Energiebesparingsplan
Gemeente Leiden
Samenvatting
Dit rapport dient als leidraad voor het energiebesparingsplan van de
vastgoedportefeuille van de gemeente Leiden.
Een kentallenstudie is uitgevoerd voor tien gemeentelijke panden. Uit de
kentallenstudie komt per pand een aantal maatregelen naar voren waarmee
energiebesparing kan worden gerealiseerd. De kentallenstudie geeft een
overzicht van de globale investering, terugverdientijd en CO₂-besparing
van de verschillende maatregelen per pand. Op basis hiervan zijn voor
maatregelen die over een groot aantal gebouwen kunnen worden uitgevoerd,
investeringsramingen gegeven. Het gaat hierbij om maatregelen op gebied van
verlichting en energie-opwekking met zon-PV.
Op gebied van verlichting is voor de gehele portefeuille, behalve
Tweelingstraat 4, aanzienlijke besparing te realiseren. Het gemiddelde
besparingspotentieel als gevolg van het plaatsen van armaturen met
daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensoren is circa 7% op het
totale energieverbruik. De totale besparing is circa 3.800 GJ. Het geraamde
investeringsbedrag voor toepassing van deze maatregelen in alle onderzochte
panden is € 1.050.000.
€
2
€
€
€€
Vier van de in deze rapportage beoordeelde panden lijken goede
mogelijkheden te bieden voor de installatie van een zonnestroomsysteem.
Het gaat hierbij om de panden Boisotkade 2a, Admiraal Banckertweg
15, Kenauweg 3 en Le Pooleweg 6. Zonnestroominstallaties kunnen het
energieverbruik van deze panden gemiddeld met zo’n 20% verminderen. Met
de installatie van deze zon-PV installaties gaat een investering van circa €
950.000 gemoeid. De totale energiebesparing is circa 2.900 GJ.
Voor maatregelen op gebied van werktuigbouwkundige installaties en
isolatie is een nadere gebouwscan essentieel om het daadwerkelijke
besparingspotentieel en de bijbehorende business case scherp te krijgen. Het
wordt daarom geadviseerd de panden die met een hoog besparingspotentieel
uit de kentallenstudie naar voren komen aan een nadere gebouwscan te
onderwerpen. De panden aan de Boisotkade 2a en Admiraal Banckertweg 15
komen hiervoor het eerst in aanmerking.
Van een drietal panden, te weten het pand aan het Stationsplein 107, het
stadsbouwhuis en het stadhuis, is een gebouwscan uitgevoerd. Op basis van
de bevindingen tijdens deze gebouwscan zijn business cases per maatregel
uiteengezet.
€
€
€
€€ €
Voor het Stationsplein 107 zijn de maatregelen, die naast aanpassingen op
gebied van verlichting, met goede terugverdientijd kunnen worden toegepast,
beperkt. Gezien de huisvestingsplannen waarbij dit pand op de nominatie
staat om in 2020 afgestoten te worden, zijn maatregelen met een lange
terugverdientijd niet geadviseerd.
Voor de uitvoering van de energiebesparingsmaatregelen zijn meerdere
scenario’s denkbaar. De gemeente kan zelf investeren, maar dit ook
uitbesteden aan een energieservicebedrijf. Op die manier kunnen financieel
aantrekkelijke investeringen gedaan worden op risico van een externe partij.
Deze partij wordt afgerekend op de daadwerkelijk bereikte energiebesparing.
Voor het stadsbouwhuis en het stadhuis komt een WKO-systeem naar voren
als interessante optie. De aanwezigheid van een atrium met grote hoeveelheid
zoninstraling in deze panden draagt hieraan bij. Tevens is voor deze beide
panden de toepassingen van adiabatische bevochtiging in plaats van
stoombevochtiging een interessante energiebesparende maatregel. Het totale
besparingspotentieel voor deze panden komt op basis van de genoemde
maatregelen uit op circa 20% voor het stadsbouwhuis en 25-30% voor het
stadhuis.
Bij de uitvoering van de energiebesparingsmaatregelen kan samenwerking
gezocht worden met lokale partijen zoals EnergiekLeiden. Hierdoor kan de
lokale economie worden gestimuleerd en het belang van energiebesparing
naar een breed publiek worden gecommuniceerd.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
3
€
4
€
€
€€
€
€
€
€€ €
Inhoud
Samenvatting
2
1.
Inleiding
6
2.
2.1 2.2 2.3 2.4
2.5 2.6 2.7 Kentallenstudie energiebesparing
Overzicht gemeentelijk vastgoed
Kentallen energie
Energiebesparingsmaatregelen
Energiebesparingspotentieel
Investeringsramingen per pand
Investeringsproposities vastgoedportefeuille
Voorstel nadere gebouwscans
7
7
7
26
31
36
38
41
3.
Gebouwscan Stationsplein 107
42
3.1 Bestaande situatie
42
3.2
Energiebesparende maatregelen43
€
€
€
€€
4.
Gebouwscan Stadsbouwhuis
47
4.1
Bestaande situatie
47
4.2
Energiebesparende maatregelen49
5.
5.1 5.2 Gebouwscan Stadhuis
Bestaande situatie
Energiebesparende maatregelen
55
55
57
6.
6.1 6.2 Vervolg
Besparingsmaatregelen en huisvestingsplan
Planning
65
65
65
7.
7.1 7.2 Organisatie uitrol energiebesparing
Organisatie
Samenwerking lokale initiatieven
67
67
67
8.
Conclusies
69
€
€
€
€€ €
5
1.
Inleiding
Tijdens de raadsvergadering van 9 juli 2013 heeft de Leidse gemeenteraad een
motie van GroenLinks aangenomen die het college oproept nog dit jaar met
een energiebesparingsplan te komen.
“Uit de jaarstukken bleek dat de gemeente de haarzelf opgelegde bezuiniging
niet had gehaald omdat de gemeente geen energie wist te besparen. Uit die
jaarstukken bleek verder dat de gemeente een centrale aansturing van het
energiebeheer mist en daardoor worden belangrijke klimaatdoelstellingen
niet gehaald. Het opstellen van een gemeentelijk energiebesparingsplan is
niet alleen goed voor het milieu en klimaat, maar ook voor de gemeentelijke
financiën. Zo slaat Leiden twee vliegen in één klap.” Aldus GroenLinks op haar
website.
Naar aanleiding van deze motie heeft de gemeente Leiden Green Spread
verzocht een concreet energiebesparingsplan voor een tiental gebouwen op
te stellen.
€
6
€
€
€€
€
€
€
€€ €
2.
Kentallenstudie energiebesparing
Het eerste deel van deze rapportage bestaat uit een kentallenstudie naar
mogelijke energiebesparing binnen een aantal gemeentelijke panden in
Leiden. De kentallenstudie dient om inzicht te verwerven in het globale
energiebesparingspotentieel per pand. Op basis van de uitkomsten kan
een keuze worden gemaakt om bepaalde panden nader te onderzoeken
middels een gebouwscan. Ook kan ervoor worden gekozen een
bepaalde maatregel portefeuille-breed uit te voeren. Bij de keuze voor
energiebesparingsmaatregelen kan de terugverdientijd leidend zijn of het
effect van de maatregel met het oog op het totale energieverbruik.
2.1 Overzicht gemeentelijk vastgoed
Van negen van de tien opgegeven gemeentelijke panden in Leiden
zijn gegevens verkregen voor het uitvoeren van een kentallenstudie
energiebesparing. In onderstaande tabel zijn de betreffende panden op een rij
gezet.
Overzicht gemeentelijk vastgoed
Stadhuisplein 1
Stationsplein 107
Langegracht 72
Boisotkade 2a
Adm. Banckertweg 15
Kenauweg 3
Le Pooleweg 6
Le Pooleweg 11
Nachtegaallaan 41-43
Tweelingstraat 4
€
€
€
€€
2.2 Kentallen energie
De kentallenstudie energiebesparing wordt gebaseerd op een aantal
algemene gegevens per gebouw.
Informatie voor kentallenstudie
Adresgegevens
Bouwjaar
VVO, BVO en inhoud in m3
Ouderdom en type werktuigbouwkundige installaties
Isolatiewaarden muren, dak, glas
EPC / Energielabel (inclusief digitale rekenbestand energielabel)
Energieverbruik (gas, warmte, elektriciteit)
Meerjarenonderhoudsplan
Langetermijnhuisvestingsplan
Aanwezigheid warmtenet of naburig WKO-systeem
Rapportages eerder uitgevoerde onderzoeken
€
€
€
€€ €
7
Stadhuisplein 1
€
8
€
€
€€
€
€
€
€€ €
Kentallen Stadhuisplein 1
Omvang, ouderdom en type installaties
Het stadhuis van Leiden aan het Stadhuisplein 1 is gebouwd in 1932. Het zes verdiepingen tellende
pand heeft een bruto vloeroppervlak van 12.330 m². De werktuigbouwkundige installaties zijn voor het
merendeel tussen 1996 en 2004 geplaatst. De verlichting is grotendeels conventioneel en er zijn geen
bewegingssensors voor schakelen van de verlichting. Het pand staat onder toezicht van monumentenzorg.
Isolatiewaarden
Muren
De muren bestaan uit een opbouw van steen-spouw-steen. De muurisolatiewaarde is 1,0 m²*K/W.
Daken
Het dak is van beton en heeft een dakisolatiewaarde van 1,0 m²*K/W.
Glas
Het glas betreft enkel glas met een voorzetraam en heeft een U-waarde van 2,5 W/m²*K.
Energielabel
Er zijn geen gegevens over het energielabel beschikbaar.
Meerjarenonderhoudsplan
Het meerjarenonderhoudsplan van het Stadhuisplein 1 is niet beschikbaar.
Aanwezigheid warmtenet of WKO-systeem
Er is een grondwaterbron uit 1932 aanwezig. Deze wordt gebruikt voor koeling. De onttrokken warmte
uit de luchtbehandeling wordt niet opgeslagen in de bodem, maar verpompt en geloosd op de gracht. De
warmtevoorziening wordt verder geregeld via gasgestookte installaties.
Dakoppervlak zon-PV
Gezien de schuine daken en het stadsaangezicht is toepassing van zon-PV waarschijnlijk niet mogelijk.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
9
Stationsplein 107
€
10
€
€
€€
€
€
€
€€ €
Kentallen Stationsplein 107
Omvang, ouderdom en type installaties
Het pand aan het stationsplein 107 is gebouwd in 1967 en sinds 2007 in bezit van de gemeente Leiden. De
werktuigbouwkundige installaties dateren grotendeels uit 1992 en 2004. In het grootste deel van het pand
is energiezuinige HF-TL-verlichting aanwezig. Er zijn geen sensors aanwezig voor de verlichting. Het zes
verdiepingen tellende gebouw heeft een vloeroppervlak van circa 11.000 m².
Isolatiewaarden
Muren
De muren bestaan uit spouwmuur met een luchtspouw van 2 cm.
Daken
De dakisolatiewaarde is circa 3-4 m²*K/W.
Glas
Het grootste deel van het glaswerk betreft dubbele beglazing met een U-waarde van 3,2 W/m²*K. In
bepaalde delen is enkele beglazing aanwezig met een isolatiewaarde van 5,6 W/m²*K.
Energielabel
Er zijn geen gegevens over het energielabel beschikbaar.
Meerjarenonderhoudsplan
Het pand staat op de nominatie om per 2020 door de gemeente te worden afgestoten. In het MJOP staat
als enige grote post de revisie van de hydraulische lift begroot voor een bedrag van €260.000 in 2016.
Aanwezigheid warmtenet of WKO-systeem
Het pand is aangesloten op een warmtenet van Nuon dat hoogstwaarschijnlijk in ieder geval tot 2020
in stand blijft. Er is geen WKO-systeem aanwezig. Koeling gebeurt door middel van conventionele
koelmachines.
Dakoppervlak zon-PV
Op basis van de luchtfoto is circa 400 m² dak beschikbaar voor plaatsing van zonnepanelen. Dit komt
overeen met ruimte voor een installatie van 40 kW.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
11
Langegracht 72
€
12
€
€
€€
€
€
€
€€ €
Kentallen Langegracht 72
Omvang, ouderdom en type installaties
Het stadsbouwhuis aan de Langegracht 72 heeft een vloeroppervlak van 8.732 m². De
werktuigbouwkundige installaties zijn voor het grootste deel geplaatst tussen 1997 en 2010. De verlichting
is grotendeels conventioneel en er zijn vrijwel geen sensors.
Isolatiewaarden
Muren
De isolatiewaarde van de muren is niet bekend.
Daken
De dakisolatiewaarde is ongeveer 1,0 m²*K/W. De oppervlakte bedraagt circa 2.095 m² plat dak.
Glas
Momenteel is dubbel glas aanwezig met een U-waarde van 3,2 W/m²*K. Het totale glasoppervlak bedraagt
1.237 m².
Energielabel
De meest recente gegevens van het energielabel dateren uit 2008. Het betreft energielabel E met een EPC
van 1,58.
Meerjarenonderhoudsplan
Het meerjarenonderhoudsplan van de Langegracht 72 is niet beschikbaar. Het pand staat op de nominatie
om per 2020 door de gemeente te worden afgestoten.
Aanwezigheid warmtenet of WKO-systeem
Het pand is aangesloten op een warmtenet van Nuon dat hoogstwaarschijnlijk in ieder geval tot 2020
in stand blijft. Er is geen WKO-systeem aanwezig. Koeling gebeurt door middel van conventionele
koelmachines enVRF-systemen.
Dakoppervlak zon-PV
Op basis van de luchtfoto is circa 300 m² dak beschikbaar voor plaatsing van zonnepanelen. Dit komt
overeen met ruimte voor een installatie van 30 kW.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
13
Boisotkade 2a
€
14
€
€
€€
€
€
€
€€ €
Kentallen Boisotkade 2a
Omvang, ouderdom en type installaties
Het originele pand aan de Boisotkade 2a is gebouwd in 1893 en heeft een monumentale status. In 1995 is
een nieuwbouwgedeelte aangebouwd. De werktuigbouwkundige installaties zijn in beide gebouwdelen in
1995 geplaatst. Sindsdien zijn nog enkele componenten vervangen, maar het merendeel dateert uit 1995.
