalig ID418)
2
Gasmotor
2700
4103
TRUE
FALSE
zelfproducent
SAP Eneco
1
Gasmotor
2830
3818
TRUE
TRUE
zelfproducent
BGS-0109 + WKK-0432 Agrogas
2
Gasmotor
2978
3999
TRUE
TRUE
zelfproducent
WKK-0507 + BGS-0080 Waterleau NewEnergy Ieper
2
Gasmotor
3192
0
FALSE
TRUE
zelfproducent
WKK-0137 Zwarthout Energie
2
Gasmotor
3538
4988
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK-0131 Lauwerysen-Krijnen
0
Gasmotor
3574
5196
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK-0020 Tomatenkwekerij A&D Naenen
2
Gasmotor
4090
5561
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK-0118 Beirinckx Luc
2
Gasmotor
5041
5955
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK-0196 + BGS-0067 Quirijnen Energy Farming_groen gedeelte motor
(1,2,3)
WKK-0408 Het Groene Huis - Tomato Masters
3
Gasmotor
6042,61
7112,45
TRUE
TRUE
zelfproducent
1
Gasmotor
7525
8975
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK-0340 Alco Energy
1
Gasturbine met warmterecuperatie
12900
42273
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK Ineos- Phenolchemie (vervanging)
1
Gasturbine met warmterecuperatie
23767
35000
TRUE
FALSE
ism Electrabel
Herman de Langhe Zwijndrecht (voormalig 417)
1
gasmotor
4800
6538
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK Jan Yperman Ziekenhuis
2
Gasmotor
280
414
TRUE
FALSE
zelfproducent
Tabel 9: Bijkomende installaties in 2013 (zonder wind, water en PV installaties en WKK installaties < 50 kWe)
In totaal is er in 2013 ongeveer 98 MWe bijkomend geïnstalleerd.
45
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
In volgende tabel staan de installaties vermeld waarvan de activiteit in 2013 werd stopgezet (bij sommige installaties werd deze vervangen door een
nieuwe). De lijst is gebaseerd op meldingen vanuit de verplichte rapporteringen door de exploitanten op 1 februari 2014 aan het VEA en op de lijst met
installaties die GSC of WKC ontvangen.
installatie
Aantal installaties
omschrijving
1036
TRUE
Hernieuwbaar
FALSE
300
450
TRUE
FALSE
zelfproducent
47922
45000
TRUE
FALSE
Ism Electrabel
22990
35000
TRUE
FALSE
Ism Electrabel
Gasmotor
1129
1264
TRUE
TRUE
zelfproducent
Dieselmotor
2457
3674
TRUE
TRUE
zelfproducent
1
Gasmotor
3041
3530
TRUE
FALSE
zelfproducent
Remo
8
Gasmotor
9539
9300
TRUE
TRUE
zelfproducent
WKK 210 Ocmw Sint Augustinus Torhout
1
Gasmotor
165
256
TRUE
FALSE
Ism Infrax
Ivarem (uitbreiding dec2004)
3
Gasmotor
2798
1569
TRUE
TRUE
zelfproducent
Langerbrugge
2
Gas-Stoomturbine (gecombineerde cyclus)
59000
66000
TRUE
FALSE
Ism Electrabel
Turbojet Buda
3
turbojet
18000
FALSE
FALSE
zelfproducent
WKK-0015 Willaert Moerzeke
1
Gasmotor
1152
1762
TRUE
FALSE
zelfproducent
Biofer Guascor
6
Gasmotor
2345
2500
TRUE
TRUE
zelfproducent
0044 Herman De Langhe Zwijndrecht
1
Gasmotor
2000
2773
TRUE
FALSE
zelfproducent
De Groentuin Merksplas
1
Gasmotor
1960
2650
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK groeikkracht Boechout (flex 9 kwekerij A&D Naenen)
4
Gasmotor
3777
5129
TRUE
FALSE
zelfproducent
Groeikracht Broechout Hellestraat 80 (Naenen-Bruynseels)
2
Gasmotor
1415
2016
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK Den Boschkant
1
Gasmotor
3041
4242
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK Bio-energy
3
Gasmotor
4026
3787
TRUE
TRUE
zelfproducent
WKK Ria Krijnen (WKK-0131 Lauwerysen-Krijnen)
1
Gasmotor
2014
2873
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK groeikracht zwarthout
2
Gasmotor
3538
4290
TRUE
FALSE
zelfproducent
WKK De Weerdt Frans
2
Dieselmotor
1129
2450
TRUE
TRUE
zelfproducent
0390 SAP Eneco Energie
1
Gasmotor
2830
FALSE
FALSE
zelfproducent
Imelda Vzw
2
Gasmotor
V.Z.W. Domino (vroeger Volkskliniek)
1
Gasmotor
WKK BP Chembel
1
Gasturbine met warmterecuperatie
WKK Ineos- Phenolchemie
1
Gasturbine met warmterecuperatie
WKK 0053 Deweerdt Frans
1
Dens PPO (WKK-0199)
4
WKK Beirinckx Luc
kWe netto
662
kWth
Tabel 10: Gesloten installaties in 2013 (exclusief eventuele wind, water en PV installaties en WKK installaties < 50 kWe)
46
WKK
statuut
zelfproducent
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
In totaal werd het productiepark gereduceerd met 197 MWe. Een deel van de gesloten installaties
zijn vervangen door nieuwe (of er werd een ingrijpende wijziging uitgevoerd).
Een deel van de elektriciteitsproductie gebeurt op basis van hernieuwbare energievormen. In
volgende figuur staat de evolutie van de bruto groene stroomproductie in Vlaanderen
weergegeven.
