Blinde vernieuwingsdrift

Hoe Wereldkidz-scholen hun
reserves kwijtraakten
Blinde
vernieuwingsdrift
ten. Terwijl de leerlingmarkt krimpt en de
Er was niet genoeg geld om alle rekeningen te
inkomsten dalen, worden er bakken met
betalen toen Wubbo Wever een jaar geleden aantrad
geld gestoken in onderwijsvernieuwingen,
als bestuurder bij Wereldkidz. Een erfenis van zijn
professionaliseringstrajecten en ict-facivoorganger Leon de Wit, die de basisscholengroep
liteiten. Een doodlopende weg, maar dat
wordt pas duidelijk nadat De Wit vertrokmeesleurde in een tomeloze vernieuwingsdrift en in
ken is.
een paar jaar tijd het banktegoed van 4 miljoen euro
grotendeels opstookte. De problemen kwamen pas aan Onbetaalde rekeningen
het licht toen de ambitieuze bestuurder vertrokken
Op 13 maart 2013 wordt bestuurder De
Wit uitgezwaaid met een symposium.
was. Waarom gingen de alarmbellen niet veel eerder
Acht jaar lang was hij verantwoordelijk
rinkelen bij de toezichthouders?
voor zo’n 24 openbare scholen in gemeenten als De Bilt, Zeist, Utrechtse Heuvelrug
Tekst Arno Kersten en Yvonne van de Meent Beeld Barbara Moget
en Veenendaal. ‘Er ligt een goed fundament’, schreef hij de ouders van de vijfduizend leerlingen eind januari. Felicita-
36
Hob07_23-40.indd 36
Alleen al door die naam had er ergens een alarm moeten
ties en loftuitingen komen, heel werelds,
afgaan. Een schoolbestuur voor openbaar basisonderwijs
voorbij via Twitter met een toepasselijke
dat zichzelf herdoopt tot ‘Wereldkidz’? Dat een merk-
slogan: #DeWitBedankt.
naam laat ontwikkelen door een marketingbureau, Bar-
Op het bureau van een schoolbestuur in
nyard Creative Powerhouse, dat ook autodealers, make-
Bolsward krijgt Wubbo Wever diezelfde
laars en kaasmerken in de markt zet. Dure rebranding om
maand een telefoontje uit Zeist. Amper
het imago van de scholengroep op te krikken, terwijl de
een week eerder heeft hij getekend voor
broekriem juist aangehaald moet worden en bezuinigin-
een nieuwe baan: vanaf 1 mei is hij de
gen in de klas voelbaar zijn.
nieuwe bestuurder van Wereldkidz. Hij
De lancering van Wereldkidz in augustus 2012 is de
krijgt de interim-leiding aan de lijn. ‘We
meest zichtbare stap in een jarenlange en geldverslin-
kunnen de nota’s niet meer betalen’, luidt
dende expeditie van schoolbestuurder Leon de Wit om
de boodschap. “Op papier was er genoeg
zijn basisscholen om te toveren tot ‘maatschappelijke
geld in kas, maar de depositorekening was
ondernemingen’, waarbij hippe onderwijsconcepten van
leeg”, vertelt Wever.
bovenaf op de vijfhonderd medewerkers worden losgela-
Ook de raad van toezicht voelt zich g
Onderwijsblad07
5 april 2014
28-03-14 15:08
Hob07_23-40.indd 37
28-03-14 15:08
overvallen. “Begin februari hadden we nog een financiële
prognose ontvangen waarin stond dat het boekjaar 2012
afgesloten zou worden met een verlies van 1 ton”, vertelt voorzitter Henk Tulner. “Dat was natuurlijk niet de
bedoeling, maar we hadden nog een buffer van 9 ton.”
Tegenover die buffer stond een schuld van ongeveer 1,5
miljoen. “Dat wisten wij niet”, stelt Tulner. “Dat hoorden
we pas later.”
Er lag namelijk nog een stapeltje onbetaalde rekeningen
uit 2012. En in november en december waren geen pensioenpremies afgedragen. Die uitgaven kwamen in 2013
bovenop de normale betalingen.
Eind 2009 stond er, net als jaren ervoor, nog 4,3 miljoen
euro op de bankrekening. Waar is dat geld gebleven? Hoe
kan een schoolbestuur zich bijna ongemerkt zo in de
nesten werken? En waarom hebben de Deloitte-accountants, de raad van toezicht, de Onderwijsinspectie en het
ministerie van Onderwijs niet ingegrepen?
Het Onderwijsblad verdiepte zich in de jaarcijfers, strategische jaarplannen en begrotingen en sprak met betrokkenen, die lang niet allemaal met naam en toenaam
genoemd willen worden. Wubbo Wever en Henk Tulner
werkten mee aan deze reconstructie. Voormalig bestuurder Leon de Wit, ex-controller Han van Popering, die van
augustus 2011 tot mei vorig jaar bij Wereldkidz werkte,
en Maarten Schoon, tot december vorig jaar voorzitter
van de raad van toezicht, weigerden.
Maatschappelijke onderneming
Wereldkidz gaat nog gewoon door het leven als Stichting
Openbaar Onderwijs Rijn- en Heuvelland (SOORH), als
het in de greep komt van een vernieuwingsdrift. Onder
leiding van De Wit wordt er gewerkt aan ambitieuze vergezichten voor de organisatie en het onderwijs. De scholen moeten zich gaan profileren als maatschappelijke
ondernemingen, die vooroplopen in onderwijskundige
vernieuwingen en toonaangevend zijn op ict-gebied. ‘Elke
dag verleggen wij de horizon’, is het motto dat de beleidsplannen siert.