De verlichting is conventioneel.
Het gebouwdeel uit 1893 heeft een brutovloeroppervlak van 1.214 m². Het gebouwdeel uit 1995 heeft een
brutovloeroppervlak van 1.991 m². Er zijn geen gegevens van de verlichting.
Isolatiewaarden
Muren
De muurisolatiewaarde van het monumentale gebouwdeel is onbekend. Het nieuwe gedeelte heeft een
muurisolatiewaarde van 2,5 m²*K/W.
Daken
De dakisolatie van het monumentale deel is onbekend. Het nieuwe deel heeft een dakisolatiewaarde van
2,5 m²*K/W.
Glas
Het monumentale deel bevat enkel glas. Het nieuwbouwdeel heeft dubbel glas. De U-waarden zijn niet
bekend.
Energielabel
Er zijn geen gegevens van het energielabel beschikbaar.
Meerjarenonderhoudsplan
Het meerjarenonderhoudsplan voor de Boisotkade 2a uit 2013 is opgesteld tot 31 december 2032. Het
plan houdt rekening met de noodzakelijke vervangingen op basis van het instandhoudingsprincipe. De
enige grote post die opgenomen is, betreft vervanging van 85 m² aluminium vliesgevel a € 54.698,-.
Aanwezigheid warmtenet of WKO-systeem
Het pand is niet aangesloten op een warmtenet of een WKO-systeem.
Dakoppervlak zon-PV
Op basis van de luchtfoto is circa 500 m² dak beschikbaar voor plaatsing van zonnepanelen. Dit komt
overeen met ruimte voor een installatie van 50 kW.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
15
Adm. Banckertweg 15
€
16
€
€
€€
€
€
€
€€ €
Kentallen Adm. Banckertweg 15
Omvang, ouderdom en type installaties
Het pand aan de Admiraal Banckertweg 15 is gebouwd in 1983 en in 1996 gerenoveerd. Het
heeft een vloeroppervlak van 5.612 m² verdeeld over de begane grond en eerste verdieping. De
werktuigbouwkundige installaties dateren uit de periode tussen 1996 en 2003. De verlichting is
grotendeels conventioneel.
Isolatiewaarden
Muren
De gevel heeft aluminium beplating met een isolatiewaarde variërend tussen 1,4-3,4 m²*K/W.Het totaal
geveloppervlak is circa 1.700 m².
Daken
Het dak is redelijk goed geïsoleerd. De isolatiewaarde ligt tussen 2,2 en 2,7 m²*K/W. Het totaal
dakoppervlak is circa 2.700 m².
Glas
Het pand heeft overwegend dubbel glas met een U-waarde van 3,2 W/m²*K. Het totaal glasoppervlak is
circa 580 m².
Energielabel
De meest recente gegevens van het energielabel dateren uit 2013. Het betreft energielabel G met een EPC
van 1,89.
Meerjarenonderhoudsplan
Het meerjarenonderhoudsplan is opgesteld tot 2023. Het bevat de volgende grote (energie-gerelateerde)
posten:
Vervanging dakvensters: €260.000 in 2022.
Vervanging gevelbekelding: €125.000 in 2013 en 2019.
Vervanging gasketel: €35.000 in 2014 en 2022.
Vervanging LBK en ventilatie: € 60.000 in 2015.
Aanwezigheid warmtenet of WKO-systeem
Het pand is niet aangesloten op een warmtenet of een WKO-systeem.
Dakoppervlak zon-PV
Op basis van de luchtfoto is circa 1.500 m² dak beschikbaar voor plaatsing van zonnepanelen. Dit komt
overeen met ruimte voor een installatie van 150 kW.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
17
Kenauweg 3
€
18
€
€
€€
€
€
€
€€ €
Kentallen Kenauweg 3
Omvang, ouderdom en type installaties
Het pand aan de Kenauweg 3 dateert uit 1976 met aanbouwen in 2007 en 2011. Het vloeroppervlak
is 1.010 m² verdeeld over de begane grond en eerste verdieping. De werktuigbouwkundige installaties
dateren grotendeels uit de periode na 2007. De verlichting is grotendeels conventioneel.
Isolatiewaarden
Muren
De gevel heeft een isolatiewaarde van 1,3 m²*K/W voor de oudbouw en 2,9 m²*K/W voor de nieuwbouw.
De totale geveloppervlakte is circa 480 m².
Daken
Het dak heeft een isolatiewaarde van 1,3 m²*K/W voor de oudbouw en 3,0 m²*K/W voor de nieuwbouw.
Het totaal dakoppervlak is circa 730 m².
Glas
Het gehele pand heeft HR++ glas met een U-waarde van 1,8 W/m2.K. Het totaal glasoppervlak is circa 200
m2.
Energielabel
De meest recente gegevens van het energielabel dateren uit 2013. Het betreft energielabel D met een EPC
van 1,37.
Meerjarenonderhoudsplan
Het meerjarenonderhoudsplan is opgesteld tot 2023. Het bevat geen grote (energie-gerelateerde) posten.
Aanwezigheid warmtenet of WKO-systeem
Het pand is niet aangesloten op een warmtenet of een WKO-systeem.
Dakoppervlak zon-PV
Op basis van de luchtfoto is circa 700 m² dak beschikbaar voor plaatsing van zonnepanelen. Dit komt
overeen met ruimte voor een installatie van ongeveer 70 kW.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
19
Le Pooleweg 6
€
20
€
€
€€
€
€
€
€€ €
Kentallen Le Pooleweg 6
Omvang, ouderdom en type installaties
Het pand aan de Le Pooleweg 6 is gebouwd in 1991. Het heeft een vloeroppervlak van 5.881 m² verdeeld
over de begane grond en eerste verdieping. De werktuigbouwkundige installaties dateren voor het grootste
deel uit 1998. Een aantal installaties is vervangen in 2011. De verlichting is conventioneel.
Isolatiewaarden
Muren
De isolatiewaarde van de gevel is onbekend. Het totaal geveloppervlak is circa 1.400 m².
Daken
De isolatiewaarde van het dak is onbekend. Het totaal dakoppervlak is circa 4.875 m².
Glas
De U-waarde van het glas is onbekend. Het totaal glasoppervlak is circa 200 m².
Energielabel
Er zijn geen gegevens over het energielabel beschikbaar.
Meerjarenonderhoudsplan
Het meerjarenonderhoudsplan is opgesteld tot 2039. Het bevat de volgende grote (energie-gerelateerde)
posten:
Vervanging daklichten: €260.000 in 2022
Vervanging koelmachine: €40.000 in 2023.
Vervanging klimaatregeling: €40.000 in 2014.
Aanwezigheid warmtenet of WKO-systeem
Het pand is niet aangesloten op een warmtenet of een WKO-systeem.
Dakoppervlak zon-PV
Op basis van de luchtfoto is circa 4.600 m² plat dak beschikbaar voor plaatsing van zonnepanelen. Dit komt
overeen met ruimte voor een installatie van 460 kW.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
21
Le Pooleweg 11
€
22
€
€
€€
€
€
€
€€ €
Kentallen Le Pooleweg 11
Omvang, ouderdom en type installaties
Het pand aan de Le Pooleweg 11 is gebouwd in 1998 en in gebruik als bedrijfsruimte. Het heeft een
vloeroppervlak van 11.829 m² verdeeld over drie bouwlagen. De werktuigbouwkundige installaties dateren
een deel uit 1998-1999 en voor een deel uit 2010-2011. De verlichting is conventioneel.
Isolatiewaarden
Muren
De isolatiewaarde van de gevel is onbekend. Het totaal geveloppervlak is circa 3.500 m².
Daken
De isolatiewaarde van het dak is onbekend. Het totaal dakoppervlak is circa 4.000 m².
Glas
Het glasoppervlak en de U-waarde van het glas zijn onbekend.
Energielabel
Er zijn geen gegevens over het energielabel beschikbaar.
Meerjarenonderhoudsplan
Het meerjarenonderhoudsplan is opgesteld tot 2039. Het bevat de volgende grote (energie-gerelateerde)
posten:
Onderhoud gevelbekleding: €40.000 in 2014 en 2019;
Binnenwandafwerking: €40.000 in 2014;
Vervanging gasketels: € 50.000,- in 2018;
Vervanging klimaatregeling: €70.000 in 2019.
Aanwezigheid warmtenet of WKO-systeem
Het pand is niet aangesloten op een warmtenet of een WKO-systeem.
Dakoppervlak zon-PV
Op basis van de luchtfoto is circa 320 m² plat dak beschikbaar voor plaatsing van zonnepanelen. Dit komt
overeen met ruimte voor een installatie van 32 kW.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
23
Nachtegaallaan 41-43
€
24
€
€
€€
€
€
€
€€ €
Kentallen Nachtegaallaan 41-43
Omvang, ouderdom en type installaties
De locatie Nachtegaallaan 41-43 bestaat uit twee panden, waarvan het eerste dateert van 1925 en in
gebruik is als vergaderlocatie. Het tweede pand is feitelijk gelegen in de gemeente Oegstgeest en dateert
van 1982. Het is in 2008 volledig gerenoveerd na een brand. Gezien de geringe omvang van het eerste pand
wordt voor de kentallenstudie uitgegaan van het tweede pand. heeft een vloeroppervlak van 1.607 m²
verdeeld over twee bouwlagen. Het pand is in gebruik als bedrijfsgebouw. Aangrenzend aan het pand zijn
kassen gebouwd. De werktuigbouwkundige installaties dateren van 2008. De verlichting is conventioneel.
Isolatiewaarden
Muren
De isolatiewaarde van de gevel is onbekend. Het totaal geveloppervlak is circa 4.000 m².
Daken
De isolatiewaarde van het dak is onbekend. Het totaal dakoppervlak is circa 1.100 m².
Glas
Het glasoppervlak is circa 80 m2. De U-waarde van het glas is onbekend.
Energielabel
Er zijn geen gegevens over het energielabel beschikbaar.
Meerjarenonderhoudsplan
Het meerjarenonderhoudsplan is opgesteld tot 2056. Het bevat tot 2019 geen grote energie-gerelateerde
posten.
Aanwezigheid warmtenet of WKO-systeem
Het pand is niet aangesloten op een warmtenet of een WKO-systeem.
Dakoppervlak zon-PV
Op basis van de luchtfoto is circa 200 m² plat dak beschikbaar voor plaatsing van zonnepanelen. Dit komt
overeen met ruimte voor een installatie van 20 kW.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
25
Tweelingstraat 4
€
26
€
€
€€
€
€
€
€€ €
Kentallen Tweelingstraat 4
Omvang, ouderdom en type installaties
De locatie Tweelinghuis aan de Tweelingstraat 4 bestaat uit twee gebouwdelen. De oudbouw (2
verdiepingen) dateert van 1982 en de nieuwbouw (5 verdiepingen) van 2005. De totale vloeroppervlakte
bedraagt circa 2500 m2. Het pand is in gebruik als kantoor. De werktuigbouwkundige installaties zijn in
2013 gereviseerd. Het kantoor is voorzien van HF TL verlichting met daglichtafhankelijke regeling.
Isolatiewaarden
Muren
De gevel heeft een isolatiewaarde van 1,5 m²*K/W voor de oudbouw en 2,5 m²*K/W voor de nieuwbouw.
Het totaal geveloppervlak is circa 1.000 m².
Daken
De isolatiewaarde van het dak is onbekend. Het totaal dakoppervlak is circa 400 m².
Glas
Het glasoppervlak is circa 300 m2. De oudbouw heeft dubbel glas met een geschatte U-waarde van 3 W/
m²*K. De U-waarde van het glas in de nieuwbouw is niet bekend.
Energielabel
Er zijn geen gegevens over het energielabel beschikbaar.
Meerjarenonderhoudsplan
Het meerjarenonderhoudsplan is opgesteld tot 2032. Het bevat grote energie-gerelateerde
vervangingsposten aan o.a. warmte- en koude-installaties in 2023 en 2029.
Aanwezigheid warmtenet of WKO-systeem
Het pand is aangesloten op een warmtenet van Nuon dat hoogstwaarschijnlijk in ieder geval tot 2020
in stand blijft. Er is geen WKO-systeem aanwezig. Koeling gebeurt door middel van conventionele
koelmachines.
Dakoppervlak zon-PV
Op basis van de luchtfoto is circa 400 m² plat dak beschikbaar voor plaatsing van zonnepanelen. Dit komt
overeen met ruimte voor een installatie van 40 kW.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
27
2.3 Energiebesparingsmaatregelen
Het energieverbruik in kantoren is sterk afhankelijk van de gebruiksfunctie
en de energiehuishouding. Om inzicht te krijgen in het relatieve verbruik van
verschillende energieverbruikers is een gemiddelde verdeling opgesteld.
Op basis van een aantal studies van kantoorgebouwen met verschillende
isolatiewaarden en installaties en oppervlaktes tussen 2.500 en 7.000 m² is
een globale verdeling van het energieverbruik van een kantoor vast te stellen.
Gebouwschil
In de context van energiebesparing worden onder aanpassingen aan
de gebouwenschil drie besparingsmaatregelen onderscheiden. Dit zijn
muurisolatie, dakisolatie en vervanging van glas. Deze aanpassingen aan
de gebouwschil kunnen bij oudere, minder goed geïsoleerde panden
een aanzienlijke besparing op het energieverbruik aan verwarming
teweegbrengen. Over het algemeen gaan dergelijke isolatiemaatregelen
gepaard met hoge investeringen en deze kunnen in geval van oudere panden
een relatief hoog besparingspotentieel meebrengen.
Om een idee te geven van de besparingsmogelijkheden van maatregelen
aan de gebouwschil zijn in de tabel hieronder enkele kentallen weergegeven.
Hierbij is het besparingspotentieel in relatie tot het totale energieverbruik
weergegeven. De geschatte kosten zijn afgeleid van de rapportage
‘Investeringskosten energiemaatregelen - bestaande utiliteitsbouw 2013’
van AgentschapNL en betreffen de gemiddelde op zichzelf staande kosten
(onafhankelijk van regulier onderhoud).
Globale verdeling energieverbruik kantoor.
