Zuiver Zijpe Fietsroutes Bezienswaardigheden Zuiver Zijpe

Zuiver Zijpe Fietsroutes
Bezienswaardigheden
1
Het oudste pand van de Zijpe, Grote Sloot 201 St. Maartensbrug
3
2
Het Zijper Museum, Schagerweg 97 Schagerbrug
(in de oostelijkevleugel van het gemeentehuis van Zijpe)
In dit erkende kleine, regionale museum zijn, onder
meer, te zien:
-de Niestadt Fotocollectie (op computers 81.000
stuks: regio Schagen 1880-1980);
-1 of 2 thema-exposities (2006: Onderwijs en
Cartografie in/van de Zijpe en Petten).
Geopend woensdag- en zondagmiddag van 13-17
uur; toegang gratis.
Zie vooral ook www.zijpermuseum.nl
Molen de Zuider G, Grote Sloot 103 Burgerbrug
4
Watermolen, waarvan de romp vermoedelijk uit 1597
dateert (definitieve droogmaking). Uitmaler met een vlucht
van 24 meter. Bemaalde lange tijd de afdeling G van 392 ha
en werkte met een scheprad. Omstreeks 1765 zijn kap en
bovenwiel vernieuwd. In 1877 verbouwd tot vijzelmolen en
tot 1957, toen een dieselmotor werd bijgeplaatst, in bedrijf
gebleven. De molen raakte vervolgens in verval, werd in
1967 overgedragen aan de Stichting De Zijper Molens, die
de molen liet opknappen. Sinds 1971 weer geregeld in
gebruik, nu ten behoeve van de poldercombinatie Zuider G
en Zuider M (331 ha). Deze molen was heel lang seinmolen
voor de Schermerboezem. De gehele seininstallatie is nog
compleet aanwezig en wordt af en toe gebruikt. Onlangs
werd een nieuwe roede (wiek) van 24 meter lang en 1800
kilo zwaar geplaatst. Kees Schagen is de vrijwillig molennaar.
Het Ananasbos, Ruigeweg ’t Buurtje
Hier was rond 1700 het buitenverblijf
van de schatrijke Amsterdamse
regentenfamilie Van Strijen. Een Zijper
bezit “van grote importantie” met singel,
bossen en lusttuin. Een weiland was in
gebruik als vinkenbaan. Het goed vererfde
aan de graaf Van Wassenaer en kwam in
de 19e eeuw in handen van graaf Bentinck.
Waarschijnlijk tot 1850 buitenverblijf,
daarna werd het een soort uitspanning
met speelgelegenheid voor kinderen. In
de 20e eeuw kwam er een veehouderij in
dit kleine bos; thans is er de veehouderij en
zuivelwinkel van de familie Glas.
5
De zeedijken van de Zijpe en Callantsoog
De Zijperzeedijk loopt van Petten (ter hoogte van de
Pettemerweg) langs de Westerduinweg (door St.Maartenszee)
via de Mariniersbocht ten zuiden van Callantsoog en buigt
dan af naar het oosten om ten noorden van ’t Zand bij het
Noordhollands kanaal te komen en loopt aan de overzijde
daarvan door naar Oudesluis (dat laatste stuk heet thans
de Zijperdijk). Deze dijk van zo’n 17 kilometer werd in
fasen binnendijk, respectievelijk na de bedijkingen van de
polder Callantsoog (1612), het Koegras (1818) en de Anna
Paulownapolder (1845). Tussen Petten en Callantsoog
(Westerduinweg) is de oorspronkelijk gelegde dijk tot
binnenduin vervormd.
De dijk werd aangelegd in het kader van de bedijking van de
Zijpe (1552-1597), waarvoor de bekende kunstschilder en
uitvinder Jan van Scorel octrooi had verkregen van keizer Karel
V. De Zijpe was een waddengebied/slufter van 6250 hectare.
Al in 1601 stond dit pand hier op deze plek. Het was toen
het ‘Gemeenlandts Boode Huys’ van de polder. Bode
Dirck Jansz. woonde er en dreef er een tappersnering.
In 1601 werden er twee ‘gevangenhokken’ ingericht,
waar arrestanten in de blokken konden worden
geslagen. Het kwam echter al snel in particuliere
handen en er zaten achtereenvolgens bierhandelaren,
metselaars, winkeliers, naaisters en spinsters, een
wagenmaker en een schoolmeester in.
