Filosofie in Frankrijk

weet &
durf
De logica is weliswaar onverbiddelijk,
maar een mens, die leven wil, weerstaat zij niet.
Franz Kafka
----------------------------------------------------------------
Filosofie in Frankrijk
Chissey-en-Morvan 7 - 12 september 2014
www.weetendurf.nl
------------------------------------------------------------
De orde van
het denken
en
de dynamiek van
de praxis
Chissey-en-Morvan
7 - 12 september 2014
Jaap Gruppelaar
&
Paul Juffermans
weekprogramma € 600
www.weetendurf.nl
[email protected]
Een intensieve cursus filosofie op het Franse platteland
De orde van het denken
en
de dynamiek van de praxis
Van oudsher staat de filosofie een ordelijk denken voor. De filosofen van Hellas en Rome
richten zich op de redelijke, doelgerichte orde ín de kosmos. De werkelijkheid is orde, is in
orde. Het is de taak van de filosoof die orde te zien, te herkennen en de mens zijn plek in die
orde aan te wijzen. Filosofie is receptief: het denken van de orde. Ook de christelijke filosofie
van de middeleeuwen gaat uit van een vóór-gegeven orde, een scheppingsorde die door de
goede God is gewild en die voor mensen normatief is.
Honingraatstructuur
Grafeen
Polderlandschap
Computerchip.
De moderne filosofie heeft een andere focus. Beslissend is niet de redelijke orde van de
werkelijkheid, maar het actieve kenvermogen van de mens. Het denken van de orde maakt
plaats voor de orde van het denken. Het denken is een actief ordenend vermogen: door op een
welbepaalde manier te denken ontstaat orde. Vraag is echter of deze orde van het denken wel
alles omvat wat wij ervaren?
Volgens Descartes (1596-1650) kan de filosofie een systeem van zekere kennis in het
vooruitzicht stellen dankzij het menselijk verstand, dat eenmaal gezuiverd van dwalingen, de
bron is van deze kennis. Het 'zuivere verstand' is een 'natuurlijk licht' dat, indien het goed oftewel more geometrico - wordt gebruikt, toegang biedt tot een omvattend systeem van
wetenschappen. De mathematische methode van de opkomende natuurwetenschappen strekt
tot voorbeeld. Descartes meent dat voor een methodisch ontwikkeld verstand - uiteindelijk niets verborgen zal blijven. Pascal (1623-1662) echter meent dat deze methode de ervaring
aanzienlijk verarmt. Hij pleit voor een voller ervaringsbegrip om ook recht te kunnen doen
aan de menselijke praxis, het concrete leven en het godsgeloof.
Spinoza (1632-1677) en Hegel (1770-1831) sluiten aan bij het filosofische programma zoals
Descartes dat heeft geformuleerd in zoverre althans dat zij beiden, ieder op geheel eigen
wijze, hun filosofie als een systeem van kennis presenteren. Spinoza bouwt zijn Ethica,
ordine geometrico demonstrata zelfs uitdrukkelijk op als een strenge wetenschap met
definities, axioma's en bewijzen. Daarbij gaat hij uit van een strikte symmetrie tussen kenorde
en zijnsorde. Met Hegel bereikt de filosofie, opgevat als systeem van wetenschap, zijn
hoogtepunt. Maar Hegel is gevoelig voor de kritiek op het verstandsdenken dat bij Descartes en later bij Kant - de toon zet. Het mathematisch geschoolde verstand is voor hem niet langer
maatgevend. Hegel verruimt het ervaringsbegrip. Ervaring betreft niet slechts wat zich in de
taal van de mathematica laat beschrijven, maar is 'ervaring van het bewustzijn' en heeft
derhalve betrekking op alles wat zich aan het bewustzijn voordoet. Hegel heeft een scherp oog
voor de dynamiek van de praxis, met name ook voor sociaal-economische en politieke
verschijnselen. Deze en andere verschijnselen bespreekt hij echter niet los van elkaar, want hij
ziet ze als momenten van een geheel. Alle manieren waarop de mens grip krijgt op en begrip
krijgt van de werkelijkheid moeten in hun samenhang worden begrepen. De filosofie laat zien
dat en hoe die samenhang vorm krijgt: de filosofie is 'wetenschap van de ervaring van het
bewustzijn'. Voor Hegel is de geschiedenis met al zijn strijd en tegenstellingen de
ervaringsbron bij uitstek. Het juiste begrip van de dynamiek van die geschiedenis (Hegel
spreekt van dialectiek) toont een voortschrijdend proces van zelfverwerkelijking en zelfbesef:
'vooruitgang in het bewustzijn van de vrijheid'. Anders dan Spinoza is Hegel van mening dat
de dynamiek van de praxis (sociale, economische en politieke verhoudingen) volledig
geïntegreerd kan worden in de orde van het denken. Zijn dialectische methode garandeert
deze volledige integratie. Hegel is bij uitstek een denker van de 'totaliteit'.
