Collegebesluit met bijlagen

Collegevoorstel
Openbaar
Onderwerp
Rijksbescherming Schouwburg, Keizer Karelplein 32H
Programma / Programmanummer
BW-nummer
Ruimte & Cultuurhistorie / 1031
Portefeuillehouder
H. Kunst
Samenvatting
Directie/afdeling, ambtenaar, telefoonnr.
Op 19 november 2013 heeft de Minister van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap de gemeente bericht dat hij voornemens is de
Schouwburg aan het Keizer Karelplein 32H als rijksmonument aan te
wijzen. Ons college is gevraagd advies uit te brengen over dit voorstel
en een verslag van het horen van belanghebbenden aan de Minister
toe te zenden. Ons college heeft de gevolgen van de rijksbescherming
getoetst aan ons gemeentelijk beleid en ambities, met de afdeling
Vastgoed gesproken en de Keizer Karelpodia om een reactie gevraagd.
Op basis hiervan komen wij tot de conclusie dat het
beschermingsvoorstel positief tegemoet getreden kan worden. De brief
aan de Minister kent daarom een positieve strekking.
SO30, Mayke Haaksman, 9048
Datum ambtelijk voorstel
24 februari 2014
Registratienummer
14.0002448
Ter besluitvorming door het college
1. Een positief standpunt in te nemen inzake het voornemen tot
rijksbescherming van de Schouwburg, Keizer Karelplein 32H te
Nijmegen.
2. Bijgaande adviesbrief aan de Minister van OC&W vast te stellen.
Paraaf
akkoord
Datum
Paraaf
akkoord
Datum
Steller
 Alleen ter besluitvorming door het College
Besluit B&W d.d. 11 maart 2014 nummer: 3.26
 Conform advies
 Aanhouden
 Anders, nl.
Bestuursagenda
Gemeentesecretaris
Portefeuillehouder
CV adviesbrief raad Schouwburg.docx
Collegevoorstel
1
Probleemstelling
Op 19 november 2013 heeft de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de gemeente
bericht dat hij voornemens is de Schouwburg aan het Keizer Karelplein 32H als
rijksmonument aan te wijzen. Ons college is gevraagd advies uit te brengen over dit voorstel
en een verslag van het horen van belanghebbenden aan de Minister toe te zenden. Wij
hebben de gevolgen van de rijksbescherming getoetst aan het gemeentelijk beleid en aan de
ambities. Verder hebben wij, omdat de gemeente eigenaar is van de Schouwburg, met onze
afdeling Vastgoed gesproken over dit beschermingsvoornemen. Ook de Keizer Karelpodia is
om een reactie op het beschermingsvoornemen gevraagd. Op basis hiervan komt ons college
tot de conclusie dat de voorgestelde rijksbescherming positief tegemoet getreden kan
worden. De bevindingen zijn verwerkt in een adviesbrief. De brief kent een positieve
strekking.
2
Juridische aspecten
De Minister van OC&W vraagt op basis van de Monumentenwet 1988 advies aan
burgemeester en wethouders van de gemeente waarin het monument is gelegen (artikel 3.2).
Met bijgaande adviesbrief voldoen wij aan dit artikel uit de Monumentenwet.
3
Doelstelling
Dit collegevoorstel heeft als doel bijgaande adviesbrief aan de Minister van OC&W vast te
stellen.
4
Argumenten
Wij stellen voor om de minister positief te adviseren over de voorgenomen rijksbescherming
van de Schouwburg. De overwegingen hierbij zijn de volgende:
a. Het beschermingsinitiatief is complementair aan het raadsbesluit d.d. 12-11-2003 dat
voorziet in de aanwijzing van de Schouwburg als gemeentelijk monument.
b. De status ‘rijksmonument’ is een bevestiging en erkenning van het succes van het
gemeentelijke monumentenbeleid.
c. De rijksbescherming is verenigbaar met gemeentelijke ambities en beleid.
d. Na overleg met de Afdeling Vastgoed hebben wij geen bezwaren tegen de aanwijzing (zie
bijgevoegd document ‘verslag belanghebbenden onderzoek Schouwburg’).
e. De Keizer Karelpodia staat positief tegenover het beschermingsvoornemen. De KKP is
van mening dat de rijksmonumentstatus een pluspunt voor het gebouw zal zijn en dat het
de primaire activiteiten van het gebouw als schouwburg niet in gevaar zal brengen.
Daarnaast hoopt de KKP dat de status mogelijkheden tot subsidies zal bieden.
5
Klimaat
De (voorgenomen) bescherming heeft op zichzelf geen directe invloed op de
klimaatdoelstellingen. Omdat de Schouwburg reeds een gemeentelijk monument is, is ook nu
al afstemming tussen klimaatdoelstellingen en monumentale waarden aan de orde.
6
Financiën
Dit voorstel kent geen directe financiële consequenties.
7
Participatie en Communicatie
De afdeling Vastgoed en de Keizer Karelpodia ontvangen een afschrift van de adviesbrief aan
de Minister. Verdere communicatiestappen zijn op dit moment niet aan de orde.
Collegevoorstel
Vervolgvel
2
8
Uitvoering en evaluatie
Na verzending van de adviesbrief ligt de verantwoordelijkheid voor de verdere
aanwijzingsprocedure bij de minister.
9
Risico
Er zijn geen risico’s aan dit collegevoorstel verbonden.
Bijlage(n):
Antwoordbrief aan de Minister
Verslag belanghebbendenonderzoek Schouwburg
Advies over beschermingsvoornemen van de Minister met bijlagen
Stadsontwikkeling
Bureau Archeologie & Monumenten
Korte Nieuwstraat 6
6511 PP Nijmegen
Telefoon 14024
Telefax
(024) 329 96 99
E-mail
[email protected]
Aan de Minister van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap
p/a Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Postbus 1600
3800 BP Amersfoort
Datum
Onderwerp
advies beschermingsvoornemen Schouwburg,
Keizer Karelplein 32H te Nijmegen
Postbus 9105
6500 HG Nijmegen
Ons kenmerk
Contactpersoon
SO30/14.0002467
Mayke Haaksman
Datum uw brief
Doorkiesnummer
(024) 3299048
Uwe excellentie,
Op 21 november 2013 hebben wij uw brief met kenmerk MS-2013-1703 ontvangen, waarin u
bericht voornemens te zijn de Schouwburg aan het Keizer Karelplein 32H te Nijmegen aan te
wijzen als rijksmonument. U hebt ons verzocht u te adviseren over dit beschermingsvoorstel. Ons
advies luidt positief ten aanzien van het beschermingsvoornemen.
Reeds in 2003 hebben wij de Schouwburg aangewezen als gemeentelijk monument, niet alleen
vanwege het belang van het gebouw voor Nijmegen, maar ook vanwege de bijzondere
architectuurhistorische waarde. Met haar expressieve en contrastrijke ‘brutalistische’ architectuur
is de Schouwburg een treffend en gaaf voorbeeld van een functionalistisch gebouw met een
uitdrukkingsvolle en effectvolle ruimtelijkheid, en is daarmee representatief voor het gezamenlijke
werk van de architecten G.H.M. Holt en B. Bijvoet. Dat de Schouwburg nu wordt erkend als ‘de
nationale top’ zien wij als een grote eer en als een bevestiging en erkenning van het succes van
ons gemeentelijk monumentenbeleid.
Aandacht voor erfgoed uit de wederopbouwperiode past binnen ons gemeentelijk erfgoedbeleid.
Niet alleen de Schouwburg is aangewezen als gemeentelijk monument, maar ook diverse andere
wederopbouwmonumenten, zoals verscheidene winkelpanden in het centrum. Ook hebben wij
voorbereidingen getroffen om het wederopbouwcentrum van onze binnenstad als gemeentelijk
beschermd stadsbeeld te gaan aanwijzen.
U hebt ons tevens verzocht u een verslag van het horen van belanghebbenden toe te zenden. De
gemeente is zelf eigenaar van de Schouwburg. De afdeling Vastgoed is als beheerder van het
gebouw om een reactie gevraagd. Het verslag van het overleg is bij deze brief gevoegd.
Conclusie van het overleg is dat de status rijksmonument waarschijnlijk geen grote wijzigingen
ten opzichte van de huidige situatie zal betekenen, aangezien het gebouw reeds gemeentelijk
monument is. In verband met onze plannen voor energiebesparing en verduurzaming van de
Schouwburg hebben wij in 2013 reeds overleg gehad met specialisten van de Rijksdienst voor het
www.nijmegen.nl
advies over beschermingsvoornemen.docx
Gemeente Nijmegen
Stadsontwikkeling
Bureau Archeologie & Monumenten
Vervolgvel
1
Cultureel erfgoed. Wij zullen daarom uiteraard de plannen met respect voor de monumentale
waarden uitvoeren.
