ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE
NEGENDE JAARGANG november 2014 #
8
Duurzaamheid
Provincie NH en KvK stimuleren
verduurzaming
Spotlight UPS / noodstroom / aggregaten
Steeds meer kleinere bedrijven
kiezen voor noodstroomaggregaat
Spotlight UPS / noodstroom / aggregaten
Noodstroom belangrijk vakgebied
voor de E-installateur
Duurzaam bouwen
‘Innovatie door partnerschap’
€15,00
Hardenberg
9, 10 en 11
december 2014
14.00 - 22.00 uur
De vakbeurs die installatie, industrie en energie met elkaar verbindt
BEURS BEZOEKEN?
Gratis entreebewijs via
www.evenementenhal.nl/elektro-hb
6140002586
Nieuw:
Een slimme en
efficiënte kijk
op industrie
- Uitgebreide
productbeleving
op de beursvloer
- Machine van de
toekomst
- Vakinhoudelijk
kennisprogromma
N ot e e r oo knadlvaa! st
in u a g e
Evenementen
HAL
HARDENBERG
GORINCHEM
VENRAY
s
r
u
e
b
k
a
V
ro
t
k
le
E
Ve n ra y 2015
17, 18 e n 19 m a a rt
www.evenementenhal.nl
Busch-Wächter®-actie 2014
Laat elektroinstallateurs
stralen.
Met een ledlamp als cadeau.
ieve
s
u
l
c
Ex
ing
d
e
i
b
aan
Busch-Wächter®-najaarsactie 2014.
Met Busch-Jaeger kunt u alleen maar winnen. Bij aankoop van drie producten
uit de modellen Busch-Wächter® 220 MasterLINE en/of Busch-Wächter® 280
MasterLINE ontvangt u een waardevol cadeau: de originele MAG3-ledlamp van
Scangrip Lighting. Bijzonder praktisch met de magnetische voet. Hij brandt met
240 lumen tot drie uur. En u heeft de handen vrij. Zolang de voorraad strekt.
Bijvoorbeeld*:
01 Busch-Wächter® 220 MasterLINE
3×
02 Uw cadeau: MAG3 van Scangrip Lighting
* Voor alle producten uit de Busch-Wächter® 220 MasterLINE en/of
Busch-Wächter® 280 MasterLINE.
+
01
02
www.BUSCH-JAEGER.nl
De toekomst begint nu.
C
o
l
u
m
n
i
Meten = bewustmaken!
In mijn met regelmaat terugkerende rol als dagvoorzitter bij KNX Professionals word ik bijna net
zo regelmatig enthousiast van de verrassende
ontwikkelingen in ons vakgebied. Dat maakt het
elke keer weer interessant om bij dit soort bijeenkomsten te zijn. Zo was ook weer de laatste
bijeenkomst op 29 oktober jongstleden buitengewoon boeiend…
Wanneer iemand u namelijk vertelt – wat tijdens
genoemde bijeenkomst gebeurde – dat het mogelijk is om de verbruiksgegevens van élke lamp
of van élk apparaat apart inzichtelijk en aanstuurbaar te kunnen maken en deze gegevens
tevens te kunnen koppelen aan gebouwautomatisering, dan denkt u waarschijnlijk dat hij gek is.
Sterker nog: in principe is dit zelfs mogelijk voor
élk individueel lampje van de kerstboomverlichting!
Elk elektrisch apparaat beschikt namelijk over
haar eigen ‘dna’ en is volgens een zeker superintelligent rekenkundig algoritme inzichtelijk
te maken. Op deze wijze kunnen eindgebruikers
bewust worden gemaakt van het (sluimer)verbruik van al hun elektrische verbruikers. Die eindgebruikers kunnen dit over het algemeen echter
niet zelfstandig. Daar hebben ze slimme installateurs voor nodig om helder te krijgen waar deze
verbruikers zich in de installatie bevinden.
Ik zie kansen! Wat wil je nog meer? Het is mogelijk inzicht te krijgen in je gehele energieverbruik,
dit vervolgens stapsgewijs per groep zichtbaar
te maken en daarna naar verbruikersniveau; gemeten over de tijd. Het bedrijf Ipsum – opgericht
door de betreffende spreker – werd er eind 2013
dan ook niet voor niets eerste mee bij een prijsvraag voor Switch2Smartgrids van Agentschap
NL…
De term ‘meten is weten’ is wat mij betreft vanaf
nu achterhaald. Want weten door meten is één.
Mensen bewust maken van hun eigen gedrag
maakt volgens mij echter pas échte energiebesparing mogelijk en zou dan ook wel eens voor
een doorbraak kunnen gaan zorgen!
Jan van den Broek
Hoofdredacteur Elektropraktijk
e-mail: [email protected]
twitter: @JanvandenBroek
4
#8 november 2014
Duurzaamheid
n
Spotlight
UPS / noodstroom / aggregaten
Provincie NH en
KvK stimuleren
verduurzaming
Steeds meer kleinere
bedrijven kiezen
voor noodstroomaggregaat
Zo’n 130 ondernemers in
de bouw- en installatiebranche waren op dinsdag 21 oktober in ‘t Spant in Bussum om te ontdekken waar de
kansen liggen op het gebied van
duurzaamheid en samenwerking.
Het was een door de KvK praktisch
opgezette bijeenkomst met diverse goed bezochte workshops
en een kleine markt met innovatieve techniek. Diverse stimuleringsprogramma’s maken het
voor ondernemers aantrekkelijk
om nu in samenwerkingsverbanden te stappen.
Een noodstroomaggregaat of noodstroomdiesel is een installatie die
de stroomvoorziening overneemt wanneer de netspanning
onverwacht uitvalt. Dergelijke
installaties zijn vooral van belang voor bedrijven of bedrijfsonderdelen waar het wegvallen
van de spanning leidt tot gevaarlijke situaties, onacceptabele verliezen of eenvoudig ‘een
hoop gedoe’. Hierbij valt te denken aan ziekenhuizen en waterzuiveringen maar ook aan productiehallen, serverruimtes of
bakkerijen en drukkerijen die te
maken hebben met ‘deadlines’
van hun leveringen.
16
26
I
n
h
o
h
u
d
o
Spotlight
u
Duurzaam bouwen
En verder in dit nummer
Marktnieuws kort
UPS / noodstroom / aggregaten
Noodstroom
belangrijk vakgebied
voor de
E-installateur
Gebouwautomatisering is
meer dan alleen
systemen verbinden
De maatschappij wordt
steeds afhankelijker van
energie. Gecompliceerde
bedrijfinstallaties en communicatiemiddelen zijn belangrijke pijlers geworden van bedrijfsvoeringen en het dagelijks leven van consumenten en zelfs een korte
stroomstoring kan grote gevolgen
hebben. Noodstroom is dan ook
een belangrijk middel om de continuïteit van stroomvoorziening te
kunnen garanderen. Maar op welke manieren weten E-installateurs
op de ontwikkelingen in deze
markt in te springen en wat verwacht men voor de toekomst?
De bouwsector verandert snel. Dat is de belangrijkste conclusie na
afloop van het congres NulNu,
dat op woensdag 8 oktober gehouden werd in Arnhem. Tijdens
het door kennisnetwerk DNA in
de Bouw georganiseerde evenement werd duidelijk dat de
vraag naar energiezuinigere gebouwen tot innovatie in de sector kan leiden. “Voor elektrotechnische installateurs liggen er
grote kansen.”
30
d
35
7
Marktnieuws: Schijnwerper
op Smart Industry
bij Elektro Vakbeurs
10
Marktnieuws:
LED Expo 2015 is
exponent van de trend
14
KNX:
Vakkanjer Elektrotechniek
draagt bij aan integratie
domotica in MBO-onderwijs 20
Productnieuws41
Colofon en
adverteerdersindex46
Bij de voorpagina
De TG165 IR-beeldthermometer brengt onzichtbare warmtepatronen in beeld, meet
nauwkeurig temperaturen en slaat beelden en metingen eenvoudig op voor rapportagedoeleinden. De beeldthermometer
combineert een IR-spotthermometer met
de kracht van een warmtebeeldcamera en
brengt onzichtbare hot spots en cold spots
vanaf een veilige afstand in kaart.
FLIR Commercial Vision Systems BV
Charles Petitweg 21
4847 NW Breda
www.FLIR.com/nl
(076) 579 41 94
#8 november 2014
5
M
a
r
k
t
n
i
e
u
w
s
k
o
r
t
Led 'n Light-boulevard en Nationaal
Bouwdebat als nieuwe elementen
Week van de Bouw 2015
In februari 2015 zal de eerste editie van de Week van
de Bouw plaatsvinden. In de Week van de Bouw die
van 9 tot en met 13 februari duurt, zijn bekende en
nieuwe bouwgerelateerde vakbeurzen op één locatie
in de Jaarbeurs in Utrecht te vinden.
Volgens Martijn Carlier, Marktmanager Bouw bij Jaarbeurs is het gelukt om een week lang verschillende
events voor de bouw op één locatie te krijgen. Tegelijkertijd met bekende evenementen zoals de BouwBeurs, Material Xperience, de Nederlandse Bouwprijs
en het Gala van de Nederlandse Bouw, zijn ook GEVEL
en Renovatie & Transformatie speciaal voor deze gelegenheid naar de Jaarbeurs in Utrecht verhuisd.
Nieuw in de Week van de Bouw zijn de Led 'n Lightboulevard en het Nationaal Bouwdebat.
De formule is gebaseerd op het principe dat iedere
doelgroep zijn eigen informatieplatform heeft. In de
Week van de Bouw wordt aanvullend een vakinhoudelijk programma opgetuigd dat zich specifiek richt
op architecten, ingenieurs en opdrachtgevers, zoals
woningcorporaties.
www.weekvandebouw.nl
De Led 'n Light Boulevard – op de afbeelding
alvast enkele impressies die zichtbaar zijn
op de website – vindt plaats tijdens de Week
van de Bouw van 9 t/m 13 februari 2015.
De Led 'n Light Tour vindt plaats tijdens de
komende vakbeurs Elektrotechniek van 29
september t/m 2 oktober 2015.
BRON: Jaarbeurs
Welke leerling wordt Nederlands Kampioen?
Bent u docent op het vmbo of kent u er een? Of kent
u kinderen die er laatstejaars zijn? Geef de leerlingen dan via deelname aan ‘Skills
Talents’ de kans
om Nederlands
Kampioen te
worden binnen
hun vakgebied!
Stichting Skills
Netherlands
organiseert diverse beroepswedstrijden
die hun uitwerking niet
missen: leerlingen doen
extra ervaring op, leren
van experts,
krijgen meer
zelfvertrouwen en hebben een grotere kans op een
goede baan.
Skills Talents zijn de teamvakwedstrijden voor laatstejaars vmbo’ers in vakmanschap. In tien verschillende
vakrichtingen – waaronder ‘Elektro & Installatie’;
‘Techniek & Ontwerp’ en ‘Informatie & Communicatietechnologie’ – kunnen deelnemers laten zien wat
ze in hun mars hebben. Deze vakrichtingen omvatten
de breedte van het vmbo. Tijdens de wedstrijden werken de deelnemers in teams van drie. Samenwerking
is een belangrijk element. Daarnaast maken ze tijdens
de finale deel uit van het provincieteam en werken ze
samen met de andere vakrichtingen op een manier
die vergelijkbaar is met de praktijk.
Kennis maken met vakrichtingen
Skills Talents bestaat uit een selectiewedstrijd op de
eigen vmbo-school, een provinciaal kampioenschap,
een teambuilding en een nationale finale. Per vakrichting geeft een docent drie leerlingen (een vakteam)
op die de strijd aangaan tegen leerlingen van andere
Nieuwsberichten over uw bedrijf of organisatie
kunt u – voorzien van een afbeelding – doorgeven via:
[email protected]
scholen. Een school kan één vakteam per vakrichting opgeven.
De deelnemers kunnen de beste
worden in hun vakgebied, maar
ook als provincieteam. Hierdoor
ontwikkelen deelnemers niet alleen hun talent op hun eigen vakgebied, maar maken zij ook kennis
met andere vakrichtingen.
Wedstrijdopdrachten
De opdrachten van de wedstrijden
en bijbehorende beoordelings- en
inventarislijsten worden geleverd
door Skills Netherlands. De wedstrijdopdrachten van Skills Talents
worden geschreven door docenten / vakmensen uit de betreffende vakrichting en voldoen aan
de eindexamennormen van het
vmbo. Hierdoor kunnen scholen
de wedstrijden gebruiken binnen
hun onderwijs en inzetten als examentraining voor hun leerlingen.
Tevens biedt het de scholen de
mogelijkheid om deelname aan
Skills Talents op te nemen in het
Programma voor Toetsing en Afsluiting (PTA).
Ben er snel bij! Inschrijven kan
namelijk nog tot 1 december aanstaande.
www.skillstalents.nl
#8 november 2014
7
GEYER IS OFFICIEEL PARTNER VAN HENSEL GmbH & Co. KG.
EEN ROYALE KEUZE IN
VERDEELKASTEN: RVS,
ALU EN POLYESTER...?
BIJ GEYER!
Of het nu gaat om grote projecten of om
kleine, ú en úw wensen staan bij GEYER
in de spotlights. Goede kwaliteit en een
scherpe prijs spelen daarbij de hoofdrol.
Een betrouwbaar product, nauwkeurige
assemblage en stipte levering, hebben bij
GEYER altijd de hoogste prioriteit.
HENSEL biedt zeer goede kwaliteit aftakproducten,
beveiligingsproducten en verdeeltoepassingen voor
elektrische energie binnen het laagspanningsbereik.
HENSEL wordt vooral toegepast waar hoge eisen
worden gesteld in zowel utiliteit als industrie. Voor
Professionaliteit, kwaliteit en flexibiliteit
Persoonlijk contact met elke opdrachtgever
Heldere, gezamenlijke communicatielijnen
Messcherpe calculatie, duidelijke presentatie
Begeleiding van A tot Z bij alle opdrachten
HENSEL zijn tevreden klanten de beste referentie.
WWW.HENSEL-ELECTRIC.NL
WWW.GEYER.NL
WEEGSCHAALSTRAAT 50 7324 BH APELDOORN T. 055 5998200 F. 055 5998219
8
503413015.indd 5
WEEGSCHAALSTRAAT 50 7324 BH APELDOORN T. 055 5998200 F. 055 5998219
#8 november 2014
503413015.indd
07-10-13 11:47
2
07-10-13 11:46
KNX verwelkomt 350e fabrikant
De verspreiding en internationalisering van het KNXsysteem, de wereldwijde standaard voor woning- en
gebouwautomatisering, gaat onverminderd door. Recentelijk is LG Electronics uit Zuid-Korea als 350e lid
tot de KNX Association toegetreden. Tevens zijn in de
achterliggende weken nog meer nieuwe fabrikanten
toegetreden. De groei is een belangrijk teken dat de
internationalisering van KNX als leidende technologie
doorzet. Met KNX hebben eindgebruikers de garantie
voor interoperabiliteit tussen producten van verschillende fabrikanten en applicatiegebieden.
LG Electronics is technologische innovator in consumentenelektronica, mobiele communicatie en huishoudtoestellen. Het bedrijf, met wereldwijd 87.000
medewerkers op 113 locaties, behaalde in 2013 een
omzet van 53,10 miljard US dollars. LG Electronics omvat vijf business units: home entertainment, mobiele
communicatie, huishoudtoestellen, airconditioning
& energieoplossingen en voertuigonderdelen. Bovendien is LG één van de topfabrikanten van flat screen
tv’s, mobiele apparaten, airconditioners, wasmachines
en koelkasten.
Als nieuw lid van KNX Association is LG Electronics
van plan om haar KNX-portfolio flink uit te breiden.
Dit heeft een belangrijk, positief effect op
de toepassing van
KNX-gebouwautomatisering in Korea,
maar ook internationaal. Mr. Franz Josef
Kammerl, voorzitter
van KNX Association:
"LG Electronics is het
vijfde Koreaanse bedrijf dat toetreedt
tot KNX Association.