Energiebesparende maatregel
Gevelisolatie
Isolatieglas
Dakisolatie
Besparingspotentieel
3 - 8%
2 - 5%
3 - 8%
Om inzicht te krijgen in het totale energiebesparingspotentieel van de
verschillende panden van de gemeente Leiden is gekozen voor een aanpak
van grof naar fijn. In eerste instantie is op basis van de kentallen een schatting
gemaakt van de energiebesparingsmogelijkheden op vier hoofdaspecten, te
weten: de gebouwschil, de werktuigbouwkundige installaties, de verlichting
en duurzame opwek via PV-panelen. De verschillende aspecten worden
hieronder toegelicht.
€
28
€
€
€€
€
€
€
€€ €
Kosten per m2
€ 150
€ 180
€ 80
Werktuigbouwkundige installaties
Verwarming
Warmte maakt een aanzienlijk deel (circa 40%) uit van de totale energievraag
van een gebouw. Verwarming van een kantoor gebeurt ofwel door
gasgestookte (of in enkele gevallen) warmte-opwekkingsinstallaties of door
aanvoer van warm water via een warmtenet (stadsverwarming), waarbij de
warmte extern wordt geproduceerd.
coil), het vervangen van elektrische stoombevochtigers door adiabatische
bevochtigers en het opnieuw inregelen van installaties.
Warmte-verspreiding door het gebouw kan plaatsvinden via
radiatoren of vloerverwarming (straling) en via luchtinblazing
(luchtbehandelingsinstallaties).
Koeling
Koude-opwekking in kantoren kan plaatsvinden door middel van
compressiekoelmachines. Middels verdelers en een leidingennet wordt
koude getransporteerd naar de luchtbehandelingskasten of inductie-units
(aangesloten op een gekoeld waterleidingnet) in het gebouw.
Energiebesparingsmogelijkheden zijn bijvoorbeeld de toepassing van een
WKO-systeem (open of gesloten) of het toepassen van adiabatische koeling.
Dit vergt echter nader onderzoek.
De werktuigbouwkundige installaties die te maken hebben met de
verwarming zijn gasketels, regelinstallaties, thermostaatkranen, pompen,
luchtbehandelingskasten en warmteterugwinningsinstallaties
Energiebesparingsmogelijkheden zijn bijvoorbeeld vervanging door hoogrendement -ketels (HR-ketels), gasabsorptiewarmtepompen, elektrische
warmtepompen (lucht of water), het opnieuw inregelen van installaties en het
plaatsen van klokthermostaten.
Regeling
Een regel- en monitoringsysteem, zoals een Priva-gebouwbeheersysteem,
biedt goede mogelijkheden om het gebouw te sturen en te monitoren.
Zodoende kan onnodig energieverbruik worden voorkomen. Tevens kan
inzicht worden verkregen in de energiegebruikers in het gebouw. Dit werkt
bewustwording in de hand, waardoor verdere energiebesparing kan worden
bereikt.
Ventilatie
In veel gevallen worden gebouwen voorzien van ventilatie door middel van
luchtbehandelingskasten (toe- en afvoer).
Vanaf de luchtbehandelingskasten zorgt een kanalensysteem voor
verspreiding door het gebouw, waarbij de ventilatielucht wordt ingeblazen
middels luchttoevoerroosters in het plafond en/of middels inductie-units.
Een andere mogelijkheid voor ventilatie zijn lokale airco’s waarbij afzuiging
plaatsvindt middels een afzuigventilator op het dak.
Energiebesparingsmogelijkheden zijn er bijvoorbeeld op het gebied van
toepassing van warmteterugwinning (kruisstroom, warmtewiel of twin-
€
€
€
€€
Energiebesparende maatregel
Vervanging door HR-ketel(s)
Inregelen installaties
Isoleren leidingwerk
Klokthermostaat
Besparingspotentieel
2 - 5%
1 - 3%
1 - 3%
3 - 7%
Kosten
€ 5k - € 20k
€ 10k - € 30k
< € 5k
< € 5k
In de bovenstaande tabel zijn enkele energiebesparende maatregelen
weergegeven die betrekking hebben op de werktuigbouwkundige installaties.
Aangegeven is de potentiële besparing op de totale energieconsumptie en de
geschatte investering (afhankelijk van de omvang van het pand).
€
€
€
€€ €
29
Verlichting
Circa 20% van de energievraag van een kantoor kan worden toegeschreven
aan verlichting. Twee typen maatregelen kunnen leiden tot significante
reductie van dit verbruik: toepassing van LED-verlichting en toepassing van
hoogfrequente (HF) TL-armaturen in combinatie met daglichtafhankelijke
systemen (DLA). LED-verlichting heeft een iets hogere investering en een
hoger besparingspotentieel dan HF-TL-verlichting (40% versus 25%). HF-TLverlichting kan in combinatie met daglichtafhankelijke regeling (DLA) ongeveer
30-35% besparing opleveren. Aanvullend op de verlichtingsarmaturen kan er
een regeling op basis van bewegingssensors worden toegepast.
Energiebesparende maatregel
Plaatsen LED-TL
Plaatsen HF-TL met DLA
Plaatsen bewegingssensors
Besparingspotentieel
3 - 8%
2 - 7%
1 - 5%
Kosten per st.
€ 70
€ 45
€ 30
Zon-PV
Een zonnepaneel zet zonlicht om in elektriciteit. De meeste zonnepanelen
hebben een oppervlakte van ongeveer 1,65 m² en wegen circa twintig
kilogram. Om de stroom van zonnepanelen te kunnen gebruiken, moet deze
nog wel geschikt worden gemaakt voor het elektriciteitsnet. Dit gebeurt door
de omvormer, die de opgewekte gelijkspanning transformeert in bruikbare
wisselspanning.
Zonnepanelen werken zowel op direct licht als op indirect licht. Dit betekent
dat zonnepanelen ook functioneren als het bewolkt is, maar zij leveren
natuurlijk wel meer elektriciteit als de zon schijnt. Zonnepanelen zijn
onderhoudsarm, stil en hebben een lange levensduur (25 jaar).
De prijzen van zonnepanelen zijn de afgelopen drie jaar sterk gedaald.
Europese panelen zijn 60% goedkoper geworden en Chinese panelen zelfs
65%. Dit is weergegeven in de grafiek hieronder.
€
30
€
€
€€
De prijsontwikkeling van zonnepanelen door de jaren heen.
Zowel Chinese als Europese fabrikanten bieden uitgebreide kwaliteits- en
opbrengstgaranties. Bij de keuze voor een type zonnepaneel zijn zowel de
kwaliteitsgarantie als de prijs belangrijke selectiecriteria.
De terugverdientijd van zonnepanelen is afhankelijk van de totale grootte van
de installatie en van het relatieve aandeel van de zonnestroom op de totale
energierekening.
Het is sterk gebouwafhankelijk of zonnepanelen een rendabele investering
zijn. De relatieve kosten per geïnstalleerd kW vermogen van een
zonnestroominstallatie nemen namelijk af met de omvang van het systeem.
Tevens wordt de geproduceerde stroom meer waard naarmate het netto
verbruik (opgewekte minus geproduceerde stroom) lager wordt. Dit heeft te
maken met de opbouw van de diverse energiebelastingstaffels in Nederland.
€
€
€
€€ €
In het meest gunstige geval kan een zonnestroominstallatie het totale netto
energieverbruik terugbrengen naar nul. Uitgaande van een post van (nietelektrisch) energieverbruik voor verwarming van circa 40%, kan zon-PV
zodoende tot 60% van het totale energieverbruik voor haar rekening nemen.
Energiebesparende maatregel
Zon-PV
Besparingspotentieel
1 - 60%
Kosten per Wp
€ 1,25 - € 1,75
Overige maatregelen
Aanvullend op bovengenoemde energiebesparingsmaatregelen is een aantal
andere maatregelen te onderscheiden waarvoor de toepasbaarheid per
gebouw nader zou kunnen worden onderzocht. Deze maatregelen dienen over
het algemeen niet op installatieniveau, maar op systeemniveau of zelfs op
gebiedsniveau dienen te worden uitgevoerd.
De haalbaarheid en het besparingspotentieel zijn niet eenvoudig uit te
drukken via een kentallenstudie, omdat deze van een samenhang van
factoren, zoals combinaties van klimaatregeling, de aanwezige elektrische
installaties, de huisvestingsplannen en de gebouwomvang, of van externe
factoren, zoals de onderlinge nabijheid van gemeentelijke panden, nabijheid
van restwarmteproducerende industrie of de ondergrondse mogelijkheden
voor WKO, afhankelijk zijn. Voorbeelden van dergelijk maatregelen zijn:
-
Spanningsoptimalisatie;
-
Aanleggen van/ aansluiten op warmtenet;
-
Aanleggen van/ aansluiten WKO-systeem;
-
Nieuwbouw.
groter elektrisch energieverbruik is het systeem eerder rendabel, aangezien
de investering onafhankelijk is van het verbruik. De kosten kunnen worden
geraamd op € 15.000,- .
WKO
Warmte- koudeopslag (WKO) is een techniek waarbij grondwater gebruikt
wordt om warmte en koude uit het kantoor te bufferen in de ondergrond. Het
systeem kan op deze manier bijdragen aan verwarming in de winter en koeling
in de zomer. Mogelijkheid en haalbaarheid van een dergelijk systeem is
afhankelijk van de structuur van de ondergrond, de warmte- en de koudevraag
van het pand en eventuele naburige panden.
Warmtenet
Warmteopwekking voor een gebouw kan in plaats van inpandig (via gasketels)
ook extern worden geregeld. Met een warmtenet (stadsverarming) wordt
warm water aan het gebouw geleverd, dat in het gebouw verder wordt
gedistribueerd voor verwarming. Bij aanwezigheid van een warmtenet of
nabijheid van een industriële locatie met een grote hoeveelheid restwarmte
kan het rendabel zijn een pand aan te sluiten op een warmtenet.
Nieuwbouw
Vanuit energietechnisch oogpunt kan het in bepaalde gevallen gunstig zijn
een ouder energie-onzuinig pand geheel af te stoten en energiezuinige
nieuwbouw te realiseren. Eventueel kan clustering van diverse locaties in één
nieuwbouwpand een aanvullend energiebesparend effect hebben.
Spanningsoptimalisatie
Er zijn systemen op de markt die kunnen worden toegepast om de elektrische
spanning in het gebouw te reguleren. Zodoende kan in gunstige gevallen
circa 10% op het energieverbruik worden bespaard. De besparing is sterk
afhankelijk van de aanwezige elektrische installaties en verlichting. Bij een
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
31
Terugverdientijd besparingsmaatregelen
Een belangrijke parameter in de haalbaarheid van een energiebesparende
maatregel is de terugverdientijd. Op basis van de kentallen is aan de
maatregelen per pand een globale schatting van de terugverdientijd
gekoppeld.
De onderstaande figuur geeft de globale terugverdientijden per type
maatregel weer. De terugverdientijd is uiteraard afhankelijk van de aanwezige
types installaties, die per pand verschillend zijn.
Energiebesparende maatregel
Na-isoleren gevel
Plaatsen HR++-glas
Dakisolatie
Plaatsen LED-TL
Plaatsen HF-TL met DLA
Plaatsen bewegingssensors
Vervanging door HR-ketel
Inregelen installaties
Isoleren leidingwerk
Klokthermostaat
Zon-PV
€
32
€
€
€€
Terugverdientijd (jaren)
5 - 20
7 - 30
7 - 30
4 - 10
5 - 12
5 - 12
5 - 15
2-4
0-4
0-2
10 - 20
Aandeel in energiebesparing
De tweede belangrijke parameter is het aandeel van de besparingsmaatregel
in relatie tot het totale energieverbruik. In onderstaande tabel is per
besparingsmaatregel een globale schatting weergegeven van het aandeel op
het totale energieverbruik.
Energiebesparende maatregel
Na-isoleren gevel
Plaatsen HR++-glas
Dakisolatie
Plaatsen LED-TL
Plaatsen HF-TL met DLA
Plaatsen bewegingssensors
Vervanging door HR-ketel
Inregelen installaties
Isoleren leidingwerk
Klokthermostaat
Zon-PV
Relatief besparingspotentieel
3 - 8%
2 - 5%
3 - 8%
3 - 8%
2 - 7%
1 - 5%
2 - 5%
1 - 3%
1 - 3%
3 - 7%
1 - 60%
€
€
€
€€ €
2.4
Energiebesparingspotentieel
Uit de kentallen kan per pand een analyse worden gemaakt van de globale
energiebesparingsmogelijkheden. De parameters die hierbij worden
beoordeeld, zijn de terugverdientijd en het relatieve besparingspotentieel.
Stadhuisplein 1
Het gebouw aan het Stadhuisplein komt gezien de huidige RC-waarden
van de gevel in aanmerking voor gevelisolatie. Op gebied van verlichting
liggen er goede besparingsmogelijkheden voor de toepassing van LED en
bewegingssensors. Op gebied van de werktuigbouwkundige installaties
kan er besparing worden gerealiseerd door vervanging van oude gasketels
door HR-ketels, het opnieuw inregelen van het systeem en plaatsing van
klokthermostaten. Het pand biedt gezien de monumentale waarde geen
mogelijkheden voor PV.
Stationsplein 107
Voor het pand aan het Stationsplein 107 bestaat de mogelijkheid het dubbel
glas te vervangen voor isolatieglas. Aanvullend op de reeds aanwezige
energiezuinige HF-TL-verlichting zouden daglichtafhankelijke regeling en
bewegingssensors voor besparing kunnen zorgen. Mogelijk kunnen er in het
verwarmingssysteem besparingen worden gerealiseerd door leidingisolatie en
aanpassingen aan de regeling. De mogelijkheden voor zon-PV zijn beperkt.
Boisotkade 2a
Voor het pand aan de Boisotkade 2a kan mogelijk enige energiebesparing
worden behaald door vervanging van het huidige glas door isolatieglas.
Op het gebied van verlichting zijn er geen gegevens. Indien de verlichting
niet vervangen is sinds 1995 bieden energiezuinige verlichting (LED
of HF-TL), daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensors goede
besparingsopties. Gezien de ouderdom van de CV-ketels biedt vervanging
ervan door HR-ketels goede besparingsmogelijkheden. Ook vervanging van
luchtbehandelingskasten in combinatie met warmteterugwinning biedt
besparingsmogelijkheden. Aanpassingen aan de regeling kunnen tevens
besparing opleveren. Voor energie-opwekking via zonnepanelen op het dak
bestaan bovendien mogelijkheden.