Ook is de gebruiker van de Schouwburg, de Keizer Karelpodia, om een reactie gevraagd. De
Keizer Karelpodia heeft aangegeven de status rijksmonument als een meerwaarde te zien en
gaat er vanuit dat de bescherming de primaire activiteiten van de Schouwburg niet in gevaar zal
brengen.
Gelet op het voorgaande staan wij positief ten aanzien van het beschermingsvoornemen.
Het vervolg zien wij met belangstelling tegemoet.
Hoogachtend,
college van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen,
De Burgemeester,
De Gemeentesecretaris,
drs. H.M.F. Bruls
drs. B. van der Ploeg
Aantal Bijlagen: Verslag belanghebbendenonderzoek
www.nijmegen.nl
advies over beschermingsvoornemen.docx
Verslag
Stadsontwikkeling
Bureau Archeologie & Monumenten
Datum
23 december 2013
Opgesteld door, telefoonnummer
Mayke Haaksman, 9048
Onderwerp
Beschermingsprocedure Schouwburg rijksmonument
Bij brief d.d. 19 november 2013 heeft de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen de
beschermingsprocedure voor de aanwijzing van de Schouwburg aan het Keizer Karelplein 32h
als rijksmonument gestart. De gemeente Nijmegen is gevraagd advies uit te brengen over dit
beschermingsvoornemen en verslag uit te brengen van het horen van belanghebbenden.
De gemeente Nijmegen is zelf eigenaar van de Schouwburg. Er is daarom overleg geweest
tussen Bureau Archeologie en Monumenten en de afdeling Vastgoed. Dit verslag is een
weergave van het overleg.
De afdeling Vastgoed vraagt wat het verschil is met de huidige situatie en wat eventuele
voor- en nadelen zijn van een rijksbescherming.
De Schouwburg aan het Keizer Karelplein is reeds sinds 2003 gemeentelijk monument. Dat
betekent dat ook nu al het interieur en exterieur van de Schouwburg beschermd zijn. Verschil met
de rijksbescherming is dat het rijk het voornemen heeft naast het gebouw ook het plein met muur,
zitbanken en sculptuur ‘Dame met stola’ te beschermen. Er zullen geen andere of hogere eisen
zijn als de status van gemeentelijk monument gewijzigd zal worden in rijksmonument.
Voorwaarden met betrekking tot materiaalgebruik, onderhoud of restauratie kunnen nu ook al
gelden en zullen niet wijzigen als de Schouwburg een rijksmonument wordt.
De status rijksmonument brengt wel nieuwe subsidiemogelijkheden met zich mee, zoals
bijvoorbeeld de BRIM onderhoudssubsidie en eventuele restauratiesubsidies van de
rijksoverheid.
Indien een vergunning wordt aangevraagd voor sloop, herbestemming, reconstructie of
ingrijpende wijziging gelijk aan (gedeeltelijke) sloop is advies van de Rijksdienst voor het
Cultureel Erfgoed nodig en zal er sprake zijn van een uitgebreide vergunningprocedure van 26
weken. Voor overige wijzigingen en werkzaamheden die binnen de vergunningplicht vallen geldt
de reguliere procedure van 8 weken, zoals die nu ook al geldt omdat het een gemeentelijk
monument betreft.
Alleen bij de hier boven genoemde werkzaamheden is naast het advies van de Commissie
Beeldkwaliteit een advies van de RCE nodig. De gemeente blijft de vergunningverlenende
instantie. Het college maakt op basis van beide adviezen en overige belangen een afweging voor
het wel of niet verlenen van de vergunning. Het college hecht over het algemeen groot belang
aan het advies van de RCE.
De afdeling Vastgoed vraagt of een rijksbescherming een eventuele herbestemming zal
bemoeilijken.
Verslag belanghebbendenonderzoek schouwburg RM.docx
Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.
Vervolgvel
1
De afdeling Vastgoed heeft aangegeven dat het in deze tijd niet 100% zeker is dat de functie van
de Schouwburg kan blijven bestaan en vraagt zich af of de aanwijzing als rijksmonument
eventuele herbestemming of verbouwingen zal bemoeilijken.
In de Nota Cultureel Erfgoed is opgenomen dat en (goede) functie belangrijk is voor
monumenten. Zonder (passende) functie kunnen historische gebouwen eerder ten prooi aan
verwaarlozing en verval en daardoor kunnen monumentale waarden verloren gaan. In de nota
staat dat de gemeente daarom oplossingsgericht wil meedenken bij herbestemmingsprojecten,
om een goede balans te vinden tussen behoud van monumentale waarden en
ontwikkelingsmogelijkheden. Herbestemming van monumenten is altijd een afweging van
belangen. Bij een eventuele herbestemmingsopgave van de Schouwburg zal daarom naar een zo
goed mogelijk passende nieuwe functie gezocht moeten worden, waarbij de monumentale
waarden gerespecteerd worden. Bij eventuele verbouwingen zal de afweging tussen behoud van
monumentale waarden en de nieuwe functie gemaakt moeten worden.
Omdat de Schouwburg reeds een gemeentelijk monument is zal deze vraag ook spelen indien er
geen sprake zou zijn van aanwijzing als rijksmonument. Ook nu al zou een eventuele
herbestemming met respect voor het monument uitgevoerd dienen te worden. Bij een
herbestemmingsopgave van een rijksmonument is, zoals eerder ook aangegeven, echter advies
van de RCE nodig en zal er daarom sprake zijn van een uitgebreide vergunningprocedure van 26
weken.
Verslag belanghebbendenonderzoek schouwburg RM.docx
Rijksdienst voor liet Cultureel Erfgoed
Ministerievan
Wetensciiap
Onderwijs,
Cuituur
Retouradres: Postbus 1600 3800 B P Amersfoort
College van burgemeester en wethoudj
van de Gemeente Nijmegen
procesverantw.:
Postbus 9105
6500 HG NIJiVlEGEN
so
en
Smallepad 5
3811 MG Amersfoort
Postbus 1600
3800 B P Amersfoort
www.cultureelerfgoed.nl
Contactpersoon
Monumentenregistratie
T 033 42 17 421
F 033 42 17 799
~\.SS'h.Z
class.nr.;
Datum
1 9 NOV. 2013
Betreft aanwijzing beschermd monument
Gemeente : Nijmegen
Keizer Karelplein 32H te Nijmegen
Stadsschouwburg
ON'n/ANGSTBEVESilGING
Monumentnummer: 532210
Onze referentie
MS-2013-1703
Bijiagen
diverse
VERZONDEN
Geacht college,
Met deze brief start ik de procedure tot aanwijzing als beschermd
rijksmonument van het bovengenoemde object. Voordat ik een besluit tot
aanwijzing neem, heb ik uw advies nodig. Informatie over het object van
aanwijzing vindt u in de bijiagen.
Wat vraag ik van u?
lk verzoek u mij binnen vijf maanden het volgende toe te zenden:
•
Uw advies voor de aanwijzing.
•
Een verslag van het horen van belanghebbenden.
Als u redenen ziet om af te zien van het horen van belanghebbenden, dan
verzoek ik u mij hiervan op de hoogte te brengen.
NB:
Als deze adviesaanvraag betrekking heeft op een kerkelijk monument, dan is
het van beiang rekening te houden met wat daarover in de Monumentenwet
1988 staat (artikel 1, lid e en artikel 2 lid 2). Naast of in plaats van het verslag
van het horen van belanghebbenden is dan een verslag van het overleg met de
eigenaar nodig.
Ik stei uw medewerking op prijs en zie uw reactie met belangstelling tegemoet.
BRF.01A
Pagina: 1
Onze referentie
l\/IS-2013-1703
Vragen stellen of reageren
Meer informatie vindt u op www.cultureelerfgoed.nl, de website van de
Rijksdienst voor fiet Cultureel Erfgoed. Daar vindt u ook de wettekst en de
beleidsregel(s) voor de aanwijzing van beschermde monumenten. U kunt ook
mailen met [email protected] of bellen met onze InfoDesk,
telefoonnummer 033 42 17 456.
