Artikeltje: Waren al die kunstenaars in Florence homo? (pdf)

Renaissance
Florence,
homostad
Informanten, goedkope prostituees en
een zedenpolitie. Zo bond Florence in
1432 de strijd aan met de vele
homoseksuelen in de stad.
Teruggevonden gerechtelijke stukken
laten goed zien hoe de lastig uit te
roeien herenliefde werd aangepakt.
Renaissancekunstenaars
legden de focus weer op
het mannelijk lichaam – ook
in religieuze onderwerpen.
bridgeman & scala & Shutterstock
86
Historia 5 • 2013
Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.
Print: tre Status: 860 - Er PDFet Layout:cytRed.sek:es
door Sisse K. Ibsen
d
D
e eerste gestamelde
bekentenis kwam van
de 14-jarige Francesco
di Giovanni, die bij de
barbier op Piazza Santa Trinita in Florence
werkte. Met tegenzin gaf de jongen
hevig blozend toe dat hij een verhouding had gehad met niemand minder
dan de machtigste ambtenaar van de
stad, Doffo di Nepo Spini.
De ‘zonden’ waren bedreven in het
luxe paleis van Spini midden in de stad.
De jongen wist ook een 60-jarige paardendresseur aan te wijzen die aan de
uitspattingen had deelgenomen.
Drie dagen later, op 25 mei 1432,
bekende de 70-jarige ambtenaar ook en
kreeg hij een grote geldboete opgelegd.
Evenals de paardendresseur.
De zaak tegen Doffo di Nepo Spini
baarde veel opzien in Florence. Want
de onttroonde ambtenaar was een van
de eersten die het slachtoffer werden
van een nieuwe wet die de ‘gruwelijke
zonde’ van de homoseksualiteit moest
uitroeien. Opmerkelijker was echter dat
Spini zelf aan de wieg van de wet had
gestaan. Voor de burgers in Florence
bevestigde de veroordeling van Spini
daarom nogmaals hoe diep herenliefde
in de stad geworteld was.
Paus veroordeelt Florence
Historici kibbelen nog over de omvang
van de homoseksualiteit in Florence,
maar de meesten zijn het er wel over
eens dat de stad in de 14e en 15e eeuw
een sterke mannencultuur kende, die
rijkdom, feest en vrijheid vermengde
met homoseksuele erotiek. De dichters
in Florence bezongen openlijk de liefde
tussen mannen. En de Florentijnse
Toscane/15e eeuw
Nadat de pest heeft
huisgehouden in de
14e eeuw breekt
Florence
er een periode
aan van
voorspoed. Een
nieuwe klasse van
rijke kooplui steekt
geld in kunst en cultuur
in plaats van de kerk te steunen,
die aan betekenis heeft verloren.
Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.
Renaissance
schilders en beeldhouwers waren de
eersten die de oude fascinatie voor het
mannelijk lichaam deden herleven.
In de rest van Europa werd de stad
Florence zo sterk geassocieerd met de
herenliefde dat het woord ‘Florentijn’ in
diverse Duitstalige gebieden zelfs een
synoniem werd voor ‘homo’.
De onchristelijke escapades van de
Florentijnen kwamen bovendien de
kerk ter ore, die herhaaldelijk tekeerging tegen de bandeloosheid in de stad:
‘Deze wereld kent geen zonden die
weerzinwekkender zijn dan die van de
Florentijnen. De eerste zonde is hun
gewoeker. De tweede is zo afschuwelijk
dat ik de naam niet durf te noemen’,
stelde paus Gregorius XI in 1376.
In 1424 fulmineerde de predikant
Bernardino van Siena drie dagen vanaf
een van de Florentijnse preekstoelen
tegen de ‘stinkende zonde, waarvan de
stank opstijgt tot de sterren’. Volgens
Bernardino was het probleem zo nijpend dat een Florentijn niet als leraar
kon werken in andere steden, ‘opdat hij
de jongens aldaar niet verleidt’.
Vrouwen moeten homo’s bekeren
De Florentijnse machthebbers waren
om twee redenen niet blij met homo’s.
Ten eerste was homoseksualiteit zo
‘Deze wereld kent
geen zonden die
weerzinwekkender zijn dan
die van de Florentijnen.’