7.000
6.040
6.256
bruto groene stroomproductie (GWhe)
incl. voorbehandeling, transport
en hulpdiensten
6.000
5.000
4.366
4.000
3.093
3.512
3.000
2.214
2.000
1.590
1.763
1.069
1.000
233
344
461
688
68
71
66
128
139
177
1994
0,0
1995
0,0
1996
0,0
1997
0,0
1998
0,0
1999
0,0
2000
0,0
2001
12,3
2002
77,8
2003
182,9
2004
333,5
2005
607,6
2006
981,9
biogas
2,2
9,1
11,7
9,4
15,6
18,3
21,8
44,1
61,7
80,2
115,9
126,3
154,9
156,3
191,7
319,4
406,8
403,8
507,9
602,0
wind
9,1
8,7
8,0
8,0
10,9
12,8
15,7
35,0
56,9
59,5
96,0
156,0
239,9
287,4
336,3
390,7
402,0
577,2
707,6
833,8
waterkracht
1,6
2,0
2,1
1,6
1,7
1,3
2,2
3,0
2,7
1,9
1,9
2,3
2,1
2,8
3,6
3,3
3,4
3,1
2,2
2,2
PV zon
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,2
0,3
0,5
0,7
1,1
2,8
5,6
34,0
143,5
493,6
923,3
afvalverbranding
46,8
48,0
48,9
47,2
99,4
106,3
136,8
138,5
144,9
136,1
140,2
176,1
208,4
260,0
274,8
351,3
438,4
461,4
totaal
59,7
67,8
70,7
66,2
127,6
138,8
176,6
233,1
344,3
461,1
688,2
60
0
biomassa
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
1.051,1 1.373,3 1.885,2 1.767,7 1.996,9 2.634,0 2.321,6
1.727,3 1.974,6
460,8
521,9
1.069,4 1.590,1 1.763,2 2.213,7 3.093,5 3.511,9 4.365,9 6.039,8 6.256,1
Figuur 25: Overzicht bruto groene stroomproductie in Vlaanderen (gebaseerd op VITO
berekeningen)
opmerkingen:
biomassa: co-verbranding van hout, olijfpitten en slib, andere biomassa-installaties
biogas: vergisting organisch afval, vergassing hout, overige biogasinstallaties
PV zon: aangeleverd door VEA aan VITO en afgestemd in kader van de energie-efficiëntie richtlijn in juni 2010,
vanaf 2007 cijfers groenestroomcertificaten van VREG
Huisvuilverbranding: enkel organische fractie
De totale bruto groene stroomproductie is met 3,6% toegenomen ten opzichte van 2012, en meer
dan vervijfvoudigd ten opzichte van 2005. Groene stroom in Vlaanderen is voornamelijk afkomstig
van biomassa, hoewel het aandeel PV fors is toegenomen.
47
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
3.2.
AARDGAS
In volgende tabel en figuur wordt de evolutie van de aardgasbalans weergegeven.
[PJ]
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
netto invoer
200,0
251,3
274,1
312,3
293,2
342,6
364,4
365,6
verbruik
200,0
251,2
274,1
312,3
293,2
342,6
364,4
365,6
38,0
49,1
52,5
62,1
62,2
97,8
112,1
106,2
0,2
0,1
2,9
0,1
0,5
1,1
3,0
2,6
elektriciteits- en
warmtecentrales
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
niet-energetisch eindverbruik
4,7
18,9
18,4
18,7
19,4
17,6
21,2
21,7
industrie
77,0
81,8
91,3
102,1
98,9
108,3
109,8
112,1
residentieel en andere
77,4
98,6
106,2
126,4
110,3
116,2
116,4
120,8
waarvan residentieel
57,4
70,3
75,6
90,1
78,7
84,1
81,5
83,1
waarvan tertiair
18,8
25,8
28,0
33,4
28,4
29,0
31,9
32,5
1,2
2,6
2,6
2,9
3,3
3,1
2,9
5,2
transport
2,6
2,7
2,8
2,8
2,0
1,6
2,0
2,3
waarvan voor zelfproductie
5,3
4,7
6,4
8,0
9,1
5,0
5,7
9,6
waarvan landbouw
48
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
[PJ]
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
netto invoer
362,7
378,1
408,9
396,8
412,8
414,2
420,9
433,8
442,0
487,6
414,8
421,2
410,1
verbruik
362,7
378,1
408,9
396,8
412,8
414,2
420,9
433,8
442,0
487,6
414,8
421,2
410,1
99,7
112,7
133,9
123,5
134,7
136,3
146,3
145,7
158,6
157,4
127,3
113,8
90,9
1,6
1,9
2,4
2,5
3,8
3,7
4,7
7,7
16,1
19,2
17,8
19,5
16,3
17,7
20,8
26,5
28,8
30,0
28,6
33,0
33,2
29,2
36,2
33,1
30,2
31,5
industrie
108,9
112,2
103,3
100,6
104,7
106,0
103,9
100,9
87,8
104,8
99,7
103,8
105,7
residentieel en andere
132,8
128,4
140,7
139,1
137,6
137,2
131,0
144,3
147,0
167,0
134,0
151,3
163,8
waarvan
residentieel
91,6
88,6
95,9
87,0
87,0
87,9
84,1
90,5
91,3
104,9
81,0
92,0
99,0
waarvan tertiair
36,0
34,6
39,6
45,4
44,1
43,4
41,5
47,1
46,4
49,1
39,9
44,9
49,3
5,2
5,2
5,2
6,7
6,6
5,9
5,5
6,7
9,3
13,0
13,1
14,5
15,5
transport
1,9
2,1
2,3
2,3
2,0
2,4
1,9
2,0
3,3
3,1
2,8
1,9
1,9
waarvan voor zelfproductie
7,5
7,8
8,2
8,3
10,7
10,8
13,6
17,3
30,1
34,1
36,3
41,2
41,1
elektriciteits- en
warmtecentrales
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
niet-energetisch
eindverbruik
waarvan landbouw
Tabel 11: Evolutie van de aardgasbalans
49
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
elektriciteits- en warmtecentrales
raffinaderijen
industrie
residentieel
tertiair
landbouw
transport
niet-energetisch
500
450
400
350
[PJ]
300
250
200
150
100
50
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Figuur 26: Evolutie van het aardgasverbruik per sector in Vlaanderen
50
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
Vlaanderen heeft geen eigen aardgasproductie en voert alle verbruikte aardgas in. Het
aardgasverbruik daalde in 2013 ten opzichte van 2012 met 2,1%, ten opzichte van 1990
verdubbelde het aardgasverbruik. Ten opzichte van 2005 is het aardgasverbruik in Vlaanderen met
0,7% gedaald.
