Gemeente Ede - Gemeenteraad Ede

Gemeente Ede
Memo
Aan
:
Gemeenteraad
Van
:
College van burgemeester en wethouders
Datum
:
1 april 2014
Zaaknummer
:
12514
Bijlage(n)
:
2
Onderwerp
:
Gezondheidsonderzoek GGD volwassenen en ouderen
De GGD Gelderland-Midden verzamelt gegevens over de gezondheid van inwoners.
In een tijdsbestek van vier jaar komen kinderen tot 12 jaar, jongeren, volwassenen en ouderen aan bod.
De GGD heeft de resultaten van de in 2012 gehouden monitor volwassenen/ouderen onlangs aan de
gemeente verstrekt, inclusief enkele adviezen.
Aan de uitnodiging aan duizend volwassenen en duizend ouderen om mee te doen hebben 477
volwassenen en 460 65-plussers gehoor gegeven. De resultaten zijn representatief voor beide doelgroepen.
Ze geven een beeld van de gezondheid, de leefstijl, het welbevinden en de zelfredzaamheid. De GGD stipt
enkele resultaten met name aan:
- 81% van de volwassenen en 65% van de ouderen beoordeelt zijn gezondheid als goed tot zeer goed.
- Zeven op de 10 Edenaren (volwassenen en ouderen) voldoen aan de beweegnorm en/of de
fitheidsnorm.
- In vergelijking met de regio eten meer Edese ouderen dagelijks groente en fruit.
- De percentages overgewicht en ernstig overgewicht van zowel volwassenen als ouderen wijken niet af
van regionale of landelijke percentages maar zijn wel hoog.
- Zowel onder de volwassen als oudere Edenaren zijn relatief weinig rokers in vergelijking met landelijke
cijfers. Het percentage volwassenen dat rookt is afgenomen t.o.v. 2008 (vorige onderzoek).
- Meer ouderen met een laag inkomen rapporteren dat zij recent gevallen zijn, dat ze diabetes hebben of
een beroerte of hartinfarct hebben gehad.
- De psychische gezondheid komt overeen met de regio maar vooral bij volwassenen is er een duidelijk
verschil tussen inkomensgroepen; meer mensen met een laag inkomen hebben een risico op een
angststoornis of een depressie dan mensen met een hoog inkomen.
- De mate van zelfredzaamheid is vergelijkbaar met inwoners van de regio.
- Het grootste deel heeft geen lichamelijke beperkingen en kan dagelijkse activiteiten zonder moeite
doen.
- Evenveel inwoners als in de regio hebben als buren contact met elkaar.
- Het percentage eenzame volwassenen is afgenomen t.o.v. 2008.
- Vergeleken met landelijke cijfers is een kleiner deel van de volwassenen en ouderen eenzaam. Maar
ook hier een verschil tussen inkomensgroepen.
Op basis van de resultaten geeft de GGD in de rapportage een aantal adviezen; wij voegen de lopende
ontwikkelingen toe:
- Op gebied van psychische gezondheid van mensen met een laag inkomen valt nog gezondheidswinst te
behalen; hier liggen aanknopingspunten om samen met de eerstelijns gezondheidszorg mogelijkheden
te verkennen deze problematiek te verminderen.
Ingezette ontwikkeling: vanuit de decentralisaties zijn er inmiddels nauwere contacten met o.a.
huisartsen. Ook binnen de sociaal teams werken eerstelijns professionals nauwer met elkaar samen.
Gemeente Ede,Postbus 9022, 6710 HK Ede . Telefoon 14 0318
Bezoekadres: Bergstraat 4, Ede
E-mail [email protected]. Website www.ede.nl.
Gemeente Ede
Hierdoor kunnen mensen met een laag inkomen sneller in beeld komen en ondersteuning aangeboden
krijgen.
-
Ga als gemeente het gesprek aan met inwoners om te achterhalen welke ondersteuning mensen met
een laag inkomen nodig hebben bij het vinden van betaald werk (hebben ze minder vaak), deelname
aan verenigingsactiviteiten (doen zij minder vaak) en uitvoeren van hobby’s (minder vaak). Deels is de
oorzaak geldgebrek.
Ingezette ontwikkeling: door de decentralisaties, de werkzaamheden van de sociaal teams en de
activiteiten in de nuldelijn en vanuit de wijkteams komt er steeds meer zicht op deze inwoners waardoor
gerichte ondersteuning mogelijk is.
-
Maak de aanpak van overgewicht bij volwassenen onderdeel van het wijkgericht werken.
Ingezette ontwikkeling: de buurtsportcoaches zijn al enkele jaren in de wijk actief. Met name
kleinschalige beweegactiviteiten in buurten en wijken kunnen een stimulans zijn om als buurtbewoners
met elkaar te bewegen en sporten. Effecten van deze inzet zijn pas op termijn zichtbaar.
Terugdringen eenzaamheid onder ouderen
In 2011 hebt u aandacht gevraagd voor eenzaamheid onder ouderen. Hierop heeft Senioren
Welzijnsorganisatie SWO samen met ketenpartners een signaleringskaart ontwikkeld voor gebruik door hun
medewerkers.
SWO heeft de signaleringskaart breed verspreid onder instellingen die contact hebben met ouderen.
Op moment van afname van de GGD-monitor waren de kaarten nog te kort in gebruik om al een effect te
kunnen zien in de cijfers.
O-O
Gemeente Ede,Postbus 9022, 6710 HK Ede . Telefoon 14 0318
Bezoekadres: Bergstraat 4, Ede
E-mail [email protected]. Website www.ede.nl.
910
Gezondheidsregio
Datum
3 februari 2014
College van Burgemeester en Wethouders
Uw kenmerk
T.a.v.
Ons kenmerk
140203-0009
Contactpersoon
Angela Vos
G. Ligtelijn, portefeuillehouder Volksgezondheid
Postbus 9022
6710 HK EDE
Onderwerp:
088 - 355 56 57
aanbieding gemeenterapportage 'Gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde gemeente'
Geachte mevrouw Ligtelijn,
De GGD van Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden geeft uitvoering aan de wettelijke taak
van gemeenten om op basis van epidemiologisch onderzoek inzicht te verkrijgen in de gezondheidstoestand
van de bevolking. Dit gebeurt door middel van gezondheidsmonitors waarbij cyclisch leeftijdsgroepen
worden onderzocht.
is de gezondheidsmonitor voor het eerst uitgevoerd in samenwerking met het RIVM en het CBS.
Eind
De doelgroepen binnen dit onderzoek zijn volwassenen (inwoners tussen 19 en 65 jaar) en ouderen (65De resultaten van het onderzoek zijn representatief voor beide doelgroepen.
oktober
heb ik u de regionale rapportage 'Gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde regio'
toegezonden. We kondigden toen aan dat de gemeenterapporten zouden volgen. Hierbij stuur ik u het
gemeenterapport van uw gemeente met daarin onderzoeksresultaten die een beeld geven van de
gezondheid, de leefstijl, het welbevinden en de zelfredzaamheid van uw inwoners vanaf
jaar.
De GGD heeft in de rapportage, op basis van de resultaten en gerelateerd aan het lokale
gezondheidsbeleid, een aantal adviezen geformuleerd. Mocht u naar aanleiding van de rapportage vragen
hebben en/of verder van gedachten willen wisselen over de adviezen zijn we hier van harte toe bereid.
kunt hiervoor contact laten opnemen met Angela Vos, senior beleidsmedewerker.
Met vriendelijke groet,
Ype Schat
Directeur Publieke Gezondheid
mevrouw D. van Engelenburg
De zorg voor
Bezoekadres:
Eusebiusbuitensingel 43
HZ Arnhem
gemeenten in de regio Gelderland-Midden: Brandweer, GGD, RAV en
Postadres:
T:0800 8446000
Postbus 5364
F: 088 3555900
6802 EJ Arnhem
I: www.vggm.nl
Ede
GEZONDE VOLWASSENEN
GEZONDE OUDEREN
GEZONDE GEMEENTE
Inzicht in de gezondheid en zelfredzaamheid van volwassenen en ouderen in de
gemeente Ede
Deze rapportage is een bijlage bij de rapportage ‘Gezonde volwassenen, gezonde ouderen,
gezonde gemeenten in de regio Gelderland-Midden’
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
SAMENVATTING EN ADVIES
De Monitor Volwassenen en Ouderen is uitgevoerd in het najaar van 2012. Duizend Edese
volwassenen tussen 19 en 65 jaar en duizend Edese 65-plussers hebben een uitnodiging gekregen
om deel te nemen aan dit gezondheidsonderzoek. Aan deze uitnodiging hebben 477 volwassenen
en 460 65-plussers gehoor gegeven. Deze respons komt overeen met de gemiddelde respons in
Gelderland-Midden. De resultaten van de monitor zijn gewogen op een aantal factoren zoals
geslacht, leeftijd, etniciteit, inkomen et cetera. De resultaten zijn representatief.