Hoogachtend,
De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,
namens deze,
het sectorhoofd Uitvoering Wettelijke Taken,
BRF.01A
Pagina: 2
Bijlage voor de gemeente
Overzicht betrokkenen
Behoort bij
onze referentie
Pagina
: IVlS-2013-1703
:1
Betrokkenen bij aanwijzing beschermd monument:
Gemeente : Nijmegen
Keizer Karelplein 32H te Nijmegen
Stadsschouwburg
- Recht van eigendom
Gemeente Nijmegen
Korte Nieuwstraat 6
6511 P P NIJMEGEN
Postbus 1600
3800 BP Amersfoort
T033 42 17 421
F033 42 17 799
[email protected]
www.cultureelerfgoed.nl
Smallepad 5
3811 MG Amersfoort
Bijlage voor de gemeente
Overzicht percelen
Behoort bij
onze referentie
Pagina
: iVIS-2013-1703
:1
Percelen waarop aanwijzingsverzoek betrekking heeft:
Gemeente Nijmegen, Sectie B Nummer 5357
Postbus 1600
3800 BP Amersfoort
T 033 42 17 421
F 033 42 17 799
[email protected]
www.cultureelerfgoed.nl
Smallepad 5
3811 MG Amersfoort
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Ministene van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap
voorstel tot aanwijzing als beschermd monument
Smallepad 5 | 3 8 1 1 MG Amersfoort | www.cultureelerfgoed.nl | [email protected]
P o s t b u s 1 6 0 0 I 3 8 0 0 B P A m e r s f o o r t | T 0 3 3 4 2 17 4 2 1 | F 0 3 3 4 2 17 7 9 9
Dit v o o r s t e l b e s t a a t uit:
-
Foto
Toelichting Aanwijzingsprogramma Wederopbouw 1959-1965
Uittreksel monumentenregister
-
Kaart
Waardering
Feiten
TOELICHTING AANWIJZINGSPROGRAMMA WEDEROPBOUW
1959-1965
Algemeen
D e R i j k s d i e n s t v o o r Iiet C u l t u r e e l E r f g o e d ( R C E ) v e r r i c h t s i n d s 2 0 0 1
o n d e r z o e k n a a r d e w e d e r o p b o u w p e r i o d e 1 9 4 0 - 1 9 6 5 . D e z e p e r i o d e is in t w e e
d e l e n o p g e k n i p t : e e n 1*^ t r a n c h e v o o r d e j a r e n 1 9 4 0 t o t e n m e t 1 9 5 8 , e n e e n
2^ t r a n c h e d i e n u a a n s n e e is v o o r d e j a r e n 1 9 5 9 - 1 9 6 5 . M e t d e s e l e c t i e e n
v o o r d r a c h t v a n e e n 2^ g r o e p r i j k s m o n u m e n t e n is d i t s e l e c t i e p r o g r a m m a b i j n a
a f g e r o n d . D e l"^ t r a n c h e t e l d e 1 0 0 ( u i t e i n d e l i j k 9 7 ) o b j e c t e n ; d e t w e e d e
s e l e c t i e b e v a t 8 9 n i e u w e m o n u m e n t e n d i e in 2 0 1 3 - 2 0 1 4 w o r d e n
voorgedragen voor rijksbescherming.
Dit B e s c h e r m i n g s p r o g r a m m a beoogt de a a n d a c h t en w a a r d e r i n g v o o r d e z e
b i j z o n d e r e e n w a a r d e v o l l e a r c h i t e c t u u r ( e n c o m p l e x e n ) e n g r o e n a a n l e g uit d e
periode ' 5 9 - ' 6 5 te v e r g r o t e n door een reeks b o u w w e r k e n te b e s c h e r m e n die
h e t b i j z o n d e r e k a r a k t e r v a n d e z e t i j d b e n a d r u k k e n e n in b e e l d b r e n g e n . D e
selectie geeft tevens een maatstaf voor de cultuurhistorische waardering van
h e t e r f g o e d uit d e z e p e r i o d e d a t n i e t d i r e c t b e s c h e r m d i s , m a a r w a a r m e e
z e k e r o o k met r e s p e c t dient te w o r d e n o m g e g a a n .
De Rijksdienst heeft na een uitgebreid proces v a n i n v e n t a r i s e r e n , w a a r d e r e n en
s e l e c t e r e n e e n e v e n w i c h t i g e lijst v a n e e n n e g e n t i g t a l m e e s t k e n m e r k e n d e
b o u w w e r k e n uit d e j a r e n t u s s e n 1 9 5 9 e n 1 9 5 5 o p g e s t e l d . De R C E heeft o p b a s i s
van literatuuronderzoek en eigen kennis een globale schifting, e e n voorselectie,
g e m a a k t . V e r d e r is e r e e n v e r g e l i j k i n g g e m a a k t , w a a r b i j o b j e c t e n p e r i n h o u d e l i j k
t h e m a n a a s t e l k a a r z i j n g e l e g d e n u i t e i n d e l i j k ' d e b e s t e ' is g e k o z e n . D e lijst is
b o v e n d i e n tot s t a n d g e k o m e n d a n k z i j d e u i t g e b r e i d e i n b r e n g v a n het e r f g o e d v e l d ,
g e m e e n t e s , p a r t n e r s e n e x p e r t s . U i t e r a a r d is g e b r u i k g e m a a k t v a n h e t d e r t i g t a l
c a t e g o r i a i e s t u d i e s , d i e v o o r d i v e r s e c a t e g o r i e e n al s i n d s 2 0 0 1 d o o r de R C E w a r e n
opgesteld.
De 8 9 excellente m o n u m e n t e n v a n de w e d e r o p b o u w j a r e n 1 9 5 9 - 1 9 6 5 op
N e d e r l a n d s g r o n d g e b i e d z i j n niet z o m a a r g e k o z e n . H e t z i j n t o o n b e e l d e n v a n
a r c h i t e c t u u r e n s t e d e n b o u w , d i e v o l d o e n a a n h e l d e r e e n s t r e n g e c r i t e r i a . H e t is
e e n n a t i o n a l e t o p . D a a r m e e is niet g e z e g d d a t n i e t - g e s e l e c t e e r d e b o u w w e r k e n
geen cultuurhistorische waarde v e r t e g e n w o o r d i g e n . Integendeel, lokale
o v e r h e d e n z o u d e n in d e s l i p s t r e a m v a n d e z e t o p p e r s j u i s t op r e g i o n a a l e n l o k a a l
n i v e a u h u n e i g e n s e l e c t i e s k u n n e n m a k e n - v o o r z o v e r d a t zij d a t al niet g e d a a n
hebben.
D e t o p m o n u m e n t e n w e e r s p i e g e l e n e e n l a n d in o n t w i k k e l i n g ; z e t o n e n e e n
bijzonder tijdperk. De eerste contouren van een c o n s u m p t i e m a a t s c h a p p i j , van
e e n j o n g e w e l v a a r t s s t a a t , t e k e n d e n z i c h af. I n m i d d e l s w a s d e e r g s t e
o o r l o g s s c h a d e hersteld, de schaarste aan m a t e r i a l e n en financien voorbij en de
l e n i g i n g v a n d e w o n i n g n o o d al g o e d op g a n g . N e d e r l a n d w a s h e r r e z e n .
D e s e l e c t i e v a n 8 9 m o n u m e n t e n is te v i n d e n o p :
http://www.cultureelerfgoed.nl/wederopbouwperiode-1959-1965
Beleidsmatig kader
D e R C E h e e f t de a f g e l o p e n t i e n j a a r i n v e n t a r i s e r e n d e n w a a r d e r e n d o n d e r z o e k
v e r r i c h t n a a r k e n m e r k e n d e c a t e g o r i e e n v a n g e b o u w e n uit d e
w e d e r o p b o u w p e r i o d e , zoals r a a d h u i z e n , s c h o u w b u r g e n , s p o o r w e g s t a t i o n s en
k e r k e n ( r a a d p l e e g b a a r op w w w . c u l t u r e e l e r f g o e d . n l ) . N a a s t de R C E / N A i - p u b l i c a t i e
T o o n b e e l d e n van de Wederopbouw', verscheen een dertigtal categoriaie studies
e n r e i s d e in d e j a r e n 2 0 0 5 - 2 0 0 8 d e R C E - t e n t o o n s t e l l i n g ' L e l i j k is g e e n a r g u m e n t '
over naoorlogs erfgoed door Nederland.
In 2 0 0 7 heeft m i n i s t e r P l a s t e r k , d e t o e n m a l i g e m i n i s t e r v a n C u l t u u r , a a n g e g e v e n
h o n d e r d e v i d e n t e m i j i p a l e n uit d e p e r i o d e 1 9 4 0 - 1 9 5 8 te w i l l e n a a n w i j z e n . Dit
b e l e i d w e r d v a s t g e l e g d in d e d e s t i j d s v i g e r e n d e Tijdelijke
beieidsregei
aanwijzing
beschermde
monumenten
2007, die p e r 1 j u l i in w e r k i n g t r a d e n w a a r i n 1 9 5 8 het
eindjaar voor selectie m o e s t zijn, gezien de vijftigjarengrens die de
M o n u m e n t e n w e t 1 9 8 8 v o o r s c h r e e f ; dit tioewel d e w e d e r o p b o u w in c u l t u u r - e n
a r c h i t e c t u u r h i s t o r i s c h o p z i c h t t o t v e r in de j a r e n ' 5 0 d o o r l i e p . D e Rijl<sdienst v o o r
het Cultureel Erfgoed heeft v e r v o i g e n s een selectie g e m a a k t .
