Batterijen aan de Overeindse weg - WaterlinieKENNIS

Nieuwe Hollandse Waterlinie
Batterijen aan de Overeindse weg
Naslagwerk
Dirk de Groot.
VOORWOORD
Nadat ik 4 jaar lang op het mooie fort Erfprins in den
Helder had gediend en de nodigde wachtjes had geklopt op
fort Oostbatterij ben ik na enkele omzwervingen weer in
Bunnik gaan wonen. In het plaatselijke krantje las ik in
1989 een oproep van Staatsbosbeheer. Het was de
bedoeling om het fort bij Rijnauwen te gaan openen voor
bezoekers en men zocht daar gidsen voor. Ik heb niet lang
hoeven nadenken en heb mij aangemeld. We zijn in eerste
instantie gestart met meer dan 60 gidsen. We kregen
cursussen in presentatie, fortkennis, flora en fauna. We
moesten leren wat er wel- en vooral niet mocht op het fort.
Na de winter starten we in april 1990 met de eerste rondleiding. Vanaf het begin
is dit een groot succes en honderdduizenden hebben inmiddels kunnen genieten
van het fort bij Rijnauwen.
Vanaf 2010 ben ik begonnen met het schrijven van naslagwerken over de forten
en andere objecten van de nieuwe Hollandse Waterlinie.
Ik heb geprobeerd om alle denkbare informatie over de Batterijen aan de
Overeindse Weg te documenteren om deze door te kunnen geven aan
belangstellenden.
De handleiding is nog niet compleet en zal dat waarschijnlijk nooit worden. Ook
zullen er mogelijk fouten in staan of zijn verhalen niet compleet. Ik hou mij dus
ten alle tijde aanbevolen voor aanvullingen, verbeteringen en bijzondere foto’s,
tekeningen documenten, correspondentie en nieuwsberichten.
[email protected]
Citaten uit het genieregister en andere documenten zijn geschreven in
de die tijd gebruikelijke spelling.
Mocht u belangstelling hebben voor losse digitale foto’s, documenten e.d. kunt u
deze aanvragen via:
http://informatie-forten.jouwweb.nl/
Dit geld voor materiaal uit mijn eigen collectie.
Dirk de Groot.
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
2
Algemene gegevens
Algemeen:
Stelling:
Object:
Adres:
Postcode:
Plaats:
Eigenaar:
Beheerder:
Nieuwe Hollandse Waterlinie
Batterijen aan de Overeindse Weg
Overeindseweg
Nieuwegein
Rijkswaterstaat
Rijkswaterstaat
Object:
Gebouwd:
Gemoderniseerd:
Gerestaureerd:
Afmeting:
Toegankelijk:
1871 - 1873
1936, bouw VIS kazemat
1982 sloop van de Zuid-batterij
12 hectare
Het fort is niet toegankelijk,
Contactpersoon:
Naam:
Organisatie:
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
3
Waar bouwde men dit fort.
De batterijen zijn aangelegd ten oosten van het fort Jutphaas aan de Overeindse
weg. Het was een voorpost voor het fort.
Waarom bouwde men dit fort.
Het fort dient:
1e Het verdedigen van de watertoevoer (inundatiekanaal) in de richting van de
Houtense vlakte.
2e Het verlenen van bijstand aan de forten het Hemeltje, het werk aan de Waalse
Wetering en het verdedigingswerk bij Vreeswijk.
3e Het afsluiten van de Overeindseweg.
Als voorpost van het fort bij Jutphaas
Naamgeving
Veel forten zijn genoemd naar de streek of een plaats waar het gebouwd is.
De naam is: De batterijen aan de Overeindse weg.
Genoemd naar de ligging van de batterijen.
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
4
De geschiedenis
De Batterijen werden in 1871-1873 aangelegd als voorpost voor Fort Jutphaas.
Ten noorden en ten westen van de Batterijen liggen een sluis en een
inundatiekanaal. De zuid- en noord batterij lagen in eerste instantie los van
elkaar maar zijn met elkaar verbonden door een wal, waardoor een langgerekt
geheel ontstond. Bij de omlegging van het Amsterdam-Rijnkanaal om de Plofsluis
is de zuidelijke batterij gesloopt.
