Acteren met je oren - Academie voor Drama

FOTO MAURICE BOYER
Porgy Franssen (links) en Pierre Bokma in ‘Een pure formaliteit’. Acht cellisten en één fluitist geven het verbale duel van de acteurs extra betekenis.
Acteren met je oren
Door Floris Don
W
anneer is de schrijver precies
in zijn buitenhuisje aangekomen? Was hij alleen of in gezelschap? Waar bevond hij
zich op het moment dat vlakbij iemand
werd gedood? Uiterst kalm legt de politiecommissaris, gespeeld door Porgy Franssen, op het politiebureau deze vragen
voor aan de steeds nerveuzere schrijver
(Pierre Bokma). De ondervraagde beroept
zich op geheugenverlies: „Herinneringen,
wie onthoudt die nou?”
Er lijkt sprake van een klassieke detective. Maar in de voorstelling Een pure formaliteit van Orkater krijgt het verbale duel
van de acteurs een extra betekenis door
het aandeel van acht cellisten en een blokfluitiste. De eclectische muziek is spannend, becommentarieert, maar draagt
ook bij aan het gevoel van surrealisme en
diep existentieel onbehagen. Bokma is in
zijn rol voortdurend met de musici bezig,
vraagt hun tevergeefs om zachter te spelen als hij een telefoontje wil plegen, en
bedekt zijn oren als een onaangename
pieptoon klinkt.
„De muziek verklankt wat de schrijver
niet weet”, verklaart componist Micha Hamel. Namelijk: dat de schrijver zelfmoord
heeft gepleegd, en zijn pistoolschot het
startschot is van een spannende, filosofisch geladen voorstelling en reconstructie. Hamel: „Het grote onbekende waarnaar hij op zoek is, zit al in de muziek besloten. Hij is gevangen in een metafysisch
vagevuur.”
Existentiële materie. Maar de zware thematiek heeft ook lichtvoetige momenten.
En dat de muziek niet alleen broedend
maar ook zeer meeslepend filmisch klinkt,
verklaart Hamel door zijn levenslange fascinatie voor Ennio Morricone, de Italiaan-
Reportage Muziektheater
Twee acteurs, acht cellisten en een fluitist.
Orkater brengt een Italiaanse detectivefilm op
toneel. „Ik wil werken met mensen die een cello
hebben ingeslikt”, zegt de regisseur.
se filmcomponist. „Toen ik dertien was,
wilde ik Morricone worden.”
De tekst is bovendien op een film gebaseerd, zegt Hamel. „Ik heb een laatje, niet
heel diep, waar ideeën in zitten die ik af en
toe kan verwezenlijken. Ik wilde al jaren
iets doen met de film Una pura formalità
(van Giuseppe Tornatore, 1994, red.) Maar
een opera kon het niet worden, want dan
zit je de hele tijd naar een duet tussen een
tenor en een bariton te luisteren. Een melodrama leek me wél mogelijk.
„Ik ben in mijn oeuvre al langer bezig
om genres te hervormen, eerder componeerde ik een ‘tragische operette’. Ditmaal
bedacht ik om het negentiende-eeuwse
melodrama nieuw leven in te blazen: een
door drama gedreven muziekstuk met gesproken én gezongen woord. De cello is
vergelijkbaar met een mannenstem: zowel
alt, tenor als bariton. Wat tussen de twee
mannen gebeurt, krijgt zijn expressie in
die instrumenten.”
De Vlaamse regisseur Sarah Moeremans
ziet de tekst van Una pura formalità als
een soort libretto waar de muziek nauw
op aansluit. Acteurs en musici krijgen enige speling, soms loopt de muziek voor of
achter, maar op cruciale momenten moet
scherp geschakeld worden. Geen twee
voorstellingen zullen exact hetzelfde zijn.
Bovendien is Bokma voortdurend in strijd
Toen ik
dertien was
wilde ik
Ennio
Morricone
worden
Micha Hamel
met de muziek. „Alsof zijn woorden nog
niet zeggen wat de muziek over zijn lot wel
al vertelt”, zegt ze.
Hoewel ze meestal niet met musici of
partituren werkt, vindt Moeremans deze
combinatie geslaagd. „Gesproken tekst
lijkt weliswaar realistischer dan gezongen
tekst. Maar ik vind theatertaal net zo
kunstmatig als muziek uit een partituur.
En daarmee ook net zo interessant. Psychologisch realisme is de dood in de pot.
Wie puur realisme wil, gaat maar in een
bushokje zitten en naar de wereld luisteren en kijken. Ik streef naar een kunstmatige muzikale taal, met zorgvuldig geplaatste accenten. Acteren doe je met je
oren. Ik wil werken met mensen die een
cello hebben ingeslikt.”
Met Franssen en Bokma zit dat wel
goed. Muzikaal getimed is de wijze waarop
Franssen Bokma tot steeds grotere vertwijfeling brengt, als een rustige herhalende bas waarboven steeds wildere noten
improviseren. „De musici zijn een soort
speurhonden van de politie”, zegt Franssen over de prominent opgestelde cellisten. De acteur heeft veel ervaring met muziektheater. „De aanwezigheid van musici
in een voorstelling stelt je de prangende
vraag: wat is muziektheater? Wat voegt de
muziek toe? Niet hoeven verantwoorden
waaróm er musici in je voorstelling zitten,
dat is het mooist haalbare.”
Muziektheater is voor componist Hamel
een rechtvaardiging om überhaupt noten te
schrijven. Hij wil zijn muziek multidisciplinair toepassen. „Pure muziek schrijven als
onderdeel van een klassiek concert, daar
geloof ik niet meer in. Ik wil nieuwe vormen
ontdekken, waarbij het eindproduct echt
van mijzelf is maar ook van een hechte,
liefst interdisciplinaire samenwerking.”
Voor theater ligt er nu ook een grote
vraag, weet regisseur Moeremans. „Wat
doen wij anders dan wat film kan? Herkenning en emotionele inleving? Daar is film
veel beter in. Het aan de kaak stellen van
actuele wereldproblematiek? Kijk dan liever documentaires. Theater moet de concurrentie met Hollywood of Tegenlicht niet
aangaan. In een voorstelling zoals deze,
waarin musici en acteurs de interactie aangaan en de kunstmatigheid juist benadrukt
wordt, proberen wij de meerwaarde van
‘live’ theater recht te doen.”
Pierre Bokma vindt de nauwe interactie
met de musici prachtig maar soms verwarrend. „Acht celli, het is me wat. De muziek
volgt een mathematiek, terwijl ik gewend
ben veel vrijer met het materiaal om te
gaan. Ik probeer de muziek als een kledingstuk te dragen. De partituur heeft een
wezenlijke rol. Het hart van de schrijver is
na zijn dood gestopt, de rest werkt nog
even door. Hij is muziek geworden.”
Wat Bokma betreft mag zo’n samenwerking vaker. „Straks sta ik weer in een ‘gewoon’ toneelstuk en denk ik, hier mag Micha Hamel wel een stukje bij componeren.
Al moet het geen gewoonte worden.”
Een pure formaliteit van Micha Hamel en
Sarah Moeremans, met Cello8ctet Amsterdam . Première: 3 sept. Stadsschouwburg
Amsterdam. Tournee t/m 11 okt. & 2 t/m 17
mei 2015. Inl.: orkater.nl

Download Report