LG Electronics staat
niet alleen voor een
hoge kwaliteit van
elektronica, maar
zal door hun KNXlidmaatschap ook
zorgen voor een grotere samenwerking
op internationale schaal. We zijn daarom trots dat LG
Electronics, één van de grootste fabrikanten wereldwijd, ervoor kiest om KNX-fabrikant te worden en zich
bij een nog steeds groeiende KNX-gemeenschap te
voegen."
Een van de meest geavanceerde
koelkasten van LG Electronics communiceert straks wellicht ook via
KNX.
Introductie cursus Domotica en huisautomatisering
Domotica is in Nederland een sterk opkomende productgroep. Steeds meer projecten worden voorzien
van huisautomatisering. Bedieningsgemak, besparing en verbetering van comfort zijn voor de eindgebruiker in toenemende mate bepalend bij het maken
van een keuze.
Klemko organiseert op 14 januari en 11 februari 2015
een kosteloze trainingsavond, waarbij uitleg wordt
gegeven over de commerciële meerwaarde van huisautomatisering. U kunt daarna direct en zonder grote
investeringen vooraf, van start gaan met het domoticasysteem Teletask, dat wereldwijd wordt ingezet in
appartementen, huizen, en villa’s, maar ook in hotels,
kantoren, zorglocaties en bungalowparken.
In de training komen de volgende punten aanbod:
Basisuitleg Teletask
Demonstratie van domotica in de showroom
Waarom domotica?
Hoe te verkopen aan eindgebruikers?
Elektropraktijk 2015
Nr. Spotlight (thema)
Verschijning
Redactionele sluiting
1
dinsdag
24 februari 2015
donderdag
8 januari 2015
Testen en meten in de praktijk
1A Officiële beursspecial
Elektro Vakbeurs Venray 2015
2 Energiebesparende maatregelen
3
Domotica / gebouwautomatisering
4
Industriële installatietechniek en sensoren
5
Licht / (nood)verlichting / lichtregelsystemen
6
De praktijk van duurzaam installeren
7
Gebouwautomatisering / domotica
8
Elektrische aandrijf- en besturingstechniek
8A Officiële beursspecial
Elektro Vakbeurs Hardenberg 2015
dinsdag
24 februari 2015
dinsdag
24 maart 2015
dinsdag
21 april 2015
dinsdag
26 mei 2015
dinsdag
23 juni 2015
dinsdag
22 september 2015
dinsdag
20 oktober 2015
dinsdag
24 november 2015
dinsdag
24 november 2015
donderdag
8 januari 2015
donderdag
5 februari 2015
donderdag
5 maart 2015
donderdag
9 april 2015
donderdag
7 mei 2015
donderdag
6 augustus 2015
donderdag
3 september 2015
donderdag
8 oktober 2015
donderdag
8 oktober 2015
www.elektropraktijk.nl
#8 november 2014
9
M
a
r
k
t
n
i
e
u
w
s
Schijnwerper op Smart
Industry bij Elektro Vakbeurs
Met een nieuw concept voor de Elektro Vakbeurs in Hardenberg wil de organisatie
recht doen aan de opkomst van de elektrotechnische discipline in de industrie. Op
het Smart Industry-plein kunnen bezoekers met eigen ogen
nieuwste machines en ontwikkelingen bekijken. En een
aantrekkelijk inhoudelijk programma vervult de
wens uit de markt om meer verdieping.
Auteur: Wilma Schreiber
Afb. 1: “De industrie wordt steeds belangrijker
in de elektrotechnische branche”, aldus beurs­
organisator Marit Roddenhof-Rothman.
et is alweer de 15de editie van
de Elektro Vakbeurs, die dit jaar
plaatsvindt van 9 tot en met 11
december. Net als voorheen staan drie
elementen centraal: installatietechniek,
energietechniek en industrie, waarbij dit
keer de schijnwerper gericht is op de industriële tak van elektrotechniek. Beursmanager Marit Roddenhof-Rothman:
“Sinds enige jaren krijgen wij de vraag
vanuit de markt om het marktaandeel
industrie in de Elektro Vakbeurs te vergroten. De industrie wordt steeds belangrijker in de elektrotechnische branche en die ontwikkeling moet hier terug
te vinden zijn.” Samen met exposanten
werd een plan de campagne gemaakt
en werd een pilot gestart, de industriële
engineersdagen. “Industriële engineers
trek je met vakinhoudelijke kennisoverdracht, door actuele thema’s te benoemen en bespreekbaar te maken.”
ondersteunen in procesinnovatie en optimalisatie”, zegt Anphil van Mildert. “Bijvoorbeeld met vraagstukken rond industriële automatisering, zoals robotica of
PLC's. Maar ook als het gaat om energiemanagement en de besparingsmogelijk-
De pilot sloeg aan en werd samen met
enkele bedrijven gefinetuned tot het
Smart Industry-concept voor de Elektro
Vakbeurs. Zo organiseert ES Elektro, onderdeel van itsme, met een aantal leveranciers een serie workshops rond Smart
Industry. “Hiermee willen wij bezoekers
Industrie van de toekomst
H
10
#8 november 2014
“Industriële
engineers trek je
met vakinhoudelijke
kennisoverdracht.”
heden ervan en het efficiënt ontwerpen
van machines, met engineeringssoftware die het engineers mogelijk maakt
om snel en efficiënt de ‘time to market’
te verkorten.”
Verder verzorgt Mikrocentrum een themadag over ‘Machine Vision’, het geautomatiseerd inspecteren en analyseren van
uiteenlopende processen zoals procesverwerking, materiaalbeheer, sorteren
en oriëntatiebepaling van willekeurige
producten, kwaliteitscontrole en robotsturingen. Dit gebeurt snel (realtime)
door camera's boven, op en naast productielijnen en cellen om visueel producten te inspecteren, te analyseren en voor
verdere bewerkingen naar de gewenste
productie-eenheid te sturen via realtime
robot(sturingen) zonder ingrijpen van de
operator. Dit met behulp van 2D-beelden,
infrarood licht, line-scanbeelden, 3Dbeeldverwerking van oppervlakten en
röntgentechnieken. “Machine Vision is
uitgegroeid tot een sleuteltechnologie
op het gebied van productie en kwaliteitscontrole en wint aan populariteit
als gevolg van de toenemende kwaliteitseisen aan fabrikanten en de vraag
van klanten”, zegt Karin Mous. “Met Machine Vision kunnen productieprocessen efficiënter en sneller verlopen en is
het mogelijk flexibeler in te springen op
veranderingen in productspecificaties en
de productie van kleinere series commercieel interessanter te maken.”
Ander onderdeel van het kennisprogramma is een debat dat Link Magazine
organiseert tussen industriële ondernemers over Industrie 4.0 - een industrie
waarin fouten verleden tijd zijn, omdat
geeft een overzicht van leveranciers in de
industrie en hun specialisatie.
Afb. 2: Nieuwe lastscheiders van Eaton: de P1 en P3 met metalen verlengassen tot 600 mm.
het complete ontwikkel-, productie- en
logistieke proces gebaseerd is op één samenhangend systeem. Machines, robots
en hun modules en onderdelen staan
continu met elkaar in contact (Internet of
Things) voor een optimaal resultaat: het
juiste product op het juiste moment bij
de juiste klant tegen de laagst mogelijk
prijs. “Duidelijk zal zijn dat dat ideaalbeeld nog lang geen realiteit is. Er zijn
tal van vertragende factoren. Zo kunnen
al die ‘things’ pas met elkaar communiceren als dat in dezelfde taal gebeurt.
Fabrikanten moeten dus zien te komen
tot één communicatiestandaard”, zegt
hoofdredacteur Martin van Zaalen. Ook
zijn nieuwe businessmodellen noodzakelijk om met de big data die al die sys­
temen genereren nieuwe toegevoegde
waarde te creëren, vaak in de vorm van
een dienst. “Onderwerp van het debat is
hoe de Nederlandse industrie haar weg
kan vinden richting die industrie van de
toekomst.”
demonstraties naar de beurs, maar vooral ook om kennis op te doen. Dat verlangt
hun werkgever ook. Vandaar ook de integratie van Smart Industry in de Elektro Vakbeurs.” Het Smart Industry-plein
Eaton grijpt opnieuw de gelegenheid
aan om relaties in een ongedwongen
sfeer te ontmoeten en hun hele portfolio onder de aandacht te brengen. “En
dan natuurlijk vooral onze noviteiten,
dat zijn er dit jaar heel veel. In hal 6, op
het Smart Industry-plein, tonen we innovatieve oplossingen voor industriële
automatisering. Een nieuw product hier
is PowerXL, een serie variabele frequentieregelaars tot en met 250 kW die zeer
geschikt is voor lean engineering van
Noviteiten
De Elektro Vakbeurs behoudt de bekende
sleutelelementen: persoonlijk contact,
productbeleving en kennisoverdracht.
Roddenhof: “Fysieke aanwezigheid met
een stand op de beursvloer blijft belangrijk om je klanten te ontmoeten. En draaiende machines, om bezoekers een idee te
geven wat er gebeurt bij A en waar het
eindigt bij B. Mensen komen tegenwoordig echter niet alleen voor producten en
Afb. 3: De PowerXL, een noviteit van Eaton, is zeer geschikt voor lean engineering
van machines en paneelbouw.
#8 november 2014
11
machines en paneelbouw”, aldus Saskia
Dreierink.
Op de Eaton stand in hal 5 is er aandacht
voor het assortiment lastscheiders dat
is uitgebreid met nieuwe types en accessoires. “Bovendien is de K-line serie
met knoppen en hendels nu universeel
toepasbaar op alle lastscheiders, een resultaat van de integratie van de Holec en
Moeller serie”, verklaart Dreierink. Ook
door de overname van Cooper Safety
met noodverlichting en alarmsystemen
is Eaton nog beter in staat om totaaloplossingen te bieden. Een noviteit op het
gebied van Blessing noodverlichting is
NexiTech, een moderne led-armatuur
met vluchtwegverlichting en -signalering. Verder wil Eaton zijn klanten niet
alleen nieuwe producten bieden, maar
hen ook ondersteunen met onder meer
configurators en online tools. Dreierink:
“Met het oog op de nieuwe IEC61439norm voor laagspanningsschakel- en verdeelinrichtingen bieden wij onze klanten
sinds kort gratis handige rekentools om
deze norm in de praktijk toe te passen.
We geven hiervan tevens een demonstratie op onze stand.”
Heroriënteren
Een andere exposant, ABB, is al jaren in
Hardenberg te vinden. “De Elektro Vakbeurs is altijd druk bezocht en het is een
regio waar we ook graag onze oplossingen willen tonen. Het is een uitgelezen
kans voor onze buitendienst in Oost- en
Noord-Nederland om in gesprek te komen met een grote groep klanten en om
hun behoeften te inventariseren”, vertelt
Margreet Bouwman. Op de beurs presenteert ABB diverse noviteiten. Bouwman: “Busch-Free@Home, een eenvoudig te begrijpen en toekomstgerichte
huisbesturing, waaronder verwarming,
verlichting, airco, deurcommunicatie en
jaloezieën. Verder laten we tailor made
installatiedozen zien. Deze zijn geheel af
te stemmen op de wensen van de klant.
De klant kan kiezen uit diverse connectoren, Wieland, Winsta of Adels. En verder
zijn de dozen compleet voorgemonteerd
verkrijgbaar met Busch-Jaeger schakelmateriaal en snoeren en stekers, op de
lengte die de installateur graag wil. Dat
scheelt tijd.” Andere bezienswaardigheden in de stand van ABB: UPS voor datacenters, componenten voor industriële
en utiliteitstoepassingen en de serviceorganisatie.
Geen beurs zonder bezoekers. Meinte
van der Zee van Lodema Elektrotechniek uit Leeuwarden is van plan om
met een aantal collega’s in december
naar Hardenberg te gaan. “Ik heb de
Elektro Vakbeurs al diverse keren bezocht. Het is een gezellige beurs, met
de gelegenheid om tussendoor even
snel een hapje en een drankje te halen. Voor ons een mooie gelegenheid
om te kijken wat standhouders zoal te
Afb. 4: De tailor made installatiedozen van ABB zijn geheel af te stemmen op de
wensen van de klant.
bieden hebben en even een babbeltje
te maken met bekende leveranciers”,
zegt hij. Lodema Elektrotechniek is
gespecialiseerd in elektro, beveiliging, telecom, data en domotica, een
breed spectrum. “Ik ga dan ook breed
kijken wat er aan nieuwe materialen
is, daar ben ik wel nieuwsgierig naar.
Verder blijft het led-verhaal een hot
item.”
Voor Erik-Jan van Oort van Nooter Technische Installaties in Zwolle is het vooral
een relatiebeurs. “Ik ga niet zo zeer voor
de techniek, maar vooral om leveranciers
te bezoeken, mensen te spreken die ik bij
eerdere edities ben tegengekomen. Ik
ben er al acht keer eerder geweest, dus
dan heb je de nodige contacten.” Nooter
Technische Installaties is een breed georiënteerd bedrijf en levert alle technieken voor het mkb en voor particulieren.
“Mijn interesse gaat uit naar zonnepanelen, schakelmateriaal, verlichtingsarmaturen, kabelwegen en dergelijke.”
Nieuwe editie, nieuw programma en ook
een nieuwe halindeling. “Na vijftien jaar
is het goed om je te heroriënteren. We
willen er voor standhouders nog meer
hun contactmoment van maken, hoewel het vertrouwde Hardenberg-gevoel
uiteraard zal blijven bestaan”, verklaart
Roddenhof. De grotere beurshal biedt
plaats aan meer standhouders, een andere routing moet bezoekers prikkelen
om andere leveranciers te ontmoeten. Al
met al een evenement dat elektrotechnisch Nederland niet mag missen, stelt
Roddenhof: “Met zo veel leveranciers
aanwezig en presentaties van de nieuwste producten, kun je als elektrotechnicus
echt niet om de Elektro Vakbeurs heen.”
Y
#8 november 2014
13
M
a
r
k
t
n
i
e
u
w
s
LED Expo 2015 is exponent
Enkele trends
van de trend
uit het LED
LED is hot, zoveel is duidelijk. Na een succesvolle eerste editie in 2014 heeft de organisator nu de handen vol aan de aankomende beurs. Rolf Heynen van GVCC/Good! geeft
een kijkje in de keuken en maakt duidelijk dat de LED Expo onmisbaar is voor de installateur die de blik op de toekomst heeft gericht.
Auteur: Tom de Hoog
r waren wel congressen en seminars over LED, maar een echte
beurs was er tot 2014 voor de LEDsector nog niet”, aldus Rolf Heynen. “Wij
zijn daar ingestapt met een concept dat
helemaal is gericht op alles wat speelt bij
LED. Dat er behoefte aan was, hebben we
gemerkt bij de eerste editie in februari
2014. Het was waanzinnig. We hadden
ruim zeventig exposanten en het was
twee dagen knallend druk. De dag na de
beurs kregen we al inschrijvingen voor
de komende editie. Ook bedrijven die
toen niet exposeerden willen er de komende editie graag bij zijn.”
der. Deze grote aanbieders keken eerst
de kat uit de boom, maar stappen nu van
harte in. Dat het hard gaat, beaamt Heynen: “Mooi is dat maatschappelijke ontwikkelingen ons helpen. Er is de pilot met
de Energie Prestatie Keuring (EPK) die
doelstellingen uit de wet Milieubeheer
en het SER Energieakkoord ondersteunt.
Maatregelen die binnen vijf jaar terugverdiend kunnen worden, kunnen afgedwongen worden en LED-verlichting is er
daar één van. Daarbij versnelt de uitfasering van de gloeilamp en de halogeenlamp ook de acceptatie van LED.”
Verdubbeling
Heynen constateert – mede op basis van
het Trendrapport, zie kader – dat de zakelijke markt voor LED-verlichting enigszins
voorloopt op de particuliere (woning)
markt. Ook Frank van der Vloed (Philips),
voorzitter van de Nederlandse Licht As-
"E
De nieuwe editie van de beurs wordt
volgens Heynen twee keer zo groot als
de eerste. Het beursoppervlak verdubbelt bijna en ook het aantal deelnemers
waaronder merken als Philips en Schré-
Afb. 1: 14
LED al groot in B2B
Bezoekers van de eerste LED Expo in 2014.