D e b e k e n d m a k i n g v a n d e T o p 1 0 0 ' - g e b u n d e l d in d e b e g e l e i d e n d e p u b l i c a t i e
' M o n u m e n t e n v a n H e r r e z e n N e d e r l a n d ' - op 15 o k t o b e r 2 0 0 7 d o o r m i n i s t e r
Plasterk w a s publicitair een g r o o t succes en heeft geleid tot een a a n z i e n l i j k e
v e r g r o t i n g v a n d e w a a r d e r i n g e n h e t d r a a g v l a k v o o r d e n a o o r l o g s e p e r i o d e bij
zowel e i g e n a r e n als breder publiek. B o v e n d i e n kreeg de landelijke a a n d a c h t
n a v o l g i n g in h e t m o n u m e n t e n b e l e i d v a n d i v e r s e g e m e e n t e s , z o a l s G r o n i n g e n
en A m s t e r d a m , en van bijvoorbeeld provincie Drenthe.
S i n d s 1 j a n u a r i 2 0 0 9 is e e n n i e u w e B e l e l d s r e g e l in w e r k i n g g e t r e d e n : d e
Beieidsregei
aanwijzing
beschermde
monumenten
2009. D e z e B e l e l d s r e g e l
v o r m t e e n b a s i s v o o r e e n v e r v o l g op de e e r s t e ' T o p 1 0 0 ' , w a n t v o l g e n s d e z e
B e l e l d s r e g e l d i e n e n d e n i e u w a a n t e w i j z e n m o n u m e n t e n uit d e p e r i o d e 1 9 5 9 1 9 6 5 o p g e n o m e n t e w o r d e n in e e n a a n w i j z i n g s p r o g r a m m a . D a a r m e e is
W e d e r o p b o u w een van de drie aangekondigde a a n w i j z i n g s p r o g r a m m a ' s , naast
de N i e u w e Hollandse W a t e r l i n i e en de B e s c h e r m i n g s a g e n d a A r c h e o l o g i e .
Een t w e e d e b e l e i d s k a d e r v o o r het A a n w i j z i n g s p r o g r a m m a ' 5 9 - ' 6 5 v o r m t het
g e d a c h t e g o e d uit d e Momo-beleidsbrief.
D a a r i n is s p r a k e v a n e e n
z o g e n o e m d e ' b e p e r k t e t o p l i j s t ' als het g a a t o m de a a n w i j z i n g v a n n i e u w e
r i j k s m o n u m e n t e n . Bij d e a f r o n d i n g v a n d e p e r i o d e ' 5 9 - ' 6 5 is d u s o p n i e u w
sprake v a n e e n beperkte h o e v e e l h e i d nieuwe r i j k s m o n u m e n t e n . Met het
m o d e r n i s e r e n v a n d e m o n u m e n t e n z o r g is d e n a d r u k m e e r k o m e n t e l i g g e n b i j
h e t m e e w e g e n e n b o r g e n v a n d e c u l t u u r h i s t o r i s c h e w a a r d e in d e r u i m t e l i j k e
ordening.
D a t v o o r d e k o r t e r e p e r i o d e ' 5 9 - ' 6 5 n e t z o v e e l b o u w w e r k e n z i j n g e k o z e n a l s in d e
1^ t r a n c h e , d i e m e e r j a r e n t e l l e n , k o m t d o o r d a t e r in d e z e j a r e n m e e r e n v a n e e n
g r o t e r e m a t e r i e l e r i j k d o m is g e b o u w d . O o k d e g e b o u w e n uit d e j a r e n 1 9 6 3 , 1 9 6 4
e n 1 9 6 5 d o e n nu al m e e , w a n t s i n d s 1 j a n u a r i 2 0 1 2 h o e f t e e n m o n u m e n t niet
m e e r m i n i m a a l vijftig j a a r o u d t e z i j n o m b e s c h e r m d m o n u m e n t t e k u n n e n
w o r d e n . T e v e n s orienteert de Rijksdienst zich op een Post ' 6 5 - p r o g r a m m a .
Bij d e s e l e c t i e t e l d e het j a a r w a a r i n h e t b o u w w e r k is o p g e l e v e r d . In e n k e l e
g e v a l l e n Is d e g r e n s v a n 1 9 6 5 g e p a s s e e r d , m a a r a l l e e n d a n a l s s p r a k e is v a n h o g e
i c o o n w a a r d e e n de b o u w e e r d e r s t a r t t e en w e r d a f g e r o n d in 1 9 6 6 .
Integrale aanpak
D a a r n a a s t is h e t r e l e v a n t t e n o e m e n d a t h e t e r f g o e d v a n d e w e d e r o p b o u w
e e n b e l a n g r i j k o n d e r d e e l is v a n d e b e l e i d s v i s i e Koersen
op karakter:
Naar een
visie erfgoed
en ruimte
uit 2 0 1 1 . Het Rijk heeft v o o r o g e n dat de r u i m t e l i j k e
e n b o u w k u n d i g e o n t w i k k e l i n g uit d e p e r i o d e 1 9 4 0 - 1 9 6 5 in d e i n r i c h t i n g v a n
N e d e r l a n d h e r k e n b a a r a a n w e z i g blijft. D a a r o m zijn dertig w e d e r o p b o u w g e b i e d e n uit d e z e p e r i o d e u i t g e k o z e n d i e v a n n a t i o n a a l b e l a n g z i j n .
Het p r o c e s v a n s e l e c t e r e n e n w a a r d e r e n v a n h e t h o n d e r d t a l b o u w w e r k e n l o o p t
niet a l l e e n p a r a l l e l a a n d a t v a n d e b o v e n g e n o e m d e d e r t i g g e b i e d e n , h e t l o o p t o o k
g e l i j k o p m e t het p r o j e c t v a n n a o o r l o g s e w a n d k u n s t d o o r d e R C E . A r c h i t e c t u u r ,
s t e d e n b o u w e n k u n s t uit d e w e d e r o p b o u w t i j d w o r d e n op d e z e m a n i e r i n t e g r a a l
b e n a d e r d . Deze drietrapsraket van g e b i e d - g e b o u w - k u n s t krijgt v e r d e r v o r m
t i j d e n s d i v e r s e m a n i f e s t a t i e s in d e z o g e n o e m d e W e e k v a n de W e d e r o p b o u w , die
de R C E v a n 2 3 - 2 7 S e p t e m b e r 2 0 1 3 zal gaan o r g a n i s e r e n .
Selectiecriteria
N e t a l s d e 1^ t r a n c h e ( 1 9 4 0 - 1 9 5 8 ) is o o k d e 2^ t r a n c h e ( 1 9 5 9 - 1 9 6 5 ) g e s e l e c t e e r d
op b a s i s v a n h o g e e i s e n a a n d e m o n u m e n t a l e w a a r d e ; het m o e t v a n t o p n i v e a u
z i j n . In d e B e l e l d s r e g e l s t a a t h e t a l s v o l g t b e s c h r e v e n :
A r t i k e l 6 , a . het desbetreffende
monument
is een evidente
mijipaal
in de
ontwikkeiing
van de architectuur,
stedenbouw,
iandinrichting,
bouwtechniek
of
ruimtegebonden
kunst in Nederiand,
wat onder meer biijkt uit een
vooraanstaande
positie en duiding in de nationaie
en internationale
vakliteratuur,
of b. het desbetreffende
monument
is een essentieel
toonbeeld
van de
2.
cultuurhistorische
of sociaaihistorische
ontwil<i<eiingen
van de
wederopbouwperiode in
Nederiand.
En a a n v u l l e n d in a r t i k e l 7: Bij de aanwijzing
van een monument
ais
beschermd
monument
houdt de minister
rekening
met de mate waarin het
monument:
a. een positief behoudsperspectief
heeft, zowei technisch
ais functioneel,
en
b. een positieve
invioed heeft op de kwaiiteit
van de ruimtelijke
omgeving
(...)."
H i e r n a a s t g e l d e n de criteria g a a f e n z e l d z a a m .
Thema's
E r is e e n i n d e l i n g g e m a a k t a a n d e Inand v a n b e p a a l d e t h e m a ' s , w a a r o n d e r
E c o n o m i e , V o r m i n g e n V e r z u i l i n g . In d e 1^ t r a n c h e w a r e n er t i e n t h e m a ' s , in d e 2^
t r a n c h e zijn k l e i n e w i j z i g i n g e n t o e g e p a s t die b e t e r a a n s l u i t e n bij d i e p e r i o d e ; nu
r e s t e r e n e r a c h t . H e t t h e m a P r o d u c t i e is g e v o e g d bij die v a n E c o n o m i e . E r b l e k e n
n i e t v e e l o b j e c t e n uit het t h e m a P r o d u c t i e o v e r te z i j n , e n d i e w a r e n bij n a d e r
i n z i e n o o k n i e t g a a f m e e r . D e t h e m a ' s V e r k e e r e n T e c h n i e k zijn s a m e n g e n o m e n
in e e n n i e u w t h e m a : I n f r a s t r u c t u u r . In d e l e t r a n c h e w a s er e e n t h e m a
H e r d e n k i n g e n V r i j e T i j d . A a n d e l a a t s t e is nu C u l t u u r t o e g e v o e g d . C u l t u u r z a t in
d e e e r s t e t r a n c h e v e r w e r k t in d i e v a n H e r d e n k i n g . Dit t h e m a is nu s c h e r p e r
a f g e b a k e n d . In t h e m a V r i j e t i j d e n C u l t u u r is g e e n g o e d e r e p r e s e n t a n t v a n
r e c r e a t i e g e b i e d e n of p r e t p a r k e n g e v o n d e n . Het v a l t op d a t e r m i n d e r o b j e c t e n
b i n n e n de t h e m a ' s E c o n o m i e e n O n d e r d a k zijn g e s e l e c t e e r d . V e r z u i l i n g ( 1 6
r e l i g i e u z e g e b o u w e n ) e n I n f r a s t r u c t u u r zijn o p n i e u w d e g r o o t s t e g r o e p . O o k d e
t h e m a ' s H e r d e n k i n g e n V r i j e T i j d e n C u l t u u r zijn in a a n t a l t o e g e n o m e n . D i e
v e r s c h i l l e n z i j n n i e t d i r e c t te v e r k l a r e n , m a a r er is w e l e e n d u i d e l i j k v e r s c h i l in
t i j d s b e e l d t u s s e n d e 1^ e n 2*" t r a n c h e .