De monitor Volwassenen en Ouderen 2012 is voor het eerst door alle GGD-en in Nederland op
hetzelfde moment uitgevoerd, in samenwerking met CBS en RIVM. Daardoor is het mogelijk om de
gemeentelijke cijfers te vergelijken met de resultaten van Gelderland-Midden en Nederland.
De gemeente in beeld
Algemeen
De gemeente Ede is met bijna 110.000 inwoners een grote gemeente. De inwoners hebben een
gemiddelde sociaal economische status (SES). Er bestaat een positieve samenhang tussen de SES en
gezondheid: hoe hoger de SES hoe beter de gezondheid. Deze samenhang is terug te zien in de
gezondheid van de Edese volwassenen en ouderen. Op bijna alle terreinen stemmen de resultaten
overeen met die in de regio Gelderland-Midden dan wel de landelijke resultaten. In de opbouw van
de leeftijd van de inwoners van de gemeente valt op dat in verhouding veel inwoners jonger dan
dertig jaar zijn.
Gezondheid
De ervaren gezondheid van de Inwoners in de gemeente Ede is vergelijkbaar met de gezondheid
van de inwoners in heel Gelderland-Midden. De ervaren gezondheid neemt af met de leeftijd: 81%
procent van de volwassenen en 65% van de ouderen beoordeelt zijn/haar gezondheid als goed tot
zeer goed. Zeven op de tien Edenaren (volwassenen en ouderen) voldoen aan de beweegnorm
en/of de fitheidsnorm. In vergelijking met de regio eten meer Edese ouderen dagelijks fruit en
groente.
De helft van de volwassen inwoners en ruim een derde van de ouderen heeft een normaal gewicht.
De percentages overgewicht en ernstig overgewicht van zowel volwassenen als ouderen wijken
niet af van regionale en landelijke percentages en zijn nog steeds hoog.
Onder zowel de volwassen als oudere Edenaren zijn relatief weinig rokers in vergelijking met
landelijke cijfers. Het percentage volwassenen dat rookt is afgenomen ten opzichte van 2008.
Bij de ouderen valt op dat meer ouderen met een laag inkomen rapporteren dat zij gevallen zijn in
de maanden voor het onderzoek, dat ze diabetes hebben of een beroerte of hartinfarct hebben
gehad.
De psychische gezondheid komt overeen met de regio maar er is, vooral bij volwassenen, een
duidelijk verschil waar te nemen tussen inkomensgroepen. Meer mensen met een laag inkomen
hebben een risico op een angststoornis of een depressie dan mensen met een hoog inkomen.
Zelfredzaamheid en sociale omgeving
Ook blijkt uit de resultaten dat de mate van zelfredzaamheid van de inwoners vergelijkbaar is met
de regio; het grootste deel van de inwoners heeft geen lichamelijke beperkingen en kan dagelijkse
activiteiten zonder moeite verrichten. Binnen de gemeente hebben evenveel inwoners onderling
als buren contact met elkaar als in de regio.
Het percentage eenzame volwassenen is afgenomen ten opzichte van 2008. In vergelijking met
landelijke cijfers is een kleiner deel van de volwassenen en ouderen eenzaam. Maar ook hier is
verschil waar te nemen tussen inkomensgroepen. Meer mensen met een laag inkomen zijn
eenzaam en voelen zich weleens buiten de samenleving staan.
pagina 2
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
In vergelijking met de regio Gelderland-Midden geeft ongeveer een even groot deel van de
volwassenen en ouderen aan ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Van de
volwassenen zijn vooral vrouwen en mensen met een laag inkomen slachtoffer.
Regionaal en lokaal gezondheidsbeleid
De vijf gemeenten in de regio West-Veluwe Vallei hebben in 2010 gezamenlijk een regionale
kadernota gezondheidsbeleid opgesteld.i Vanuit deze regionale nota, voor de periode 2011-2014,
hebben de gemeenten in hun lokale gezondheidsnota’s de ambities verder uitgewerkt. Gezamenlijk
hebben ze in de regionale kadernota gezondheidsbeleid de volgende regionale speerpunten
benoemd die betrekking hebben op de doelgroep volwassenen: overgewicht, psychosociale
problematiek en de aanpak van huiselijk geweld. In haar lokale uitwerking van de Kadernota heeft
de gemeente Ede deze speerpunten verder vertaald naar de lokale situatie.ii De aanpak van
huiselijk geweld doet de gemeente Ede regionaal met de andere gemeenten in de West-Veluwe
Vallei, via het Steunpunt Huiselijk Geweld.
Advies
Aanbeveling 1: Zet in op het bevorderen van de psychische gezondheid van mensen met een laag
inkomen, zoek de samenwerking met de eerste lijn.
Edese volwassenen en ouderen hebben niet een groter of kleiner risico op een angststoornis of
depressie dan de inwoners van heel Gelderland-Midden. Toch is er op dit domein nog
gezondheidswinst te behalen door de focus te leggen op de lage inkomensgroepen. Vooral de
volwassenen met een laag inkomen hebben vaker een risico op een angststoornis of depressie en
geven vaker aan geen regie over het eigen leven te hebben. Ook zeggen meer volwassenen uit deze
groep dat ze behoefte hebben aan ondersteuning bij spanningen of stress. Hier liggen
aanknopingspunten voor de gemeente om samen met de eerstelijnsgezondheidszorg te verkennen
welke mogelijkheden er zijn om deze problematiek te verminderen. Een deel van deze groep zal bij
de gemeente in beeld zijn omdat ze inkomensondersteuning krijgen.
Aanbeveling 2: Benut de goede sociale cohesie binnen de gemeente; maar heb aandacht voor de 19
tot 34 jarigen en de mensen met een laag inkomen.
De gemeente staat met de komende decentralisaties voor een grote opgave. De resultaten uit de
monitor geven aan dat de gemeente over belangrijke positieve aangrijpingsmogelijkheden beschikt
ten aanzien van de sociale cohesie; de meeste Edenaren hebben contact met hun buren, doen wat
voor de buren en nemen deel aan de samenleving. De groep 19-34 jarigen ‘scoort’ hierin op alle
onderdelen wat lager. Logisch, gezien hun levensfase. Maar deze groep wordt, door de vergrijzing,
steeds belangrijker voor de participatiesamenleving. De uitdaging voor de gemeente wordt om met
deze leeftijdsgroep in gesprek te komen (bijvoorbeeld in de wijken en buurten) en te verkennen
hoe deze groep ‘in beweging’ kan worden gebracht.
Uit de monitor blijkt verder dat volwassenen met een laag inkomen zich relatief vaak buiten de
samenleving voelen staan. Ook is deze groep bij andere thema’s ondervertegenwoordigd: Edese
volwassenen met een laag inkomen hebben minder vaak betaald werk, doen minder vaak aan
verenigingsactiviteiten en voeren minder vaak hobby’s uit. Een deel van de verminderde
participatie wordt veroorzaakt door geldgebrek. De gemeente kan in gesprekken met inwoners
over inkomensondersteuning en WMO-voorzieningen proberen te achterhalen of mensen
participeren, welke redenen er ten grondslag liggen aan het feit dat ze dat niet (genoeg) doen en
wat mensen aan ondersteuning nodig hebben om dit wel te gaan doen.
pagina 3
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
Aanbeveling 3: Zet de aanpak van overgewicht bij volwassenen op de agenda en maak deze
onderdeel van het wijkgericht werken.
Hoewel de overgewichtscijfers niet afwijken van landelijke cijfers, is het toch van belang te
onderkennen dat ze hoog zijn. Slechts een derde van de ouderen en de helft van de volwassenen
heeft een normaal gewicht. De meeste gemeenten zetten in op de aanpak van overgewicht bij de
jeugd en dat is goed voor de toekomst. Maar het overgewicht bij de huidige volwassenen leidt tot
het ontstaan van chronische aandoeningen (en daarmee een groter beroep op zorg) in de nabije
toekomst. Samen bewegen draagt ook bij aan het versterken van de sociale cohesie. De
gemeentelijke combinatiefunctionaris zou, bijvoorbeeld met het welzijnswerk en
sportvoorzieningen, kleinschalige beweegactiviteiten in buurten en wijken kunnen initiëren.
Deze rapportage behoort bij de regionale rapportage ‘Gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde gemeenten in de regio
Gelderland-Midden’. In het voorliggende document komt een aantal opvallende resultaten van de gemeente aan bod voor de
doelgroepen volwassenen en ouderen. Voor een verdere verdieping en een beeld van de gemeente in regionaal perspectief
verwijzen wij u graag naar de regionale rapportage.iii
pagina 4
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
ALGEMEEN
Demografische opbouw
De gemeente Ede heeft op 1 januari
2013 109.823 inwoners.iv Van de
volwassen inwoners (19-64 jaar) is,
volgens de monitor, 84% van
Nederlandse afkomst. Tien procent
van de volwassenen heeft een
etnische achtergrond die valt
binnen de categorie ‘niet-westerse
allochtoon’v.