De grootste stijging in absolute hoeveelheden deed zich voor in de sector ‘elektriciteits- en
warmtecentrales’, waar de omschakeling van het elektriciteitsproductiepark van kolen naar
aardgas zich in de loop van de jaren negentig zich sterk doorzette. Ook de ingebruikname van WKKinstallaties in de loop van de tijd heeft mee bijgedragen aan de stijging van het aardgasverbruik. De
continue stijging van het aardgasverbruik is sinds 2011 echter gestopt. Uit een persbericht van 2
juli 2012 van de VRT, blijkt dat de CREG heeft berekend dat gasgestookte centrales niet langer
rendabel zijn. De reden is dat ze gemakkelijk aan- en afgekoppeld worden naargelang van de vraag
en doordat er steeds meer groene stroom op het energienet komt dat voorrang heeft, worden de
gasgestookte centrales onderbenut. De gebruiksgraad van de gascentrales was in 2010 nog 69%, in
2011 was die al gedaald tot onder de 49%. In zijn jaarverslag over 2012 geeft de CREG voor de
verdere daling van het aardgasverbruik voor elektriciteitsproductie als verklaring het kleine verschil
tussen de beursprijzen voor elektriciteit en de prijs van aardgas.
In de andere sectoren (met uitzondering van het niet-energetisch verbruik), is er een stijging van
het aardgasverbruik in 2013 ten opzichte van het vorige jaar.
Ook voor aardgas geldt sinds 2005 (gegevens 2004) een rapporteringsplicht [21] voor de
netbeheerders van aardgas over de afnamegegevens. Ook hier worden, waar nodig geacht,
correcties op de verdeling van de cijfers van de netbeheerders over de sectoren uitgevoerd. Deze
gebeuren aan de hand van gegevens uit andere bronnen (eigen enquêtes of berekeningen).
51
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
3.3.
PETROLEUMPRODUCTEN
In volgende tabel en figuur wordt de evolutie van de petroleumbalans weergegeven.
[PJ]
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
725,5
866,2
855,8
937,1
954,1
975,5
915,1
920,6
input
1.250,6
1.355,0
1.238,2
1.499,2
1.557,2
1.611,0
1.522,2
1.615,3
output
1.245,9
1.346,7
1.234,6
1.489,3
1.551,1
1.610,3
1.514,7
1.610,9
eigenverbruik
56,1
56,2
61,5
65,5
67,8
69,2
61,2
62,1
verbruik (1)
60,8
64,5
65,1
75,5
73,9
69,9
68,7
66,6
446,1
579,1
579,5
605,7
598,6
608,2
588,9
580,7
elektriciteit en warmte
7,6
12,1
7,9
7,1
8,7
18,4
4,1
2,7
andere transformatie (2)
0,0
1,1
1,2
1,9
2,0
1,5
1,0
niet-energetisch eindverbruik
75,7
175,8
185,9
192,3
203,3
194,1
204,2
industrie
59,3
56,8
54,1
42,8
46,1
48,6
35,3
31,7
residentieel en andere
150,4
169,8
165,5
194,8
168,7
170,4
162,7
148,4
waarvan residentieel
107,4
108,3
115,6
139,9
117,3
118,5
113,8
103,7
waarvan tertiair
14,2
30,2
20,4
24,8
22,8
23,1
21,8
21,8
waarvan landbouw
28,8
31,3
29,5
30,1
28,6
28,8
27,1
22,9
transport
153,0
163,5
164,9
166,8
169,7
175,1
181,6
182,0
waarvan voor zelfproductie
11,7
9,1
8,1
7,3
6,8
3,4
2,5
2,1
internationale bunkers
219
223
211
256
282
297
257
273
scheepvaart
175
187
171
209
231
242
195
211
luchtvaart
44
36
41
47
50
56
62
62
netto invoer
raffinaderijen
Verbruik
52
215,9
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
[PJ]
netto invoer
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
933,1
1008,0
1000,1
1021,9
1043,2
1074,8
1110,0
1103,8
937,1
993,5
944,9
887,0
887,5
input
1.691,6
1.938,6
1.923,2
1.823,8
1.571,1
1.569,9
1.649,5
1.604,1
1.470,6
1.490,8
1.400,1
1.478,6
1.365,1
output
1.681,7
1.927,8
1.909,9
1.821,2
1.570,3
1.543,2
1.617,7
1.593,2
1.453,4
1.476,6
1.384,4
1.466,5
1.352,2
eigenverbruik
64,0
63,2
69,2
66,8
61,8
64,3
65,1
63,1
58,0
57,2
50,0
53,2
52,9
verbruik (1)
74,0
73,9
82,4
69,4
62,7
90,9
96,9
74,0
75,2
71,5
65,8
65,2
65,7
raffinaderijen
Verbruik
elektriciteit en warmte
590,9
593,2
570,3
590,1
609,1
581,1
567,0
574,3
521,3
557,0
548,2
522,1
522,3
8,8
5,1
7,5
12,6
11,5
9,9
5,3
2,6
1,4
2,2
1,0
2,1
0,1
204,9
210,4
195,3
215,9
245,3
224,0
222,8
247,5
211,2
249,7
256,2
236,0
228,7
38,8
35,7
33,5
32,7
30,5
27,9
26,2
24,8
19,0
17,9
17,4
16,0
13,3
155,3
156,3
147,6
139,3
131,0
124,9
115,7
109,2
106,8
103,3
88,6
82,6
93,1
67,7
62,8
71,8
10,0
andere transformatie (2)
niet-energetisch eindverbruik
industrie
residentieel en andere
waarvan residentieel
111,0
111,6
104,9
100,0
93,1
91,5
86,8
84,7
79,9
76,6
waarvan tertiair
21,8
22,2
20,2
16,9
15,8
11,5
11,2
10,1
12,7
12,3
9,6
9,1
waarvan landbouw
22,6
22,5
22,4
22,4
22,2
21,9
17,7
14,3
14,2
14,3
11,3
10,7
11,4
183,1
185,7
186,3
189,6
190,8
194,4
197,0
190,3
183,0
184,0
185,1
185,5
187,0
transport
waarvan voor zelfproductie
3,6
2,7
2,5
2,2
2,3
2,0
2,3
1,5
1,5
1,2
1,5
1,6
1,3
internationale bunkers
268
341
347
362
371
403
446
455
341
365
331
300
300
213
297
301
318
327
358
398
405
297
323
287
257
257
55
44
46
45
44
45
48
50
44
43
44
43
43
scheepvaart
luchtvaart
Tabel 12: Evolutie van de petroleumbalans
Opm:
(1) input –output +eigenverbruik; (2) oa. steenkoolmijnen, sorteerders en verwerkers van vaste brandstoffen
53
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
elektriciteits- en warmtecentrales
raffinaderijen
industrie
residentieel
tertiair
landbouw
transport
niet-energetisch
andere transformatie
700
600
500
[PJ]
400
300
200
100
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Figuur 27: Evolutie van het verbruik van petroleumproducten per sector in Vlaanderen
54
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
Het verbruik van petroleumproducten (eindverbruik en verbruik raffinaderijen) is in 2013 ten
opzichte van 1990 met 16,0% gestegen. De grootste absolute (+153 PJ) en procentuele stijging
(+202%) deed zich voor bij het niet-energetisch gebruik van petroleumproducten. Dit is een gevolg
van de uitbreiding van de petrochemie begin jaren negentig. Ten opzichte van 2012 is er een een
status quo en ten opzichte van 2005 is het verbruik gedaald met 12,5%.