In d e lijst z i j n g e e n k e n m e r k e n d e f e n o m e n e n e n / o f a l l e d a a g s e b o u w w e r k e n , z o a l s
een b u s h o k j e , diepvrieshuisje of telefooncel o p g e n o m e n . Hoewel deze
'buitengewoon g e w o n e ' objecten z e k e r een bijzonder verhaal vertellen, voldoen ze
niet a a n d e g e s t e l d e criteria v a n t o p m o n u m e n t e n . In d e lijst o n t b r e k e n o o k
treffende v o o r b e e l d e n v a n d o o r z o n - of rijtjeswoningen, k r u i s g e b o u w e n e n
w a r e n h u i z e n e . d . De rijtjeswoningen en w i n k e l p a n d e n zijn wel v e r t e g e n w o o r d i g d
in d e g e s e i e c t e e r d e w o o n w i j k e n in d e d e r t i g w e d e r o p b o u w g e b i e d e n .
Het agrarisch erfgoed is, v a n w e g e het ontbreken v a n t o o n a a n g e v e n d e o b j e c t e n ,
niet g e s e l e c t e e r d in d e z e t r a n c h e , m a a r dit r u r a l e e r f g o e d is w e l h e r l e i d b a a r n a a r
d e o n d e r w e r p e n r u i l v e r k a v e l i n g e n o n t g i n n i n g e n b e n o e m d in d e W e d e r o p b o u w g e b i e d e n ( z o a l s b e n o e m d in d e r i j k s v i s i e E r f g o e d e n R u i m t e ) , w a a r o n d e r d e
Noordoostpolder.
H e t o n d e r w e r p c i v i e l e v e r d e d i g i n g is n i e t v e r t e g e n w o o r d i g d e n m i l i t a i r e r f g o e d
s t a a t m e t s l e c h t s m e t e e n o b j e c t o p d e lijst. Het m a g d u i d e l i j k zijn d a t d a a r m e e
g e e n r e c h t is g e d a a n a a n r e l i c t e n uit d e K o u d e O o r l o g t i j d e n s d e o p i o p e n d e
s p a n n i n g t u s s e n O o s t en W e s t . D e g e i n v e n t a r i s e e r d e k a z e r n e c o m p l e x e n w a r e n te
o u d o f te j o n g en niet g a a f m e e r . W e l z i j n e r s o m s ( a t o o m ) s c h u i l k e l d e r s e n k l e i n e
b u n k e r s a a n w e z i g a a n of bij d e g e b o u w e n , z o a l s o p s t a t i o n A l m e l o , in d e k e l d e r
v a n h e t w o o n h u i s in M a a s t r i c h t o f bij h e t s l u i z e n c o m p l e x H a g e s t e i n . O p d e
Zuiderhof begraafplaats van H i l v e r s u m was zelfs een speciaal stuk g r a s v e l d
g e r e s e r v e e r d v o o r d e e v e n t u e l e s l a c h t o f f e r s v a n e e n a t o o m o o r l o g . A c h t e r dit
soort plekken g a a t e e n hele w e r e l d schuil.
O o k z i j n v e r s c h i l l e n d e a r c h i t e c t u u r s t r o m i n g e n uit d e w e d e r o p b o u w p e r i o d e , z o a l s
m o d e r n i s m e , t r a d i t i o n a l i s m e , B o s s c h e s c h o o l o f d e shake / 7 a n d s - a r c h i t e c t u u r , in
d e s e l e c t i e a a n w e z i g . V e r d e r is r e c h t g e d a a n a a n h e t o e u v r e v a n c i r c a 1 5 0
architecten. Jonge en v e r n i e u w e n d e architecten als M a a s k a n t , Van den B r o e k en
B a k e m a en K r a a i j v a n g e r s p r i n g e n e r a l s c o r y f e e e n uit. O o k d e o u d e m e e s t e r s als
V a n T i j e n , F r i e d h o f f e n V a n R a v e s t e y n zijn v e r t e g e n w o o r d i g d .
E x t r a a a n d a c h t is u i t g e g a a n n a a r d e r e l a t i e v a n h e t o b j e c t m e t zljn o m g e v i n g e n
n a a r d e ( g r o e n ) a a n l e g . H e t is m e e r d a n e e n a c c e n t v e r s c h u i v i n g . H e t g a a t in d e z e
lijst o m b i j n a t i e n g r o e n e e e n h e d e n o f c o m p l e x e n , z o a l s b e g r a a f p l a a t s e n , t u i n e n .
3
p a r k e n , e n o m g r o e n d a t g r e n s t a a n d e b e b o u w i n g v a n b i j v o o r b e e l d w o n i n g e n of
kantoren.
M o n u m e n t a l e w a n d k u n s t is In d e 2*^ t r a n c h e s t e r k v e r t e g e n w o o r d i g d . H e t heeft
o n m i s k e n b a a r e e n t o e g e v o e g d e w a a r d e . E i g e n l i j k m e e r d a n d a t , w a n t bij d e
k e u z e t u s s e n e e n g e b o u w m e t e n z o n d e r k u n s t , k r e e g d i e m e t v o o r r a n g . K u n s t is
nu w e g g e h a a l d uit h e t t h e m a H e r d e n k i n g e n m e e r In de r i c h t i n g v a n k u n s t &
religie g e g a a n . H e t g a a t u i t s l u i t e n d o m k u n s t in relatie m e t h e t m o n u m e n t , v e e l a l
o p e n b a r e g e b o u w e n e n o n d e r w i j s i n s t e l l i n g e n . D u s dit k e e r g e e n a f z o n d e r l i j k e
kunstobjecten.
Dat geldt ook v o o r de aandacht voor het materiaalgebruik en de a f w e r k i n g , zoals
s p e c i a l e s o o r t e n m a r m e r e n n a t u u r s t e e n , z o a l s In d e A m e r i k a a n s e a m b a s s a d e , of
e e n n i e u w s o o r t d a k b e d e k k i n g , z o a l s in het g e v a l v a n het A N W B - h o o f d k a n t o o r .
D e z e a s p e c t e n zijn d a n o o k m e e g e n o m e n in d e a r c h i t e c t o n i s c h e w a a r d e r i n g .
T e n s l o t t e is e e n e v e n w i c h t i g e r e g i o n a l e s p r e i d i n g niet uit het o o g v e r l o r e n , al is
h e t o n v e r m i j d e l i j k d a t d e (drie g r o t e s t e d e n in de) R a n d s t a d m e t e e n v e e r t i g t a l
b o u w w e r k e n o p n i e u w o v e r h e e r s t . H e t c e n t r a l e u i t g a n g s p u n t is e e n t o p s e l e c t i e op
b a s i s v a n k w a l i t e i t d i e u i t g a a t v a n e e n n a t i o n a a l o v e r z i c h t . M a a r a a n g e z i e n e r in
N o o r d - N e d e r l a n d m i n d e r is g e b o u w d d a n in W e s t - e n Z u i d - N e d e r l a n d , is het
v e r k l a a r b a a r d a t e r d a a r al m e e r o b j e c t e n z l j n g e s e l e c t e e r d . D e g r o t e s t e d e n z i j n
opnieuw goed vertegenwoordigd.
Proces en e r f g o e d v e l d
D o o r d e t i j d s d r u k in d e 1^ t r a n c h e w a s e r n a u w e l i j k s g e l e g e n h e i d t o t o v e r l e g m e t
h e t e r f g o e d v e l d , g e m e e n t e of e i g e n a a r t i j d e n s het s e l e c t i e p r o c e s . Dit p r o c e s v a n
s e l e c t e r e n v o o r d e p e r i o d e ' 5 9 - ' 6 5 is a n d e r s i n g e z e t . V a n u i t h e t s t r e v e n n a a r e e n
b r e d e r d r a a g v l a k e n m e e r b e t r o k k e n h e i d heeft d e R C E in f e b r u a r i 2 0 1 2 a a n
g e m e e n t e s , provinciale steunpunten en m o n u m e n t e n c o m m i s s i e s g e v r a a g d
s u g g e s t i e s in t e d i e n e n als a a n v u l l i n g o p de i n v e n t a r i s a t i e l i j s t v a n c i r c a 7 0 0
o b j e c t e n . D e z e g r o s - of ijklijst w a s e e r d e r o p b a s i s v a n a r c h i e f o n d e r z o e k ,
beperkte v e l d w e r k en d e s k u n d i g e voorselectie door de R C E s a m e n g e s t e l d .
