Factsheet autisme voor HRM-professionals

Factsheet autisme voor HRM-professionals
Waarom een factsheet autisme
Mensen met autisme zijn getalenteerde mensen met
meer of minder grote beperkingen. Ze zijn daar niet
uniek in. Zo zijn visueel gehandicapten heel goed
inzetbaar als telefonist.Voor sommige taken, zoals het
bemensen van een telefoontap bij de politie, zijn ze
zelfs beter dan hun ziende collega’s.
In het geval van autisme worden de talenten helaas nog
te weinig gezien en mankeert het vaak aan kennis om
adequaat met de beperkingen om te gaan.
Optimalisering van personele inzet is het werkterrein
van de HRM-professional. Dit factsheet geeft informatie
die je helpt de inzetbaarheid en productiviteit van een
collega met autisme te optimaliseren. Uitsluitend
omwille van de leesbaarheid wordt de mannelijke vorm
gehanteerd.
De schrijver
Mijn naam is Dick Molleman Ik ben via het
uitzendwezen in het personeelsvak terecht gekomen.
Aanvankelijk vooral gericht op de rechtspositionele
aspecten, maar geleidelijk aan in de richting van het
HRM werk. Op dit moment ben ikj hoofd
personeelszaken en heb ik een coachings-praktijk. Pas
op 58 jarige leeftijd kreeg ik de diagnose autisme. Dat
betekende niet alleen dat ik mijn hele persoonlijke
geschiedenis moest herschrijven, maar liet ook veel
puzzelstukjes ineens op hun plaats vallen, die vooral te
maken hadden met het feit dat sommige dingen mij heel
veel moeite kostten, terwijl het anderen zo gemakkelijk
af leek te gaan. Mijn kennis van het HRM vak en de
ervaring met autisme deelt ik graag, opdat zoveel
mogelijk mensen met autisme “gewoon mee kunnen
doen” in deze maatschappij.
en is de tendens autisme te zien als
een onevenwichtige ontwikkeling in de
kinderjaren, die leidt tot disharmonie
tussen de rede en het gevoel. De
rechter hersenhelft blijft achter in het
ontwikkelen van verbindingen,
waardoor zaken als emotie,
communicatie en
verbeeldingsvermogen minder tot de
natuurlijke talenten van de mens met
autisme behoren.
Autisme bepaalt niet de intelligentie,
maar de intelligentie van de mens met
autisme is wel medebepalend voor zijn
slagingskansen in de maatschappij.
Verschijningsvormen
De zichtbaarheid van autisme is
enerzijds zeer afhankelijk van de mate
waarin het autisme aanwezig is en
anderzijds van de manier waarop de
mens met autisme in staat is zijn
minder sterke punten te compenseren
door zijn intelligentie. De mate waarin
autisme aanwezig is wordt wel
vergeleken met een streepjescode,
waarbij de streepjes staan voor
verschillende gedragskenmerken. Ze
kunnen aan- of afwezig zijn en kunnen
dik of dun zijn. Deze vergelijking toont
mooi de uniciteit van elke mens met
autisme aan;
DE autist bestaat niet.
Werknemer met autisme
Wat is autisme?
Die vraag is niet eenduidig te beantwoorden.
Autisme kent vele vormen en gradaties.
Enerzijds wordt het label te vaak onterecht op
mensen geplakt en anderzijds zijn er heel veel
mensen die een vorm van autisme hebben
zonder dat zij of hun omgeving dat weten.
De inzichten over het wezen van autisme en
de manier waarop we ermee moeten omgaan
zijn nog volop in beweging. Zo wordt steeds
meer afstand genomen van de term “stoornis”
Ook voor de werknemer met autisme
bestaat geen standaard profiel. Ze
functioneren op alle niveaus in de organisatie.
Van eenvoudig uitvoerende functies tot en met
de directielaag. Een graag aangehaald
voorbeeld van een succesvol
hoogfunctionerende mens met autisme is Bill
Gates. Als illustratie wel mooi, maar de kans
dat je met een tweede Mister Microsoft te
maken krijgt is niet heel groot. Veel groter is de
kans dat je met medewerkers met autisme te
maken krijgt die functies vervullen, waarin
eigenschappen van mensen met autisme
Dick Molleman Coaching Zoetermeer
beschouwd worden als benodigde
competenties.
proefplaatsing, premiekorting, inzet van een
job-coach etc.