Tegen 1800 was het van graanhandelaar en secretaris
van het gecombineerde burgerlijke en polderbestuur.
Momenteel ius het een rijksmonument. Het was een
aantal jaren secretarie met een graanopslag op zolder.
Petten
6
Het huidige Petten is al het vierde dorp met (ongeveer) die
naam. Het derde werd op last van de Duitse bezetter in 1942/43
afgebroken om plaats te maken voor een stukje Atlantikwall.
Het eerste dorp Petten was er zeker al in 739, het moest –
evenals het tweede Petten – wijken voor de zee.
Van de 13e eeuw tot 1851 was Petten een ‘heerlijkheid’, lange
tijd eigendom van de heren van Egmond. Men leefde er
aanvankelijk vooral van de visvangst – er was vrijwel dagelijks
een visafslag op het strand.
Later loodsten Pettemers koopvaardij- en marineschepen. In
de 19e eeuw werd werken aan de (Hondsbossche en Pettemer)
zeewering de belangrijkste inkomstenbron. Petten is vanaf
1946 heropgebouwd op basis van de plannen van Ir. Else van
den Ban.
Tip: Indien de molen draait, is deze te bezichtigen!
Noordhollands kanaal en de vlotbruggen
7
Het Groot Noordhollandsch Kanaal tussen
Amsterdam en Den Helder is aangelegd in de jaren
rond 1820, naar een ontwerp van Jan Blanken.
Koning Willem I wilde een snellere en meer veilige
verbinding van Amsterdam met de Noordzee (Den
Helder) in plaats van via de ondiepe en onstuimige
Zuiderzee. Duizenden arbeiders hebben met de
hand het circa 80 kilometer lange kanaal gegraven,
gebruikmakend van allerlei bestaande sloten,
vaarten en riviertjes. Tot 1876 werd het druk bevaren,
maar nadien nam het veel kortere Noordzeekanaal
tussen IJmuiden en Amsterdam de rol over.
7
7
7
7
In de Zijpe kwamen vijf vlotbruggen, toen de
goedkoopste vorm van oeververbinding. Van noord
naar zuid bij ’t Zand, de Stolpen/Schagerbrug, St.
Maartens- en Burgervlotbrug en tenslotte Zijpersluis.
Maar die laatste vlotbrug werd al snel vervangen door
een pontje; dit vanwege de vele aanvaringen in dit
bochtige stuk van het NHkanaal. De tegenwoordige
bruggen zijn, evenals het kanaal, provinciaal
monument. Het zijn nu eigenlijk pontonbruggen,
die bij de Stolpen is in de jaren 30 vervangen door
een vaste brug. Dit i.v.m. het graven van het kanaal
Stolpen-Schagen-Kolhorn.
8
Het kanaal Stolpen-Schagen-Kolhorn
Al vòòr 1900 ijverde het nogal geïsoleerde WestFriesland voor verbindingen over water met het
Noordhollands kanaal. Het wegverkeer stelde toen
nog niets voor, er waren nog geen vrachtauto’s. Pas
in de jaren 30, ten tijde van de zware economische
crisis die met veel werkloosheid gepaard ging, werd
het kanaal gegraven. Overwegend met de hand,
in het kader van de werkverschaffing. Omdat dit
kanaal een kaasfabriekje bij de Stolpen (oostzijde
NHkanaal) afsneed van haar melkleveranciers en de
vlotbrug vervangen werd door een vaste brug meer
noordwaarts, is speciaal een ophaalbrug gemaakt
om de melk zonder al te veel omwegen bij de fabriek
te kunnen brengen. Al snel bleek dat dit kanaal
eigenlijk veel te laat was gegraven – de vrachtauto
had zijn intrede al gedaan.
Zuiver Zijpe Fietsroutes
Bezienswaardigheden
Oudesluis
9
Kort na de definitieve bedijking van de Zijpe in
1596/97 ontstond dit dorp. Tot de inpoldering van
de Anna Paulownapolder (1845) lag Oudesluis aan
de Zuiderzee. In 1742 was het met 72 huishoudens
in 68 woningen de grootste nederzetting in de Zijpe.