V e r v o i g e n s v r o e g e n w e b e g i n 2 0 1 2 t i j d e n s e e n b i j e e n k o m s t (zie lijst d e e l n e m e r s
o n d e r 1)) in d e N e u d e f l a t ( 1 9 6 1 ) in U t r e c h t a a n m o n u m e n t e n o r g a n i s a t i e s ,
Vereniging van Nederiandse G e m e e n t e n , Interprovinciaal Overleg, Federatie
Grote G e m e e n t e s , Federatie Instandhouding M o n u m e n t e n , Steunpunten,
N e d e r i a n d s e T u i n e n s t i c h t i n g , S t i c h t i n g in A r c a d i e , P r o t e s t a n t s e K e r k N e d e r l a n d ,
B o n d H e e m s c h u t e n C u y p e r s g e n o o t s c h a p o m a a n v u l l i n g e n te g e v e n o p d e
p r e s e l e c t i e v a n c i r c a 1 4 0 b o u w w e r k e n . D e z e bottom
t/p-benadering leidde tot veel
p o s i t i e v e r e a c t i e s uit het v e l d . E e n g r o o t a a n t a l n i e u w e o b j e c t e n w e r d
v o o r g e d r a g e n , d o o r d e R C E op w a a r d e g e s c h a t en d a a r v a n is u i t e i n d e l i j k e e n
a a n t a l t o e g e v o e g d a a n d e lijst.
V e r d e r w e r d in o k t o b e r 2 0 1 2 e e n g r o e p v a n t w a a l f e x t e r n e e x p e r t s , a f k o m s t i g uit
h e t e r f g o e d v e l d e n v a n u n i v e r s i t e i t e n en o n d e r z o e k s b u r e a u s ( z i e lijst d e e l n e m e r s
o n d e r 2)), u i t g e n o d i g d v o o r e e n e x p e r t m e e t i n g in het g e b o u w v a n h e t v o o r m a l i g e
m i n i s t e r i e v a n L a n d b o u w , V i s s e r i j e n V o e d s e l k w a l i t e i t ( 1 9 6 2 ) , nu E c o n o m i s c h e
Z a k e n , in D e n H a a g . In e e n o p e n s f e e r is v a n g e d a c h t e n g e w i s s e l d o v e r d e
voorlopige selectielijst.
T o t s l o t . V o o r d e c a t e g o r i e u n i v e r s i t a i r e t e r r e i n e n is e e n a p a r t t r a j e c t o p
b e s t u u r s n i v e a u o p g e s t a r t . C a m p u s s e n zijn v a a k g e b o u w d v a n u i t e e n c o n s i s t e n t
e n c o n s e q u e n t d o o r g e v o e r d e v i s i e o p d e f u n c t i o n e l e , s t e d e n b o u w k u n d i g e en
a r c h i t e c t o n i s c h e o p g e z e t . D a a r b i j g a a t het o m m e e r d a n e e n v e r z a m e l i n g
g e b o u w e n . N a a s t h u n c u l t u u r h i s t o r i s c h e b e t e k e n i s h e b b e n zij o o k b i j g e d r a g e n a a n
d e s t a t u s en d e e m a n c i p a t i e v a n d e s t a d als c e n t r u m v o o r k e n n i s e n t e c h n o l o g i e .
D e c a m p u s is e e n a f s p i e g e l i n g v a n het v e r a n d e r e n d o v e r h e i d s b e l e i d . B i n n e n d e
p l a n m a t i g e opzet bevatten de universiteitscomplexen veel architectonisch
h o o g w a a r d i g e g e b o u w e n . H e t is o n d o e n l i j k e n o o k niet w e n s e l i j k z e a l l e m a a l te
s e l e c t e r e n als t o p m o n u m e n t , m a a r z e v e r d i e n e n w e l a a n d a c h t e n e e n r e s p e c t v o l l e
o m g a n g . D a a r o m is g e k o z e n v o o r e e n i n t e g r a l e a a n p a k v a n v i e r
4
u n i v e r s i t e i t s c o m p l e x e n , die v o o r e e n g r o o t d e e l v a n a f 1 9 5 9 zijn g e r e a l i s e e r d , te
weten de Technlsctie Universiteiten van Delft, E n s c h e d e en E i n d h o v e n , e n de
u n i v e r s i t e i t ( v o o r m a l i g e H o g e s c h o o l ) v a n T i l b u r g . Elk c o m p l e x m e t z i j n e i g e n
bijzondere ontstaansgeschiedenis. Deze aanpak wordt nader uitgewerkt met
betrokken universiteiten en gemeenten.
1) Aanwezig tijdens expertmeeting in februari 2012 in de Neudeflat in Utrecht:
Martin van Bleek (Gelders Genootschap), Leo Dubbelaar (Cuypersgenootschap), Alice Gut
(FGM), Henk Jansen (FGM, gemeente Utrecht), Gerard Koster (VNG), Conny van Nes (FGM),
Norman Vervat (Cuypersgenootschap) en Mathijs Witte (Heemschut).
2) Aanwezig tijdens expertmeeting in het voormalig ministerie van LNV in Den Haag in
oktober 2 0 1 2 : Tim Bakker, Koos Bosma (VU Amsterdam), Bernard Colenbrander (TU
Eindhoven), Roger Crols (Gelders Genootschap), Johanna van Doorn (bureau
SteenhuisMeurs), Leo Dubbelaar (Cuypersgenootschap), Wijnand Galema, Leon van Meijel,
Ronald Stenvert (BBA), Norman Vervat (Cuypersgenootschap), Lara Voerman (bureau
SteenhuisMeurs)] en Mathijs Witte (Heemschut).
-einde Toeliciiting
Aanwijzingsprogramma
Wederopbouw
1959-1965
-
5
.
Smallepad 5
Amersfoort
Postbus 1600
3800 BP Amersfoort
www.cultureelerfgoed.nl
Monumentnummer: 532210
3811 MG
033 421 74 21
F 033 421 77 99
E [email protected]
T
Status
Aanwijzingsbesluit
Insclirijving register
Kadaster deel/nummer
:
:
:
:
Voorbeschermd
/
Monumentnaam:
Stadsschouwburg
Plaatselijke
Gemeente:
Provincie:
Nijmegen
Gelderland
aanduiding:
Keizer Karelplein 32 H
6511 NH Nijmegen
Kadastrale
Sectie:
Kad.object:
B
5357
gemeente:
Nijmegen
Grondperceei:
App:
Omschrijving:
Schouwburg met plein, muur, zitbanken en sculptuur 'Dame met stola'.
Hoofdca tegorie:
Subcategorie:
Cult.,gezondh., wetenschap
Aanmaakdatum
07-11-2013
Welzijn, kunst en cultuur
Oorspronkelijke
functie:
Schouwburg
Pagina 1/1
Tunnelweg
KQsi56
Scale 1: 1.000
begrenzing rijksmonument
999999
rijksmonumentnummer
kadastraal perceel
A 00000
perceelnummer
printdatum:
18-11-2013
Waardering
Nijnnegen, Stadssctiouwburg
WAARDERING
/
Cultuurfiistoriscfie
waarden: beiang van het
object/complex
1. als bijzondere
uitdrukking van (een)
culturele, sociaaleconomisclie en/of
bestuurlijke/beleidsmat
ige en/of geestelijke
ontwikkeling(en);
2. als bijzondere
uitdrukking van (een)
geografische,
landschappelijke en/of
historisch-ruimtelijke
ontwikkeling;
3. als bijzondere
uitdrukking van (een)
technische en/of
typologische
ontwikkeling(en);
4. wegens innovatieve
waarde of
pionierskarakter;
// Architectuur- en
kunsthistorische
waarden:
(bijzonder) beiang van
het
object/complex
1. voor de geschiedenis
van de architectuur
en/of bouwtechniek;
2. voor het oeuvre van
een bouwmeester,
architect, ingenieur of
kunstenaar;
De stadsschouwburg is een uitdrukking van de
naooriogse culturele spreidingspolitiek van de
rijksoverheid. Kunst en cultuur moesten toegankelijk
worden voor en verspreid worden onder alle lagen
van de bevolking en overal in het land. De
transparantie en toegankelijkheid van het gebouw
staan hier symbool voor.