De batterijen los- en aan elkaar.
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
5
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
6
Bijzonderheden betreffende de bouw.
De tongewelven van de bomvrije gebouwen werden gemetseld op mallen, de
zogenaamde formelen.
Je moest dan wel weer precies weten hoe je een formeel moest bouwen en met
welk materiaal. Op de achterkant van de tekening stond een “houtlijst”.
In het bestek stond vrijwel altijd vermeld dat de mallen na het bouwen vervielen
aan het rijk.
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
7
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
8
Het werk en zijn gebouwen
Gebouw A
Lokaalindeling gebouw A.
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
9
Gebouw B
Lokaalindeling gebouw B. De lokaalnummers 5 en 6 zijn niet van de bomvrije
kazerne maar van de remise.
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
10
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
11
Remises E en F
Beide remises op de batterijen bestaan uit twee verdiepingen. Boven de stalling
met munitienissen. In de kelder een projectielenmagazijn en een
buskruitmagazijn. De twee magazijnen samen waren omringd door een
lichtgang. Vanuit de bovenverdieping kon je in de kelder komen door in de muur
ingemetselde traptreden.
Als het geschut op de emplacementen stond kon de bovenverdieping van de
remise gebruikt worden als schuilplaats voor vijandelijk vuur.
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
12
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
13
De remises
Schuilplaatsen
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
14
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
15
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
16
De wachterswoning
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
17
De Toegangsbrug
De schotbalksluis
Naast de noordbatterij ligt een schotbalksluis, een onderdeel van het
inundatiestelsel.
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
18
De bewapening volgens de memorie van verdediging uit
1880.
6 kanonnen van 12 cM. Lang.
4 kanonnen van 12 cM. Kort.
In het bewapeningsoverzicht van de forten rond Utrecht worden alleen de 4
kanonnen van 12 cM. K genoemd
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
19
Boven een 12 cM K(kort), onder een 12 cM. L(lang).
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
20
De bemanning
In de bemanningslijst worden de batterijen niet apart genoemd. Ze staan
“tezamen”met het fort Jutphaas.
Militairen der Vestingartillerie. De wiggen waren de remmen van het kanon. Door
de terugslag vloog het kanon achteruit en reed tegen de wiggen op. Door zijn
eigen gewicht liep het kanon daarna terug.
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
21
Mobilisatie 1870
Bij het uitbreken van de Frans-Duitse oorlog worden de forten van de Nieuwe
Hollandse Waterlinie gemobiliseerd. Een aantal forten waaronder Pannerden,
Vechten, Rijnauwen en het Hemeltje waren toen nog niet klaar. Nederland raakte
niet betrokken bij deze oorlog en men ging gewoon verder met de bouw. Tijdens
de mobilisatie van de andere forten van de waterlinie kwam men er wel achter
dat er op die forten enorme tekortkomingen waren. Vooral bomvrije ruimten
voor logies en opslag van buskruit en projectielen waren er veel te weinig. Dit
leidde ertoe dat in de periode daarna veel forten ingrijpend gemoderniseerd zijn.
Mobilisatie 1914
Nederland was in de Eerste Wereldoorlog neutraal. Er was een algemene
mobilisatie gedurende de periode 1914 – 1918 om deze neutraliteit te behouden.
Veel linies en forten, waren in verhoogde staat van paraatheid gebracht. Van
krijgshandelingen was geen sprake. Door de bewapeningswedloop waren door de
vijand ook wapens ontwikkeld waartegen deze forten nauwelijks bestand waren.
Van deze periode is er over de Batterijen weinig bekend.
Het interbellum
In 1935 heeft men op de noordbatterij een mitrailleur kazemat gebouwd.
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
22
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
23
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
24
Buiten het fort moesten twee groepsschuilplaatsen van het type piramide
gebouwd worden. Men is nooit verder gekomen dan de funderingplaten.
