rondje Rotterdam NL Wandel-/ fietsroute met architectuur een Rondje door Rotterdam Welkom in Rotterdam, de stad die steeds meer internatio nale bekendheid geniet als populaire citytripbestemming. Waarom? Dat zul je gauw genoeg ontdekken tijdens dit Rondje Rotterdam. De wandeling leidt langs iconische architectuur en toont je de eclectische mix van oud en nieuw waar Rotterdam bekend om staat. Van de laatgotische Laurenskerk tot de futuristische Markthal, waarvan het cement nog maar nét is opgedroogd. Van de Kubus woningen op de Blaak tot de glimmende hoogbouw op de Kop van Zuid. De route leidt ook door wijken, parken en winkelstraten. Langs terrassen, musea en het water. Vanaf de Erasmusbrug kun je genieten van het uitzicht over de Maas, waar watertaxi’s en schepen af en aan varen. Je kijkt er richting één van de grootste havens ter wereld én ziet die spectaculaire skyline waar Rotterdam bekend om is. Als je het volledige Rondje loopt (ca. 10 km), ben je ongeveer een halve dag onderweg. Met de fiets doe je er zo’n twee uur over (een fiets huur je op het Centraal Station). Je kunt natuurlijk ook voor een kortere route kiezen (zie pagina 23) of een gedeelte met het openbaar vervoer afleggen. Heel veel plezier met het ontdekken van Rotterdam! Rotterdam Info Coolsingel Stadspromotiewinkel Rotterdam Info Coolsingel inspireert en informeert je over het toeristische aanbod, vrije tijd en wonen in Rotterdam. Je loopt er binnen voor een stadsplattegrond of wandel route, tips over uitgaan, informatie over architectuur of de leukste wijk om te wonen. Ook kun je er de Rotterdam Welcome Card, cadeaus, cadeaubonnen, souvenirs, Feyenoord merchandise, tickets en vervoersbewijzen kopen. Wisselende exposities en een grote maquette van de binnenstad geven inzicht in de laatste (architectonische) ontwikkelingen van Rotterdam. Rotterdam Info Coolsingel Coolsingel 195 – 197 Rotterdam Info CS Stationsplein 20 02 Rotterdam Welcome Card De Rotterdam Welcome Card biedt minimaal 25% korting bij 50 attracties, musea, uitgaansgelegenheden en restaurants in Rotterdam en 1, 2 of 3 dagen onbeperkt reizen met RET metro, tram en bus. Verkrijgbaar bij Rotterdam Info Coolsingel, Rotterdam Info CS en via www.rotterdamwelcomecard.com. See more, pay less! T +31(0)10 790 01 85 www.rotterdam.info Welke kant op? Je kunt de wandeling bij elk gewenst nummer starten. Er zijn drie hulpmiddelen die je de weg wijzen: > de plattegrond op pagina 25, > de Rondje Rotterdambewegwijzering op straat, > de app Rotterdam City Guide (download de app via App Store of Google Play). Rondje Rotterdam Tips over de wandelroute vind je Als de fietsroute afwijkt van de in de kantlijn. Door drukte op wandelroute staat in de kantlijn kruisingen zijn niet alle bordjes een opmerking. Op de plattegrond even goed zichtbaar. is de alternatieve route zichtbaar met een stippellijn (er zijn geen bordjes). /rotterdaminfo @rotterdaminfo Rotterdam, altijd in beweging ‘Rotterdam is a must visit city’ (Reisgids Rough Guides) ‘First-class architecture in the Netherlands’ second-city’ (New York Times plaatste Rotterdam op nummer 10 van 52 Places to go) Rotterdam is een echte melting pot. De stad telt wel 176 verschillende nationaliteiten. Dat zie je terug in de grote hoeveelheid exotische restaurants, winkels, beroemde festivals als het Zomercarnaval en North Sea Jazz, maar vooral aan de enorme verscheidenheid aan mensen. De sfeer is open en kosmopolitisch en er is voor iedereen wat leuks te doen. De laatste jaren openden vele nieuwe hotels, restaurants, koffiebars en clubs hun deuren, vaak op spannende locaties. Rondom het water is de dynamiek en het wereldse karakter van Rotterdam het best voelbaar. De schepen die je in de haven ziet zijn uit alle werelddelen afkomstig, en ook de architectuur rondom de Maas is van internationale allure. Je treft er (letterlijke!) hoogstandjes van onder andere Álvaro Siza Vieira en Rem Koolhaas en natuurlijk de beroemde Erasmusbrug van UNStudio. De afwisseling van oude en nieuwe architectuur - hoog én laag, gereed én in aanbouw hoort voor de Rotterdammer thuis in het vertrouwde straatbeeld. Een straatbeeld van een stad die nooit stilstaat en daardoor blíjft boeien. Rotterdam, toen en nu Rotterdam is ontstaan aan de Binnenrotte, waar ooit het riviertje de Rotte stroomde. Rond 1270 werd hier een dam gebouwd en ontstond een kleine vissersnederzetting. De handel en de scheepvaart floreerden, waardoor ‘Rotterdam’ in snel tempo groeide. Tussen 1866 en 1872 werd de Nieuwe Waterweg gegraven, die Rotterdam beter met de zee verbond en liet uitgroeien tot echte wereldstad. Op 14 mei 1940, tijdens de Tweede Wereldoorlog, werd bijna de hele binnen stad verwoest door een bombardement. De ‘brandgrens’ wordt vandaag de dag gemarkeerd door lampjes met rode vlammen in de stoep. De Rotterdammers staken hun handen uit de mouwen; twee weken na de oorlog begonnen ze aan de wederopbouw. De stad had het lef om radicaal te breken met het verleden en te kiezen voor een ruime opzet en moderne architectuur. Licht, lucht en ruimte was het motto. Ook in de decennia die volgden bleef Rotterdam grensverleggend, waaraan de stad zijn eigentijdse uitstraling dankt. De vernieuwingsdrift is nog steeds typerend voor de Rotterdammers. Inmiddels wordt de skyline internationaal geprezen als ‘loflied op de moderne architectuur’ en er is nog veel meer te ontdekken. Rotterdam, een must see? Zeker weten! Maastoren 02 03 1 De bewegwijzering met bordjes begint op de kruising vlak voor nummer 4. 5 1. Rotterdam Centraal Station Team CS* (2014), M. Struijs (2014) Dagelijks passeren zo’n 110.000 reizigers deze plek om gebruik te maken van bus, tram, metro of trein. Het dak boven de sporen is gedeeltelijk bedekt met zonnepanelen en gaat vloeiend over in de kap boven de stationshal. De punt hiervan wijst naar het centrum van de stad. Een aantal historische elementen van het oude stations gebouw (1957) van Sybold van Ravesteyn zijn bewaard gebleven, zoals de originele klok op de voorgevel, de letters Centraal Station (nu uitgevoerd in led-verlichting) en de ‘speculaasjes’, twee gra nieten sculpturen op perron 1. Het ondergrondse metrostation en fietsenstalling werden ontworpen door Maarten Struijs. Lebkov * Benthem Crouwel Architekten, Meyer en Van Schooten Deze koffiebar heeft Architecten en West 8. meter hoog, het hoogste deel meet 151 meter. Er zijn 28 liften in het gebouw. 4. Calypso Alsop Architects (2012) De gevel van Calypso is zo vormgegeven dat het lijkt alsof het gebouw beweegt. Het telt 22 verdiepingen en bevat naast 407 luxe appartementen ook winkels, kantoren, horeca en een parkeergarage. Helemaal rechts staat de vernieuwde Pauluskerk (roestbruin), die hulp biedt aan daklozen en verslaafden. 