De schouwburg is tevens een uitdrukking van de
groeiende culturele vrijetijdsbesteding als gevolg van
de gestegen welvaart en toegenomen vrije tijd. In
het bijzonder drukt de schouwburg de herrijzenis uit
van Nijmegen als cultureel centrum.
De stadsschouwburg is een belangrijke exponent van
de wederopbouw van de stad na de omvangrijke
oorlogsschade.
De Nijmeegse schouwburg is voorzien van een
panoramisch podium in een ovale zaal en markeert
daarmee de overgang van een traditioneel
lijsttheater met frontale opstelling naar een open
podium met een arenaopstelling.
In de stadsschouwburg kon eike denkbare
voorstelling zowel artistiek als technisch naar
behoren gegeven worden. Daarmee behoorde de
schouwburg van Nijmegen tot een van de weinige
zalen in Nederland waar dit mogelijk was.
De schouwburg is een voorbeeld van het brutalisme.
Deze expressieve stijl is te herkennen in de zakelijkfunctionele opzet, de eenduidige vormen van de
verschillende ruimtes en hun onderlinge relaties, het
streven naar ruimtelijkheid, een zichtbare en
expressieve betonconstructie, enkele uitvergrote
onderdelen (zoals de waterspuwers en
plantenbakken), ruwe materiaalafwerking en het
ontbreken van decoratie.
De stadsschouwburg is een van de belangrijkste en
bekendste ontwerpen van de architecten ir. Albertus
Maria (Bernard) Bijvoet (Amersterdam 1889 Haarlem 1979) en prof. Gerardus Hendricus Maria
1
Waardering
Nijmegen, Stadsscliouwburg
(Gerard) Holt (Haarlem 1904 - Haarlem 1988). Holt
en Bijvoet werkten vanaf 1945 geregeld samen,
onder meer aan de schouwburg en culturele centra
(bv Tilburg en Apeldoorn). Bijvoet gold als specialist
op het gebied van de theaterbouw.
3. wegens het bijzondere
materiaalgebruik, de
ornamentiek en/of
monumentale kunst;
4. wegens de bijzondere
samenhang tussen
exterieur en
interieur(onderdelen).
Het vrijstaande bronzen beeld is een voorbeeld van
het oeuvre van P. d'Hont.
Het wandkleed, de neonverlichting en het vrijstaande
bronzen beeld vormen een voorbeeld van de
naooriogse toepassing van beeldende kunst in
gebouwen en in de openbare ruimte. Men hechtte
grote waarde aan de verheffende werking van
beeldende kunst. Op het voorplein bevindt zich een
sculptuur: een dame met stola door P. d'Hont. Het
beeld was bedoeld als aanzet voor een beeldentuin in
de expositieruimte onder de foyer, die er echter nooit
is gekomen.
De grote vensterpartijen van de foyer en de hal zijn
als een venster op de stad en maakt het gebouw
transparant: wat zich binnen afspeelt is van buiten
zichtbaar en omgekeerd. Exterieur en interieur lopen
in elkaar over door een identiek materiaalgebruik
voor vioeren en muren. Dit effect wordt versterkt
door de glazen puien, de entreeluifel en de pilotis
onder de foyer.
In het interieur is de indeling nog aanwezig, evenals
de afwerking van de vioeren en wanden en
elementen als een marmeren balie, de trappen,
kapstokken en paraplubakken,
verlichtingsarmaturen, parketvloer, rieten
balkonschermen en een ingebouwde kast.
Ill Situationeie en
ensemblewaarden
1. betekenis van het
object als essentieel
(cultuurhistorisch,
functioneel en/of
architectuurhistorisch
en visueel) onderdeel
van een complex;
2. a. bijzondere,
beeldbepalende
betekenis van het
object voor het
aanzien van zijn
omgeving;
b. bijzondere
betekenis van het
De schouwburg, het vrijstaande beeld, de betonnen
banken, het voorplein en de erfafscheiding vormen
een historisch, functioneel en ruimtelijk ensemble.
De stadsschouwburg is beeidbepaiend door de
omvang en de ligging aan een rotonde, het Keizer
Karelplein. Het gebouw presenteert zich als een
solitair en statig gebouw met een verhoogde foyer
die zich met een grote glaspui op het plein richt.
De schouwburg voegt zich naadloos in het
vooroorlogs stedenbouwkundig concept van het
2
Nijmegen, Stadsscliouwburg
Waardering
complex voor het
aanzien van zijn
omgeving, wijk, stad
of streek;
3. a. bijzondere
betekenis van het
complex wegens de
hoogwaardige
kwaliteit van de
bebouwing in relatie
tot de onderlinge
historisch-ruimtelijke
context en in relatie
tot de daarbij
behorende
groenvoorzieningen,
wegen, wateren,
bodemgesteldheid
en/of archeologie;
b. bijzondere
betekenis van het
object wegens de
wijze van verkaveling/
inrichting/
voorzieningen.
IV Gaafheid en
heri<enbaarheid:
beiang
van het
object/complex
1. wegens de
architectonische
gaafheid en/of
herkenbaarheid van
ex- en/of interieur;
2. wegens de materiele,
technische en/of
constructieve
gaafheid;
3. als nog goed
herkenbare
uitdrukking van de
oorspronkelijke of een
belangrijke historische
functie;
4. (van specifiek het
complex) wegens de
gaafheid en
herkenbaarheid van
het gehele ensemble
van samenstellende
onderdelen (hoofd- en
Keizer Karelplein.
De vormgeving speelt in op de ligging van het
gebouw ten opzichte van de stad. De foyer is met
een grote vensterpartij naar het Keizer Karelplein
gericht, evenals de schuin uitkragende vensters. De
gevels aan Nassausingel en Van Schaeck
Mathonsingel hebben daarentegen een ander
karakter, afgestemd op deze singels.
De stadsschouwburg kent een ongebruikelijke
situering van de functies in verschillende
gebouwdelen. Deze gebouwdelen hebben elk hun
eigen volume en orientatie op de omgeving.
Het exterieur is gaaf behouden. In het interieur zijn
de kleurstelling en meubilering gewijzigd, m a a r d e
indeling, het karakter van de ruimtes en de
afwerking is in hoge mate behouden.
De materiele, technische en/of constructieve
gaafheid is voldoende. De schildering van het beton
heeft het beeld en het karakter van het pand niet
aangetast.
De stadsschouwburg is nog als zodanig in gebruik.
De oorspronkelijke functie is dan ook zeer goed
herkenbaar.
De historische, functioneie en ruimtelijke relatie
tussen de schouwburg, het vrijstaande beeld, de
betonnen banken, het voorplein en de erfafscheiding
bestaat nog steeds.
3
Waardering
Nijmegen, Stadssciiouwburg
bijgebouwen,
tiekwerken, tuinaanleg
e.d.);
5. in relatie tot de
structurele en/of
visuele gaafheid van
de stedelijke, dorpse
of landschappelijke
omgeving.
Onderdeien zonder
monumentale
waarde:
- Exterieur
- Interieur
De ruimtelijke relatie met het Keizer Karelplein en de
twee singels is onveranderd.
Fietsenrekken op het plein.
-einde Waardering-
datum:7-ll-2013
4
Nijmegen, Stadssciiouwburg
Feiten
FEITEN
-ter
Oorspronl<elijke
functie
Cultuur, gezondheid, wetenschap
Welzijn, kunst en cultuur
Schouwburg
Schouwburg met Plein, muur, sculptuur en zitbank
Muur
Schouwburg (2012)
Typologie
Huidige functie
jaartal)
(met
Naam object
StijI/stroming
Bouwtijd (ook de
planfase)
Architect( en )/ontwerper(s
Uitvoerder
(aannemer
e.d.)
Opdrachtgever
informatie-
)
Stadsschouwburg
Brutalisme
1955 (ontwerp); 1959-1961 (bouw); 1961 (opening)
Bernard Bijvoet (Amersterdam 1889 - Haarlem
1979) i.s.m.
Prof. Gerard H.M. Holt (Haarlem 1904 - Haarlem
1988)
Gemeente Nijmegen
Exterieur
De stadsschouwburg is samengesteid uit
onregelmatig geplaatste gebouwdelen met elk een
eigen massa en vormgeving: een trapeziumvormige
foyer, een zaal in de vorm van een halve cilinder en
een blokvormige toneeltoren, alle drie in baksteen,
en daartussen een hal in beton. De foyer op pilotis
aan de voorzijde en de lager gelegen toneeltoren
achteraan zorgen voor een horizontaal evenwicht.
Gesloten vlakken contrasteren met open
glaswanden. Karakteristiek zijn de uitvergrote
elementen als plantenbakken, waterspuwers en Vvormige draagconstructie.
Gebouw,
constructletechniek
Betonconstructie met staien dekspanten.
Ruw afgewerkte gevels van baksteen en (inmiddels
geschilderd) beton.
Staien puien, deuren en ramen.
Plein onder de foyer met grindbeton en marmer.
Erfscheiding van beton.