Boven, de uitvoering van de
versperring en onder de positie.
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
25
De vechtwagenversperring op de Overeindse weg kwam er wel. Foto: Fedor de
Vries
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
26
Bouwtekening van een G-kazemat met afwachtingsdekking.
Ook de G-kazemat werd afgebouwd.
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
27
Schootsvelden van de Batterijen, fort bij Jutphaas en de kazematten langs het
kanaal.
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
28
Mobilisatie en Tweede Wereldoorlog
Van deze beide periodes heb ik helaas niet kunnen vinden. Aanvullingen en/of
tips zijn van harte welkom.
Na de tweede wereldoorlog
In het begin van de 60 er jaren van de vorige eeuw zijn er in de omgeving van
de Batterijen seismografische proeven gehouden. Men deed dit door een gat in
de grond te boren waarin men een bus vloeibare trotyl met een ontsteker liet
zakken. De lading werd tot ontploffing gebracht en men registreerde met
meetapparatuur de structuur van de aardlagen. Deze trotyl met de ontstekers
en ontstekingsapparatuur waren opgeslagen in de munitiebergplaats van de
remise op de zuidelijke batterij.
De fortwachter was toen de heer van Dijk, een gepensioneerd hoefsmid van de
Cavalerie. Naast zijn baan als fortwachter werkte hij als hoefsmid. Hiervan
kende ik hem. Ik vroeg hem of ik het fort een keer mocht bekijken. Dit mocht
en dat was tevens mijn eerste kennismaking met een fort van de Waterlinie.
Daar aangekomen kreeg ik de sleutels van de zuiderlijke batterij en ik kon mijn
gang gaan. Toen ik in de kelder kwam zag ik tot mijn grote verbazing de grote
hoeveelheid springstof liggen. Men was na de proefnemingen vertrokken en men
was stomweg vergeten de springstoffen mee te nemen. Ik heb de wachter
gewaarschuwd en na een aantal koele blikken op de springstof ging hij naar
buiten om èffè een schagie te draaien. Hoe hij het opgelost heeft weet ik niet ik
heb er nooit meer iets over gehoord.
1982
In 1982 viel het besluit om een omgraving om de plofsluis aan te leggen.
Dit oude bouwwerk was een flessehals in het Amsterdam-Rijnkanaal en
zou eigenlijk geruimd moeten worden. Men kwam er al spoedig achter dat
een omgraving veel goedkoper zou uitvallen dan sloop. Met name de
findamenten vormeden een grote klomp gewapend beton.Dat betekende
wel dat de zuidbatterij van het werk aan de Overeindse weg gesloopt zou
moeten worden. Het zoveelste bouwwerk van het grootste infrastructurele
werk dat ooit in Nederland is gebouwd moest sneuvelen voor de
vooruitgang.
Dit lot treft niet alleen werken van de Nieuwe Hollandse Waterlinie maar
ook andere linies, versterkingen en individuele betonwerken van zowel
Nederlands als Duitse makelij worden bedreigd. Onder het motto
“er is nog genoeg van” wordt het steeds minder.
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
29
Tekening van de omlegging van het
kanaal
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
30
Rijkswaterstaat
De batterijen zijn ook nog gebruikt als opslagplaats van Rijkswaterstaat.
Batterijen aan de Overeindse weg
Chronologisch
Jaar
1871
1873
1936
1982
1914
1939
Gebeurtenis
Start van de bouw van de batterijen
Voltooiing van de batterijen
Bouw van de VIS kazemat
Sloop van de zuidbatterij
Mobilisatie WO I
Mobilisatie WO II
Batterijen aan de Overeindse weg
in het nieuws
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
31
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
32
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
33
Bronnen, bijdragen en
literatuur
Totaal overzicht alle
naslagwerken
Literatuur
De NHW in Bussum
Fort Werk IV
Erfgoedreeks
Vechten
Erfgoedreeks
Rijnauwen
Erfgoedreeks
Asperen
Fort bij Rijnauwen,
de Parel van de
Hollandse
Waterlinie
Fort Pannerden
Fort Pannerden
Geniebestekken
Genieregisters
Handleiding tot de
Burgelijke
Bouwkunst
Memorie
van
verdediging
Nederlands geschut
sinds 1677
Nederlandse
Vuurwapens,
Landmacht, Marine
en
koloniale
troepen 1866-1895,
Arnhem 2000.
