W E R K D O C U M E N T
ONDERZOEK NAAR STABILITEITSBEPALEXDE
FACTOREN VOOR TOPLAGEN VAN
GRASSPORTVELDEN
door
H.R.F. S t e r k
( p r a c t i c a n t b i j de s e c t i e B o d e m t e c h n i e k )
juli
1981-184Abw
S T E R I E
R I J K S D I E N S T
V A N
V O O R
V E R K E E R
D E
S M E D I N G H U I S
E N
W A T E R S T A A T
I J S S E L M E E R P O L D E R S
-
L E L Y S T A D
VOORWOORD
I n d i t voowoord w i l i k v o o r a l de heren L. Bakker, J . J . Boelens en
K. R i j n i e r s c e mijn dank b e t u i g e n . I k kan hen zeggen dat i k v e e l gel e e r d heb en i n v r i j w e l a l l e andere opzichten een f i j n e s t a g e heb
gehad.
Verder w i l i k een woord van dank r i c h t e n aan a l l e andere personen,
d i e op 6En of andere w i j z e meegeholpen hebben aan de totstandkoming
van d i t v e r s l a g .
INHOUDSOPGAVE
1.
INLEIDING
2 . ALGEMENE ASPECTEN VAN GRASSPORTVELDEN
2 . 1 . Eisen t.a.v. sportvelden
2 . 1 . 1 . Eisen t.a.v. grasmat
2 . 1 . 2 . Eisen t.a.v. fysisch milieu
2 . 2 . Voorbereiding bij de aanleg van sportvelden
2 . 2 . 1 . Vooraf
2 . 2 . 2 . Profilering
2 . 2 . 3 . Bezanden
2 . 2 . 4 . Bemesting
2 . 2 . 5 . Graszaad en inzaai
3 . HET ONDERZOEK
3 . 1 . Eerder verricht onderzoek
3 . 2 . Informatie rond de betrokken velden
3 . 3 . Proefplekken
3 . 4 . Werkwijze
3 . 5 . Metingen
3 . 5 . 1 . Penetrometer
3 . 5 . 2 . Tensiometer
3 . 6 . Visuele waarnemingen
3 . 6 . 1 . Hakmethode
3 . 6 . 2 . Plasvorming
3 . 6 . 3 . Grasbedekking
3 . 6 . 4 . Vlakheid
4 . VERWERKING VAN DE GEGEVENS
4.1. Computer
4 . 2 . Resultaten van het onderzoek
4 . 2 . 1 . Penetrometer
4 . 2 . 2 . Hakmethode
4 . 2 . 3 . Tensiometer
4 . 2 . 4 . Plasvorming
4 . 2 . 5 . Grasbedekking
4 . 2 . 6 . Vlakheid
4 . 2 . 7 . Toplaagdikte en U-cijfer
4 . 2 . 8 . Plassenkaarten
5 . CONCLUSIES
6 . SAMENVATTING
LITERATUUR
BIJLAGEN: 1 ) Veldsituering
2 ) Zeefanalyse
3 ) Zanddikten
4 ) Veldtoestand van week tot week
5) Plassenkaarten
6) ~omputerprogramma's
7 ) Grafieken
A. Pentrometer zode
Blz.
7
B. Penetrometer ondergrond tot 5 cm
C. Tensiometer op 5 cm diepte
D. Tensiometer op 20 cm diepte
E. Hakmethode
F. Grasbedekking
G. Plasvorming
H. Vlakheid
8 j Neerslag gegeven Lelystad
'
1. INLEIDING
Het s p e e l s e i z o e n van v e r s c h i l l e n d e v e l d s p o r t e n e n met name v o e t b a l wordt
de l a a t s t e j a r e n s t e e d s langer. Er wordt vroeger i n h e t n a j a a r begonnen
en l a t e r i n h e t v o o r j a a r g e s t o p t met h e t s p e l e n van w e d s t r i j d e n . De v e l d e n
s t a a n hierdoor vaak aan z e e r langdurig gebruik b l o o t . Daar komt nog b i j
d a t de velden n i e t a l l e e n l a n g d u r i g maar ook i n t e n s i e v e r g e b r u i k t worden.
Deze i n t e n s i e v e r e b e s p e l i n g v l o e i t v o o r t u i t h e t f e i t d a t h e t a a n t a l
sportbeoefenaars s t e r k g r o e i t en h e t a a n t a l velden p r a k t i s c h g e l i j k
b l i j f t . De reden d a t h e t a a n t a l velden n i e t evenredig met h e t a a n t a l
g e b r u i k e r s g r o e i t komt omdat ruimte voor nieuwe velden vaak b e p e r k t i s
en de grondprijzen e n aanlegkosten e r g hoog z i j n .
Om de langdurige en i n t e n s i e v e b e s p e l i n g mogelijk t e maken i s h e t van
g r o o t belang t e zorgen voor een goede t o p l a a g . Deze is voornamelijk
verantwoordelijk voor h e t we1 of n i e t bespeelbaar z i j n van een v e l d .
Op h e t ogenblik wordt i n de Flevopolders g e t r a c h t de s p o r t v e l d e n zoveel
mogelijk op de o o r s p r o n k e l i j k e meerbodem aan t e leggen. I n d i t g e v a l
wordt op de klei-ondergrond een zandtoplaag aangebracht om v e r s c h i l l e n d e ,
l a t e r t e noemen, redenen.
Gezien h e t i n t e n s i e v e gebruik werd h e t noodzakelijk na t e gaan of d e
toplagen z o a l s t o t nu t o e aangebracht, de j u i s t e s a m e n s t e l l i n g en eigenschappen hebben om s p o r t v e l d e n t e k r i j g e n d i e een g r o t e bespelingszek e r h e i d , gedurende h e t lange s p e e l s e i z o e n onder uiteenlopende omstandigheden, hebben.
Deze noodzaak om n a t e gaan hoe een t o p l a a g i n deze p o l d e r s e r u i t zou
moeten z i e n was de a a n l e i d i n g een onderzoek t e s t a r t e n met b e t r e k k i n g
t o t de t o p l a a g problematiek.
Gedurende v i j f t i e n weken, i n de maanden maart t o t en met j u n i z i j n op
een z e s t a l sportvelden t e Lelystad metingen en v i s u e l e waarnemingen gedaan met betrekking t o t s t a b i l i t e i t , v o c h t g e h a l t e en de c o n d i t i e van d e
grasmat en zode.
D i k t e van de zandlaag e n h e t humus- en lutumgehalte waren v l a k voor of
werden t i j d e n s h e t onderzoek onderzocht. Nu i s h e t zo d a t de r e l a t i e s
t u s s e n s t a b i l i t e i t en de andere genoemde parameters, r e l a t i e s kunnen
z i j n d i e een i n d i c a t i e geven welke combinatie van f a c t o r e n een dusdan i g e t o e s t a n d l a t e n z i e n d a t men onder uiteenlopende omstandigheden toch
een goed bespeelbaar v e l d heef t
Verder kan men s t e l l e n , d a t gezien de hoge kosten d i e verbonden z i j n aan
a a n l e g en onderhoud van g r a s s p o r t v e l d e n h e t eveneens van g r o o t belang
i s onderzoek i n de r i c h t i n g t e doen. Op deze manier kunnen adviezen gegeven worden zodat b i j de a a n l e g een toestand g e r e a l i s e e r d wordt d i e de
g e s t e l d e e i s e n h e t d i c h t s t benadert.
Deze e i s e n hebben b e t r e k k i n g op grondwaterstand, volumegewicht, samens t e l l i n g en a c t u e l e s t r u c t u u r t o e s t a n d van de toplaag.
De bevindingen u i t d i t onderzoek z i j n een a a n v u l l i n g voor e e r d e r gedaan
onderzoek. Combinatie van c o n c l u s i e s kan l e i d e n t o t h e t geven van goede
adviezen met betrekking t o t a a n l e g en onderhoud van g r a s s p o r t v e l d e n .
Het s p r e e k t voor z i c h d a t de aanleg zorgvuldig moet worden u i t g e v o e r d
en h e t onderhoud afgestemd wordt op de toestand van h e t v e l d .
Uitgangspunt van h e t onderzoek i s , d a t een zandtoplaag op een s p o r t v e l d
met klei-ondergrond noodzakelijk is.
Waar h e t om gaat i s : welke d i k t e moet deze laag hebben en hoeveel lutum
enlof humus moet deze b e v a t t e n .
Er z a l v e r d e r aandacht worden besteed aan e r v a r i n g met de gevolgde methodes en de g e b r u i k t e apparatuur. Eveneens wordt ingegaan op d i v e r s e
aspecten rond g r a s s p o r t v e l d e n .
.
2. ALGEMENE ASPECTEN VAN GRASSPORTVELDEN
2. 1. Eisen t e n aanzien van s p o r t v e l d e n
Een s p o r t v e l d d a t v o l d o e t aan de g e s t e l d e afmetingen h o e f t zeker n o g .
geen goed v e l d t e z i j n . E r z i j n meerdere e i s e n waaraan voldaan moet
worden e e r men van een goed v e l d kan spreken.
Deze andere e i s e n kunnen a l s v o l g t ingedeeld worden:
s p e l t e c h n i s c h e e i s e n : de hoedanigheid van h e t v e l d moet geen invloed
u i t o e f e n e n op h e t s p e l ,
veiligheids e i s
: de hoedanigheid moet zodanig z i j n d a t h e t r i s i c o
op vetwondingen zo k l e i n mogelijk i s ,
- economische e i s
: h e t v e l d moet zodanig z i j n d a t een g r o t e geb r u i k s i n t e n s i t e i t mogelijk i s ,
: h e t v e l d moet op h e t gewenste moment bespeelbaar
zijn,
: de l a s t e n per i p e i u u r moeten zo l a a g mogelijk
zijn.
Deze. e i s e n kunnen v e r t a a l d worden i n c o n c r e e t t e s t e l l e n e i s e n aan grasmat, h e t f y s i s c h m i l i e u e n h e t gebruik van sportvelden.
-
------
2 . 1 . 1 . Eisen t e n a a n z i e n van de grasmat
Hoewel een s p o r t v e l d zonder b e g r o e i i n g b e s t denkbaar i s kan toch we1
gezegd worden d a t een grasmat een b e l a n g r i j k e f u n c t i e h e e f t e n we1 om:
de reden d a t gras r e l a t i e f goedkoop i n a a n l e g i s ,
- de maaiveldsligging zo goed mogelijk t e conserveren,
. .
. . de i n f i l t r a t i e c a p a c i t e i t op p e i l t e houden,
- b l e s s u r e s t e voorkomen,
een r u s t i g e ,achtergrond t e vormen waarop de b a l goed t e z i e n is.
W i l een grasmat deze f u n c t i e s b l i j v e n v e r v u l l e n dan moet deze goed bes t a n d z i j n t e g e n invloeden voorkomend u i t s p e l , onderhoud en k l i m a a t ,
t e r w i j l de mat z i c h eveneens s n e l na e v e n t u e l e beschadiging moet kunnen
h e r s t e l l e n . Verder i s een s t e v i g e v l a k k e zode gewenst.
Tegemoetkoming aan deze e i s e n s l a a g t h e t b e s t a l s m e n gebruik maakt van
graszaadmengsels. Deze z i j n i n de r a s s e n l i j s t t e vinden.
-
2.1.2.
Eisen t e n aanzien van h e t
...........................
f y s i s c h milieu
Deze e i s e n z i j n t e s p l i t s e n i n e i s e n voor beworteling en g r o e i van h e t
g r a s en e i s e n voor h e t gebruik van h e t v e l d .
-
Eisen voor beworteling en g r o e i : A 1
h o o r l i j k diepe beworteling mogelijk
wikkeling van de jonge g r a s p l a n t e n .
weerstand zeker i n de bovenste 30 B
i n een vroeg stadium moet een bez i j n i n verband met een goede ontWat d i t aangaat mag de mechanische
40 cm geen belemnering vormen.
Een indringingsweerstand van 30 kg/cm2 i s we1 de grenswaai.de, hierboven
k r i j g e n de w o r t e l s h e t 'zeer m o e i l i j k . U i t e r a a r d z i j n zuurstof en water
z e e r b e l a n g r i j k e f a c t o r e n wat b e t r e f t de g r o e i . Het l u c h t g e h a l t e van
de grond moet temninste 7 B 10 volumeprocenten z i j n . De b e h o e f t e aan
w a t e r e n de mogelijkheid om h i e r a a n t e komen hangt af van n e e r s l a g e n
verdamping, vochthoudendheid van de grond e n bewortelingsdiepte. Het
s p r e e k t voor z i c h d a t voor een goede g r o e i voldoende water aanwezig moet
zijn.
-
Eisen voor h e t gebruik van h e t v e l d : Men kan d i t onderverdelen i n vlakh e i d , drooglegging e n t o p l a a g s a m e n s t e l l i n g .
Vlakheid:
Van een goed s p o r t v e l d i s h e t m a a i v e l d - v l a k . Grote en k l e i n e oneffen-
-
-
heden kunnen t o t b l e s s u r e s l e i d e n e n kunnen de k w a l i t e i t van h e t s p e l
n a d e l i g b e i n v l o e d e n d o o r b . v . h e t wegspringen van de b a l i n n i e t voorspelbare richtingen.
Drooglegging:
Daar i n Nederland v o o r n a m e l i j k i n h e t w i n t e r s e i z o e n van de s p o r t v e l d e n
g e b r u i k wordt gemaakt i s h e t , g e z i e n h e t n e e r s l a g o v e r s c h o t i n d i e p e r i ode, n o d i g e e n goede o n t w a t e r i n g s b e s t a n d t e r e a l i s e r e n .
Een goede d r o o g l e g g i n g k a n worden b e r e i k t d o o r middel van een d r a i n a gesysteem. De d r a i n s moeten goed kunnen l o z e n , a l s e r geen open w a t e r
aanwezig i s rond h e t s p o r t c o m p l e x d a n i s h e t c r e e r e n e r v a n z e e r a a n t e
b e v e l e n . Het onderhoud v a n d e d r a i n s w o r d t h i e r d o o r ook v e r g e m a k k e l i j k t .
De d r a i n a g e wordt ontworpen v o l g e n s d e norm d a t h e r w a t e r p e i l n i e t
hoger komt dan 0 , 5 0 m beneden m a a i v e l d , b i j een a f v o e r d o o r d e d r a i n s
van 15 mm p e r e t m a a l . Het v o l d o e n a a n d e z e e i s houdt n i e t i n d a t op
h e t v e l d geen w a t e r o v e r l a s t z a l voorkomen. W a t e r t r a n s p o r t n a a r d e
ondergrond kan d o o r s t o r e n d e l a g e n geremd worden.
Wat de omhulling van d e d r a i n s a a n g a a t , kan gezegd worden d a t i n zware
homogene gronden geen b e d e k k i n g s m a t e r i a a l n o d i g i s . I n minder samenhangende g r o n d s o o r t e n worden de d r a i n s we1 omwikkeld of b e d e k t met
f i l t e r m a t e r i a a l . Hiervoor z i j n v e r s c h i l l e n d e m a t e r i a l e n i n de handel.
M a t e r i a a l met f i j n e s t r u c t u u r z o a l s turfmolm e n p o l y p r o p y l e e n kunnen
e c h t e r , i n d i e n z e l a n g d u r i g onder w a t e r s t a a n , v e r s t o p t r n k e n .
Het w a t e r p e i l omhoogbrengen e n zo de d r a i n s onder w a t e r z e t t e n i s d a n
ook z e e r s l e c h t v o o r h e t behouden van e e n goede d r a i n a g e .
Wat h e t drainage-systeem z e l f a a n g a a t , g e l d t d a t e e n e n k e l v o u d i g systeem boven e e n s a m e n g e s t e l d s y s t e e m g e p r e f e r e e r d wordt. I n t e g e n s t e l l i n g t o t een s a m e n g e s t e l d s y s t e e m wanr d e d r a i n s op een v e r z a m e l d r a i n
l o z e n , l o o s t e e n e n k e l v o u d i g s y s t e e m d i r e c t op de s l o o t . D i t h e e f t a l s
v o o r d e l e n d a t een e n k e l v o u d i g systeem:
g e m a k k e l i j k t i j d e n s de a a n l e g t e c o n t r o l e r e n i s ,
i n h e t gebruik t e c o n t r o l e r e n i s ,
g e m a k k e l i j k e r mechanisch i s t e r e i n i g e n , e e n v o o r d e e l b i j onderhoud.