55
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
3.4.
KOLEN, COKES EN KOOLTEER
In volgende tabel en figuur wordt de evolutie van de balans van kolen, cokes en koolteer weergegeven.
[PJ]
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
212,5
222,1
217,4
213,3
202,0
205,6
173,0
189,0
input
57,2
56,1
54,7
50,0
46,6
47,4
48,2
48,0
output
44,7
44,5
43,1
40,0
37,1
37,5
38,2
38,1
primaire productie
netto invoer
1990
25,6
cokesfabrieken
eigenverbruik
12,5
11,6
11,6
10,0
9,5
9,9
10,0
9,9
verbruik (ex. cokesfabrieken)
verbruik (1)
225,7
210,5
205,8
203,3
192,5
195,6
163,0
179,1
elektriciteit en warmte centrales
117,9
119,5
118,5
114,8
105,7
108,7
77,6
93,2
6,3
3,4
2,2
1,1
andere transformative (2)
niet-energetisch eindverbruik
5,7
6,8
8,5
8,6
8,2
7,1
7,6
7,9
industrie
84,9
75,1
71,0
72,0
72,9
74,3
72,7
74,6
residentieel en andere
10,8
5,6
5,7
6,8
5,7
5,5
5,1
3,5
waarvan residentieel
8,6
4,4
4,7
5,7
4,8
4,8
4,6
2,6
waarvan tertiair
0,0
0,1
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
waarvan landbouw
2,2
1,2
0,9
1,0
0,9
0,6
0,4
0,8
11,3
6,7
5,5
3,7
2,3
2,3
2,5
2,5
waarvan voor zelfproductie
56
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
[PJ]
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
163,8
180,2
175,2
182,5
173,9
163,9
152,4
139,0
122,9
130,9
122,1
122,6
128,1
input
48,7
output
38,1
48,6
38,3
48,5
37,9
49,7
39,2
49,3
38,9
48,9
38,4
49,3
38,7
48,6
38,1
41,1
32,5
48,2
37,9
48,8
38,2
49,1
38,6
46,2
36,1
10,3
169,9
82,0
10,6
164,6
78,6
10,5
172,0
71,4
10,4
163,6
69,2
10,4
153,4
57,2
10,6
141,8
56,9
10,5
128,5
48,6
8,7
114,2
46,7
10,3
120,6
38,5
10,6
111,5
31,5
10,4
112,2
30,9
10,1
118,0
29,3
7,5
76,2
4,2
3,4
0,0
0,8
2,7
7,2
75,5
3,2
2,4
0,0
0,8
2,9
8,4
89,7
2,5
1,7
8,5
82,7
3,2
2,4
8,5
83,7
4,1
3,2
8,4
70,8
5,7
4,0
9,1
67,1
3,6
1,9
8,0
57,4
2,0
1,0
9,0
70,8
2,3
1,8
8,4
69,7
1,9
1,7
8,7
70,3
2,2
1,9
8,9
77,1
2,7
2,4
0,8
2,8
0,8
2,6
0,8
2,7
1,6
2,2
1,7
2,6
1,0
2,3
0,5
2,7
0,2
2,5
0,3
2,4
0,3
2,2
primaire productie
netto invoer
cokesfabrieken
eigenverbruik
verbruik (1)
10,6
verbruik (ex. cokesfabrieken)
153,2
elektriciteit en warmte centrales
82,3
andere transformative (2)
niet-energetisch eindverbruik
industrie
residentieel en andere
8,5
59,0
3,5
waarvan residentieel
2,6
waarvan tertiair
0,0
waarvan landbouw
0,8
waarvan voor zelfproductie
2,5
Tabel 13: Evolutie van de balans van kolen, cokes en koolteer
Opm:
(1) input –output +eigenverbruik
(2) oa. steenkoolmijnen, sorteerders en verwerkers van vaste brandstoffen
57
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
elektriciteits- en warmtecentrales
industrie
residentieel
tertiair
landbouw
niet-energetisch
andere transformatie
cokesfabrieken
250
200
[PJ] 150
100
50
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Figuur 28: Evolutie van het verbruik van vaste brandstoffen (kolen, cokes, koolteer) per sector in Vlaanderen
58
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
Het verbruik is in 2013 ten opzichte van 2012 met 4,5% gestegen. Deze stijging is te wijten aan een
gestegen verbruik in de ijzer- en staalsector. Ten opzichte van 2005 is het verbruik met 26,4%
gedaald, ten opzichte van 1990 bedraagt de daling 46,2%.
Van de beschouwde jaren was enkel in 1990 nog een deel primaire productie van kolen aanwezig in
Vlaanderen. Het verbruik van kolen, cokes en koolteer (eindverbruik en verbruik cokesfabrieken) is
met 46% gedaald in 2013 ten opzichte van 1990. Vooral bij de elektriciteitsproductie werden
kolencentrales gesloten en vervangen door gasgestookte centrales. Ook in de andere sectoren
(met uitzondering van het niet energetisch verbruik) is het verbruik van vaste brandstoffen
afgenomen. In het rapport van energiebalans 2008 [16] werd een correctie aangebracht aan het
verbruik van vaste brandstoffen in de industrie, met name de ijzer- en staalsector. Het verbruik van
cokesgruis en antraciet werd voorheen niet meegenomen als energiedrager in de energiebalans.
Deze worden sinds het rapport over 2008 wel mee opgenomen in het verbruik van vaste
brandstoffen.
59
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
3.5.
HOOGOVENGAS EN COKESGAS
In volgende tabel en figuur wordt de evolutie van de balans hoogoven- en cokesovengas weergegeven.