Paus Gregorius XI in 1376 over de
wijdverbreide homoseksualiteit in Florence
schandelijk en zondig dat Gods straf de
hele stad zou kunnen treffen. Ten tweede zou het geboortecijfer – en daarmee
de grootte van de stad – krimpen als de
mannen het alleen met elkaar deden.
‘Het is bekend dat de man een vrouw
nodig heeft om zonen te verwekken’, zo
zei de priester en filosoof Leon Battista
Alberti halverwege de 15e eeuw.
Al in de jaren 1320 verbood het
stadsbestuur homoseksuele activiteiten
bij wet, maar dit had nauwelijks effect.
Begin 15e eeuw werd daarom – volgens
een officieel document uit die tijd –
besloten ‘om een grote zonde uit te
roeien met een kleinere’. In de praktijk
betekende dit dat het stadsbestuur een
klein vermogen besteedde aan de
oprichting van twee nieuwe bordelen.
‘In deze bordelen stellen prostituees
hun lichaam ter beschikking voor liederlijke behoeften’, aldus documenten van
het stadsbestuur, dat de dagelijkse
leiding over de bordelen overliet aan
particuliere ondernemers.
Tegelijk opende de stad een ‘fatsoensbureau’ – een instantie die de moraal
bewaakte en de prostitutie reguleerde.
Het bureau zorgde er bijvoorbeeld voor
dat de wetten werden versoepeld, zodat
Florence meer dames van plezier kon
aantrekken. Uit documenten van dit
bureau blijkt dat de strategie werkte.
Namen als die van Lena de Bruxelles en
Geen vrouw? Dan maar een man!
Florence wemelde van de huwbare mannen, maar er waren niet
voldoende vrouwen. Daarom zochten ze elkaar op, denken historici.
T
oen in 1432 het nachtbureau werd
opgericht, was Florence al geruime
tijd een bruisende metropool, waar de
handel en cultuur bloeiden. Er kwamen
zo veel ambitieuze jonge mannen naar
de stad, dat er een tekort aan vrouwen
ontstond. Historici berekenden dat de
stad in de 15e eeuw 126 mannen op
elke 100 vrouwen had. En de vrouwen
die er waren, bleven doorgaans
uit het zicht, beschermd
door hun familie.
Veel Florentijnse
mannen kwamen niet
aan de vrouw.
Daarom hadden ze
seks met elkaar.
bridgeman
88
Door het vrouwentekort trouwden de
mannen in Florence veel later dan in de
rest van Toscane. De meesten vonden
pas op hun 30e een vrouw, en 10
procent trouwde nooit. Florence kende
daarom veel jonge, viriele mannen voor
wie vrouwen buiten bereik bleven.
Volgens de historicus Michael Rocke,
die homoseksualiteit in Florence heeft
onderzocht, nam de mannenliefde
daarom zo’n hoge vlucht in
de stad. Hij benadrukt
echter dat de mannen
niet noodzakelijk
homoseksueel waren
in de hedendaagse
zin van het woord.
Velen hadden alleen
seks met elkaar
omdat er geen
vrouwen voorhanden
waren. Ze beschouwden
zichzelf dan ook niet als
homo’s, maar hadden
om ‘praktische’ redenen
seks met mannen.
Historia 5 • 2013
Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.
Spionnen worden ingezet
Het fatsoensbureau en het legertje prostituees ten spijt waren de jonge mannen
een kleine 20 jaar later niet minder
homoseksueel geworden. Dat vroeg om
drastischer maatregelen. Het stads
bestuur besloot nu een ‘nachtbureau’ op
te richten, een moraalpolitie die als enige taak het opsporen en bestraffen van
homoseksualiteit had.
De meeste van de vele documenten
van dit bureau zijn bewaard gebleven,
zodat historici nu een gedetailleerd
beeld hebben van de manier waarop de
instantie in elkaar stak en werkte.
De leiding was in handen van zes
‘nachtbeambten’, die minstens 45 jaar
en – als enige ambtenaren – getrouwd
moesten zijn. De beambten hadden een
secretaris, een incasseerder en een paar
medewerkers voor het praktische werk
onder zich. In de loop der tijd nam
Meesters hielden van mannen
Een aantal grote kunstenaars van de
renaissance was – zeer waarschijnlijk
– homo. Zo schreef Michelangelo
gedichten en brieven over zijn relatie
tot mannen. Volgens historica Elena
Lazzarini van de universiteit van Pisa
liet Michelangelo zich bij het maken
van zijn fresco’s in de Sixtijnse Kapel
zelfs inspireren door zijn bezoeken
aan sauna’s en bordelen voor homo’s.