Het dorp werd bewoond door boerenarbeiders,
ambachtslieden, vissers, vletterlui, enkele zeelieden,
beurtschippers, een schoolmeester, een chirurgijn en
een sluiswachter. En caféhouders; zei men toen ook
al in kermistijd: “Oudesluis, dronken thuis” ?
Eendenkooi, Korte Bosweg 47 ’t Zand
11
Het noorden van de Zijpe was vroeger een strook
arme zandgrond dicht bij de Zuiderzee en wemelend
van de watervogels. Hier waren door de eeuwen
heen diverse eendenkooien. De kooi aan de Korte
Bosweg was volledig in verval geraakt, maar werd in
de jaren 80 in zijn oude staat hersteld. Het kooibos
is ingericht als vogelbos; in de eendenkooi is goed
te zien hoe het eendenvangen in zijn werk ging.
Het bezoekerscentrum is/wordt gesloopt, maar aan
nieuwbouw wordt gewerkt. Rondleidingen van 15
april tot eind augustus. Info 0251-362762 of
www.landschapnoordholland.nl.
10
De Hondsbossche Zeewering –
Holland
bolwerk voor Noord-
12
Na 1421, toen door de St. Elisabethsvloed de duinen
bij Petten doorbraken en enkele honderden mensen
de dood in de golven vonden, is er hier voortdurend
aan de kustverdediging gewerkt. Kort na 1500 werden
zware stenen strandhoofden ter bescherming gemaakt
en keizer Karel V stelde in 1555 een apart bestuur over
de Hondsbossche zeewering aan, de basis voor het
roemruchte Hoogheemraadschap van de Hondsbossche
en Duinen tot Petten.
Dijkgraaf Jhr. mr Cornelis van Foreest werd in 1869 dijkgraaf;
hij ontwikkelde een revolutionair plan om de zeewering
tegen de zwaarste stormen bestand te maken: een zware
basaltglooiing over de hele lengte van de dijk (4,5 km van
Camperduin tot Petten). Sinds de realisering van dit plan
tussen 1872 en 1877 is de zeewering nooit meer echt
in gevaar geweest, met recht een bolwerk voor NoordHolland .
Het nollenland van Abbestede
Groote Keeten
tussen Callantsoog en
15
Een oud stukje land met lage duintjes, dat zich
ontwikkeld heeft tot vogelgebeid (met name voor
vogels die langs de kust trekken. Vrij toegankelijk op
de (on) verharde wegen, waarvandaan de vogels zich
prima laten bekijken. Vanaf uitkijktoren (vinkentoren)
goed te overzien. Eigendom van Landschap NoordHolland.
Kort na de bedijking van de Zijpe werd hier een bos
aangelegd op een terrein met nolletjes (kleine duinen).
Doel was in eerste instantie om de oostelijk gelegen
landerijen tegen stuifzand te beschermen. In 1630 liet de
rijke Amsterdamse koopman en bewindvoerder van de
West-Indische Compagnie Henric Hoogkamer hier zijn
buiten aanleggen. Later was het van de families Van Strijen,
Van Wassenaer en Bentinck. Er werd geregeld gejaagd.
In 1940 kocht ‘het Noord-Hollands Landschap’ dit goed
aan. Het is inmiddels een tamelijk uniek ‘bosvelt’, waar in
mei de roze en blauwe wilde hyacinthen bloeien.
Voor begunstigers van Landschap Noord-Holland en
houders van de Natuurkaart Noord-Holland is het Wildrijk
vrij toegankelijk van 8-18 uur. In het voor- en najaar zijn er
diverse excursies. Info: 0251-362730 of
www.landschapnoordholland.nl.
Callantsoog: van waddeneiland tot kustdorp
Het Zwanenwater (ten zuiden van Callantsoog)
Tot de bedijking van de Zijpe in de tweede helft van
de 16e eeuw was Callantsoog een waddeneilandje. De
heren van Brederode, eigenaren van deze heerlijkheid
Callantsoog, besloten dijken aan te leggen tussen
het eiland en de Zijperzeedijk (de Noord- en ZuidSchinkeldijk). Daarmee ontstond de Uitlandse Polder
en was Callantsoog eiland af.
In het westen werd de duinenrij steeds smaller door
de schurende werking van de zeestromingen. In 1817
bleek een inlaag(dijk) nodig die daarna geregeld aan
de noordzijde versterkt moest worden. In de jaren 19701980 zijn de duinen voor het dorp versterkt en verhoogd.
