De Theatermaker a - Stadsschouwburg Amsterdam

VOORBESCHOUWING
EEN STAD OP
HET TONEEL
Deze maand presenteert het
Duitse collectief Rimini Protokoll
100% Amsterdam, een voorstelling
waarin de officiële statistieken
van de stad Amsterdam een gezicht krijgen. Honderd bewoners
van de stad staan als ‘acteur’ op
het podium. In 2008 creëerde
Rimini Protokoll dit project in
Berlijn, inmiddels heeft 100% in
twintig verschillende steden binnen en buiten Europa gespeeld.
DOOR MOOS VAN DEN BROEK
Rimini Protokoll maakt theater op de
scheidslijn van reality en fictie. Het collectief wordt beschouwd als een van de
grondleggers van het reality theater. In
elke voorstelling worden maatschappelijke issues onderzocht in samenwerking
met niet-acteurs. Getuigenissen en verhalen van deze ‘experts van het dagelijkse
leven’ worden in een dramaturgisch kader
geplaatst, waardoor theater ontstaat met
een hoog documentair gehalte.
De projecten en voorstellingen van het
Berlijnse collectief vinden overal ter wereld plaats. Zo werd in een van de eerste
projecten van Rimini Protokoll, Sabenation,
go home and follow the news (2004), het
onverwachte ontslag van het vliegtuigpersoneel van Sabena ter discussie gesteld in
samenwerking met oudmedewerkers van
het bedrijf. In andere projecten, zoals Call
cutta in a box (2007), werd een een-op-een
contact gerealiseerd tussen het publiek
en de medewerkers van een telefooncentrale in Calcutta en in Cargo Sofia-X (2008)
maakte het publiek kennis met chauffeurs uit Oost-Europa door in de laadbak
van hun vrachtwagens mee te rijden.
Rimini Protokoll werkt met ‘experts’
uit verschillende lagen van de bevolking.
18
Ze staan centraal in de voorstellingen
en samen met hen brengt het collectief
grote actuele maatschappelijke thema’s
in kaart, zoals verstedelijking, globalisering en privatisering.
STATISTIEKEN
Rimini Protokoll-leden Helgard Haug
(1969), Stefan Kaegi (1972) en Daniel
Wetzel (1969) studeerden alledrie aan het
Institut für Angewandte Wissenschaft in
Gießen. Voordat de drie theatermakers
bijna vijftien jaar geleden bij elkaar kwamen, werkten ze in kleine gezelschappen
(Ungunstraum en Hygiëne Heute) en creeerden ze experimentele performances,
installaties en hoorspelen. Sinds 2000
werkt het trio samen onder de noemer
Rimini Protokoll.
Sindsdien ontwikkelde het collectief,
dat voortdurend in verschillende constellaties werkt, tientallen projecten en voorstellingen. 100% realiseerden ze in 2008.
De toenmalige directeur van het Berlijnse
theater Hebbel am Ufer (HAU) vroeg hun
iets te creëren voor het honderdjarige
bestaan van het theater. ‘We wilden de
hele stad betrekken, zo kwamen we uit
bij de statistieken,’ vertelt Helgard Haug.
‘We bestudeerden getallen, leeftijden,
nationaliteiten en gender. Geleidelijk aan
ontstond zo het concept van 100% Berlijn.’
Het gezelschap reist veel en werkt
met coproducenten over de hele wereld.
Concepten worden meestal lokaal toegepast. ‘Hoewel het nooit de bedoeling was,
kregen we uitnodigingen om 100% ook
te realiseren in andere steden. Sinds die
eerste versie in Berlijn hebben we 100%
nu in twintig steden gespeeld, waaronder
Tokio, Philadelphia, Brussel, Melbourne,
Parijs, Vancouver en Krakau. En er staan
nog meer steden op het programma.’