[PJ]
netto invoer
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2,8
2,1
1,5
1,4
1,5
1,4
0,4
-0,2
cokesfabrieken
input
output
10,4
11,1
11,0
9,3
9,5
9,9
10,0
9,9
eigenverbruik
5,8
5,6
5,1
4,3
4,2
4,0
4,1
4,3
netto-output (1)
4,6
5,5
5,8
5,1
5,2
5,9
5,9
5,7
output
16,0
17,0
17,3
16,9
17,1
17,7
17,4
18,3
eigenverbruik
10,9
12,9
13,0
12,1
12,3
13,2
12,2
12,2
5,1
4,2
4,2
4,8
4,8
4,4
5,2
6,1
12,5
11,8
11,5
11,3
11,6
11,7
11,5
11,6
industrie
input
netto output
verbruik
elektriciteitscentrales
60
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
[PJ]
netto invoer
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
-1,2
-0,2
-0,2
-0,3
-0,2
-0,2
-0,2
-0,5
-0,2
-0,1
-0,2
-0,1
0,0
cokesfabrieken
input
output
10,6
10,3
10,6
10,5
10,4
10,4
10,6
10,5
8,7
10,3
10,6
10,4
10,1
eigenverbruik
4,1
4,2
4,0
4,1
4,2
4,1
4,1
4,1
3,4
4,0
4,0
4,1
4,0
netto-output (1)
6,5
6,1
6,6
6,3
6,2
6,3
6,5
6,4
5,3
6,3
6,6
6,3
6,1
output
14,1
17,9
17,1
23,2
22,5
24,3
21,2
19,9
14,5
20,0
23,0
24,4
24,9
eigenverbruik
11,0
12,6
12,9
15,3
14,2
15,4
14,3
13,7
10,6
12,3
14,0
13,2
13,2
3,2
5,4
4,3
7,9
8,3
8,9
6,9
6,2
3,8
7,7
9,0
11,2
11,7
8,5
11,2
10,6
14,0
14,3
15,0
13,1
12,1
9,0
13,9
15,4
17,5
18,0
industrie
input
netto output
verbruik
elektriciteitscentrales
Tabel 14: Evolutie van de balans van afgeleide gassen (hoogovengas en cokesovengas)
Opm:
(1) netto output = output – eigenverbruik
61
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
verbruik elektriciteitscentrales
output cokesfabrieken
output industrie
eigenverbruik industrie
eigenverbruik cokesfabriek
40
30
20
[PJ]
10
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
-10
-20
-30
-40
Figuur 29: Evolutie van de output (negatieve Y-as) en het verbruik (positieve Y-as) van afgeleide gassen (hoogovengas en cokesovengas)
62
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
De evolutie van het verbruik van hoogovengas en cokesgas hangt voor een stuk samen met het
verbruik van vaste brandstoffen (voor wat betreft de ijzer- en staalindustrie). Enkel ArcelorMittal
Gent produceert in Vlaanderen nog deze afgeleide gassen, waarvan een deel van het
geproduceerde hoogovengas wordt verkocht aan de elektriciteitssector. Sinds midden 2010 wordt
convertorgas van de staalfabriek gerecupereerd dat vroeger afgefakkeld werd maar wordt nu
opgevangen en nuttig hergebruikt. Dit convertorgas wordt bij het hoogovengas geteld in de
energiebalans. Een deel ervan wordt gebruikt als brandstof ter vervanging van aardgas. Een ander
deel gaat naar de nabijgelegen elektriciteitscentrale van Electrabel.
Sinds 2004 is er beduidend meer hoogovengas geproduceerd. Na de herstellingwerken in 2001 en
ook 2003, kende de staalfabriek van ArcelorMittal Gent een recordjaar in 2004, mede dankzij de
grote vraag naar staal in de wereld. In 2007 is hoogoven A van ArcelorMittal Gent enkele weken
buiten dienst geweest wegens technische problemen. Bovendien is de staalvraag eind 2007
gedaald omwille van de hoge prijzen. De eerste 3 kwartalen van 2008 kenden een hoge productie
met zelfs een record in maand juli 2008. De laatste 2 maanden van 2008 kenden een drastische
terugval omwille van de economische/financiële crisis, en de productie viel terug op 25 à 30% van
deze van juli. Globaal is de ruwijzerproductie van in 2008 met 5,7% gedaald ten opzichte van 2007
(van 3914 miljoen ton naar 3690 miljoen ton). Hoogoven B werd 3 maanden vroeger dan gepland
stilgelegd voor vervanging van onderdelen, en een 10-tal finishing lijnen werden voor minstens 6
maanden stilgelegd. Bij ArcelorMittal Gent werd in de eerste helft van 2009 slechts op halve kracht
gedraaid, met slechts 1 hoogoven in werking. Daarnaast werden ook een aantal afwerkingslijnen
tijdelijk gesloten. Bij het begin van het 3de kwartaal 2009, steeg de vraag naar staal opnieuw. In juli
werd de 2de hoogoven dan ook terug opgestart, waardoor vanaf begin augustus terug het ‘normale’
productieniveau werd bereikt. Globaal is de ruwijzerproductie in 2009 met 25% gedaald ten
opzichte van 2008 (van 3.690 miljoen ton naar 2.751 miljoen ton) [27]. In 2010 is de
ruwijzerproductie opnieuw gestegen met bijna 39% ten opzichte van 2009 (van 2.751 miljoen ton
naar 3.814 miljoen ton). In 2011 bedroeg deze 3.981 miljoen ton, in 2012 4.078 miljoen ton en in
2013 4.343 miljoen ton [27].
63
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
3.6.
ANDERE BRANDSTOFFEN
Onder deze verzamelnaam horen oa. de gerecupereerde brandstoffen in de industrie, maar ook het niet-hernieuwbare deel van de huishoudelijke (en
gelijkgestelde) afvalstroom die verbrand wordt en waarmee energierecuperatie gepaard gaat.
In volgende tabel en figuur wordt de evolutie van de balans van de andere brandstoffen weergegeven.