Michelangelo werd nooit vervolgd
om zijn seksualiteit, maar een ander
groot genie, Leonardo da Vinci, kreeg
Leonardo
da Vinci
schilderde de
Mona Lisa –
een werk dat
wereldfaam zou
verwerven.
scanpix
Michelangelo
is vooral
bekend om de
fresco’s die hij
in de Sixtijnse
Kapel in Rome
schilderde.
scanpix
wel te maken met de beruchte
antisodomiewetten van Florence.
In 1476 werd de 24-jarige Leonardo
opgepakt op verdenking van omgang
met een mannelijke prostitué. Uit de
beknopte gerechtelijke stukken blijkt
dat de zaak tegen Leonardo na twee
zittingen werd geseponeerd ‘vanwege
gebrek aan bewijs’.
Volgens enkele historici behoorden
ook de schilders Rafaël en Sandro
Botticelli tot de vele homoseksuele
kunstenaars van de renaissance.
Rafaël
is onder meer
bekend om
De Atheense
School in
het Pauselijk
Paleis.
scanpix
Botticelli
schilderde De
geboorte van
Venus en La
Primavera, die
nu in Florence
hangen.
Mary evans
Veel meesters uit
de renaissance
richtten zich op
het mannelijk
lichaam – zoals
in deze
geseling van
Luca
Signorelli.
bridgeman
Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.
Print: tre Status: 860 - Er PDFet Layout:cytRed.sek:es
Catarina de Constantinopoli geven aan
dat vrouwen van lichte zeden van heinde en ver naar de stad trokken.
‘Elke prostituee mag haar intrek nemen in de legale bordelen van Florence.
Prostituees mogen onder geen beding
worden gearresteerd of gehinderd’, zo
bepaalden de nieuwe wetten, die ook
de kledingeisen voor prostituees ver
soepelden. De vrouwen hoefden niet
langer handschoenen of een belletje in
hun haar te dragen om zich van andere
vrouwen te onderscheiden.
De prostitutie in de stad bloeide op.
Uit belastingoverzichten uit die tijd
blijkt dat meer mannen zich ‘souteneur’
gingen noemen en dat notabelen hun
huizen verhuurden voor prostitutie.
Renaissance
brandstapel. Door spijt te betuigen of
een boete te betalen kon de beklaagde
zijn straf nietig laten verklaren.
Het stadsbestuur deed goede zaken
met het bureau. Uit de boetes werd niet
alleen het salaris van de nachtofficieren
en medewerkers betaald, maar ook de
pandhuur en uitbundige ‘bedrijfsfeesten’. Uit de boekhouding van de jaren
1450 blijkt dat er gans, eend en geitje
werden geserveerd.
het nachtbureau ook een groot aantal
spionnen in dienst, die zich met graagte
in het wilde nachtleven begaven.
Het bureau had een vliegende start.
De ene na de andere beschuldiging van
homoseksualiteit kwam binnen. Het
succes was in grote mate te danken aan
de klachtenbusjes in een aantal kerken,
waarin burgers discreet briefjes met
verdenkingen en waarnemingen van
herenliefde konden achterlaten. Als de
verdachte schuldig werd bevonden en
een boete kreeg, ontving de verklikker
25 procent van het boetebedrag.
Herenliefde blijft bestaan
Stad verdient fortuin aan boetes
Zoals te verwachten leidde dit systeem
tot duizenden beschuldigingen. Opeens
kon een Florentijn een lompe buurman
of een vervelende zakenrelatie een hak
zetten door zijn naam op een briefje te
schrijven en dat in het busje te stoppen.
Het nachtbureau kon ouders ook bijstaan bij de opvoeding van hun kinderen. ‘Nachtbeambten, ik smeek u. Ik
ben maar een arme weduwe met een
zoon, Niccolò. Ene Francesco Benghi
haalt hem elke avond op en bedrijft de
liefde met hem. Hij geeft hem telkens
een munt. Arresteer de jongen in het
geheim. Jaag hem met de zweep wat
angst aan en hij bekent alles’, vroeg
Maria Angelica bijvoorbeeld in 1495.