#8 november 2014
Trendrapport
2014
Prijs van LED-verlichting kan dalen in 2015
Kwaliteit van LED voor installateurs de grootste zorg
Advisering over LED een steeds
belangrijker bron van inkomsten
voor installateurs, naast de levering van lampen en armaturen
LED vooral voordelig in kantoren, bedrijven en instellingen.
In utiliteitsverlichting zal LED
een hoofdrol gaan spelen. Ook
toepassing in woningen zal fors
groeien.
Productinformatie kan beter
Er is behoefte aan LED-keurmerk
Het rapport is te bestellen via
www.ledexpo.nl/trendrapport en
kost € 45,-.
sociatie (NLA,) meldde recent dat al veel
van de zakelijke verlichting LED is. Heynen: “Uit het Nationaal LED Trendrapport blijkt dat op dit moment zeventien
procent van de zakelijke verlichting uit
LED bestaat en in 2020 door zal groeien
naar 53 procent. Dat is opvallend, want
T5-verlichting – die veel in bedrijfstoepassingen is te vinden – doet qua energiebesparing nauwelijks onder voor LED.
In een huissituatie is de terugverdientijd
van LED zelfs vele malen gunstiger dan
voor een ondernemer; toch verdient een
ondernemer de investering in LED binnen drie à vier jaar terug.”
Openbare verlichting blijkt ook een belangrijke pijler onder het succes van LED.
De helft van de gemeentelijke energierekening gaat nu immers op aan openbare
verlichting. Het uitfaseren van huidige
verlichtingstypen kan tevens een grote
besparing aan onderhoudskosten opleveren. Op de komende beurs is hier veel
een apart paviljoen met de bedrijven die
actief zijn in deze sector en ook zullen er
lezingen komen die specifiek op deze sector zijn gericht. Ambtenaren die betrokken zijn bij openbare verlichting kunnen zich hier informeren over de laatste
stand van zaken.”
Workshops gericht op installateur
Afb. 2 LED Expo 2015 streeft naar verdubbeling
in standhouders en bezoekers. BRON: Good!
aandacht voor. Heynen: “We werken voor
de nieuwe beurs nauw samen met het
InterGemeentelijk-overleg Openbare
Verlichting (IGOV). Er komt op de beurs
Veel installateurs zitten met vragen
over LED. Daarom zijn in het programma
voor de komende LED Expo, workshops
opgenomen die nog concreter dan bij
de eerste editie informatie gaan overdragen over LED. Heynen: “Daar krijgt
de zoekende installateur antwoorden
op vragen over keuze tussen typen LED,
komen ze meer te weten over financiering en subsidieregelingen, of er wel of
niet een lichtplan nodig is en welke variabelen daarin meegenomen moeten
worden. Maar ook kwaliteit testen en
beoordelen. Bedenk, dat alles wat ze over
LED-verlichting zeggen waar is. Er is rot-
“Installateur krijgt
antwoorden op vragen
over LED”
zooi in de markt, maar er zijn ook merken die boven alle twijfel zijn verheven.
En dat zijn echt niet alleen de gevestigde
namen, ook de nieuwe merken voldoen
aan hoge criteria. Door dat te testen is
in een aantal stappen kwalitatief goede
LED-verlichting te onderscheiden van de
mindere. Wij zullen daar tijdens de LED
Expo een aantal handreikingen voor
doen. Die workshops laten goed zien dat
LED een kans is voor installateurs. Als zij
de kennis opdoen om hun klanten goed
te kunnen adviseren, hebben ze een geweldige voorsprong.”
Y
www.ledexpo.nl
Advertentie
Zonder stroom staat een groot deel van het
dagelijks leven stil. Om dit te voorkomen
UW NOODSTROOMSPECIALIST
bieden wij u standaard en op maat gemaakte
noodstroomoplossingen. Met ruim 80 jaar
ervaring vindt u bij ons dan ook alleen
producten van de beste kwaliteit.
GENERATORSETS · NOODSTROOM · LEVENSLANG ONDERHOUD
Kemper en Van Twist Diesel B.V.
Keerweer 62 | Dordrecht
#8 november 2014
 +31 (0)78 - 632 66 00
 [email protected] | www.kvt.nl
15
D
u
u
r
z
a
a
m
h
e
i
d
Provincie NH en KvK
stimuleren verduurzaming
Zo’n 130 ondernemers in de bouw- en installatiebranche waren op dinsdag 21 oktober in ‘t Spant in Bussum om te ontdekken waar de kansen liggen op het gebied
van duurzaamheid en samenwerking. Het
was een door de KvK praktisch opgezette
bijeenkomst met diverse goed bezochte
workshops en een kleine markt met innovatieve techniek. Diverse stimuleringsprogramma’s maken het voor ondernemers aantrekkelijk om nu in samenwerkingsverbanden te stappen.
Auteur: Tom de Hoog
p de vraag van moderator Marjet Rutten, onder meer oprichter
van BouwKennis, wat de zaal het
belangrijkste vond aan het thema van
de middag ‘Samen meer geld verdienen
met duurzaam bouwen’ gingen de handen bij elk woord omhoog. Dat zat dus
goed. Zo kregen de peptalks van KvK en
de provincie een goede voedingsbodem.
O
Ondernemers nu aanhaken
Rens Metz van de Kamer van Koophandel over het stimuleringsprogramma
Bouwen aan Integrale Ketensamenwerking (BIK) in Noord-Holland: “Er zijn veel
kansen voor ondernemers bij duurzaam
bouwen. Ik roep ondernemers dan ook
op om zich kenbaar te maken bij de KvK
en mee te doen aan een programma als
BIK voor een snelle verduurzaming van
de gebouwde omgeving. Zo kunnen ze
als ondernemer groeien en er een goede
boterham mee verdienen.” Jaap Bond,
gedeputeerde van de Provincie NoordHolland zag met name voor het mkb er
veel kansen liggen: “Er zijn subsidiestromen om ‘de consument’ net dat duwtje
te geven. Per januari 2015 stelt de Provincie Noord Holland een miljoen euro
beschikbaar om duurzaam te renoveren.
Zo stimuleren we woningeigenaren om
te investeren en dat levert werk op. Ook
hebben we het duurzame economiefonds waarin 85 miljoen euro beschikbaar is voor grotere projecten. In 2050
moet de gebouwde omgeving energieneutraal zijn. Dat is heel ambitieus en ik
zeg dat het kan! Zorg dus dat u als ondernemer aanhaakt en maak gebruik
van uw netwerk.”
nog steeds terughoudend is als het gaat
om investeren in verduurzaming. “De
markt is er en de voordelen zijn helder.
Een lagere energierekening en dus lagere woonlasten zijn aantrekkelijk voor de
consument. Dat daarbij de CO2-uitstoot
vermindert, is goed voor het milieu. Maar
ondernemers moeten goed beseffen dat
de consument een algemene vraag stelt.
Het zal installateurs verbazen en misschien pijn doen, maar consumenten
Consument niet geïnteresseerd
in techniek
Dat advies onmisbaar is, bleek uit het
relaas van Moderator Marjet Rutten over
de rampzalig verlopen verbouwing van
haar eigen woonboerderij. Die liep vast
in de onkunde van de partijen die ze had
gevraagd besparende oplossingen voor
verwarming en energie te installeren. Ze
kwam erachter dat ze niet zonder adviseur kon die ervoor zorgde dat de juiste
Ook de voorzitter van UNETO-VNI, Titia
Siertsema schetste de zaal een voorland
dat vol zit met kansen en mogelijkheden voor de E- en W-ondernemers die
actief op zoek gaan naar hun markten.
Subsidies helpen, maar ‘verleiden’ van
de consument is wel nodig omdat men
De consument wil
comfort en minder
betalen voor energie
zijn niet geïnteresseerd in techniek. Ze
willen comfort en ook minder betalen
voor energie. Daarover willen ze advies.
De installateur moet dus een adviesgesprek kunnen voeren over het resultaat
en de voordelen van de installatie.”
Adviseursrol blijkt onmisbaar
Addy Pol van Hollander Techniek
“Wij doen al veel met duurzaamheid. Jaren geleden hebben wij daar al een afdeling voor opgericht. Doordat we alle technische kennis in huis hebben is er veel
ervaring met warmte-koude-opslag en ook zonnepanelen. Ik ging naar de bijeenkomst om nieuwe informatie te krijgen. Het ging wel erg veel over seriematige
woningbouw en dat is niet onze markt. Wel zoeken we steeds meer samenwerking in de keten en daarvoor was deze middag nuttig. Ik heb ook de workshop
over subsidies gevolgd en over samenwerken aan een winnend business model.
De workshops vond ik interessant en interactief.”
Afb. 1: Moderator Marjet Rutten laat de zaal
stemmen.
16
#8 november 2014
r
o
d
u
c
Afb. 2: Jaap Bond, gedeputeerde van de provincie Noord-Holland aan het woord.
maatregelen met goed gekozen apparatuur werden genomen. Dat was de
opmaat voor een paneldiscussie tussen
Siem Bijman, (beleidsmedewerker Bouwend Nederland), Ruben Valentijn (BOT
t
n
i
e
u
Bouw), Titia Siertsema, (UNETO/VNI), Nicolien van Vroonhoven-Kok (gemeente
Hilversum) en Ronald van Rhee (Bouwbedrijf Timmerman). Lekker sparren met
de zaal volgde. Met vragen over de rol van
architecten en adviseurs. Als bouwer gaf
Valentijn een voorbeeld van een samenwerkingsverband voor een woningrenovatie. “We adviseerden om geen bestek
uit te schrijven maar een programma
van eisen (PvE). Dus wat bereikt moet
worden in termen van energielabel. Vervolgens hebben we gespecialiseerde onderaannemers bij elkaar geroepen om te
bespreken wat binnen het gegeven budget haalbaar was. De vraag is dan ‘Lukt
het om dat PvE te bereiken?’ Dat lukte
omdat iedere deelnemer verantwoordelijkheid nam om te zorgen dat doelstellingen gerealiseerd werden.”
Aanbesteden
Het voorbeeld van BOT Bouw leidde direct tot zaalvragen over aanbesteden.
Van Rhee wist het antwoord: “Bij een
aanbesteding aan particulieren kan dat
w
s
u
zoals BOT dat gedaan heeft. Bij een aanbesteding voor een woningcorporatie
gelden andere regels, dan moet er een
adviseur bij betrokken zijn en schrijf je
in op prijs.” Ook Siertsema reageerde:
“Er is best ruimte, ook in die aanbestedingsregels. Wat je uit het voorbeeld kan
Weinig gemeentes
besteden al aan op basis
van cost of ownership
opmaken is dat de adviserende partij
aangeeft wat het einddoel is en dat de
uitvoerende partijen met de oplossing
komen. Die moet je ook gunnen dat zij
het mogen uitvoeren. Of die partijen
moeten betaald worden voor het advies.”
Bijman constateert daarbij dat er in Nederland nog maar heel weinig gemeentes of schoolbesturen zijn die al aanbesteden op basis van cost of ownership
(TCO). “Het gaat traditioneel om de vesti-
Afb. 3: Panelleden beantwoorden vragen uit de zaal.
#8 november 2014
17
MIT300 isolatieweerstandtester
Een echte Megger, dus handig, stevig,
betrouwbaar en veilig.
Kenmerken ............................................
250 en 500 V testspanning
ƒƒContinuïteitstest met 200 mA
ƒƒGroot display met digitale en
analoge weergave
ƒƒBehuizing met rubberen beschermlaag
ƒƒWeerbestendig (IP54)
ƒƒWegklapbaar deksel
ƒƒHandsfree met handige nekriem
ƒƒZeer veilig met Intelligent Safety System
ƒƒSpanningswaarschuwing
ƒƒ
Meer informatie?
Kijk op www.euro-index.nl of bel 010 - 2 888 000.
Infraroodverwarming;
comfortabel
en
duurzaam,
als de zon.
SEMI-OUTDOOR
INFRAROODVERWARMING
VERWARMINGSOPLOSSINGEN
MET INFRAROOD
Veel situaties zijn moeilijk te verwarmen. Bijvoorbeeld grote
werkplaatsen, serres en wintertuinen. In deze situaties is het verwarmen middels middengolf infraroodverwarming een uitstekende oplossing. Jowitherm levert voor deze situaties de Energostrip
en Heatstrip. Voor deze stralingspanelen zijn verschillende regelsystemen leverbaar.
WWW.JOWITHERM.NL
Jowitherm Nederland BV Specialist in infraroodverwarming | www.jowitherm.nl | [email protected]
r
o
d
u
c
t
n
i
e
u
w
s
u
gingskosten. Bouwend Nederland daagt
overheden daarom uit om onderhoud en
beheer in de aanvang al mee te nemen.”
Monumenten is een markt
Van Vroonhoven: “In Hilversum hebben
we veel jonge monumenten (omroepgebouwen). Ik zou niets liever hebben
dan dat we deze meer duurzaam kunnen maken. Maar dan moet je ook met
de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
overeenstemming bereiken. Wie geeft
mij de innovatieve oplossingen waardoor dat lukt? Ik mag in mijn gemeente
niet zomaar overal zonnepanelen op het
dak laten plaatsen.” Deze oproep leverde
direct een commercieel antwoord op uit
de zaal. Dat was de moderator een stapje
te ver, maar het maakte wel duidelijk dat
als je als ondernemer een antwoord hebt
op zeer specifieke verduurzamingsvraagstukken er geld te verdienen valt. Siertsema beaamde dat: “Ik weet dat een aantal installateurs en bouwers zich op deze
verduurzamingsvraag gaan richten. Ook
daar weten partijen elkaar te vinden.”
Haarlemse Huizenmarkt is een
samenwerkingsmodel
Dan de workshops. Zo was er bijvoorbeeld de workshop van Margreet van
der Woude van de gemeente Haarlem.
Zij ziet de rol van de gemeente vooral in
faciliteren, activeren en verbinden. Men
heeft leergeld geld betaald in Haarlem.
Uit eerdere programma’s bleek dat men
de uitvoerende partijen niet direct met
de eindgebruiker in contact moet brengen, maar dat de adviseursrol ingevuld
moest worden. Van der Woude: “We vroegen bouwkundigen en kleinere architectenbureaus de adviseursrol op zich te ne-
Afb. 4: Titia Siertsema, voorzitter UNETO-VNI ziet kansen voor de installateur.
FOTO’S: Dennis Dekker, Media Magneet
men. Zij gingen met aannemers rond de
tafel en die namen de installateurs mee
waarmee ze graag mee samenwerkten.
Zo ontstond de Haarlemse Huizenmarkt.
De adviseurs bedongen daarbij dat de
prijzen die zij in hun rapporten noemen
ook de prijzen zijn waarvoor het werk
wordt gerealiseerd. De installateurs hebben daartoe specifieke informatie in de
vorm van een aanbiedingsboek aangeleverd.”
ESCo’tje oprichten?
Hoe maak je verduurzamen op projectschaal betaalbaar? Jeroen Nollet van
Jack Prosée van Smit Elektra, Volendam
“We zijn een breed E-bedrijf en zitten al in veel samenwerkingsverbanden. We
werken in de provincie Noord-Holland, maar ook ver daarbuiten. Voor mij is samenwerking heel eenvoudig, want ik zeg ‘Delen is vermenigvuldigen’. Daarom
onderzoeken we nu ook de samenwerking met werktuigbouwbedrijven. Sommige partijen vinden het angstig als je over en weer bij elkaar in de keuken kan
kijken, maar wij vinden dat geen probleem.
Door samenwerking leer je meer van elkaar. Hierdoor wordt de kennis van eenieder en van de groep verhoogd. Op deze KvK-middag waren er niet veel mensen uit
de E-wereld, maar dat vond ik geen punt. Ik heb goede contacten kunnen leggen
met andere bedrijven.”