5. Schouwburgplein A. Geuze (1992-1997) Dit door architectuurcritici over de gehele wereld geprezen én verguisde plein staat op het dak van een parkeergarage. Er zijn verschillende materialen voor gebruikt, waaronder een epoxyvloer, stalen en natuurstenen platen en houten vloerdelen. De geknikte, rode lichtmasten verwijzen naar havenkranen. Aan het plein liggen terrassen, restaurants en theaters. naast een uitgebreid koffie-assortiment ook overheerlijke broodjes, soep en zoetigheden. Neem de tijd om er ter plekke van te genieten of neem je bestelling mee voor onderweg. Stationsplein 50 04 2. Groot Handelsgebouw H.A. Maaskant en W. van Tijen (1953) Dit rijksmonument is een typisch symbool van de wederopbouw. Het enorme bouwblok van 220 bij 84 meter werd begin jaren 50 gebouwd voor ondernemers die tijdens het bombardement hun bedrijfspanden kwijt waren geraakt. Het was en is nog steeds het grootste handelsgebouw van Nederland. Er zitten kantoren en winkels, verdeeld over drie niveaus, waar een 1,5 kilometer lange ‘weg’ doorheen loopt. Het dakpaviljoen huisvestte vroeger bioscoop Kriterion, maar is momenteel niet meer als bioscoop in gebruik. Wel bevindt zich op het dak de groene daktuin van Grandcafé Engels, van waar je prachtig uitkijkt over de stad. 3. Delftse Poort A. Bonnema (1991) Tot 2005 was De Delftse Poort met zijn spiegelende gevels het hoogste gebouw van Nederland. Hoewel er inmiddels nog hogere gebouwen in Rotterdam staan, is dit nog altijd een van dé landmarks van de stad. De lage toren is 93 6. De Doelen E.H. en H.M. Kraaijvanger i.s.m. R.H. Fledderus (1966) / J. Hoogstad (2000) In concert- en congresgebouw de Doelen vinden jaarlijks vele concerten plaats in alle genres, van klassiek tot wereldmuziek en jazz. De akoestiek van de zalen wordt alom geroemd. De Doelen is ook de thuisbasis van het Rotterdams Philharmonisch. In 2000 is het gebouw uitgebreid met extra congresfaciliteiten en de Hogeschool voor Muziek en Dans. 05 7. Pathé Schouwburgplein K.J. van Velsen (1996) Toen een aantal oudere bioscopen de deuren moest sluiten, is dit bioscoopcomplex met zeven zalen gebouwd. In verband met de onderliggende parkeergarage moest er ultralicht gebouwd Floor Café Floor Floor ligt in het culturele hart van de stad en grenst 11 worden. Er is daarom gewerkt met een lichte staalconstructie met gevels van transparante golfplaat. Om geluidsoverlast tussen de zalen of naar buiten te voorkomen zijn in de wanden van de zalen steenwoldekens verwerkt. aan de Schouwburg. Op de kaart vind je lokale en biologische producten die op een moderne manier bereid worden. Loop bij mooi weer door naar de binnentuin; een oase van rust in het drukke stadsleven. Schouwburgplein 28 Volg de route buiten het voetgangersgebied en pak de route weer op bij nummer 15. 8. Rotterdamse Schouwburg W.G. Quist (1988) Jaarlijks vinden hier vele theater-, dans- en muziekvoorstellingen plaats. Het is bovendien een geliefde festivallocatie. De plattegrond is haast symmetrisch van opzet: vanuit de ingang (precies onder de toneeltoren) lopen statige lange trappen naar de foyer en de entree van de grote zaal aan de achterzijde. Het laden en lossen van decorstukken gebeurt met een ingenieuze vrachtwagenlift aan de rechter voorzijde van het gebouw. 9. Lijnbaan J.H. van den Broek en J.B. Bakema (1953) De Lijnbaan is een van de drukst bezochte rijksmonumenten van de stad. Begin jaren 50 werd deze eerste autoloze winkelpromenade van Europa als een revolutionair ontwerp gezien, dat overal ter wereld werd gekopiëerd. Nog altijd is de Lijnbaan een winkelwalhalla. De winkels zijn er zeven dagen per week geopend. De route loopt boven langs de Beurstraverse. 12. De Bijenkorf M. Breuer, A. Elzas (1957) De gevel van dit luxe warenhuis is deels bekleed met zeshoekige travertijn panelen, die naar het logo van de Bijenkorf verwijzen. De architect wilde een kunstwerk voor de entree zodat hij zich niet hoefde aan te passen aan het stedenbouwkundig plan dat een uitbouw in de voorgevel eiste. Binnen worden de duurdere mode- en cosmeticamerken verkocht, maar ook interieuraccessoires, bonbons, boeken en speelgoed. Staal Een geliefde plek bij congresgangers, Café Beurs Vroeger zat hier een bioscoop, tegenwoordig is dit een populair café restaurant. Voor een aangename onderbreking tijdens je wandeling, het winkelen of als afsluiter van de dag. Kruiskade 55 06 10. Stadhuis H. Evers (1920) Het Stadhuis is een van de weinige gebouwen die het bombardement in 1940 hebben doorstaan. Koningin Wilhelmina legde 1915 de eerste steen. Het monumentale gebouw in Beaux-Artsstijl met Byzantijnse, Romaanse en Art-deco invloeden is symmetrisch van opzet en gebouwd rondom een binnentuin, die te bereiken is via de straat die het Stadhuis ‘doorkruist’. De gevel is rijk versierd met diverse beeldhouwwerken. In het rechter hoekpaviljoen ligt op de eerste verdieping de werkkamer van de burgemeester. 11. Beurstraverse The Jerde Partnership, P. de Bruijn (de Architekten Cie) (1996) De verdiepte winkelpassage, in de volksmond ‘de Koopgoot’ genoemd, loopt dwars onder de Coolsingel door. De traverse verbindt twee belangrijke winkelstraten, de Lijnbaan en de Hoogstraat, via het ondergrondse metrostation Beursplein. Het interieur van de traverse werd ontworpen door Jon Jerde, de Amerikaanse goeroe van het funshoppen. zakenmensen en winkelend publiek, aan de voet van BeursWTC. Vanaf het terras 13. Zonder titel N. Gabo (1957) Het 26,2 meter hoge en 40 ton zware, stalen kunstwerk ‘Zonder titel’ voor de entree van de Bijenkorf was volgens Gabo een ‘ideologische bijdrage tot het constructivisme’. Ondanks zijn gewicht geeft de sculptuur de indruk van gewichtloosheid. heb je een prachtig uitzicht over de levendige Koopgoot en Coolsingel. Beursplein 33 07 14. Beurs-WTC J.F. Staal (1940), R. van Erk (1987) De laagbouw van de beurs was het eerste gebouw in Rotterdam dat na het bombardement van 1940 in originele staat werd hersteld. Het World Trade Center, de kantoortoren in de vorm van een afgeplatte ellips, werd in 1987 boven op de beurszaal gebouwd. 18 20 15. De Meent De laatste jaren heeft De Meent zich ontwikkeld tot de meest glamoureuze straat van Rotterdam. Met mode- en schoenenwinkels in het hogere segment, maar ook een aantal goede restaurants, lunchrooms, (cocktail-)bars en een beroemde ijssalon. 19. Erasmus H. de Keyser (1622) Het standbeeld van Desiderius Erasmus is het oudste openbare standbeeld van Nederland. De wijsgeer Erasmus, een van de belangrijkste vertegenwoordigers van het humanisme, werd rond 1468 in Rotterdam geboren en groeide uit tot symbool van de stad. 16. Post Rotterdam G.C. Bremer (1923) Het voormalige postkantoor doorstond, net als het Stadhuis, het bombardement in 1940. Het exterieur oogt vrij somber en massief. Het interieur daarentegen is licht, hoog en bevat veel historische details. Tegenwoordig wordt het gebouw gebruikt voor tentoonstellingen en events waar veel publiek op afkomt. Het beeldhouwwerk op de gevel, van Joop van Lunteren, verwijst symbolisch nog altijd naar de oude functie: de posterijen, telegrafie en telefonie. Dudok Stadsbrasserie die de hele dag door druk wordt bezocht. Op welk moment je ook 17. Timmerhuis R. Koolhaas (OMA) (2015) Achter het Stadhuis en Post Rotterdam verrijst het stadskantoor Timmerhuis, dat uit een gerenoveerd en een nieuw deel bestaat, die naadloos op elkaar aansluiten. Naast gemeentelijke kantoren komen er appartementen, winkels, horeca en een parkeergarage. De oplevering staat gepland voor najaar 2015. 