Kijk voor actuele informatie op
www.wajongwerkt.nl of www.uwv.nl.
Talenten
De talenten van mensen met autisme liggen op
het terrein van nauwkeurigheid,
betrouwbaarheid, analytisch denkvermogen,
concentratievermogen (ook in extreem
routinematig werk) en het hebben van oog
voor detail. Mensen met autisme doen het
vaak heel goed in bijvoorbeeld ICT-functies, in
controlefuncties, het archief
en in de wetenschap. Van
belang is dat de functie geen
hoge eisen aan sociale
interactie stelt. Een
medewerker met autisme
bijvoorbeeld aanstellen als
helpdesk-medewerker op een
ICT-afdeling is een minder gelukkige keuze
terwijl informatie-analyst en programmeur
zeker tot de kansrijke functies kunnen
behoren.
Beperkingen
Medewerkers met autisme functioneren veel
beter als rekening wordt gehouden met hun
beperkingen en juist een beroep wordt gedaan
op hun talenten. Die beperkingen zijn er wel,
maar kunnen in veel gevallen met relatief
eenvoudige ingrepen worden geneutraliseerd.
Gerichte werving
Er zijn steeds meer bedrijven die bewust hun
werving voor bepaalde functies richten op
mensen met autisme. Niet vanuit ideologische
motieven, maar puur om bedrijfseconomische
redenen. In een functie, waar kleine
slordigheden al kostbare gevolgen kunnen
hebben, betaalt de inzet van een zeer
nauwkeurige medewerker met autisme zich
dubbel en dwars terug.
Overweeg bij een wervingsopdracht dan ook of
de betreffende functie wellicht goed door een
kandidaat met autisme vervuld kan worden.
Als dat zo is, en je weet het lijnmanagement
daarvan te overtuigen, kun je op zoek naar
geschikte kandidaten. Denk daarbij ook aan
Wajongeren. Veel jonge mensen met een vorm
van autisme maken noodgedwongen gebruik
van deze arbeidsongeschiktheidsvoorziening.
Ze hebben vaak bijzondere talenten, maar hun
beperkingen weerhouden hen vaak van het
krijgen en behouden van een baan. Een groot
voordeel voor werkgevers is dat voor
Wajongeren allerlei ondersteunende
maatregelen beschikbaar zijn, zoals No-Risk
voor doorbetaling van loon bij ziekte,
Wat je moet weten over mensen
met autisme
Mensen met autisme zijn even individueel als
anderen. Toch is er een aantal
gedragskenmerken die veel mensen met
autisme vertonen. In de volgende (incomplete)
opsomming zul je regelmatig de woorden vaak,
sommige, etc lezen. Dat geeft aan dat mensen
met autisme lang niet altijd alle beschreven
gedragskenmerken laten zien.
Detailwaarneming
Mensen met autisme nemen vaak details waar
en slaan die ook op in het geheugen. Met die
details moeten ze dan het totaalplaatje
opbouwen. Daarin wijken ze af van andere
mensen die veel meer globaal en in context
waarnemen. De informatieverwerking op
detailniveau zorgt voor vertraging (het proces
neemt meer tijd in beslag). Bovendien maakt
het details heel belangrijk. Een gewijzigd detail
vraagt immers dat het beeld opnieuw moet
worden opgebouwd. Dat verklaart dat mensen
met autisme vaak een geringe
veranderingsbereidheid hebben. Zelfs de
kleinste verandering zet namelijk de hele zaak
op zijn kop.
De gerichtheid op details kun je tegelijkertijd
zien en inzetten als een
talent. Voor een aantal
functies zoals
programmeur, controleur,
registratiemedewerker,
etc is oog voor detail een
zegen.
Informatieverwerking
Mensen met autisme verwerken informatie
veelal anders dan anderen. Je kunt het
vergelijken met de manier waarop computers
werken. Mensen zonder autisme ontvangen en
verwerken informatie parallel. Onderdelen van
de informatie worden tegelijkertijd naar de
verschillende delen van de hersenen gestuurd
om daar ook weer tegelijkertijd te worden
verwerkt. Veel mensen met autisme verwerken
informatie serieel. Eerst moet infostukje a
opgenomen en verwerkt zijn, voordat
informatiestukje b aan de beurt kan komen.