Escoplan liet in zijn workshop zien wat
een ESCo wel en wat het niet is. Volgens
hem is het zeker niet een contract, een
financiering, een project bv of een leverancier van energie. Een ESCo is wel een
organisatievorm voor het verduurzamen
van gebouwen. Dat biedt de kansen om
vergaande besparingen te realiseren.
“Als gebouweigenaar lopen je kosten
op. Maar als je verduurzaamd en investeert kun je besparen. Door een integrale
aanpak kan de terugverdientijd van verduurzaming sterk verkort worden.” De
deelnemers mochten vervolgens in kleine groepen zelf een ESCo ‘oprichten’. Dan
is er ook nog de nieuwste techniek die
nieuwe marktkansen biedt. 3D-printing
kan voor installateurs een eyeopener zijn
als er speciale onderdelen nodig zijn. Van
functioneel ontwerpen tot eindproduct
in kleine oplage is mogelijk. Op deze bijeenkomst liet Hugo Jager van revelating.
nl het zien. En voor de installateurs die
vanwege sterk toenemende bedrijvigheid snel apparatuur of materialen nodig hebben is een platform als FLOOW2
een optie om tegen een vriendelijk tarief
te ‘huren bij de buren’.
Y
#8 november 2014
19
K
N
X
s
i
e
f
b
o
u
w
Patrick Biesemaat 8e van Europa bij Elektrotechniek Gebouwen
Vakkanjer Elektrotechniek
draagt bij aan integratie domotica
in MBO-onderwijs
Zijn foto hangt in de Hall of Fame van het Deltion College in Zwolle en iedereen wil hem
interviewen sinds hij terug is uit Frankrijk. De 21-jarige Patrick Biesemaat heeft het er
maar druk mee na zijn deelname aan EuroSkills 2014. Hij werd achtste op het onderdeel
Elektrotechniek Gebouwen, waarbij ook KNX-toepassingen tot de opdracht behoorde.
En dat terwijl hij op school weinig had meegekregen over domotica. “Domotica kan zeker helpen om meer jongeren te interesseren voor een opleiding in de elektrotechniek.
Wat is er leuker dan je verlichting bedienen met een iPhone.”
Auteur: Astrid Zoumpoulis - Verbraeken
het namelijk heel erg leuk, het programmeren, het verzinnen van oplossingen
en het flexibel maken van de installaties
met een merkonafhankelijk protocol.”
Meer aandacht voor domotica
Bij EuroSkills bleek toch dat zijn kennisachterstand hem parten speelde. Patrick
werd 8e van de 14 deelnemers. “Het was
een pittige opdracht. We kregen 18 uur
voor het programmeren en uitvoeren
van een elektrotechnische installatie
Patrick wil een
allrounder worden en is
nieuwsgierig naar alle
gebieden van het vak
Afb. 1: Opperste concentratie bij deelnemer Patrick Biesemaat.
FOTO: TechniekTalent.nu / Olivier Huisman
atrick Biesemaat sloot in juni 2014
zijn MBO-4 opleiding ‘Leidinggevend monteur elektrotechnische
installaties’ af. Hij gaat nu vrolijk verder
voor monteur werktuigkundige installaties. Patrick wil een allrounder worden en
is nieuwsgierig naar alle gebieden van
het vak. Als BBL’er doet hij bij installatiebedrijf Schreuder in Zwolle ervaring op.
Zijn oneindige leergierigheid en talent
in de elektrotechniek vielen op bij Opleidingsbedrijf InstallatieWerk Noord, Oost
& Flevoland, die hem selecteerde voor
P
20
#8 november 2014
deelname aan de VakkanjerWedstrijden
van TechniekTalent. Patrick kwam daar
als kampioen uit en plaatste zich zo automatisch voor EuroSkills 2014. Omdat
bustechnologie op basis van KNX daar
een belangrijk onderdeel zou zijn, mocht
de student een cursus KNX volgen bij Instaver Systems in Nieuw Vennep. “Voor
mij was domotica vrij nieuw. Tijdens
mijn opleiding is daar weinig aandacht
aan besteed. Met de cursus heb ik de basisprincipes onder de knie gekregen en
ben ik zelf verder gaan vogelen. Ik vind
met KNX-componenten voor de verlichting, elektro-heaters, jaloezieschakelingen en een alarmcentrale. De verlichting viel mee; dat was een kwestie van
de groepsadresjes 1 op 1 overzetten en
het werkte. Maar de thermostaat en de
zonwering aan de praat krijgen, dat was
lastig.” Patrick’s begeleider bij InstallatieWerk, Johan van Dijk, is supertrots op
hem. En niet alleen om zijn prestaties in
Lille. “Patrick draagt er aan bij dat domotica meer aandacht krijgt op scholen en
bij medeleerlingen”, legt hij uit.
Kennisbagage nodig
De leerlingbegeleider merkt dat domotica soms wel in de lesstof zit verweven,
maar dat er toch onvoldoende gewicht
aan wordt gegeven. “Domotica vervult
binnen de elektrotechniek een steeds
grotere rol. Het is belangrijk dat we leerlingen daarvoor klaarstomen. Helaas besteden niet alle MBO-opleidingen er al
voldoende aandacht aan. Wat mij betreft
zou het ook in het MBO verplicht moeten
r
t
i
k
e
l
n
a
a
m
Jongeren klaarstomen voor een
toekomst met
domotica
Afb. 2: In gesprek met Minister Jet Bussemaker (Onderwijs).
FOTO: TechniekTalent.nu / Olivier Huisman
worden. Ik heb gezien aan het niveau van
de domotica-opdracht en de deelnemers
bij EuroSkills dat wij daar met het kennisniveau vanuit school niet weg komen.
En dat is nog maar een wedstrijd. In de
praktijk worden leerlingen er op hun
leerbedrijven ook mee geconfronteerd.
En ze vinden het hartstikke leuk. Maar ze
missen toch de benodigde kennisbagage.
We proberen nu dus op allerlei manieren
om opleidingen te interesseren voor het
vak en om hem van lesmateriaal te voorzien”, vertelt Van Dijk.
Ronduit ‘cool’
Ook Patrick zelf is er van overtuigd dat
domotica-lessen broodnodig zijn. “Omdat het belangrijker gaat worden in
de werkpraktijk, maar ook omdat het
kan helpen om jongeren aan te trekken voor een opleiding elektrotechniek.
“Het is belangrijk
dat we leerlingen
klaarstomen voor
Domotica”
Wat is er nu leuker voor een jonge gast
dan toepassingen te maken die je met
je smartphone kunt bedienen”, geeft hij
aan. Beiden zien bijvoorbeeld dat spotjes
op tv voor slimme thermostaten op af-
standsbediening en de mogelijkheid om
thuis het licht alvast aan te zetten vanuit je auto, enorm aanslaan bij de jeugd.
“Daar moet je gebruik van maken en er
opdrachten omheen maken in de klas.
Zo maak je het herkenbaar en tastbaar.
En de jongeren vinden het ronduit ‘cool’”
aldus Van Dijk. Samen met Instaver Sys­
tems en Patrick is Van Dijk bezig om
eenvoudige les-modules te ontwikkelen
voor MBO niveau 2 op het gebied van leidingaanleg voor KNX en op het gebied
van programmeren voor niveau 3. “KNX
is dé officiële wereldstandaard voor gebouwautomatisering, dus daar moet je
leerlingen gewoon in bij brengen.”
Interesse in elektro groeit
Johan de Graaf, docent elektrotechniek
op het Deltion College in Zwolle, ziet dit
jaar een verrassend grote instroom van
leerlingen voor de opleiding voor elektrotechnisch monteur. “De interesse voor
de E-opleidingen lijkt weer wat terug te
komen, terwijl die voor W-opleidingen
achter blijft. Ook bij bedrijven neemt de
vraag naar BBL-leerlingen toe”, constateert hij. De Graaf is van mening dat er
voldoende aandacht is voor domotica
bij de huidige opleidingen in de elektrotechniek. Bij alle elektrotechnische
opleidingen van Deltion Zwolle komt het
vakgebied van domotica vandaag de dag
wel eens langs, maar er is geen apart vak
voor. “We gaan in op drie systemen: KNX
De populariteit van bustechnologie
en gebouwautomatisering neemt
snel toe in de markt. Het is belangrijk dat ook beginnende installateurs er vertrouwd mee raken zodat
er straks voldoende vakkundig personeel voorhanden is om het werk
uit te voeren. Onderwijs in gebouwautomatisering op MBO en VMBO
is daarom een absolute must. Dat
dringt nu ook door bij de onderwijsinstellingen.
Vanaf het schooljaar dat in 2016
begint, gaan alle VMBO-scholen in
Nederland die installatietechnisch
onderwijs aanbieden, verplicht aandacht besteden aan woning- en gebouwautomatisering. Dit gebeurt
in het kader van het overkoepelende
project ‘Vernieuwing VMBO’ dat als
doel heeft om tot meer maatwerk
in beroepsgericht onderwijs te komen. In het vernieuwde VMBO valt
woning- en gebouwautomatisering
onder het zogeheten profiel ‘Produceren, Installeren en Energie’ en
vervolgens onder het onderdeel ‘Besturen en Automatiseren’. De VMBOscholen zijn vrij in de invulling van
de lesprogramma’s. Daarbij hebben
ze input, lesstof en praktijkvoorbeelden nodig vanuit de markt. KNX Nederland is actief om een bijdrage te
leveren aan de lesprogramma’s wat
betreft bustechnologie. Vooruitlopend op de veranderingen, zijn al 11
VMBO’s aan het proefdraaien, ook
met domotica-onderwijs. De verwachting is dat ook MBO’s ‘Besturen
en Automatiseren’ als onderdeel van
het onderwijsprogramma gaan verplichten, hoewel dat nog niet wettelijk is vastgelegd. Op veel MBO’s/
ROC’s wordt nu al aandacht besteed
aan domotica, maar nog niet op
structurele basis.
#8 november 2014
21
030-760 09 11
of per
e-mail [email protected]
Ontdek
uw jaarlijkse
besparing met de Green Power 2.0 UPS via:
UPS Green Power 2.0
van 10 tot 400 kVA/kW
European UPS
N ew p ro d u c t
Innovation award
European UPS
N ew p ro d u c t
Innovation award
B U R E A U
VERITAS
100% MODULAIR ZONDER
CONCESSIES
pub_866012_230x295.indd 1
PUB 866012
INTRODUCTIE MODULYS Green Power 2.0
www.socomec.com
www.socomec.com
B U R E A U
VERITAS
pub_866012_230x295.indd 1
Om tegemoet te komen aan de stijgende vraag van
IT infrastructuren voor maximale beschikbaarheid,
lage onderhoudskosten en een flexibiliteit bij
vermogensaanpassingen, kondigt SOCOMEC met
trots de MODULYS GP 2.0 aan.
Dé innovatieve nieuwe generatie modulaire
UPS van 25 tot 600 kW. Als resultaat van
meer dan 20 jaar ervaring en ontwikkeling
van modulaire oplossingen, is de MODULYS
GP ontworpen. Ontwikkeld én gemaakt in
Europa door SOCOMEC voor het leveren van
07/06/12 13:46
MODULYS GP 2.0 heeft een volledig
redundant design zonder single point of
failure:
• behuizingen zonder electronica
• total onafhankelijke modules
• redundante parallelle bus verbinding
• eenvoudig in te stellen N+1/N+x
• compatibiliteit van de modules voor
20 jaar gegarandeerd
• ultra-hoge efficiëntie(96%)
• zeer gunstig €/kW verhouding
• 100% geproduceerd in Europe
• Power Factor 1
• Optimale onderhoudskosten
optimale beschikbaarheid, schaalbaarheid en
verlengde levensduur bij kritieke toepassingen
zoals in banken en verzekeraars,medische
instellingen, telecom, enz.
MODULYS GP is ontworpen om te werken
met inachtneming van de EU Code of Conduct
betreffende data centers voor de verlaging van
energieverbruik en de bijhorende CO2-uitstoot.
SOCOMEC B.V.
Duwboot 13
3991 CD Houten
tel: +31 (0) 30 760 09 01
fax: +31 (0)30 637 21 66
e-mail: [email protected]
www.socomec.nl
Rossumerstraat 19
7636 PK AGELO
0541-292970
[email protected]
www.haarhuis-generatoren.nl
Multimeters, meettangen, recorders, analyzers
T
T
E
I
22
+31 10 2928787
+32 2 2533120
[email protected]
www.hprtechniek.com
#8 november 2014
PUB 866012
030-760 09 11 of per e-mail [email protected]
07/06/12 13:4
r
t
i
k
e
l
n
a
a
m
Afb. 3: Niet alleen KNX-toepassingen behoorden tot de opdracht. Het was dan ook hard werken voor Patrick.
FOTO: Kaleb Louhenapessy, student fotografie Deltion Zwolle
als open systeem, Niko en xComfort bij de
gesloten systemen. We brengen uiteraard
alleen de basisbeginselen bij en laten
daarbij grofweg de mogelijkheden zien.
Voor KNX hebben we een speciale leskoffer met basismodules voor het programmeren. Ook doen we praktijkopdrachten
in samenwerking met fabrikanten, voor
het elektrotechnisch ontwerp van een
bioscoop bijvoorbeeld, met slimme, centrale bediening. De interesse bij leerlingen is groot. Dat merk ik ook als we met
hen op bezoek gaan bij de model zorgwoning van OTIB, waarin veel domoticatoepassingen zijn verwerkt. Ik zie veel
EuroSkills en KNX
potentie en mogelijkheden in domotica
binnen de technische opleidingen. Maar
voordat we bij het niveau van domoticaonderwijs van een land als Zweden zijn,
hebben we nog wel wat jaren te gaan.” De
docent geeft aan dat bij het vaststellen
van de nieuwe kwalificatiedossiers voor
MBO-opleidingen, domotica weer niet
ter sprake is gekomen als apart vak. “Men
gaat er vanuit dat we het vanuit onszelf
in het generieke lesmateriaal integreren.
En dat gebeurt dus ook. Met ondersteuning vanuit de markt, kunnen we er de
komende jaren misschien nog meer werk
van maken.”
EuroSkills is als de Olympische Spelen voor jonge vaktalenten in Europa. Jongeren uit 27 Europese landen strijden om de titel van beste timmerman, kapper,
kok, elektrotechnicus en zo’n veertig andere beroepen. Euroskills wordt elke twee
jaar georganiseerd in één van de 27 landen die zijn aangesloten. Elk van deze
landen stuurt haar nationale kampioenen naar het evenement. De beste vaktalenten van EuroSkills gaan weer door naar de WorldSkills. Vanuit Nederland
deden begin oktober 32 getalenteerde jongeren uit het MBO-onderwijs mee aan
EuroSkills 2014 in het Franse Lille. Eén daarvan was Patrick Biesemaat, Hollands
Vakkanjer in Elektrotechniek Gebouwen. Bij het kampioenschap op dit onderdeel
was de opdracht gebaseerd op de KNX-bustechnologie. De wereldpremière voor
het gebruik van KNX in beroepenwedstrijden was in 2011 in Londen. Sindsdien
heeft de KNX-technologie een belangrijke rol gespeeld in tal van internationale
wedstrijden. Ook bij de Asian Worldskills vakwedstrijden in Hanoi eind oktober
van dit jaar, vormde KNX de basis.
Mister KNX
Voor Patrick ligt er nog één uitdaging:
meedoen aan de WorldSkills in Sao Paolo
volgend jaar. Meer titels zijn er niet te
halen. Hij wil zich voorlopig nog niet beperken tot een vakspecialisatie als KNX,
maar ziet zichzelf nu wel een beetje als
‘Mister KNX van het Nederlandse MBO’.
Tussen school, werk en thuis ‘vogelen’,
geeft hij interviews, gaat hij – samen met
“Ik zie veel potentie
en mogelijkheden in
domotica binnen de
technische opleidingen”
EuroSkills teamgenoten van het Deltion
College – uit eten met de wethouder van
Zwolle en neemt hij de complimenten in
ontvangst van vrienden en collega’s op
het werk. Het leven is mooi voor de jonge
monteur. En wat het verder nog in petto
heeft, dat ziet hij dan wel weer. Y
#8 november 2014
23
Advertorial
De nieuwe centraaldozen van Attema:
“Prettig monteren
Brandwerende uitvoering
Croon Elektrotechniek was verantwoordelijk voor de e-installatie waarvan domotica,
o.a. voor zorgoproepen, en een brandmeldinstallatie deel uitmaakten. Het verzorgingshuis is uitgerust met brandwerende
metal stud plafonds. Met het oog op de
eisen voor brandveiligheid koos Croon voor
de brandwerende uitvoering van de nieuwe
centraaldoos van Attema: de CH75R-BW.