Admiraal Banckertweg 15
Vervanging van het dubbel glas door isolatieglas is een mogelijkheid voor
energiebesparing. De conventionele verlichting kan worden vervangen door
energiezuinige verlichting en bewegingssensors, waarmee energiebesparing
kan worden gerealiseerd. De aanweizge VR-ketel kan worden vervangen door
een energiezuinige HR-ketel. De luchtbehandelingskasten kunnen worden
vervangen door exemplaren met warmteterugwinning en adiabatische
bevochtiging. Eventueel bestaat de mogelijkheid voor plaatsing van
koelmachines gebaseerd op energiezuinige adiabatische koeling.
Langegracht 72
Isolatiemaatregelen voor het dak en het glas kunnen voor het pand aan
de Langegracht 72 aanzienlijke besparing opleveren. Op het gebied van
verlichting kan er met energiezuinige verlichting en bewegingssensors
energiebesparing worden gerealiseerd. Mogelijk kunnen er in het
verwarmingssysteem besparingen worden gerealiseerd door leidingisolatie en
aanpassingen aan de regeling. De mogelijkheden voor zon-PV zijn beperkt.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
33
Kenauweg 3
Op het gebied van glas-, dak-, en gevelisolatie kan voor het pand
aan de Kenauweg 3 enige energiebesparing worden bereikt. Gezien
de huidige conventionele verlichting kan energiezuinige verlichting
met bewegingssensors besparing opleveren. Op gebied van de
werktuigbouwkundige installaties is vervanging van de rooftop-koelunit nodig
gezien het gebruik van R22-koudemiddel dat niet meer is toegestaan. Mogelijk
kan deze worden vervangen door een energiezuinige luchtwarmtepomp voor
koeling, eventueel in combinatie met verwarming. Op gebied van zon-PV lijken
er gezien het beschikbare dakoppervlak goede mogelijkheden te liggen.
Le Pooleweg 6
Op gebied van glas-, dak-, en gevelisolatie kan voor het pand aan
de Le Pooleweg 6 energiebesparing worden gerealiseerd. Gezien de
huidige conventionele verlichting kan energiezuinige verlichting met
bewegingssensors aanzienlijke besparing meebrengen. De verouderde
luchtbehandelingskasten kunnen worden vervangen door exemplaren met
warmteterugwinning. Met aanpassing in de regeling en thermostaatkranen
kan ook energiebesparing worden gerealiseerd. Op gebied van zon-PV lijken er
gezien het beschikbare dakoppervlak goede mogelijkheden te liggen.
Nachtegaallaan 41
De isolatiewaarden van het glas, het dak en de gevel zijn niet bekend voor
het pand aan de Nachtegaallaan 41. Gezien de geringe ouderdom van het
pand is op het gebied van isolatie en werktuigbouwkundige installaties weinig
energiebesparing te verwachten. De mogelijkheden voor zon-PV zijn in
verhouding tot het energieverbruik beperkt.
Tweelingstraat 4
De gebouwschil van de nieuwbouw is goed geïsoleerd. Bij de oudbouw kan
met isolatiemaatregelen van de gevel en vervanging van het aanwezige
conventionele dubbel glas energiebesparing gerealiseerd worden.
De elektrische en werktuigbouwkundige installaties in gebouw zijn kort
geleden gerenoveerd en gereviseerd. Bij de renovatie is veel aandacht
is besteed aan verduurzaming. De verlichting is energiezuinig gemaakt
door plaatsing van HF TL verlichting met daglichtafhankelijke regeling.
Aanwezigheidsdetectie zou eventueel nog toegepast kunnen worden, maar is
een relatief kostbare investering om separaat uit te voeren.
Op gebied van de werktuigbouwkundige installaties bestaat de mogelijk
de stoombevochtiging te vervangen door adiabatische bevochtiging.
Le Pooleweg 11
De isolatiewaarden van het glas, het dak en de gevel zijn niet bekend voor het
pand aan de Le Pooleweg 11. Gezien de geringe ouderdom van het pand is
de te verwachten besparing op gebied van isolatie en werktuigbouwkundige
installaties niet groot. De verlichting is nog conventioneel, dus hier valt de
nodige besparing te realiseren. Aanpassingen in de klimaatregeling zijn
gepland voor 2019. Gezien het besparingspotentieel hiervan is het mogelijk
interessant deze activiteit naar voren te halen. De mogelijkheden voor zon-PV
zijn beperkt.
€
34
€
€
€€
€
€
€
€€ €
In de afbeeldingen op de volgende pagina’s zijn, onderverdeeld naar de
categorie van maatregelen, indicatief de terugverdientijd en het relatieve
besparingspotentieel per pand weergegeven.
Afhankelijk van de wensen van de gemeente kan een keuze gemaakt worden
voor maatregelen met een hoog relatief besparingspotentieel (rechterzijde
figuur) en/of een korte terugverdientijd (bovenzijde figuur).
De figuren laten zien dat in de panden Le Pooleweg 6, Kenauweg 3, Admiraal
Banckertweg 15 en Stadhuisplein 1 de meeste besparing is te realiseren.
Over het geheel genomen zijn maatregelen op gebied van verlichting en
werktuigbouwkundige installaties het snelst terugverdiend.
Overzicht besparingspotentieel en terugverdientijd van energiebesparende
maatregelen aan gebouwschil.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
35
Overzicht besparingspotentieel en terugverdientijd van energiebesparende
maatregelen aan werktuigbouwkundige installaties.
€
36
€
€
€€
Overzicht besparingspotentieel en terugverdientijd van energiebesparende
maatregelen aan verlichting.
€
€
€
€€ €
Overzicht besparingspotentieel en terugverdientijd van zonnestroominstallatie.
€
€
€
€€
Overzicht totaal besparingspotentieel en gemiddelde terugverdientijd van alle
maatregelen per pand.
€
€
€
€€ €
37
2.5 Investeringsramingen per pand
Om inzicht te geven in de benodigde investeringen zijn per pand
investeringsramingen met een geschatte besparing in CO₂-uitstoot
weergegeven. De grootte van de bol representeert de absolute hoeveelheid
CO₂-uitstootbesparing van de maatregel. Hoe verder een maatregel naar
rechtsonder is gepositioneerd, hoe kosteneffectiever deze is. De figuren
tonen aan dat in absolute zin de meeste besparing is te realiseren in de
panden Langegracht 72, Admiraal Banckertweg 15 en Le Pooleweg 6. Dit
heeft met name te maken met het hoge huidige energieverbruik in deze
panden. Maatregelen op gebied van verlichting en werktuigbouwkundige
installaties, en in enkele gevallen zon-PV, kunnen een grote hoeveelheid CO₂uitstootbesparing tot gevolg hebben. Isolatiemaatregelen zouden voor het
pand aan de Langegracht 72 mogelijk interessant zijn.
Investeringsramingen Stadhuisplein 1
Investeringsramingen Stationsplein 107
€
38
€
€
€€
€
€
€
€€ €
Investeringsramingen Langegracht 72
Investeringsramingen Admiraal Banckertweg 15
Investeringsramingen Boisotkade 2a
Investeringsramingen Kenauweg 3
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
39
Investeringsramingen Le Pooleweg 6
Investeringsramingen Nachtegaallaan 41
Investeringsramingen Le Pooleweg 11
Investeringsramingen Tweelingstraat 4
€
40
€
€
€€
€
€
€
€€ €
2.6 Investeringsproposities vastgoedportefeuille
Uit de kentallenstudie komt naar voren dat voor de meeste panden
maatregelen op gebied van de werktuigbouwkundige installaties en verlichting
zowel op gebied van kosteneffectiviteit en absoluut besparingspotentieel
het meeste effect sorteren. Op gebied van Zon-PV bestaat voor een viertal
panden de mogelijkheid een rendabel systeem te realiseren. Isolatie blijkt
voor de gemeentelijke panden in de meeste gevallen zowel wat betreft
besparingspotentieel als terugverdientijd wat minder interessant dan de
andere maatregelen.
Maatregelen op gebied van verlichting en Zon-PV kunnen met schaalvoordeel
worden gerealiseerd wanneer deze over de gehele portefeuille worden
uitgevoerd. Voor deze maatregelen zijn daarom hieronder globale
investeringsoverzichten opgesteld.
Verlichting
Op gebied van verlichting is voor de gehele portefeuille aanzienlijke besparing
te realiseren. Uitzondering hierop vormt de Tweelingstraat 4, aangezien
hier reeds energiezuinige HF-TL verlichting met daglichtafhankelijke
regeling is toegepast. Onderstaande tabel geeft de investerings- en
besparingsparameters voor het uitrusten van negen gemeentelijke
panden (uitgezonderd Tweelingstraat 4) met energiezuinige verlichting en
bewegingssensors.
De cash flow en vermeden CO2 uitstoot als gevolg van energiezuinige
verlichting en bewegingssensors zijn over een periode van 20 jaar
weergegeven in onderstaande figuren.
Cash flow gemeentelijke vastgoedportefeuille - Verlichting
Investeringsoverzicht vastgoedportefeuille gemeente Leiden - Verlichting
Investering
1.050.000
Euro
Gemiddeld besparingspotentieel 7%
Totale besparing
3.800
GJ per jaar
Vermeden CO2-uitstoot
500
Ton per jaar
Globale kostenbesparing
140.000
Euro per jaar
Globale terugverdientijd
9
jaar
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
41
Investeringsoverzicht vastgoedportefeuille gemeente Leiden - Zon-PV
Investering
950.000
Euro
Gemiddeld besparingspotentieel 20%
Totale besparing
2.900
GJ per jaar
Vermeden CO2-uitstoot
375
Ton per jaar
Globale kostenbesparing
80.000
Euro per jaar
Globale terugverdientijd
14
jaar
De cash flow en vermeden CO2 uitstoot als gevolg van plaatsing van
zonnepanelen op de vier genoemde panden zijn over een periode van 20 jaar
weergegeven in onderstaande figuren.
CO2 -besparing gemeentelijke vastgoedportefeuille - Verlichting
Zon-PV
Vier van de in deze rapportage beoordeelde panden lijken goede
mogelijkheden te bieden voor de installatie van een zonnestroomsysteem.
Het gaat hierbij om de panden Boisotkade 2a, Admiraal Banckertweg 15,
Kenauweg 3 en Le Pooleweg 6. In onderstaande tabel zijn de investerings- en
besparingsparameters voor het installeren van een zonnestroomsysteem op
deze panden weergegeven.
Cash flow gemeentelijke vastgoedportefeuille - Zon-PV
€
42
€
€
€€
€
€
€
€€ €
2.7 Voorstel nadere gebouwscans
Van een drietal panden is reeds een gebouwscan uitgevoerd, waarvan
de resultaten in hoofdstuk 3 zijn weergegeven. Hieruit komt naar voren
dat de kentallenstudie op enkele punten (o.a. verlichting, zon-PV) reeds
een goed beeld geeft. Op andere punten, zoals op gebied van isolatie
en werktuigbouwkundige installaties, is de gebouwscan noodzakelijk
om een goed overzicht te krijgen van het besparingspotentieel en een
kosteninschatting van de betreffende maatregel.
De kentallenstudie laat voor de onderzochte vastgoedportefeuille zien dat
op gebied van isolatiemaatregelen een relatief klein besparingspotentieel
wordt verwacht. Op gebied van werktuigbouwkundige installaties zijn
met name voor de panden Boisotkade 2a en Admiraal Banckertweg 15
aanzienlijke besparingsmogelijkheden te verwachten. Het advies is daarom
voor deze panden een nadere gebouwscan uit te voeren om de interessante
maatregelen in kaart te brengen en op basis hiervan een business case per
besparingsmaatregel op te stellen.
CO2 -besparing gemeentelijke vastgoedportefeuille - Zon-PV
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
43
3.
Gebouwscan Stationsplein 107
In de gebouwscan wordt verduurzaming van de volgende installaties
onderzocht:
-
centrale verwarmingsinstallaties;
-
centrale koelinstallaties;
-
mechanische ventilatie-installaties (luchtbehandelingskasten);
-
regelinstallaties;
-
verlichtingsinstallaties.
3.1 Bestaande situatie
Algemeen
Het pand aan het Stationsplein 107 staat op de nominatie om in 2020
afgestoten te worden door de gemeente. Bij de uitwerking van de
energiebesparingsmaatregelen is gekeken naar maatregelen met een relatief
kort e terugverdientijd. Ook maatregelen met iets langere terugverdientijd
worden benoemd, mocht er een wijziging in de huisvestingsplannen.
Werktuigbouwkundige installaties
Verwarming
De warmteopwekking van het kantoorgebouw vindt centraal plaats door
middel van stadsverwarming (warmtelevering door derden). De afgifte van
de warmte geschiedt middels radiatoren, convectoren en (beperkt) via
vloerverwarming. Op de verdeler in de stadsverwarmingsruimte zijn de
verschillende warmtegebruikers zoals radiatoren en luchtnaverwarmers in de
luchtbehandelingskasten aangebracht.
De groepen op de verdeler zijn voorzien van een stooklijn. Bij -10⁰C
buitentemperatuur wordt 90⁰C geleverd. Tot een buitentemperatuur van 20⁰C
loopt deze stooklijn lineair terug naar 20⁰C aanvoertemperatuur.
De luchtnaverwarmers in de luchtbehandelingskasten zijn uitgelegd op 20⁰C
uittredetemperatuur. Dit betekent dat er isotherm wordt ingeblazen en de
€
44
€
€
€€
inblaaslucht geen bijdrage levert aan de verwarming van het gebouw.
De warmteafgifte vindt plaats door middel van radiatoren als een zogenaamd
hoogtemperatuursysteem. De radiatoren zijn voorzien van thermostatische
radiatorkranen zodat in de winter per ruimte de temperatuur geregeld kan
worden.
Koeling
De koudeopwekking in het gebouw vindt plaats middels
compressiekoelmachines die op het dak zijn gesitueerd. Middels
verdelers en een leidingennet wordt deze koude getransporteerd naar de
luchtbehandelingskasten.