Z i j n er t o c h v e r z a m e l d r a i n s n o d i g , dan worden d i e b i j v o o r k e u r i n d e
u i t l o o p van h e t v e l d g e l e g d e n moeten voldoende c o n t r o l e p u n t e n aangel e g d worden.
S a m e n s t e l l i n g van de t o p l a a g :
Een t o p l a a g is n a a s t s t r o e f h e i d e n d r a a g k r a c h t bepalend v o o r de i n d r i n g i n g s s n e l h e i d van w a t e r en d e k w e t s b a a r h e i d van de g r a s m a t , Tevens
s p e e l t de t o p l a a g e e n b e l a n g r i j k e 1-01 b i j d e v o o r z i e n i n g van h e t g r a s
met w a t e r , l u c h t e n m i n e r a l e n . Het is e c h t e r n i e t m o g e l i j k e e n t o p l a a g
samen t e s t e l l e n , d i e t e n a a n z i e n van a 1 d e z e a f z o n d e r l i j k e a s p e c t e n
o p t i m a a l i s . Hoogstens k a n men s t r e v e n n a a r een o p t i m a a l compromis.
Z o a l s i n de i n l e i d i n g t e l e z e n i s , i s d i t onderzoek j u i s t g e r i c h t op
de t o p l a a g .
C o n c l u s i e s u i t d i t onderzoek v o l g e n l a t e r i n h e t v e r s l a g . Tot nu t o e
z i e t d e o p t i m a l e s a m e n s t e l l i n g van een t o p l a a g e r v o l g e n s Hoogerkamp
e n Minderhout (1975) e r a l s v o l g t u i t :
d i k t e t o p l a a g 5 2 15 cm; u n i f o m e g r a n u l a i r e s a m e n s t e l l i n g ; l i e f s t
v r i j van g r i n d , maar z e k e r v r i j van s c h e r v e n ;
g e h a l t e aan d e l e n ( 0 , 0 2 0 mm. ( k l e i ) max 10%;
gemiddelde k o r r e l g r o o t t e (M-50) c i r c a 0 , 2 0 mm (200 m i c r o n ) ;
o r g a n i s c h s t o f g e h a l t e 2-5%.
-
-
2.2.
Voorbereiding b i j aanleg v a n . s p o r t v e l d e n
2.2.1.
Vooraf
------
Het aanleggen van g r a s s p o r t v e l d e n v e r g t nogal wat t i j d . Het i s daarom
z e e r n u t t i g de t e r r e i n e n bestemd voor s p o r t v e l d e n t i j d i g t e r e s e r v e r e n .
Sportcomplexen moeten meteen opgenomen worden i n h e t stedebouwkundig
p l a n . De grond mag dan a l l e e n voor landbouwkundige doeleinden g e b r u i k t
worden. Men v e r k r i j g t en behoudt hiermee een goede c u l t u u r t o e s t a n d t o t
h e t moment waarop men t o t de a a n l e g overgaat.
,
Toch komt h e t e c h t e r voor d a t men met h e t voorafgaande geen rekening
houdt, waardoor ook andere u i t g a n g s p o s i t i e s z i c h voordoen.
Deze kunnen i n de I J s s e l m e e r p o l d e r s z i j n :
a. een goed g e r i j p t e grond;
b. e e n s l e c h t of matig g e r i j p t e grond;
c. e e n met zand opgespoten t e r r e i n d a t moet worden ontgraven;
d. e e n met zamd opgespoten t e r r e i n (of s l i b d e p o t ) , waarvan h e t zand
wordt ondergeploegd;
e . e e n met zand opgespoten t e r r e i n (of s l i b d e p o t ) , waarvan h e t zand
wordt afgedekt met z a v e l of k l e i .
Wat men voor de f e i t e l i j k e aanleg nog moet doen met de v e r s c h i l l e n d e
toestanden z a l hieronder i n h e t k o r t worden beschreven.
Te v e r r i c h t e n werkzaamheden:
ad. a
Een goed g e r i j p t e grond:
- aanleg van drainage of aanpassing van bestaande drainage.
B i j voorkeur u i t v o e r e n i n een droge periode;
e g a l i s e r e n van h e t t e r r e i n , gevolgd door een r u s t p e r i o d e
voor bezakking, d i e b i j voorkeur i n de w i n t e r moet v a l l e n .
I n deze r u s t p e r i o d e i s h e t verbouwen van een gewas d a t vroeg
h e t v e l d ruimt, gewenst;
p r o f i l e r e n van de t e r r e i n e n en c u l t e r e n i n droge periode;
juni, j u l i ;
- bezanden van de velden, ook l i e f s t i n een droge p e r i o d e ;
j u l i , augustus;
bemesten en i n z a a i e n ; tweede h e l f t van augustus.
-
-
-
'
-
ad. b
-
ad. c
- Metzand opgespoten t e r r e i n d a t moet worden ontgraven:
- I n enkele g e v a l l e n worden deze t e r r e i n e n geheel ontgraven.
Een s l e c h t g e r i j p t e grond:
Op t e r r e i n e n waar de grond s l e c h t g e r i j p t i s moet men voor.
of na de drainage nog 66n of meerdere j a r e n landbouwgewassen
t e l e n t o t de grond goed g e r i j p t i s .
Daarna kan h e t bovenstaande schema gevolgd worden.
-
:
D i t gebeurt namelijk a l s h e t o o r s p r o n k e l i j k e maaiveld zo'n
goede h o o g t e l i g g i n g h e e f t d a t een goede hoogteligging h e e f t
d a t een goede o n t w a t e r i n g s d i e p t e b e r e i k t kan worden.
Indien de grond nog n i e t v e r genoeg g e r i j p t i s dan i s de ond e r b genoemde handelwijze van toepassing.
Achtergebleven zandresten kunnen door ploegen met de zwaarder e grond gemengd worden.
ad. d
-
Met zand opgespoten t e r r e i n waarvan zand wordt onderploegd:
- Als zou b l i j k e n d a t na ontgraven h e t o o r s p r o n k e l i j k e maaiveld
t e l a a g l i g t voor een goede ontwateringsdiepte, dan moet h e t
zand ondergeploegd worden.
Na h e t ploegen i s een p e r i o d e nodig voor bezakking.
Verder i s ook nog zekere t i j d nodig voor de n a r i j p i n g van de
bovengeploegde k l e i .
ad. e - Met aand opgespoten t e r r e i n waarvan h e t zand wordt afgedekt met
zavel of k l e i :
Deze methode i s v r i j w e l ondenkbaar maar voor de v o l l e d i g h e i d
toch gegeven. Gezien de z e e r hoge kosten voor h e t aanvoeren
van grond moet men v e m i j d e n om op deze wijze s p o r t v e l d e n aan
t e leggen.
-
2.2.2.
-
-P-r o-f-i -l e--ring
Voor met h e t bezanden wordt begonnen'is h e t nodig de velden een bepaalde tonrondte t e geven. D i t w i l zeggen d a t de gehele l e n g t e a s i n h e t midden van h e t v e l d 15 B 20 cm.hoger komt t e l i g g e n dan de z i j l i j n e n .
Hierdoor kan hemelwater d a t n i e t s n e l genoeg kan i n f i l t r e r e n , aan de
oppervlakte wegstromen. Zo b l i j f t h e t midden van h e t v e l d , waar ook h e t
meest gespeeld wordt, h e t d r o o g s t , en worden i n g e s l o t e n l a a g t e n voorkomen.
De g r o t e r e z e t t i n g i n h e t midden van h e t v e l d t e n gevolge van de i n t e n s i e v e r e b e t r e d i n g wordt eveneens door de hogere l i g g i n g i n h e t midden
opgevangen. Verder wordt voorkomen d a t v i s u e e l de indruk z a l o n t s t a a n
dat het veld hol l i g t .
Van groot belang i s h e t d a t p r o f i l e r i n g a l l e e n onder goede t e r r e i n - en
weersomstandigheden wordt uitgevoerd. Zo wordt s t r u c t u u r b e d e r f zoveel
mogelijk voorkomen. De maanden j u n i en j u l i lenen zich i n h e t algemeen
goed voor d i t werk.
2.2.3.
-Bezanden
-------
De k l e i - en zavelgronden i n de Flevopolders en u i t e r a a r d ook daar b u i t e n ,
z i j n n i e t zondermeer g e s c h i k t om daarop een s p o r t v e l d aan t e leggen.
Deze gronden z i j n b i j n a t weer e r g glad en door bespeling worden ze zo
d i c h t g e t r a p t d a t b i j meer n e e r s l a g w a t e r o v e r l a s t o p t r e e d t . B i j drogend
weer worden deze grondsoorten hard. I n deze s i t u a t i e i s p l e z i e r i g s p e l
uitgesloten.
Om de problemen t e ondervangen wordt daarom een zandlaag aangebracht.
Hiermee wordt h e t i n f i l t r a t i e v e r m o g e n behouden, een s t r o e f s p e e l v e l d ber e i k t , een verhoogde draagkracht verkregen en wordt de s t r u c t u u r van de
ondergrond beschermd.
Voor men e c h t e r t o t h e t bezanden o v e r g a a t , d i e n t ervoor g e z o r g t t e worden d a t h e t oppervlak van de kleiondergrond een grove l i g g i n g k r i j g t .
D i t gebeurt met een c u l t i v a t o r . Reden waarom men d i t doet i s om t e voorkomen d a t h e t grensvlak t u s s e n zand en k l e i een t e g r o t e overgang voor
d e beworteling g a a t vormen en om t e voorkomen d a t de grond op d i t v l a k
dichtslaat
Het aanbrengen van de zandlaag moet onder droge t e r r e i n - en weersomstandigheden plaatsvinden. Er mag dan n i e t o v e r de grof liggende ondergrond
gereden worden en e r d i e n t voor gezorgd t e worden d a t de bodemdruk op de
grond zo l a a g mogelijk wordt gehouden.
D i t l a a t s t e was de reden d a t men t o t voor enkele j a r e n v e e l s p o r t v e l d e n
h e e f t aangelegd met behulp van smalspoor. Het zand werd dan met d e schop
verwerkt t o t een l a a g van ca. 10 cm d i k . Deze manier g e e f t een z e e r grot e g a r a n t i e d a t geen s t r u c t u u r b e d e r f o p t r e e d t t i j d e n s de aanleg. De
k o s t e n van deze methode z i j n e c h t e r van d i e n a a r d d a t deze w i j z e van bezanden n i e t meer economisch verandwoord i s .
Gezocht moest dus worden naar goedkopere manieren en zo kwam men b i j de
verwerking d.m.v. machines. I n d i t kader z i j n pogingen ondernomen met
de bezandingsmachine van de Heidemij. Deze b e s t a a t u i t e e n n a a r a c h t e r e n
k i p b a r e laadbak voorzien van een d o s e e r i n r i c h t i n g gemonteerd op h e t
o n d e r s t e l van een zogenaamde r a k e t d r a g e r , u i t g e r u s t met l a g e drukbanden
voorzien van lage nokken. Het g e v a a r t e moet e c h t e r , om t e voorkomen d a t
.
h e r doseerapparaat n i e t v e r n i e l d wordt, v o o r u i t r i j d e n . D i t h e e f t t o t
gevolg d a t over de grof g e c u l t e r d e ondergrond gereden wordt, waardoor
h e t oppervlak verpulverd en v e r d i c h t wordt, a l v o r e n s de zandlaag aangeb r a c h t i s . D i t veroorzaakt een s l e c h t doorletende l a a g op de p l a a t s van
h e t wielspoor.
Een andere manier d i e ook kosten besparend is en de bovenstaande nadelen
n i e t h e e f t i s de u i t v o e r i n g met l i c h t e b u l l d o z e r s . Rondom h e t v e l d wordt
zand g e s t o r t d a t met de b u l l d o z e r t o t aan h e t midden van h e t v e l d wordt
verdeeld. Daar s l e c h t s v i e r schuifgangen voldoende z i j n om h e t midden t e
b e r e i k e n en de b u l l d o z e r s t e e d s over h e t zand r i j d t , b l i j f t v e r d i c h t i n g
e n s t r u c t u u r b e d e r f van de ondergrond b e p e r k t .
Een nauwkeurige u i t v o e r i n g van a l l e werkzaamheden i s e c h t e r we1 van ess e n t i e e l belang voor h e t v e r k r i j g e n van een goed r e s u l t a a t . Gebeurt d i t
dan i s deze manier op h e t ogenblik de b e s t e methode voor e e n economische
verantwoorde aanleg van een g r a s s p o r t v e l d .
De eens naar voren gebrachte w i j z e w a a r b i j e e r s t 5 cm zand met de z a v e l
gemengd zou worden, waarna nog een bezanding van 5 cm v o l g t , moet afgeraden worden. Deze methode l e v e r t h e t gevaar op d a t de gemengde l a a g
d i c h t s l a a t en een " b e t o n s t r u c t u u r " o n t s t a a t .
D i t i s f u n e s t voor h e t i n f i l t r a t i e v e r m o g e n van de grond. Verder z i j n
hogere aanlegkosten en h e t g r o t e r e a a n t a l werkgangen, d i e de kans op
s t r u c t u u r b e d e r f verhogen, redenen om deze methode a £ t e raden.
U i t e r a a r d wordt aan h e t zand d a t voor bezanding g e b r u i k t wordt een bepaalde e i s g e s t e l d . Voor een zanddek meet dan 5 cm d i k g e b r u i k t men zand
met een gemiddelde k o r r e l g r o o t t e (M50) u i t h e t t r a j e c t 130-230 pm ( z i e
Qew~ch~rpsrcentage
van do rnlnsrale dslsn door da zest
f iguur I).
FlJN ZAND
GROF ZAND
I n de i n l e i d i n g wordt g e s t e l d d a t h e t uitgangspunt van h e t onderzbek een
zandtoplaag van ca. 10 cm i s . Deze 10 cm i s voortgekomen-uit ervaringen
op h e t zanddikteproefveld R 4 5 (De Jong, 1979) 10 cm i s nodig om aan
de g e s t e l d e e i s e n wat b e t r e f t s t r o e f h e i d , s t e v i g h e i d , i n f i l t r a t i e c a p a c i t e i t , waterberging e n h e t n i e t v e r d i c h t e n van de t o p l a a g en ondergrond t e voldoen. Bovendien i s gebleken d a t g r o t e r e bezandingsdikten
geen e x t r a r i s i c o ' s met z i c h meebrengen voor verdroging. De g r a s w o r t e l s
b l i j k e n n a ontkieming van h e t zaad b e t r e k k e l i j k s n e l door de zandlaag
heen t e g r o e i e n e n de onderliggende k l e i of zavel t e bereiken. E r wordt
i n h e t r a p p o r t g e s t e l d d a t de g r o e i van h e t g r a s a f h a n k e l i j k i s van de
profielopbouw odder d e zandlaag en d a t een l a a g van g r o t e r e d i k t e geen
invloed op de g r o e i u i t o e f e n t .
-Bemesting
-------
2.2.4.
B i j h e t g e s c h i k t maken van e e n t e r r e i n voor g r a s s p o r t v e l d e n behoort ook
zeker h e t op p e i l brengen van de bemestingstoestand van de t o p l a a g .
De g r o e i en ontwikkeling van h e t g r a s hangt i n s t e r k e mate af van de
bodemvruchtbaarheid.
B i j i n t e zaaien sportcomplexen worden door h e t B e d r i j f s l a b o r a t o r i u m
voor Grond e n Gewasonderzoek t e Oosterbeek de volgende niveaus geadviseerd :
F A 1 getal
; 60 (= mg P205/100 g. grond)
-
-
K getal
- MgO
gehalte
2.2.5.
; 25 (= mg K20 / I 0 0 g. grond)
; 40 (= mg MgO / I 0 0 g. grond)
Graszaad en I n z a a i
De e i s e n d i e g e s t e l d worden aan grassen voor groenvoorzieningen z i j n
voor v e r s c h i l l e n d e eigenschappen d e z e l f d e , m a r voor e n k e l e eigenschappen toch weer s t e r k v e r s c h i l l e n d .