Feitelijk is de zeewering een zanddijk geworden, die in
een fraai duinlandschap is omgewerkt. Aan de zeezijde
vinden geregeld zandsuppleties plaats om een vooroever
in stand te houden.
Zo’n 400 jaar geleden kwam het hier na afsluiting van
een zeearm tot snelle duinvorming op een bestaande
strandvlakte. Als gevolg van slechte afwatering en
uitstuiving ontstond tussen 1700 en 1800 een groot
natuurlijk duinmeer, dat later door verlanding in tweeën
werd gedeeld.
Zo zijn geleidelijk mooie natte duinvalleien ontstaan, met
aan de oevers van de twee meren een grote rijkdom aan
flora. In dit natuurreservaat zijn ook veel vogels; aalscholvers
en lepelaars nestelen er (tweede meer) en er zijn zoogdieren
als vos, hermelijn, wezel en bunzing.
Geopend van 1 april tot 1 augustus van 7-21 uur, van 1
augustus tot 1 april van zonsop- tot zonsondergang. Aan de
ingang is via een automaat een toegangskaartje te koop. Er
zijn twee wandelroutes (2 en 4,5 km), t wee observatiehutten
aan het eerste meer en twee uitzichtpunten.
Molen Noorder G, westzijde Grote Sloot tussen Burgerbrug en
De Jacob Claessesluis in de Groote Sloot bij Zijpersluis
13
St.Maartensbrug
Over het algemeen houden de duinen in dit deel
van Noord-Holland vrij abrupt op bij de bollengrond
of akkers. Bij Callantsoog zijn ze zelfs kunstmatig
opgeworpen. Maar bij het gehucht Abbestede ligt
zomaar een stuk leuk golvend duinland tussen de
akkers.
Het Wildrijk, Belkmerweg St. Maartensvlotbrug
16
14
17
16
Gebouwd omstreeks 1820 op deze plek, mogelijk
overgebracht van elders. Bemaalde het noordelijk
gedeelte van de polder G (203 ha), in- en uitmaalder,
vlucht 18,7 meter, oorspronkelijk met scheprad,
in bedrijf tot 1958. De molen is vroeger bewoond
geweest. In verval geraakt en overgedragen aan de
stichting De Zijper Molens, opgeknapt in 1972. De
molenaarswoning is herbouwd in 1998; bewoner/
vrijwillig molenaar: P.S. Mosch.
Philips II gaf toestemming voor de bouw van deze sluis
en in 1566 al werden twee sluiswachters, die ook het
tolgeld inden, aangesteld. Jacob Claesse was vanaf
1566 heemraad en vanaf 1569 penningmeester van
de Zijpe. De sluis was belangrijk voor de scheepvaart
(tot in 1824 het Noordhollands kanaal geopend
werd) én voor de afwatering. In 1797 werd de sluis
eigendom van Uitwaterende Sluizen, verbreed in
1809 en uitgerust met twee gedenkstenen van de
hand van de Alkmaarse beeldhouwer Bottemanne.
Zuiver Zijpe Fietsroutes
Bezienswaardigheden
Nederlands hervormde kerk Burgerbrug
Burgerweg oostzijde.
aan de
Restanten dwangburcht Nuwendoorn
Westfriese Omringdijk
Eind 13 eeuw liet Floris V, graaf van Holland, ook hier
een kasteel bouwen om de West-Friezen er onder
te houden; de andere kastelen/dwangburchten
verrezen in Medemblik, Wijdenes en bij Alkmaar. In de
14e of 15e eeuw is deze verloren gegaan, vermoedelijk
bij een overstroming na een dijkdoorbraak. In de
jaren 60 van de vorige eeuw trof een ploegende boer
restanten aan. Zie het infopaneel op de West-Friese
Omringdijk.