De voorgekoelde inblaaslucht zal de kantoren voorzien van zogenaamde
topkoeling. Individuele regeling op ruimteniveau is niet mogelijk aangezien de
lucht centraal wordt ingeblazen.
Ventilatie
Het gebouw wordt voorzien van ventilatie door middel van
luchtbehandelingskasten (toe- en afvoer) die gestapeld zijn geplaatst in de
techniekruimte op de bovenste verdieping. De luchtbehandelingskasten
(toevoer) zijn als volgt opgebouwd:
-
Motor bediend kleppenregister;
-
Filtersectie;
-
Demper;
-
Kruisstroomwisselaar
-
Naverwarmer;
-
Koelbatterij;
-
Ventilator;
-
Demper.
€
€
€
€€ €
Vanaf de luchtbehandelingskasten is een kanalensysteem aangebracht
naar de ruimtes waar de ventilatielucht wordt ingeblazen middels
luchttoevoerroosters in het plafond (grotendeels lijnroosters).
De kantine is voorzien van een aparte luchttoevoerkast. De afzuiging vindt
plaats middels een afzuigventilator op het dak.
Het is maar de vraag of de luchtbehandelingskasten voor 2020 vervangen
gaan worden omdat de gemeente het gebouw mogelijk afstoot. Mocht er
noodzakelijkerwijs wel een luchtbehandelingskast moeten worden vervangen,
dan zal gezocht moeten worden naar een energetisch optimale oplossing in de
vorm van warmteterugwinning, via een kruisstroomwisselaar of warmtewiel.
energie- en klimaatdoelen te halen. Sinds 1 januari 2008 is een energielabel
verplicht bij bouw, verkoop of verhuur in woningbouw en utiliteitsbouw.
Voor gebouwen die door overheidsinstanties worden gebruikt, geldt met
ingang van 1 januari 2009 een speciale verplichting: in het gebouw moet
(een voorblad van) het energielabel duidelijk zichtbaar zijn voor het publiek,
bijvoorbeeld naast de receptie of de uitgang. Deze verplichting geldt voor
gebouwen met een totale gebruiksoppervlakte van meer dan 500 m²,
gebouwen waarin een overheidsinstantie diensten aan het publiek verleent en
gebouwen met grote bezoekersaantallen.
Regeling
Onlangs is een nieuw Priva-gebouwbeheersysteem geplaatst, wat goede
mogelijkheden biedt om het gebouw te regelen/sturen en te monitoren.
Er is geen vrijstelling voor gebouwen waarvoor een berekening van de
energieprestatiecoëfficiënt beschikbaar is. Dit houdt in dat voor deze
gebouwen (jonger dan 10 jaar) een energielabel zichtbaar moet zijn voor
het publiek. Tot overheidsdiensten of- instellingen behoren onder meer:
ministeries, provinciehuizen, gemeentelijke panden, rechtbanken en
waterschappen.
De huidige status van de werktuigbouwkundige installaties biedt weinig
ruimte voor energiebesparende maatregelen.
Voor het pand aan het Stationsplein 107 is geen energielabel beschikbaar. De
energie-index is eveneens niet bekend.
Verlichting
De verlichting is in de meeste gevallen reeds energiezuinig uitgevoerd middels
HF-T5-verlichting . Daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensoren zijn
niet toegepast.
3.2
Energiebesparende maatregelen
Overzicht energiebesparende maatregelen
-
Daglichtafhankelijke regeling verlichtingsarmaturen;
-
Aanwezigheidsdetectie kantoren en algemene ruimtes;
-
Centrale verlichtingsschakeling gekoppeld aan anti-inbraakinstallatie;
-
Vervangen verlichting algemene ruimten door LED;
-
Vervangen elektrische boiler voor de douches.
Energielabel
Het energielabel is een hulpmiddel om te bepalen welke maatregelen de
gebouweigenaar kan nemen om het gebouwgebonden energiegebruik te
verminderen.
Energiebesparende maatregelen leiden tot lagere energielasten en tot
waardebehoud. Energiebesparing in gebouwen is ook nodig om de Europese
€
€
€
€€
Daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensoren verlichtingsarmaturen
Het gebouw is voorzien van zeer veel glas en heeft daarmee veel
daglichttoetreding. In de bestaande situatie wordt geen daglichtregeling
toegepast. Gezien de grote ramen adviseren wij de armaturen aan zowel de
€
€
€
€€ €
45
gang- als de raamzijde te voorzien van daglichtregeling. Een dergelijk systeem
reduceert het kunstlichtniveau naarmate er meer daglicht binnentreedt.
Het nuttig gebruiken van daglicht zorgt ervoor dat er minder elektra wordt
gebruikt en geeft een besparing op de energiekosten.
De kosten zijn gebaseerd op markconforme kostenkengetallen (prijspeil 2013).
De kosten zijn exclusief:
-
BTW;
-
Subsidies;
-
Bouwkundige kosten en sloopwerkzaamheden;
In de bestaande situatie wordt de verlichting per kantoorvertrek geschakeld
(centrale aan/uit-schakeling). Hierdoor brandt op veel plaatsen in het gebouw
de verlichting, terwijl er geen personen aanwezig zijn. Door de verlichting
te schakelen middels aanwezigheidsdetectie wordt dit voorkomen. De
bewegingsmelders schakelen de verlichting automatisch uit als er geen
personen in de ruimte worden gedetecteerd.
Voor het berekenen van de terugverdientijd zijn de onderstaande
uitgangspunten aangehouden:
Verlichting
Aantal armaturen
Opgenomen el. verm.
Investering
Branduren
Besparing DA-regeling
Elektragebruik
kWh-prijs
Inflatie
Advieskosten
Kosten elektriciteit
€
46
Huidig
1.000
58
0
2.080
0%
120.640 kWh
€ 0,13
3% / jaar
15%
€ 15.683
€
€
€€
DA-regeling en sensors
1.000
58
€ 85.000
1.456
40%
50.669 kWh
€ 0,13
3% / jaar
15%
€ 6.586
De rendabiliteit van daglichtregeling en aanwezigheidsdetectie
Op basis van bovengenoemde uitgangspunten kan rekening worden gehouden
met een terugverdientijd van 9,5 jaar, zoals de bovenstaande grafiek laat zien.
Verlichting centrale hal
De verlichting in de centrale hal is conventioneel uitgevoerd. Het is zinvol deze
te vervangen door LED-verlichting, waardoor het geïnstalleerde vermogen
daalt. Hierdoor ontstaat een besparing op de stroomkosten.
De investering wordt geraamd op circa € 10.000,-. De terugverdientijd zal circa
vijf jaar bedragen.
€
€
€
€€ €
Elektrische boiler
De rendabiliteit van LED-verlichting in de centrale hal
Centrale uitschakeling verlichting
Wij adviseren de verlichtingsschakeling via een contact uit te laten schakelen
via de inbraakinstallatie. Dit voorkomt dat de beveiliging alle ruimtes moet
nalopen om te controleren of de verlichting uitgeschakeld is. Het betreft een
beperkte investering die snel is terugverdiend.
Boiler douches
In de huidige situatie is een boiler voorzien voor de douches van 400 liter. De
boiler is aan vervanging toe. Wij adviseren de boiler te vervangen door een
indirect gestookte boiler aangesloten op het stadsverwarmingssysteem, met
een capaciteit van circa 300 liter.
Voor het berekenen van de terugverdientijd zijn de onderstaande
uitgangspunten aangehouden:
€
€
€
€€
Aantal personen
Taptijd
Tapwater
Tapwater
kJ per dag
Gebruik per dag
Verbruik per jaar
GJ-prijs
kWh-prijs
Inflatie
Advieskosten
Investering
Energiekosten
6
10 min.
420 liter / dag
105.000 liter / jr.
61.740 kJ
17,15 uur
4.288 kWh / jr.
€ 11,50
€ 0,13
3% per jaar
15%
€ 2.000
€ 557,38 per jaar
Indirect gestookte
boiler
6
10 min.
420 liter / dag
105.000 liter / jr.
61.740 kJ
17,15 uur
15,44 GJ / jr.
€ 11,50
€ 0,13
3% per jaar
15%
€ 4.000
€ 177,56 per jaar
e kosten zijn gebaseerd op markconforme kostenkengetallen (prijspeil 2013).
De kosten zijn exclusief:
-
BTW;
-
Subsidies;
-
Bouwkundige kosten en sloopwerkzaamheden;
Op basis van bovengenoemde uitgangspunten kan rekening worden gehouden
met een terugverdientijd van 6 jaar.
Zon-PV
Uit de gebouwscan is gebleken dat het vrij beschikbare dakoppervlak voor
zonnepanelen zeer beperkt is. Om deze reden is zon-PV geen interessante
maatregel voor het pand aan het Stationsplein 107.
€
€
€
€€ €
47
Energielabel
Zoals genoemd is niet duidelijk of er een energielabel is van het gebouw.
Hieronder is een indicatie weergegeven wat het effect is van de verschillende
maatregelen:
-
daglichtafhankelijke regeling
invloed op de energie-index, - 0,03;
-
aanwezigheidssensoren verlichting
invloed op de energie-index, - 0,07;
-
centrale verlichtingsschakel gekoppeld aan anti-inbraakinstallatie
invloed op de energie-index, - 0,00;
-
indirect gestookte boiler
invloed op de energie-index, - 0,01;
Totaal energiebesparing
Het belangrijkste aandeel in energiebesparing voor het pand aan het
Stationsplein 107 wordt gevormd door aanpassing in de verlichting. De
potentiële elektriciteitsbesparing voor dit pand is circa 48.256 kWh. Dit komt
overeen met 173,7 GJ en dat is circa 5% van het totale energieverbruik. Dit
komt goed overeen met de resultaten uit de kentallenstudie.
€
48
€
€
€€
€
€
€
€€ €
4.
Gebouwscan Stadsbouwhuis
In de gebouwscan wordt verduurzaming van de volgende installaties
onderzocht:
-
centrale verwarmingsinstallaties;
-
centrale koelinstallaties;
-
mechanische ventilatie-installaties (luchtbehandelingskasten);
-
regelinstallaties;
-
verlichtingsinstallaties.
4.1
Bestaande situatie
Algemeen
Het pand aan de Langegracht 72 staat op de nominatie om in 2020
afgestoten te worden door de gemeente. Bij de uitwerking van de
energiebesparingsmaatregelen is gekeken naar maatregelen met een relatief
korte terugverdientijd. Ook maatregelen met iets langere terugverdientijd
worden benoemd, mocht er een wijziging in de huisvestingsplannen.
Werktuigbouwkundige installaties
Verwarming
De warmteopwekking van het stadsbouwhuis vindt centraal plaats door
middel van stadsverwarming. Het onderstation is met warmtewisselaar en
verdelers op de begane grond geplaatst.
Wat opvalt is dat niet duidelijk is of het naastgelegen gebouw ook op de zelfde
aansluiting zit en of hier middels tussenmeting een verrekening plaatsvindt.
Uit de revisie gegevens is hiervan niets bekend.
Vanaf het stadsverwarmingssyteem is een leidingtracé (hoogtemperatuur)
aangelegd naar de diverse groepen, waaronder:
-
radiatoren;
-
lokale naverwarming;
-
luchtbehandelingskast groep rood;
-
luchtbehandelingskast groep geel;
-
luchtbehandelingskast groep groen;
-
luchtbehandelingskast groep atrium;
-
luchtbehandelingskast repro.
De warmteafgifte vindt plaats door middel van radiatoren, vloerverwarming
en lokale naverwarming. De radiatoren zijn voorzien van thermostatische
radiatorkranen zodat in de winter per ruimte de temperatuur geregeld kan
worden.
Koeling
De koude-opwekking in het gebouw vindt plaats door van diverse systemen.
Er is een aantal conventionele compressiekoelmachines geplaatst dat
zorgdraagt voor het koelen van de inblaaslucht naar de diverse ruimten
en middels een decentraal leidingnet voor het lokaal nakoelen van de
inblaaslucht.
Tevens zijn meerdere VRF-systemen toegepast die lokaal zorgen voor meer
koeling middels casseunits geplaatst in de plafonds.
De algemene indruk is dat er op basis van klimaatklachten her en der lokale
koelunits zijn geplaatst. Dit kan echter verstoring geven op de overige ruimten,
omdat de gezamenlijke retourtemperatuur wordt beïnvloed door lokale
componenten.
De voorgekoelde inblaaslucht zal de ruimten voorzien van koeling. Individuele
regeling op ruimteniveau is niet mogelijk omdat de lucht centraal wordt
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
49
ingeblazen. Uitzondering hierop vormen de lokale naregelingsystemen en
cassette-units. In ruimten met deze installaties kan wel individueel worden
nageregeld.
Ventilatie
Het gebouw wordt voorzien van ventilatie door middel van
luchtbehandelingskasten (toe- en afvoer). De luchtbehandelingskasten zijn in
verschillende uitvoeringen geplaatst. De volgende luchtbehandelingskasten
zijn geplaatst:
-
luchtbehandelingskast groep rood;
-
luchtbehandelingskast groep geel;
-
luchtbehandelingskast groep groen;
-
luchtbehandelingskast groep atrium;
-
luchtbehandelingskast repro.
Bevochtiging
In de huidige situatie is stoombevochtiging aanwezig in de
luchtbehandelingskasten voor het bevochtigen van de inblaaslucht voor de
wintersituatie. Deze stoombevochtiging is elektrisch gevoed en verbruikt veel
elektrische energie.
Energielabel
Het energielabel is een hulpmiddel om te bepalen welke maatregelen de
gebouweigenaar kan nemen om het gebouwgebonden energiegebruik te
verminderen.
Er zijn geen revisiegegevens, bijbehorende principeschema’s en capaciteiten
beschikbaar van de luchtbehandelingskasten.
Uit het rapport van ETA d.d. 6 mei 2008 kunnen we herleiden dat de
luchtbehandelingskasten zijn voorzien van warmteterugwinning.
Kort geleden is de afvoerkast van het atrium vervangen en voorzien van
twincoil, zodat ook hier sprake is van warmteterugwinning.
Vanaf de luchtbehandelingskasten is een kanalensysteem aangebracht
naar de ruimten, waar de ventilatielucht wordt ingeblazen middels
luchttoevoerroosters.