REPRESENTATIEF
Het project vraagt veel voorbereidend
werk. Het wordt in elke stad opnieuw uitgezet. Elke versie is gebaseerd op de laatste demografische gegevens en actuele
thema’s van de betreffende stad. Ondanks
de globalisering kent elke stad toch een
unieke bevolking, een eigen atmosfeer
en een eigen problematiek. Ruim vijf
maanden voorafgaand aan de voorstelling
worden aan de hand van de stadsstatistieken honderd bewoners geworven. Dat
betekent gestaag zoeken naar de juiste
groep ‘spelers’.
In Amsterdam werkt het gezelschap samen met de European Cultural
Foundation en Stichting Publieke Werken.
Haug: ‘Met hulp van het lokale team
contacteren we de eerste inwoners, die op
hun beurt andere vrijwilligers zoeken en
zo verder … De gezochte persoon moet uiteraard voldoen aan bepaalde criteria. De
groep van honderd moet tenslotte representatief zijn voor de hele Amsterdamse
bevolking.’
Met behulp van een vormgeving van
live projecties – alles wordt van bovenaf
gefilmd – en een decor van taartdiagrammen laat Rimini Protokoll zien dat achter
de statistieken mensen schuilgaan van
vlees en bloed. In een spel van vraag en
antwoord verandert de groep continu van
samenstelling. ‘Bent u wel eens veroordeeld?’ ‘Gelooft u in een leven na de
dood?’ ‘Zou u ooit verhuizen uit uw stad?’
‘Bent u ongeneeslijk ziek?’ De honderd
mensen op het podium beantwoorden
vragen over hun gewoontes, overtuigingen en levensstijl. Die vragen zijn speels
maar ook serieus. Sommige vragen staan
vast, andere zijn geïmproviseerd. De verschillende vragenrondes zijn afwisselend
vormgegeven en tussen de rondes spelen
verschillende participanten voor het
gordijn korte entr’actes aan de hand van
dierbare voorwerpen die ze hebben meegenomen. Gaandeweg worden de vragen
wranger en ontstaat een dramatische lijn.
ZWARTE PIET
‘De edities in de verschillende steden hebben ons verrast,’ vertelt Haug. ‘Amsterdam
was in onze ogen een open en tolerante
stad, maar die speelsheid lijkt te zijn verdwenen. Ouders beschermen hun kinderen veel meer dan we hadden verwacht en
discussies zoals de black face van Zwarte
Piet lijken hoog op te lopen.’
Parallel aan de editie in Amsterdam
speelt ook een editie van 100% in Riga,
Letland. Graag had Rimini Protokoll 100%
ook gemaakt in Jerusalem, maar dat
bleek een onmogelijke wens. ‘We hebben
het onderzocht, maar de verschillende
theatermaker 6/2014
theater / rimini protokoll
van Noord Amerika en zelfs de cultuur
in Berlijn en Dresden, steden die slechts
tweehonderd kilometer van elkaar liggen,
loopt enorm uiteen.’
VIER DAGEN
de deelnemers aan 100% amsterdam (2014), rimini protokoll
groeperingen in deze stad waren niet
bereid met elkaar op het podium te staan.
Het is een open wond. We zouden een
andere vorm hebben moeten kiezen, een
film of documentaire, waarin de focus
meer op het individu zou liggen.’
Philadelphia bleek een zeer gesegregeerde stad, maar ook in het Koreaanse
Gwanju had Haug een overweldigende ervaring. One blood one nation luidt de slogan
van dit land. Slechts een procent van de
inwoners is niet Koreaan. ‘De Koreaanse
maatschappij staat op instorten. Er
worden heel weinig kinderen geboren en
buitenlanders worden geweerd. In de stad
zie je veel sportieve ouderen en een handjevol kinderen. Die zijn verwend, omdat al
het geld in hen wordt gestopt. Het is een
getormenteerd land, door de opsplitsing.
Men houdt niet van Japanners, omdat die
het land in de historie hebben bezet en
ook op Chinezen zijn Koreanen niet dol.’