Van de oudere inwoners (65-plus)
is, volgens de monitor, 89% van
Nederlandse afkomst. Van de
overige ouderen is het merendeel
van ‘westerse’ afkomst (10%
‘westers’ tegenover 1% ‘nietwesters’).
Demografische opbouw
Nederland
20
Gemeente
18
16
14
12
10
8
6
4
2
De leeftijdsopbouw van de inwoners
0
in Ede wijkt af van de Nederlandse:
< 10 jr 10 tot 20 tot 30 tot 40 tot 50 tot
20 jr 30 jr 40 jr 50 jr 60 jr
er zijn in verhouding meer jonge
inwoners (tot 30 jaar), meer 80plussers en minder mensen tussen
30 en 70 jaar. Deze opbouw van de
bevolking heeft gevolgen voor de
aanspraak op gemeentelijke voorzieningen en de ontwikkelingen daarin.
60 tot 70 tot 80 tot > 90 jr
70 jr 80 jr 90 jr
Gezinssamenstelling
Gehuwde mensen leven langer dan nooit-gehuwden en mensen die gescheiden of verweduwd zijn.
Voor mannen geldt dit sterker dan voor vrouwen. De lagere sterftekans voor gehuwden geldt niet
alleen voor belangrijke doodsoorzaken als kanker en hartaanvallen, maar voor nagenoeg alle
doodsoorzaken. Ook bestaan er grote verschillen in zorggebruik afhankelijk van het type
huishouden waarin mensen wonen. Gescheiden mensen en leden van eenpersoonshuishoudens
maken meer gebruik van de gezondheidszorg.vi
Woonsituatie Volwassenen
Gemeente
woont samen met kinderen > 18 jr
GelderlandMidden
woont samen met kinderen < 18 jr
huishoudens met thuiswonende kinderen
een-oudergezin
alleenwonend
woont samen met partner
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
pagina 5
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
Woonsituatie Ouderen
Gemeente
woont samen met kinderen > 18 jr
GelderlandMidden
woont samen met kinderen < 18 jr
huishoudens met thuiswonende kinderen
een-oudergezin
alleenwonend
woont samen met partner
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Het percentage alleenwonenden verschilt per leeftijdsgroep; voor de volwassenen is dit 10%, voor
ouderen 32%.
In vergelijking met andere volwassen inwoners in de regio Gelderland-Midden zijn er nagenoeg
geen verschillen in woonsituatie van de volwassen Edenaren. Ook de woonsituatie van oudere
inwoners van Ede wijkt niet af van de regio.
Sociaal economische status
Gezondheid is ongelijk verdeeld in Nederland. De gezondheid van mensen in lagere
sociaaleconomische groepen is over het algemeen slechter dan die van mensen met een hogere
sociaal economische status (SES). Zo leven mensen met alleen basisschool zeven jaar korter dan
mensen met een hbo- of universitaire opleiding; het verschil in levensverwachting zonder
lichamelijke beperkingen is zelfs meer dan vijftien jaar. Deze verschillen tussen sociaaleconomische
groepen zijn de afgelopen tien jaar niet kleiner geworden. Laagopgeleiden hebben over het
algemeen ook meer gezondheidsproblemen dan hoogopgeleiden en hun ervaren gezondheid is
slechter.vii Het opleidingsniveau, inkomen en arbeidsmarktpositie zijn belangrijke indicatoren voor
de SES.viii
Uit de resultaten van de monitor voor volwassenen is de gemiddelde SES van de inwoners in de
gemeente Ede moeilijk te bepalen. Uit verschillende indicatoren ontstaat geen samenhangend
beeld. Het percentage lage inkomens ligt op 25 procent; voor de regio Gelderland-Midden is dit
29%. In vergelijking met de regio en Nederland hebben de volwassen inwoners nagenoeg evenveel
moeite met rondkomen: 45% geeft aan geen moeite te hebben met rondkomen, 35% geeft aan
geen moeite te hebben, maar wel te moeten opletten met uitgaven. Ten opzichte van de monitor
volwassenen van 2008 hebben Edenaren nu meer moeite met rondkomen. Meer dan de helft
(52%) geeft aan altijd in staat te zijn een onverwachte noodzakelijke uitgave van € 1.000, - op te
kunnen vangen; regionaal is dit percentage 50 procent.
In Ede hebben minder ouderen een laag inkomen dan ouderen in de regio Gelderland-Midden.
Ede
Inkomen
Regio West-Veluwe
Vallei
Volw.
Ouderen
Regio GelderlandMidden
Volw.
Ouderen
Volw.
Ouderen
Laag inkomen
25 %
34 %
28 %
35 %
29 %
42 %
Midden inkomen
51 %
47 %
47 %
46 %
46 %
43 %
Hoog inkomen
(gezamenlijk) inkomen
bestaat alleen uit AOW
25 %
19 %
26 %
18 %
26 %
16 %
pagina 6
14 %
15 %
17 %
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
Wanneer gekeken wordt naar het hoogst behaalde opleidingsniveau blijkt dat het opleidingsniveau
van de Edese volwassenen vergelijkbaar is met het opleidingsniveau in de regio; de percentages
hoog opgeleiden zijn 35% (gemeente Ede), 35% (regio Gelderland-Midden) en 34% (Nederland). De
oudere inwoners hebben vaker een laag opleidingsniveau (20%) ten opzichte van de ouderen in
Gelderland-Midden (15%).
40
Hoogst behaalde opleidingsniveau
Volwassenen
50
Hoogst behaalde opleidingsniveau
Ouderen
40
30
30
20
20
10
10
0
laag (LO)
0
midden 1
midden 2 hoog (HBO,
(MAVO, LBO) (HAVO,
WO)
VWO, MBO)
Gelderland-Midden
Nederland
laag (LO)
Gemeente
midden 1
midden 2 hoog (HBO,
(MAVO, LBO) (HAVO,
WO)
VWO, MBO)
Gelderland-Midden
Nederland
Gemeente
In onderstaande tabel is te zien dat vergeleken met de landelijke cijfers zowel volwassenen als
ouderen in Ede net zo vaak betaald werk hebben. Opvallend is dat van de 65-plussers in Ede een
minder groot deel gepensioneerd is ten opzichte van het landelijk percentage (respectievelijk 67%
en 74%). Wat verder opvalt, is het hogere percentage fulltime huisvrouwen (en mannen) onder 65plussers; 38% in Ede, 26% landelijk. Mogelijk hadden vroeger minder vrouwen een betaalde baan
en vallen zij daarom nu niet in de categorie ‘gepensioneerd’, maar in de categorie ‘fulltime
huisvrouw/man’.
Werksituatie
Volwassenen
Ouderen
Ede
Nederland
Ede
Nederland
Betaald werk
77%
77%
6%
6%
Werkloos
4%
4%
0%
0%
Gepensioneerd
2%
3%
67%
74%
Volledig arbeidsongeschikt
4%
5%
1%
1%
Fulltime huisvrouw / man
9%
7%
38%
26%
Student
5%
7%
1%
0%
Gepensioneerd met baan
0%
0%
4%
3%
Gedeeltelijk werkloos
1%
1%
0%
0%
Gedeeltelijk
arbeidsongeschikt
3%
1%
0%
0%
pagina 7
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
GEZONDHEID
Fysieke gezondheid
Lichamelijke (of fysieke) gezondheid is belangrijk, zeker op momenten dat de weerstand minder
groot is. Een goede fysieke gezondheid helpt bij het beschermen tegen ziekte en letsel en draagt bij
aan een sneller herstel.
Gezondheid Volwassenen
Ervaren gezondheid
De ervaren gezondheid, ook wel
gezondheidsbeleving genoemd, weerspiegelt het
oordeel over de eigen gezondheid van een
persoon. Wie positief oordeelt over de eigen
gezondheid heeft vaak ook een ‘gezonde’
houding ten aanzien van het eigen welbevinden.
(Zeer) goed
Hoewel de lichamelijke gezondheid voor veel
Gaat wel
mensen zwaarwegend is, spelen ook sociaal en
(Zeer) slecht
psychisch functioneren veelal een rol in het
oordeel over de eigen gezondheid. Het totale
oordeel geeft een indicatie over hoe men wat
gezondheid betreft in het leven staat. Hoe slechter iemand zijn/haar eigen gezondheid ervaart, hoe
hoger de kans op overlijden. Ondanks dat dit een open deur lijkt, blijkt dat er weinig maten zijn die
zo sterk voorspellend zijn voor sterfte.ix
Een groot deel van de volwassenen in de
gemeente Ede (81%) beoordeelt zijn/haar eigen
gezondheid als goed tot zeer goed. Dit percentage
is nagenoeg gelijk het regionale (82%) en gelijk aan
het landelijke percentage. Volwassenen met een
hoog inkomen beoordelen hun gezondheid
positiever dan volwassenen met een laag
inkomen.