R e s i s t e n t i e tegen z i e k t e , kou en d r o o g t e , h e t vormen van e e n d i c h t e grasmat en s t a n d v a s t i g h e i d z i j n voor b e i d e , de landbouw en andere doeleinden, gewenst. Deze andere doeleinden, z o a l s 0 . a . s p o r t v e l d e n en wegbermen, e i s e n e c h t e r i n t e g e n s t e l l i n g t o t de landbouw een l a g e grasprodukt i e om de onderhoudswerkzaamheden zo g e r i n g mogelijk t e houden.
Het g r a s op h e t toekomstige s p o r t v e l d moet aan bovenstaande e i s e n voldoen. Verder hangt h e t van h e t vochthoudend vermogen van de grond a f
welk graszaadmengsel g e b r u i k t z a l worden. De Beschrijvende R a s s e n l i j s t
voor landbouwgewassen 1981 b e v e e l t de volgende mengsels aan:
Normaal en
weinig vochthoudende
Mengsel
SV 4
Droge
gronden
SV 5
Normaal
voch thoudende
gronden
SV 7
Soort of type
Veldbeemdgras
grasveldtype
60%
50%
25%
Engels r a a i voor
sportvelden
30%
35%
75%
Timothee
10%
-
-
Roodzwenkgras met
f i j n e uitlopers
Zaaizaad kg/ha
80- 1 20
80- 1 20
80- 120
De genoemde g r a s s o o r t e n z i j n goede zodevormers, d i e i n t e n s i e f b e s p e l e n
kunnen verdragen e n tevens goed w i n t e r v a s t en s t a n d v a s t i g z i j n . Van de
bovenstaande mengsels wordt SV 7 op h e t ogenblik h e t meest g e b r u i k t .
Het g r a s v e l d t y p e vanEngels r a a i g r a s i s pas enkele j a r e n i n g e b r u i k , maar
z a l i n de toekomst w a a r s c h i j n l i j k s t e e d s meer g e b r u i k t worden. Gebleken
i s d a t h e t een goed type i s voor a l l e s o o r t e n s p o r t - en r e c r e a t i e t e r r e i nen. D i t g r a s v e l d t y p e h e e f t t e n o p z i c h t e van h e t voorheen h o o f d z a k e l i j k
g e b r u i k t e weidetype van Engels r a a i de volgende voordelen:
b e t e r e en d i c h t e r e zodevorming
- f i j n e r blad
t r a g e r e g r o e i en daardoor g e r i n g e r e maaibehoefte
- wordt minder s n e l t e lang.
-
Voor meer i n f o r m a t i e omtrent g r a s z a a d , z o a l s b.v. z i e k t e s , v e r w i j s i k
n a a r de hierboven genoemde r a s s e n l i j s t .
De meest g e s c h i k t e t i j d om i n t e z a a i e n i s we1 de nazomer. Voorjaarsinz a a i i s u i t e r a a r d ook mogelijk, maar de daarop volgende vaak droge p e r i ode kan v e e l r o e t i n h e t e t e n gooien. De jonge g r a s p l a n t e n lopen g r o t e
kans op de droge, h e t e grond t e verschrompelen. D i t kan met beregening
worden voorkomen, maar d i t b r e n g t weer e x t r a kosten met z i c h mee.
De z a a i d i e p t e voor g r a s l i g t , a f h a n k e l i j k van de z a a d g r o o t t e , t u s s e n
de 1,5 t o t 3,O cm.
3. HET ONDERZOEK
3.1.
Eerder verricht onderzoek
De titel van deze paragraaf wijst a1 op het feit dat de problemen rond
toplagen a1 vaker om aandacht hebben gevraagd.
De heren Boekel en Van Wijk hebben 0.a. over dit onderwerp het nodige
gepubliceerd. Het ging hier vaak om uitgebreide onderzoeken met veel
metingen, waarnemingen-en laboratoriumproeven, die inzicht verschaffen
in de factoren die de bespeelbaarheid van de velden beinvloeden. Het
lag niet in de bedoeling van dit rapport een literatuurstudie te maken, m a r om het rapport over dit onderzoek compleet te maken, zijn in
deze paragraaf enkele bevindingen van bovengenoemde heren in het kort
vermeld.
Het is gebleken dat de bespeelbaarheid van een veld afhangt van de
draagkracht van de toplaag. Deze draagkracht wordt weer bepaald door de
granulaire samenstelling, humus en lutumgehalte, vochttoestand van de
toplaag en wapening door graswortels.
Wat deze factoren aangaat, kan gezegd worden dat wat het zand betreft
een fijnzandige toplaag een grotere stabiliteit laat zien dan een toplaag bestaande uit grof zand. Het zand dat voor bezanden gebruikt wordt,
moet een gemiddelde korrelgrootte (M-50) hebben die binnen het traject
130-230 p valt (zie fig. I).
Kleideeltjes dragen alleen in drogere perioden bij tot verhoging van de
stabiliteit. Het is echter zo dat het competitieseizoen over het algemeen, ten opzichte van het gehele seizoen, geen lange droge perioden
kent. Alleen in het voorjaar komt vaak wat schraal, droog weer voor.
Het grootste deel van het speelseizoen is het zo vochtig dat de kleideeltjes niet of nauwelijks tot verhoging van de stabiliteit zorgen. De
stroefheid van het veld wordt eveneens minder en bovendien neemt de
doorlatendheid af en daardoor de kans op plasvorming toe.
Als norm voor lutumgehalte in zand voor bezandingsdoeleinden geldt als
max. 5% van deeltjes < 2 um en 10% <20 um. We zien dus dat van lutum
niet veel verwacht mag worden. Van humus daarentegen is, mits voldoende
verdicht, we1 een stabiliteitsverhogend effect te verwachten. Aan relatie£ hoge organische stofgehalten moet de voorkeur gegeven worden
(Van Wijk, 1980).
Het is dan echter we1 zo dat de kans op plasvorming toeneemt naar mate
de dichtheid en het organische stofgehalte groter worden. Volgens
Van Wijk past op een slecht doorlatende grond een schrale toplaag met
max. 4% organische stof het best. Op een matig doorlatende grond wordt
6% organische stof als grens gesteld en op goed doorlatende gronden
wordt een maximum van 8% nog toelaatbaar geacht.
Dit alles uiteraard als aan de grenswaarden van volumedichtheid is voldaan (zie ook.Van Wijk).
De uitspraak van Boekel, dat een verhoging van 0 tot 3 1 4% organische
stof in de bovenste laag in een tweetal jaren best mogelijk is, zegt
ons dat men zich bij de aanleg van een veld goed moet bedenken of het
aanbrengen van een toplaag met veel organische stof nodig is.
De draagkracht van de toplaag is eveneens afhankelijk van de vochtigheidstoestand. Deze toestand is buiten de hydrologische eigenschappen
van de toplaag zelf afhankelijk van het weer, de toplaagdikte, de drainage en het type ondergrond. Vooral de laatste beinvloedt de vochtigheidstoestand van de toplaag in hoge mate.
Het is duidelijk dat een vochthoudende toplaag en ondergrond met een
goede doorlatendheid de voorkeur heeft. Een dichte grasmat maar vooral
ook een goed ontwikkeld wortelstelsel leveren een grote bijdrage aan de
mechanische sterkte van de toplaag. Op schrale toplagen heeft het gras
vaak veel moeite om de zandkorrels goed vast te leggen. Verdichting tot
hogere volumedichtheden is op zulke toplagen een goed middel om meer
stevigheid te krijgen.
In toplagen met meer humus enlof lutum hebben de graswortels door hun
betere ontwikkeling aanmerkelijk minder moeite om de gronddeeltjes bij
elkaar te houden. Maar aan klei en organische stof kleven zoals gezegd
ook de nodige bezwaren.
3.2. Informatie over de in het onderzoek betrokken velden
Het zand voor de toplagen werd verkregen uit de zanddepots die op verschillende plaatsen in Lelystad aanwezig waren. Dit zand is afkomstig
uit het IJsselmeer tussen de Flevo Centrale en het Enkhuizerzand. Door
het "wassen" van het zand in de transportbakken, en door het afvoeren
van het slib op het stort werd tevens een gedeelte van de fijnere zandfracties weggespoeld waardoor het in de zandopspuitingen en depots aanwezige zand een grof en schraal karakter heeft gekregen. Voor zeefanalyses wordt verwezen naar bijlage 1 . 1 .
Gezien het feit dat van lutum, buiten de droge tijd om, weinig stabiliteitsverhogend effect verwacht mag worden, wordt de aandacht bij dit
onderzoek sterk op de invloed van humus gericht. Dat het luturngehalte
niet bij dit onderzoek betrokken is, had als voordeel dat de veldwaarnemingen in Lelystad verricht konden worden.
De toplagen van de grassportvelden in de stedelijke gebieden van de
Flevopolders kunnen als volgt gekarakteriseerd worden:
- dunne grofzandige toplagen, die humus- en lutumarm zijn;
- dunne grofzandige toplagen, die humushoudend en lutumarm zijn;
- dikke grofzandige toplagen, die humus- en lutumarm zijn;
- dikke grofzandige toplagen, die humushoudend en lutumarm zijn.
Op basis van gegevens uit het werkdocument "Zandlaagdikten van sportvelden in Lelystad" en het tijdstip waarop de velden zijn aangelegd,
zijn een zestal voetbalvelden gekozen waarop de hierboven omschreven
toplaagtypen voorkomen.
Tabel I. Voor het onderzoek in aanmerking komende veldgedeelten
Humushoudende
dunne toplaag
S.V.L.
Unicum
Stator
l
~umushoudende' Schrale dunne
dikke toplaag
toplaag
Schrale dikke
toplaag
.z
1 .Z
-
N = noordelijk veldgedeelte
Z = zuidelijk veldgedeelte
W = westelijk veldgedeelte
De cijfers corresponderen met de veldnumers in bijlage 2.
De oudste velden in Lelystad worden aangetroffen op het sportcomplex
van S.V.L.,,het sportpark Langezand in wijk 1 . 7 . 2 . Deze velden zijn in
1969 aangelegd op de oorspronkelijke meerbodem en bij de aanleg voorzien van een zandtoplaag. Het zand werd d.m.v. smalspoor op het veld
gebracht en met de hand verspreid.
In de loop der jaren zijn op de velden een aantal topdressingen met
zand uitgevoerd om de door humificatie glad geworden grasmat weer stroef
te maken. Ondanks deze dressingen, mag verwacht worden dat het organische
stofgehalte in de toplaag, in vergelijking met later aangelegde sportterreinen, hoog is. Op dit complex zijn twee situaties gekozen, nl. een
dunne humushoudende en een dikke humushoudende toplaag.
Op het in1974 aangelegde sportveldencomplex van V.V. Unicum in wijk
2.2.7. van Lelystad zijn de velden m.b.v. een bulldozer of de zgn.
"raketdrager" van de Heidemij van een zandlaag voorzien. Op alle velden
komt hetzelfde type toplaag voor en we1 een dunne humushoudende toplaag.
Daar de toplagen hetzelfde zijn, was het niet nodig meer dan 6En veld
bij het onderzoek te betrekken. Gekozen is voor een veld met een toplaag
met een zeer gelijkmatige dikte. De bezanding van dit veld geschiedde
met de genoemde machine van de Heidemij.
De jongste in gebruik zijnde velden worden bespeeld door de V.V. Stator
en zijn te vinden op het complex Archipel in wijk 1.2.4. Er zijn hier
een drietal terreinonderdelen te onderscheiden, nl.:
- 2 hooggelegen velden
- 2 middel hooggelegen velden
- 1 laaggelegen veld.
A1 deze velden zijn met een bulldozer bezand en hebben allemaal een dikke toplaag, die, met uitzondering van de twee hooggelegen velden, schraal
te noemen is.
Op de hooggelegen velden is getracht het organkche stofgehalte van de
toplaag te verhogen door het opbrengen van compost, voorafgegaan door
prikrollen. Na het opbrengen van de compost is er gesleept met als doe1
de compost in de, door het prikrollen verkregen, holten te krijgen.
Zodoende worden de volgende situaties op dit complex aangetroffen:
- een dunne schrale toplaag
- een dikke schrale toplaag
- een dikke humushoudende toplaag..
Van elk van deze typen is een veld bij het onderzoek betrokken. Voor de
toplaagsamenstelling wordt verwezen naar bijlage 2 en voor de toplaagdikten naar bijlage 3.
3.3. De proefplekken
Op de in tabel I genoemde veldgedeelten zijn zoals is aangegeven in
Van Wijk 1981 drie plekken aangewezen om metingen en waarnemingen te
doen. Deze plekken zijn zodanig gesitueerd dat de betredingsgraad van
de plekken loopt van extensief bespeeld (1) via matig bespeeld ( 2 ) tot
intensief bespeeld (3). Op deze manier wordt een redelijk totaalbeeld
van de gedragingen van het veld onder verschillende omstandigheden verkregen.
De afmetingen van de proefplekken zijn 5 x 5 m (fig. 2).
I
575-
1
I . .
o
I
I
-
34;
Fig. 2. Locatie van de drie proefplekken op een veldhelft.
3.4. Werkwijze
Om een goede indruk te krijgen van de invloed van de toplaagdikte en
toplaagsamenstelling op de stabiliteit en het vochthoudend vermogen van
deze laag was het noodzakelijk per parameter een vrij groot aantal metingen en een aantal visuele waarnemingen te verrichten gedurende een
vrij lange aaneengesloten periode.
De waarnemingen werden wekelijks door dezelfde persoon uitgevoerd op.
een vaste meetdag. Op elk proefvak werden dan alvorens de ietingen te
doen de visuele waarnemingen gedaan.
Daarna'werden metingen verricht met de penetrometer en de priktensiometer. De verzamelde gegevens werden na elke meetdag op een computerbandje
weggeschreven om verwerking van de gegevens aan het einde van de periode
eenvoudiger te maken.
3.5. Metingen
Zoals in het voorgaande vermeld is, zijn er tijdens de waarnemingsperiode metingen met betrekking tot stabiliteit en vochtgehalte van de
toplaag gedaan. Deze werden resp. gemeten met een penetrometer en een
priktensiometer.
3.5.1. Penetrometer
-----------De penetrometer of toestel van Barendtse (fig. 3) is een door diverse
instanties veelvuldig gebruikt meetinstrument, waarmee op snelle en eenvoudige wijze de indringingsweerstand van de grond gemeten kan worden.
Deze weerstand is een maat voor de mechanische sterkte van het gemeten
object.
.,..:.. ;,..
:
De zogenaamde penetrometerweerstand wordt gebruikt voor het vaststellen
van de berijdbaarheid of bewerkbaarheid van bouwland, de draagkracht
van grasland, de doorwortelbaarheid van toplagen en de bespeelbaarheid
van sportvelden. Het indringingselement van de gebruikte penetrometer
heeft een conusvorm. De tophoek is 60° en het basisoppervlak is 2,5 cm2.
Deze conusvorm is afgeleid van de grondkegel die wordt gevormd wanneer
de grond onder een ronde plaat wordt samengedrukt. (Schematisch voorgesteld in fig. 4).
Voor het bepalen van de weerstand van de grond wordt de conus, die met
een stang verbonden is met een manometer, met constante snelheid in de
grond gedrukt tot de gewenste diepte bereikt is. De mate van weerstand
die de grond en wortels geven, is eenvoudig op de manometer a£ te lezen.
In dit onderzoek werden per proefvak vijf zodemetingen (tot ongeveer 2
cm) en vijf metingen tot 5 cm gedaan.
3.5.2. Tensiomgigg
Met een tensiometer kan gedurende korte of langere tijd de vochtspanning in de grond op een bepaalde diepte gemeten worden.
Voor de vochtmetingen tijdens de meetperiode werd gebruik gemaakt van
de zgn. priktensiometer (fig. 5). Deze heeft, ten opzichte van de meer
gangbare tensiometer, het voordeel dat geen stationaire opstelling vereist is.
Op sportvelden is gezien de wekelijkse bespeling een stationaire opstelling ook onmogelijk. De priktensiometer is dan ook een zeer handig apparaat waarmee, in niet a1 te droge tijden, snel en eenvoudig vrij betrouwbare gegevens verkregen worden.
Het werkingsprincipe van een tensiometer is als volgt: nadat met het
bijbehorende boorinstrument een gat tot de gewenste diepte gemaakt is,
wordt het aan de onderzijde van de tensiometer zittende keramische potje
in de grond gebracht. Dit potje is doorlatend voor water en bij zeer hoge vochtspanningen (800-900 cm waterkolom) ook voor lucht.