Een tegenovergestelde ervaring had
Rimini Protokoll in Brussel, dat multicultureel, multinationaal en multilinguaal
is. ‘Die stad is enorm gelaagd, dankzij zijn
armoede, zijn diplomaten en de internationale bedrijven.’
Sinds de eerste versie van 100% in Berlijn
heeft de werkwijze zich flink ontwikkeld. Met name de wervingsprocedure
is verfijnd. Er wordt niet alleen meer
geleund op de kettingwerving, want daarmee worden niet alle inkomenslevels bereikt. Mensen stellen vooral anderen voor
uit hetzelfde milieu en benaderen eerder
hun ondergeschikte dan hun leidinggevende. Men wil niet verantwoordelijk zijn
voor zijn meerdere als het op een teleurstelling uitloopt. Hetzelfde geldt voor de
politieke representatie. Natuurlijk is het
makkelijker om linkse cultuurliefhebbers
te vinden. Conservatieve en rechtse groepen zijn moeilijker over te halen om mee
te doen. ‘In Parijs is het ons niet gelukt om
het veertig procent radicaal rechtse deel
echt te recruteren, we konden hen niet
overtuigen,’ aldus Haug. Inmiddels heeft
Rimini Protokoll methodes ontwikkeld
om die groepen – via hun relaties op de
achtergrond – wel te betrekken.
Niet alleen de statistieken, ook de
locatie bepaalt het verschil. In het
Australische Darwin vond 100% plaats
in een botanische tuin, in Korea stond de
voorstelling in een operatheater met achtduizend stoelen en in het Poolse Krakau
stond het juist in een heel klein theater.
Liefst speelt Rimini Protokoll 100% ook
nog in Zuid-Amerika en Afrika, maar het
is nog even afwachten of het project langs
alle werelddelen zal reizen. Voor de inventarisatie van uiteenlopende ervaringen
is dat echter niet nodig. ‘Er is een wereld
van verschil tussen de oost- of westkust
Na het vooronderzoek en de recrutering wordt een script geschreven met
Powerpoint en autocue. Voorafgaand aan
de voorstelling oefent Rimini Protokoll
slechts vier dagen met de honderd
deelnemers. Dat zijn spannende dagen,
aangezien niet alle deelnemers de taal
spreken en er ook redelijk wat kinderen deelnemen. Gezien de aard van het
project blijft het voor het collectief wel
belangrijk om in een gemeenschappelijk
verband te repeteren. 100% gaat immers
over die gemeenschap. In Parijs kwam van
dat oefenen echter weinig terecht. ‘Men
wilde vooral discussiëren, maar het zijn
allemaal snapshots. 100% is een momentopname,’ vertelt Haug, ‘we horen dat er
veel thuis gedebateerd wordt, vooral tussen ouders en kinderen.’
Over culturele verschillen gesproken:
de vraag- antwoordconstructie bleek
complexer in steden als Tokio en Gwanju.
Soms moeten de deelnemers vragen
beantwoorden met ja of nee, maar nee
zeggen doet men niet in de Aziatische
cultuur. ‘We overwogen de optie “misschien”, maar uiteindelijk beleefden de
deelnemers er veel plezier aan om een
keer nee te kunnen of mogen zeggen. Dat
was grappig om te zien.’
Na de vier repetities is er dan uiteindelijk het publiek. In deze laatste fase maakt
de voorstelling ook nog een grote verandering door. ‘Gaandeweg de voorstellingen ontdekken de deelnemers waar hun
macht zit en waar ze het publiek aan het
lachen krijgen. Ik raad iedereen dan ook
aan naar de laatste voorstelling te komen.’
100% Amsterdam door
Rimini Protokoll
10 t/m 13 december,
Stadsschouwburg Amsterdam
www.rimini-protokoll.de
www.ssba.nl
19

Download Report