Nieuwersluis
Van
Starreschans
tot starfbastion.
Registers
Terminologie
Verdedigingswerken
Auteur
H.J. van Welsen
Uitgever
Historische Kring Bussum
Chris Will
Dirk de Groot
Dirk de Groot
Stokerkade
Chris Will
Stokerkade
Arie van der Gaag
Henk Reinders
Gert Huting
H.E. Wanting
Genie
Genie
Stokerkade
Stichting fort Pannerden
Ministerie van Oorlog
Ministerie van Oorlog
Tot nut van ‘t algemeen
Genie
Ministerie van Oorlog
Stokerkade
J. Albarda en F.L. Kroesen.
van drs. B.J. Martens en drs.
G. de Vries
Douwe Koen
Phoenix Publishers.
Genie
Defensie
Een herziene en uitgebreide Stichting
bewerking
van Coehoorn
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
Menno
van
34
Vestingbouwkundige
van A.H. Mohr.
Van
artilleriesteunpunt
tot
infanteriesteunpunt
Vestingbouwkundige termen
Bronnen
Beeldbank
Ministerie
van
Defensie
Bibliotheek
Hollandse
Waterlinie
De Gelderlander
De
Koninklijke
Bibliotheek
Ergens
in
Nederland
Gemeente Utrecht
Het
Artilleriemuseum
Het Geniemuseum
Het legermuseum
Dick Leegwater
termen Met dank aan de stichting
voor
het
beschikbaar
stellen van dit werk.
Stichting
Menno
van
Coehoorn
A.H. Mohr
Menno
Website
http://nimhbeeldbank.defensie.nl/
Materiaal
Foto’s
http://www.hollandsewaterlini
e.nl/
Kaarten en tekeningen
http://www.gelderlander.nl/
http://kranten.kb.nl/results
Krantenknipsels
Krantenknipsels
http://www.ergensinnederland
1939-1945.nl/home
http://www.utrecht.nl/
http://www.nederlandsartilleri
emuseum.nl/
Foto’s
http://www.legermuseum.nl/g
et?site=legermuseum.nl
Het
Utrechts http://www.hetutrechtsarchief.
Archief
nl/
Het
Utrechts http://www.hetutrechtsarchief.
archief
nl/
Landmachtstaf
s’
Gravenhage
Leger 1939 – 1940 Website
NIMH
Provincie Utrecht
Rene Ros
http://www.forten.info
Rijksdienst
http://www.cultureelerfgoed.nl
Cultureel Erfgoed
Rijksdienst
Cultureel Erfgoed
Stichting de Greb
Stichting
Coehoorn
http://beeldbank.cultureelerfg
oed.nl/
http://www.grebbeberg.nl/ind
van
Foto’s en tekeningen.
Foto’s
Foto’s
Foto’s en definities
Foto’s
Foto’s en tekeningen
Tekeningen
Beheerder onbekend
Foto’s
Foto’s en tekeningen.
Foto’s, wetgeving
Beschrijvingen
onderdelen
van
Waterlinie
Foto’s en kaarten
van
de
Foto en tekst: Vickers
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
35
Technische dienst
Website Stichting
fort aan den Klop.
Website WKU
ex.php?page=stichting-degreb-introductie
Luchtvaart
http://www.fortaandeklop.nl
http://www.fortwku.nl/wat-ishet-wku
Wikipedia
Luchtfoto’s
Foto’s en tekeningen.