Het potje is, via een volkomen gesloten met water gevulde buis, verbonden met een manometer waarop de onderdruk af te lezen is. Doordat het
potje doorlatend is, ontstaat er een evenwicht tussen de vochtspanning
in de grond rondom het potje en de vochtspanning in de gesloten buis.
Op de manometer is nu af te lezen welke onderdruk heerst.
De gebruikte tensiometer is ook nog uitgerust met een stelschroef zodat
het evenwicht versneld in te stellen is, hetgeen in drogere gronden aanzienlijk tijdbesparend werkt.
Als de tensiometer niet gebruikt wordt, staat deze in een houder waarin
onderin een sponsje zit. Het is van groot belang dat dit sponsje nat
blijft om te voorkomen dat het potje droog komt te staan. Het is nodig
de houder nu en dan uit te spoelen om gronddeeltjes te verwijderen. Aangezien het sponsje in de houder en de tensiometer met water gevuld zijn,
spreekt het vanzelf dat de hele unit vorstvrij bewaard wordt.
Evenals bij de weerstandsmeting werden op elk proefvak tien metingen gedaan. Dit gebeurde alleen op wat grotere diepte, vijf maal op 5 cm en
vijf maal op 20 cm diep. Op 5 cm diepte was het meten in erg droge tijden een moeilijke zaak. Het duurt erg lang voor het evenwicht ingesteld
is en het gevaar dat er lucht via het potje binnen komt, was ook groot.
Verder is op deze geringe diepte in losse grond de tensiometer moeilijk
staande te houden en is een goed contact tussen het potje en de omringende grond ook erg moeilijk te realiseren. In vrij droge gronden
wordt hierdoor het meten met dit apparaat steeds moeilijker.
Wat het keramische potje betreft, kan gezegd worden dat het veelvuldig
in contact komen met zand aanzienlijke slijtage teweeg brengt. Het in
voorraad hebben van reserve potjes is daarom zeer aan te bevelen. Contact met stenen en andere scherpe voorwerpen in de grond en het laten
vallen van de tensiometer kunnen tot beschadiging van het potje leiden.
Gezien het feit dat deze beschadiging de metingen min of meer kunnen
beynvloeden, moet men hierop bedacht zijn en het potje regelmatig controleren.
Deze zgn. "Quick Draw" tensiometer wordt door de Californische Soil
Moisture Equipment Corporation gefabriceerd en is inmiddels ook in
Nederland re krijgen. Voor verdere informatie wordt verwezen naar de
handleiding in de literatuurlijst.
3.6. Visuele waarnemingen
Tijdens de aanwezigheid op de velden zijn een viertal visuele waarnemingen gedaan. Deze hadden betrekking op stabiliteit, plasvorming, grasbedekking en vlakheid. Elk proefvlak werd op deze punten beoordeeld.
Daarna werd het gehele veld bekeken en ook hier van werd de toestand
kort beschreven (zie bijlage 4).
3.6.1. Hakmethode
----------
De bepaling van de stabiliteit door middel van de hakmethode is gebaseerd op de visuele stevigheidswaarneming zoals weergegeven in Boekel
1972 (zie ook fig. 6).
De stevigheid met deze methode wordt bepaald aan de hand van de diepte
van de indruk van een stevig op de grond gedrukte schoenhoek en ingepast in een schaal van 1 tot 10, waarin 1 zeer instabiel en 10 zeer
stabiel betekent.
Diepe i n d r u k , g e r i n g e stevigheid, beoordel i n g = 4
Mat ige stevighe i d ,
beoordeling = 6
3.6.2. ---------Plasvorming
Uiteraard speelde de plasvorming alleen een rol in of na een periode
met neerslag. Hierbij werd voor de beoordeling van de proefvakken een
aantal criteria gehanteerd.
Deze criteria zijn als volgt:
Omschrijving
-
droog
-
soppig
zeer soppig
plasvorming
Codecijfer voor de computer
- vochtige bodem
- 'iets soppig
Voor de verwerking met de computer kregen deze omschrijvingen een codecijfer. Deze code is achter de beoordelingcriteria weergegeven. In het
begin van de meetperiode zijn, na langdurige regenval, van alle velden
de aanwezige plassen op papier gezet. Dit is weergegeven in bijlage 5.
3.6.3. Grasbedekking
-----------Het verloop van degrasbedekking gedurende het speelseizoen kan naast
een indicatie voor de bespelingsgraad, ook een indruk geven over de geschiktheid van toplaag en het onderliggende profiel voor de ontwikkeling van de grasmat en graszode. Dit is dan ook de reden dat de beoordeling van de dichtheid van de grasmat in het onderdeel visuele waarnemingen is opgenomen. Hierbij zijn tijdens het onderzoek de volgende
beoordelingsnormen genomen:
Omschrijving
-
matig gesloten
-
zeer hol
Bedekkingspercentage
gesloten
- praktisch gesloten
- iets hol
- hol
- kaal
Codecijfer computer
100
100-70
100-70
70-50
50-30
30- 5
5- 0
3.6.4. Vlakheid
-------De opname van vlakheid diende om de totaalindruk van een veld te complementeren. Een niet vlakke ligging van het veldoppervlak kan een indicatie zijn voor instabiliteit van een bepaalde plek. Oneffenheden op
grote schaal worden veroorzaakt door ongelijke nazakking na en fouten
tijdens de aanleg van het veld.
Vlakheid op kleine schaal, het zgn."klein effect" wordt echter veroorzaakt door de bespeling van het veld, hier wordt tijdens het beoordelen dan ook op gelet.
Als beoordelingscriteria werden de volgende omschrijvingen gebruikt:
Omschrijving
- goed
- redelijk
- matig
- vrij slecht
- slecht
Codecijfer voor de computer
4. VERWERKING VAN DE GEGEVENS
4.1. Computergedeelte
Voor het verwerken van de meetcijfers m.b.v. de computer werden een
vijftal programma's geschreven (bijlage 6). Dit zijn STORE, PRINT en
PLOT programma's. Programma- en meetgegevens werden opgeslagen op een
cassettebandje. De meetgegevens werden elke week op een aparte file
weggeschreven. Aan het einde van de meetperiode werden met de plotprogramma's de grafieken getekend die het verloop van de metingen over de
vijftien weken per veld laten zien.
De gebruikte computer is van de firma Hewlett-Packard, een tafelcomputer van het type 9830 A. Door deze computer aan te sluiten op de
plotter, een 9862 A, kon met de juiste programma's meetgegevens verwerkt worden tot een grafiek.
4.2. Resultaten van het onderzoek
Daar verwacht wordt dat het humusgehalte de meeste invloed heeft op de
stabiliteit van de toplaag, worden de velden eerst aan de hand van het
geanalyseerde humusgehalte verdeeld in drie groepen
- groep A - SVL 1 en SVL 5
- groep B - Stator 2 en Unicum 1
- groep C - Stator 4 en Stator 5.
De beide velden uit elke groep worden eerst met elkaar vergeleken wat
betreft de stabiliteit. Hierbij zijn eerst enkel humus en grasbedekking
betrokken.
De stabiliteit blijkt vooral uit de penetrometerwaarden en in mindere
mate uit de hakmethode. De eerste vergelijking is dan ook op basis van
de penetrometerwaarden gedaan.
Hierna worden alle velden a.h.v. deze penetrometerwaarden met elkaar
vergeleken. Daarna worden echter niet meer per groep, ook de andere metingen vergeleken.
4.2.1. Penetrometer
-----------Om uit de lange waarnemingsreeksen tot een meer overzichtelijke en goede vergelijking te kunnen komen, zijn tabellen gemaakt met een frequentieverdeling voor de penetrometerwaarden (tabel 2 en 3 ) . Als maten voor
deze verdeling zijn de normen van Van Wijk aangehouden. Deze vond voor
proefplek I een indringweerstand van 10 kgIcm2 acceptabel en voor de
meer intensief bespeelde velddelen 12 tot 14 kg/cm2.
De frequenties zijn uit de grafieken gehaald die het verloop van de gemiddelde penetrometerwaarden per proefplek over de gehele meetperiode
weergeven (zie bijlage 7).
In de tabellen 2 en 3 zijn verder humus, lutum, U-cijfer, toplaagdikte
en grasbedekking opgenomen.
Tabel 2. Frequentieverdeling penetrometerwaarden zode
Veld
SVL 1
SVL 5
Stator
Unicum
Stator
Stator
2
1
4
5
2
1
Proefvak
G
U
H
L
D
G
7.9
8,3
9,3
7,6
9,9
9,3
48
47
40
49
46
46
7,7
3,4
1,6
1,2
0,2
0,3
1,l
1,6
0,8
0,6
0,8
0,7
12
12
19
8
15
10
2
6
I
6
0
0
3
2
0
6
I
1
U H
L
3
G
D
10 5 6,1495,41,610
7 6 7,2 49 4,8 1,0 12
14 13 6,9401,40,714
16,7461,40,610
3
14 12 7,3 39 0,4 0,3 1 1
14 12 8,O 42 0,4 0,6 1 1
5
3
11
11
6
4
6
9
4
3
2
2
1
3
6
8
3
3
U H
L
D
5,1564,81,013
4,9 54 3,4 0,8 15
4,5471,41,015
2,8501,00,7 9
6,4 41 0,5 0,6 9
6,3 45 0,5 0,5 1 3
2
5
11
11
1
3
2
12
1
2
10
5
12
7
I
3
1
0
I
u
N
Tabel 3. ~ r e ~ u e n t i e v e r d e l ipenetrometerwaarden
n~
ondergrond tot 15 cm
I
I
Proefvak
Veld
U
SVL 1
SVL 5
Stator2
Unicum 1
Stator 4
Stator 5
G
U
H
L
D
H
'L
2
D
48 7,7 1,l 12
47 3,4 1,6 12
401,60,819
49 1.2 0,6 8
46 0,2 0,8 15
46 0,3 0,7 10
U H
I
2
2
8
0
6
1
4
9
5
4
3
= grasbedekking (waarderingscijfer)
=
U-cijfer
= humusgehalte (procenten)
= lutumgehalte (procenten)
= toplaagdikte (in centimeters)
L
D
0 49 5,4 1,6 10
7 2 494,81,012
0 - 0 40 1,4 0,7 14
2 .-0 0 46 1,4 0,6 10
II
1
0 390,40,311
6 4 0 42 0,4 0,6 1 1
13
9
4
7
U
0
0
13
I0
13
9
1
I
14
14
1
1
2
4
1
4
1
1
H
L
56 4,8 1,O
54 3,4 0.8
47 1,4 1,O
501,00,7
0 41 0,5 0,6
0 45 0,s 0,s
4
5
0
0
D
13
15
15
9
9
13
0
0
0
11
1
1
7
12
6
0
12
1
15 1 1
14 7
3 0
2 0
3 0
2
0
Groep A
Op proefplek I is SVL I ondanks een lagere bedekkingsgraad iets stabieler dan SVL 5. Het verschil is niet groot, maar mogelijk zorgt het hogere humusgehalte hier voor een betere stabiliteit.
Proefvak 2 laat zien dat SVL 5 meer stabiel is. De humusgehalten liggen
hier vrij dicht bij elkaar dus zou hier de hogere bedekkingsgraad verantwoordelijk moeten zijn voor de hogere penetrometerwaarden.
SVL 1 heeft op proefvak 3 weer een hogere stabiliteit dan op SVL 5 . Een
hogere bedekkingsgraad en een hoger humusgehalte zijn naast een waarschijnlijk grotere dichtheid op SVL 1 verantwoordelijk voor de betere
stabiliteit. De dichtheid wordt hier, hoewel niet gemeten, toch genoemd
omdat duidelijk de indruk is ontstaan dat SVL 1 een grotere dichtheid
bezit.
Groep B
Vergelijken van proefvak 1 op Stator 2 en Unicum 1 dan zien we dat de
betere grasbedekking op Stator 2 een grotere stabiliteit veroorzaakt.
Dit was tijdens het meten ook duidelijk merkbaar. Het scheuren van de
zode was duidelijk hoorbaar en de ondergrond gaf ook duidelijk minder
weerstand (zie tabel 2 en 3 proefvak 1 voor Stator 2). Op Unicum gaf
de zode lang niet zoveel weerstand.
Proefvak 2 van deze twee velden laat zien dat humus en grasbedekking
praktisch gelijk zijn. De penetrorneterwaarden zijn hier dan ook gelijk
aan elkaar.
Ook op proefvak 3 zien we dat de penetrometerwaarden van de twee velden
vrijwel gelijk zijn, hoewel op Stator 2 het humusgehalte iets hoger is
en de bedekkingsgraad een stuk beter is. Dat de penetrorneterwaarden
toch gelijk zijn, kan het gevolg zijn van veel wortelresten op Unicum I.
Bovendien bleek tijdens het onderzoek dat ook op Unicum op proefvak 3
de toplaag, hoewel ook hier niet gemeten, door de bespeling vrij dicht
was. De povere grasmat kan hier de verdichting optredend door het spel
niet voldoende opvangen. Het minder worden van de bedekkingsgraad
vloeit weer voort uit de beschadiging door bespeling.
Groep C
Als laatste vergelijken we Stator 4 en 5. Op proefvak I blijkt dat de
penetrometerwaarden gelijk zijn ondanks de iets betere bedekkingsgraad
van Stator 4.
Op proefvak 2 is Stator 5 stabieler, dit kan weer als een gevolg van
de hogere bedekkingsgraad gezien worden.
De penetrometerwaarden op proefvak 3 lopen eveneens nief ver uiteen. Op
beide velden kwamen op dit proefvak zeer zwakke plekken voor. De zode
was zeer slecht ontwikkeld en was erg slecht bestand tegen bespeling en
in het bijzonder in droge perioden. Het was daarom goed dat op deze twee
velden in vergelijking tot de andere vier de bespelingsintensiteit lager
was. Voor een goede vergelijking in dit onderzoek is het echter jammer
dat de omstandigheden wat de bespeling betreft niet gelijk zijn geweest.
Bekijken we nu alle velden naast elkaar over alle proefvakken dan blijkt
wat betreft de stabiliteit van de zode, gemeten met penetrometer, dat de
velden met een vrij hoog humusgehalte SVL 1 en 2 het beste zijn. Daarna
Stator 5, 4 en 2 en als laatste Unicum 1 .
Vooral de proefvakken 2 en 3 zijn op de laatste vier velden veel slechter dan SVL 1 en 5, de normen van Van Wijk in achtnemend. Ook moeten
we weer bedenken dat Stator 4 en 5 minder bespeeld zijn geweest.
Bekijken we nu de tabellen 2 en 3 , dan kan vrij goed gezien worden hoeveel invloed grasbedekking, humus en dichtheid o p d e stabiliteit hebben.
Proefvak laat zien dat hier de SVL velden het beste zijn. Het humusgehalte moet hier de grootste rolspelen. De Stator velden zijn ondanks
het lagere humusgehalte eveneens vrij goed. Vergelijken we op deze velden ven proefvak 1 de zode- en ondegrondmetingen dan zien we dat de
zode duidelijk een grote invloed heeft en dat het Unicum veld zwak is.
Voor de proefvakken 2 en 3 geldt voor de ondergrond dat op de SVL velden de hoge dichtheid, veroorzaakt door humus en bespeling, de bepalende factor is.
Op Unicum geldt dit in mindere mate ook, hoewel het aandeel van de humus een stuk minder is, voor proefvak 3 .
De Stator velden laten duidelijk een te zwakke ondergrond zien. De binding van de zanddeeltjes is te klein. Dit is het gevolg van te weinig
humus en een slecht ontwikkeld wortelstelsel. Zonder humus kan de toplaag onder invloed van bespeling niet genoeg verdicht worden, dit heeft
lage penetrometerwaarden als gevolg.
'I
4 . 2 . 2 . Hakmethode
.
.