Deze centraaldoos staat borg voor 60 minuten brandwerendheid en is geschikt voor
rachelplafonds en metalen stud plafonds.
Montagegemak dankzij
extra tuiten
Maar er waren nog meer redenen om voor
de nieuwe centraaldoos van Attema te kiezen. Het feit dat deze centraaldoos aan alle
zijden drie tuiten heeft, in plaats van twee, is
24
#8 november 2014
Een van de eerste projecten waar de nieuwe centraaldoos van Attema is
toegepast is bij de renovatie van de Davidshof in Amersfoort. Het Davidshof is een wooncomplex van het St. Pieters en Bloklands Gasthuis voor ouderen met dementie en ouderen die lichamelijke zorg nodig hebben.
n met tijdwinst”
zeker bij metal stud plafonds extra handig.
Marcel Herssevoort, marketing manager bij
Attema legt uit: “De centraaldozen liggen
in de Davidshof namelijk op gelijke hoogte
met de rachels. Wanneer je aan beide zijden
drie strakke buizen hebt die parallel aan de
rachel lopen, zou je bij een centraaldoos met
twee tuiten een omleiding moeten maken.
Met onze nieuwe centraaldoos is dat niet
nodig.”
Tijdwinst
Prettig is ook dat er op verschillende hoogtes gemonteerd kan worden. “In plafonds
met verschillende gipsplaten is de centraaldoos gemakkelijk te gebruiken. De ronde
vorm is ook praktisch: allereerst voor de
monteur, maar ook voor de plafonneur die
een sparing moet maken.” Alle genoemde
voordelen resulteren volgens Herssevoort
in tijdwinst voor de installateur en dat is
tijdens de grootschalige renovatie van de
Davidshof dan ook wel gebleken: de planning werd ruimschoots gehaald.
Ronduit makkelijk
Herssevoort vervolgt: “Als je alle unieke
voordelen van de nieuwe centraaldozen van
Attema op een rijtje zet dan kan je eigenlijk
maar tot één conclusie komen: ze zijn ‘ronduit makkelijk!’ Ze zijn niet alleen geschikt
voor metal stud plafonds met 27 mm profiel
maar ook voor de reguliere houten
rachelplafonds van 18 en 22 mm en.
Daarnaast bieden ze tot 45% méér
lasruimte, hebben ze een geïntegreerde buisvergendeling voor 16
mm en 19 mm flexbuis en ook een
starre buis (16 of 19 mm) kan direct
klemmend gemonteerd worden.
Daar komt nog bij dat ze zelfs al
geschikt zijn voor een directe kabelinvoer met de door ons ontwikkelde Kabel-Snoer-Trekontlasting
(KST). En, met de reeds genoemde
12 combituiten en de ronde vorm,
heb je toch de ideale centraaldoos,
zou ik zeggen. Kijk maar eens op
onze website, daar laten we in een
heldere instructiefilm zien hoe eenvoudig onze nieuwe centraaldozen
toe te passen zijn.
#8 november 2014
25
S
p
UPS / noodstroom /
aggregaten
o
t
l
i
g
h
t
a
m
Een noodstroomaggregaat of noodstroomdiesel is een installatie die de stroomvoorziening overneemt
wanneer de netspanning onverwacht uitvalt. Dergelijke installaties zijn vooral van belang voor bedrijven
of bedrijfsonderdelen waar het wegvallen van de spanning leidt tot gevaarlijke situaties, onacceptabele
verliezen of eenvoudig ‘een hoop gedoe’. Hierbij valt te denken aan ziekenhuizen en waterzuiveringen
maar ook aan productiehallen, serverruimtes of bakkerijen en drukkerijen die te maken hebben met
‘deadlines’ van hun leveringen.
Auteur: Ing. M. de Wit – Blok
Mogelijkheden voor E-installateur in het onderhoud
Steeds meer kleinere bedrijven
kiezen voor noodstroomaggregaat
e installatie bestaat uit een dieselmotor en een generator en
start automatisch op wanneer
de frequentie van de stroom en de effectieve spanning gedurende een bepaalde
tijd onder een bepaalde waarde komen.
D
Ontwikkelingen
De technische ontwikkelingen op het
vlak van noodstroomaggregaten richten
zich onder andere op de communicatie-
Afb. 1: mogelijkheden met een overkoepelend
gebouwbeheersysteem, met mobiele
telefoons en via internet met computers.
Dit biedt de mogelijkheid tot een betere controle op de systemen. Daarnaast
groeit de vraag naar ononderbroken terugschakelen na netuitval; hierbij profiteert de eindgebruiker van het feit dat
synchronisatie met het net steeds eenvoudiger gaat met behulp van moderne
bedieningspanelen van de generatorsets.
Een noodstroomvoorziening bestaat minimaal uit een dieselmotor en een aggregaat.
BRON: Brinkmann & Niemeijer Motoren
26
#8 november 2014
Bovendien is er steeds meer aandacht
voor emissies en het geluidsniveau. Verder worden generatorsets steeds kleiner
en vaker ‘turnkey’ afgeleverd. Daarbij is
de hele besturingstechniek rondom het
aggregaat sterk vereenvoudigd. Vroeger
werd er bij elk aggregaat een archiefkast
vol elektronische besturingen en regelingen geplaatst. Tegenwoordig zit alles in
een kleine PLC.
Noodstroompool
Noodstroomaggregaten maken steeds
vaker onderdeel uit van een zogenaamde
Noodstroompool. Deze pool houdt in dat
de generatorsets van verschillende eigenaren bij een tekort aan stroom in het net
door middel van een afstandscommando
worden gestart om zodoende de tijdelijk
tekorten op te vangen. De noodstroominstallaties dienen wel geschikt te zijn om
parallel met het openbare net te kunnen
draaien. Hierbij speelt de uitlaatemissie
van de dieselmotoren een specifieke rol.
Volgens het ‘activiteitenbesluit’ hoeven
de noodstroomaggregaten in Nederland
niet te voldoen aan de emissie-eisen omdat het aantal draaiuren onder de 500
uur/jaar ligt. Indien het noodstroomaggregaat ingezet wordt voor een noodstroompool wijzigt de functie van machine echter omdat hij dan ook wordt
toegepast voor commerciële doeleinden.
De wetgever is voornemens om in deze
p
o
t
l
i
g
h
t
a
m
de brandstof regelmatig te bemonsteren
en te analyseren en een efficiënt filtratiesysteem toe te passen.
Afb. 2: Voor noodstroomaggregaten die direct
in de nieuwbouw worden meegenomen is het
belangrijk dat ze zijn afgestemd op mogelijke toekomstige groei. BRON: Genpower.
Van groot naar klein?
Marktontwikkelingen zijn onder meer
vast te stellen met betrekking tot de
omvang van de installatie. Steeds meer
bedrijven – ook de kleinere – worden
bewust van hun afhankelijkheid van
stroom en besluiten tot de aanschaf van
een noodstroominstallatie. Dit betekent
een verschuiving naar meer kleinere sys­
temen. Voor grotere bedrijven geldt dat
sen voldoet of past in de ‘geest van het
bestek’. Belangrijk is dat de installateur
in dat kader goed blijft kijken naar de
uiteindelijke toepassing, de wensen van
de klant zelf en wijst op mogelijke ontwikkelingen in de toekomst. Wanneer
een bedrijf de potentie en de wens heeft
om te groeien, is het verstandig om daar
met betrekking tot de grootte van de
installatie direct rekening mee te houden. Tevens neemt het aantal mogelijkheden op het besturingsvlak toe die bij
de eindafnemer lang niet altijd bekend
zijn. Hetzelfde geldt voor de opname van
gevallen de 500 uur regel te laten vervallen, de machine moet dan sowieso voldoen aan de emissie-eisen.
Brandstofsysteem
Tot slot een ontwikkeling waar de Einstallateur misschien niet direct aan
denkt, maar beter wél kan worden
meegenomen in het advies richting de
eindgebruiker, is het bewaken van de
kwaliteit van de brandstof. Dit heeft
onder meer te maken met de verplichte
bijmenging van biodiesel bij de gewone
diesel (dit percentage zal in de toekomst
alleen maar groter worden) waardoor
problemen als bacterie- en sludgevorming of water in de brandstof kunnen
Afb. 4: Brandstofreinigingssystemen zijn belangrijk om de diesel vrij te houden van
onder meer sludgevorming die een goede werking van het systeem tegengaan. BRON: Kemper en Van Twist
– door het toenemende stroomverbruik
– de grootte van de noodstroomaggregaten alleen maar zal toenemen.
Afb. 3: Vanwege de toenemende
stroombehoefte, zullen de generatoren
van noodstroomvoorzieningen in de toekomst alleen maar groter worden. BRON: Haarhuis
ontstaan. Dit kan nadelige gevolgen
hebben voor de dieselmotor; variërend
van het ‘slechts’ uitvallen van het sys­
teem door een verstopt filter tot grote
schade aan het brandstofinjectiesysteem
van de motor. Het advies is dan ook om
Tips voor de installateur
Diverse leveranciers van noodstroomaggregaten hebben hun belangrijkst tips
voor de E-installateur gedeeld. Zonder
uitzondering geven zij aan dat de rol van
de installateur als adviseur cruciaal is.
Omdat dit advies geldt voor de diverse
fasen van de aanschaf is het belangrijk
dat hij bovendien in een zo vroeg mogelijk stadium mee ‘aan tafel’ zit. Bedrijven
vragen bijvoorbeeld relatief vaak om een
‘goedkoop’ systeem dat toch aan de ei-
het noodstroomaggregaat in de totale Einstallatie.
Grootte van de installatie
Om de juiste grootte van de installatie te
bepalen is het van belang alle systemen
binnen een bedrijf te beschouwen die
stroom nodig hebben wanneer de netspanning wegvalt. Hierbij valt niet alleen
te denken aan computer- en serverruimtes, maar ook aan koeling, dataverkeer,
hydrofoor, licht, temperatuur, luchtkwaliteit en uiteraard diverse (productie)applicaties. Nu lijkt de aanwezigheid van
koeling in een ‘noodsituatie’ wellicht van
minder belang, maar dat is het bij bedrij-
#8 november 2014
27
Zoekt u
deze
merken?
Wij hebben ze...
Bekende merken, nieuwe distributeur
De producenten van LS Industrial Systems,
Marlanvil, Orbis, Uriarte Safybox, Polylux en
1. LS Industrial Systems (onderdeel van LG) heeft “world class” componenten voor de
besturingstechniek in laagspanning.
F-tronic hebben in Dijkman Elektrotechniek de
2. Marlanvil: kunststof (klemmen) kasten, IP65 groepenkasten en diverse
wandcontactdooscombinaties met CEE materiaal
nieuwe partner gevonden voor de distributie
3. Uriarte Safybox biedt een ruim assortiment aan in Polyester systeem- en wandkasten.
van hun producten.
4. Orbis is bekend om zijn (Astro) schakelkloken en slimme energie management
oplossingen
Met deze merken verstevigt Dijkman Elektrotechniek zijn
positie als onafhankelijke importeur van elektrotechnische
componenten en als totaal leverancier voor de installateur,
kasten/paneel bouwers, OEM- en Industriële klanten.
5. Polylux heeft een zeer compleet programma van spanningstransformatoren in 1 en
3 fase, van IP00-IP20 en met marine en/of UL certificaat.
6. F-tronic is bekend om zijn groepenkasten met buisinvoer en een zeer aantrekkelijk
assortiment van plaatstalen kasten
Dijkman is al 60 jaar een begrip in de markt voor elektrotechnische componenten.
Alles wordt snel, klantgericht en direct uit voorraad geleverd tegen zeer aantrekkelijke prijzen.
Dijkman Elektrotechniek B.V.
Wegastraat 18
5015 BS Tilburg
The Netherlands
www.dijkman.com
!
T +31 (0)13 536 01 44
F +31 (0)13 542 75 32
E [email protected]
Bezoek ons op de beurs Elektro vakbeurs
9 tm 11 december • Hardenberg
p
o
t
l
i
ven die bijvoorbeeld grote hoeveelheden
dieren in een bepaalde ruimte houden,
wel degelijk.
Verder moet worden gekeken naar de
behoefte aan stroom met betrekking tot
veiligheid. Grote bedrijvencomplexen
worden in de regel beveiligd met slagbomen, camera’s en verschillende andere
vormen van elektronisch toezicht. Ook de
g
h
t
a
m
uitbreiden met functies waar uiteindelijk toch niets mee wordt gedaan maakt
de installatie duurder en gevoeliger voor
storingen.
Onderhoud
Omdat een noodstroomaggregaat in
normale situaties niet wordt gebruikt is
het belangrijk om de gebruiker te wijzen
op de onderhoudsbehoefte. Een installa-
(de uitlaatgassen van een dieselmotor
onder vollast kunnen een temperatuur
van 550 °C bereiken!) en de aanvoer van
verse lucht én het geluidsniveau voor
de omgeving binnen de perken houden.
Het laatste aspect is nog belangrijker
voor situaties waarin wordt besloten de
noodstroomvoorziening op het dak te
plaatsen. Een opstelling die wat vocht- en
condensvorming niet de voorkeur heeft,
maar uiteraard wel minder ruimte in beslag neemt die ook voor andere doeleinden is in te zetten.
Toekomst
Ontwikkelingen waar E-installateurs
mogelijk nu al rekening mee kunnen
houden is een verdere verfijning van de
besturingen en de integratie van UPS
systemen. Verder lijkt de markt steeds
meer belang te hechten aan een ‘duurzame’ oplossing waarbij elementen als
brandstofbesparing, emissiebeperking
en geluidsniveau een rol spelen. Omdat
de markt van bestaande Europese pro-
Afb. 5: Een 720 kVA noodstroomvoorziening voor bankgebouw Zuidas. beschikbaarheid van stroom in het geval
van de aanwezigheid van liften en elektrische deuren is een punt van aandacht.
Bovendien kunnen binnen industriële
bedrijven gevaarlijke situaties ontstaan
bij het wegvallen van de spanning.
Door het meten van de benodigde
stroom en eventuele pieken is de stroombehoefte vast te stellen. Voor apparatuur
die helemaal niet zonder spanning kan
(servers, computers) is een UPS (Uninterruptable Power Supply) te plaatsen met
een korte autonomietijd die de spanningsbehoefte kan invullen tot het aggregaat is gestart. Dit betekent dat een
autonomietijd van 3 uur, wat sommige
bedrijven eisen, beslist is af te raden gezien de hoge kosten. Bij het bepalen van
de grootte van het aggregaat dient bovendien te worden gelet op de uiteindelijke grootte van het dieselreservoir aangezien diesel (tegenwoordig) niet meer
onbeperkt houdbaar is.
In alle gevallen geldt: maak het systeem
dienstbaar aan het doel, namelijk:
stroom leveren bij netuitval. Het systeem
BRON: Abato
tie die in geval van nood niet opstart vanwege slecht onderhoud is weggegooid
geld. Zo is het onder meer van belang de
installatie iedere maand te testen door
te proefdraaien en jaarlijkse een functionele test uit te voeren. In de praktijk
worden er jaarlijks nogal wat fouten uitgehaald zoals een verkeerde ingestelde
modus of lege startbatterijen. Deze testwerkzaamheden kunnen een vast werk
zijn voor de installateur waarbij het
specifieke onderhoud eventueel verder
is uit te besteden aan de leverancier van
het aggregaat of een bedrijf dat dit type
onderhoud in het pakket heeft. Het onderhoudsbedrijf is daarbij het beste ‘in
de buurt’ uit te kiezen omdat het in geval
van nood belangrijk is om snel te kunnen
schakelen.