Het lijkt dat de luchtnaverwarmers in de luchtbehandelingskasten zijn
uitgelegd op een inblaastemperatuur gelijk aan de ruimtetemperatuur, dat er
isotherm wordt ingeblazen en de inblaaslucht nagenoeg geen bijdrage levert
aan de verwarming van het gebouw. Op een aantal plaatsen in het gebouw is
lokale naverwarming aanwezig.
€
50
€
€
€€
Het huidige energielabel van het gebouw is E, de energie-index bedraagt 1.58.
€
€
€
€€ €
4.2
Energiebesparende maatregelen
Overzicht energiebesparende maatregelen
-
Daglichtafhankelijke regeling verlichtingsarmaturen;
-
Aanwezigheidsdetectie kantoren en algemene ruimten;
-
Warmte Koude Opslagsysteem (WKO);
-
Adiabatische bevochtiging.
Daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensoren verlichtingsarmaturen
Het gebouw is voorzien van redelijk veel glas en heeft daarmee
daglichttoetreding. In de bestaande situatie wordt geen daglichtregeling
toegepast. Wij adviseren de armaturen aan raamzijde te voorzien van
daglichtregeling. Deze regelt het kunstlichtniveau terug naarmate er meer
daglicht binnentreedt.
Het nuttig gebruiken van daglicht zorgt ervoor dat er minder elektra wordt
gebruikt en geeft een besparing op de energiekosten.
In de bestaande situatie wordt de verlichting per kantoorvertrek geschakeld
(centraal aan/uit schakeling). Hierdoor brandt op veel plaatsen in het gebouw
de verlichting terwijl er geen personen aanwezig zijn. Door de verlichting
te schakelen middels aanwezigheidsdetectie wordt dit voorkomen. De
bewegingsmelders schakelen de verlichting automatisch uit als er geen
personen in de ruimte worden gedetecteerd.
Bij vervanging van de huidige conventionele verlichting naar hoog frequente
verlichting kunnen bovengenoemde maatregelen worden meegenomen.
Er zijn geen revisiegegevens beschikbaar om tot een concrete berekening te
komen m.b.t. de investering en de terugverdientijd van de toepassing van
genoemde maatregelen.
Gezien onze ervaring met deze maatregelen zien wij dat een besparing van 40-
€
€
€
€€
60% haalbaar is voor de combinatie van maatregelen. De terugverdientijd van
genoemde maatregelen ligt doorgaans op circa 7-10 jaar.
De investering voor plaatsing van armaturen met daglichtafhankelijke regeling
en bewegingssensors worden geraamd op € 160.000,-.
Warmte Koude Opslag (WKO)
De koelinstallatie is een grote energiegebruiker. In deze paragraaf wordt de
mogelijkheid tot de toepassing van een WKO-installatie onderzocht, deze
wordt vergeleken met de toepassing van een conventionele koelinstallatie als
referentie.
Een WKO-installatie is een systeem waarbij de bodem wordt gebruikt om
warmte en/of koude in op te slaan en uit te onttrekken. Kort gezegd betekent
dit dat in de zomer het grondwater wordt gebruikt om een gebouw te koelen.
Het water wordt hierdoor warmer. Dat warme water wordt vervolgens
in de grond opgeslagen. In de winter vindt het omgekeerde plaats. Het
warmere grondwater wordt opgepompt en gebruikt (na opwaardering van
de temperatuur door een warmtepomp) om (een deel van) het gebouw te
verwarmen. Hierbij koelt het af. Dit koelere water wordt vervolgens weer
teruggevoerd in de bodem waarnaar het in de zomer weer gebruikt kan
worden om te koelen.
Een WKO-systeem is een duurzaam energiesysteem. Er is alleen elektrische
energie nodig voor de pompen welke zorgdragen voor de distributie van
het water. Als de elektrische energie die nodig is duurzaam wordt opgewekt
(groene stroom) is een WKO-systeem met een warmtepomp een volledige
duurzaam systeem. Er worden dan geen fossiele brandstoffen gebruikt.
Voor het onttrekken en infiltreren van grondwater is een vergunning vereist
van de provincie. De onttrokken en geïnfiltreerde hoeveelheid water en
energie moet namelijk in balans zijn om negatieve beïnvloeding van het
bodemsysteem te voorkomen. De energievraag van het stadhuis is niet in
€
€
€
€€ €
51
balans. Dat wil zeggen er is veel meer warmte nodig dan koude. Om toch
tot een balanssituatie te komen wordt geadviseerd de WKO-installatie te
dimensioneren op de kleinste energievraag. In dit geval de koude.
besparing op het energiegebruik, de terugverdientijd van de WKO-installatie
en het energielabel.
Het huidige verwarmingssysteem in het gebouw is ontworpen en
gedimensioneerd als een hoog temperatuursysteem. Dit afgiftesysteem is
niet geschikt voor verwarming middels een WKO-installatie. Toch zien wij wel
mogelijkheden voor toepassing van een WKO-installatie.
Voor zowel de verwarming als de koeling zullen aanpassingen moeten worden
gedaan in de bestaande installatie. Dit betekend dat zowel de verwarmings-,
als de koelbatterij in de luchtbehandelingskasten moeten worden vervangen.
Nader overleg met de leverancier is noodzakelijk om haalbaarheid te toetsen.
MJOP
Gedurende dit onderzoek hebben wij geen meer-jaren onderhoudsplanning
mogen ontvangen. Het is dan ook niet duidelijk wanneer vervangingen
gepland staan.
Schema werking WKO-systeem
Een WKO-installatie kenmerkt zich door een laag temperatuur
verwarmingssysteem en een hoog temperatuur koelingssysteem. In de
huidige situatie sluit de gedimensioneerde koelinstallatie niet goed aan
bij het ontwerp van een WKO-installatie. Leidingen en koelbatterijen in de
luchtbehandelingskasten kunnen niet worden gebruikt omdat deze een
temperatuurtraject hebben van 6-12⁰C terwijl in het geval van een WKOinstallatie dit 12-18⁰C moet zijn. De huidige lokale casset-units zijn niet
geschikt om aan te sluiten op een WKO-installatie. Daar niet duidelijk is wat
de behoefte of noodzaak is om op ruimteniveau de installaties te vervangen/
aan te passen, wordt de WKO-installatie in dit onderzoek specifiek onderzocht
voor de luchtbehandeling en worden aanpassingen op ruimteniveau niet
meegenomen. Mocht dit wel wenselijk zijn zal dit positief werken in relatie tot
€
52
€
€
€€
Bij het vervangen van bijvoorbeeld de luchtbehandelingskasten kan
bijvoorbeeld hoogwaardige warmteterugwinning worden toegepast waardoor
de vermogensvraag omlaag gaat. Tevens kunnen de luchtbehandelingskasten
direct voorzien worden van een laag temperatuur verwarmingsbatterij en een
hoge temperatuur koelbatterij. Dit maakt de meerinvestering van een WKOinstallatie lager en zal de terugverdientijd verkorten. Omdat deze gegevens
ons ontbreken is hier in dit onderzoek geen rekening gehouden.
Atrium
Tijdens inventarisatie bleek dat het erg warm was in het atrium. Dit is een
veelvoorkomend probleem. Indien de vloerverwarming in het atrium in
de zomer wordt gebruikt als vloerkoeling en hoog in het atrium voldoende
luchtafzuiging plaats vindt, zal het binnenklimaat veraangenamen. Op dit
moment zijn diverse spuiventilatieluiken hoog in het atrium dichtgeschroefd,
€
€
€
€€ €
waardoor spuiventilatie niet meer mogelijk is tenzij dit gebeurd met de
rookluiken. Op dit moment gebeurd dit niet. De onttrokken warmte uit het
atrium zou tevens gebruikt kunnen worden in combinatie met de WKOinstallatie, aangezien dit geschikt is om de warme bron te laden.
Eigenschappen beoogd WKO-systeem
Voor het berekenen van de terugverdientijd zijn de uitgangspunten in de tabel
hiernaast aangehouden.
Vanuit de berekening conform bovengenoemde uitgangspunten volgt een
brondoublet met een capaciteit van circa 65 m3/h.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
53
Conventioneel
Verwarmingsvermogen 440
Koelvermogen
520
Investering
€ 100.000
Warmte
418
Koude
312
Elektragebruik
104.000
GJ-gebruik
1.505
Energiebesparing
GJ-prijs
€ 11,50
kWh-prijs
€ 0,13
Inflatie
3%
Advieskosten
10%
Beheer en onderhoud € 2.000
Energiekosten
€ 49.500
Kosten
€ 56.650
Terugverdientijd
WKO
440
520
€ 530.000
418
312
126.114
0
1.426
€ 11,50
€ 0,13
3%
10%
€ 8.000
€ 18.500
€ 29.150
13
kW
kW
Euro
MWh
MWh
kWh
GJ
GJ
per GJ
per kWh
per jaar
per jaar
per jaar
per jaar
jaar
De kosten zijn gebaseerd op markconforme kostenkengetallen, prijspeil 2013.
De kosten zijn exclusief:
-
BTW;
-
Subsidies;
-
Bouwkundige kosten en sloopwerkzaamheden;
In de berekening is meegenomen dat een deel van de huidige koelinstallatie
ook zal moeten worden vervangen tijdens een natuurlijk vervangingsmoment.
Gezien het ontbreken van een MJOP kan dit echter niet met zekerheid worden
gezegd.
€
54
€
€
€€
Rendabiliteit WKO-systeem Stadsbouwhuis
Op basis van bovengenoemde uitgangspunten kan rekening worden gehouden
met een terugverdientijd van 13 jaar.
Indien de optie WKO past binnen de gemeentelijke doelstellingen en nadere
uitwerking gewenst is, dient eerst een bodemverkennend onderzoek en een
verdergaand haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd te worden.
De eerste inventarisatie toont aan dat WKO mogelijk een rendabele
investering is.
Adiabatische bevochtiging
In de huidige situatie is stoombevochtiging aanwezig in de
luchtbehandelingskasten voor het bevochtigen van de inblaaslucht voor de
wintersituatie. Deze stoombevochtiging is deels elektrisch en verbruikt veel
energie.
Een energiezuinig alternatief is adiabatische bevochtiging.
Bij stoombevochtiging zal de lucht niet afkoelen, maar bij
€
€
€
€€ €
koudwaterbevochtiging wel. Het grote verschil tussen de 2 manieren van
bevochtigen is het adiabatisch koeleffect. Deze afkoeling zal moeten worden
gecompenseerd om de gewenste inblaastemperatuur te realiseren. Dit kost
verwarmingsenergie.
In de huidige situatie zijn de luchtbehandelingskasten hier niet op uitgelegd.
Er zit onvoldoende verwarmingscapaciteit in de batterijen en doordat de
installaties op het dak zijn geplaatst is het plaatsen van een extra batterij niet
zomaar mogelijk.
Wij zijn dan ook van mening dat deze optie alleen interessant is bij vervanging
van de luchtbehandelingskasten.
Het heeft de voorkeur om dit systeem toe te passen in combinatie met
regeneratieve warmtewielen (vochtterugwinnend), mogelijk kan dit in de
toekomst bij vervanging van de luchtbehandelingskasten worden gerealiseerd
(afhankelijk per situatie).
Capaciteit
Opgenomen el. verm.
Investering
Intern warmteoverschot
Elektragebruik
GJ-gebruik
Energiebesparing
GJ-prijs
kWh prijs
Inflatie
Beheer en onderhoud
Energiekosten
Terugverdientijd
Stoom
360
270
162.000
0
€ 11,50
€ 0,13
3%
€ 2.000
€ 23.060
Adiabatisch
360
3,84
€ 110.000
25%
2.304
437
140
€ 11,50
€ 0,13
3%
€ 1.100
€ 6.429,62
7
l/h
kW
kWh per jaar
GJ per jaar
GJ per jaar
per GJ
per kWh
per jaar
per jaar
per jaar
jaar
De bestaande stoombevochtigers kunnen worden vervangen door
adiabatische bevochtigers welke worden voorzien van een centrale
waterbehandelingsinstallatie (ontharder, omgekeerde osmose, hoge druk
pompen).
Aandachtspunt bij adiabatische bevochtiging is legionellabeheersing, dit zal
echter tijdens de ontwerpfase worden meegenomen en worden geïntegreerd
in het eventueel bestaande legionellabeheersplan.
Voor het berekenen van de terugverdientijd zijn de onderstaande
uitgangspunten aangehouden:
Op basis van bovengenoemde uitgangspunten kan rekening worden gehouden
met een terugverdientijd van circa 7 jaar.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
55
Energielabel
Onder 2.2 is omschreven dat het bestaande energielabel is berekend en
afgemeld op een E label, energie-index 1,58.
-
daglichtafhankelijke regeling
invloed op de energie-index, - 0,03;
-
aanwezigheidssensoren verlichting
invloed op de energie-index, - 0,05;
-
warmte koude opslag
invloed op de energie-index, - 0,1;
-
adiabatische bevochtiging
invloed op de energie-index, - 0,02;
De energie-index zal met deze maatregelen uitkomen op circa 1.38,
overeenkomstig een D label.
Totaal energiebesparing
Met aanpassingen in de verlichting kan een besparing van circa 7% op het
totale energieverbruik gerealiseerd worden. Aanvullend hierop kan 1.426 GJ
worden bespaard bij toepassing van een WKO-systeem. Dit komt overeen
met 12% van het huidige energieverbruik. De energiebesparing als gevolg van
toepassing van adiabatische bevochtiging is met 140 GJ circa 2%.
Met de voorgestelde maatregelen kan voor het stadsbouwhuis een totale
energiebesparing van circa 20% worden bereikt.
€
56
€
€
€€
€
€
€
€€ €
5.
Gebouwscan Stadhuis
In de gebouwscan wordt verduurzaming van de volgende installaties
onderzocht:
-
centrale verwarmingsinstallaties;
-
centrale koelinstallaties;
-
mechanische ventilatie-installaties (luchtbehandelingskasten);
-
regelinstallaties;
-
verlichtingsinstallaties.
5.1 Bestaande situatie
Verwarming
De warmteopwekking van het stadhuis vindt centraal plaats door middel
van centrale verwarmingsketels welke op de 6e verdieping zijn geplaatst.