De stabiliteit van de velen is tijdens dit onderzoek ook d.m.v. de hakmethode bepaald. Vooral op de meer intensief bespeelde plekken laat
deze verband zien met de penetrometer (zie grafieken in bijlage 7A en
7E). Daling of stijging van de.hakcijfers zijn echter niet zo drastisch
als bij de penetrometer. Vergelijken we bijlage 7E, 7F en 7G met elkaar, dan zien we dat op de extensief bespeelde plekken de hakwaarde
sterk afhankelijk is van de bedekkingsgraad en vochtgehalte. Op de meer
intensief bespeelde velddelen neemt de rol van het gras,af en die van
de dichtheid toe. Velden met veel humus, en hierdoor onder invloed van
bespeling een grotere dichtheid, hebben op de proefvakken 2 en 3 hogere
waarden voor de hakmethode dan de humusarme minder stabiele toplagen.
Nu de velden aan de'hand van de genoemde methoden zijn bekeken, worden
ze nu aan de hand van de andere waarnemingen vergeleken.
4 . 2 . 3 . Tensiometer
De grafieken van bijlage 7C en D, die de gemiddelde tensiometerwaarden
gedurende de meetperiode weergeven, laten ons zien dat de waarden tussen de verschillende proefplekken entussen de velden onderling niet
erg veel verschillen. Dit wijst erop dat in deze perioden weinig verschil in vochtspanningen op de velden was. Een niet meetbare periode
betreft de weken 6 t/m 8. In deze weken waren de velden zo droog, dat
geen goed contact tussen het tensiometerpotje en de grond gemaakt kon
worden. Dit trad het eerst op in de zandige toplaag. De insteltijd
werd eveneens te lang. Het eerste had tot gevolg dat de waarden niet
betrouwbaar waren, het tweede dat per proefvak gezien de beschikbare
tijd maar QQn meting gedaan kon worden. Bovendien waren er velden de
gehele dag in gebruik i.v.m. een toernooi, waardoor het veld niet onderzocht kon worden.
Er kan we1 gezegd worden dat uit de tensiometerwaarden blijkt dat de
Stator velden 4 en 5 droger en waarschijnlijk ook eerder droog waren
dan de andere vier velden. Dit komt zeer waarschijnlijk door het lage
humusgehalte waardoor deze velden een lager vochthoudend vermogen hebben, een andere reden zou een zeer goed doorlatende ondergrond op deze
twee velden kunnen zijn. Dit laatste blijkt we1 uit het feit dat er
in natte perioden geen of weinig plasvorming plaats vond (zie bijlage
5).
4.2.4.
Plasvorming
Ook is de vochtigheid van de toplaag op visuele wijze vastgesteld. De
waarden zijn te vinden in bijlage 7G onder de kop "plasvorming". Bij
parameter is plasvorming niet alleen beoordeeld op werkelijke plasvorming, zoals de naam suggereert, maar ook op de visueel geschatte
vochtigheid (zie 3 . 6 . 2 . ) .
De grafieken laten zien dat alleen in de eerste drie weken de humusrijke velden natter zijn dan de humusarme velden. De beoordeling van
de "plasvorming" is evenals de andere visuele waarnemingen subjectief,
maar omdat de beoordeling steeds door dezelfde persoon geschiedde, kan
aangenomen worden dat de waarden goed vergelijkbaar zijn.
Wat betreft het vochtgehalte van de toplaag kan gesteld worden, dat dit
vooral invloed heeft op de plekken waar intensief gespeeld wordt. Als
het vrij nat is dan zijn de plekken met een hoge dichtheid enlof veel
humus is het nadeel wat stabiliteit betreft. Ook blijft het water op
deze velden langer staan met alle gevolgen vandien. De velden met een
schrale toplaag hebben hier geen last van en zijn.in vochtige perioden
vrij stabiel. In drogere tijden zijn ze echter duidelijk instabiel,
hetgeen we1 blijkt uit de penetrometerwaarden.
4.2.5.
Grasbedekking
De grasbedekking is een belangrijke, maar niet enige factor voor een
goede stabiliteit. Dit blijkt b.v. als SVL I bekeken wordt. Vergelijken
we van dit veld de bijlagen 7A en 7F dan zien we dat hoge penetrometerwaarden samen kunnen gaan met een vrij lage bedekkingsgraad.
Worden ook de andere velden bekeken dan blijkt we1 dat het midden van
het veld in de lengterichting de meest interessante plek is om dit criterium te bekijken.
In tegenstelling tot wat op SVL 1 geconstateerd is, kan een redelijke
bedekkingsgraad ook samengaan met lage penetrometerwaarden en dus
slechtere stabiliteit. De oorzaak hiervan moet gezocht worden in de
slecht ontwikkelde zode. Vooral in droge tijden lag op Stator 4 en 5
de zode op het middenveld 10s. Horizontaal hebben de grasplantjes we1
binding met elkaar, hoewel dit bij extreme droogte ook teniet gaat.
De vertikale verankering door graswortels is echter niet of nauwelijks
aanwezig. De wortels kunnen zich in dit schrale zand niet goed ontwikkelen. Hieruit mag geconcludeerd worden dat naast een dichte grasmat
een goed ontwikkeld en diep wortelend wortelskelet zeer belangrijk is
voor het behouden van een goede stabiliteit.
4.2.6.
Vlakheid
De vlakheid van de velden, een gegeven die de mate van beschadiging
door de bespeling aanduidt, is ook weer,hoewel zo objectief mogelijk
bekeken, een subjectief gegeven. Toch is het in zekere zin waardevol.
Wordt het verloop van de vlakheid bekeken (bijlage 7H) dan mag gesteld
worden, dat alle velden gedurende de meetperiode vlak tot redelijk vlak
varen. Of dit op Stator 4 en 5 eveneens het geval geweest zou dijn bij
een grotere bespelingsintensiteit is gezien de droogtegevoeligheid van
deze velden nog een vraag. De intensief bespeelde plekken waren in geval van een toernooi tijdens de droge periode zeer waarschijnlijk in
zandbakken veranderd.
Worden de grafieken van de vlakheid met die van de grasbedekking vergeleken dan zien we dat de vlakheid niet alleen door de grasbedekking
wordt bepaald. Op intensief bespeelde velden waar de grasmat vaak matig is, is de vlakheid toch goed. Op deze plaatsen spelen de dichtheid
en het achtergebleven wortelskelet een grote rol. De dichtheid houdt
weer verband met het humusgehalte. Vooral op Stator 4 en 5 is goed aan
te tonen waarom de vlakheid daar niet geweldig was. Humus en daardoor
dichtheid en een goed wortelstelsel ontbreken.
4.2.7.
Toplaagdikte en U-cijfer
Bekijken we nu bijlage 3 dan blijkt dat de twee SVL velden, die het
beste uit het onderzoek te voorschijn komen, toch sterk in dikte verschillende toplagen hebben. Het goed of slecht zijn van een veld moet
dus niet in de toplaagdikte gezocht worden, maar is vooral afhankelijk
van het humusgehalte.
Of het U-cijfer ook invloed heeft, blijkt niet erg uit het onderzoek.
De Stator velden hebben over het algemeen wat grover zand dan de andere
drie. Van Wijk heeft gevonden dat grover zand een grotere verdichting
ondergaat bij dezelfde belasting dan fijn zand. Maar ook hij vond dat
organische stof zeer duidelijk een belangrijke bijdrage levert aan de
mechanische sterkte van zand. We zien op Stator 4 en 5 we1 grof zand
maar erg weinig humus, dus kan gezegd worden dat de conclusie van
Van Wijk hier ook van toepassing is.
4.2.8.
Plassenkaarten
Uit bijlage 5 blijkt dat veel humus en/of grote dichtheid in natte tijden verantwoordelijk zijn voor veel plasvorming. Naast deze twee factoren spelen ondergrond en de manier waarop een sportveld aangelegs is
en de weersomstandigheden tijdens die aanleg een grote rol. Vooral dit
laatste is van toepassing op Unicum 1.
5. CONCLUSIES
Hoewel de opzet van het onderzoek niet zodanig uitgebreid geweest is,
dat uit de resultaten exacte richtlijnen omtrent de samenstelling van
de toplaag gegeven kunnen worden, verschaft het toch we1 inzicht in de
aspecten die de bespeelbaarheid van sportvelden beinvloeden. De factoren hebben direct of indirect verband met elkaar en kunnen dus niet
zonder meer 10s van elkaar gezien worden. Ze zullen in dit hoofdstuk
dan ook tot een soort algemene conclusie verwerkt worden.
Zoals verwacht, bleek van humus een groot stabiliteitsverhogend effect
uit te gaan. Het is namelijk zo dat humus grote invloed op enkele andere voor de stabiliteit belangrijke factoren heeft. De dichtheid
neemt bij hoger wordend humusgehalte toe. Dit is vooral op de intensief bespeelde velddelen, waar de grasbedekking tijdens het verloop van
het competitieseizoen sterk gereduceerd wordt, zeer belangrijk.
Grasgroei en wortelontwikkeling, beide ook belangrijk voor een goede
stabiliteit, nemen eveneens toe als het humusgehalte hoger wordt. Een
goed ontwikkeld wortelskelet zorgt voor een goede wapening van de topLaag. Het humusgehalte heeft eveneens invloed op het vochthoudend vermogen van de toplaag, hetgeen vooral in droge perioden een rol gaat
spelen. Een nadeel van een hoger humusgehalte (v.b. Stator 1 en 5) en
een daardoor vaak dichtere toplaag, is dat het infiltratievermogen
sterk afneemt, waardoor de kans op plasvorming in erg natte perioden
toeneemt.
Uit het onderzoek valt ook te concluderen, dat de toplaagdikte en het
U-cijfer op zich geen bepalende factoren zijn voor de stabiliteit van
de toplaag. Het bleek dat veldgedeelten met een vrij dikke toplaag en
met een hoog humusgehalte we1 een goede bespeelbaarheid bleven vertonen.
Gesteld kan worden dat humus, dichtheid, vocht, gras en wortels de belangrijkste factoren zijn voor het behouden van een goede stabiliteit
en dus van een goede bespeelbaarheid gedurende het speelseizoen.
6. SAMENVATTING
Het feit dat het aantal sportvelden niet evenredig toeneemt met het
sterk groeiende aantal sportbeoefenaars, brengt met zich mee dat de bestaande velden langduriger en intensiever worden gebruikt.
Deze grotere belasting betekent een fikse aanslag op de kwaliteit van
de velden. De gebruiker stelt van zijn kant weer hoge eisen t.a.v. de
bespeelbaarheid. De grote belasting en deze hoge eisen waren de aanzet
dit onderzoek te starten met als doe1 te onderzoeken welke samenstelling en eventueel ook welke dikte een toplaag van een grassportveld
moet hebben om een hoge bespelingsintensiteit te kunnen verdragen.
Op zes verschillende sportvelden te Lelystad zijn in dit kader gedurende vijftien weken metingen en waarnemingen verricht m.b.t. de stabiliteit van de toplaag. Per veld werden op drie proefvakken de metingen
gedaan. Deze vakken varieerden in bespelingsintensiteit van extiensief
tot intensief.
Bij het onderzoek nam het humusgehalte een centrale plaats in, omdat
dit criterium de meeste invloed op de stabiliteit uitoefent.
Aan het einde van de meetperiode werden de meetcijfers m.b.v. een computer tot grafieken verwerkt, waaruit de conclus'ies zijn voortgekomen
dat dichtheid, vocht, gras en graswortels in combinatie met een vrij
hoog humusgehalte de bepalende factoren zijn voor een goede bespeelbaarheid. De invloed van de toplaagdikte is, mits de toplaag een bepaalde hoeveelheid humus bevat, van weinig invloed.
LITERATUUR
Bakker, L. en
De Lange, G.
1980
: Zandlaagdikte van de sportvelden in
Beuving, J.
1981
: Invloed van conusafmetingen op de pene-
Boekel, P.
1972
: Onderzoek naar de stevigheid van de top-
Boekel, P.
1978
De stevigheid van de toplaag van sportvelden in de herfst en winter. Rapport
17-78. Instituut Bodemvruchtbaarheid.
Boekel, P.
1979
: Verbetering van de stevigheid van gras-
Lelystad.
Werkdocument R.1J.P. 1980-62 Abw.
trometer.
Instituut voor Cultuurtechniek en Waterhuishouding, Wageningen ( indruk).
laag van sportvelden in de gemeente
Haren in de winter 1970/1971. Rapport
4-72. Instituut Bodemvruchtbaarheid.
sportvelden. Landbouwkundig Tijdschrift.
91(4):92-98.
Huesmann, P.J., De Jong, K.G.,: Aanleg en onderhoud van grassportvelden.
R.1J.P.-rapport 1980-30 Abw.
De Rood, H. en Rijniersce, K.
1980
1981
: 56e Beschrijvende Rassenlijst voor land-
bouwgewassen. R.I.V.R.P. Wageningen.
: Operating instructions for the quick
draw Soilmoisture Probe. Model 2900
Series E.
Jong, K.G. de
1979
: Het zanddikteproefveld R 45 1970J1976-
Knaap, W.C.A. van der
1980
: Bespeelbaarheid van grassportvelden met
Loos, P., Segeren, W.A. en
Voortman, B.R.
1967
: Inrichting, aanleg en onderhoud van sport-
Niemeijer, W.J.
1970
: De bruikbaarheid van zand bij de aanleg
Stuurman, F.J. en Touwen, L.
1967
: Bezanding van sportvelden op kleigrond.
.
Stuurman, F J.
Stuurman, F.J.
1970
opzet, uitvoering, verzamelde gegevensten behoeve van het sportveldonderzoek.
R.1J.P.-rapport 1979-21 Abw.
een duinzandbovengrond.
Stichting voor bodemkartering,
Wageningen, rapport no. 1404.
velden in de IJsselmeerpolders.
Flevobericht no. 53 R.1J.P. Zwolle.
van sportvelden.
Tijdschrift Kon. Heidemij: 438-441.
Tijdschrift Kon. Heidemij: 166-176.
: Berging van water en doorlatendheid van
de toplaag.
Tijdschrift Kon. Heidemij: 81,3:70-75.
: Dikke bezanding van grasspportvelden.
Tijdschrift Kon. Heidemij: 166-176.
: Het gebruik van organische meststoffen
Versteeg, W.
1970
Versteeg, W.
1972
bij de aanleg van sportvelden 11.
Tijdschrift Kon. Heidemij: 20-25.
: Zand voor sportvelden.
'
~ijdschriftKon. Heidemij: 363-37 1.
Vos, H.
1971
: Grassen voor groenvoorzieningen.
Wijk, A.L.M. van en
Beuving, J.
1975
: Bespeelbaarheid van sportvelden.
Wijk, A.L.M. van en
Beuving, L .
1975
: Bodemtechnische ontwerpen voor speel-
Wijk, A.L.M. van
1973
: De extra bezandingsdikte nodig voor
Wijk, A.L.M. van
1980
: Playing conditions of grass sports
Groen nr. 4, blz. 84-88.
Instituut voor Cultuurtechniek en Waterhuishouding.
en ligweiden en trapvelden.
tijdelijke berging van water in de toplaag van sport- en recreatieterreinen.
fields.
Zeefanalyses en toplaagkartering sportvelden 0 . Flevoland
% v.d. stoofdr. grond
Veld
Laag
CaCo
Humus
C
analyse
Lutum
Zand
subfracties v.h. zand in %
U
16
50
50
75
75 105
--135
150
150
210
210
300
300
420
420
600
600 850 1400
850 1400 2000
% v . d . stoofdr. grond
Veld
Laag CaC03
Humus Lutum Zand
C
analyse
Unicum 1.1
1.1
1.2
1.2
1.3
I .3
0-5
>5
0-5
>5
0-5
>5
2.2
3.1
2.2
3.0
2.7
2.6
1.2
0.2
1.4
0.1
1.0
0.2
0.6
0.7
0.6
0.5
0.7
0.5
SVL
0-5
>5
0-5
>5
0-5
>5
0-5
>5
0-5
>5
0-5
>5
0.7
0.7
0.8
1.3
0.9
1.8
1 .O
1.5
0.8
1.7
0.7
1.5
7.7
0.8
5.4
0.7
4.8
1.2
3.4
0.3
4.8
0.5
3.4
0.5
1.1
0.8
1.6
0.8
1.0
2.7
1.6
1.1
1.1
1.2
1.2
1.3
1.3
5.1
5.1
5.2
5.2.
5.3
5.3
1.1
1 .O
1.2
0.8
1.4
Bijlage 3.Toplaagdikten van de bij het onderzoek betrokken velden.
M
.'