Van de ouderen in Ede beoordeelt 65% zijn/haar
eigen gezondheid als goed tot zeer goed. In
Nederland is dit percentage 61%.
Gezondheid Ouderen
(Zeer) goed
Gaat wel
(Zeer) slecht
In gemeente Ede zijn, net zoals in Nederland en in de regio Gelderland-Midden, de twee
belangrijkste doodsoorzaken (kwaadaardige) nieuwvormingen en ziekten van het hart- en
vaatstelsel. De Standardised Mortality Ratio (SMR) geeft aan of er sprake is van oversterfte of
ondersterfte in een gemeente ten opzichte van de sterfte in de Nederlandse bevolking. De sterfte is
in de gemeente Ede ongeveer 8,5% lager dan in Nederland.x
Chronische ziekten en multimorbiditeit
Een chronische ziekte is een onomkeerbare aandoening zonder uitzicht op volledig herstel en met
een relatief lange ziekteduur (en daarmee een langdurig beroep op zorg). Veel chronisch zieken
hebben meer dan één chronische aandoening (multimorbiditeit). Veelvoorkomende combinaties
van chronische ziekten zijn astma en eczeem, depressie en angststoornissen, en diabetes en
coronaire hartziekten.
pagina 8
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
Chronisch zieken hebben een verminderde kwaliteit van leven in vergelijking met mensen zonder
een chronische aandoening. Multimorbiditeit kan een extra negatief effect op de kwaliteit van
leven hebben. Mensen met multimorbiditeit hebben niet alleen een verminderde kwaliteit van
leven, maar worden ook vaker en langer opgenomen in het ziekenhuis en hebben meer kans op
complicaties na een operatie. Tot slot is ook de kans op vroegtijdige sterfte groter.xi
In de gemeente Ede heeft minder dan de helft van de volwassenen tot 65 jaar geen chronische
aandoening (44%); dit percentage is nagenoeg gelijk aan het landelijke percentage (46%). In de
gemeente Ede heeft 19% van de volwassenen de afgelopen twaalf maanden last gehad van
migraine / ernstige hoofdpijn, dit is gelijk aan het Nederlandse percentage. Dit is tevens de
chronische aandoening die het meest voorkomt, gevolgd door hoge bloeddruk (12%) en ‘andere
ernstige aandoening van nek of schouder’ (9%). Wanneer deze percentages vergeleken worden
met de regionale percentages blijkt dat deze nagenoeg gelijk zijn.
Van de oudere inwoners van Ede heeft maar 14% geen chronische aandoening; dit is hetzelfde
percentage als voor de regio. De meest voorkomende chronische aandoening is hoge bloeddruk;
(44%). De chronische aandoeningen die daarna veel voorkomen zijn gewrichtsslijtage (artrose,
slijtagereuma) van heupen of knieën 38%, ernstige of hardnekkige aandoening van de rug (incl.
hernia) 18% en suikerziekte en kanker (beide 16%). Deze percentages wijken niet af van de
regionale en landelijke percentages. Een nadere analyse van de resultaten leert dat er verschillen
zijn tussen inkomensgroepen. Zo heeft 25% van de Edese 65-plussers met een laag inkomen
diabetes, versus 7% van de oudere Edenaren met een hoog inkomen. Ook heeft de groep ouderen
met een laag inkomen vaker te maken met vallen, met een beroerte of een hersenbloeding en een
hartinfarct.
Psychische gezondheid
Psychische ongezondheid vormt een groot deel van de totale ziektelast onder de volwassen
bevolking. Psychische ongezondheid heeft niet alleen in veel gevallen verstrekkende gevolgen voor
de persoon zelf, maar ook voor de omgeving van de persoon en de maatschappij. Hierbij kan
gedacht worden aan arbeidsongeschiktheid en daardoor verlies van werk en inkomen, maar ook
aan sociale uitsluiting, fysieke klachten of zelfmoordneigingen.xii Om deze redenen is het van
belang om psychische klachten vroegtijdig te onderkennen.xiii
Uit de Vraag Aanbod Analyse Monitor (VAAM) blijkt dat in 2011 in de gemeente Ede naar schatting
461 (deel)contacten met de huisartsenpraktijk per 1.000 inwoners hebben plaatsgevonden binnen
het ziektecluster ‘psychische en sociale problemen’.xiv Ter vergelijking: voor heel Nederland is de
schatting dat 479 (deel)contacten per 1.000 inwoners hebben plaatsgevonden. Voor de toekomst
(2016) wordt voor de gemeente Ede een toename van 5,8% in deze verwacht, landelijk wordt een
toename van 3,4 procent voorspeld.xv
Uit de monitor blijkt dat evenveel volwassenen in de gemeente Ede risico lopen op een
angststoornis of depressie als volwassenen landelijk: 62 procent loopt geen of een laag risico.
Vrouwen en mensen met een laag inkomen lopen vaker een risico op een angststoornis of
depressie. Minder dan de helft van de mensen met een laag inkomen lopen dit risico, ruim één op
de tien volwassen Edenaren lopen zelfs een hoog risico.
Het percentage mantelzorgers dat zich tamelijk zwaar tot zwaar belast voelt is twee procent, dit
komt overeen met het landelijke beeld. In vergelijking met de volwassenmonitor uit 2008 zijn de
percentages voor de gemeente Ede niet noemenswaardig veranderd. Wanneer gekeken wordt naar
het percentage volwassenen dat de twee weken voor het onderzoek slaap- of kalmeringsmiddelen
heeft gebruikt op doktersvoorschrift is dit 5%; gelijk aan het regionale percentage.
pagina 9
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
Van de Edese ouderen heeft 66% geen of laag risico op een angststoornis of depressie. Ook hier is
verschil tussen inkomensgroepen, maar dit verschil is minder groot dan bij de 19-64 jarigen. Het
slaap- of kalmeringsmiddelengebruik op doktersrecept onder ouderen (12%) komt overeen met dat
in de regio en is hoger dan onder de doelgroep volwassenen. Ouderen met een laag inkomen
gebruiken vaker slaap- en kalmeringsmiddelen dan ouderen met een hoog inkomen (16 versus 5%).
Stress
Het langdurig ervaren van stress kan de gezondheid en het welzijn van mensen negatief
beïnvloeden. Zo kan het leiden tot een verminderde werking van het immuunsysteem. Ook hebben
mensen die veel stress ervaren de neiging zich ongezond te gedragen, door bijvoorbeeld te roken
of te drinken.xvi
In totaal zegt 83 procent van de volwassenen geen behoefte te hebben aan ondersteuning bij
spanningen of stress; dit percentage is nagenoeg gelijk aan het regionale percentage. Tien procent
geeft aan hier geen hulp voor te ontvangen, maar dit wel graag te willen. Dit percentage is
eveneens ongeveer gelijk aan het regionale percentage (12%). Bij dit onderwerp valt op dat meer
mensen met een hoog inkomen al ondersteuning krijgen bij stress (één op de tien) en dat meer
mensen een laag inkomen aangeven geen hulp te krijgen maar dit wel te willen (15%).
Van de oudere inwoners zegt 95% geen behoefte te hebben aan ondersteuning bij spanningen of
stress; regionaal is dit percentage vergelijkbaar. Vier procent van de ouderen geeft aan hier geen
hulp voor te ontvangen, maar dit wel graag te willen. In de regio Gelderland-Midden is dit
percentage gelijk.
Regie over het eigen leven
Mensen die het gevoel hebben controle te hebben over hun leven, kunnen beter omgaan met
(gezondheids)problemen. Regie hebben over het eigen leven vormt een beschermende factor
tegen achteruitgang in lichamelijk functioneren bij mensen met chronische ziekten. Het heeft ook
een direct beschermend effect tegen depressieve symptomen, onafhankelijk van de aanwezigheid
van één of meerdere chronische ziekten. Regie over het eigen leven is vooral voor chronisch zieke
ouderen belangrijk voor het behouden en bevorderen van hun welbevinden en autonomie.xvii, xviii
In de gemeente Ede geeft acht procent van de volwassen inwoners en negen procent van de
oudere inwoners aan geen regie te hebben over hun eigen leven. In de hele regio GelderlandMidden zijn de percentages vergelijkbaar. Ook hier valt het verschil tussen inkomensgroepen op:
van de volwassen (tot 65 jaar) inwoners met een laag inkomen zegt 12% geen regie over het eigen
leven te hebben versus 5% van de volwassenen met een hoog inkomen.
pagina 10
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
Leefstijl
De manier waarop we leven en het gedrag dat we vertonen zijn van invloed op onze gezondheid.