20. Laurenskerk Onbekend (tussen 1449-1525) Deze laatgotische kerk is het enige overblijfsel van het middeleeuwse stadscentrum. De kerk kreeg zijn huidige vorm rond 1525, maar raakte zwaar beschadigd tijdens het bombardement in mei 1940. Tegenwoordig is het een opvallende verschijning tussen alle architectonische nieuwbouw. Naast kerkdiensten worden er rondleidingen, concerten, tentoonstellingen, lezingen en feesten gehouden. Ook is er de permanente expositie ‘Een monument vol verhalen’. Neem als er markt is de afwijkende route. komt, de kaart biedt genoeg keuze: ontbijt, lunch, afternoon tea, borrel of diner. Of bestel er koffie met de beroemde Dudok appeltaart. Meent 88 08 18. Café Brasserie Dudok W.M. Dudok (1953), H. Kossmann en J. Dijkman (1991) Vroeger was het een verzekeringskantoor, nu is het een levendige ontmoetingsplek die vernoemd is naar de architect van het gebouw. In de grote open ruimte is de oorspronkelijk indeling (door glas gescheiden kantoorruimtes) nog steeds goed zichtbaar, net als veel authentieke details. Boven het café bevinden zich maisonnettewoningen. 09 21. Binnenrotte Rond 1270 werd in het kleine riviertje de Rotte een dam gebouwd, met aan de ene kant de Maas en aan de andere kant land. Hier, op deze ‘Binnenrotte’ ontstond een nederzetting, die uitgroeide tot Rotterdam. In 1871 werd de Binnenrotte gedempt om een treinspoor naar Dordrecht aan te leggen. De Hef – de spoorbrug over de Nieuwe Maas – was onderdeel van dit tracé. In 1993 werd echter ondergrondse Willemsspoortunnel geopend. Op het grote plein dat toen ontstond wordt sindsdien een van de grootste buitenmarkten van Nederland gehouden. 22. Erasmus University College D.B. Logemann, N. Lansdorp en J. Poot (1923), E. van Egeraat (2014) Sinds 2014 huist de internationale opleiding van Erasmus Universiteit Rotterdam in dit pand. In het begin van de 20e eeuw was de Centrale Gemeente- 24 Als er markt is, dan afstappen en lopen. 28 lijke Bibliotheek hier gevestigd. Het gebouw bleef tijdens het bombardement in 1940 gespaard en bood tijdens de oorlog onderdak aan het Adviesbureau voor Stadsplan van Rotterdam (ASRO) dat op de bovenverdieping aan het nieuwe stadsplan werkte. Neem bij de eerste Kubuswoning links de trappen naar Urban Espresso Bar Een koffiebar avant la lettre. Klein, en bijna altijd vol. Je zit er tussen creatieve Rotterdammers die er werken, elkaar ontmoeten of ideeën 23. Centrale Bibliotheek Van den Broek en Bakema (1983) In de Centrale Bibliotheek bevinden zich circa 400.000 boeken verdeeld over zes verdiepingen. Via de gele buizen wordt de frisse lucht in de bibliotheek geregeld. Op de gevel prijkt een tekst van Erasmus, inclusief zijn handtekening: ‘Heel de wereld is mijn vaderland’. uitwisselen. Botersloot 44a 10 boven. Loop tussen de woningen door en ga aan het einde via de trappen aan de rechterzijde naar beneden tot aan het water. Wandel linksom langs de Oude Haven voor 24. Markthal MVRDV (2014) Een overdekte markthal kom je in meer wereldsteden tegen, maar door de combinatie met woningen heeft Rotterdam een wereldprimeur. De appartementen zijn in hoefijzervorm over de versmarkt gedrapeerd. In de hal bevindt zich de markt, winkelruimte en horeca, daaronder een supermarkt en vierlaagse parkeergarage. Wie tussen de marktkramen door loopt en omhoog kijkt, ziet het kunstwerk ‘Horn of plenty’ (Hoorn des overvloeds) van Arno Coenen. Hierdoor wordt de Markthal ook wel de Nederlandse versie van de Sixtijnse Kapel genoemd. 25. Station Blaak H.C.H. Reijnders (1993) Tussen 1987 en 1993 werd het spoorviaduct en de spoorbrug vervangen door de Willemsspoor tunnel. In het vervolg ging het treinverkeer hier ondergronds. Station Blaak is onderdeel van dit ondergrondse traject. Op straatniveau zijn alleen de tramhaltes van het station te zien. Op niveau -1 liggen de sporen van de metrolijnen. Nog een niveau lager ligt de spoortunnel voor nationale en internationale treinen van Rotterdam naar het zuiden en vice versa. In het station is een fragment te zien van de 14e eeuwse stadsmuur van Rotterdam. 26. Hommage Marten Toonder De Artoonisten (2002) Het ruim zes meter hoge beeld is een hommage aan de beroemde Rotterdamse stripauteur Marten Toonder, onder meer bekend van Olivier B. Bommel. Het werd geplaatst ter ere van zijn negentigste verjaardag. het mooiste zicht. Volg de alternatieve 27. Kubuswoningen P. Blom (1978-1984) Architect Piet Blom kreeg de opdracht om op bijzondere wijze een brug te bouwen over de drukke verkeersader tussen Blaak en de Oude Haven. Het beroemde resultaat hiervan zijn de Kubuswoningen, ook wel het Blaakse Bos genoemd. De Kijk-kubus op nummer 70 laat als volledig ingerichte modelwoning zien hoe het is om tussen scheve muren te wonen. Een nachtje logeren in het Stayokay hostel in een kubuswoning behoort ook tot de mogelijkheden. route; fiets via de juiste kant van de weg onder de Kubuswoningen door en neem 50 meter daarna het rode fietspad naar rechts (Koestraat). 11 28. Oude Haven Historische schepen contrasteren mooi met het moderne decor van de Oude Haven. Op zomerse dagen zitten de terrassen tot in de late uurtjes vol. Maar ook als het wat frisser is vinden veel Rotterdammers hun weg naar de Oude Haven om te eten, te drinken en te dansen. Traditioneel is dit gebied een populair uitgaansdomein voor studenten. Via de Nieuwe Maas staat het in open verbinding met zee, wat zelfs hier goed te zien is aan het verschil tussen eb en vloed. Op de achtergrond staat de rode Willemsbrug. 29. Witte Huis W. Molenbroek (1898) In 1898 was dit 45 meter hoge kantoorgebouw de eerste wolkenkrabber van Europa. In plaats van een staalconstructie, die toen modern was, koos de architect voor dikke dragende wanden van baksteen. De gevel is van wit geglazuurde baksteen met mozaïeken en beelden in art nouveau-stijl. 