In de 19e eeuw komt Hegels ambitie of pretentie onder grote druk te staan. Vooral Nietzsche
(1844-1900) breekt in op de orde van het denken met een radicale kritiek op de menselijke
subjectiviteit (transparantie van het denken, vrijheid van de wil). Maar hij rekent ook af met
pessimisme en scepticisme. Nietzsche viert de dynamiek van de praxis: de gezondheid van het
'lijvende' leven. Hij opent op grond van deze dynamiek een emancipatoir perspectief, dat
echter niet voor iedereen bedoeld is. Dit perspectief ontwikkelt hij opmerkelijk genoeg vanuit
het christelijke waardenpatroon waar hij zo graag afscheid van wil nemen. Is Nietzsche op
zijn manier een dialecticus? Misschien, maar opvallend is dat in zijn dynamiek van de praxis
geen plaats is voor de sfeer van het sociale en politieke. In Nietzsche's filosofie van de
toekomst is deze sfeer irrelevant. Ook Heidegger (1889-1976) geeft deze sfeer van het sociale
en politieke weinig aandacht en waardering. Hannah Arendt (1906-1975), leerling van
Heidegger, maakt het sociaal-politieke tot centraal aandachtspunt van haar denken, dat zij
juist vanwege het grote gewicht van dit engagement, niet als een filosofie beschouwt.
Bovenstaande gedachtengang dient als uitgangspunt van deze cursus. Het is de bedoeling te
laten zien in welke zin in de moderne tijd de filosofie als systeem (d.i. 'de orde van het
denken') wordt begrepen (Spinoza en Hegel). Wij gaan ook in op het verwijt dat deze filosofie
met een verarmd ervaringsbegrip werkt. Vraag is telkens of en hoe de dynamiek van de praxis
in deze orde past. Meer bepaald is het de vraag of filosofie altijd ook sociaal-politieke
filosofie moet zijn. En tenslotte is het de vraag hoe het komt dat de sociaal-politieke filosofie
aan het einde van de 19e eeuw (m.n. bij Nietzsche) uit het zicht verdwijnt en in de 20e eeuw
(m.n. door Arendt) opnieuw op de agenda moet worden gezet?
Als onderdeel van de cursus vertonen wij twee films die raken aan de onderwerpen die ter
sprake komen. Ter voorbereiding op de cursus krijgt u een syllabus toegestuurd.
Chissey-en-Morvan / Bourgogne
De cursus vindt plaats in Chissey-en-Morvan, een miniem dorpje in de Morvan (Bourgogne)
gelegen op 20 km van Autun (Maastricht-Chissey: 600 km.). De Morvan is een uitgestrekt
bos- en heuvelgebied en met zijn weldadige rust een uitstekende plek voor filosofieonderwijs. Ons dorp ligt aan de rand van het Parc Regional du Morvan, een beschermd
natuurpark. Hier gaat een heuvellandschap langzaam over in een berggebied met een hoogste
top van 800 meter.
Als er geen lessen zijn kunt u vanuit het dorp eenzame wandelingen maken van allerlei
afstanden of met eigen vervoer, eventueel samen met medecursisten, uitstapjes maken naar
bijvoorbeeld Vezelay, Fontenay, Autun, Beaune, Dijon, Chalon-sur-Saône of Bibracte
(archeologisch park en museum van de Keltische beschaving). De Bourgogne bezit een
overvloed aan Romaanse bouwkunst, grote kerken zoals de Sainte Madeleine in Vezelay, de
Saint Lazare in Autun (beide beroemd om hun kapitelen), de Saint Philibert in Tournus en de
cisterciënzer abdij van Fontenay. Maar u treft ook kleinere oude kerkjes aan in dorpjes waar
het altijd goed toeven is.