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
transformatiesector
[PJ]
5,2
3,0
3,0
3,1
3,8
3,6
5,0
5,5
elektriciteit en warmte
5,2
3,0
3,0
3,1
3,8
3,6
5,0
5,5
22,6
49,9
54,7
59,8
69,1
73,8
76,0
81,3
22,2
49,0
53,6
58,7
68,0
72,5
74,7
80,3
0,4
1,0
1,1
1,1
1,2
1,3
1,3
0,9
0,4
1,0
1,1
1,1
1,2
1,3
1,3
0,9
27,8
53,0
57,7
63,0
72,9
77,4
80,9
86,8
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
eindverbruik
niet-energetisch eindverbruik
industrie
residentieel en andere
waarvan residentieel
waarvan tertiair
waarvan landbouw
transport
totaal
64
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
transformatiesector
[PJ]
6,4
7,1
6,9
7,1
7,1
9,3
12,5
13,3
11,2
12,2
11,5
14,4
14,0
elektriciteit en warmte
6,4
6,9
6,7
6,9
7,1
8,4
9,7
11,5
10,2
10,8
10,2
11,5
11,0
0,2
0,3
0,2
0,9
2,8
1,8
1,0
1,4
1,3
2,8
2,9
79,2
70,8
70,9
74,4
77,9
77,0
72,9
78,9
78,5
84,3
84,2
73,9
79,6
78,1
70,1
70,1
73,3
76,4
75,6
71,5
77,4
77,0
82,6
83,1
72,8
78,1
1,1
0,8
0,8
1,2
1,5
1,5
1,5
1,5
1,6
1,6
1,2
1,1
1,6
1,1
0,8
0,8
1,2
1,5
1,5
1,5
1,5
1,6
1,6
1,2
1,1
1,6
85,6
77,9
77,8
81,6
85,0
86,3
85,5
92,2
89,8
96,5
95,8
88,3
93,6
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
eindverbruik
niet-energetisch eindverbruik
industrie
residentieel en andere
waarvan residentieel
waarvan tertiair
waarvan landbouw
transport
totaal
Tabel 15: Evolutie van het verbruik van andere brandstoffen
65
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
elektriciteits- en warmtecentrales
industrie
tertiair
raffinaderijen
120
100
80
[PJ]
60
40
20
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Figuur 30: Evolutie van het verbruik van andere brandstoffen
66
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
Het verbruik van andere brandstoffen is met 236% gestegen in 2013 ten opzichte van 1990. Ten
opzichte van 2005 bedraagt de stijging 10,1%. Het verbruik van andere brandstoffen is ten opzichte
van 2012 met 6,0% gestegen. Deze stijging doet zich vooral voor bij de industrie.
De stijging globaal over de hele tijdsreeks doet zich vooral voor bij de industrie. De andere
brandstoffen zijn daar grotendeels gerecupereerde brandstoffen uit de krakers van de chemische
industrie. De stijging hiervan hangt sterk samen met de uitbreiding van deze industrie begin jaren
negentig. In de sector ‘elektriciteits- en warmtecentrales’ zijn deze brandstoffen voornamelijk het
niet-hernieuwbare deel van de afvalverbranding met energierecuperatie. De onderstaande tabel
toont een overzicht van de evolutie van de afvalverbranding in Vlaanderen met daarbij de opdeling
naar de fractie ‘biomassa’ en ‘andere brandstoffen’.
67
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
totaal verbrand biomassa
PJ
6,24
4,35
4,50
4,34
5,02
4,63
3,65
4,27
totaal verbrand andere brandstoffen
6,22
3,87
3,27
3,44
3,98
3,68
5,02
5,87
12,46
8,22
7,76
7,78
9,00
8,31
8,67
10,14
waarvan met
energierecuperatie
biomassa
waarvan met
energierecuperatie andere
brandstoffen
4,23
2,90
3,50
3,37
3,74
3,77
3,11
3,65
4,02
2,58
2,54
2,67
2,97
2,99
4,27
5,01
waarvan met
energierecuperatie totaal
afval
8,25
5,49
6,05
6,04
6,71
6,75
7,37
8,65
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
totaal verbrand biomassa
5,22
5,63
5,50
5,22
totaal verbrand andere brandstoffen
7,49
8,07
7,90
7,48
12,70
13,70
13,40
12,70
12,32
14,08
15,93
17,65
16,75
19,49
18,26
19,93
19,91
4,43
4,81
4,66
4,78
5,20
5,65
6,24
6,85
7,15
9,31
8,74
9,49
8,9
6,36
6,90
6,69
6,86
7,12
8,43
9,70
10,80
9,60
10,18
9,52
10,44
11,0
10,79
11,71
11,35
11,64
12,32
14,08
15,93
17,65
16,75
19,49
18,26
19,93
19,91
totaal verbrand afval
PJ
totaal verbrand afval
waarvan met
energierecuperatie
biomassa
waarvan met
energierecuperatie andere
brandstoffen
waarvan met
energierecuperatie totaal
afval
Tabel 16: Evolutie van de energie-inhoud van het verbrand afval in Vlaanderen (1990, 1994-2013)
Opmerking: Vanaf 2005 gebeurt er bij alle afvalverbrandingsovens (huishoudelijk en gelijkgesteld) een vorm van energierecuperatie.
68
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
3.7.
BIOMASSA
Onder biomassa staan de hoeveelheden hernieuwbare brandstoffen zoals hout, biogas, stortgas, olijfpitten en –pulp, enz. Ook het hernieuwbare aandeel
van het verbrande huishoudelijke afval waarop energierecuperatie gebeurt is hier inbegrepen.