31 Mooii De keuken van dit stijlvolle restaurant heeft een Franse basis, met invloeden vanuit de hele wereld. Doordeweeks ben je hier ook welkom voor de lunch. Vanaf 35 30. The Red Apple KCAP Architects & Planners (2009) Vroeger was op deze locatie de appelmarkt gevestigd. Een oude appelboom aan de kade herinnert daar nog aan. De naam van de woonen kantoortoren is een verwijzing naar die geschiedenis én een knipoog naar The Big Apple, New York. De felrode gevellijnen van de 127 meter hoge toren worden naar boven toe smaller en benadrukken de slanke vorm van het gebouw. uitzicht op de Oude Haven. Oost-Wijnstraat 8-16 rechterzijde van de Erasmusbrug naar de overkant. Ga aan het einde rechtsaf. Loop via de linkerzijde van de het terras heb je ‘s zomers een mooi Fiets via de 31. Verwoeste Stad O. Zadkine (1951) Dit bronzen kunstwerk is het belangrijkste oorlogsmonument van de stad. Het beeld stelt een menselijke figuur voor zonder hart, symbool voor Rotterdam dat in het hart werd getroffen door het Duitse bombardement. Erasmusbrug naar de overkant. Ga aan het einde rechtsaf. Volg aan het einde van de Wijnhaven de fietsroute. Neem aan het einde van de Wijnhaven de Kraneschipbrug 32. Watertaxi De ultieme manier om van A naar B te reizen en het maritieme Rotterdam te ervaren is met de watertaxi. De snelle bootjes verzorgen dagelijkse diensten vanaf verschillende opstappunten. Om de wandelroute in te korten kun je vanaf de steiger aan de Kraneschipbrug de watertaxi naar Hotel New York nemen en daar de route vervolgen. over het water naar de Schiedamsedijk. Loop direct langs de kade (aan het einde is een trap) of over de Schiedamsedijk. 12 Prachtig Bij mooi weer is het heerlijk toeven 35. De Hef (Koningshavenbrug) P. Joosting (1927) Oorspronkelijk was de spoorweghefbrug een onderdeel van het spoortracé tussen Rotterdam en Dordrecht. Na de aanleg van de ondergrondse spoortunnel verloor De Hef zijn functie, maar als rijksmonument is hij nog steeds een beeldbepalend onderdeel van de stad. 36. De Brug JHK Architecten (2005) Het transparante kantoorgebouw van Unilever Nederland is 133 meter lang en ‘zweeft’ 25 meter boven het oude fabriekscomplex, leunend op een minimale constructie. De complete staalconstructie is naast de locatie in elkaar gezet en daarna op zijn definitieve plek gerold. op het terras met loungebanken vlak 33. Maritiem Museum Rotterdam W.G. Quist (1986) De collectie van het oudste scheepvaartmuseum van Nederland telt meer dan een half miljoen maritieme objecten. Er zijn uiteenlopende exposities waaronder MainPort Live, een indrukwekkende multi-mediapresentatie over de dynamische havenstad Rotterdam. Buiten, aan de kade van de Leuvehaven, kun je schepen, havenkranen en andere aan de haven gerelateerde objecten uit de periode van 1850 tot 1970 bewonderen. 34. Erasmusbrug UNStudio (1996) De Erasmusbrug is hét icoon van de stad. De 800 meter lange brug vormt de verbinding tussen het noordelijk en zuidelijk deel van Rotterdam. De 139 meter hoge stalen pyloon, die de brug de bijnaam ‘De Zwaan’ opleverde, is met 40 tuikabels gemonteerd. aan het water. Maar ook binnen heb je een geweldig uitzicht over de Nieuwe Maas en de voorbijvarende schepen. Prachtig ligt aan de voet van de Erasmusbrug. Willemsplein 77 13 37. Maastoren Dam & Partners Architecten (2009) De Maastoren is op dit moment met ruim 164 meter (inclusief dakopbouw) het hoogste gebouw van Nederland en telt 44 verdiepingen. Bij de bouw is goed gelet op duurzaamheid. Zo is er een innovatief systeem van warmte- en koudeopslag aangelegd, dat gebruik maakt van de temperatuur van het Maaswater. Voor het verloop van donker naar licht op de gevel werden 22 verschillende grijstinten gebruikt. 38. De Wilhelminahof R. Ligtvoet (Kraaijvanger Urbis) en C. Dam (1997) Aan de voet van de Erasmusbrug ligt een 44 Wilhelminapier complex van drie gebouwen, ontworpen door twee architectenbureaus. Op de voorgrond het natuurstenen grijze gebouw met onder meer gerechtszalen en een cellencomplex van justitie (Ligtvoet). Direct daarachter het grote complex in rode baksteen (Dam & Ligtvoet), waar de kantoren voor de gerechtelijke macht, de belastingdienst en de douane gevestigd zijn. De hoogbouw aan de linkerzijde (Dam) huisvest diverse bedrijven. De gebouwen zijn onderling verbonden door de Galleria. Daarachter ligt een binnenplaats ontworpen door West 8. Deze bouwvrije zone ligt direct boven de metrotunnel. nhow Rotterdam Op het terras van bar en restaurant 39. Toren op Zuid R. Piano (2000) De Italiaanse architect liet het gevelvlak van deze kantoortoren meehellen met de kabels van de Erasmusbrug. De lichtkrant op de gevel bestaat uit 900 lampen in de vorm van platte tegels, die gezamenlijk verschillende afbeeldingen en teksten kunnen vormen. Leuk detail: de hellingshoek van bijna 6 graden is gelijk aan die van de toren van Pisa. nhow sta je letterlijk midden in de skyline. Neem de lift naar de 7e verdieping en kijk uit over de stad terwijl je van een lunch, cocktail of diner geniet. Wilhelminakade 137 14 deel van de hallen werd verwoest tijdens de oorlog. De voormalig vertrekhal (1938) en de aankomsthal (1949) van de Holland Amerika Lijn werden echter gerestaureerd en zijn inmiddels industrieel erfgoed. Sinds 1997 draagt de aankomsthal de naam Cruise Terminal en is ze in gebruik als evenementenlocatie. Bovendien komen jaarlijks vele cruiseschipreizigers via deze terminal de stad binnen. Hotel New York Rotterdammers, zakenmensen en toeristen; allemaal weten ze HNY te vinden. Voor ontbijt, lunch en diner, maar ook voor een uitgebreide high-tea of gezellige borrel. Op deze histo- 42. Las Palmas Van den Broek en Bakema (1953), Benthem Crouwel Architekten (2007) In het midden van de Wilhelminapier ligt het voormalig werkplaatsengebouw van de Holland Amerika Lijn uit 1953. Dit historische pand is in 2005 herontwikkeld en biedt nu onderdak aan onder andere het Nederlands Fotomuseum, waar wisselende tentoonstellingen van zowel historische als hedendaagse (inter-)nationale fotografie plaatsvinden. Bij de herontwikkeling werd het pand uitgebreid met een penthouse-kantoor op het dak. rische plek, met groot 40. De Rotterdam R. Koolhaas (OMA) (2013) Samen vormen de drie met elkaar verbonden torens van bijna 150 meter hoog een ‘verticale stad’ met luxe appartementen, een viersterren hotel, kantoren, winkels, horeca, fitness en parkeren. Het gebouw staat op een stuk grond ter grootte van een voetbalveld en is uitermate duurzaam uitgevoerd. De naam verwijst naar het stoomschip ss Rotterdam, waarmee men vroeger naar New York vertrok en dat voor het comfort van de reizigers ook vele functies moest herbergen. 41. Cruise Terminal Brinkman en Van den Broek & Bakema (1938 en 1949) Tussen 1873 en 1970 vertrokken vanaf deze plek duizenden passagiers naar Amerika. Een groot terras aan het water, smaakt het allemaal even lekker. Koninginnenhoofd 1 15 43. World Port Center Sir N. Foster & Partners (2000) Het World Port Center was de eerste hoogbouw op de Wilhelminapier. Boven in het gebouw is het Haven Coördinatie Centrum gevestigd dat alle scheepvaart in de Rotterdamse haven coördineert. 44. Hotel New York J. Muller, C.M. Droogleever Fortuyn en C.B. van der Tak (1901-1919) Het in Jugendstil gebouwde Hotel New York is een van de mooiste historische gebouwen van de stad. Het vroegere hoofdkantoor van de Holland Amerika Lijn kijkt in de richting van de zee en is nu een hotel en restaurant. De authentieke details in het gebouw herinneren aan de sfeer van begin 20e eeuw en de relatie met de scheepvaart. Onder tussen is HNY van alle hedendaagse gemakken voorzien. 