De klachtenbusjes werden ook gretig
gebruikt voor politieke machtsspelletjes
in Florence. De rijke families van de
stad gaven elkaar regelmatig aan bij de
nachtbeambten om hun concurrenten
zwart te maken en van hen af te komen.
Zo werd een flink aantal vijanden van
de familie De’ Medici door het nachtbureau veroordeeld. Eén De’ Medici werd
echter zelf ook een keer of acht wegens
homoseksualiteit aangeklaagd.
Florence versoepelde de wetgeving om
prostituees aan te trekken en zo
homoseksualiteit te bestrijden – vergeefs.
‘En jij, als je jezelf
beter had gekend, had je
misschien nooit een
vrouw genomen.’
Brief aan de schrijver Niccolò
Machiavelli van een goede vriend
Met de opening van het nachtbureau
in 1432 werd er weliswaar strenger op
homoseksualiteit gecontroleerd, maar
de straffen werden milder. Eindigden
homo’s voorheen op de brandstapel, nu
kregen ze meestal een boete.
Uit verslagen van het nachtbureau
blijkt dat gedurende de 70 jaar waarin
het bestond, 17.000 mannen werden
geregistreerd wegens herenliefde. 3000
van hen werden er veroordeeld, maar
slechts 60 kregen een zware straf op
gelegd, zoals opsluiting, deportatie of de
Homo’s protesteerden tegen vervolging
De reputatie van Florence als bolwerk
van homo’s werd gevestigd in 1512,
toen de vermoedelijk eerste actie voor
de rechten van homo’s plaatsvond.
De jaren daarvoor hadden de
machthebbers in Florence de wetten
tegen homoseksualiteit aangescherpt
– wat inhield dat veel mannen werden
beschuldigd van homoseksualiteit en
werden opgesloten of verbannen. In
reactie daarop bestormden 30 jonge
edelen in augustus 1512 het raadhuis
van Florence. De bewakers werden
overmeesterd, waarna de mannen
stadsbestuurder Piero Soderini
dwongen af te treden. Hij moest allen
die van herenliefde beschuldigd
waren vrijspreken. Ook eisten de
mannen dat de wetgeving inzake seks
tussen twee personen van hetzelfde
geslacht werd versoepeld.
Soderini ontvluchtte de stad en 14
dagen later waren alle veroordelingen
op dit gebied ingetrokken.
Het nachtbureau ging in zekere zin aan
zijn eigen succes ten onder. Er waren
zoveel aanklachten en de spionage
werkte zo effectief dat gaandeweg de
helft van de Florentijnse mannen werd
beschuldigd van homoseksualiteit. En
onder hen bevond zich ook een niet
gering aantal nachtbeambten.
Uit de 3000 veroordelingen blijkt dat
het nachtbureau overuren draaide. In
Venetië bijvoorbeeld werden in dezelfde periode slechts 268 mannen voor
homoseksualiteit veroordeeld. En in
Ferrara, een plaats in de buurt, acht.
Het is historici een raadsel waarom
het bureau in 1502 plotseling ophield te
bestaan en zijn taken overdroeg aan
andere ordehandhavers.
Hoe het ook zij, Florence behield de
reputatie een homostad te zijn. Uit de
vele aanklachten en rechtszaken blijkt
dat homoseksualiteit in hoge mate met
de stad verweven was.
Ondanks de inspanningen van het
nachtbureau bleven de mannen onverstoorbaar met elkaar naar bed gaan. Dat
blijkt onder meer uit een brief die de beroemde diplomaat en schrijver Niccolò
Machiavelli van een vriend kreeg in
1523 – ruim 20 jaar nadat het nachtbureau zijn deuren gesloten had.
‘Tja, dus Lodovivo (Machiavelli’s
zoon, red.) heeft een knaap met wie hij
zich vermaakt, plezier maakt, wandelt,
smoest en slaapt. En wat dan nog? Met
zulke activiteiten hoeft toch niet per se
iets mis te zijn?’, schrijft de vriend, die
verderop in de brief vervolgt: ‘En jij, als
je jezelf beter had gekend, had je misschien nooit een vrouw genomen.’