Het materiaalgebruik kent een contrast tussen de
zorgvuldige afwerking van de marmervloeren,
glaspuien en stucwanden enerzijds en de ruwe
afwerking van de baksteen en het beton anderzijds.
Interieur
Theaterzaal met 900 plaatsen.
Foyerzaal die ook afzonderlijk te gebruiken is.
De hal verbindt de verschillende onderdelen met
behulp van vides, balkons, omgangen en trappen.
1
Nijmegen, Stadssciiouwburg
Feiten
Interieur/afwerl<ing
In het interieur is gepoogd een sfeer van lichtheid en
menselijke intimiteit op te roepen, terwijl tegelijk
een ruimtelijk werking is nagestreefd door de
ruimtes zoveel mogelijk in onderlinge relatie te
brengen. De hal verbindt de verschillende
onderdelen met behulp van vides, balkons,
omgangen en trappen. Deze elementen zijn
(optisch) vrij van de wanden gehouden, hetgeen
geaccentueerd wordt door de (kunst)lichtinval. In de
toneelzaal is het podium tot wezenlijk middelpunt
gemaakt. Wanden (gebogen een doorlopend tot op
het toneel), vioeren en stoelen hebben er een
donkere kleur.
Het kleurenschema is niet meer origineel.
Hal:
Vioeren van grindbeton en marmer.
Ruw afgewerkte wanden van baksteen en beton.
Pilaren van beton.
Originele kapstokken en paraplubakken.
Betonnen trap met metalen leuning.
Huidig vvv-kantoor:
Marmeren balie
Foyer:
Parketvloer, wandlampen en plafonnieres.
Toneelzaal:
Rieten balkonschermen met verlichtingsarmaturen
Stedenbouwl<undige
ligging, situering
Kantoordeel:
Het vrijstaande pand is gesitueerd op een wigvormig
Wandlampjes,
ingebouwde
kasten de Van Schaeck
terrein
tussen de
Nassausingel
Mathonsingel. De foyer richt zich met een grote
glaspui op het Keizer Karelplein, tegenwoordig een
drukke verkeersrotonde. Voor de entree bevindt zich
een plein met een bronzen beeld en twee betonnen
banken. Onder de foyer was een beeldentuin
gedacht; het plein is er op decoratieve wijze
bestraat met grindbeton en marmer en de ruimte
wordt verlicht met vele spots. Het terrein wordt van
de straat gescheiden door een betonnen keermuur.
De schouwburg ligt in het gemeentelijk beschermd
stadsgezicht Negentiende-eeuwse stadsuitleg, dat
mogelijk een rijksbeschermd stadsgezicht wordt.
2
Feiten
Archeologische
Nijmegen, Stadsschouwburg
relevantie
Kunstwerken/orgels/
gedenktekens/meubels
die
onderdeel zijn van het
monument
nr. 1
Materiaal/techniek
Locatie
Kunstenaar
Voorstelling
Datering
Afmetingen
nr. 2
Materiaal/techniek
Locatie
Kunstenaar
Voorstelling
Datering
Afmetingen
nr. 3
Materiaal/techniek
Locatie
Kunstenaar
Voorstelling
Datering
Afmetingen
Geschiedenis
De schouwburg ligt niet op een terrein met
archeologische verwachtingswaarde.
Bronzen beeld
Op het plein voor de voormalige ingang
P. d'Hont
Dame met een stola
1966
Neon verlichting
Tegen het plafond in de hal
Geweven wandkleed
In de ruimte voor de foyer
T W H?
Mythologische figuren, fantasiedieren
De oude schouwburg aan de Burchtstraat was in
1935 al gesloopt, maar de recessie en Tweede
Wereldoorlog vertraagden de bouw van een nieuwe
schouwburg. Pas in 1955 kreeg ir. B. Bijvoet de
opdracht een nieuwe schouwburg te ontwerpen. Hij
voerde dit samen met prof. G.H.M. Holt uit, zoals ze
dat ook bij andere schouwburgprojecten zouden
doen (Tilburg, Apeldoorn, Tiel en Winterswijk).
Bijvoet werkte tot de Tweede Wereldoorlog veel
samen met andere (internationaie) architecten, zoals
met Jan Duiker bij sanatorium Zonnestraal in
Hilversum. Na de oorlog bouwde een eigen
succesvolle praktijk op. Hij ontwierp onder meer
woonhuizen en, zoals gezegd, culturele centra. Holt
kwam uit een progressief katholiek milieu. Hij was
lid van De 8 en Opbouw. Hij was redactlelid van het
Katholiek Bouwblad 1946-51 en Forum 1948-55.
Holts eigen opvattingen pasten beter bij die van
3
Nijmegen, Stadssciiouwburg
Feiten
Forum dan bij die van de collega's bij het Katholiek
Bouwblad.
1947 Buitengewoon hoogleraar afd. bouwkunde TH
Delft. Hij behoorde tot de eerste generatie
modernistische docenten, met Van Lohuizen, Van
Beusekom en Van Eesteren. Na WO II ontwierp hij
veel in systeembouw. Via katholieke opdrachtgevers
kreeg hij opdrachten om in de woonwijken waar hij
bouwde ook kerken te ontwerpen. Ingetogen
vormen en sobere materialen, weinig uiterlijkheden.
Op zaterdag 8 april 1961 opende de
Stadsschouwburg met de voorstelling Herakles van
Euripides door de Arnhemse Toneelgroep Theater,
geregisseerd door Richard Flink, met in de hoofdrol
zijn zoon Coen Flink.
De schouwburg werd samen met Concertgebouw De
Vereeniging ondergebracht in de NV Maatschappij
tot Exploitatie van de Nijmeegse Schouwburg en
Concertzaal, afgekort de NV MENSEC. Sinds 2011
vallen de Stadsschouwburg en het Concertgebouw
onder een nieuwe rechtsvorm: de stichting Keizer
Karel Podia.
In September 2011 werd het 50-jarig bestaan
uitgebreid gevierd.
Een horecavleugel aan de Van Schaeck Mathonsingel
en een later ontwerp voor een kleine toneelzaal aan
de Nassausingel zijn nooit gerealiseerd.
Roerende objecten van
beiang voor Iiet gebouw
Lage banken met ronde poten (opnieuw gestoffeerd)
Restant van de oorspronkelijke stoelen uit de
toneelzaal
Relevante
Om instandhoudingsredenen is het beton aan de
buitenzijde geschilderd. Op het plein zijn
fietsenrekken geplaatst.
wijzigingen
Het kleurenschema van het interieur is niet meer
origineel. In 2003 is de schouwburg grotendeels
gerenoveerd. De handbediende trekkenwand is
vervangen door een computergestuurde
trekkenwand. De kassaruimte is ingrijpend
verbouwd en herbergt sindsdien ook het V W . De
stoelen in de toneelzaal zijn vervangen, evenals het
losse meubilair in de hal.
De kelder is opnieuw ingedeeld ten behoeve van
Muzieum.
4
Feiten
Overige
BRONNEN
Primaire bronnen,
l<aarten,
iiteratuur,
documentatie,
websites
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Nijmegen, Stadssciiouwburg
Het pand is in 2003 geregistreerd als gemeentelijk
monument.
Uittreksel van het Monumentenregister van de
gemeente Nijmegen.
"Nieuwe schouwburg voor Nijmegen", in: Bouw, 10
(1955), pp.123-124.
"Bij de nieuwe schouwburg te Nijmegen", in:
Bal<steen, 3 (1961) 3, pp.6-7.
Pubiiei<e Werl<en 1961, pp.120-124.
"Schouwburg te Nijmegen", in: Bouwi<undig
Weelcbiad, 79 (1961), pp.283-289.
"Nederlandse schouwburgen: Nijmegen", in: Bouw,
17 (1962), pp.988-991. "
La Technique des Traveaux 1962 p.322.
"Schouwburgen: stadsschouwburg te Nijmegen", in:
Kathoiiei< Bouwblad, 30 (1963), pp.181-186.
Architectuur in Nederland 1960-1976, Amsterdam
1969, p.59.
H.P.G. de Boer, Architect GHM Hoit (1904). Sociale
woningbouw, kerken, theaters. Amsterdam 1983,
p.58 ev.
Kijk om je heen: de geschiedenis v.d. moderne
architectuur in Nederland, Den Haag 1988, p.60.
T. Tummers, Architectuur in Nijmegen. Een overzicht
van architectuur en stedenbouw na 1900, 1995,
pp.70-71.
M. Kuipers, Toonbeelden van de Wederopbouw,
Zwolle 2002, p . l 6 9 .
L. van Meijel, De weelde van de soberheid. Nijmegen
herrijst 1945-1965, Nijmegen 2004, pp.48-49.
B. Logger (ea.). Theaters in Nederland sinds de
zeventiende eeuw, Theater Instituut Amsterdam,
Amsterdam, 2007.
Websites:
www.wederopbouwdatabank.nl
www.architectuurgids.nl
www.keizerkarelpodia.nl
-einde Feiten-
datum:7-ll-2013
5

Download Report