De ketels zijn van bouwjaar 1996. 1 ketels is in VR-uitvoering en 2 ketels zijn
in HR-uitvoering. De afgifte van de warmte geschiedt middels radiatoren,
convectoren en beperkt vloerverwarming. De verwarmingsinstallaties
in het atrium, vloerverwarming en glaskapverwarming, zijn uitgevoerd
als laagtemperatuurverwarming. De overige verwarmingsinstallaties zijn
uitgevoerd als hoge-temperatuurverwarming.
Vanaf de centrale verwarmingsketels op de 6e verdieping is een leidingtracé
(hoge-temperatuur) aangelegd naar de diverse groepen:
-
luchtbehandelingskast 2 (kantoren);
-
glaskapverwarming;
-
luchtbehandelingskast 1 (atrium);
-
onderstation kelder met o.a. vloerverwarming atrium en receptie;
-
onderstation “ventilatiezolder” Breestraat:
-
luchtbehandelingskast 3 (kantoren B&W);
-
luchtbehandelingskast 4 (raadzaal);
-
luchtbehandelingskast 5 (trouwzaal);
-
luchtbehandelingskast 6 (kantoren);
-
luchtbehandelingskast 7 (grand café);
-
luchtbehandelingskast 8 (kantoren).
De groepen op de verdelers zijn voorzien van een stooklijn.
De luchtnaverwarmers in de luchtbehandelingskasten zijn uitgelegd op
22⁰C uittrede temperatuur, dit betekend dat er nagenoeg isotherm wordt
ingeblazen en de inblaaslucht nagenoeg geen bijdrage levert aan de
verwarming van het gebouw.
De warmteafgifte vindt plaats door middel van radiatoren en
vloerverwarming. De radiatoren zijn voorzien van thermostatische
radiatorkranen zodat in de winter per ruimte de temperatuur geregeld kan
worden.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
57
Koeling
De koude-opwekking in het gebouw vindt plaats door middel van grondwater.
Vanuit een bestaande bron wordt grondwater (circa 10 a 11°C) opgepompt,
via een warmtewisselaar wordt koude onttrokken en het opgewarmde
grondwater wordt via het riool geloosd. Het koelingsprincipe is vergelijkbaar
met koeling vanuit een warmte koude opslagsysteem met dien verstande dat
het opgewarmde water wordt geloosd in plaats van wordt opgeslagen in de
bodem en wordt gebruikt in het stookseizoen.
Middels verdelers en een leidingennet wordt de onttrokken koude
getransporteerd naar de koelbatterijen in de luchtbehandelingskasten. De
voorgekoelde inblaaslucht zal de ruimten voorzien van koeling. Individuele
regeling op ruimteniveau is niet mogelijk daar de lucht centraal wordt
ingeblazen. Tijdens het bezoek ter plaatse werd gemeld een alternatief moet
worden bedacht voor het opwekken van koude omdat de bestaande bron niet
goed meer functioneert.
Ventilatie
Het gebouw wordt voorzien van ventilatie door middel van
luchtbehandelingskasten (toe- en afvoer). De luchtbehandelingskasten zijn
in verschillende uitvoeringen geplaatst, waarbij door de onderlinge afstand
tussen de toe- en afvoerkast vaak geen warmteterugwinning is toegepast. De
volgende luchtbehandelingskasten zijn geplaatst:
-
luchtbehandelingskast 1 (atrium);
-
luchtbehandelingskast 2 (kantoren);
-
luchtbehandelingskast 3 (kantoren B&W);
-
luchtbehandelingskast 4 (raadzaal);
-
luchtbehandelingskast 5 (trouwzaal);
-
luchtbehandelingskast 6 (kantoren);
-
luchtbehandelingskast 7 (grand café);
-
luchtbehandelingskast 8 (kantoren).
€
58
€
€
€€
De luchtbehandelingskasten (toevoer) zijn grotendeels als volgt opgebouwd:
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Motor bediend kleppenregister;
Demper;
Filtersectie;
Warmteterugwinning in een aantal gevallen;
Naverwarmer;
Koelbatterij;
Ventilator;
Bevochtiging;
Demper.
Hieronder een overzicht van de luchtbehandelingskasten en de bijbehorende
capaciteiten:
Vanaf de luchtbehandelingskasten is een kanalensysteem aangebracht
naar de ruimten, waar de ventilatielucht wordt ingeblazen middels
luchttoevoerroosters.
€
€
€
€€ €
De luchtnaverwarmers in de luchtbehandelingskasten zijn uitgelegd op
22⁰C uittrede temperatuur, dit betekend dat er nagenoeg isotherm wordt
ingeblazen en de inblaaslucht nagenoeg geen bijdrage levert aan de
verwarming van het gebouw.
Bevochtiging
De luchtbehandelingskasten zijn voorzien van bevochtiging. Er zijn 2
verschillende systemen toegepast. De luchtbehandelingskasten van de
kantoren B&W en de raadzaal zijn voorzien van elektrische (stoom)bevochting.
De overige luchtbehandelingskasten worden middels gasgestookte
stoomketels voorzien van bevochting. Deze 2 gasgestookte stoomketels staan
centraal opgesteld en transporten met lange leidingen de stoom naar de
diverse luchtbehandelingskasten.
5.2 Energiebesparende maatregelen
Overzicht energiebesparende maatregelen
-
Daglichtafhankelijke regeling verlichtingsarmaturen;
-
Aanwezigheidsdetectie kantoren en algemene ruimten;
-
Warmte Koude Opslagsysteem (WKO);
-
Adiabatische bevochtiging.
Daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensoren verlichtingsarmaturen
Het gebouw is voorzien van redelijk veel glas en heeft daarmee
daglichttoetreding. In de bestaande situatie wordt geen daglichtregeling
toegepast. Wij adviseren de armaturen aan raamzijde te voorzien van
daglichtregeling. Deze regelt het kunstlichtniveau terug naarmate er meer
daglicht binnentreedt.
Een van de gasgestookte stoomketels is defect en zal of moeten worden
vervangen of er zal voor een alternatief moeten worden gekozen.
Het nuttig gebruiken van daglicht zorgt ervoor dat er minder elektra wordt
gebruikt en geeft een besparing op de energiekosten.
Energielabel
Het energielabel is een hulpmiddel om te bepalen welke maatregelen de
gebouweigenaar kan nemen om het gebouwgebonden energiegebruik te
verminderen.
In de bestaande situatie wordt de verlichting per kantoorvertrek geschakeld
(centraal aan/uit schakeling). Hierdoor brandt op veel plaatsen in het gebouw
de verlichting terwijl er geen personen aanwezig zijn. Door de verlichting
te schakelen middels aanwezigheidsdetectie wordt dit voorkomen. De
bewegingsmelders schakelen de verlichting automatisch uit als er geen
personen in de ruimte worden gedetecteerd.
Het is niet duidelijk of er van het gebouw een energielabel is gemaakt en wat
de energie-index bedraagt.
Bij vervanging van de huidige conventionele verlichting naar hoog frequente
verlichting kunnen bovengenoemde maatregelen worden meegenomen.
Er zijn geen revisiegegevens beschikbaar om tot een concrete berekening te
komen m.b.t. de investering en de terugverdientijd van de toepassing van
genoemde maatregelen.
Gezien onze ervaring met deze maatregelen zien wij dat een besparing
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
59
van 40-60% op verlichting haalbaar is. De terugverdientijd van genoemde
maatregelen ligt doorgaans op circa 7-10 jaar.
Als we het onderzoek van Synorga als referentie hanteren, zal gedacht moeten
worden aan een investering in de order van circa € 250.000,=
Warmte Koude Opslag (WKO)
Tijdens de inventarisatie is aangegeven dat de huidige koudeopwekking niet
goed functioneert. Hiervoor zal een alternatieve installatie moeten worden
aangebracht.
In deze paragraaf wordt de mogelijkheid tot de toepassing van een WKOinstallatie onderzocht, deze wordt vergeleken met de toepassing van een
conventionele koelinstallatie als referentie.
Voor het onttrekken en infiltreren van grondwater is een vergunning vereist
van de provincie. De onttrokken en geinfiltreerde hoeveelheid water en
energie moet namelijk in balans zijn om negatieve beinvloeding van het
bodemsysteem te voorkomen. De energievraag van het stadhuis is niet in
balans. Dat wil zeggen er is veel meer warmte nodig dan koude. Om toch
tot een balanssituatie te komen wordt geadviseerd de WKO-installatie te
dimensioneren op de kleinste energievraag. In dit geval de koude.
Een WKO-installatie kenmerkt zich door een laag temperatuur
verwarmingssysteem en een hoog temperatuur koelingssysteem. In de
huidige situatie sluit de gedimensioneerde koelinstallatie goed aan bij
het ontwerp van een WKO-installatie. Leidingen en koelbatterijen in de
luchtbehandelingskasten kunnen worden hergebruikt.
In het geval van het verwarmingssysteem is dit anders. Het huidige
verwarmingssysteem in het gebouw is ontworpen en gedimensioneerd als een
hoog temperatuursysteem. Dit afgiftesysteem is niet geschikt voor verwarming
middels een WKO-installatie. Toch zien wij wel mogelijkheden voor toepassing
van een WKO-installatie.
€
60
€
€
€€
Door bij toepassing van een WKO-installatie een nieuwe verwarmingsgroep
(laag temperatuur) aan te brengen naar de verdeler van de ventilatiezolder en
de verwarmingsbatterijen in de luchtbehandelingskasten te vervangen voor
een lage-temperatuursbatterij is het mogelijk om gedurende de wintersituatie
ook bij lage buitentemperaturen de warmtepomp in te zetten. Gecombineerd
met de vloerverwarmingsgroepen van de receptie en het atrium en de
glaskapverwarming is er voldoende laagtemperatuurverwarming aanwezig om
de WKO-installatie in balans te laten functioneren.
Door de bestaande cv-ketels als back-up en voor de piekvraag te behouden
ontstaat een duurzame en bedrijfszekere oplossing.
MJOP
Gedurende dit onderzoek hebben we geen meer jaren onderhoudsplanning
mogen ontvangen. Het is dan ook niet duidelijk wanneer vervangingen
gepland staan.
Bij het vervangen van bijvoorbeeld de luchtbehandelingskasten kan
bijvoorbeeld warmteterugwinning worden toegepast, eventueel in de vorm
van twincoil indien de toe-en afvoerkast niet bij of op elkaar staan. Tevens
kunnen de luchtbehandelingskasten direct voorzien worden van een laag
temperatuur verwarmingsbatterij. Dit maakt de meerinvestering van een
WKO-installatie lager en zal de terugverdientijd verkorten. Omdat deze
gegevens ons ontbreken is hier in dit onderzoek geen rekening gehouden.
Atrium
Tijdens inventarisatie bleek dat het erg warm was in het atrium. Dit is een
veelvoorkomend probleem. Indien de vloerverwarming in het atrium in
de zomer wordt gebruikt als vloerkoeling en hoog in het atrium voldoende
luchtafzuiging plaats vindt, zal het binnenklimaat veraangenamen. De
onttrokken warmte uit het atrium zou tevens gebruikt kunnen worden in
combinatie met de WKO-installatie. Daar deze klimaatklachten buiten onze
scope vallen, wordt dit niet verder uitgewerkt.
€
€
€
€€ €
Voor het berekenen van de terugverdientijd zijn de uitgangspunten in de tabel
hiernaast aangehouden.
Vanuit de berekening conform bovengenoemde uitgangspunten volgt een
brondoublet met een capaciteit van circa 65 m3/h.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
61
Conventioneel
Verwarmingsvermogen 469
Koelvermogen
439
Investering
€ 150.000
Warmte
469
Koude
351
Elektragebruik
140.480
Gasgebruik
56.531
Energiebesparing
m3-prijs
€ 0,55
kWh-prijs
€ 0,13
Inflatie
3%
Advieskosten
10%
Beheer en onderhoud € 3.000
Energiekosten
€ 49.500
Kosten
€ 57.750
Terugverdientijd
WKO
469
439
€ 525.000
469
351
142.687
0
1.970
€ 0,55
€ 0,13
3%
10%
€ 8.000
€ 18.500
€ 29.150
11
kW
kW
Euro
MWh
MWh
kWh
m3
GJ
per GJ
per kWh
per jaar
per jaar
per jaar
per jaar
jaar
De kosten zijn gebaseerd op markconforme kostenkengetallen, prijspeil 2013.
De kosten zijn exclusief:
-
BTW;
-
Subsidies;
-
Bouwkundige kosten en sloopwerkzaamheden;
€
62
€
€
€€
Op basis van bovengenoemde uitgangspunten kan rekening worden gehouden
met een terugverdientijd van 11 jaar.
Indien de optie WKO past binnen de gemeentelijke doelstellingen en nadere
uitwerking gewenst is, dient eerst een bodemverkennend onderzoek en een
verdergaand haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd te worden.
De eerste inventarisatie toont aan dat WKO mogelijk een rendabele
investering is.
Adiabatische bevochtiging
In de huidige situatie is stoombevochtiging aanwezig in de
luchtbehandelingskasten voor het bevochtigen van de inblaaslucht voor
de wintersituatie. Deze stoombevochtiging is deels elektrisch en deels
gasgestookt en verbruikt veel energie door enerzijds elektra, anderzijds door
de lange stoomleidingen met veel warmteverlies.
Een energiezuinig alternatief is adiabatische bevochtiging. Bij
stoombevochtiging zal de lucht niet afkoelen, maar bij koudwaterbevochtiging
wel. Het grote verschil tussen de 2 manieren van bevochtigen is het
adiabatisch koeleffect. Deze afkoeling zal moeten worden gecompenseerd om
de gewenste inblaastemperatuur te realiseren. Dit kost verwarmingsenergie.
€
€
€
€€ €
In de huidige situatie zijn de luchtbehandelingskasten hier niet op uitgelegd.
Er zit onvoldoende verwarmingscapaciteit in de batterijen
Echter indien een WKO-installatie wordt toegepast zal naast het hoog
temperatuur leidingnet een laag temperatuur leidingnet worden aangebracht
zodat de warmtepompen de lucht kunnen verwarmen. Omdat het huidige
hoog temperatuur leidingnet gehandhaafd blijft kunnen deze worden
toegepast voor nieuw te plaatsen naverwarmers om het adiabatisch koeleffect
te compenseren tot de gewenste inblaastemperatuur.