4-++
SVL I
UNICUM I
-I
STATOR 4
-.I- -*
toplaag dikker dan I3 cm
I
toplaag dunner dan 13 cm
I
*__f_
noorden
SVL 5
Totale veldtoestand van week tot week gedurende de gehele meetperiode
van SVL I - zuid
13-3-1981 : Doelen kaal, middenveld hier en daar een kale plek. Tussen
de doelen in de grasmat iets hol. De rest van de mat matig
gesloten. Vrij veel paardebloemen. Veld goed vlak en redelijk stevig.
17-3-1981 : Als 13-3-1981, alleen mat iets meer gesloten.
24-3-1901 : Als boven, alleen mat minder gesloten en een steviger veld.
31-3-1981 : Als boven, alleen steviger veld.
7-4-1981 : Als boven, hier en daar beginnende oneffenheden door het
spel. Geprikrold, gesleept en gewalsd.
14-4-1981 : Doelen en midden-stip kaal. Doelgebieden erg hol. Tussen de
doelen is het veld ook aan de holle kant. De niet-intensief
bespeelde plekken praktisch gesloten. Ook weer beschadigingen door spel. Vrij veel onkruiden. Stevig veld. Veld is
gemaaid.
21-4-1981 : Als de 14e april. Gras erg zwak en makkelijk 10s te schoppen. De zode zelf is wat steviger. Kleur van het gras erg
licht groen met veel geel.
28-4-1981 : Doelen, uitloop keeper en midden-stip kaal. In het veld
hier en daar kale plekken. Tussen de doelen iets hol tot
hol. De rest van het veld praktisch tot matig gesloten.
Beschadigingen nog we1 te zien, maar komen bij. Veld is
vrij vlak en stevig. Veld is nat door beregening, dus lijkt
beter dan het is, er zijn vrij veel gele plekken.
6-5-1981 : Kale plekken als de 28e april. Grasmat is dichter geworden.
De dode grasdelen (door de competitie) zijn nog we1 te
zien, maar het veld herstelt zich duidelijk. Goed vlak en
stevig. Nog steeds veel paardebloemen.
12-5-1981 : Als de 16e mei. Gras breidt zich goed uit, op de matig begroeide plekken duidelijke uitbreiding van de pollen. Mat
heeft een mooie groene kleur. Er werd gemaaid.
19-5-1981 : Na regenbui, plasvorming in doelgebied. Nog steeds uitbreiding grasmat en paardebloemen. Kort geleden gemaaid. Rest
als de 12e mei.
26-5-1981 : Mooie mat, op de doelen en enkele plekken in het veld na
gesloten. Zode niet overal erg stevig. Dode plekken geheel
hersteld.
2-6-1981.: Als de 26e mei. Kale plekken worden kleiner. Het aantal
paardebloemen niet. Weer beschadiging door spel.
9-6-1981 : Herstel werkzaamheden.
16-6-1981 : Doelen, na omspitten uiteraard kaal. Veld geprikrold, gesleept en er is gezaaid. Er lijkt veel op het veld gereden
te zijn.
Bij SVL wordt het meeste aan de verzorging van de velden
gedaan.
Torale veldtoestand van week tot week gedurende de gehele meetperiode
van SVL 5 - zuid
13-3-1981 : Doelen en midden-stip kaal. Tussen de doelen matig gesloten
tot iets hol. Rest van het veld matig gesloten. Redelijk
stevig en goed vlak.
17-3-1981 : Als boven, alleen iets steviger.
24-3-1981 : Mat over het hele veld minder gesloten. Veld we1 %steviger
als de 17e maart.
31-3-1981 : Als de 24e maart.
7-4-1981 : Als de 31e maart.
14-4-1981 : Doelen en midden-stip kaal. In het doelgebied stukgetrapte
plekken. Op het veld hier en daar open plekken. Vrij veel
verbrande (bruine) plekken in het gras. Vlak veld. Mat
langs de randen gesloten tot praktisch gesloten. Midden
veld matig gesloten tot iets hol.
21-4-1981 : Als de 14e april. Er zijn geen schroeiplekken meer en de
mat is licht groen en er zijn veel losgetrapte grasdeeltjes.
28-4-1981 : Doelen en midden-stip kaal, 10s zand. Mat langs de lijn
praktisch tot matig gesloten. Middenveld iets hol tot hol.
Veld is erg droog, vrij hard en redelijk vlak. Zode is snel
10s te trappen. Beregeningsinstallatie werd in gereedheid
gebracht.
6-5-1981 : Als de 28e mei. Er is nog veel dood materiaal te zien, maar
het veld is zich duidelijk aan het herstellen. Stevig, vlak
veld.
12-5-1981 : Zeer duidelijke uitbreiding van het gras. Kale plekken zijn
nog we1 aanwezig maar worden kleiner. Grasmat veel dichter
als de 6e mei.
19-5-1981 : Als de 12e mei. Uitbreiding van paardebloemen.
Gemaaid.
26-5-1981 : Doelen en midden-stip nog kaal. De rest van het veld gesloten tot praktisch gesloten. Veld stevig en vlak. Moet gemaaid worden. Veel paardebloemen. Waarschijnlijk met verticulteermachine bewerkt.
2-6-1981 : Als de 26e mei. De kale plekken worden steeds kleiner. Paardebloemen!
9-6-1981 : Als de 2e juni. Paardebloemen!
16-6-1981 : Kale plekken bewerkt. Stevig moei vlak veld. EEn van de zich
het best herstellende velden.
Bijlage 4.3
Totale veldtoestand van week tot week gedurende de gehele meetperiode
van Unicum I - zuid
: Doelen en plekken in de middencirkel kaal. Tussen de doelen
grote holle stukken. Vrij stevig en goed vlak. Grasmat langs
de lijnen matig gesloten. Echte speelterrein hol. Veel onkruid.
: Als de 13e maart. Iets steviger.
: Minder stevig en grasmat minder gesloten als de 17e maart.
: Als de 24e maart. Grasmat weer dichter.
: Als de 31e maart. Slecht gemaaid.
: Doelen, uitloop keeper en middenstip kaal.
Hier en daar open zand kuilen. Middenveld hol, langs de randen praktisch tot matig gesloten.
: Doelen mu1 zand. Tussen de doelen erg hol, wortels en gras-
resten. Grasmat voor de rest tot matig gesloten. In het middenveld is de zode snel 10s te trappen. In de hoeken van
het veld veel paardebloemen.
: Als de 21e april. Zode weer redelijk stevig. Beschadigingen
hersteld zich. Nog grote gele plekken. Er is beregend.
: Kale plekken nog steeds hetzelfde. Hoewel het veld zich her-
steld zijn de verschroeide plekken nog we1 te zien. Nog veel
losgetrapte grasdelen te zien. Middenveld nog matig hol met
kale plekken. Rest van de grasmat gesloten tot matig gesloten. Stevig, vlak veld met hier en daar gaten (konijnen?).
: Als de 6e mei. Moet gemaaid worden.
: Na regenbui: in doelgebieden plasvorming. We1 uitbreiding
van het gras, maar op het intensief bespeelde veldgedeelte
gaat het gras langzaam. Weer slecht gemaaid.
: Doelen en middenstip kaal. Gras breidt zich goed uit. Middenveld nu matig gesloten. Vrij stevig vlak veld. Nog steeds
veel paardebloemen en weer slecht gemaaid.
: Als de 26e mei. Moet gemaaid worden.
: Veld is geprikrold. Kale plekken van zand voorzien. Grasmat
waar weinig gespeeld wordt gesloten. De rest tot matig hol.
Nog veel paardebloemen en ander onkruid.
: Kale plekken hersteld en met prikkeldraad afgezet. Tussen
de doelen doorgezaaid. Vlak en vrij stevig. Nog veel onkruid.
Dit veld zag er gedurende de meetperiode, vergeleken met de
andere vijf velden het meest onverzorgd uit.
Bijlage 4.4
Totale veldtoestand van week tot week gedurende de gehele meetperiode
van Stator 2 - west
13-3-1981 : Doelen en stip kaal. Grasmat langs de lijnen praktisch gesloten. Middenveld matig gesloten tot hol. Redelijk stevig
en goed vlak.
17-3-1981 : Als de 13e maart. Alleen iets steviger.
24-3-1981 : Als de 17e maart. Alleen middenveld sommige plekken nog holler.
31-3-1981 : Als de 24e maart. Mat wat meer gesloten.
7-4-1981 : Als de 31e maart. Hier en daar konijnegaten. Wordt gemaaid.
14-4-1981 : Doelen en middenstip nog kaal. Langs de lijnen gesloten tot
matig hol gesloten. Tussen de doelen aan de holle kant.
Gras zelf mooi groen. Stevig vlak veld. Op sommige plaatsen
is de zode echter vrij zwak.
21-4-1981 : Als de 14e april. Begin van dode plekken. Op de holle plekken is de zode erg zwak.
28-4-1981 : Doelen, uitloop keeper en stip kaal 10s zand. Redelijk groene mat weinig dode plekken. Mat gesloten tot hol in het
midden. Goed vlak en redelijk stevig.
6-5-1981 : Als de 28e april. Dode resten nog we1 te zien. Duidelijke
sporen van het spel.
12-5-1981 : Als 6 mei. Grote verbrande plekken, heeft duidelijk water
nod ig .
19-5-1981 : Doelen, uitloop en middenstip kaal. Verbrande plekken a1
goed hersteld. Tussen de doelen pollerig, matig gesloten
tot enige meters van de lijnen. Rest praktisch gesloten
tot gesloten. Stevig, vlak veld.
26-5-1981 : Als 19 mei. Verbrande plekken verdwenen. Uitbreiding van
het gras. Is gemaaid.
2-6-1981 : Kale delen nog steeds kaal. Gras breidt zich gestaag uit.
Open plekken zeer zwak.
9-6-1981 : Als verleden week. Groei gaat toch niet zo snel als ik verwacht had.
16-6-1981 : Doelen en andere kale delen bewerkt en met prikkeldraad afgezet. Middenveld doorgezaaid en was matig gesloten. De
rest praktisch gesloten tot gesloten. Vlak en stevig veld.
Totale veldtoestand van week tot week gedurende de gehele meetperiode
van Stator 4 - zuid
13-3-1981 : Doelen onder de lat kaal. Grasmat gesloten, in het midden
hier en daar matig gesloten. Stevig en vlak veld.
17-3-1981 : Als de 13e maart.
24-3-1901 : Als de 17e maart. Alleen wat minder gesloten.
31-3-1981 : Doelen onder lat kaal. Grasmat praktisch overal gesloten.
Stevig en goed vlak.
7-4-1981 : Doelen onder lat kaal, penaltystip uitgetrapt. Gesloten
grasmat. Gras wordt gemaaid.
14-4-1981 : Doelen onder de lat kaal. In het doelgebied stukgetrapte
plekken. Grasmat gesloten tot praktisch gesloten met hier
en daar open plekjes. Vrij veel bruine (verbrande) plekken,
voor de rest vrij groen van kleur. Goed vlak.
21-4-1981 : Doelen onder de lat kaal. In het doelgebied losgetrapte
plekken. Grasmat als de 14e april. Hier en daar bruine banen (bulldozer spoor?). Goed vlak en vrij stevig alleen in
de buurt van de middencirkel is de zode zwak.
28-4-1981 : Als de 21e april, m a r lijkt wat beter.
6-5-1981 : Doelen en plekken in het doelgebied kaal. Grasmat gesloten
tot praktisch gesloten. Tussen de doelen matig gesloten
plekken met vrij zwakke zode. Goed vlak en buiten genoemde
plekken stevig. Redelijk groen, veld hersteld zich.
12-5-1981 : Als de 6e mei, maar het veld krijgt weer last van het droge
weer.
19-5-1981 : Doelen kaal. Mat over het algemeen gesloten, ziet er vrij
goed uit. Vrij stevig en vlak. Hier en daar in het midden
wat zwakke zode.
26-5-1981 : Als de 19e mei. Moet gemaaid worden en in het midden enkele
holle plekken met zwakke zode.
2-6-1981 : Als de 26e mei. Holle plekken zijn matig gesloten geworden.
9-6-1981 : Doelen omgespit. Vrij vlak en redelijk stevig veld. In het
midden zwakke zode. Het veld is waarschijnlijk met de verticulteermachine bewerkt. Overal losgetrokken stukjes zode.
Vooral in het midden was de schade vrij aanzienlijk.
Op deze plaats is de zode altijd a1 wat zwak geweest omdat
de wortels niet goed aan de gang kwamen, de zode ligt hier
en daar helemaal 10s. De bewerking van het veld met deze
machine heeft volgens mij dan ook meer vernield dan goed
gemaakt. Voor een betere infiltratie was de bewerking ook
niet nodig geweest omdat het veld zeld in zeer natte tijden
geen wateroverlast kent.
16-6-1981 : Bewerkte plekken met prikkeldraad afgezet. Midden doorgezaaid. Grasmat gesloten tot praktisch gesloten. In het midden nog kwetsbare plekken. Gras heeft een geelgroene kleur.
Totale veldtoestand van week tot week gedurende de gehele meetperiode
van Stator 5 - noord
13-3-1981 : Doelen en middenstip kaal. Veld langs de lijnen gesloten,
de rest is matig gesloten. Stevig en vlak veld.
17-3-1981 : Als de 13e maart.
24-3-1981 : Wat minder gesloten en minder stevig.
31-3-1981 : Doelen en middenstip kaal. Van doe1 tot doe1 iets hol. Redelijk vlak en goed stevig.
7-4-1981 : Als de 31e maart. Hier en daar uitgetrapte rulle plekken.
Wordt gemaaid.
14-4-1981 : Doelen rul zand. In het doelgebied en tussen de doelen vrij
veel stukgetrapte plekken. Veel bruine (verbrande) plekken.
Zode buiten de hoeken van het veld om, snel 10s te trappen.
21-4-1981 : Als de 14e april. Bruine plekken groter. Zode zeer zwak.
Het veld heeft erg veel last van de droogte.
28-4-1981 : Als de 21e april. Geen uitbreiding bruine plekken.
6-5-1981 : Kale plekken als voorheen. Veld gaat goed vooruit. Verbrande
plekken vertonen veel nieuw gras. Zode op enkele uitzonderingen na, vrij stevig.
12-5-1981 : Grote achteruitgang, het veld heeft dringend behoefte aan
water. De bruine plekken komen weer op. Zode hier en daar
zwak.
19-5-1981 : Tijdens regen. Doelen en plekken in het veld en doelgebied
kaal. Veld hoofdzakelijk gesloten. Op minder gesloten plekken na goed stevig en vlak.
Gras doet het goed met deze regen. Is gemaaid.
26-5-1981 : Mooie grasmat, op de doelen en enkele andere plekken aangesloten. Dode plekken hersteld, de zode is echter niet
overal even stevig.
2-6-1981 : Als de 26e mei.
9-6-1981 : Doelen bewerkt. Dekale plekken en kuilen heeft men
daar van zand voorzien. (Waarom niet alle kuilen?).
is vrijwel gesloten op enkele open plekken na dus.
veld is met de verticulteermachine bewerkt en deze
ook hier en daar meer kwaad dan goed gedaan.
hier en
De mat
Ook dit
heeft
Voor Stator 4 en 5 geldt, dat wanneer zich een vrij lange
droge periode voordoet en de velden niet berekend worden,
beide velden kaal en stuk bespeeld worden omdat de wortels
slecht ontwikkeld zijn.
i
Bijlage 5.Plassenkaarten,opname
t i
Verklaring van de tekens:
n m e r proefplek
. ;. .
2 0
plas
noorden
11-3-1981.
Bijlage 5-blad I
N
SVL 1
t
t
B i j l a g e 5-blad 2
SVL 5
ti.
B i j l a g e 5-blad 3
B i j l a g e 5-blad 5
STATOR 2
STATOR 4
;
r
B i j l a g e 5-blad 6
Bijlage 5-blad 7
STATOR 5
B i j l a g e 6.Computerprograma's.
TIE
.
b4 R
NR.
NR.
NR.
VELDb{UIIIIERS GEOEII HET ~,'OLI;Et~IDE H6N:
1
2
3
4
NR. 5
NF;:. 15
1
4R 7
NR. 8
1
4R $3
NF.'. 18
NR 1 1
1.1R 1 2
bIR. 1:3
bIR.14
t.jR. 15
1.4 R 1I5
t,4 R 17
EIR. 1::;
.