Om het onderhoud goed uit te voeren is
het belangrijk dat de noodstroomvoorziening in een geschikte ruimte is geplaatst. Hierbij moet voldoende ruimte
zijn om de generatorset van beide zijden
te benaderen. Verder moet de ruimte
voorzien zijn van een installatie voor de
afvoer van de uitlaatgassen en warmte
Afb. 6: Samenwerking en planning zijn
belangrijke kwesties bij het plaatsen van
een generatorset. BRON: Prins Maasdijk
ducenten van ‘standaard’ aggregaten
hier nog niet aan voldoet, ligt de oplossing in het aanbieden van maatwerk. Dit
betekent echter vaak een wat duurder
systeem; een bedrijf moet ‘groen’ dus
voldoende hoog in het vaandel hebben
staan om hierin mee te gaan.
Y
www.bnmotoren.nl
www.genpower.nl
www.haarhuis-generatoren.nl
www.jelmervalk.nl
www.kvt.nl
www.prinsmaasdijk.nl
www.abato.nl
www.pon-cat.com
#8 november 2014
29
S
UPS / noodstroom /
aggregaten
p
o
t
l
i
g
h
t
a
m
De maatschappij wordt steeds afhankelijker van energie. Gecompliceerde bedrijfinstallaties en communicatiemiddelen zijn belangrijke pijlers geworden van bedrijfsvoeringen en het dagelijks leven van
consumenten en zelfs een korte stroomstoring kan grote gevolgen hebben. Noodstroom is dan ook een
belangrijk middel om de continuïteit van stroomvoorziening te kunnen garanderen. Maar op welke manieren weten E-installateurs op de ontwikkelingen in deze markt in te springen en wat verwacht men voor
de toekomst? USP Marketing Consultancy ondervroeg bijna 60 E-installateurs om te achterhalen waar de
grootste groeikansen liggen op het gebied van noodstroom. Lees in dit artikel de belangrijkste bevindingen van dit onderzoek, waarbij we ook terugblikken naar eerder onderzoek uit 2010 en 2011.
Auteur: Henri Busker, USP Marketing Consultancy
Opdrachtgever moet nut van noodstroomvoorzieningen meer gaan inzien
Noodstroom belangrijk
vakgebied voor de E-installateur
oor de jaren heen heeft een huishouden in Nederland gemiddeld
bijna een half uur per jaar geen
elektriciteit als gevolg van storingen in
het elektriciteitsnet (2010: 34 minuten,
2011: 23 minuten, 2012: 27 minuten, 2013:
23 minuten). Dat blijkt uit cijfers van
D
Netbeheer Nederland (‘Betrouwbaarheid van elektriciteitsnetten in 2013’).
Het hoge gemiddelde van 2013 wordt
veroorzaakt doordat er destijds zes zeer
grote storingen plaats vonden, terwijl
2013 meer gezien kan worden als een gemiddeld jaar qua grote storingen: twee.
Hoe kijkt u tegen noodstroomvoorziening aan?
Noodstroom heeft mij veel opgeleverd en ook de toekomst zie ik kansrijk op het
gebied van noodstroom
38%
Ik had meer van noodstroom verwacht
19%
Vooralsnog heeft noodstroom mij niet veel opgeleverd, maar in de toekomst
verwacht ik veel van noodstroom
Noodstroom is mijn werkgebied niet
Weet niet/ geen mening
Afb. 1: 30
Verwachtingen ten aanzien van noodstroom.
#8 november 2014
14%
10%
19%
BRON: USP Marketing Consultancy B.V.
Kansen voor noodstroom
In vergelijking met andere Europese landen is de betrouwbaarheid van de Nederlandse stroomvoorziening hoog. Alleen Duitsland presteert iets beter met
gemiddeld 22 minuten storing per jaar.
In de meeste andere Europese landen is
de stroomuitval per huishouden al gauw
meer dan twee keer zo hoog als in Nederland. Extremen zijn te vinden in Engeland en Frankrijk waar klanten gemiddeld 80 minuten per jaar geen stroom
hebben. Overigens zitten er wel verschil-
Ruime meerderheid
E-installateurs
ziet kansen voor
noodstroom
len qua registraties van storingen in de
diverse landen, waardoor de vergelijking
wel met enige voorzichtigheid gemaakt
moet worden. Externe factoren, zoals het
weer en graafwerkzaamheden, zijn belangrijke oorzaken van storingen. De belangrijkste oorzaak van stroomonderbrekingen is nog steeds graafwerk. Maar ook
p
o
t
l
i
g
h
t
a
m
niet veel heeft opgeleverd (14%), maar
dat er wel kansen liggen.
Opvoedende taak voor
E-installateur
BRON: Schneider Electric
overbelasting, veroudering, achterstallig
onderhoud en inwendig defect zijn vaak
de oorzaak van een stroomstoring.
De hoeveelheid storingen lijkt laag, maar
in veel sectoren leidt de kleinste onderbreking tot grote gevolgen. Denk maar
eens aan de ICT sector, de gezondheidszorg en aan de communicatiemiddelen
als telefoon en internet. Het minimaliseren van de risico’s van een stroomstoring
middels noodstroom is dan ook een belangrijk vakgebied voor de E-installateur.
In het verleden (2010 en 2011) zagen we
wisselende ontwikkelingen: begin 2010
was 42% niet positief gestemd over 2009,
maar zag wel grote kansen voor 2010. Een
jaar later zagen we dat slechts 20% van
de E-installateurs er inderdaad positief
over was. We merkten destijds op dat de
resultaten van 2010 op het gebied van
noodstroom zijn tegengevallen voor de
installateur. Dit resulteerde ook in een
negatieve verwachting voor 2011: slechts
38% verwachtte dat noodstroom hem in
2011 veel op zal leveren. Als we dan nu
drie jaar later wederom kijken naar het
vakgebied noodstroom dan zien we een
meerderheid die kansen ziet weggelegd
voor noodstroom. Een deel heeft het ook
al het nodige opgeleverd (38%), een ander deel vindt dat het momenteel nog
Het belang van noodstroom zou in principe niet uitgelegd hoeven te worden.
Je hoeft mensen in je omgeving maar
te vragen wat ze ervan vinden en je
zult reacties ontvangen in de trant van
“reuze irritant”, “kan levensbedreigende
situaties opleveren” en “kan mij niet snel
genoeg verholpen zijn”. We leven inmiddels in een 24-uurs economie en alles
wat dat tegenwerkt wordt als vervelend
vervaren. Toch hebben de E-installateurs
moeite met bepaalde zaken rondom
noodstroomvoorzieningen. Het grootste probleem waar zij tegenaan lopen
is dat de opdrachtgever noodstroomvoorzieningen ziet als kostenpost en
niet als meerwaarde. Een ander probleem is dat vanwege de aanhoudende
crisis de opdrachtgever bezuinigt op
onderhoud van noodstroomvoorzieningen. Dit is wellicht het lot van een product die iedereen enerzijds nodig heeft,
maar anderzijds nooit hoopt te hoeven
gebruiken. Het is dus belangrijk dat de
E-installateur de opdrachtgever weet te
doordringen van het feit dat ‘goedkoop
duurkoop is’. Immers hij zal zich twee
keer achter zijn oren krabben als hij het
wel nodig had, maar dat het toen niet
functioneerde vanwege achterstallig onderhoud. Een kans voor de E-installateur
zit er dan in dat hij de gevolgen van een
stroomstoring zonder noodstroomvoorziening doorrekent: welke aanvullende
kosten komen dan allemaal op het pad
van een opdrachtgever. Als dit kostenplaatje hoger ligt dan de investering en
het onderhoud dan heeft de voorziening
dus wel degelijk nut. Het vergt echter
wel de nodige kennis om deze rekensom
te kunnen maken, maar de specialisten
op gebied van noodstroomvoorziening
2011
USP Marketing
Consultancy
USP Marketing Consultancy BV is
een marktonderzoeks- en adviesbureau dat onderzoek verricht naar
en adviseert rond vraagstukken op
het gebied van bouw, vastgoed en
installatie. USP is continu actief in
deze branches en werkt voor veel
toonaangevende marktpartijen zoals brancheorganisaties, uitgevers,
kennisinstituten, fabrikanten, handelsorganisaties, bouwbedrijven en
installateurs. De installatiesector
kenmerkt zich door ontwikkelingen
op het gebied van duurzaamheid en
energiebesparing, ontwikkeling van
nieuwe producten en concepten en
het alsmaar belangrijker worden
van de marketingfunctie.
www.usp-mc.nl
zullen dit plaatje ongetwijfeld kunnen
schetsen.
Grote voorkeur voor UPS
Om de gevolgen van een stroomstoring
te minimaliseren zijn er verschillende
noodstroomsystemen mogelijk met
ieder hun eigen voor- en nadelen. Allereerst is er de noodstroomaggregaat
(NSA), ook wel kortweg noodstroomdiesel, wat een combinatie is van een
dieselmotor en een generator. Een NSA
levert niet direct elektriciteit, omdat na
stroomuitval de dieselmotor eerst moet
starten en aanlopen. Het grote voordeel
van een noodstroomdiesel is dat deze
een groot vermogen gedurende een langere tijd kan leveren. Daarnaast is er het
UPS (Uninteruptable Power Supply) sys­
teem, waar de netspanning geheel niet
onderbroken worden. Batterijen nemen
bij netuitval het aangesloten vermogen
Grootste groeikansen
2014
Toenemende eisen op het gebied van Integratie naar totaalsysteem (UPS en
continuïteit stroomvoorziening
aggregaat)
Integratie naar totaalsysteem (UPS en Toenemende eisen op het gebied van
aggregaat)
continuïteit stroomvoorziening
Nieuwe systemen als gevolg van toene- Nieuwe systemen als gevolg van toenemende eisen op het gebied van energie- mende eisen op het gebied van energiebesparing
besparing
#8 november 2014
31
TG165_Ad Electrical_185x132_NL.indd 1
32
6/10/14 07:32
#8 november 2014
p
o
t
l
i
g
h
t
a
m
Welke problemen ondervindt u op het gebied van noodstroomvoorziening?
Meerdere antwoorden mogelijk.
Opdrachtgever ziet noodstroomvoorziening als kostenpost, niet als meerwaarde
37%
Bezuinigingen door opdrachtgever op onderhoud vanwege economische crisis
32%
Te weinig kennis over de innovaties op het gebied van noodstroom
16%
Toenemende complexiteit op het gebied van wet- en regelgeving
11%
Überhaupt geen vraag naar noodstroom
11%
Afvoer uitlaatgassen
5%
Problemen vullen brandstofinstallatie
5%
Slechte kwaliteit van beschikbare producten
5%
Weinig marge
5%
Weet niet/ geen mening
42%
Afb. 2: Problemen die E-installateurs ondervinden op gebied van noodstroomvoorziening.
voor enkele minuten over. Voorbeelden
van toepassingen worden overwegend
gevonden bij bedrijven met kritieke of
kostbare bedrijfsprocessen, zoals calamiteitendiensten, ziekenhuizen en computer- of internetdienstverleners. Maar
ook een combinatie van beide systemen
is mogelijk, waarbij zowel een ononderbroken stroomvoorziening mogelijk is,
als een lange overbruggingstijd. De UPS
verzorgt de voeding tijdens de eerste minuten, hierna neemt het noodstroomaggregaat dit over en gaat het net voeden,
ook laadt deze de UPS weer op. En juist in
dit laatste geïntegreerde systeem zag de
installateur begin 2010 een belangrijke
ontwikkeling voor 2011 (40%).
Als we in 2014 kijken welk systeem de
voorkeur heeft, dan blijkt dit met afstand de UPS variant te zijn en niet de
geïntegreerde systemen. Dit kan mede
gelegen zijn in de ontwikkeling die we
eerder zagen: de opdrachtgever die er
niet de meerwaarde van inziet en wil
bezuinigen op onderhoudskosten. In
dergelijke situaties zal de opdrachtgever eerder kiezen voor een goedkopere
variant. Dit beeld wordt overigens ook
bevestigd door de E-installateur zelf: hij
geeft namelijk juist de voorkeur aan UPS
vanwege een eenvoudige installatie, continuïteit stroomvoorziening en makkelijker te verkopen aan opdrachtgever.
Eindbeschouwing
Door de toenemende afhankelijkheid
van energie, door gecompliceerde installaties en communicatiesystemen, zal
noodstroom altijd een belangrijk vakgebied van de E-installateur zijn. De installateur dient dan ook de voordelen van
BRON: USP Marketing Consultancy B.V.
van de laatste ontwikkelingen op het gebied van noodstroom en 56% wil ook dat
er meer informatie over wordt verstrekt.
Gezien de ervaringen die positief zijn en
de kansen die er liggen, moet dit zeker
kunnen leiden tot meer aandacht voor
dit vakgebied.
Y
E-installateur wil meer
kennis tot zich nemen
om de opdrachtgevers
te kunnen overtuigen
een noodstroomsysteem beter inzichtelijk te maken bij zijn opdrachtgever. Nu
wordt te vaak de toegevoegde waarde
voor de opdrachtgever niet duidelijk. De
E-installateur steekt hierbij overigens
wel de hand in eigen boezem: een derde
geeft slechts aan dat zij op de hoogte is
#8 november 2014
33
7500
ONAFH
AN KELIJK
E PRAKTIJ
KIN FORM
ATI E VO
OR DE ELE
KTROTECH
NISCH E
BRANCH
E
PRINT EXEMPLAREN
100% Betrouwbare oplagecijfers?
Alleen met het HOI-keurmerk.
Dit tijdschrift draagt het HOI-keurmerk.
Zo weet u zeker dat de oplage-cijfers
kloppen en dat u niet te veel betaalt voor
uw advertentie. Dat zijn gegarandeerd de
harde cijfers. Dat is HOI.
NEGEND
E JAARGA
NG novem
ber
2014 #
D uu rz aa
8
Pro vin cie m he id
ver du urz NH en Kv K sti
am ing
mu ler en
Sp ot lig
ht
UPS / noo
Steeds me
dstr
kiezen vooer kleinere bed oom / aggregaten
rijv
r noodst
roomagg en
regaat
Sp ot lig
ht
UPS /
Noodstro
om belang noodstroom / aggrega
voor de E-in
rijk
ten
stallateur vakgebied
D uu rz aa
‘Innovati
Base-Elek
troPraktijk
_08_nove
m bo uw
en
e door pa
mber2014
_.indd
rtnerscha
p’
1
HOI. DE HARDE CIJFERS VAN DIGITAAL ÉN PRINT.
34
#8 november 2014
11-11-2014
6:56:23
Instituut voor Media Auditing
€15,00
D
u
u
r
z
a
a
m
b
o
u
w
e
n
n
De elektrotechnische installateur moet eerder aan tafel
‘Innovatie door partnerschap’
De bouwsector verandert snel. Dat is de
belangrijkste conclusie na afloop van het
congres NulNu, dat op woensdag 8 oktober gehouden werd in Arnhem. Tijdens
het door kennisnetwerk DNA in de Bouw
georganiseerde evenement werd duidelijk dat de vraag naar energiezuinigere
gebouwen tot innovatie in de sector kan
leiden. “Voor elektrotechnische installateurs liggen er grote kansen.”
Auteur: Henk-Jan Hoekjen
NA in de Bouw is een kennisnetwerk van organisaties die
integrale samenwerking van de
bouwkolom willen bevorderen met als
doel het realiseren van een duurzamere,
klimaat- en energieneutrale gebouwde
omgeving. De vereniging tracht dit onder meer te bereiken middels het organiseren van evenementen. Zo vond op 8
oktober het door DNA in de Bouw georganiseerde congres NulNu plaats in de
D
Afb. 1: Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.
In negen masterclasses werd diepgaand
aandacht besteed aan diverse aspecten
van een energieneutrale aanpak. Voorts
was er een informatiemarkt, waar verschillende bedrijven de in totaal ongeveer tweehonderd belangstellende bezoekers inlichtten over de mogelijkheden
op het gebied van duurzamer bouwen.