In een klein uurtje met de auto bent u midden in de beroemde wijnstreek (Côte d’or) waar u
zowel in de grote wijnhuizen als bij wat kleinere boeren wijn kunt proeven en kopen. In
Autun (20 km.) is een prachtig zwembad. In Lucenay (2 km.) kunt u tennissen. In Saulieu (20
km.) zijn veel fameuze restaurants.
Vezelay
St. Madeleine
Montbart
Abbaye de Fontenay
Autun
St. Lazare
Tournus
St. Philibert
Autun
Porte d’Arroux
Wij kunnen gebruikmaken van het salle de fête bij de Mairie als leslokaal, eetgelegenheid
en bioscoop. Wij beschikken over een volledig uitgeruste keuken. Bij de (warme) lunch en de
diners maakt u kennis met de cuisine familiale van de Bourgogne bereid door onze Franse kok
Michelle Chagnot. Natuurlijk eten we allerlei soepen en quiches, kip van de boer, misschien
ook boeuf bourguignon of cuisse de canard, zeker veel salades, soms ook paté’s of jambon
persillé, altijd weer kazen en kaasjes, veel fruits en la tarte au chocolat en ander lekkernij.
Wij zorgen ervoor dat er goede wijn op tafel staat. Tijdens de lessen krijgt u koffie of thee en
altijd iets om te snoepen.
Op de dagen dat het programma niet voorziet in een diner kunt u in ons dorp in Auberge
Fleuri eten of als u een uitstapje maakt onderweg. U vindt vast een tafel waar u van de
Bourgondische levenskunst kunt genieten. De Bourgogne is de streek in Frankrijk die
synoniem is geworden voor de goede keuken.
Salle de fête
Salle de fête cursusopstelling
À table!
Bij aankomst zullen wij u toeristische informatie aanreiken en tips geven voor wandelingen
en excursies. In het dorp zelf is - gelukkig maar - niet veel te doen. Als ons gezelschap het
dorp bezoekt komen er natuurlijk wel eens rimpelingen op de dorpse rust.
Chissey-en-Morvan
Auberge Fleuri
Paul Juffermans
De zaal bezien vanachter de bar Michelle Chagnot
Jaap Gruppelaar
Overige cursusinformatie
Verblijf
Wij reserveren voor de deelnemers, op verzoek, kamers in het lokale hotel of in de chambres
d’hôtes in of in de buurt van Chissey-en-Morvan. De kosten bedragen ± € 50,- voor een
tweepersoonskamer per nacht en ± € 45,- voor een éénpersoonskamer per nacht (inclusief
ontbijt). Er zijn ook meerdere gîtes te huur (zie www.weetendurf.nl: Uw verblijf).
Aantal deelnemers
Wij gaan uit van ongeveer 20 deelnemers. U kunt inschrijven tot 15 juli. U krijgt z.s.m.
bericht of de cursus doorgang vindt.
Cursusmateriaal
Wij sturen u een reader toe met achtergrondinformatie en teksten van de auteurs die worden
besproken.
Aanmelding
U kunt zich aanmelden door het aanmeldingsformulier (zie: www.weetendurf.nl;
inschrijfformulier) ingevuld op te sturen naar: J. Gruppelaar, Van Twickelostraat 7, 7411 SC
Deventer of door een e-mail (met bijlage: aanmeldingsformulier) te sturen naar
[email protected]. Mocht u vragen hebben, stuur dan een e-mail met uw vraag en
telefoonnummer, wij nemen z.s.m. contact met u op.
Wij hebben er belang bij zo vroeg mogelijk te weten of de cursus doorgang vindt. Vroege
aanmelders (vóór 1 april) trakteren wij op twee mooie flessen wijn. De afgelopen jaren waren
de cursussen meestal snel volgeboekt. Ook in verband met de beperkte
verblijfsmogelijkheden in de directe omgeving raden wij u een vroege boeking aan.