.
..
..
B i j l a g e 6-blad 1
Is
IS
IS
IS
HE T
HET
HET
HET
IS HET
I S HET
I:j HE T
IS HET
IS HE T
I S HET
Is HE T
I S HE T
I S HET
HET
I:;
I!:HET
IS HE T
I5; t i E T
I S HET
P RI:I E F I;H I::: I 111P s L 1 z I? 11
1
PF:UEF1.)HC:: 2 I:IP :.;'dl- 1 Z l J I I i
PRiiEFtm/HC:: 3 f:P
l
S')L 1 Z U I D
PRiIEF1?'HC: 1 1:IF :I;'v'L 5 ZIJID
PROEF','Ht:: 2 1P
I: !;'b'L 5 Z l J I D
PRilEF1.)HI::: 3 1P
:l
::;'$L 5 Z l j I D
P R i lE F!) HI:: 1 111P I?14. IC LII.1 1 2 I? I11
PRllEFVHt:; 2 o r IJ~.II~~M I zljIn
P R 111E F1-:'HI::::3 111F' I?14. IC I?Pi 1 2 I? I11
PRiIEF'r.'HI:: 1 DF' !;THTilR 2 LmJE:jT
P F: i l E F 'r.' H I::: 2 I:I F' ;:I T H T I:I E: 2 L,J E;: T
P R [I E F I,) fi I::::3 111F' ;:I T HT 111R ;) LmIE: ;: T
FFc7EF',IHf:: 1 13F STHTOR 4 Z L I I U
PROEF',;HC:: 2 CIF' :!;THTOF: 4 2:l.l:l:D
F'RDEF1\!HI::: 3 DF' :;THTl:lF
4 ;:Il..l:[:1:1
P F:0 E F '\,H I:::1 111F' I::T;FI T O R 5 1.4I:i I:::IR D
P F;I:I E F H b: 2; l:i f I::;:T HI' 111L: 5 1.4 I:::II:::I I:
F R I I E F ~ I H K :3 13F !,:;IHT'I~R 5 f..101:::11;:I:1
DHTIJM:
DHTIUM:
DHTIlM:
D HT l i PI :
DHTljII:
DHTIUII:
DHTLIII:
DATUM:
DHTUI.1:
DHTIjI.1:
DHTIjI.1:
DHTIUM:
DHTIJPI:
D RT I?PI :
DHTIJt.1:
13
17
24
:31
7
14
21
1*3;:1
:I:p3:::1
:I;1 9 8 1
: :1
1 ,3:; 1
4 1q:3j.
4 1'3;:1
4 Im3;:31
2 3 4 lm?;:;j.
6 5 1,$@1
1 2 5 lm3:31
1'3 5 ls3;::1
26 5 1,381
2 g 1,3;;;1
'3 6 1 9 : 1: 1.
1 6 6 1,:1::>,1
... ,-, ..
::
B i j l a g e 6-blad 2
1 0 CIjI.1 D I C I I r F ' S C E ; ?18]rlIlSCgy 1 E : ] r ) : ~ ! ~ [ f ; r 1 ~ : ] g T 5 ; I :16~, : ] j i , , / I [ : I 1131
fi~
2[i REN F I L E HF:. B
:3@ REI.I 1NLEZEt.I I;EC;E',)Eb.I$; '\,fib1 6 !~F'i:lE:'l::yE:L.:I::IEb] 1:t.I L.,,E~l,-'.(!:;'TfiI:l
4 0 HE11 NF;
1 ? 2 E 14.
I;.I t.4 D E
O E F F'L E K 1:: E1.l <I 1::' !iii;\l L, :I, I,j :I: D
5 0 REM 14. F(
4 "Jt.4
6 fl~,.;:
E;I EL. i~
i:i
I:! I:::I I,? ::lm)L,, ':I. :!:IJ 1 11
4
0
111(:IF: l,.jt.4 1. 1: I,) Pl 1 2;I,,) I1
1
'3 fl L. ;:!
7 r 8 E 1.4
6 0 R E 11 t.4 R
7 0 REP1 IIf?.l E l r 1 l E1-l 12 fll-!;; 4 8 'r,l:iClF: STH"I::OF: 2: 1,JE:;"r
l:3 9 14 E 1.4 15 fl L,;:! 4 0 111IllE: !:;::.I::fi "I::I:{ F: +!, ?:I,,) 1 :l
8 0 RE H 14. f?
ij RE 11 t,i R
1 ci 17 E 14. 13 fl L ;! 4 0 I$) [I 12 F: !;;;;'I' fi "I::I:! F: ;: b.1 I:::I(:I F:1
1
1 0 0 DISF' " F I L E " ;
i1 0 It . 4 ~ 1nc~ ~l 1
1 2 0 DI!SP WEEt:::" ;
1'30 INPLIT DL2 I
1 4 8 D I S p "DRG";
1 5 0 IHPIJT DC 3 1
160 nISp u
~
~
~
~
~
"
i
1 7 0 It.IPUT DL 4 1
1 8 0 I l I S P ".JRflR";
1 9 0 IHF'UT DL 5 1
E F: i:I ~ i1:: <;: F':i F: T 1' : .1 .I::Ifl: i..j "
2 0 0 p f;: I 1.4 'r " T 0 P L fi fi G o 1.111
.I ,", 1 "bJEEt;:: " 7 ~ : ~ ; u ~.I,),~. :"'l;li::~','IIlI:
' .i.: : ' , ,...
",;.:I:l':,;uo,,F:
2 1 0 FQRNfiT " F I L E : " ? F ; > .. 1 C''..'
2 2 9 LdRITE ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ : l : : l [ ~ ] ~ : l : : l [ ~ ~ ~ ~ ~ I l [ : ~ ; ] ~ ~ l [ ~ ~ :
2:38 PRINT
2 4 8 PRINT
2 5 0 F'f?IHT
pEHE~~F:(:)~1E"II~RbJf:lAF:nl~:t..i7
!f; + z(j:l::lE"
2 5 0 PR It.4T './ELI:I "
2 7 0 F'F:IbIT "t,IR."
2 8 0 PF:IFIT
2 9 0 FCIR I=I 'ri:l 18
3 0 0 DI!;P "'#:'EL.. DEIF?. " ;
3113 INPUT P C 1 9 1 1
3 2 0 n I ! p - 5 ZODE[E"I::I E ( G E : ~ , ~;"
3:30 It,iPlJT ~ [ ~ ~ I ] ~ ~ [ ~ ~ ~ I ~ ~ F ~ ' [ : ~ : ~ ~ I ~
3413 FlIRNflT F3. O r F 8 . 1 1 4F.7. I
3 5 8 14 F: IT E I:: 15 :: GJij ::I p [ 1 I :I3 fzmL 2 3 I 1 p c ;: :I: '1 I:::' [ (:I. I::I f::' I:: 5 1, ::I !,' : :1 I:: ,;; :I: ::I
3 6 0 PRINT
3 7 0 D IE;p " t.10; 1 I :1 ; 1 : 1: ; ? ,Jfi :C 1, !, 1 4 E: E, 1. '' I;
3 8 8 It.4PI.IT C1
3 9 0 IF 1:1=1 "rHEt.4 3 i j i j
4 8 8 NEXT I
4 1 0 PRIt.IT
4 2 0 PRIt,IT "
F:, F
..1.4 1:...: "1::1;; 1:l E: " 1 I:; [,I~1 ,:::II?'1,;l;:1; k.1 ;.f ):. <I1.1 lI1E 1;: ; :1 k; bl1
1 'r ..,' E;
4 3 0 PRINT "'*/EL.:l::I"
4 4 8 PF: INT " 14. F: "
4 5 0 PRINT
4 6 0 FOR I = l Ti11 18
4 7 0 IiI!:;p "(*)ELDt.IR. ;
4 9 8 IbIF'lJT 111C 1 1 I
E F?E
,;I I:I 14. 111l l E"I" :[ bl I::;;E b.1 ;
4 9 8 D I5;P '' 5 111t.4 11
5 0 8 Ibi PIJ T 111[ 2 1 1 ] > l1: [ :?j; 3 :[ ::I 1 1:::l[: (::I. I 5 1:::l[: Ei :I: 3 y !.::II:, Ci 7 :I: I
5 10 PIR IT E ( 15 :34 0 l:i c 1 :I: 1 3 I: [: ;: !# I1 i::l [ :: !, I ::I :, I:::I[: <$ I3 I::![: i: 1: I:I [ ti !# j: 1
5 2 8 PRIt.IT
5 :3@
I;' P " t.1 I);I : 1: U E I:::: T :[ E:;I ,;:, .,,) f j = 1 t.4 E I:::,.... ::::: (3 " ;
5 4 8 IHF'U'T I::?
5 5 8 I F [ : 2 = l THtit,i 470
5 6 4 t.IE:,::T I
5 7 F'HIt.4'1::
5 8 0 F'RIt.IT
1, ; 1: 1 1 1:: 1 : 1 1 ; 1 1 5 1:; pi :[:I :[ 1:; p
5 9 6 PF:It.IT "'~/ELI:I"
6 0 0 PF:It,IT "t.IR."
6 1 0 FOR 1 = 1 TO 15:
6 2 0 D I S P "\rEL.DbIR. " ;
6 3 0 It.4PUT ::.::[ 1 1 I1
6 4 0 D 1SF' 5 TE 1.15; 1 t:l E 'I" Ei: 1: CJ fi fi f;; :I::IE 11 "I" I:::I' 1 lif; 1;: pl 111I li:::f " ;
6 5 0 I P I,J'T ;. [ 2 I1 ;,: c ;: I::I ::.::c 1' I :I ::.:: I,:5 !, :I: 1 !, ::.::I,. 6 I1
6 6 8 FORIlH'T F 3 . 8 9 FT. I, r 4Ft:;. 1
[: 6g :I: ::I
6 7 0 W F: IT E ( 12; j 6 6 ::,:: [ 1 7 1: 1 9 ::,:: [ 2: I1 ::,:: [ : :$ !, 1 ] :, :>:: [: ,:$ 7 1 : 1 ::,::[ 5 7 I
6 8 0 PF:It,iT
6 '3 0 D 1 P " 14. [I ;I :I 111RE; E: [: T I ;: 'I:' .A fi = 1 1.4 6: E: ::::: I.1' ' ;
.
.
.
..
'8)
'8)
"
-0
.
J ~ ~ ~ l
"
"
,
,
, ,
:.
, ,
.
"
,
,
,
$;
n
,
"
,
,
,
,
"
"
"
,
,
):
, ,
, ,
,
,
,
13::
~ ~
B i j l a g e 6-blad 3
7130
710
720
7130
740
IbIPIJT c:3
I F [:3=1 Tt1Et.i 6 2 8
t.jE;:.:;T I
PHIt,iT
T E 4 ; 11 1
F; , 1 : 1 : 1.1 ''1
; j C p1
1E 1:' "
PRIt.4T
7Ci J W PRIt,IT "!'EL..%I"
7 .- , bki PRIt.IT "t.IR.
7 7 0 FOF: I = l TI11 1:3
7 8 0 [lI!jp "'-)t.LDt.4ti:. " i
7,, 3 - It,IPUT TC 13 II
;300 D I S P " 5 'TEk{$I[IpIE-1EF: "11:)'T Z B
U l E i : F ' ii
:310 It.IPLIT T [ ~ , I I r T C : ~ ~ ~ I 1 r ' ~ [ 4 ~ I I r l C ~ i p I l t " I " I E ~ r I 1
8 2 0 R IT E 1: 15 ,6 6;0 ::,"r [ 1 3 I13 T [ ;l": p I19 "LC I: 3 I:1 3 "1r 4 3 :[ I !t 1 1: 5 3 :1 1 !#
83Ei PRIt,4T
8 4 0 D I;I P N ill; 1 C:111E F:[E C 'r :I: E $; !:' ,J f'l: 1 t( E: [ii::: (!I ;
8 5 0 It.4PUT C:4
-8 6 0 I F [:'$=I 'THE1I.I ..*
,.:=:u
8 7 0 NEXT I
880 PRIt,4T
fi 1::'. ["T' .. I:::II;
E:l F::, 1... fl !:>,./ ,? I,.) 1,:; p I :[ 1.iI::; ;i :1; fi :i; E 111E: I::: I:
890 PRIt,IT
9 0 0 FRIt,(T " V E L D "
9 1 0 P R I N T "LIE."
'320 FIJR I = l T O llI;
'3'30 D I S P "',)ELDIIF;:. " ;
9 4 0 INPIJT "VC 1 ! I1
95Ei D I S P "HHI:::PlETHOIlE j
9 6 0 It.4PIIT V C 2 ! II
970 D I $ ; p "PLH!:'-!OF:IIIIiC;";
9 8 0 It,IPLIT \,C 33 II
9 9 0 n Is p ;I HH::; 0 ED E I:::1:: 1: 1.1I:; ;
1 0 0 0 IEIPCIT V C 43 1 1
1 0 1 8 D I S P "r,'LHKHEID"i
1 0 2 0 It.IPIJT ",'C 57 I 1
1 0 130 F 0E; pl T' F2; , 0 ! 7 ;:.:; F?:I;,, @ !, 1@I;:.:; ;1 (3 1 ij;:.:; ;: :2 l;:l !, fi ;:.:; F :3 , &?I
10 4 8 1.1F.: IT E :,0 15 1 0 2; ij :,I,) I:: 1 :[ 1 [ 2 I1 I:: :> :I: ::I ! ! t [ 4 !, 1 ::I ',)I:: ;: I
1 0 5 0 F'F:It.IT
10 6 0 111S p " 1.4 11;11 [: 111R R E: 1 :[ E;;! 'i' .,J fl :: 1, I, 1.11;;: I;;;:::::: 12 I;
1,378 IbIF'IJT C5
i@E:0 I F C:5=1 THE:}.{ '33B
1 0 9 0 t.IEXT I
1 10 0 D I5:p ijp [,J E [,.,I:::: : 1 IL,, [;;: [,J E: I::; !;:; I::::I..{ :1; 1: ,,,j4,)1;:i:1..i ;
1 1 1 0 It.iPCIT F
1 1 2 0 STORE DHTH F
1 1 3 0 END
'
"
"
"
"
"
I I ''
"'
"
"
-
-
"
"
"
Bijlage b-blad 4
-
30
40
50
60
70
:30
90
~-
REM F I L E IiR. 1
HEN PL17TF'EOI;F:Hiilt'lH
F'EtIETF:I:ItlETEI?L~iFiFIF:l:IEbI
REPI ER I~JURDEbi N?I ZOIIEPiETINGEEI GEFLlzl'T
REM b'OOF' HE'[ F'LI:ITTEt.I 'VRH O ~ I D E I . ~ G ~ O P I D I I E E T I ~ ~~.II:IET
I I ~ E ~ .LIE
I P 11.4 4 2 0 EH 5 4 0
REM VEF:Ht,IDERT bJI:IEDEtI I N C
II
RE14 t.lH ELKE 1;ERFIEK EEII HIEUCJ !:'EL
DHi.4 C(3Ii'T 1 2 0
DISF' "OIIDEF'GRObIDPlETIt~Ill '7' 'VERHkIDEE I : I A ~ . I F 'I t . ] 0 ! " ;
2 Ci 0 1.1 E T >.<
2 1 0 FOE ';=0 TO 4 0 STEP 5
270
280
290
300.
310
STOP
PLOT 0 , 4 2 1 1
LREEL ;+::'"GEMIIIDELDE F'Et.iETF:l:lI'IETERisltiAE:DEII 0jIDEF:1,1;:1:1iiIi S"[fl'rI:iE
PLOT O r 4 1 7 1
LHE;EL i+i
"lmJHHF:DEbI III K l i PEL: ',I'IEF:t:::RbITE 1Cl.l"
PLClT O r 403 1
LABEL < + : : ~ " l , z
:3
PLIIT 6 ! - 2 . 5 , 1
LABEL I+,
"'t(I.JF.[I E l l
FOR F = 5 TO 1'3
LORD IIHTH F
I F F ) 5 THEt.4 4 7 0
FOR L = l T l j ::i
400
410
420
430
440
450
460
470
G=O
FUR K=2 T O 6
G=G+O[ K! It L - 1 1
NEXT
~. .K.