47 Naast HNY ligt een steiger. Verleng de route door hier de watertaxi te nemen naar de ss Rotterdam, of loop een kwar- 52 45. Lost Luggage Depot J. Wall (2001) Het gietijzeren monument vol koffers en tassen uit verschillende tijdperken refereert aan de geschiedenis van deze locatie als vertrekpunt naar Amerika. Het monument met gevonden voorwerpen symboliseert hoe mensen de band met hun geboortegrond hebben doorgesneden en hier afscheid namen. 49. New Orleans A. Siza Vieira (2010) Op de onderste twee verdiepingen van New Orleans is LantarenVenster gevestigd, hét theater voor de betere films, (jazz)concerten en festivals. In de toren bevinden zich appartementen, een health club en een parkeergarage. De natuurstenen gevel geeft het gebouw een warme uitstraling. 46. Montevideo Mecanoo Architecten (2005) Werken, wonen en ontspannen op één plek. Dat was het uitgangspunt voor de ontwikkeling van deze toren: a city in a city. In beide torens bevinden zich luxe appartementen. Het middendeel is gereserveerd voor kantoren en een health club. Op de begane grond is diverse horeca gevestigd. 50. Nieuwe Luxor Theater Bolles & Wilson (2001) In het Nieuwe Luxor Theater worden grootschalige producties gepresenteerd, variërend van musicals en shows tot cabaret, theaterconcerten en dans- voorstellingen. De zaal biedt plaats aan circa 1.500 bezoekers. De foyers zijn licht en kijken uit over de Rijnhaven of de Erasmusbrug. Buitenlangs is een aparte hellingbaan voor vrachtwagens die decors vervoeren. tiertje extra via de Rijnhavenbrug. Wil je de route juist graag inkorten? Neem dan de watertaxi naar de Veerhaven (nummer 53). Loop terug via de linkerzijde van de brug. Pak vlak voor het einde de trap naar beneden 47. Katendrecht Schiereiland Katendrecht – in de volksmond ‘De Kaap’ - was ooit een beruchte havenwijk en rosse buurt, vol zeemanskroegen. Tegenwoordig is het er, na een grondige renovatie, hip en happening. Het hart van deze wijk wordt gevormd door het Deliplein met zijn restaurants en terrassen. Katendrecht is makkelijk lopend bereikbaar vanaf de Wilhelminapier, via de Rijnhavenbrug. voor het vervolg van de route. Fiets terug via de rechterzijde van de brug en volg de bewegwijzering en plattegrond. 16 48. ss Rotterdam (1959) Het stoomschip ss Rotterdam is het voormalig vlaggenschip van de Holland Amerika Lijn en heeft een rijke geschiedenis. Het schip (228 meter lang, 28 meter breed en 61 meter hoog) is gebouwd in Rotterdam en kwam daar na vele omzwervingen en zeemijlen in 2008 weer terug. Sindsdien ligt het aan de kade van Katendrecht en is het in gebruik als hotel, restaurant en evenementenlocatie. Het terras op het dek heeft een uniek uitzicht op de stad. Met een audiotour zijn de gerestaureerde zalen en dekken vol authenthieke details te bezoeken, net als de machinekamers. 17 51. Spido De naam Spido werd voor het eerst gebruikt in 1919 als bootdienst die verschillende punten in de haven met elkaar verbond. Rond 1931 werd ‘de Spido’ voor het eerst voor het toerisme ingezet, maar het bezorgde ook post aan zeemanslieden en vervoerde nog steeds medewerkers van bedrijven in de haven. Inmiddels ligt de focus van Spido op toeristische rondvaarten door de haven. De architectuur, de skyline en de havenactiviteiten worden vanaf het water pas écht goed zichtbaar. Er zijn ook vaartochten naar de nieuwe zeehaven Maasvlakte 2. 52. Wereldmuseum A.N. Godefroy (1851) Dit gebouw werd gerealiseerd voor de Koninklijke Nederlandsche Yachtclub die in 1846 opgericht was door Prins Hendrik. Sinds 1885 is het Wereldmuseum er gevestigd, dat alleen al in de vaste opstelling tweeduizend topstukken vanuit de hele wereld toont. Daarnaast zijn er wisselende, 56 57 spraakmakende thematentoonstellingen. Het restaurant van het museum is bekroond met een Michelinster. Loos Café restaurant Loos 53. Het Scheepvaartkwartier Dit romantische stukje Rotterdam is een beschermd stadsgezicht. Hier leeft het rijke scheepvaartverleden van de stad voort in statige herenhuizen aan prachtige lanen, Het Park en brede kades. De Veerhaven doet tegenwoordig dienst als thuis- en passantenhaven voor zeegaande zeilschepen met een historisch karakter. is een sfeervolle ontmoetingsplek met uitzicht op de romantische Veerhaven en het Scheepvaartkwartier. Het interieur ademt ben je er welkom van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat. Westplein 51 Steek aan het einde van de Scheepstimmermanslaan eerst de Westzeedijk over. Vervolgens linksaf de Westzeedijk vervolgen. 18 Kunsthal rechtsaf en fiets er onder door. Ga daarna naar rechts. Fiets tussen de Kunsthal en Het Natuurhistorisch door het Muse- 54. Het Park J.D. Zocher jr. en L.P. Zocher (1862) Een groene oase midden in de stad. Het Park is ’s zomers een geliefde plek om te relaxen en te barbecueën. Bovendien vinden er allerlei festivals en evenementen plaats. umpark in. Volg in het park de alternatieve route. Neem vanaf de dijk de doorgang die een Parijse sfeer en net als in deze stad Ga vlak voor de 55. Euromast H.A. Maaskant (1960) De Euromast werd ontworpen ter gelegenheid van de Floriade (wereldtuinbouwtentoonstelling) in 1960 en is de hoogste uitkijktoren van Nederland. Op 100 meter hoogte bevindt zich een restaurant met een panoramisch uitzicht van 360 graden over de stad. Wie nog hoger wil, kan met de Euroscoop, een roterende lift, naar de 185 meter hoge top. 57. Kunsthal Rotterdam R. Koolhaas en F. Hoshino (OMA) (1992) De Kunsthal is geen museum met een vaste collectie, maar een gebouw voor wisselende tentoonstellingen. Van oude kunst of oude culturen tot hedendaags design, mode en fotografie. Het gebouw zelf behoort tot de duizend spraakmakendste ontwerpen ter wereld van de jaren negentig. Zoals het tegen de Westzeedijk aan gebouwd staat, is het een moderne versie van een traditioneel Nederlands dijkhuis. Het niveauverschil van zes meter wordt overbrugd door een stelsel van hellingbanen. Op het dak staat het beeld ‘De Kameel en zijn Begeleider’ van Henk Visch. dwars door de Kunsthal naar het Museumpark leidt. 58. Het Natuurhistorisch Museum J.F. Metzelaar (1852) / E. van Egeraat (1995) Op dit voormalige Land van Hoboken bewoonde de gelijknamige familie sinds 1856 villa Dijkzigt. Na een restauratie trok Het Natuurhistorisch Museum Rotterdam in 1987 in het neoclassicistische rijksmonument. In 1995 werd de villa uitgebreid met een modern glazen paviljoen, dat gebruikt wordt als expositieruimte en bibliotheek. 59. Erasmus MC A. Viergever, B.M. den Hollander (1961). Medische Faculteit: OD 205, J. Prouvé (1968). Nieuwbouw: EGM Architecten (2009-2018) Het oude gedeelte van het ziekenhuis is gebouwd ter vervanging van het in de oorlog verwoeste Coolsingelziekenhuis. In 1968 werd het uitgebreid met een medische faculteit voor onderwijsfaciliteiten, researchlaboratoria en een parkeergarage. Inmiddels is het complex verouderd. Tot 2018 wordt het getransformeerd tot een grotendeels nieuw Erasmus Medisch Centrum met een oppervlakte van ruim 300.000 m2. 