Kosten
U betaalt voor deze cursus € 600 = cursusgeld, 2 diners (+ wijn), 5 (warme) lunches,
koffie/thee, versnaperingen. De wijn bij de lunch krijgt u tegen kostprijs aangeboden. Niet bij
de cursusprijs inbegrepen zijn uw reiskosten, verblijfskosten, verzekeringen.
Betaling/Voorwaarden
Zodra wij de aanbetaling van de cursus (€ 350,--) hebben ontvangen (rekeningnr. 1796572
van Tekst & Uitleg, Deventer, o.v.v. FiF-Orde) bent u ingeschreven. Het resterende bedrag
betaalt u in juli-augustus of bij aankomst. Bij een tekort aan deelnemers krijgt u daarvan
uiterlijk 1 juli bericht en storten wij uw cursusgeld terug. Annulering van uw deelname is
mogelijk tot 1 juni tegen betaling van € 150,--.
Over de docenten
Dr. Paul Juffermans (1945) is arts en filosoof. Hij promoveerde in 1982 op een proefschrift
over het overheidsbeleid in de gezondheidszorg in Nederland. In 1989 begon hij aan de studie
filosofie met als specialisatie godsdienstfilosofie. In 2003 promoveerde hij op een
proefschrift, getiteld Drie perspectieven op religie in het denken van Spinoza. Hij publiceert
over Spinoza’s filosofie en over godsdienstfilosofie in het algemeen. Hij werkt als
filosofiedocent aan diverse instellingen voor Hoger Onderwijs Voor Ouderen (HOVO).
Mr. dr. Jaap Gruppelaar (1958) is filosoof-historicus en jurist. Hij werkt als bestuursjurist
(www.tekstenuitleg.info) en als editor/onderzoeker bij de Coornhert Stichting
(www.coornhertstichting.nl). Recente publicaties: J. Gruppelaar, J.C. Bedaux en G. Verwey
(red.), Coornhert - Synode over gewetensvrijheid (2008); J. Gruppelaar (red.), Coornhert Politieke Geschriften (2009); J. Gruppelaar & G. Verwey (red.), Coornhert: Polemist en
vredezoeker (2010) en J. Gruppelaar & J. Pieters (red.), Un certain Holandois: Coornhert en
de vragen van zijn tijd (2014). In de loop van 2014 verschijnt zijn hertaling van Coornherts
Zedekunst, dat is wellevenkunste.
Programma
De orde van het denken
en
de dynamiek van de praxis
Zondag 7 september
17.30 - 22.00 Ontvangst, kennismaking, diner (wijn van het huis)
Maandag 8 september
9.00 - 9.30
9.30 - 10.30
11.00 - 12.00
12.15 - 13.00
13.00
20.30 - 22.30
Dinsdag 9 september
9.00 - 10.15
10.45 - 12.00
12.15 - 13.00
13.00
Spinoza en Hegel
Paul Juffermans - Spinoza: de symmetrie van zijnsorde en kenorde
Jaap Gruppelaar - Hegel: filosofie als alles omvattende wetenschap
Tekstlezing
Lunch
Woensdag 10 september
9.00 - 10.45
11.15 - 13.00
13.00
15.00 - 16.00
20.30 - 23.00
Inleiding
Jaap Gruppelaar - Toelichting op het programma
Paul Juffermans - Het denken van de orde
Jaap Gruppelaar - De orde van het denken
Tekstlezing
Lunch
Film
Nietzsche
Jaap Gruppelaar - We denken maar dat we denken
Jaap Gruppelaar - Nieuwe vrijheid, maar zonder politiek
Lunch
Wandeling (voor de liefhebbers)
Film (voor de liefhebbers)
Arendt
9.00 - 10.45 Paul Juffermans - De opwaardering van het praktische leven
11.15 - 13.00 Paul Juffermans - Denken en handelen
13.00
Lunch
Donderdag 11 september
Vrijdag 12 september
9.00 - 10.00
10.15 - 11.15
11.45 - 13.00
13.00
17.30 - 18.30
19.00
Conclusies, actualiteit en vragen
Jaap Gruppelaar - Mijn vrijheid en de anderen
Paul Juffermans - Pleidooi voor pluralisme
Discussie
Lunch
Evaluatie
Afsluitend diner en gesprek, wijn van het huis

Download Report