Hoewel ook die seriële informatieverwerking
razendsnel kan gaan ligt het risico van een
“system overload” bij overprikkeling altijd op de
loer.
Dick Molleman Coaching Zoetermeer
Over- en ondergevoeligheid voor prikkels
Prikkels komen bij veel mensen met autisme
ongefilterd binnen. Ze zijn soms niet in staat
om prikkels te negeren zoals mensen zonder
autisme dat kunnen. Die horen het getik van
een klok niet. Een persoon met autisme kan
dat geluid niet negeren en hoort het soms met
de kracht van geweerschoten. Overprikkeling
kan op alle zintuigen. Geluid, licht, geur,
smaak en aanrakingen kunnen reacties
veroorzaken die het functioneren van de
persoon met autisme negatief beïnvloeden.
Vooral in werksituaties moet hiermee rekening
worden gehouden.
Mensen met autisme kunnen ook juist
verminderd gevoelig zijn voor prikkels. Met
name pijn en vermoeidheid worden niet
herkend, waardoor ze soms door hun eigen
fysieke grenzen gaan.
Non verbale communicatie
Het gebrek aan oogcontact is wel het meest
typerende gedrag van mensen met autisme.
Toch zijn er mensen met autisme die
(schijnbaar) adequaat oogcontact maken.
Vaak is dit aangeleerd en is er feitelijk geen
sprake van contact, maar kijkt de mens met
autisme naar een willekeurig detail van het
gezicht. Dat heeft tot gevolg dat ze veelal geen
betekenis kunnen geven aan de
gezichtsuitdrukking van hun gesprekspartner.
Dat geldt overigens ook vaak andersom. Veel
mensen met autisme variëren niet erg in hun
gezichtsuitdrukking. Ze zijn dan ook moeilijk te
“lezen”. Dat leidt soms tot foute conclusies.
Hetzelfde geldt voor lichaamstaal. Veel
mensen met autisme halen geen informatie uit
de lichaamstaal van anderen en stralen zelf
ook niets uit. Dat laatste wordt door mensen
soms (onterecht) gezien als een teken van
ongeïnteresseerdheid. Intonatie en
stemvolume horen ook in dit rijtje thuis. Voor
sommige mensen met autisme hebben een
ongewoon stemvolume en een sterke intonatie
geen betekenis. Zo kan de boosheid van een
gesprekspartner volledig aan ze voorbij gaan,
als dat niet in de gebruikte woorden tot
uitdrukking wordt gebracht. Een in kwaadheid
uitgesproken zin als “wie denk je wel dat je
bent!” levert dan als antwoord de naam van de
persoon met autisme op. Taal is maar een
beperkt deel van menselijke communicatie.
Voor sommige mensen met autisme is het
echter de enige component van hun
communicatie.
Letterlijk taalgebruik
Mensen met autisme nemen taal vaak heel
letterlijk. Overdrachtelijke elementen van taal
worden niet opgepikt en het gebruik van
spreekwoorden en zegswijzen is al helemaal
niet aan veel mensen met autisme besteed. In
de loop der jaren leren hoogintelligente
mensen met autisme de gerichtheid op de
letterlijke betekenis van woorden te gebruiken
als bron van vermaak. Ze worden dan als heel
“ad rem” gezien. Toch is ook bij deze categorie
het risico op misverstanden aanwezig.
Sociale interactie
Veel mensen met autisme hebben moeite met
sociale interactie. Sociale contacten komen
niet tot stand langs de weg van het praten over
koetjes en
kalfjes, omdat
mensen met
autisme d ie
gesprekken niet
relevant achten.
Aan de andere
kant draven ze vaak (te lang) door wanneer ze
het gesprek inhoudelijk relevant vinden en al
helemaal als een speciale interesse of hobby
het onderwerp van gesprek is. Kern is dat
mensen met autisme veelal vanuit hun eigen
wereld de waarde van communicatie bepalen,
waarbij ze soms te weinig oog hebben voor de
leefwereld van de ander. Gebrek aan
wederkerigheid dus. Dat kan leiden tot
ongepast gedrag.