56. Westelijk Handelsterrein T.L. Kanters (1894) / renovatie: H. Klunder, J. van der Weerd (2001) Achter de statige gevels van dit eind negentiendeeeuwse rijksmonument liggen 36 pakhuizen verdeeld over twee verdiepingen, die voor een groot deel zijn gevuld met horeca. Door de glazen overkapping van de pakhuizen is een ruim binnenterrein ontstaan, waar de restaurants gezellige terrassen hebben gecreëerd. 19 64 Het Nieuwe Café Midden in de dynamiek van de stad is dit een rustige plek 66 60. Museumpark en parkeergarage R. Koolhaas, Y. Brunier (1993, 2011) / P. de Ruiter (2010) Het Museumpark is verdeeld in vier zones: een bestrate zone aan de Kunsthal-zijde, een romantische zone met bomen en een wandelbrug, een geasfalteerde stadszone voor evenementen en een strakke boomgaard. De parkeergarage (de Ruiter) onder het park is door het gebruik van vides en veel glas licht, ruim en transparant. Een waterreservoir voorkomt wateroverlast in het centrum als het hard regent. voor koffie, een broodje of een borrel. ’s Zomers staat er een terras met heerlijke banken en kijk je uit over het Museumpark. De menukaart 61. Het Nieuwe Instituut J. Coenen (1993, aanpassing 2010) Dit markante gebouw huisvest een museum voor architectuur, mode en design en e-cultuur. Naast een archief en een bibliotheek is er een boekwinkel en een gezellig museumcafé aan het water. biologisch. Museumpark 25 In dit grandcafé is het de hele dag door een komen en gaan van een mix aan gasten. De ruimte is groot en licht en varieert in wisselt per seizoen en is waar mogelijk NRC 62. Huis Sonneveld J.A. Brinkman en L.C. van der Vlugt (1933) Huis Sonneveld is een van de best bewaarde woonhuizen in de stijl van het Nieuwe Bouwen. Door de toepassing van nieuwe materialen en een staalskelet werden de uitgangspunten licht, lucht en ruimte vertaald naar zeer ruime woonvertrekken met grote strookvensters en een dakterras. De woning is als museumwoning van Het Nieuwe Instituut toegankelijk voor publiek. hoogte. De menukaart is uitgebreid, op elk 20 65. Sylvette P. Picasso (1970) De in beton gezandstraalde tekening is de twintigjarige Sylvette, de muze van Picasso die hij in het voorjaar van 1954 ontmoette. Het kunstwerk kwam tot stand in samenwerking met de Noorse kunstenaar Carl Nesjar. moment van de dag. Witte de Withstraat 63 Steek de Westblaak 63. Chabot Museum G.W. Baas en L. Stokla (1939) In het museum in de witte hoekvilla – ook een monument van het Nieuwe Bouwen – worden schilderijen, tekeningen, beelden en grafiek van de beroemde Rotterdamse kunstenaar Henk Chabot getoond. Ook is er werk van tijdgenoten en geestverwanten in het expressionisme uit binnen en buitenland te zien. 64. Museum Boijmans Van Beuningen A. van der Steur (1935) / A. Bodon (1972) / Daem & Robbrecht (2003) Dit museum is een van de oudste musea van Nederland. In 1849 laat de jurist Boijmans zijn kunstverzameling na aan de stad. Met de verwerving van de collectie Van Beuningen in 1958 wordt de naam van het museum uitgebreid. De collectie met Nederlandse en Europese topstukken geeft een overzicht van de vroege middeleeuwen tot de 21ste eeuw. Van Bosch, Rembrandt en Van Gogh tot Dalí en Dutch Design. Bovendien zijn er regelmatig wisselende tentoon stellingen over uiteenlopende onderwerpen. 66. Witte de Withstraat Dé kunst- en cultuurstraat van Rotterdam staat bekend om z’n artistieke, multiculturele en levendige karakter. Het wordt de kunstas van Rotterdam genoemd: het verbindt het Museumpark met het Maritiem Museum en zit vol galeries, avantgardistische modewinkels, restaurants en (kunstenaars-)cafés. over en ga linksaf. Fiets langs het skatepark. Ga bij het Eendrachtsplein rechtsaf. 21 67. Oude- en Nieuwe Binnenweg De Oude Binnenweg, en in het verlengde daarvan de Nieuwe Binnenweg, vormen samen een lange sliert vol verrassende winkels en uitgaansgelegenheden. Er zijn bruine kroegen, (nacht)cafés en restaurants. Ook liefhebbers van kunst en design worden hier op hun wenken bediend door diverse meubel- en designzaken. Korte Routes Geen tijd voor de hele wandelroute? Of geïnteresseerd in een bepaald aspect van het stadscentrum? Kies dan een verkorte route in combinatie met het openbaar vervoer vanaf het Centraal Station. Voor het openbaar vervoer koop je op het Centraal Station (of bij de metrostations) een OV-chipkaart, opladen kan hier ook. Westersingel 68. Santa Claus P. McCarthy (2001) Het omstreden kunstwerk Santa Claus – in de volksmond ‘Kabouter Buttplug’ genoemd – is het bronzen symbool voor de Westerse drang tot consumeren. Op het Eendrachtsplein is hij goed zichtbaar voor het winkelend publiek. Sijf Een hapje eten of een drankje aan de bar, bij Sijf kan het allebei. Er hangt een gezellige sfeer en ook het interieur met Art Deco Skyline Dit gedeelte van de route bevat de mooiste uitzichten van Rotterdam: op de skyline, op de haven, op de architectuur van de Wilhelminapier. Vanaf welke zijde van de Nieuwe Maas je de stad ook bekijkt, je zult overal genieten van het afwisselende decor. 69. Westersingel beeldenroute W.N. Rose, J.D. Zocher (1859) / M. Struijs (2000) Als onderdeel van een waterproject dat de waterhuishouding en daarmee de hygiëne in de oude stad moest verbeteren, werd in 1859 de Westersingel aangelegd. Sinds 2000 loopt de beeldenroute langs het water. Op de route van de Kruiskade tot de Westzeedijk staat werk van grote beeldhouwers zoals Rodin, Carel Visser en Joel Shapiro. Route: Neem vanaf Centraal Station tram 20 (richting Lombardijen), 23 (richting Beverwaard) of 25 (richting Carnisselande). Stap uit bij halte Leuvehaven. Pak vervolgens de route op bij nummer 34. Kort de route nog verder in door bij Hotel New York de watertaxi te nemen naar de Veerhaven en vervolg de route vanaf nummer 53. details is de moeite waard. Oude Binnenweg 115 22 70. De Unie C. Weeber (1986) geïnspireerd door J.J.P. Oud (1925) De Unie heeft een opvallende gevel. De kleuren van De Stijl, rechthoekige reclamebakken, een billboard en de vierkante vensters vormen samen een bijzondere compositie. Dit is niet de originele gevel van J.J.P. Oud, maar een replica. Het origineel aan de Coolsingel werd tijdens het bombardement verwoest. In 1986 werd de gevel op een nieuwe, vergelijkbare locatie tussen negentiende-eeuwse panden gereconstrueerd door Carel Weeber. Kunst & Cultuur Houd je van kunst en cultuur en ben je benieuwd naar de musea en openbare kunst van Rotterdam? Volg dan in ieder geval dit stuk van de route, langs onder andere Museum Boijmans Van Beuningen, de Kunsthal Rotterdam en de beeldenroute Westersingel. Route: Neem vanaf Centraal Station tram 7 (richting Willemsplein). Stap uit bij halte Westplein en pak vervolgens de route op vanaf nummer 52. Maritieme roots Bezoek de historische binnenstadshavens zoals Oude Haven en Leuvehaven en wandel over de kade van de Nieuwe Maas: hier ervaar je het Rotterdamse leven aan