Foto’s en informatie
De vrije encyclopedie
Met dank aan
Albert Folkerts
Albert Polman
Andries
van
Barneveld
Arthur
van
Beveren
Bart Bondam
Betrokken bij
Fort Asperen
Fort bij Rijnauwen
Fort bij Rijnauwen
Materiaal
Informatie en foto’s
Foto’s en verhalen
Foto’s en informatie
Lunetten op de Houtense vlakte
Foto’s
Fortificatieforum
Bert
Groeneveld
Bert van Dijk
Chris Will
Daniëlle
Snellenberg
Dirk
Hoogendoorn
Douwe Koen
Fort aan de Biltstraat
Fort bij Tienhoven
Projectbureau NHW
Fort bij Rijnauwen
Foto’s,
tekeningen
kaarten enz.
Rondleiding
en
verhalen.
Informatie
Foto’s en tekeningen
Foto’s en verhalen
Fort Vossegat
Informatie
Het Utrechts Archief
Douwe Tijsma
Familie van K.
Kapitein
Brouwer
Familie
van
Luitenant J.J.
Koerts
Fedor de Vries
Frank Sidler
Fort aan den Ruigenhoekschedijk
Fort bij Vechten
Foto’s
archiefmateriaal
Verhalen
Foto’s
Fort bij Vechten
Foto’s
Batterijen aan de Overeindse weg
Fort bij Rijnauwen
Frits
Duinkerke
Waterlinie
Foto’s
Foto’s
en
Voorschriften omtrent
de verpleging
Foto’s, tekeningen en
reglementen
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
en
36
Genealogie
van
KeulenPolman
H.J.J.
Steenman
Harry
Koppelrath
Henk Tol
Chris van Keulen
Eigen web-site
Stelling van Honswijk
Prentbriefkaarten
Verdedigingswerk te Vreeswijk
Verhalen
Fort Pampus
Tekening
kanon van 24 cM.
Foto’s en kaarten
Het geheugen Algemene info
van Nederland
J. Spanjaard
Fort te Jutphaas
Website
Jan Wullink
Fortificatieforum
Janus
van Fort bij Vechten
Lunteren
Jos Rams
Collega
auteur,
uitrusting, enz!
Jurrie de Vos
Kees Reehost
Leontine
Jansen
Marinus
Buiten en
W.J. Jeurissen
Martijn
Binnenveld
Michel
Verhoeks
Peter Claesens
Remco
Lablance
Rinus Verweij
Ruud Mosk
Sander
van
den Berg
Stichting
Herstellingen
Teus
van
Toorn
Truus KleijnWillemse
Friese verzetstrijders
–
bevrijders
en
andere betrokkenen
Versperringen in de
Waterlinie
Foto’s
Genie,
Staatsbosbeheer
Fort Honswijk
Werk aan de Korte uitweg
http://www.fortwku.nl/
Fort bij Vechten
uniformen, Foto’s,
interviews,
inlichtingen
archiefstukken.
Info, foto’s en Blog
Foto’s
Materiaal
van
de
website
Foto’s mobilisatie
Lunetten aan de Houtense vlakte
Documenten
informatie
Waterlinie
Tekeningen
http://www.mverhoeks.com/index2.html lokaalindelingen
Fort aan het Pampus
Informatie
tekeningen
Fort ’t Hemeltje
Foto’s en info
Fort Asperen
Collega auteur
Fortificatieforum
en
met
en
Fort Nieuwersluis
“de Grenadier”
Foto’s/beschrijvingen
Model 6 cm kanon,
Foto’s
Foto
Fort Asperen
Informatie
Fort bij Vechten
Lunetten aan de Houtense vlakte
Foto’s en verhalen
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
37
Veron,
Fort aan de Gagel
vereniging
van
Zendamateurs
Willemijn
Fort aan de Nieuwe Steeg
Simon
van
Leeuwen
Foto’s
Register en foto’s
Ik heb mijn uiterste best gedaan de bronnen van citaten, foto’s, tekeningen en
dergelijke te achterhalen en te benoemen. In een aantal gevallen is dat niet
gelukt.
Mocht een lezer van de naslagwerken iets herkennen als zijn eigen werk, verzoek
ik u contact op te nemen met: [email protected] om overleg te plegen.
Dirk de Groot.
Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013
Naslagwerk, door Dirk de Groot
38

Download Report