Elementen die hierop betrekking hebben zijn onder meer voeding, bewegen, genotsmiddelen
(alcohol, drugs en roken), stress en reizen.xix
Gewicht
Overgewicht, en vooral ernstig overgewicht (obesitas), hangt samen met tal van chronische
aandoeningen waaronder diabetes mellitus type 2, hart- en vaatziekten, een aantal soorten kanker
en aandoeningen aan galblaas en het bewegingsstelsel. En het heeft ook invloed op psychische
gezondheid. Mensen met overgewicht hebben meer te maken met stigmatisering en lopen meer
kans op psychische en psychosociale problemen als eenzaamheid, verdriet en gespannenheid.
Mensen met ernstig overgewicht zijn ook vaker depressief. Overgewicht kan zowel de oorzaak als
het gevolg zijn van psychische problemen.xx, xxi
Energiebalans
Bij overgewicht is er sprake van een verstoorde energiebalans: teveel energie-inname bij een te laag
energieverbruik. Bij het ontstaan van overgewicht spelen psychische en sociale factoren, zoals emoties een rol. Ook
de sociale en fysieke omgeving zijn van belang. Overgewicht neemt toe in een samenleving die mensen uitnodigt tot
veel eten en weinig bewegen, de zogenoemde obesogene samenleving. Denk aan reclame voor ongezonde voeding,
gewenning aan grote porties, hoog suikergehalte in snoep / frisdranken, veel TV kijken of achter de computer zitten
en weinig lichamelijke arbeid.xxii
Het deel van de Edese volwassenen
dat - op basis van de ingevulde
waarden van lengte en gewicht - een
‘normaal gewicht’ heeft is 50
procent, landelijk is dit 48 procent.
Negen procent van de volwassenen
heeft ernstig overgewicht, dit
percentage komt ook overeen met
het landelijke cijfer (12%).
De figuur over het zelfgerapporteerde gewicht van de
ouderen laat zien dat de percentages
van de gewichtsgroepen in Ede
nagenoeg gelijk zijn aan de landelijke
percentages. 34% heeft een normaal
gewicht (37% landelijk) en 18% heeft
ernstig overgewicht (16% landelijk).
Gewicht Volwassenen
Gemeente
Nederland
Ernstig overgewicht
Matig overgewicht
Normaal gewicht
Ondergewicht
Ernstig ondergewicht
0
25
50
Gewicht Ouderen
Ernstig overgewicht
75
100
Gemeente
Nederland
Matig overgewicht
Bewegen
Normaal gewicht
Regelmatige lichamelijke activiteit
bevordert de kwaliteit van leven en kent
Ondergewicht
diverse gezondheidsvoordelen.
Regelmatig matig intensief bewegen,
Ernstig ondergewicht
zoals fietsen of stevig wandelen, kan het
risico verlagen op coronaire hartziekten,
0
25
50
75
diabetes, beroerte, botontkalking, dikke
darmkanker en borstkanker. Intensief
bewegen, zoals hardlopen, voetballen en tennis, bevordert bovendien de conditie van hart en
100
pagina 11
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
longen, ofwel de cardiorespiratoire fitheid. Tevens heeft voldoende beweging een gunstig effect op
het beloop van chronische ziekten.xxiii
Normen voor bewegen: Nederlandse Norm Gezond Bewegen en Fitheidsnorm
Om te meten hoeveel Nederlanders bewegen, sporten, zitten of lichamelijk inactief zijn, zijn verschillende normen
en richtlijnen opgesteld waaronder de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) en de fitheidsnorm. De NNGB is
vooral gericht op het onderhouden van gezondheid op de lange termijn en verschilt per leeftijdsfase.xxiv De norm
voor volwassenen is een half uur tenminste matig intensieve lichamelijke activiteit xxv op minimaal vijf, maar bij
voorkeur alle dagen van de week.xxvi De fitheidsnorm is voor jong en oud gelijk en vereist tenminste drie keer per
week gedurende minimaal 20 minuten zwaar intensieve lichamelijke activiteit. Deze norm is vooral gericht op het
onderhouden van fysieke fitheid (uithoudingsvermogen, kracht en coördinatievermogen). xxvii
In Ede is 68% van de volwassenen gezond bezig wat betreft bewegen. Zij voldoen of aan de
Nederlandse Norm Gezond Bewegen of aan de fitheidsnorm. Van de ouderen in Ede voldoet 70%
aan deze norm. Beide percentages zijn ongeveer gelijk aan die van de regio.
Voeding
Gezonde voeding kan een kwart van alle soorten kanker en hart- en vaatziekten voorkomen. Een
ongezond voedingspatroon is een belangrijke risicofactor voor een aantal chronische ziekten,
waaronder kanker, hart- en vaatziekten, diabetes mellitus type 2 en osteoporose.xxviii
Richtlijnen gezonde voeding
De richtlijn gezonde voeding geeft aan dat men gevarieerd en regelmatig dient te eten (inclusief ontbijt en warme
maaltijd) met dagelijks voldoende groente, fruit en volkoren graanproducten. Daarnaast adviseert de richtlijn het
regelmatig eten van (vette) vis, het beperken van de inname van keukenzout en het zo min mogelijk gebruik maken
van producten met een hoog gehalte aan verzadigde vetzuren en enkelvoudige trans-onverzadigde vetzuren.
Daarnaast wordt geadviseerd om voldoende vocht te drinken. Een volwassene heeft gemiddeld 1,5 liter vocht per
dag nodig om de vochtbalans op peil te houden. De richtlijn wijst ook op het belang van matig alcoholgebruik en
voldoende lichaamsbeweging.xxix
Ongeveer evenveel Edese volwassenen eten
iedere dag groenten en fruit in vergelijking
met volwassenen uit de regio GelderlandMidden.
Meer ouderen in Ede eten dagelijks groente
vergeleken met de ouderen in GelderlandMidden. Het percentage Edese ouderen dat
dagelijks fruit eet is nagenoeg gelijk aan het
landelijk percentage.
Gemeente
GelderlandMidden
Eet dagelijks fruit
33 %
33 %
Eet dagelijks groente
38 %
41 %
Voeding Ouderen
Gemeente
GelderlandMidden
Eet dagelijks fruit
65 %
61 %
Eet dagelijks groente
62 %
56 %
Voeding Volwassenen
Alcohol
De Gezondheidsraad geeft het advies om de alcoholconsumptie te beperken tot twee
standaardglazen voor mannen of één standaardglas voor vrouwen per dag. Het risico op
gezondheidsschade door alcohol hangt af van het totale alcoholgebruik van de drinker, maar ook
van het drinkpatroon dat iemand heeft. Overmatig alcoholgebruik hangt samen met een hoger
risico op (acute) aandoeningen aan de hersenen, lever, maag, hart en vaten, maar ook een hoger
risico op verwondingen. Voor vrouwen neemt het risico op borstkanker toe met het aantal
glazen.xxx, xxxi
pagina 12
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
In vergelijking met landelijke gegevens geeft
een ongeveer even groot deel van de Edese
volwassenen aan alcohol te gebruiken. Voor de
Edese volwassenen is het percentage zware
drinker lager dan dat in Nederland. Het
percentage in de categorie overmatige drinker
is vergelijkbaar met dat in Nederland.
Wanneer in meer detail gekeken wordt naar
de volwassenen die overmatig drinken blijkt
dat dit voor het merendeel mannen betreft (8%
van de mannen versus 4% van de vrouwen) en
dat dit in alle leeftijdscategorieën (19-64 jaar)
nagenoeg evenveel voorkomt.
De percentages voor alcoholgebruik van
oudere Edenaren wijken bijna niet af van de
landelijke cijfers voor ouderen.
Alcohol Volwassenen
Gemeente
Nederland
Alcoholgebruiker
85 %
83 %
Zware drinkerxxxii
5%
12 %
Overmatige drinkerxxxiii
6%
8%
Alcohol Ouderen
Gemeente
Nederland
Alcoholgebruiker
74 %
77 %
5%
6%
7%
8%
Zware drinker
xxxiv
Overmatige drinkerxxxv
Roken
Bij mensen boven de twintig jaar is een groot deel van de sterfgevallen door longkanker, COPD en
kanker in het hoofdhalsgebied te wijten aan roken. Roken is ook een risicofactor voor diverse
andere aandoeningen, zoals aandoeningen aan hart en bloedvaten. Behalve rokers lopen ook
mensen die meeroken (passief roken) meer risico op onder meer longkanker en hart- en
vaatziekten.xxxvi
Eenentwintig procent van de volwassenen in de gemeente Ede rookt. Landelijk is dit iets meer dan
een kwart van de volwassenen (26%). In de vier jaar tussen de volwassenen monitor van 2008 en
2012 is het Edese percentage afgenomen van 26% naar 21%. Wanneer in meer detail wordt
gekeken naar de cijfers blijkt dat het grootse deel van de Edese rokers man is (25% versus 18%
vrouw). Het percentage volwassenen dat aangeeft ooit gerookt te hebben is even groot is als het
landelijke percentage.