het water van toen én nu. 23 Route: Neem vanaf Centraal Station tram 24 of 21 (richting De Esch). Stap uit bij halte Station Blaak. Pak daar de route op vanaf nummer 25. Deze route loopt tot nummer 34. Steek echter niet de Erasmusbrug over, maar vervolg de route vanaf nummer 51. In de Veerhaven (nummer 53) kun je de watertaxi nemen naar ss Rotterdam of tram 7 (richting Woudestein) nemen naar het Centraal Station. Stadshart Als je graag het bruisende centrum wilt ontdekken, met al z’n winkels, restaurants en cafés, dan beperk je de wandelroute tot het stadshart. Via leuke en levendige (winkel-)straten eindig je op de Binnenrotte, waar zich de oorsprong van Rotterdam bevindt. Route: Loop de route vanaf Centraal Station tot nummer 25. Neem op Station Blaak tram 21 (richting Woudhoek) of 24 (richting Holy) terug naar het Centraal Station. Altijd iEts tE BElEvEn! Een bezoek aan de Kunsthal is een boeiende tocht langs moderne meesters, hedendaagse kunst, fotografie, vergeten culturen en design. Beleef verschillende werelddelen en kunststromingen in het markante gebouw van architect Rem Koolhaas. Er zijn altijd diverse tentoonstellingen tegelijk, dus laat je verrassen! Korting met Rotterdam Welcome Card Meer ontdekken van Rotterdam? Met de Rotterdam Welcome Card krijg je minimaal 25% korting bij ruim 50 attracties, musea, uitgaansgelegenheden en restaurants in Rotterdam en onbeperkt reizen voor 1, 2 of 3 aaneengesloten dagen met RET metro, tram en bus. Je bestelt de RWC online via www.rotterdamwel comecard.com of koop hem bij Rotterdam Info Coolsingel of bij Rotterdam Info CS. Colofon Rondje Rotterdam is een uitgave van Edition 2014 Rotterdam Info, de promotor van toerisme, Fotografie cover: Sophia van den Hoek vrije tijd en wonen in Rotterdam. Rotterdam Fotografie: Hannah Anthonyz, Jan Bijl, Info maakt deel uit van Rotterdam Partners Claire Droppert, Ossip van Duiven- en is partner van VVV Nederland. voorde, Marc Heeman, Daniëlle van der Schans, Tot en Met Ontwerpen, Rotterdam Info Coolsingel 500 Watt. Coolsingel 195-197 Tekst: Elsbeth Grievink, Tot en Met Rotterdam Info CS Ontwerpen, Rotterdam Partners Stationsplein 20 Design: Glamcult Studio Foto Ossip van Duivenbode Drukwerk: Drukkerij Damen www.rotterdam.info Deze gids is gedrukt op milieu [email protected] vriendelijk papier. T +31 (0)10 790 01 85 Deze uitgave is met de grootst /rotterdaminfo mogelijke zorg samengesteld. @rotterdaminfo Rotterdam Info kan niet aansprakelijk Deel je ervaringen over Rondje Rotterdam worden gesteld voor eventuele met #RondjeRotterdam onjuistheden of wijzigingen. 24 www.kunsthal.nl Frits Ruys Vredeno i nder Agaa tv l K straa t Dr Za m enhof Oos tein de Hele ne Sw Slaa k ar th straa t Hoge Boezemw eg tra a enhof straa t Oos tein de Jaq ues Per ks Dr Za m tsstra at irali tei Adm Infir Pap ega aistr aat Slaa k t merii est s raa t Boe zem re ch t or d de t Pre ad e oom en othav Entrep av en Ca rga SS ZU J. B .B g OP ID de um ala an Bro eks tr dew den .V an eg of itte ve e np lein 20 Hille kop ple Pa ra in Hillelaan Hillelaan Hil les tra llelw H. c 23 25 LA eg AN dijk e Hille la De Noor K ul Pa at tra ers rüg lein erp and aven dzijde ika Maash k Hilledij Brede dzijde Afr Noor aan ial tor Pre Herman Cost erstraat aven Maashav en Oostzijd e Maash at Bloemfonteinstraat raat Veerlaan tra jés at tra st Wig dijk n Cro s er t ub Jo 77 e Hille t aa str eg inw Ste aat str tein ns t aa we eu str Le ina om Jac aat str tha Bo zijde Z Hil led ijk Rijnhaven Zuid ven OP at Bred Veerlaan pwea ak A. Ma 49 Po sth W. G. W J. H Till em adk a Lo e Par alle w thu sh aa t str eg Ve em d aka Ple in Loo AN we LA an ijk 50 25 aat ala co f fs um Ich NY xi H Wat erta 23 38 Po sth Le v i eV oo ors tka rw de eg ha ve n Pin 20 doo rka de ds 24 ST I EL TJE e Sp Wil eu oR Ott Rijksb nn en h gerk TR AA T aat uis En trepotstraat g Bi Lo AT Stie RA ltjesplein t ens tr ST aa euw ES we S J LT TIE inc offs at kP Wa ter bu s ka rik wij nd Lod e –D dij k er Ro tte rd am –K ind BO ofd e ho Leu v He s tr se Ro lem ska d BOEZEMWEG Brussestraat Carel van Nievestr aat Goudsewa genstraat Kipstraat jes ka d e ka de ES He r te PJ OM Bo om p BO e jes ka d ES om p PJ sin se am Willem Schürmanstr aat at Bernardus Gewinstra Leopoldstraat Johan de Meesterstraat t Hals straa kk er Steiger Ha n g VONDELWEG straat Jonker Frans Lombardhof Lombardkad e of rd k ade teh ba ro t en Ga ler ij Baan 1e Blekerhof Hoornbrekerstraat Baan Te rw OM Bo Raampoor t Schiedamse Vest Baan jde t P N ELAA Sint- Bla zo e ns tra at Sla Hi lle vli et An at P UT S zijde 2 aan ial tor Pre av t aa Maash id en Zu t tr ps oo Maashaven n have Ma a s at tra aa str ap Ka e-H ed Go Maas kade haven ers rüg aa lstr aa K ul Pa allalaan oc ht of tseh e ch ordzi n No traa t IN pad Roeien ave Maash v ns Tra at nstra Woda laan Walhalla d es n tsplei rach E e nd Schiedamse Vest Schiedamse Vest esingel dams hie Sc en a rst raa de RA e Sle ep Burg hell ing stra a uk sa ST n s Na OM laa 36 F BO JE rik HE AN ns nd He ns Pri at 42 hlinw t erp ad fd OR t aa at tra ns ma off DE lein np aa t str e ad tra es ck m a p l ein ma lp Tu rge ter es me ff Ho at in lm he Wil LP okstraa eg Bold oo eh g AT rps s tr aw eg at e tw An lie Wytem t we EN ST RA tra Mari nestraa 35 t SS s uyter e ad aa s tr ak rT HU Antwerpsehoofd De R Jongkindstraat Gaf felstraat Bloemkwekerstraat Josephstraat e g Bru at rkad at stra ord tner stra S R Ooste de Brei M AA ARD LEV no ije Fe sk aa M e orb Th GLE ROO EV Ad erf Le gel Conradstraat Josephstraat Josephlaan Van Speykstraat Adrianastraat Van Speykstraat Bajonetstraat Bellevoyss traat Bellevoyss traat Jan van Vugtstraat Adrianastraat Duivenvoordestraat Jan Sonjéstraat Jan Porcellistraat ndsw n Va RO C Flo ris str aat aa f Hot r en g at G RU k lein np Gr 24 77 Tolhui slaan r ofd 48 ss Rotterdam 21 S SB ij rd de 37 LLomb aat n e g bru atraw Atjehstr nede EM in a rstr D at Lloydstra rkad ven Sum at isstra Tolhu aa t estr laan h ts rec de 20 aven Rijnh 47 raat Delist Hom m LL -K rie e ad e Deliplein his Recht K nd ate et gvli nha Veer n Oost zeed ijk Be DIJK WI m RU G Rij Fruitlaa gestr aat et U S BO Ooste u La Me Koninginnenhoofd laan Plan ta de atka reng A gvli 46 44 sstra at Boe straat ER F MA lis at rne tra Co mps Tro NY k ad ina NW g aat ‘s La in Har et gvli de eka ers iH lm he Wil O LE t t in Har at kt mar traa straa bru Kloo TZEE eitska B oe t arin terh Ach t raa k ak O OS Adm iralit olen an jaa rds G RU SB 41 eri 21 24 i Hoo e ns Valk tm Oos Jan van Avenne at at lie ngv kst dri at Am Em ans pad TM nstra stra ak rbla H iet gvl arin SB n nd lla Willem EM i ple ms lle AS MU 1 45 OO S t Ja S in Kip Ove liet ld Bred Walh tend rech tseho Ge Sp av en Rijnha end Kat 3e Ka Pri He n 40 Ho tax M e uw Er tss traat ER ter Wa e MAASTUNNEL rkad N ie 28 eh 20 m Veerda Mulle 2 stra e rk Ve n ave de H Bu Pri ns 43 24 G Hari gv arin de Wilhelminaplein at an Powella aven Parkh kh Par ka Park t da er sk aa M 39 