Het heeft de voorkeur om dit systeem toe te passen in combinatie met
regeneratieve warmtewielen (vochtterugwinnend), mogelijk kan dit in de
toekomst bij vervanging van de luchtbehandelingskasten worden gerealiseerd
(afhankelijk per situatie).
De bestaande stoombevochtigers kunnen worden vervangen door
adiabatische bevochtigers welke worden voorzien van een centrale
waterbehandelingsinstallatie (ontharder, omgekeerde osmose, hoge druk
pompen).
Capaciteit
Opgenomen el. verm.
Investering
Vollasturen
Intern warmteoverschot
Elektragebruik
Gasgebruik
Energiebesparing
Gasprijs
kWh prijs
Inflatie
Beheer en onderhoud
Energiekosten
Stoom
60
45
600
27.000
0
€ 0,55
€ 0,13
3%
€ 2.000
€ 5.510
Adiabatisch
60
0,64
€ 15.000
600
25%
384
2.439
12
€ 0,55
€ 0,13
3%
€ 1.100
€ 2.491,14
l/h
kW
kWh per jaar
m3 per jaar
GJ per jaar
per GJ
per kWh
per jaar
per jaar
per jaar
Aandachtspunt bij adiabatische bevochtiging is legionellabeheersing, dit zal
echter tijdens de ontwerpfase worden meegenomen en worden geïntegreerd
in het eventueel bestaande legionellabeheersplan.
Hieronder wordt onderscheid gemaakt tussen de vervanging van de
elektrische stoombevochtigers en de gasgestookte bevochtiger, waarbij
uitgangspunt is dat 1 defecte gasgestookte bevochtiger vervangen dient te
worden.
Adiabatisch versus elektrische stoombevochtigers
Voor het berekenen van de terugverdientijd zijn de onderstaande
uitgangspunten aangehouden.
€
€
€
€€
Op basis van bovengenoemde uitgangspunten kan rekening worden gehouden
met een terugverdientijd van circa 5,5 jaar.
€
€
€
€€ €
63
Adiabatisch versus gasgestookte stoombevochtigers
Voor het berekenen van de terugverdientijd zijn de onderstaande
uitgangspunten aangehouden:
Capaciteit
Opgenomen el. verm.
Warmteverlies
Investering
Vollasturen
Intern warmteoverschot
Elektragebruik
Gasgebruik
Energiebesparing
Gasprijs
kWh prijs
Inflatie
Beheer en onderhoud
Energiekosten
€
64
€
Gasgestookt
425
32
40%
€ 50.000
600
0
26.880
€ 0,55
€ 0,13
3%
€ 5.000
€ 19.784
€
€€
Adiabatisch
425
5,00
€ 120.000
600
25%
3.000
17.273
322
€ 0,55
€ 0,13
3%
€ 2.200
€ 12.090,28
l/h
m3 / h
kWh per jaar
m3 per jaar
GJ per jaar
per GJ
per kWh
per jaar
per jaar
per jaar
Op basis van bovengenoemde uitgangspunten kan rekening worden gehouden
met een terugverdientijd van circa 9 jaar.
Vanuit het oogpunt van energiebesparing is met de vervanging van
gasgestookte stoombevochtigers een grotere winst te behalen dan met de
vervanging van elektrische stoombevochtigers.
€
€
€
€€ €
Energielabel
Zoals genoemd is niet duidelijk of er een energielabel is van het gebouw.
Hieronder is een indicatie weergegeven wat het effect is van de verschillende
maatregelen:
-
daglichtafhankelijke regeling
invloed op de energie-index, - 0,03;
-
aanwezigheidssensoren verlichting
invloed op de energie-index, - 0,05;
-
warmte koude opslag
invloed op de energie-index, - 0,1;
-
adiabatische bevochtiging
invloed op de energie-index, - 0,03;
Totaal energiebesparing
Met aanpassingen in de verlichting kan een besparing van circa 9% op het
totale energieverbruik gerealiseerd worden. Aanvullend hierop kan 1.970 GJ
worden bespaard bij toepassing van een WKO-systeem. Dit komt overeen met
circa 15% van het huidige energieverbruik. De energiebesparing als gevolg van
toepassing van adiabatische bevochtiging is met 322 GJ circa 4%.
Met de voorgestelde maatregelen kan voor het stadhuis een totale
energiebesparing van circa 25-30% worden bereikt.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
65
€
66
€
€
€€
€
€
€
€€ €
6.
Vervolg
6.1 Besparingsmaatregelen en huisvestingsplan
Op basis van de kentallenstudie is een globaal beeld verkregen van het
totale besparingspotentieel en het besparingspotentieel per pand. Hieraan
gekoppeld zijn voor maatregelen die over een groot aantal gebouwen kunnen
worden uitgevoerd investeringsramingen gegeven. Het gaat hierbij om
maatregelen op gebied van verlichting en energie-opwekking met zon-PV.
De gebouwscans laten zien dat de kentallenstudie voor deze maatregelen
een goede indicatie geeft. Voor gebouw-specifieke maatregelen op gebied
van werktuigbouwkundige installaties is de gebouwscan essentieel om het
daadwerkelijke besparingspotentieel en de bijbehorende business case scherp
te krijgen. Het is daarom belangrijk de panden die uit de kentallenstudie naar
voren komen als meest interessant voor energiebesparingsmaatregelen aan
een andere gebouwscan te onderwerpen. De panden aan de Boisotkade 2a en
Admiraal Banckertweg 15 komen hiervoor het sterkst in aanmerking.
Een belangrijke overweging in de keuze voor energiebesparingsmaatregelen
is het huisvestingsplan van het betreffende pand. De terugverdientijd van
investeringsmaatregelen kan in een aantal gevallen langer zijn dan de
huisvestingstermijn, hetgeen een reden kan zijn een maatregel niet door te
voeren.
6.2 Planning
In het schema op de volgende pagina is de planning weergegeven om
te komen tot uitvoering van energiebesparingsmaatregelen voor het
gemeentelijke vastgoed. De fasen 2 en 3 en een deel van fase 4 zijn in
deze rapportage uitgevoerd. De panden die verder in aanmerking komen
voor gebouwscans kunnen naar aanleiding van kentallenstudie worden
geselecteerd. Op basis van de business cases die naar voren komen uit de
gebouwscans kan een marktconsultatieronde worden gedaan (fase 5). Op
basis hiervan kunnen definitieve business cases worden opgesteld (fase 6).
Parallel aan fase 5 en 6 kan de organisatiestructuur voor uitvoering van de
energiebesparingsmaatregelen worden uitgewerkt. In hoofdstuk 5 wordt hier
€
€
€
€€
verder op ingegaan. Hierna kan begonnen worden met de uitvoering (fase 8).
Het tijdsschema behorend bij de verschillende resterende fasen kan er
ongeveer als volgt uitzien.
Fase
Fase 4
Fase 5
Fase 6
Fase 7
Periode
oktober - december 2013
december 2013
januari 2014
februari 2014 - mei 2014
Uitvoeringsschema energiebesparing gemeentelijk vastgoed Leiden
€
€
€
€€ €
67
€
68
€
€
€€
€
€
€
€€ €
7.
Organisatie uitrol energiebesparing
7.1 Organisatie
Voor de uitvoering van de energiebesparingsmaatregelen zijn meerdere
scenario’s denkbaar. De gemeente kan zelf investeren, maar dit ook
uitbesteden aan een energieservicebedrijf. Op die manier kunnen financieel
aantrekkelijke investeringen gedaan worden op risico van een externe partij.
Deze partij wordt afgerekend op de daadwerkelijk bereikte energiebesparing.
Op basis van de hoogte van de investering kan een keuze gemaakt worden
voor het meest wenselijke uitvoeringsscenario.
7.2 Samenwerking lokale initiatieven
Bij de uitrol van besparingsmaatregelen kan het strategisch interessant
de samenwerking zoeken met lokale partijen. Eén van deze partijen is
EnergiekLeiden.
Donderdag 10 oktober 2013 heeft de gemeenteraad een motie aangenomen,
waarin het college wordt opgeroepen binnen een jaar een Green Deal af te
sluiten met zoveel mogelijk relevante partijen in de stad. In een energiebrede
aanpak spelen ook de gemeentelijke gebouwen een belangrijke rol.
EnergiekLeiden kan een rol spelen bij het adviseren over verdere besparing
binnen het gemeentelijk vastgoed, eventueel ook via eigen opwekking en het
coördineren van coöperatieve financiering van gemeentelijke zonprojecten.
Het betrekken van een partij als EnergiekLeiden bij de uitrol van de
energiebesparingsmaatregelen heeft een aantal belangrijke voordelen. De
lokale partij kan haar netwerk aanspreken bij de uitvoering en zo de lokale
economie helpen stimuleren. Tevens kan het lokale initiatief zorgdragen voor
communicatie naar de burgers, waarmee de bewustwording gestimuleerd
wordt. Zo kunnen de energiebesparende maatregelen van de gemeente
Leiden een belangrijke spinoff-werking hebben richting burgers.
€
€
€
€€
EnergiekLeiden
EnergiekLeiden is een door burgers opgerichte stichting met als doel het
bevorderen van duurzame energieopwekking en besparing in de Leidse
regio. EnergiekLeiden doet dit door het opzetten van projecten, verbinden
van de juiste partijen en het vergaren en verspreiden van kennis. Zij heeft
samenwerkingsverbanden met lokale leveranciers, installateurs, adviseurs,
woningcorporatie Portaal en de Rabobank LLO. Als lokaal initiatief heeft
EnergiekLeiden de kennis van lokale wensen, feeling met de inwoners en
zicht op de organisaties die graag aan de slag willen. Daarnaast is zij goed
op de hoogte van landelijke regelgeving.
Op dit moment is EnergiekLeiden actief op de volgende projecten:
• Zonnepanelenaanbieding voor geheel Leiden inclusief wijkgerichte
acties gericht op de combinatie van zonnepanelen en besparende
maatregelen. Vb: zonnepanelen- en spouwmuurisolatie-aanbieding
voor de Merenwijk;
• Het Energieloket verspreidt kennis over besparing en duurzame
opwekking en verwijst door. VB: energieloket voor MKB voert
energiescans uit en adviseert over naleving milieueisen
• Coöperatieve financiering van zonnecentrales. vb Zonnecentrale op
het dak van de Nieuwe Energie gefinancierd door omwonenden
• Verlagen kosten energierekening huishoudens. Vb: actie gericht
op lage inkomens om de energierekening te verlagen door
meerkanalenaanpak gericht op energiebesparing in de woning
(isolerende maatregelen en gedrag) en overstapservice.
Belangrijker nog dan de technische en praktische kennis over besparing,
waarvoor EnergiekLeiden samenwerkt met partijen als Greenspread, is de
rol die EnergiekLeiden kan spelen om de investering door de Gemeente
in haar eigen gebouwen te gebruiken om anderen te betrekken en te
inspireren. Goed voorbeeld door de gemeente kan tot actie leiden bij
andere organisaties en huishoudens door overdragen van kennis en best
practises via gezamenlijke projecten.
€
€
€
€€ €
69
€
70
€
€
€€
€
€
€
€€ €
8.Conclusies
Uit de uitgevoerde kentallenstudie voor tien gemeentelijke panden komt
naar voren dat maatregelen op gebied van verlichting voor alle panden een
interessante besparing tot gevolg hebben. Plaatsing van armaturen met
daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensors in negen van de tien
panden (uitgezonderd Tweelingstraat 4) leiden tot een gemiddelde besparing
van circa 7%. De totale besparing is circa 3.800 GJ. De investering wordt
geraamd op € 1.050.000.
Van een drietal panden, te weten het pand aan het Stationsplein 107, het
stadsbouwhuis en het stadhuis, is een gebouwscan uitgevoerd.
Voor het Stationsplein zijn de maatregelen, die naast aanpassingen op gebied
van verlichting, met goede terugverdientijd kunnen worden toegepast,
beperkt. Gezien de huisvestingsplannen waarbij dit pand op de nominatie
staat om in 2020 afgestoten te worden, zijn maatregelen met een lange
terugverdientijd niet geadviseerd.
Vier panden bieden goede mogelijkheden voor plaatsing van
zonnestroominstallaties. Het gaat hierbij om de panden Boisotkade
2a, Admiraal Banckertweg 15, Kenauweg 3 en Le Pooleweg 6.
Zonnestroominstallaties kunnen het energieverbruik van deze panden
gemiddeld met zo’n 20% verminderen. Met de installatie van deze zon-PV
installaties gaat een investering van circa € 950.000 gemoeid. De totale
energiebesparing is circa 2.900 GJ.
Voor het stadsbouwhuis en het stadhuis komt een WKO-systeem naar voren
als interessante optie. De aanwezigheid van een atrium in deze panden
draagt hieraan bij. Tevens is voor deze beide panden de toepassingen van
adiabatische bevochtiging in plaats van stoombevochtiging een interessante
energiebesparende maatregel. Het totale besparingspotentieel voor deze
panden komt op basis van de genoemde maatregelen uit op circa 20% voor
het stadsbouwhuis en 25-30% voor het stadhuis.
Uit de kentallenstudie komt naar voren dat voor de panden aan de Boisotkade
2a en Admiraal Banckertweg 15 aanzienlijke energiebesparing kan worden
verwacht op gebied van werktuigbouwkundige installaties en isolatie. Deze
twee panden zouden onderworpen dienen te worden aan een nadere
gebouwscan om de besparingsmogelijkheden en bijbehorende business case
in kaart te brengen.
€
€
€
€€
€
€
€
€€ €
71
Green Spread Advies & Ontwikkeling
Utrechtseweg 310 Gebouw H02
6812 AR Arnhem

Extra capaciteit Directe besparing

Adviseur Electrotechniek

DvhN: Schildersbuurt blij met fout gemeente

Brochure

ALL YOU CAN EAT! - Rondvaart Europoort

Join,the,De,Fabriek0collective,for,people,and,spacex De,Fabriek,is

Publicatie in het ondernemersbelang - SY

Rotterdam-Botlek, 21 augustus, 2014 Op donderdag 21

Verzoek kwijtschelding huurverhoging gezinnen met

brochure - Vughterstede