God spreekt eerste woorden ook door leerlingen

TERTIO
DE MENING VAN...
17 september 2014
JAN BOUWENS

13
wetenschappelijk medewerker faculteit theologie en religiewetenschappen KU Leuven.
Iedereen leert in de dialoog; de persoonlijke identiteiten van zowel de leerlingen als de leraar groeien “aan elkaar”. © rr
God spreekt eerste woorden
ook door leerlingen
Katholieke identiteit in dialoog; verticaal en horizontaal; tekst en context; asymmetrie en weder-
“Vertaling”
zijdsheid – “nooit het een zonder het ander”. Zo besluit Jan Bouwens zijn reactie op de mening van
Paul Ricoeurs metafoor van de “vertaling” verheldert dat. Het
Piet Raes over de dialoogschool (Tertio nr. 758 van 20/8; zie ook Tertio van vorige week).
christelijke geloof waarmaken in onze tijd vergt een creatief
proces van “vertalen” in de dynamiek tussen traditie en hedendaagse cultuur en met de blik gericht op het Rijk Gods in
Of de bijdrage van Piet Raes als een kritiek kan gelden op het
gebeurt de “wederzijdse transformatie” waarvoor het Vaticaanse
de toekomst. We herinterpreteren en hernieuwen het christe-
concept van de katholieke dialoogschool, is zeer de vraag. Hij
document pleit en waarvan ook de Bijbel voortdurend getuigt.
lijke geloofsgoed in het licht van veranderende tijden, op zoek
naar nieuwe woorden, beelden, verhalen en rituelen die he-
beschrijft het moment van het worden aangesproken dat inderdaad eigen is aan elke christelijke geloofszoektocht. Het
De katholieke dialoogschool integreert dialoog op vijf niveaus:
dendaagse mensen raken binnenin. Zoals bij het vertalen van
model van de katholieke dialoogschool engageert zich voluit
dialoog met de katholieke traditie; dialoog met de levende God
een tekst vervagen sommige betekenislagen (soms is dat een
voor deze asymmetrie: de “horizontale dialoog” komt in het
die door die traditie wordt bemiddeld en present wordt gesteld;
verlies) maar worden ook nieuwe lagen blootgelegd. Door de
perspectief te staan van de dimensie van “verticaliteit”, de An-
onderlinge dialoog binnen de school; dialoog met de wereld en
vertaling van het geloof heen naar het geleefde leven recon-
dere wordt aan het woord gelaten en roept ons op – en zelfs op
dialoog met zichzelf (oproep tot authenticiteit).
textualiseert en ontwikkelt de katholieke traditie zich en zet
de openbaringsgeschiedenis zich verder, zoals Lieven Boeve in
een veel meer doorgedreven wijze dan Raes beschrijft.
Wederzijdse transformatie
Meer dan eigen waarheid
zijn nieuwste boek Theologie in Dialoog aangeeft.
Het is een opvallende constante in Raes’ bijdrage dat de school
Het Vaticaanse document Opvoeden tot Interculturele Dialoog
vormt en de leerlingen worden gevormd. Dit lijkt een eenzijdige vi-
Nieuw hoofdstuk
stelt dat de katholieke school de “grammatica van de dialoog
sie op dialoog in christelijk perspectief. Echte dialoog is meer dan
Christen-zijn vandaag is zoals een nieuw hoofdstuk schrijven in
moet beoefenen (…) als een diepgaande modaliteit van relatie”
een gelegenheid waarin de leerkracht of de school de “eigen waar-
het dikke “boek van het christendom”. We maken daarbij geens-
en pleit voor ontmoeting, begrip en “wederzijdse transforma-
heid” uitdraagt of zich het “eerste woord” toe-eigent. Het type dia-
zins tabula rasa, alsof we het oude boek weggooien en met een
tie”. Relatie, ontmoeting en dialoog staan centraal in het chris-
loog waartoe Raes zich lijkt te bekennen, neemt de alteriteit van
lege pagina herbeginnen. Integendeel, we blijven de voorgaande
telijke geloof. De dialoog wordt ten diepste geïnitieerd door de
de leerlingen niet ernstig: weliswaar is elk individu vrij om te ant-
hoofdstukken herlezen en laten ons voortdurend inspireren
ontmoeting met de andere en de Andere, is in die zin wezen-
woorden op de uitnodiging, maar toch worden allen uiteindelijk
door de religieuze ontdekkingen van voorgaande generaties.
lijk asymmetrisch en dus iets heel anders dan een vrijblijvende
“naar één punt toegetrokken” – een vaststaand geloofsverstaan