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
transformatiesector
[PJ]
4,2
2,9
3,5
3,4
3,8
3,8
3,2
3,7
elektriciteit en warmte
4,2
2,9
3,5
3,4
3,8
3,8
3,2
3,7
6,7
7,4
8,1
10,1
8,8
9,0
8,6
8,4
industrie
0,2
0,4
0,5
1,0
1,2
1,3
1,1
1,0
residentieel en andere
6,6
7,1
7,6
9,1
7,6
7,8
7,5
7,4
6,6
7,1
7,6
9,1
7,6
7,7
7,4
7,2
0,0
0,0
0,2
12,9
11,8
12,1
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
eindverbruik
niet-energetisch eindverbruik
waarvan residentieel
waarvan tertiair
waarvan landbouw
transport
totaal
11,0
10,3
11,6
13,5
12,6
69
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
transformatiesector
[PJ]
4,6
5,9
7,1
8,6
11,2
15,2
16,3
19,6
23,1
24,3
26,1
32,9
28,7
elektriciteit en warmte
4,6
5,9
7,1
8,6
11,2
15,2
16,3
19,6
23,1
24,3
26,1
32,9
28,7
8,8
8,4
13,6
14,5
15,3
16,4
19,5
21,9
27,1
35,3
30,4
36,7
41,1
industrie
0,7
0,6
4,2
4,4
5,1
5,6
6,3
6,3
6,0
8,0
8,3
8,9
10,1
residentieel en andere
8,2
7,9
9,3
10,1
10,3
10,8
11,1
13,4
15,4
19,6
14,9
19,1
21,8
waarvan residentieel
8,0
7,7
9,2
9,7
10,0
10,4
9,9
11,7
12,3
15,6
11,3
13,6
15,1
waarvan tertiair
0,1
0,1
0,1
0,4
0,3
0,3
0,4
0,4
0,5
0,6
1,3
2,9
3,5
0,0
0,1
0,8
1,2
2,6
3,3
2,4
2,6
3,3
2,0
2,2
5,6
7,8
7,2
8,6
9,1
35,8
41,5
50,2
59,6
56,5
69,6
69,8
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
eindverbruik
niet-energetisch eindverbruik
waarvan landbouw
transport
totaal
13,5
14,3
20,7
Tabel 17: Evolutie van het verbruik van biomassa
70
23,1
26,6
31,6
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
elektriciteits- en warmtecentrales
industrie
tertiair
residentieel
landbouw
transport
2006
2008
80
70
60
[PJ]
50
40
30
20
10
0
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2007
2009
2010
2011
2012
2013
Figuur 31: Evolutie van het verbruik van biomassa
71
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
Het verbruik van biomassa is met meer dan een factor 6 vermeerderd ten opzichte van 1990. Dit is
vooral het gevolg van een groot gebruik van biomassa bij de productie van elektriciteit en warmte.
De sterke uitbreiding van co-verbranding van biomassa in de kolencentrales speelt hierin de
belangrijkste rol. Ook bijkomende energierecuperatie bij afvalverbranding en het meer benutten
van stortgas en biogas voor energieproductie spelen mee. In 2007 kon er voor het eerst op de
Belgische markt biodiesel getankt worden en dit is ook duidelijk zichtbaar in de figuur. Vanaf 2008
komt daar nog een deel bio-ethanol bij. In de industrie is er een sterke stijging vanaf 2003. Dit is
deels door een verbeterde inventarisatie sinds dat jaar (voornamelijk in de houtverwerkende
industrie).
Ten opzichte van 2012 is het verbruik nagenoeg stabiel gebleven (+0,4%) en ten opzichte van 2005
is het verbruik met 163% toegenomen.
3.8.
WARMTE
Naast de nucleaire warmte, staat enkel de verkochte of verhandelde warmte tussen sectoren in de
Vlaamse energiebalans (Bijlage A) vermeld. Ook gerecupereerde warmte uit processen die gebruikt
wordt door de zelfproducenten voor opwekken van elektriciteit is meegenomen en is in de balans
vermeld onder de kolom warmte.
72
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
[PJ]
transformatiesector
1990
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
208,0
171,4
198,8
197,0
225,2
228,9
230,2
223,1
208,0
179,3
207,5
206,4
237,0
242,6
246,2
242,4
9,9
10,8
11,4
14,2
16,6
18,8
23,8
0,1
0,7
1,1
0,9
0,9
elektriciteit en warmte
Input
Output
Eigenverbruik
Verbruik (1)
208,0
169,4
196,8
195,1
223,6
227,1
228,3
219,5
2,0
2,0
1,8
1,6
1,8
2,0
3,6
2,5
8,8
9,3
10,6
13,4
17,3
20,2
23,1
2,5
8,3
9,3
9,7
12,6
16,5
19,7
22,0
0,6
0,0
0,9
0,9
0,9
0,5
1,1
180,2
208,1
207,6
238,6
246,2
250,5
246,2
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
eindverbruik
niet-energetisch eindverbruik
industrie
residentieel en andere
waarvan residentieel
waarvan tertiair
waarvan landbouw
transport
totaal
210,5
73
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
[PJ]
transformatiesector
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
223,2
220,6
223,5
218,8
223,6
217,6
229,2
204,2
209,4
213,1
222,5
173,8
201,9
243,7
238,0
238,8
234,5
239,4
235,8
246,3
222,2
228,6
234,6
243,8
195,3
221,3
24,7
23,0
21,8
21,6
23,4
26,5
24,1
25,3
25,9
28,4
28,4
28,1
24,6
0,6
0,9
0,9
0,9
0,8
1,0
0,8
0,8
0,8
0,9
1,2
0,7
0,3
219,5
215,9
218,0
213,8
216,8
210,2
223,1
197,8
203,4
207,1
216,6
167,9
197,0
3,6
4,7
5,5
5,0
6,8
7,4
6,0
6,4
6,0
6,1
5,9
5,9
4,9
23,0
19,6
18,9
20,7
24,4
23,7
23,3
24,0
23,3
29,0
27,1
29,3
26,3
21,8
18,4
17,0
17,8
20,5
20,6
19,4
21,7
21,1
26,2
24,2
26,2
24,5
1,2
1,2
1,9
2,9
3,8
3,2
3,9
2,3
2,2
2,8
2,9
3,2
1,8
246,1
240,2
242,4
239,5
248,0
241,3
252,4
228,2
232,8
242,1
249,6
203,1
228,2
elektriciteit en warmte
Input
Output
Eigenverbruik
Verbruik (1)
raffinaderijen
cokesfabrieken
andere
eindverbruik
niet-energetisch eindverbruik
industrie
residentieel en andere
waarvan residentieel
waarvan tertiair
waarvan landbouw
transport
totaal
Tabel 18: Evolutie van het warmteverbruik (inclusief nucleaire warmte, inclusief groene warmte door zonneboilers en warmtepompen,
warmtepompboilers)
Opm: (1) netto verbruik = input- output + eigenverbruik
74
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
elektriciteits- en warmtecentrales
raffinaderijen
industrie
residentieel en andere
300
250
200
[PJ]
150
100
50
0
1990
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Figuur 32: Evolutie van het verbruik van warmte
76
HOOFDSTUK 3 Energieverbruik per energiedrager
Het totaal warmteverbruik is gestegen met 8,4% in 2013 ten opzichte van 1990, ten opzichte van
2012 bedraagt de stijging 12,4%. Het lage verbruik in 2012 was vooral het gevolg van een daling
van het verbruik van nucleaire warmte, omwille van de tijdelijke sluiting van Doel 3 vanaf de zomer
van 2012.
Sinds het rapport van 2010 wordt de evolutie van groene warmte door warmtepompen en
warmtepompboilers ook inbegrepen in het warmteverbruik van de ‘residentieel en gelijkgestelde
sectoren’. De gehanteerde methodologie voor de berekening kan teruggevonden worden in de
inventaris duurzame energie in Vlaanderen.