Onder de oudere inwoners van Ede zijn er ook minder rokers dan landelijk (9% versus 14%). Het
percentage ouderen dat nooit gerookt heeft is gelijk aan het landelijke percentage (35%).
pagina 13
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
Omgeving
De omgeving heeft een belangrijke invloed op onze gezondheid. Hierbij kunnen drie groepen
worden onderscheiden: sociale leefomgeving (waaronder bijvoorbeeld sociale cohesie en sociale
steun), fysieke leefomgeving (bijvoorbeeld luchtverontreiniging) en arbeidsomstandigheden
(sociale en fysieke omgevingsfactoren op de werkvloer).xxxvii
Geluids- en geurhinder
Hinder van geluid en geur of ongerustheid in
verband met nabijgelegen industrie of
veehouderijen beïnvloedt de kwaliteit van
leven in belangrijke mate. Het geeft in veel
gevallen stress gerelateerde
gezondheidsklachten.
Geluids- en geurhinder Volwassenen
10
GelderlandMidden
Gemeente
9
8
7
6
5
4
3
2
1
pagina 14
Bedrijven/industrie
Landbouw en veeteelt
Open haard/allesbrander
Riolering/zuivering
Buren
Vliegverkeer
Wegverkeer <50 km/u
geurhinder
Geluids- en geurhinder Ouderen
10
GelderlandMidden
Gemeente
9
8
7
6
5
4
3
2
1
geluidshinder
geurhinder
Bedrijven/industrie
Landbouw en veeteelt
Open haard/allesbrander
Riolering/zuivering
Wegverkeer <50 km/u
Wegverkeer >50 km/u
Buren
Bedrijven/industrie
0
Vliegverkeer
Risico op zoönosen
Het aantal landbouwdieren en –bedrijven
brengt naast eventuele geur- en
geluidsoverlast ook risico’s met zich mee die
betrekking hebben op zoönosen
(infectieziekten die van dieren op mensen
kunnen worden overgedragen, bijvoorbeeld
Q-koorts of de ziekte van Lyme).
geluidshinder
Treinverkeer
Infectieziekten
In de onderstaande alinea’s is informatie
opgenomen die betrekking heeft op
infectieziekten. Niet in iedere gemeente is uit
de cijfers direct een risico af te leiden op dit
terrein. Van belang is om hierbij op te merken
dat de verspreiding van infectieziekten zich
niet beperken tot gemeentegrenzen. Dit
betekent dat - ondanks dat in een bepaalde
gemeente het risico beperkt lijkt - vanwege de
omstandigheden in een nabijgelegen
gemeente risico’s niet uit te sluiten zijn.xxxviii
Wegverkeer >50 km/u
De oudere inwoners van Ede ervaren ook in
gelijke mate ernstige geluids- en/of
geurhinder als ouderen in GelderlandMidden; 8% ondervindt ernstige
geluidshinder en 2% ernstige geurhinder.
Bedrijven/industrie
0
Treinverkeer
In de gemeente Ede ervaren de volwassen
inwoners in vergelijking met de regio
nagenoeg in gelijke mate ernstige geluidsen/of geurhinder: het percentage
volwassenen dat ernstige geluidshinder
ondervindt is 11% (vergelijkbaar met de
regio), voor ernstige geurhinder is het
percentage (3%) eveneens vergelijkbaar.
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
In de gemeente Ede is het aantal landbouwbedrijven en –dieren relatief groot ten opzichte van de
regio Gelderland-Midden.xxxix Het risico op zoönosen is hiermee hoger. In het rapport over de
gezondheid in de hele regio Gelderland-Midden worden deze risico’s en het risicobeleid verder
toegelicht.
Vaccinatiegraad
De levensbeschouwelijke overtuiging
heeft invloed op de vaccinatiegraad in
een gemeente; er zijn enkele groepen die
bewust afzien van vaccinatie: bevindelijk
gereformeerden, antroposofen en
mensen met een kritische houding
tegenover vaccinaties. In gemeenten met
een lage vaccinatiegraad is het risico op
uitbraak en verspreiding van de ziekten
bof, mazelen, rode hond en polio relatief
hoog vanwege het hoge aantal vatbare
personen.
Levensbeschouwing Volwassenen
Roomskatholiek
Protestantschristelijk
Islam
7,9
32,5
Jodendom
53,1
Boeddhisme
Hindoeïsme
Ander geloof
Geen geloof
In de gemeente Ede geeft meer dan de
helft van de inwoners (53,1%) aan protestants-christelijk te zijn.xl Bijna één derde van de volwassen
inwoners hangt geen geloof aan.
De gemeente Ede is een gemeente met een lage vaccinatiegraad, ten opzichte van zowel het
landelijke als het regionale percentage.
In het rapport over de hele regio Gelderland-Midden wordt dieper ingegaan op het voorkomen en
bestrijden van infectieziekten.
pagina 15
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
ZELFREDZAAMHEID
Sociale leefomgeving
In de onderstaande alinea’s komt de invloed van een aantal
factoren van de sociale leefomgeving op de gezondheid aan
bod. Het gaat hierbij om sociale cohesie en steun,
eenzaamheid en huiselijk geweld.
Sociale steun beschermt
tegen het ontstaan van harten vaatziekten. Vooral
emotionele steun zorgt voor
een gunstiger prognose bij
mensen die al aan hart- en
vaatziekten lijden.
Sociale cohesie heeft betrekking op de samenhang tussen
mensen. Het is de mate waarin mensen in hun gedrag en
beleving uitdrukking geven aan hun betrokkenheid bij
maatschappelijke verbanden in hun persoonlijke leven, als burger in de maatschappij en als lid van
de samenleving. In meerdere onderzoeken zijn positieve verbanden gevonden tussen gezondheid
en sociale cohesie. Gemeenschappen met meer sociale cohesie blijken gezonder dan
gemeenschappen met minder cohesie.xli Het beschikken over sociale steun bevordert niet alleen de
lichamelijke en psychische gezondheid, in het (voorgenomen) kabinetsbeleid speelt de sociale
omgeving (de eigen kracht en het sociale netwerk) eveneens een grotere rol (bij het ondersteunen
van inwoners bij het naar hun vermogen (blijven) participeren in de maatschappij.xlii
Sociale cohesie en sociale steun
In Ede hebben de volwassen inwoners evenveel
contact met hun buren als regionaal gebruikelijk
is. Zes op de tien volwassen inwoners heeft
minstens 1 keer per week contact met de buren
en 65% van deze groep geeft aan wel eens wat
te doen voor de buren. Het overgrote deel van
de volwassenen (77%) is het (een beetje)
oneens met de stelling ‘Mensen in de buurt
kunnen slecht met elkaar opschieten’; dit is
gelijk aan het regionale percentage en vrijwel
gelijk aan het percentage 65-plussers die dit
antwoord hebben gegeven (79%).
Mensen in de buurt kunnen slecht met
elkaar opschieten
Volwassenen
(Beetje) eens
Niet eens / niet
oneens
(Beetje)
oneens
Oudere inwoners in Ede hebben nagenoeg een gelijk contact met hun buren als in de regio. Van de
Edese ouderen geeft 82% aan af en toe iets te doen 70
Gelderlandvoor hun buren, ook dit is vergelijkbaar met de
Midden
60
regio.
Gemeente
Tussen 2008 en 2012 is het percentage volwassen
inwoners in de gemeente Ede dat vrijwilligerswerk
verricht gestegen van 34 procent naar 39
procentxliii; in Gelderland-Midden ligt dit percentage
op 32%. Wanneer in meer detail wordt gekeken
naar de vrijwilligers blijkt dat dit zowel mannen als
vrouwen zijn (41% van de mannen en 36% van de
vrouwen). Wanneer gekeken wordt naar het deel
van de volwassenen dat mantelzorgerxliv is, is dit
percentage (12%) ongeveer gelijk aan het regionale
percentage (9%). Zowel mannen als vrouwen zijn
50
40
30
20
10
0
Vrijwilligerswerk
Ik doe af en toe
iets voor de buren
Volwassenen
pagina 16
Mantelzorger
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
mantelzorgers (respectievelijk 10% van de mannen versus 13% van de vrouwen) en het percentage
mantelzorgers loopt op met leeftijd.
Uit de resultaten blijkt dat 37% van de volwassen inwoners dagelijks of wekelijks tijd besteden aan
verenigingsactiviteiten; regionaal is dit percentage 40%.
Van de oudere Edese inwoners doet 29% vrijwilligers werk (onder mannen is dit 35%, onder
vrouwen 24%). Dit is gelijk aan het percentage in Gelderland-Midden. Het percentage ouderen dat
vrijwilligers werk doet is sinds 2010 echter afgenomen. Ruim twee keer zoveel ouderen met een
hoog inkomen zeggen vrijwilligerswerk te doen in vergelijking met de ouderen met een laag
inkomen (43 versus 21%).
Tien procent van de ouderen is mantelzorger, in de regio is dit 13%. Van de mannen is 8%
mantelzorger, tegenover 11% van de vrouwen. Minder ouderen in Ede doen dagelijks of wekelijks
verenigingsactiviteiten; 35% versus 41% van de ouderen in de regio.