Evenmin mogen we ons beperken tot het louter her-lezen van
uitwisseling van perspectieven. Terecht legt Raes uit hoe in de
dat wordt geponeerd voorafgaand aan de dialoog. Maar dat is
het verhaal van onze voorouders en verzaken aan het schrijven
dialoog de leerling wordt aangesproken door een Woord dat
geen echte dialoog; meer nog, dat compromitteert authentieke
van een eigen tekst. Leerlingen louter “inleiden” in voorgegeven
van elders komt. Deze asymmetrie speelt een belangrijke rol in
ontmoeting waarin God juist eerste woorden had kunnen spre-
gestalten van christendom wekt hun geloof vandaag niet tot le-
openbaringstheologische en pedagogische zin.
ken. Raes blijkt a priori te weten hoe het instellende Woord klinkt;
ven. We moeten een nieuw verhaal vertellen: wie is Jezus, hier en
Gods verbeeldingskracht en woordenschat zijn echter groter dan
nu? Wat zou Jezus doen, hier en nu? Leerkrachten en leerlingen –
Typisch voor een katholieke dialoogschool is dat de asymmetrie
de onze. Luisterbereidheid en een “cultuur van aandacht” zullen
elk in hun eigen rol – schrijven samen aan dit verhaal. De huidige
van de dialoog en de “onderbreking” door het Woord dat van el-
die eenzijdige toe-eigening van het eerste woord niet compense-
generatie leerlingen is niet minder ontvankelijk voor de christe-
ders komt, pedagogisch in verschillende richtingen werkt: voor
ren en wellicht kijken de leerlingen daar zelfs dwars doorheen.
lijke Blijde Boodschap dan eender welke andere generatie in verleden of toekomst. Net zoals in het christendom is niets mense-
zowel leerlingen als leerkrachten zijn spreken en luisteren beide
bronnen waarin God zich openbaart. God spreekt inderdaad het
Geen relativisme
lijks hen vreemd. Dialoog blijft een fundamentele mogelijkheid,
“eerste woord”, steeds opnieuw, op velerlei manieren. Dit bete-
Recontextualisering is een proces dat het christelijke geloof in
net zoals relatie dat is. Met name in dit scharniermoment in de
kent niet dat de leerkracht noodzakelijk het eerste (of het laatste)
een nieuwe context plaatst waarbij de interactie tussen tekst
geschiedenis, nu de wereld sneller en radicaler verandert dan
woord spreekt. De asymmetrie werkt ook omgekeerd: het is niet
en context een nieuwe eenheid voortbrengt die het geloof op
ooit tevoren, heeft het christendom nood aan creatieve en moe-
alleen ik die met een oproepend Woord de andere openbreek,
een nieuwe manier laat verschijnen. Recontextualisering leidt
dige nieuwe auteurs, vertalers, opmakers en redacteurs die sa-
maar ook de andere die mij openbreekt en daarin God aanwezig
geenszins tot relativisme of “verwatering” van het geloof. In-
men zoeken naar een nieuwe manier om ten volle gestalte te
stelt. In de pedagogische relatie is de transformatie wederzijds,
tegendeel, het is steeds opnieuw vereist om het christelijke ge-
geven aan de oorspronkelijke evangelische boodschap van ge-
zoals ook de ontmoeting en de relatie wederzijds zijn. Ook de
loof zowel theologisch legitiem als cultureel plausibel te maken
loof, hoop en liefde in een nieuw tijdperk. Katholieke identiteit
leerkracht en in extenso de katholieke school worden uitgedaagd
naarmate de geschiedenis voortschrijdt. De katholieke dialoog-
in dialoog; verticaal en horizontaal; tekst en context; asymme-
door de leerlingen en wat zij binnenbrengen aan ervaringen en
school wil inzetten op zo’n recontextualisering door weder-
trie en wederzijdsheid – “nooit het een zonder het ander”.
identiteiten, die per definitie complex en meervoudig zijn. Ieder-
zijdse dialoog en transformatie heen, doelbewust op zoek naar
een leert in de dialoog; de persoonlijke identiteiten van zowel de
nieuwe, frisse en opmerkelijke manieren om gestalte te geven
leerlingen als de leraar groeien “aan elkaar”. Slechts op deze wijze
aan christelijk geloof in het Vlaanderen van de 21ste eeuw.
De bijdrage van Jan Bouwens is voorlopig de laatste die we in
deze rubriek De Mening van... publiceren over de dialoogschool.

Download Report