77
HOOFDSTUK 4 Besluit
HOOFDSTUK 4. BESLUIT
Op basis van de beschikbare cijfers in juli 2014, is het bruto binnenlands energieverbruik in
Vlaanderen in 2013 met 2,0 % gestegen is ten opzichte van 2012. Ten opzichte van 1990 is het
bruto binnenlands energieverbruik met 30,6% gestegen.
Het eindverbruik is met 2,7% gestegen ten opzichte van 2012, in de transformatiesector is het
verbruik gedaald met 0,5%.
Ten opzichte van 2005 is het bruto binnenlands verbruik in 2013 met 4,5% gedaald. Het
eindverbruik daalde over dezelfde periode met 2,6%, het verbruik in de transformatiesector met
11,0%.
Gemiddeld gezien bedraagt de stijging van het binnenlands energieverbruik 2,0% ten opzichte van
2012. Tussen de verschillende sectoren zien we echter verschillen: in de eindsectoren waarbij het
buitenklimaat een rol speelt (residentieel en gelijkgestelde sectoren) is er een stijging van het
energieverbruik, omwille van het koudere klimaat in 2013 tegenover 2012 (+7,3%). In de industrie
(energie en niet-energetisch verbruik), zien we een lichte stijging van het verbruik (+0,7) ten
opzichte van 2012. In de elektriciteitssector is er na een sterke daling van het energieverbruik in
2012 ten opzichte van 2011, terug een stijging merkbaar (+0,9%). Het nucleaire warmteverbruik is
terug gestegen door de heropstart van Doel 3 midden 2013, anderzijds is er na de reeds sterke
daling in 2012, een verdere daling van het gebruik van aardgas. Bij de raffinaderijen lag de
productie lager in 2013 dan in 2012, met lagere productstromen als gevolg (input –output +
eigenverbruik, -3,4%). In de transport sector (+1,1%), is vooral de evolutie van het wegtransport
van belang, wat met 1,2% steeg.
De voornaamste aanvullingen die nog dienen te gebeuren voor het vervolledigen van de balans
2013 zijn:
o Aanvullingen vanuit de VITO-enquêtes en IMJV’s;
o Tertiair:
invoegen
gegevens
samenwerkingsovereenkomst
met
gemeentes/provincies en eigen VITO-enquêtes nog verder verwerken;
o Aanvullingen landbouwsector (in samenwerking met departement Landbouw en
visserij, AMS);
o Verwerken data definitieve Belgische petroleumbalans (raffinaderijen, transport,
mariene bunkers).
78
HOOFDSTUK 4 Besluit
79
Bijlage A: Voorlopige energiebalans 2013
BIJLAGE A: VOORLOPIGE ENERGIEBALANS 2013
80
Literatuurlijst
LITERATUURLIJST
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
K. Aernouts en I. Moorkens, Energiebalans Vlaanderen 1990: onafhankelijke methode, eigen
cijfers
K. Smekens en B. Vanhoof, Energiebalans Vlaanderen 1994: onafhankelijke methode,VITOrapport 1997/PPE/R/075, Mol, september 1997 (beperkte verspreiding)
K. Aernouts en I. Moorkens, Energiebalans Vlaanderen 1995: onafhankelijke methode, VITOrapport 1999/PPE/R/018, februari 1999 (beperkte verspreiding)
K. Aernouts en I. Moorkens, Energiebalans Vlaanderen 1996: onafhankelijke methode VITO
rapport 1999/PPE/R/097, Mol, januari 1999
K. Aernouts en I. Moorkens, Energiebalans Vlaanderen 1997: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2000/IMS/R/005 (beperkte verspreiding)
K. Aernouts en I. Moorkens, Energiebalans Vlaanderen 1998: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2000/IMS/R/097 (algemene verspreiding)
K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 1999: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2001/IMS/R/104
K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2000: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2002/IMS/R/075
K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2001: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2003/IMS/R/103
K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2002: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2004/IMS/R/175
K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2003: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2005/IMS/R/238
K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2004: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2006/IMS/R/129
K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2005: onafhankelijke methode, VITO
rapport 2007/IMS/R/188
K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen: 2006, VITO rapport 2009/TEM/R/41
K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2007, VITO rapport 2009/TEM/R/90
K. Aernouts, K. Jespers, S. Vangeel Energiebalans Vlaanderen 2008, VITO rapport
2009/TEM/R/187
K. Aernouts, K. Jespers, S. Vangeel Energiebalans Vlaanderen 2009, VITO rapport
2011/TEM/R/165
K. Aernouts, K. Jespers Energiebalans Vlaanderen 2010, VITO rapport 2012/TEM/R/154
K. Aernouts, K. Jespers, Y. Dams Energiebalans Vlaanderen 2011, VITO rapport
2014/TEM/R/4
K. Aernouts, K. Jespers, Wetzels Wouter, Y. Dams Energiebalans Vlaanderen 2012, VITO
rapport 2014/TEM/
Verplichte jaarlijkse rapportering aan VEA (netbeheerders elektriciteit en aardgas,
exploitanten WKK en hernieuwbare installaties en zelfproducenten (zie website
www.energiesparen.be)
VMM, EIL: Emissie-inventaris Lucht
Federale Overheidsdienst Economie, KMO, middenstand en energie – Algemene directie
Energie- , Petroleumbalans en Leveringen per economische sector 1990-2013, Brussel
Literatuurlijst
[24] Enquête bij de transformatie-, industriële en tertiaire sectoren door VITO, Mol,
verbruiksjaren 2005 - 2013
[25] Persoonlijke communicatie Arcelor Mittal Gent, verschillende jaren
[26] Essenscia , Federatie van de Chemische nijverheid, enquêtes met het energieverbruik van
leden Fedichem/Essenscia (verschillende jaren)
[27] ArcelorMittal Gent.Geel.Genk, jaarrapport 2013 (en vorige jaren)

Download de affiche

Caleffi International 5056

Want je wasmachine gebruikt 90% van haar energie om

Prijslijst 2015 Chaletpark Kempenbos

SCHÖNOX PL PLUS SCHÖNOX PL PLUS Standvaste

1-Bewaring - JK introductie ADD 20-8-14

Berkelbode - 10 september 2014 pagina 8

AMD-100 draadloos wit mangeetcontact