Beperkt voorstellingsvermogen
Mensen met autisme hebben vaak een beperkt
voorstellingsvermogen. Bij vragen als “Stel je
eens voor…..”, “Hoe zou het zijn als…….” of
“Als we in de toekomst onze werkwijze
aanpassen…..” haken ze af. Het lukt niet om
alle details op te roepen, die nodig zijn om een
toekomstbeeld op te bouwen. Daarom is een
onveranderlijke omgeving veilig voor mensen
met autisme.
Aandachtspunten voor de
personeelsfunctionaris
Als je in je functie van personeelsfunctionaris
te maken krijgt met autisme kun je het verschil
uitmaken tussen stralen en falen. Als je
enigszins rekening houdt met de
mogelijkheden, beperkingen en het mogelijk
afwijkende gedrag van mensen met autisme,
zijn heel bestendige- en wederzijds profijtelijke
arbeidsrelaties op te bouwen.
Selectie
Bij wervingsacties, gericht op mensen met
autisme is het logisch dat je daar in de
selectieprocedure rekening mee moet houden.
Maar ook in andere procedures kan het zijn dat
een sollicitant meldt autisme te hebben. Niet
Dick Molleman Coaching Zoetermeer
alle mensen met autisme zullen dat overigens
in een sollicitatiegesprek melden. Begrijpelijk,
want de vooroordelen over autisme zijn nog
heel groot. Als de informatie wel bekend is,
dan zal het in het selectieproces zeker een rol
spelen. Voor sommige functies is het een
negatief gegeven of zelfs een showstopper,
voor andere functies kan het een positief
gegeven zijn. In ieder geval betekent het dat bij
aanstelling er een collega bijkomt die extra
aandacht nodig heeft.
Huisvesting
Mensen met autisme hebben veelal behoefte
aan een rustige werkplek. Dat betekent dat
kamers met veel (bellende) collega’s en
brommende printers niet echt geschikt zijn.
Kantoortuinen leveren
eigenlijk altijd
problemen op voor de
medewerker met
autisme. Ook een
kantoorruimte met
flexplekken is niet
geschikt, omdat de
werkomgeving van de
medewerker dan dagelijks verandert. Wel
geschikt zijn werkplekken die de medewerker
met autisme minimaal zintuigelijk prikkelen.
Een kamer alleen, zonder geluiden en
storingen is vaak ideaal.
Collega’s informeren
Is het goed om de collega’s van een
medewerker te vertellen dat hij autisme heeft?
Het antwoord op die vraag is JA! Vooral in het
belang van de nieuwe collega, omdat de
directe omgeving dan een beetje rekening kan
houden met zijn of haar bijzondere kenmerken.
Maar ook in het belang van diezelfde
omgeving, omdat zij wel eens aan zichzelf
kunnen gaan twijfelen als ze samenwerken
met een collega of collega’s die ander sociaal
gedrag vertonen. Voorwaarde is echter dat de
medewerker met autisme toestemt in het
bekendmaken van zijn of haar diagnose.
Meestal zal de neiging zijn de informatie niet te
geven, omdat er veel misverstanden heersen
over autisme. Het is de taak van de
personeelsfunctionaris de nieuwe collega te
overtuigen van de voordelen van het
bekendmaken van het autisme. Beloof daarbij
dat je de collega’s zult uitleggen wat autisme
werkelijk is en doe dat dan ook!
Introductie
De introductie van nieuwe medewerkers is een
heel belangrijke stap. Dat geldt des te meer
voor een nieuwe collega met autisme. Vang
hem of haar al bij de ingang op en zorg voor
een veilig gevoel door tot op detailniveau uit te
leggen wat de regels van het bedrijf zijn, waar
toiletten, het bedrijfsrestaurant e.d. zich
bevinden, etc. Als de werkplek tijdens de
sollicitatieprocedure is bezocht is het van groot
belang eventuele wijzigingen, zoals een
andere opstelling van de kantoormeubelen, die
zich sinds die tijd hebben voorgedaan, tevoren
te melden.