L'[ 1 L ]=G...'z
HEXT
~. L
GOTO 630
I F F = 6 THEN 5 1 0
480 .FOR
L = l. TO 3
..
'I.'[ 1, L I='([ '3 9
t.IE::.::T L
FOE L = l TO
G=&i
,
-
L
-.550
590
600
610
620
630
640
. .- . . . FOR L = l TO 3
PLOT F - 5 ? " i C l , L l r 1
PLOT F - 4 3 Y C 2 7 L 1 , 2
C ~ L U T-0.:j,-0.3
NE)::T L
NEXT F
EHD
;~.II:I[IEII"
Bijlage 6-blad 5
,-
,
,
,
,
I[ 5 1 p ;: [ e: 1 E; 1 l:i ;:: [ 5 1 :$:1 ::.::;: [ e; 1;: !, .r' 5[ ti;!, 1 1 1 [ 5 1;;: :I
10 c: 111p i 11
20 REM F I L E NR.2
E:I... I: ;:I E I;E I) E t.4 s
:3 0 RE pi P F:111;I R A M M H \, 0 0 F: A F ]:'I p IJ1:I::: E 14. s F' (11I"
4 0 DI:;p "LdELC:: F1L.E";
5 0 INPlJT F
6 0 LORD DATH F
0 :
'
]
I:
B r I-"
.. ..$ , 0
7 0 F l jRpi 0 T " F IL E : F :Z', , :'-I: .'=a ".! ' J : : ' :
80 WF:ITE r15,70::~DC 1 1 D [ 2 1 r D [ 3 1 D [ 4 1 , I : I [ " :I
90 PF:INT
,100 P R I N T "
["E~.IE'I"RI:I~~ETE~:,
5 % ;:I:IDE"
1 1 0 PRINT
1 2 0 P R I N T "NF:.
1 3 0 FOR I = l TO 1 8
1 4 0 FORMHT F":. O r F:3. 1 r 8:l.F:. 1
150 WRITE ( ' 1 5 r 1 4 B i F ' [ ~ T I ] + F ' ~ ~ ~ ! ~ I ] ~ I ~ ' [ . : ~ ~ I J ~ I : " ' I ~ : :
1 6 0 PRINT
170 NEXT I
1 8 0 PRINT
1 9 0 PRINT "
p E tl E "I" ]:I p i E:1". [.: R :; .ie i:l'..l I: E: 6: c FI: 13 1.1 ~j T [I r 5 1: PI
2 0 0 P R I N T "'~'EL.11''
2 1 0 PRINT "NR."
220 FOR I = l TO 18
2 3 0 Ld R IT E < 1 5 3 1 4 0 I0 [ 1 r IIr IrI[: 2 3 I1,!:I [ :3 I13 yII: [ 4 3 :I: ::I !# I:I 1: ?i 9 1: ] 7 I:I [ 6;; 1 : 2
2 4 0 PRINT
250 NE>.:T I
2 6 0 PRINT
2713 PRItJT
T E 1.4 ;;: I):1 11. E 'I' E F: 5 .;+ (;:I ]::I E:
280 P R I N T "',$EL.T)"
290 PEIt,iT " NF:.
300 FOR I = l TO 1 8
310 FljRIIHT F3.@7F;'. l r 4 F ' f i u 1
:3 2 0 W R IT E < 1 5 7 ;:: 1 El ::, ::.::[ 1 I1 ::.:: [: 2 I17 >.::[ : I] 3 :..:: [ 4!, 1, 1+ ::.::[: 5 1: 1 :: [ 6; 1 ::I
:3:30 P R I N T
3 4 0 k{E::..:T I
35Ei P R I N T
3 6 8 PRINT
T E' 14 -, 1,.. ~i
,. p i E -I" 1
; 1'2 "; + T 1:l "r ,:::,
.... l:::~
.. :;1: 11 l l 1 E: p *,
370 P R I N T "VEL.D"
380 P R I N T NF:.
1390 FOR I = l TO 1 8
4 0 0 WRITE ( 1 5 r 3 1 B : : ~ T C 1 r I l ~ 1 ' C 2 ~ l : ~ I r ' l " C : ~ ~ r I ' l r ' i ' C : : : ~ r ~ 7 ~ ' i ' [ ~ ~ ~ ~ ~ ~ + T
4 1 0 PRINT
4 2 0 NEXT I
4'30 P R I N T
4 4 0 PF!ItJT
11fi
I::: E T 11(:I :[:IE
1,. ;: i::~
k;;
t..i ~4
I;: E: pq :;; 1;;: 1:1
1; 1:: b:: I1.4;i
I,/I,,, ~31:: I..{; ;1 1
4 5 0 P R I N T "\'lELDm'
4 6 0 P R I N T "EIF:. "
4 7 0 FOR 1 - 1 TO 1:::
1 I;:I ::,; .I:: ; :1 ,, ijl !, :;;:::.:; !, 1:: ;:,.. CI..
4 8 0 F [I Rpi H T F : 0 7 ::,:; F ": I: 1 @ ::.:: F :3
4 9 0 WRITE ~ : , ' 1 5 r ~ . 1 8 0 1 ~ ~ C 1 , I I r ' ~ : ' [ 2 r 1 3 ~ ! / [ : : ~ 1 r I : : ~ r ' ~ , ' [ 4 ~ : [ : : l u ! , ' [ 5 ~ I ]
5Ei6 P R I N T
5 1 0 NE>(T I
5 2 0 E 14. 1
.
"
,
-8
"
,
,
"
,
"
"
, ,
,
,
, ,
,
,
"
"
"
"
A m
.
,
.
,
I Y
~
-
30 REM FILE N R . ~
40 REPI FLiITPROGLIHPltlH TE~.ISIC~~~ETE:I;:L~JHH~~IIIIE~~~
50 REPI \/OUR UEIDERGRilktDpIETINGEN ).' IN REGEL.. 4(30342@?:;70 Et.4 590
60 REM 'b'ERRkIIlEF:Et~~11.1 T
70 REP1 f(R ELKE IGRtiFIEK EEH t4IEIJL4 ';El ,... Et.4 DFtt.4 IIilt.t'T 110
80 DISP ";ZOBEHETI,}.II; '?";
90 STOP
10c1 I = - ?
110 I = I + 3
12g "-..,LHLE -1,173-4795
1313 XH)::I!S 07 1, 0, 15
140 *.(flXIS 0,1,01'3@
150 FUR X = l TO 15
160 PLOT X r 0 9 1
170 CPLOT -1.59-1.5
18 @ L R E: EL !+ 1 7 1 0 18 ...'I; 8::, ::.[
190 t,{EXT X
200 FOR ',;=B T O '30 !STEP 10
210 PLOT O r 'I', 1
220 CPLOT -:3.5 7 -0.5
,738 LHBEL (: t" , lrlr0?18,...'28::,',{
L.
240 t.IEXT 'i'
250 DISP " ~ ~ E ~ H N D E
'TEIIST
R
11.4 REC;EL ":-;0 ~ 1 . j
C:I:[~~'T ; :;'~.r";
260 STClP
270 PLOT 0.5394r 1
280 LHBEL ( + ) " G f : ~ I ~ l ~ l E ~ . .'~E't.l:::;Iijp'lE'T't:l:;l:~,lf)iil:.:DEt.]
.DE
IF:' F; i:pl
:;;l,)L 1 ~ ;-: ~ l l I I ~ m m
2'36 PLOT 0. 5,923 1
I: I....111
pl ..., :iEl U I T G :f Z E "1" T E,:I EI( ]:I E: Etr: E11
.
3 0 0 L fl BEL ( r ::I LmJHHR D E14. I 1.1 C 1.J 0 "rf: R I:::
310 PLOT 0.59'30, 1
3 2 0 L HBE L + 3 " 1 2 E1.1 :-I 2 I ,J1.4 11
E F:' I;:I] EI::' ',>tit::: I.:::Et.1
330 FOE F=5 TO 19
340 LORD DHTH F
350 I F F > 5 THE14 480
360 FOR L = l TU 3
3 7 0 N=W
:3S0 G=-1
390 FOR I<=? T O 6
400 I F >:[K, 1+L-1 1-0. 1 -rl.IE:t.l 460
41@ N=N+1
428 G=I;-G..,.'N+).([ 1::: I +L- 1 ]....'t,{
430 NEXT K
440 I F G.::M THEt.4 670
458 YC l , L l = G
468 t.4EXT L
470 GOTO 680
480 I F F=6 THEt.4 520
490 FOR L = l TO 3
500 YC 1 r L l=tTC 27 L I
510 NEXT L
520 FOR L = l TU 3
530 t.4=0
546 !;=-I
550 FlIR K=2 T O 5
560 I F ):[ K r I + L - . 1 ]=C). 1 'I"HK:t( 590
570 N=N+l
I.+ L - 1 ] ,.."1.1
5 8 0 G = & - G ,.'t.] + : [
590 t,IE:(T K
I F G(0 THE1.I 6.70
r;1@ "[2rLI=I;
620 t.]E).:T L
630 FOR L = l TO 3
640 PLOT F - ~ T ' I ' C ~ ~1 L I ?
650 PLOT F - h t r ' [ 2 ? L. 1 7 2
660 C:PLOT -0.13 r - B . I!:
678 t.IE)::T L
680 t,IEXT F
-.
690 EHD
,
, ,
..
"
"
,
,
,
"
B i j l a g e 6-blad 7
10 C: 111 D 1[ 5 1 F" 5;[ t; 9 1E; 3 9 111;I [ ij 3 1:1; 3 9 ::.:: ?i;[ c; 9 11-11 3 9 j;! [ 69 113]9'.,"I[5?
20 UEH F I L E 1.11;:. 4
::kj
REfl pLl:lTPRijGRHp1ptH rr'I!;;IIELE I.IHHRb{EPtIPIi:;E:kI
4 0 REpl D E T E K;I T E 1.1 k: E G E 1. 29
I:i E: 'r E 1.4 G E: I;: E: (; E L D I,,' E I;;H 1.1I:I E F: 'T'
5Ei UEE IlWORDEt.4. Z I E DHHF:'r~OOE F I L E NF:.@
CO SCHLE - 1 r 1 7 r - 4 3 1 4
70 X R X I S 831!0!15
80 YHXIS 0 3 l r O r l 0
90 FOR X=l TO 15
100 PLOT K , O r 1
110 CFLOT - 1 . 5 ~ - 1C . ~
LHBEL ( + , 1 3 1 ? Q r l $ . . , . ' 2 1 3 ) > (
13 0 t.4 E S T ::':
140 FOR '.I'=O 10 10
150 PLOT 8 r L ' r l
160 CPLUT -3.53 - - 8 . 5
170 LHEEL ( + j 1 3 1 ! 0 r1E1....':::1i;::~Y
180 NEXT
190 D I S P "',,'ERHt.IDER TEKC;T";
280 STOP
210 P L l I T 0.53 1391
220 LHElEL < : a )"HHK~El~HCIDEI:::I,j~:EF;::.i; !i;'m,'L I 2:l-i I D "
230 PLClT 0.59 1151
240 LfiHEL (I::)"pGOEF'm,)HK 1
%5!4
- - - )(=I
260 FUR F=5 TO 19
270 LUHD DATH F
280 FEN
230 PLOT F-43 '(I[ 29 1 3 , ::i
"
3~70 X = Z
3iM NEXT
320 PEkI
330 END
F
Bijlage 7A-blad 1
I
m
I
2
3
9
s
5
7
6
B
10
11
12
13
I 9
V I J F T I E N MEETDRBEN VRN 1 3 - 3 - 1 6 8 1
T/M 1 5 - 6 - 1 8 8 1
GEHlDDEl.DE PENETRDMETERURRRDEN ZDDE S V L 5 Z U l D
YRRRDEN I N KG PER VIERKRNTE CM
, 2 E N 3 Z I d N DL PRDEFVRKKEN
IS
Bijlage 7A-blad 2
l
0
i
q
5
6
7
B
S
E
V I d F T I E H MEETDREEN VAN
BEHIDDELDE PENETRONETERURRRDEH ZUDE UNICUM I Z U l D
URRRDEN I N KG PER VIERKRNTE CM
,Z EN 3 Z I d N DE PROEFVRKKEN
I1
1 X . 1 3
1q
13-1-lSBl
T/H 16-B-lBEl
15
Bijlage 7A-blad 3
I
i
8
2
3
V
S
6
7
E
8
.1
II
I2
13
14
IS
VIdFTIEN MEETDAGEN VRN 13-3-1881 TIM 16-6-1881
GEIIDDELDE PENETRDHETEHYRRRDEN ZDDE STRTDR S NDDRD
URRRDEN IN 16 PER VIERLHNTE EM
,2 EN 3 ZIdN DE PRDEFVRKKEN
i
X
C
t
-
t
-
:
:;
!
,;
;.
:.
,,:,.;
',
;.:,,t.::,,r.
:*
,;:
~;:,: ..*,::
::
:::..:,..:<4,;:
:::
4
::,.;
tll
:,,..a:..,!,,,,
,
.!I
6
I
II
I
2
3
5
6
7
9
4
10
I I
12
13
1'4
V I d F T I E N MEETDUGEN VRN 11-3-1681 T l H 16-6-1981
GEHIDDELDE FENETRDHETERHRRRDEN 0NDERGRDND 5VL. 5 ZLllD
HRRRDEN I N KG PER VIERKRNTC CE
, Z EN 3 Z I d N DE PRnEFVRKKEN
I6
m
i
2
3
q
s
C-----t--t--t--+---
7
B
9
10
1 1
12
13
13
V I d F T I E N MEETPREEN VRN 1 3 - 3 - 1 8 8 1
T/M 16-6-1881
6
GEUlDDELDE PENETRONETERHARRDEN ENDERGREND U N I C U N I Z U l D
HRRRDEN I N KG PER VIERKRNTE cn
r 2 EN 3 Z I d N D E PROEFVAKKEN
IS
B i j l a g e 7B-blad 3
BEMIDDELDE PENETRUMETERURRRDEN BNDERSRCND STRTCH 6 NCCRD
URRRDEN IN KG PER VIERKRNTE CH
, 2 EN a ZldN DE PROEFVRKKEN
901
S R I I D D C D C TENSIOHETERHRRRDEN LlP 5 CM STATOR q ZUlD
HRRRDEN I N cn u w i x r o r n n / l a UITEEZET TEEN DE WEKEN
I t 2 EN 3 Z l d N DE PROEFVRKKEN
GEHlDDEI.DE TENSllMETERWRRRDEN OP S CM STATOR S NnLlRD
WRRRDEN IN CM HRTERKOUH/lE UlTsEZET TEETI DE WEKEN
1 8 2 EN 3 Z l d N DE PROEFVAKKEN
BE::
78
60
I
Bijlage 7D-blad 1
B i j l a g e 7D-blad 3
Bijlage 7E-blad 1
Bijlage 7E-blad 2
B i j l a g e 7E-blad 3
Bijlage 7E-blad 4
Bijlage 7E-blad 5
B i j l a g e 7E-blad 6
Bijlage 7F-blad 1
.-am-
= -.
;+
~~
/--
Bijlage 7F-blad 2
i
f
:
-,
a
3
9
s
e
7
s
s
~m
1:8
12
13
I*
I=
Bijlage 7F-blad 3
B i j l a g e 7F-blad 4
Bijlage 7P-blad 5
Bijlage 7F-blad 6
Bijlage 7G-blad
1
B i j l a g e 7G-blad 2
Bijlage 7G-blad 3
Bijlage 7G-blad 4
Bijlage 7G-blad 5
-
hak1
*
, *
.
\
B i j l a g e 7G-blad 6
B i j l a g e 7H-blad I
Bijlage 7H-blad 2
Bijlage 7H-blad 4
Bijlage 7H-blad 5
Bijlage 7H-blad 6
9
Bijlage 8.Neerslaggegevens van Lelystad over de maanden februari
tot en met juni van het jaar 1981.
febr.
Datum
-
maart
april
=registratie uitgevallen
? =onbetrouwbare meting
me i
juni

Brandveilige vloeren voor toepassing op hoogte en in

Hét slimme alternatief voor wandtegels - Fibo

interview - Greenkeeper

Brief Zorgvlied

Bespeling velden

3 De Dem - Heksenberg Blijft

God van leven open mij

2590.14 Flyer SW Chemievrij beheer sportvelden2.indd

Wat is PC Leden?