s a a de t Ro e stra aat an terla Wes Baden We ad e hof a at rik v. Eedens t rweystra I LL tra at 34 ven man t rk st e 29 lein n 25 7 52 A NW E MW LSU Vredeno ordlaan Frede Albert Ve Witte Her tstraat 21 w dse Gou 3e l daa enen Gro Ko estr H ter es Oev me e 51 n tplei Wes n have Veer Zee Veerha tr iers Riv aa astr Jav 23 2 an ella ka Park n wellaa an utla u Hoort Q n aaslaa an at dstra lm Wi te Za en hav at Westm 54 Po Baden 20 ad at stra Park Cal Heuv D 53 at dstra alan lde Ge ve ha e rs ak Leuvehaven 8 20 em p G ed nse k a Moo aven Wijnh en hav 56 IJK sep Spaa nse Ou d at GERD Oostplein f nh o age 20 Mainport Zalm ng Vo lle nh ov en str a Em ermanslaan imm Va n G epst Sche dijk tzee stra nd tela Vas Zalm ew t e T RAA hof r aa kad er ug s t kers er Geld EW GD ENGapersteeg pm r ij s ma f RL ijbr ug W n ve ha erij de Re t sstraa at racht W es 30 Wijnbr traat Biers of n have straat Jufferh Juffer Glas elstra Brak Eend in dijk tzee D at straat brug tesse egen at R Van eg i Ko n EE D ZEE Vissteeg ehond ornstra t t sstraa traa ts w L ST WE L AN S TE rs e tra Wijns n e he Sc Spaa VE Zwart at Molstra Postho aven Wijnh de ep he Sc iersho aat f Leuvehaven rdss SSCHIEDAMSEDIJK laan at nstra mgaa Leuvehaven ooth mB arde Boo d Re at have Wijn 21 24 Blaak 26 Blaak 27 lk Ko wland eu rpstr o euwh rstraat Keize Willia ferka Juf SW E tni n Scha 25 traat Nieuws o st GST e Sint-Jan HOOagenhof 2 ouds 2e G A G. V BUR 24 Ds. Ja 2e Ni t traa te Pa rach GE ed ch i khof ekoe Pann at kstra ar k t ekoe wem Pann ot Nieu rslo Bote arkt lo terk Savoy Rotterda AT S TR A AK BL A Wolfshoek nss Zw ar racht S IN Eend T ER a y l estraat Grotem ven rh a Ach G HOO23 AT ST R A tra Wijns traat Queridostraat INGEL s We traat Korte Hoogstraat tma Bie 25 Ketelaarstraat Pier re B eg E TT RO agens Ha r 32 uroho hote te es n traat Nieuws a de Wijnk 23 Blekestraat rij Bredes g enzan Vogel 22 ot EN er t kplei Groteker Zijl 8 2e Blekerhof L ib of f ho rslo p Op ew West 33 Schilderstraat en ns Pri te Bo N BIN er 20 HOOG 31Plein 1940 chi tra GOUDSES Ha lh 21 K BL A A 21 24 a Sp ks an arb ersstraat in tple B at Herman Robb Gerdesiaw eg GERDESIAWEG in anple Amm Ammanplein Oos of of oth rslo ote WARANDE Marin r th Vondelhof Mee ntho f Pan neko ekst raat n destraat Jan van Loon slaan GEL tte seve and Flo ris str aa t Bin nro Haag Rodez Heemraadsingel m Van Alkem a INIER MA R de ne Bin Raam velthof AT Eend at rstra a rdk 19 L Gr aa f tte rf ein SI NG E Heemraadsingel nro e nw ole rdm er CO O L traat wens AK AT TRA S ES I N Hang e yn 32 IJK an itsla Ki ev 1e IJzers traat ne Bin o No eve ags t Bulgerst B LA WEST llplein ITHS e pp 18 Leeu Beurs S n klaa Par R hoofd Muller 17 16 T M EE N 15 ba om T traat EN ijnens ME Bag ursplein aan Parkl E R PI E 2 at O t arne denb TRA eg WES enae Kort t lein ts w S TZ YNP RTU LE aven Parkh e rkad n Lloydkade egp enw Museumpark Het Park Mulle bshave bskade Sint-Jo es Borneo Java Celeb Loods Loods Loods Loods Bali stra yd Llo t traa Binn DE W rach ad 59 FO 55 Zan aa dstr Lo tra ss L Van Ol NS 7 20 isstraa GO U D obsp laats at ob ac tJ Sin anta nta Chur Eend 64 65 kanp w eg ngh raat Sint-jo shaven M UL L Sint-Job Lloydst nkade Krato straa straat ekijn MA OR rk Sint J ac 14Be Beurstraverse 12 13 Beurs verse 11 tra Beurs 8 25 DO straat aat i tsstr Maur us Jacob umpa Muse BU RG f of gaardh Boom TE WI T 66 N PE OM Ha Doel Henn L tsstraat eg 60 AL sw eg at sstra raat kijnst KARE Mauri M rk Melk umpa Muse IJKW at en ehav s ob tJ s pij n blaak West Van Beuninge t traa rstra Sin bstraat Sint-Jo Luca e Henn lein burgp g Mauritsw e aat 63 W es g we Stadhu Sint AAN LIJNB Schouw g Mauritsw e enw Binn 68 57 JK Raampl 10 plein huis AT ST R A Cris Kor tebrandstraat ma LEIN straat Po or t VELT 62 8 ER ls egaa Punt ze 2e IJ W EST Stad blaak West 8 DI Z EE haven Schie kade Oude 58 eg chw t straa Hooch r de Stadhuis VA Hoo Piete 21 23 24 E 32 61 WE t traa r de Piete raat elst Kap ad at ep Kerk rstra o kH Dirc at tra ffs IJK n Krato echs raat C echstraa t ob Sint J Schi t e Jo ug chbr em Will aat raat AA N d G.J. Hoo Buytew ze 1e IJ in plein er de Coolha ss Rotterdam ven ew Buyt G r nst oke emie Piet Dunantstr tstraa NW E Eendrachtsplein E ND Acad l rvel NE NBAR OLD E VAN b Ho l singe weg Coolhaven Stadhuis en lhav Coo Willem weg Coolhaven Laurenskerk en lhav Coo Jongh WESTERSIN GEL AAT Erasmusbrug G.J. d e I NN E 8 P 7 8 T T R AA N ES S VAN AERT 5 67 RAV singe raads S TR EN Centraal Station USS at WE B at at rstra stra sen Euromast hus Roc lein t nstraa H ROC De Doelen at stra sen hus Roc Kruisp te Och Beurs/WTC liege De V SE RL Dijkzigt tra ncks Snelli t E N ES 70 Gouvernestraat rdecroo Zw ae Gouvernestraat raads MATH 7 Schouwburg 69 aan te Lijnb D KA ’S -G Li aa uierstr ersch eve V Heem Heem ertple t straa Toilet ius Hond aat E Parkeren 4 32 Saftlevenstraat NI EU W RIESELAAN BINNE Ziekenhuis E Kor AD E 9 manst Zout 4 24 IS K KRU 6 4 st tner Brei 4 NWE G N IE U L jnstraat ri Volma Tourist information jnstraat Politie ri Volma Gaffeldwa rs straat Gerrit Sterkmanplein at nstra etbaa J KW A Watertaxi AN SERLA ESAqualiner CLAES DE V MATHEN Schi E N DI K AD 23 Kogelvangerstraat ’S-GRAV Metro Schietbaanlaan Taxi Robbert Fruins KRUIS 21 S UI KR l at 21 uisstra 20 Kr 8 7 4 Couw enburg 25 23 24 Zuid Weena 8 Stro veer HOFP 20 7 8 4 A 23 ierenstr Tram Schietbaanlaan W ES T Doorb raak WE E N Batav Bus 25 aat estraat Delfts plein 3 l gel tunne ardesin Dierga Trein traat Schermlaan Joost van Geelstraat Heemraadsingel Van der Poelstraat Hendrickstraat Sorchstraat Fietsroute endens CLAES DE VRIESELAAN ID D E L Drievri 24 23 R DST Wandelroute LAN EL L A N at wnastra D 1 E M ID n traat AT D ST R A ’S-GRAVEN DIJKWAL 21 AAT Tiends aat Paulo sstr Aleidi Palmd warsstraat Oostervan Lloydkwartier gel Anna Scheepvaartkwartier tstraat 2E M straat Kop van Zuid & Katendrecht aat estraat str Diergaar d e si n aat Singelstr Bloem straat Waterfront & Noordereiland len Weena Cools Henego straat rse Laurenskwartieruwerplein estraat OUWERLAAN H ENEG ijn Bo ind Zijdew rgerplein eglaan Pe rs an nsplei 2 WEENA straat Akelei Centraal Station 44 40 Statio Bloem G.W. Bu Suze Groene w Velsenluststraat Museumkwartier el BE U str Schie Delf tse l Essenburgsinge Fra nk v 33 Schaatsbaan IJK Lijnbaankwartier KELSD 25 Molenwaterweg Elektrisch Vervoers 1 Mauritskwartier 40 e el ssing Delftse China Town urgsing Essenb rH pad Central District 40 44 ste Zu n iersplei Proven off Station Proveni rH ste gel at verstra DE Staten Harddra Poor t EG STATENW ad Statenp klaan Bentinc Legenda at e me rge Bu nss in Hoveniersho f tio I E KA SC H Sta 44 emadehof Jan van L oonshof t ra 33 ngel orsi LAAN ninckstraat Schimmelpen BENTINCK ws W raat an Bentinckla ghek str A JOURNEY OF DISCOVERY! Mind the line ! Buy your tickets online at www.rotterdamzoo.nl and save up to € 2,00 ! Rotterdam Zoo • Open every day Blijdorplaan 8, Rotterdam Tel.: 0900 - 1857 (€ 0,10 per minute)
© Copyright 2024 ExpyDoc