De Westfriese Omringdijk is een acht eeuwen oude
monumentale dijk van 126 kilometer lang rond WestFriesland. De dijk is provinciaal monument. Hier kijk je
uit over de Zijpe- en hazepolder, waar de zee vrij spel
had tot de inpoldering in 1597 – eerdere pogingen
liepen spaak -. Nog altijd kent de Zijpe (6.775 hectare)
een ‘moderne indeling in een stelsel van ruime
landbouwkavels, rechte wegen, ‘egalementsloten’en
de hoofdvaart Grote Sloot. Het eigendom kwam in
handen van Alkmaarse en Amsterdamse regenten
die in de polder buitens met lommerrijke erven en
tuinen (plantagies) lieten bouwen)
e
In 1850 gebouwd zaalkerkje. Rijksmonument,
tegenwoordig in gebruik als multi-functionele
accomodatie (concertjes, exposities etc.) na een
grondige restauratie omstreeks 1980. Ondergebracht
in de stichting De Zijper Kerken (met die van St.
Maartensbrug – de oudste in de polder, en die van
Oudesluis).
18
19
18
18
18
18
20
Reconstructie
B. Dijkhuis
De Harger- en Pettemerpolder
Deze slikken en plassen aan de voet van de Hondsbossche
Zeewering zijn voor veel vogels van groot belang. Eenden
en steltlopers rusten en eten hier tijdens de vogeltrek. Ook
andere vogels zoeken voedsel en broeden in het gebied of
verblijven er tijdens hoog water.
ondermeer lepelaars uit het nabijgelegen Zwanenwater
in de zomer hun jongen voeden. Voor trekvogels,
waaronder veel steltlopers, vormen De Putten een
welkome voedselbron en rustplaats. Gedurende de
winter zijn hier honderden smienten, wilde eenden en
ganzen te vinden. ’s Zomers gaan bergeenden met hun
jongen vanuit de duinen naar de plassen.
Op de eilanden in De Putten, onderdeel van de Harger- en
Pettemerpolder, broeden onder meer kluut en visdiefje. In
de ondiepe plassen zitten veel kleine garnaaltjes waarmee
De ondiepe plassen zijn rond 1950 gegraven om
klei te winnen voor het versterken van de Hondsbossche Zeewering. Natuurmonumenten heeft er
21
Duinstolp Tante Jaantje Callantsoog
23
22
De boerderij is een West-Friese duinstolp van enige honderden
jaren oud. Van deze duinstolpjes zijn er weinig meer in het
noordelijk duingebied te vinden, sterker nog, deze stolp is
vermoedelijk de laatste in dit gebied die in zo’n authentieke staat
verkeert. De stolp met erf geeft prachtig aan hoe de vroegere
bewoners van deze arme streek woonden en werkten. In de
boerderij is veel hout van scheepswrakken verwerkt. De thans
als museum-boerderij ingerichte duinstolp ligt op een hoogte,
waarvan we aannemen dat die al vroeg bewoond is geweest.
Zeker is dat op die plaats al in 1536 sprake was van een agrarische
buurtschap“die was genaemt Sevenhuysen”
In die tijd was namelijk een dijkje om de Jewel, een
waddengebied, gelegd. Daar graasden koeien. Die hoge plek,
aan drie zijden beschermd door de duinen en aan de rand van
de Jewel was gauw door onze voorvaderen ontdekt. De naam
dankt deze boerderij aan de laatste bewoonster, tante Jaantje de
Wit-Vos.
later eilandjes en glooiende oevers aangelegd voor
de vogels. Door de zoute kwel groeien er specifieke
plantensoorten zoals zulte en zeekraal. De bedoeling
is om de Harger- en Pettemerpolder in de toekomst uit
te breiden door aangrenzende landbouwpolders te
bestemmen als natuurgebied.
Tentoonstelling Dijk te Kijk, Strandweg Petten.
Overzichtstentoonstelling
over
bedreiging,
bescherming, behoud en bestaan in Hollands
Noorderkwartier. Droog land en schoon water. Het
lijkt zo vanzelfsprekend , maar dat is het niet. In dijk te
kijk maakt u kennis met een belangrijke taak van het
Hoogheemraadschap in Noord-Holland. Namelijk de
bescherming van de inwoners tegen het water. De
strijd tegen het water wordt al vele eeuwen gevoerd.
Dijk te Kijk is dagelijks geopend van april t-m oktober
van 10.00- 17.00 uur.
Meeste teksten: dr L.F. (Frank) van Loo, Schagerbrug
Uitgevoerd door Stichting Innovatief Zijpe
22
Dit project is mede
mogelijk gemaakt door:

Download Report