Als er één ding duidelijk werd tijdens
NulNu, dan was het dat er in de bouwsector grote behoefte is aan partnerschap. Op de stands van de aanwezige
bedrijven was ‘samenwerking’ het meest
gebruikte woord en ook in de verschillende masterclasses werd veelvuldig aandacht besteed aan de mogelijkheden die
ketenintegratie biedt aan architecten,
aannemers en installateurs. De masterclass ‘Het wat en hoe van scrummen’ was
er zelfs geheel aan gewijd.
“Er liggen veel kansen in de bouw”, aldus
sessieleider (en DNA in de Bouw-voorzitter) Carl-peter Goossen. “Maar die kun je
alleen grijpen wanneer je over de grenzen van je eigen vakgebied heenkijkt.”
Goossen gaf een voorbeeld: “Wanneer
een installateur tegen een architect zegt:
‘ik heb hier een koeloplossing voor jouw
gebouw, maar daarvoor moet jij wel het
dak veranderen’, dan zegt de architect
natuurlijk ‘nee’.” Dat komt volgens Goossen omdat dat gesprek in zo’n geval veel
te laat plaatsvindt. Wanneer de architect
al in een eerder stadium op de hoogte
zou zijn van de vele mogelijkheden die
een installateur hem te bieden heeft,
dan is het mogelijk betere, slimmere en
energiezuinigere gebouwen te maken.
“1 + 1 kan dan meer dan 2 zijn”, aldus de
sessieleider.
Morfologisch ontwerpen
Maar hoe komen (onder meer) de architect, de aannemer en de installateur op
zo’n manier in gesprek dat de betrokken
Deelnemers aan de workshops kregen de mogelijkheid om te oefenen in samenwerking en partnerschap.
#8 november 2014
35
Het meest complete programma
voor de gebouwautomatisering
Windmeters
Draadloze
technologie
Jaloezieën
Inbraakbeveiliging
Verlichting
Bewegingsmelders
Tijdregistratie
HVAC
Tellers
Brandkleppen
Toegangscontrole
CO2-bewaking
Gebouwautomatisering met WAGO
• Het meest complete programma voor de gebouwautomatisering
• Van eenvoudige automatisering op component niveau tot aan complexe gebouwautomatisering
• Veldbus onafhankelijke oplossingen
www.wago.com
r
t
i
k
e
l
n
a
a
m
de tafel zitten en noteer voor alle vraagstukken – bijvoorbeeld op het gebied van
isolatie, koeling, verlichting, ventilatie en
comfort – alle denkbare oplossingen in
een overzichtelijk blokkenschema. “Vervolgens maak je gezamenlijk een aantal
scenario’s op basis van de oplossingen
in het schema”, doceerde Goossen. Het
grote voordeel van deze manier van
werken is volgens de sessieleider, dat er
vanuit de verschillende deelnemers aan
het scrum-proces oplossingen worden
aangedragen die in de ouderwetse meer
‘geschotte’ manier van werken nooit zouden worden overwogen.
Afb. 2: “Samenwerking is belangrijk, zeker bij
duurzaam bouwen”, aldus Joyce van den Hoek
Ostende.
partijen van elkaars specialisme kunnen
profiteren? Goossen heeft het antwoord:
scrummen. Hiermee wordt een vorm van
intensief overleg bedoeld, waarbij alle
partijen worden uitgedaagd om verder
te denken dan alleen in standaardoplossingen. “Om dat op een goede manier te
doen, moet je werken met een ‘morfologisch schema’”, aldus Goossen. “Door
“De bouwsector
staat te springen
om elektrotechnisch
installateurs die
integraal denken”
morfologisch te ontwerpen is het mogelijk om te komen tot BENG: bijna energieneutrale gebouwen.”
Het principe van het morfologische schema is eigenlijk heel eenvoudig: ga helemaal aan het begin van het ontwerpproces met de betrokken partijen om
Maar hoe zorg je er als elektrotechnische
onderneming voor dat jouw bedrijf al
bij aanvang van een innovatief project
wordt geconsulteerd? Hoe kom je bij een
scrum-sessie aan tafel en wordt je onderdeel van een ‘zelfsturend bouwteam’?
“Daarvoor zijn er verschillende mogelijkheden”, aldus Joyce van den Hoek
Ostende, die tijdens het NulNu-congres
onder meer een masterclass verzorgde
over het belang van marketing. “Het is
heel belangrijk om zichtbaar te zijn. Dat
kan bijvoorbeeld via de sociale media.
Maar het is ook belangrijk om te netwerken: ga naar congressen als NulNu; raak
in gesprek met andere partijen; wordt
deelnemer in DNA in de Bouw; laat weten dat je bestaat.”
Er liggen wat dit betreft momenteel
grote kansen voor installatiebedrijven,
stelde Van den Hoek Ostende: “Vanuit
de elektrotechnische hoek zijn er relatief weinig mensen op dit congres. Ook
binnen DNA in de Bouw is deze sector
niet sterk vertegenwoordigd. En dat betekent dus dat bedrijven die hier nu op
inspelen een grote voorsprong kunnen
opbouwen. In de innovatieve bouwsector zit men echt te springen om elektrotechnische installateurs die bereid zijn
op een andere, meer integrale manier te
werken.”
Relationeel contract
Initiatieven van elektrotechnische bedrijven in deze richting zouden het innovatieve gehalte van de Nederlandse bouwsector verder kunnen verhogen. “Samenwerking is belangrijk, zeker bij duurzaam
bouwen”, aldus Van den Hoek Ostende,
die tijdens het congres nog een tweede
masterclass verzorgde (‘Succesvol part-
Presentatie
NulNu-manifest
Op het NulNu congres presenteerde
DNA in de Bouw het NulNu manifest
met 10 standpunten waarom energieneutraal NU noodzakelijk is. Deze
standpunten luiden als volgt:
1.
Energetische renovatie zorgt
voor comfort en een gezond binnenklimaat
2.100% Trias Energetica = 90%
energie besparen
3.Integraal ontwerpen leidt tot
synergie
4.Een slim gebouw gebruikt de
zon
5.Gebouw, gebruik en installaties
vormen één geheel
6.Isolatie is de goedkoopste energie
7.Energetische renovatie minimaliseert de maandlasten
8.Een duurzaam gerenoveerd gebouw behoudt zijn waarde
9.Minder energie spaart het klimaat werkelijk
10.Energie-efficiënt (ver)bouwen
draagt bij aan wereldvrede
nerschap bij duurzame bouwprojecten’).
“Want duurzaam bouwen vereist dat je
inhoudelijk integraal werkt. En dat betekent dus dat alle relevante partijen aan
tafel moeten zitten. Traditioneel komt de
installateur er pas op het eind bij. Maar
voor een succesvol proces moet je geen
oplossingen ‘stapelen’, maar het vraagstuk integraal behandelen. Dat is niet alleen beter, maar meestal ook goedkoper.”
Van den Hoek Ostende ging onder meer
in op de vraag hoe je de samenwerking
precies moet vormgeven. Ze benadrukte
dat het om meer gaat dan alleen het opstellen van een contract. “Het kernwoord
is ‘partnerschap’.” Hierbij zijn drie aspecten belangrijk: het partnerschap moet
voor iedereen interessant zijn, het project moet passen bij alle deelnemende
partijen en er moet balans zijn in het
team. “Met dat laatste bedoel ik dat er
diversiteit moet zijn; je moet elkaar als
betrokken partijen aanvullen.”
#8 november 2014
37
Bezoek ons op
HARDENBERG 2014
A
ONAFH
N KELIJ
KE PRA
KTIJKIN
FO
VO
RMATIE
OR DE
ELEKTR
N
OTECH
ISCH
CH
E B RAN
E
€15,00
OFFICIËLE BEURSSPECIAL ELEKTRO VAKBEURS HARDENBERG 2014
HARDENBERG 2014
9, 10 en 11 december
Dé vakbeurs voor de elektrotechniek
8
14 #
ber 20
m
G nove
ARGAN
ENDE JA
NEG
eid
zaamh
D u u re n P rov in ci e N H
Elektro Vakbeurs Hardenberg
re n
st im u le
g
KvK
rz a m in
ve rd u u
room
/
om
mee
Steeds voor noodstro
kiezen
egat
/ aggr
stroom
ied
ght
vakgeb
S p o t l i om belangrijk
nood
UPS /
r
ro
Noodst E-installateu
voor de
Du
Industry bij Elektro Vakbeurs
Bouwbesluit verplicht nu tot
en
inzameling lampen en armaturen
Plattegrond + deelnemerslijst
ouwen
m b rtnerschap’
urzaa
a
‘Innova
8A
Schijnwerper op Smart
aten
aggreg
rijven
ght
S p o t l i r kleinere bedaggregaat
noodst
UPS /
#
tie doo
rp
Evenementen
464
HAL
Meer dan 60 nieuwsberichten
standnummer
HARDENBERG
GORINCHEM
VENRAY
De sessieleidster drukte de bezoekers
voorts op het hart dat het van belang is
niet (alleen) een juridisch maar (ook) een
‘relationeel contract’ op te stellen. “Zie
dit als een samenwerkingsovereenkomst
waarin bijvoorbeeld is opgenomen wat
de gezamenlijke doelen zijn, hoe je optreedt bij onderhandelingen en hoe je
omgaat met eventuele conflicten. Over
al dit soort zaken kun je het al van tevoren hebben.”
Daarbij is er overigens wel een aantal valkuilen. “Het is prettig om een ‘klik’ te hebben met andere partijen, maar dat kan
ook misleidend zijn”, stelde Van den Hoek
Ostende. “Wanneer je teveel op elkaar
lijkt, kun je blinde vlekken gaan ontwikkelen voor bepaalde facetten van het pro-
“Traditioneel komt de
installateur er pas op
het eind bij”
ces.” Ook vereist integraal samenwerken
meer relationele vaardigheden van alle
betrokken partijen. Soms is het voor de
betrokkenen moeilijk om uit hun eigen
veilige wereldje te komen. “Daarom kan
het verstandig zijn om ook een procesbegeleider bij het team te betrekken”, aldus
de masterclass-leidster.
Uitnodiging
Na afloop van de masterclasses werden
er op het plenaire podium van het congres diverse voorbeeldprojecten besproken. En telkens kwam weer naar voren:
een succesvol en energiezuinig project
komt alleen tot stand wanneer de betrokken partijen bereid zijn om de oude
manier van werken achter zich te laten
en integrale samenwerkingsverbanden
aan te gaan. En daarmee formuleerde
het congres in feite een uitnodiging aan
alle partijen in de bouwkolom, niet in de
laatste plaats aan de elektrotechnische
sector: kruip uit uw schulp, want er liggen grote kansen.
Y
Afb. 3: Het NulNU-manifest werd door DNA-voorzitter Carl-peter Goossen (rechts)
overhandigd aan Ron Josten, adviseur dubo bij VNG.
Kennis? Vanzelfsprekend!
“De bouwwereld is hard aan het veranderen.” Congresbezoeker Ard Gijsendorffer
van Denk Energie & Installatieadvies is er klip en klaar over. “In de oude manier
van werken is er eigenlijk voortdurend wantrouwen. Een elektrotechnisch installateur kreeg daarom tijdens een bouwproces voortdurend allerlei lastige en
gedetailleerde vragen over de gekozen oplossing.” Bij de integrale benadering is
dit anders, weet Gijsendorffer: “Wanneer je vanuit kennis en vertrouwen werkt,
denken alle partijen bij aanvang van het proces in termen van functionaliteiten.
En wanneer je gezamenlijk een keuze hebt gemaakt voor een combinatie van
oplossingen, vertrouwt iedereen erop dat de installateur zijn eigen kennis op de
juiste manier toepast. Kennis moet vanzelfsprekend zijn.”
#8 november 2014
39
Altijd het juiste relais
met de visie van Vierpool
Een kwaliteitsproduct, zoals een industrierelais
van Releco is u veel waard. Maar het is nog veel
meer waard dankzij onze visie, betrokkenheid
en kennis. We denken namelijk actief mee met
uw vraag om tot de meest efficiënte oplossing
te komen voor uw unieke situatie. Zo krijgt de
kwaliteit van Releco nog meer waarde voor uw
interfacing en galvanische scheiding.
- Breed assortiment door contactmaterialen,
spoelspanningen en inbouwopties
- Push-to-test, Pull-to-lock testknop
- Herkenning van de spoelspanning d.m.v. kleurcode
- Standaard met mechanische standindicatie
T : 0346-594511 | F : 0346-574055 | E : [email protected] | W : www.vierpool.nl
“Kwaliteit en betrouwbaarheid zijn
de belangrijkste factoren bij onze
keuze voor een aggregaat.”
ALWAYS
MOVING
FORWARD
BN_adv185x60_0529(1).indd 1
DE OPLOSSING VOOR (MOBIELE) STROOM
Continuïteit is de belangrijkste doelstelling bij de aankoop van
een aggregaat. Met JCB aggregaten bieden wij een hele goede
oplossing voor mobiele stroom. Kijk op www.jcb-aggregaten.nl
voor meer informatie.
• Eenvoudig in gebruik
• Gebruiksvriendelijk
• Robuust en duurzaam
www.bnmotoren.nl
Engelenburgstraat 45, 7391 AM Twello
T. 0571-27 69 00, [email protected]
20-12-2010 11:22:35
serie
Qruim
25%
sneller
Snel. Eenvoudig. Efficiënt: Q-serie!
b u n d elen
www.elektropraktijk.nl
40
#8 november 2014
P
r
o
d
u
c
t
n
Integratie van PV-energie in elektrische netten
Met de SUNSYS PCS² van Socomec kan de duurzame energie
worden geconverteerd en opgeslagen. De geproduceerde
duurzame energie wordt omgezet in wisselstroom en gebruikt om vermogen te leveren.
Eventuele overtollige energie
wordt opgeslagen in de SUNSYS
PCS² batterijen. Als de productie
van duurzame energie wordt
onderbroken, converteert SUNSYS PCS² de in het batterijsys­
teem opgeslagen energie weer
in wisselstroom om het benodigde vermogen te leveren. Zodra de batterijen zijn uitgeput, schakelt het systeem over op het net.
Indien de productie van duurzame energie de vraag overstijgt, laadt
SUNSYS PCS² daarmee de batterijen op en handhaaft de frequentie binnen de toleranties. Als de vraag groter is dan de geproduceerde energie,
levert SUNSYS PCS² de opgeslagen energie weer terug aan het net.
Socomec
Twww.socomec.com
[email protected]
(030) 760 09 05
i
e
u
w
s
u
Camerabeveiliging in uitdagende omgevingen
De nieuwe robuuste
MIC-serie pan-tilt-zoomcamera’s van Bosch Security Systems combineert
een hoge kwaliteit in
HD-weergave met een
IP68-ontwerp, voor gebieden met extreme condities zoals snelwegen,
transportvoorzieningen,
stadsbeveiliging en kritieke infrastructurele knooppunten. De camera’s
zijn werkzaam van -60 tot 60 °C en tot 100 procent vochtigheidsgraad,
net zoals regen, sneeuw, harde windstoten en sterke trillingen.
De MIC IP starlight 7000 HD-camera levert HD-videobeelden in situaties met extreem weinig licht en legt bewegende objecten vast in 720p
HD-resolutie tot 60 frames per seconde. Scherpe HD-beelden worden in
kleur vastgelegd bij minder dan 0,05 lux. De MIC IP dynamic 7000 HD
biedt 1080p-resolutie en legt meerdere beelden van dezelfde scène vast.
Bosch Security Systems B.V.
T www.boschsecurity.nl | http://ipp.boschsecurity.com
W roel. [email protected]
(040) 257 72 04
a
a
Energiemanagement-platform monitort gebouwprestaties
Met de Advantage Navigator
introduceert
Siemens Building Technologies een cloudgebaseerd softwareplatform
dat de prestaties van een gebouw, een gebouwencomplex of een netwerk van locaties kan monitoren, analyseren en vergelijken. Het Advantage Navigator
platform kenmerkt zich door flexibiliteit, schaalbaarheid en gebruikersvriendelijkheid en is ontworpen om inzichtelijkheid te verschaffen in de
prestaties van gebouwen.