Eenzaamheid
Eenzaamheid wordt gedefinieerd als het negatief
ervaren verschil tussen de gewenste en
gerealiseerde relaties. Zowel het aantal sociale
contacten als de ervaren kwaliteit van de sociale
contacten zijn bepalend voor gevoelens van
eenzaamheid. Mensen kunnen zich bijvoorbeeld
eenzaam voelen met veel mensen om zich heen, of
helemaal niet eenzaam zijn met een klein sociaal
netwerk. Dit hangt af van hun eigen beoordeling
van de kwaliteit van de contacten.xlv, xlvi
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat
eenzaamheid tot een depressie kan leiden.
Daarnaast tonen diverse onderzoeken
verbanden tussen eenzaamheid en suïcide.
Er zijn ook aanwijzingen dat eenzaamheid de
kans op het krijgen van hartaandoeningen
vergroot. Eenzame mensen vertonen minder
gezondheid bevorderend gedrag.
Eenzaamheid Volwassenen
100
In de gemeente Ede is het deel van de
volwassenen dat aangeeft eenzaam te zijn lager
dan in heel Nederland (respectievelijk 31 procent
versus 37 procent). Ook hier is verschil tussen
inkomensgroepen; 42% van de volwassenen met
een laag inkomen is eenzaam versus 24% van de
volwassenen met een hoog inkomen. In
vergelijking met 2008 is het aandeel volwassenen
dat zich matig tot (zeer) ernstig eenzaam voelt
afgenomen.
Nederland
Gemeente
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Niet
Matig
Ernstig
Zeer
Is
ernstig eenzaam
Ten opzichte van de regio zijn minder ouderen in
Ede eenzaam (40% versus 45% in de regio).
De percentages volwassenen en ouderen in Ede
die weleens het gevoel hebben buiten de samenleving te staan komen overeen met de regionale
percentages. Opvallend is wel dat een groter deel van de volwassenen met een laag inkomen het
gevoel heeft vaak tot zeer vaak buiten de samenleving te staan (15% van de volwassenen met een
laag inkomen ten opzichte van 6% van de Edese volwassenen en 4% van de volwassenen in
Gelderland-Midden).
Huiselijk geweld
Huiselijk geweld is geweld dat door iemand in de huiselijke kring wordt gepleegd (door gezinsleden,
familieleden, (ex)partners of huisvrienden). Jaarlijks hebben naar schatting tussen de 200.000 en
230.000 mensen te maken met ernstig of herhaald huiselijk geweld. Vrouwen vormen de grootste
groep slachtoffers, maar ook mannen, kinderen en ouderen zijn slachtoffer van huiselijk geweld.
Huiselijk geweld komt binnen alle lagen en groeperingen van de bevolking voor. Er kan sprake zijn
pagina 17
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
van opzettelijke mishandeling, maar dit is niet altijd het geval. Waar mensen de zorg voor hun
naasten of cliënten niet meer aankunnen, kan hun gedrag ontsporen met mishandeling tot
gevolg.xlvii
In de tabel is weergegeven hoeveel volwassen inwoners aangegeven slachtoffer te zijn van huiselijk
geweld en om welke soorten huiselijk geweld het ging.
In de gemeente Ede zijn de
Gelderlandpercentages van de volwassen
Volwassenen
Gemeente
Midden
inwoners die aangeven ooit
Ooit
slachtoffer
geweest
van
slachtoffer te zijn geweest van
8%
9%
huiselijk geweld
één of meerdere vormen van
Psychisch of emotioneel geweld
6%
6%
huiselijk geweld vrijwel gelijk
aan de regionale percentages.
Lichamelijk geweld
4%
5%
Volwassenen met een laag
Ongewenste seksuele
2%
1%
inkomen geven twee keer
toenadering
vaker aan ooit slachtoffer te
Seksueel misbruik
1%
1%
zijn geweest dan volwassenen
met een hoog inkomen. Het zal geen verrassing zijn dat vooral vrouwen slachtoffer zijn (geweest)
van huiselijk geweld. Ook voor de ouderen gelden nagenoeg gelijke percentages ten opzichte van
Gelderland-Midden. Binnen deze doelgroep zijn geen opvallende verschillen tussen
inkomensgroepen waar te nemen.
Lichamelijke en
functionele beperkingen
Ouderen
Gemeente
GelderlandMidden
Ooit slachtoffer geweest van
3%
3%
Lichamelijk functioneren
huiselijk geweld
betreft het uitvoeren van
Psychisch of emotioneel geweld
2%
2%
lichamelijke en dagelijkse
Lichamelijk geweld
2%
1%
routine-activiteiten, zoals
Ongewenste seksuele
lopen, eten, aan- en uitkleden
1%
1%
toenadering
en boodschappentassen
dragen. Moeilijkheden hiermee Seksueel misbruik
0%
0%
duiden we aan met
beperkingen. Lichamelijke beperkingen zijn onder meer beperkingen in horen, zien, mobiliteit en
beperkingen in het dagelijks leven. De mate waarin een persoon beperkingen heeft in zijn
functioneren, bepaalt voor een groot deel de maatschappelijke participatie en het gebruik van zorg
en voorzieningen.
In de tabellen
hiernaast is
opgenomen hoeveel
procent van de volwassenen één of
meerdere lichamelijke
beperkingen heeft en
welke beperking het
betreft.
De percentages volwassenen en ouderen
in Ede die aangeven
één of meer
pagina 18
Volwassenen
Gemeente
Nederland
Heeft één of meer lichamelijke beperkingen
11 %
11 %
Heeft gezichtsbeperkingen
5%
5%
Heeft gehoorbeperkingen
4%
3%
Heeft mobiliteitsbeperkingen
5%
6%
Gemeente
Nederland
Heeft één of meer lichamelijke beperkingen
29 %
30 %
Heeft gezichtsbeperkingen
8%
9%
Ouderen
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
lichamelijke beHeeft gehoorbeperkingen
perkingen te hebben
Heeft mobiliteitsbeperkingen
zijn komen overeen
met regionale en landelijke cijfers.
8%
8%
22 %
23 %
Activiteiten van het dagelijkse leven
Beperkingen kunnen onder meer invloed hebben op het vermogen om activiteiten van het
dagelijkse leven uit te voeren. Onder algemeen dagelijkse levensverrichtingen (ADL)-activiteiten
vallen onder meer traplopen, gaan zitten en opstaan uit een stoel, in en uit bed stappen, zichzelf
volledig wassen en zich binnens- en buitenshuis verplaatsen.xlviii
Volwassen inwoners in Ede ondervinden niet meer problemen in het kunnen verrichten van ADLactiviteiten, dan volwassenen in de regio: 96% geeft aan licht huishoudelijk werk te kunnen
verrichten, 88% geeft aan dat dit ook geldt voor zwaar huishoudelijk werk.
Ook onder de Edese ouderen is het nog kunnen verrichten van ADL-activiteiten vergelijkbaar met
de regio en Nederland. Van de ouderen geeft 87% aan zonder problemen licht huishoudelijk werk
te kunnen verrichten. Voor zwaar huishoudelijk werk zijn de percentages voor zowel Ede als
Gelderland-Midden en Nederland 57%. Van de ouderen geeft 29% aan 1 of meerdere
huishoudelijke dagelijkse levensverrichtingen (HDL-activiteiten) niet geheel zelfstandig te kunnen
uitvoeren, evenveel als regionaal en landelijk. Voor vrijwel alle activiteiten geldt dat Edese ouderen
met een laag inkomen negatief afwijken van het Edese totaalpercentage.
pagina 19
Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden (VGGM):
Brandweer, Regionale ambulancevoorziening en GGD onder één dak.
Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden
Postbus 5364
6802 EJ ARNHEM
T 0800 8446 000
E [email protected]
I www.vggm.nl
A016
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
EINDNOTEN
i
Regio West-Veluwe Vallei. Gemeenten: Barneveld, Ede, Nijkerk, Scherpenzeel en Wageningen. Kadernota gezondheidsbeleid regio West-Veluwe
Vallei 2011 t/m 2014.
ii Gemeenten zijn op basis van de Wet publieke gezondheid (Wpg) bestuurlijk verantwoordelijk voor het beschermen en bevorderen van de
publieke gezondheid in hun gemeente. Volgens de Wpg moeten gemeenten eens per vier jaar een Nota gemeentelijk gezondheidsbeleid
vaststellen, waarin (in ieder geval) aangegeven wordt hoe uitvoering gegeven wordt aan de in de Wpg genoemde taken.
iii
Voor het opstellen van de rapportages zijn de resultaten van de monitor volwassenen en ouderen gebruikt. Daarnaast zijn deze gegevens
aangevuld met andere informatie. Het gaat hierbij zowel om interne informatie als informatie uit externe bronnen. Aanvullende gegevens van
VGGM zijn afkomstig van medische milieukunde, de regionale ambulancedienst, infectieziekten en de openbare geestelijke gezondheidszorg
(OGGz). Voor de externe bronnen gaat het hier onder meer om de Regionale Gezondheidsinformatie (RGI) en het Centraal Bureau voor Statistiek
(CBS).
iv CBS
v
Voor de indeling naar etniciteit is de volgende CBS-classificatie aangehouden: Nederlands, Marokkaans, Turks, Antilliaans/Arubaans, Overig
niet-westers en Overig westers. Een westerse allochtoon is een allochtoon met als herkomstgroepering een van de landen in Europa (exclusief
Turkije), Noord-Amerika en Oceanië, of Indonesië of Japan. Een niet-westerse allochtoon is een allochtoon met als herkomstgroepering een van
de landen in Afrika, Latijns-Amerika en Azië (exclusief Indonesië en Japan) of Turkije.
vi
Verweij, A. (RIVM), Sanderse, C. (RIVM), Beer, J. de (NIDI) (maart 2010)
vii Verweij, A. (RIVM), Dam, J.J.M. ten (NIGZ) (2010)
viii
Mulder, M. (RIVM) (2013)
ix Nationaal Kompas (2010)
x
Bron RGI (basisbron CBS)
xi Hoeymans, N. (RIVM), Schellevis, F.C. (NIVEL) (december 2009)
xii Driessen, M. (2011)
xiii Psychische klachten omvatten gevoelens van bijvoorbeeld angst, depressie, slaapverstoring en stress. Psychische stoornissen zijn o.a.
dementie, schizofrenie, depressie en angststoornissen. Schoemaker C. (2010).
xiv
Een aantal voorbeelden van symptomen en ziekten die vallen onder het ziektecluster: depressief gevoel, depressie, slapeloosheid,
Alzheimer/dementie, anorexia nervosa, problemen met werkloosheid, relatieproblemen.
xv In de toekomstramingen 2011-2016 wordt de geschatte procentuele ontwikkeling weergegeven voor de zorgvraag van 2016. De procentuele
ontwikkeling wordt weergegeven met plussen en minnen om aan te geven dat het een ontwikkeling is ten opzichte van 2011. Grote procentuele
stijgingen of dalingen moeten geïnterpreteerd worden op basis van de absolute cijfers voor 2011. VAAM
xvi
Hoeymans, N. (RIVM), Melse, J. (RIVM), Schoemaken, C. (RIVM) (2010)
xvii Bisschop, I. (2004)
xviii
Behoud van regie over eigen leven is nodig om de zelfredzaamheid te bewaren en bij afnemende gezondheid en optredende beperkingen zich
aan te passen aan de gewijzigde omstandigheden. Op het moment dat de regiecapaciteit afneemt tot onder een kritische grens dreigt het risico
van afhankelijkheid. Schuijt-Lucassen, N.Y., Deeg, D.J. (2006)
xix www.nationaalkompas.nl
xx Visscher, T.L.S. (VU-Windesheim), Bakel, A.M. van (RIVM), Zantinge, E.M. (RIVM) (november 2012)
xxi Met de Body Mass Index (BMI) kan bepaald worden of iemand een gezond gewicht heeft. De BMI wordt berekend door het gewicht te delen
door de lengte in het kwadraat. Voor volwassenen is een BMI tussen de 20 en 25 normaal. Bij een BMI tussen 25 en 30 is er sprake van licht tot
matig overgewicht. Bij een BMI van 30 of hoger spreekt men van ernstig overgewicht, oftewel obesitas. www.nationaalkompas.nl
xxii Visscher, T.L.S. (VU-Windesheim), Bakel, A.M. van (RIVM), Zantinge, E.M. (RIVM) (november 2012)
xxiii www.nationaalkompas.nl
xxiv Wendel-Vos, G.C.W. (RIVM) (juni 2012)
xxv
Voorbeelden van matig intensieve lichamelijke activiteit bij volwassenen zijn: wandelen met 5-6 km/uur (dus flink doorwandelen) en fietsen
met 15 km/uur.
xxvi Ooijendijk, W.T.M., Hildebrandt, V.H., Hopman-Rock, M. (2007)
xxvii Wendel-Vos, G.C.W. (RIVM) (juni 2012)
xxviii Harbers, M.M. (RIVM) (december 2011)
xxix Gezondheidsraad (2006)
xxx Kuunders, M.M.A.P. (RIVM), Laar, M.W. van, (Trimbos-instituut) (maart 2010)
xxxi
www.gezondheidsraad.nl
xxxii Zware drinker: minstens eenmaal per week minstens zes glazen per dag voor mannen en vier glazen voor vrouwen.
xxxiii Overmatige drinker: meer dan eenentwintig glazen per week voor mannen of meer dan veertien glazen per week voor vrouwen.
xxxiv Zware drinker: minstens eenmaal per week minstens zes glazen per dag voor mannen en vier glazen voor vrouwen.
xxxv Overmatige drinker: meer dan eenentwintig glazen per week voor mannen of meer dan veertien glazen per week voor vrouwen.
xxxvi Zeegers, T. (STIVORO), Harbers, M.M. (RIVM) (juni 2012)
xxxvii www.nationaalkompas.nl
xxxviii Zie voor meer informatie de regiorapportage.
xxxix CBS (gegevens jaar 2012)
xl Monitor volwassenen 2008.
xli Sociale steun bestaat uit interacties tussen mensen die tegemoet komen aan sociale basisbehoeften (zoals affectie, goedkeuring, erbij horen
en veiligheid) van de ontvanger. Voorbeelden van sociale steun zijn advies of hulp bij klussen in en om het huis. Onder sociale steun valt ook de
tevredenheid over de steun (de mate waarin de geboden sociale steun overeenkomt met de behoefte). Ruijsbroek, J.M.H. (RIVM), Verweij, A.
(RIVM) (december 2009)
pagina 21
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE OUDEREN, GEZONDE GEMEENTE
xlii
Gebrek aan sociale steun voor kinderen voorspelt psychische problemen op volwassen leeftijd. Bij volwassenen beschermt emotionele steun
tegen het ontstaan van depressies en angststoornissen. Ook bij mensen met reuma, kanker en diabetes heeft sociale steun invloed op de
psychische gezondheid. Savelkoul, M. (RIVM) (2011)
xliii
Vrijwilligerswerk is werk dat, in georganiseerd verband, wordt uitgevoerd zonder dat daar een vergoeding tegenover staat. Meestal is dit werk
met een maatschappelijk doel en voor anderen. Dit kunnen allerlei taken en activiteiten zijn. In 2010 doet 45,1% van de bevolking van 15 jaar en
ouder aan een of meer vormen van vrijwilligerswerk in georganiseerd verband. Dit zijn 6,1 miljoen mensen. Vooral vrijwilligerswerk voor een
sportvereniging is populair (13,7%), gevolgd door vrijwilligerswerk voor school (10,2%) en levensbeschouwing (8,2%). Het merendeel van de
mensen (57%) verricht één soort vrijwilligerswerk. Bijna 30% doet twee soorten vrijwilligerswerk en ruim 10% verricht drie soorten. De groep
mensen die vier of meer soorten vrijwilligerswerk doet is relatief klein (ruim 4%). Post, N. (RIVM), Lucht, F. van der (RIVM) (2012)
xliv Definitie Mantelzorger’ volgens de Lokale en Nationale monitor: een persoon die momenteel al drie maanden of langer mantelzorg geeft of
die momenteel gemiddeld per week (reistijd meegerekend) minstens 8 uur per week mantelzorg geeft. Mantelzorg is zorg, die gegeven wordt
aan een bekende uit de eigen omgeving (partner, ouders, vrienden), als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is.
De zorg kan bestaan uit het huishouden doen, wassen en aankleden, gezelschap houden, vervoer, geldzaken regelen, enz. Mantelzorg wordt niet
betaald. Mantelzorgers geven deze zorg, omdat zij een persoonlijke band hebben met degene voor wie zij zorgen. In tegenstelling tot
vrijwilligerswerk is mantelzorg vaak geen bewuste keuze.
xlv Savelkoul M (RIVM), Tilburg TG van (VU) (2010)
xlvi Aanvulling op de tekstbox. Dit geldt zowel voor een combinatie van lichaamsbeweging, gezond eten, ontspanning zoeken, matig
middelengebruik, veilig gedrag en regelmatige gezondheidscontroles als specifiek voor lichaamsbeweging en roken.
xlvii www.rijksoverheid.nl
xlviii Lichamelijke beperkingen kunnen ook betrekking hebben op beperkingen bij het uitvoeren van huishoudelijk werk (HDL). Tot deze activiteiten
worden gerekend het klaar maken van ontbijt, lunch en warm eten, boodschappen doen, huishoudelijk werk, beddenopmaken, wassen en
strijken. www.nationaalkompas.nl
pagina 22

Download Report