Lees ook
Michael Rocke: Forbidden Friendships – Homosexuality and
Male Culture in Renaissance Florence, Oxford University
Press, 1996 Gene Brucker: Giovanni and Lusanna: Love and
Marriage in Renaissance Florence, University of California
Press, 1992 John M. Najemy: A History of Florence,
Wiley-Blackwell, 2008
www.tinyurl.com/ymks58
90
Historia 5 • 2013
Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.
Print: tre Status: 860 - Er PDFet Layout:cytRed.sek:es
Homopolitie legde
alles uitgebreid vast
Het nachtbureau liet een goudmijn aan gerechtelijke stukken na, die
een uniek kijkje bieden in de homoseksuele activiteiten in Florence.
U
it de gerechtelijke stukken van het
nachtbureau blijkt dat de instantie
de homoseksuele wetsovertredingen
nauwgezet beschreef. De documenten
zijn daarom een goudmijn voor historici
en bevatten onder andere uitgebreide
informatie over de manier waarop de
misdaden werden begaan en hoe de
schuldigen zich bij de daad gedroegen.
Zo wilde het nachtbureau graag
weten wie in een homoseksuele relatie
de actieve, binnendringende partij was
en wie de passieve, ontvangende
partij. De stukken laten zien dat de
Leeftijdsve
rdelin
oudste aangeklaagde gewoonlijk de
penetrerende rol had, terwijl de jongere
man zijn lichaam alleen aanbood.
Het bureau maakte onderscheid
tussen geslachtsverkeer ‘van voren’ en
‘van achteren’. Verder blijkt uit de
cijfers dat orale seks zeldzaam was in
het toenmalige Florence. Dat wordt
bevestigd door een bekentenis van
een ervaren mannelijke prostitué, die
zei dat hij hevig verrast was en zich
niet goed raad wist toen zijn partner
hem wilde pijpen.
g (1478-1502)
Leeftijd
Bek
<18 laagden
%
19 -30562 44
,9
31-4 0 476 38
,0
41-50138 11
,0
51-60 51 4,
1
17
>61
8 1,4
Totaal
0,6
1252
100
Leeftijdsver
de
aangeklaagd ling onder mannen die
wer
wegens hom
oseksualitei den
t.
Leeftijdsve
passief en ardeling tussen
ctief (1
478-1502)
passief
Leeftijd Aan
ac t ief
tal %
<19 42
Leeftijd Aan
689,7
tal %
>19 49
<19 13
617,5
10,3
Totaal47
>19 64
5 100
182,5
Totaal 77
Leeftijdsver
7 100
deling onde
r de ‘gevende
‘ont vangen
’ en de
de’ partij.
Beroe
homospeeknsuvan de
elen (1478-1502
Beroe
p
)
Aantal
Schoenmak
er
241 %
Wever
9,2
13
4
K ledingver
5,1
koper
125
Slager
4,8
97
Barbier
3,7
Geestelijke 953,6
94
K leer maker
3,6
85
Ver fverkop
3,3
er
Koopman 73 2,8
62
Timmer m
2,4
an
61
Stoffenverk
2,3
oper
61
Overig (bv.
2,3
kunstenaar
) 1 482
56,8
Verdeling va
n de beklaa
gden naar be
roep.
Aantal partn
& Shuttersto
ck
ers (1478-1502
Partners
)
B
ek
laagden
1-2
136 %
3- 6
118 35,2
7-10
30
11-20
62 ,5
16
21-30
53 ,1
13
>30
9 ,7
2,
Totaal
8 3
386 2,1
Het aantal
99,9
pa
gehad. De ci rtners dat de beklaagd
en
jf
‘ont vangen ers hebben alleen betrek hebben
de’ partij bi
j een seksuel king op de
e relatie.
Bridgeman
Aantal geh
u
wden (1478-14
Leeftijd G
83)
eh
18-30 uwd Totaal %
3
31-4 0
58
14
5,2
41-50 32 43
10
,8
51-70
20 50
3
,0
Totaal
11
27,3
30
121
24,8
Leeftijdsver
deling en he
t aa
mannen on
der de beklaa ntal getrouwde
gden.
Veel openbare kunstwerken
in Florence hebben duidelijk een
homo-erotische ondertoon.
Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.

Download Report