Het Advantage Navigator platform beschikt tevens over functies voor
het managen en monitoren van de inkoop van energie, waarmee alle
processen van energiemanagement in zijn geheel in beeld worden gebracht.
In aanvulling op het Advantage Navigator platform beschikt Siemens
over energie-experts die gebouwen monitoren, analyseren, aanbevelingen opstellen en implementeren.
Sterkstroom boutaansluitklemmen voor kleine
kabeldiameters
Met de HSKG 35 en HSKG
70 klemmen kunnen kabels worden aangesloten met kleine nominale
doorsnedes van 35 of 70
mm². De klemmen kunnen worden geïnstalleerd op standaard TS
35 DIN-rail, conform EN
60715 en zijn geschikt voor stromen van 125 tot 520 A bij spanningen
tot 1000 V. Afhankelijk van de draaddoorsneden van de kabel zijn de
aansluitklemmen voorzien van M6, M8, M10, M12, of M16 bouten. Het
totale aansluitbereik van de HSKG reeks gaat tot 300 mm². De aders,
voorzien van perskabelschoenen, worden veilig met de stroomrail verbonden middels het aandraaien van de zeskantmoer. Per bout kunnen
twee kabelschoenen worden aangesloten.
Conta-Clip Nederland BV
Twww.conta-clip.nl
[email protected]
(0495) 56 60 46
a
Siemens Building Technologies
Twww.siemens.nl/sbt
[email protected]
(070) 333 18 86
a
#8 november 2014
41
Hét unieke kabelmanagement systeem voor op daken!
RoofSupport omvat een duurzaam kabelgeleidingsysteem op basis van thermisch
verzinkte- of RVS draadgoot in combinatie
met betongevulde daksteunen.
RoofSupport wordt snel geïnstalleerd,
netjes en stormvast opgeleverd!
Roofsupport wordt op basis van één
artikelnummer als complete set (4 lengtes
van 3 meter) inclusief koppelingen en
daksteunen geleverd via de landelijk
dekkende elektrotechnische groothandels.
Leverbaar in verschillende uitvoeringen:
RS6060 - 12M:
60x60mm 12 meter
RS60100 - 12M:
60x100mm 12 meter
RS35100 - 12M:
35x100mm 12 meter
Bredere draadgoot is op aanvraag verkrijgbaar.
Voor Informatie bel Conduct! 0180-531120
of mail: [email protected]
powered by
technical solutions
Stockholm 31, 2993 LM Barendrecht
T 0180 - 53 11 20 F 0180 - 53 11 21 I www.roofsupport.nl
….ook voor al uw
installatiematerialen!
Wij zijn
de“verbinding”van
uw hoogwaardige
technologie.
Maatwerk maakt
ons uniek.
Toepassingsgebieden:
Beveiliging & CCTV
Brandmeld- &
Ontruimingsinstallaties
CONTA-CLIP Nederland BV
Tel. 0495-566046
[email protected]
42
Ziel 1 • 4704 RS Roosendaal
Industrie & Utiliteit
Telefoon 0165 56 33 00 • Fax. 0165 56 33 33
Telefonie & Data
[email protected] • www.hofkabelfabriek.com
Audio & Video
Speciaal kabels
Kabelproductie vanaf 200 meter, er is er niet één beter.
#8 november 2014
r
o
d
u
c
t
n
i
e
u
w
s
u
Verbeterde inslagbeugel
Hemmink B.V.
Twww.hemmink.nl
[email protected]
(038) 469 82 00
Wereldwijd de toonaangevende
vakbeurs voor Beleveniswereld Bad,
Gebouwen-, Energie-, AirconditioningTechnologie, Vernieuwbare Energieën
Energy
NL
Frankfurt am Main
10 t/m 14. 3. 2015
The future of energy:
Efficiency & Renewables.
DU: 10.11.2014
Bevestigingsspecialist JMV introduceert een verbeterde inslagbeugel. Hiermee kunnen 16
– 20 mm leidingen eenvoudiger
én sneller op de ruwe betonvloer worden bevestigd. Zo is
er minder slagkracht nodig om
de leidingen op ruwe beton-,
kanaal- of breedplaatvloeren
te bevestigen. Een gat van Ø 6
mm boren, inslaan en vast. Een
maximale grip tegen loskomen
is verzekerd vanwege een inventieve ‘griplijn’.
De vernieuwde JMV inslagbeugel is gemaakt van 2,0 mm plaatstaal en is gemakkelijk te monteren
met een SDS6 boor (separaat te bestellen). De inslagbeugel voldoet aan
de RoHS richtlijn (EU directive 2002/95/EF) en de REACH (EC1907/2006)
richtlijn.
De inslagbeugel is nu ook verkrijgbaar in een emmer (inhoud 500 st.)
met een transparante deksel voor op de (natte) bouw.
Nieuwe technologieën voor een efficiënter energieverbruik die meteen inzetbaar zijn en dus een belangrijke bijdrage leveren aan klimaatbescherming, kunt
u zelf in werking zien: Op de ISH, s ’werelds belangrijkste vakbeurs voor innovatieve en energiezuinige
systeemtechniek voor gebouwen.
www.ish.messefrankfurt.com
[email protected]
Tel. +31 (0) 70 262 90 71
59973-009_ISH_Energy_Elektropraktijk_110x297 • CD-Rom • ISO 39 • CMYK • cp: 07.11.2014
a
16 A connectoren
Met een 2+PE-uitvoering
voor de 230V-netvoeding
breidt Phoenix Contact
zijn assortiment M12
Power-productfamilie
uit. De inbouwgeometrie
van de serie M12 Power is
niet veranderd, ondanks
het feit dat het maximale vermogen ten opzichte van de standaard
M12-verbindingen duidelijk hoger is. Het programma omvat omspoten
connectoren met S-codering in een rechte en haakse bus- en stiftuitvoering, voorzien van PVC kabel. De kabelsets zijn leverbaar in de lengten
anderhalf, drie, vijf en tien meter; ook zijn klantspecifieke lengten op
aanvraag mogelijk.
PHOENIX CONTACT BV
Twww.phoenixcontact.nl
[email protected]
(0316) 59 17 20
a
#8 november 2014
43
ABB Superdeals
Koop een actiepakket en kies uw supercadeau
Extra veiligheid voor de eindgebruiker, meer gemak voor u als installateur
Met de installatiekasten van ABB kiest u voor het beste van beide. Bovendien
maken we het voor u nu wel heel erg aantrekkelijk om een kast te bestellen.
Want deze iPad mini 16GB Wifi of Sonos-speaker met bridge laat u toch
niet zomaar liggen? Kijk voor meer informatie op www.abbsuperdeals.nl
ABB b.v.
Low Voltage Products
Tel.: +31 (0)318 66 93 00, Fax: +31 (0)318 63 17 18
E-mail: [email protected]
r
o
d
u
c
t
n
i
e
u
w
s
LED-programma
Energie registreren via GSM/GPRS
Spaapen Handelmaatschappij bv
T www.norton.nl / www.spaapen.nl
[email protected]
(0348) 47 17 34
KWx B.V.
Twww.kwx.nl
[email protected]
(0186) 63 36 00
Norton introduceert drie
nieuwe LED-armaturen.
Twee van deze armaturen zijn toegevoegd aan
de Norton Ledizationlijn, namelijk de SOLO-S
LED opbouwarmatuur
en de SPS-O LED sporthalarmatuur.
SOLO-S LED is geschikt als armatuur voor algemene verlichting met zeer
hoge lichtopbrengst. De armatuur geeft een comfortabel lichtbeeld en
is duurzaam. SPS-O LED is de energiezuinige en efficiënte opvolger van
de T5 uitvoeringen. Door de hoge lichtopbrengst is het toepasbaar in
professionele sporthallen.
Naast deze Ledization armaturen is ook een LED-downlight aan het
Norton programma toegevoegd: LDN-W LED downlight.
Waar het energiebesparing, onderhoud en investering betreft is het
een prima vervanger voor de PLC downlight. De LDN-W is een efficiënte
downlight voor algemene en verkeersruimten.
a
u
KWx maakt het registreren van het energieverbruik mogelijk met de introductie
van de Elvaco CMe2100, een GSM/GPRS Mbus master. Het DIN rail component leest
ABB kWh meters met IR interface uit en
daarnaast M-bus meters. Via de universele
M-bus kunnen kWh-meters, temperatuurmeters of bijvoorbeeld watermeters – mits
voorzien van M-bus – merkonafhankelijk
worden uitgelezen. Ook kan in de CMe2100
een alarm worden ingesteld en kan via een
optionele M-bus I/O unit de unit een schakelactie in gang zetten of een
contact lezen.
Problemen met communicatie worden voorkomen doordat de unit de
data zelf pusht via bijvoorbeeld een e-mail of FTP. De gebruiker krijgt
vanuit de CMe2100 bijvoorbeeld dagelijks een mail met energieverbruik. De CMe2100 is voorzien van een ingebouwde datalogger en kan
worden geconfigureerd via SMS-berichten.
a
Advertentie
HOE IS HET GESTELD MET UW STROOMZEKERHEID?
Die vraag beantwoorden we graag samen met u. Want
om continuïteit te garanderen moet u altijd kunnen
vertrouwen op een goede noodstroomvoorziening.
Bredenoords Full Service Power staat voor zekerheid.
WELK AGGREGAAT PAST HET BESTE BIJ U SITUATIE?
Inbouw, maatwerk of speciale wensen voor plaatsing:
wij regelen het. Graag praten we met u verder.
Bel voor meer informatie; 055-3018501.
FULL SERVICE POWER
• Advies & projectbegeleiding
• Inbedrijfstelling & onderhoud
• Leasing
• Inruil bestaande machines
• Testing
• Service
• Uitgebreide huurvloot staat
garant voor perfecte back-up
• Hybride opstellingen
• Off-grid solar-based power plants
Zutphensestraat 319
7325 WT Apeldoorn
T +31 (0) 55 301 85 01
E [email protected]
Stroomzekerheid
is te plannen!
w w w.bredenoord.com
BRE0268 Adv Elektropraktijk 185x132mm.indd 1
#8 november 2014
06-11-14 16:24
45
C
o
l
o
Jaargang 9, nummer 8,
november 2014
Verschijnt 8X per jaar
Uitgever
Fair-Media
Jaap Korving
T: (0570) 67 65 00
F: (0570) 62 00 11
E:[email protected]
I:www.Fair-Media.nl
Hoofdredacteur
Jan van den Broek
T: (073) 623 42 46
M: (06) 40 88 68 37
E:[email protected]
Redactieadres
Redactie Elektropraktijk
Postbus 2290
5202 CG ’s-Hertogenbosch
Medewerkers
Henri Busker, Henk-Jan Hoekjen,
Wilma Schreiber, Gerrit Tenkink,
Marjolein de Wit - Blok, Astrid
Zoumpoulis - Verbraeken
Advertentieverkoop
Jaap Korving
T: (0570) 67 65 00
F: (0570) 62 00 11
E:[email protected]
f
o
n
Abonnementen en administratie
Jaarabonnement binnenland: € 79,50
Studententarief: € 25,Losse nummers: € 15,Alle prijzen zijn inclusief verzendkosten
en exclusief 6% BTW. Prijswijzigingen
voorbehouden.
Abonnementen kunnen worden opgegeven bij
Fair-Media
Postbus 281
7400 AG Deventer
Basisvormgeving
heuvelmans ontwerp!
’s-Hertogenbosch
ISSN 1873-6556
© 2014 Fair-Media, Deventer
Een abonnement kan op ieder gewenst
tijdstip ingaan en geldt tot wederopzegging, tenzij anders overeengekomen. De minimum looptijd van een
abonnement is één jaar. Partijen kunnen tegen het einde van de abonnementsperiode ieder schriftelijk opzeggen, met inachtneming van een opzegtermijn van twee (2) maanden.
Wij verwerken uw gegevens voor de
uitvoering van de (abonnementen)over­eenkomst en om u van informatie
te voorzien over Fair-Media en eventuele zorgvuldig geselecteerde andere
bedrijven.
Indien u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit schriftelijk melden bij
Fair-Media
Postbus 281, 7400 AG Deventer
A. van der Hof Kabelfabriek
42
ABB3
ABB44
Advitronics32
Attema
24 - 25
Bosch Security Systems
bijsluiter
Bredenoord45
Brinkmann & Niemeijer
40
Calpe22
Conduct42
Conta-Clip Nederland
42
Dijkman Elektrotechniek
28
Grafische Vormgeving
Create-by, Zutphen
Druk
Drukkerij Veldhuis, Raalte
o.v.v. Vakblad Elektropraktijk.
T: (0570) 67 65 00
F: (0570) 62 00 11
E:[email protected]
Advertentie-Index
Voor informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op
www.Elektropraktijk.nl.
Alle rechten voorbehouden
Behoudens de door de Auteurswet 1912
gestelde uitzonderingen, mag niets uit
deze uitgave worden verveelvoudigd
(waaronder begrepen het opslaan in
een geautomatiseerd gegevensbestand en / of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie,
microfilm of op welke andere wijze dan
ook, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de uitgever.
Voor het overnemen van een gedeelte
van deze uitgave in bloemlezingen,
readers en andere compilatiewerken op
grond van art. 16 Auteurswet 1912 dient
men zich te wenden tot
Stichting PRO
Postbus 3060
2130 KB Hoofddorp
T: (023) 799 78 09
I:www.cedar.nl/pro
Voor het overnemen van een gedeelte
van deze uitgave ten behoeve van
commerciële doeleinden dient u zich te
wenden tot de uitgever.
Hoewel aan de totstandkoming van
deze uitgave de uiterste zorg is besteed,
kunnen eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden uitgesloten.
De auteur(s), redacteur(en) en uitgever
aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en / of onvolledigheden.
www.elektropraktijk.nl
De bij toepassing van art. 16b en 17 Auteurswet 1912 wettelijk verschuldigde
vergoedingen wegens fotokopiëren,
dienen te worden voldaan aan
Stichting Reprorecht
Postbus 3060
2130 KB Hoofddorp
T: (0900) 202 28 29
I:www.reprorecht.nl
Euro-Index18
Evenementenhal Hardenberg omslag 2
Evenementenhal Venray
omslag 3
Flir Systems
32
Genpower12
Geyer8
Haarhuis Generatoren
22
Hellermann Tyton
40
Hensel8
HPR Techniek
22
ISH 2015
43
Jowitherm18
Kemper en Van Twist
15
PEHA Elektro B.V.
34
Pipelife
omslag 4
Prins Motoren
46
RexelBijsluiter
Schotman Elektro
18
Schotman Elektro
Bijsluiter
Socomec22
Vierpool40
Wildkamp6
Wago36
Advertentie
www.elektropraktijk.nl
46
#8 november 2014
Venray
17, 18 en 19
maart 2015
14.00 - 22.00 uur
De vakbeurs die installatie, industrie en energie met elkaar verbindt
BEURS BEZOEKEN?
Gratis entreebewijs via
www.evenementenhal.nl/elektro-ve
8150002523
Evenementen
HAL
HARDENBERG
GORINCHEM
VENRAY
www.evenementenhal.nl
PiPes for life
Polvalit UV stabiel
De Polvalit UV stabiele buizen kunnen worden toegepast in diverse installaties. De buizen zijn bijvoorbeeld ideaal te gebruiken in een PV installatie.
Denk hierbij aan bijvoorbeeld de bekabeling van de zonnepanelen.
Door de kabels te instaleren in de Polvalit UV stabiele buizen worden deze
beschermd tegen bijvoorbeeld knaagdieren en UV straling.
Pipelife Nederland B.V.
Postbus 380
Tel.: 0228 35 55 55
1600 AJ Enkhuizen
Fax: 0228 35 56 66
[email protected]
www.pipelife.nl

Netbasics Barneveld

Philips DSR 7141

Handleiding TL vervangen

Informatieblad

SERIE OL OL 100 LED 3K

UPS 650VA - Schotman Elektro

TECHNISHE FICHE

folderaanbiedingen - Havelaar Heeft Het Moerkapelle

SERIE AF AF S 300 LED 5K

DJ Electronics - AVM Broadcasting Exhibition | AVM Broadcasting