Inwerken
Ook het inwerken van collega’s met autisme
vraagt speciale aandacht. De persoon die het
inwerken voor zijn rekening neemt moet,
wellicht meer dan hem lief is, gedetailleerd het
werkproces uitleggen. Hij moet erop
voorbereid zijn dat de nieuwe collega niet in
grote lijnen denkt, maar zich de stof in kleine
stapjes eigen moet maken. Duidelijkheid en
consequente procedures helpen de nieuwe
collega. Waarschijnlijk zijn er veel vragen over
ogenschijnlijk onbelangrijke details, maar voor
een mens met autisme zijn die details allemaal
heel belangrijk. Als je de tijd neemt om het
inwerkproces op die manier vorm te geven,
betaalt zich dat terug in een zeer gedegen
invulling van de taak.
Collegiale interactie
Op instructieniveau en in de uitwisseling van
werkgerelateerde informatie heeft de
medewerker met autisme de behoefte aan
duidelijkheid. Goed geformuleerde, eenduidige
communicatie over de inhoud van het werk is
voorwaarde om begrepen te worden.
Communicatie buiten het werk om,
bijvoorbeeld in pauzes, is geen sterk punt. De
collega’s moeten weten dat dit gedrag niet
voortkomt uit desinteresse of antipathie. De
collega met autisme voelt zich nu eenmaal niet
zo thuis in de wereld van koetjes en kalfjes.
Ook zal hij niet enthousiast deelnemen aan
bedrijfsuitjes e.d.
Beoordelings-, functionerings- en
POPgesprekken
Als er een voortgangssysteem in de
arbeidsorganisatie wordt gehanteerd kan de
medewerker met autisme zich daaraan niet
onttrekken. Het is echter vaak één van de
moeilijkste aspecten van het functioneren in
een baan. Praten over het verleden levert
nogal eens een Babylonische
spraakverwarring op, omdat de leidinggevende
zich uitlaat over de grote lijnen van het
functioneren. De medewerker zal reageren met
details of incidenten. Dat is immers zijn
denkstijl. Zo’n gesprek toch in goede banen
leiden vraagt nogal wat van de leidinggevende.
Dick Molleman Coaching Zoetermeer
Verder wordt in dit soort
voortgangsgesprekken meestal ook de
toekomst besproken. Van de medewerker met
autisme wordt dan gevraagd zich een
voorstelling te maken van een niet bestaande
situatie. Dat is vaak erg moeilijk en er is alleen
kans op succes als de situatie feitelijk en
gedetailleerd wordt geschetst.
Vergaderen
Vergaderingen zijn
georganiseerde menselijke
interacties waar de
medewerker met autisme
soms moeite mee heeft.
Zo is het voor sommigen
niet eenvoudig te bepalen
of zij een passieve of
actieve rol hebben in
vergadering. Dat kan
leiden tot minder gelukkige timing van hun
inbreng. Vergaderingen, die niet strak geleid
worden door de voorzitter kunnen
overprikkeling veroorzaken, doordat er door
elkaar gesproken wordt of doordat er van de
hak op de tak wordt gesprongen.
Brainstormsessies zijn aan de meeste
mensen met autisme niet besteed. Vrij
associëren en scenario’s globaal bedenken
voldoen niet aan de denkwijze van de meeste
mensen met autisme. Zij verdwalen vaak in
bijzaken en details.
Het is goed de voorzitter voor te bereiden op
wat hij kan verwachten. Hij kan de effectiviteit
van de vergadering vergroten door rekening te
houden met de deelnemer met autisme.
Tips zijn:
Zorg voor een duidelijke agenda. Voorzie de
vergadering van een strakke leiding, waarin
mensen alleen spreken als zij van de voorzitter
het woord krijgen.
Zorg voor een niet al te hoog tempo en creëer
rust door regelmatig samen te vatten.
Tenslotte
Een medewerker met autisme heeft extra aandacht nodig. Dat moet je echter niet zozeer zien als een
kostenpost, maar meer als een investering. Nog los van het feit dat je bijdraagt aan het
maatschappelijk belang dat “iedereen mee doet”, bespaar je veel geld, ergernis en problemen als je
een mens met autisme op de juiste plaats zet. Vaak immers zul je anders te maken krijgen met dure
fouten en een groot verloop op zo’n functie en dat kost vaak veel meer.
Dick Molleman Coaching Zoetermeer

Download Report