De cultuurverandering begint niet op de werkvloer, vindt
De Wit, maar moet juist van boven gestuurd worden.
Directeuren zijn de sleutel tot succes. Er heerst een topdowncultuur. Betrokkenen die met hem te maken heb-
Terwijl de
leerlingmarkt
krimpt, worden er bakken met geld
gestoken in
onderwijsvernieuwingen
en ict
jaarverslag. De scholing is er om directeuren te leren hoe ze ‘maatschappelijke veranderingen beter in onderwijsontwikkelingen op school’ moeten vertalen. Ze reizen in 2010 samen naar North Humberside in Engeland om zich te laten inspireren en werpen zich op het opstellen van
ondernemingsplannen voor hun eigen
basisschool.
Horizon
Dat is pas het begin. Wie de jaarverslagen
van 2008 tot en met 2012 leest, duizelt
het van de plannen, projecten en advies-
ben gehad, typeren De Wit als gedreven, maar ook als
bureaus. Projecten die – soms deels gesub-
autoritair. Iemand die ver af staat van de werkvloer en die
sidieerd, meestal niet – zelden op deze
amper aanvoelt wat er in de klas gebeurt. Docenten die
schaal uitgevoerd worden binnen één
hem willen spreken, moeten zich tot hun directeur wen-
schoolbestuur.
den.
High Performance Schools, een cursuspro-
Met ‘het internationaal georiënteerde adviesbureau CBE
gramma van CBE op zeven scholen, dat is
uit Amsterdam’ wordt al vanaf 2008 een trainingspro-
gericht op de professionalisering van de
gramma opgetuigd voor het directorium, zoals de groep
schooldirecteuren. International primary
directeuren gaat heten. ‘Binnen Learning Groups ontwik-
curriculum, een programma voor zaak-
kelen directeuren in teamverband hun persoonlijke lei-
vakken dat is afgeleid van het curriculum
derschapsvaardigheden en kritische reflectie’, aldus een
op internationale scholen, begeleid door
38
5 april 2014
Hob07_23-40.indd 38
Onderwijsblad07
28-03-14 15:08
IPC en educatieve dienstverlener CED-Groep. Een programma voor ‘nieuwe netwerkers’, getiteld ‘21th Century
Skills’, in samenwerking met Kennisnet, over eigentijds
communiceren met sociale media. Balansleren, een integratie van onderwijs en kinderopvang. Een project voor
‘10- tot 14-jarige doeners’, waarin ‘praktisch en concreet
lerende kinderen’ een doorlopend leerweg basisschoolvmbo werd aangeboden. De resultaten zouden onderzocht worden door CPS Onderwijsontwikkeling, maar
daar kwam het niet van. Het project wordt na twee jaar
opgedoekt omdat het niet in de regels van de inspectie
past.
De innovaties kunnen niet zonder digitale ondersteuning. Alle klaslokalen krijgen een leasedigibord, er is een
De cultuurverandering
begint niet
op de werkvloer, maar
moet juist
van boven
gestuurd
worden
verder omlaag. Anders zijn de ‘strategische
beleidsdoelen’ niet te halen.
Terwijl de financiële stabiliteit afbrokkelt,
lijkt de stichting aan de buitenkant nog
best gezond. Er zijn weliswaar jaar in jaar
uit te tekorten, maar die ogen niet overdreven groot. En de vermogenspositie lijkt
solide. “Toen we vorig jaar naar de inspectie stapten om de financiële problemen te
melden, zeiden ze daar: Wat komen jullie
doen, alle stoplichten staan bij jullie op
groen”, vertelt raad van toezicht-voorzitter
Tulner.
Maar de jaarcijfers geven een vertekend en
full service contract met de Limburgse ict-dienstverlener
veel te rooskleurig beeld. Dat blijkt vooral
Stepco. De scholengroep geeft 1 miljoen euro per jaar uit
uit de jaarrekening 2012, die met een half-
aan ict. Alle materiële uitgaven rijzen ver uit boven het
jaar vertraging in november 2013 wordt
budget.
goedgekeurd door de nieuwe accountant,
De horizon wordt ook letterlijk verlegd. Over de lands-
PricewaterhouseCoopers. Wereldkidz
grenzen kijken hoort bij de bestuurscultuur in Zeist. Een
moet onder meer 660 duizend euro afboe-
van de reizen die De Wit maakt, een CBE-trip naar China
ken omdat er openstaande rekeningen op
samen met onder andere toenmalig Boor-voorzitter Wim
de balans staan die bij nader inzien niet te
Blok, zorgt voor reuring. Er worden vragen over gesteld
innen zijn. Het gaat daarbij bijvoorbeeld
in de gemeenteraad van Utrechtse Heuvelrug. Toezicht-
om lokalen en gymzalen die verhuurd zijn
houder Tulner vindt zo’n reis nog steeds goed te verdedi-
aan andere schoolbesturen en gemeen-
gen. “Ik vind het helemaal niet onverstandig je neus eens
ten, maar waarvoor nooit een rekening
buiten de deur te steken. In het bedrijfsleven is dat heel
is gestuurd of een contract is opgesteld.
gebruikelijk. En die reis heeft hooguit vijfduizend euro
Ook staan er declaraties bij het Vervan-
gekost.”
gingsfonds open die te laat zijn ingediend.
Op inventaris en apparatuur wordt 1,5
Vuiltje
ton extra afgeboekt, omdat er te weinig is
De bekostiging van het ministerie van Onderwijs voorziet
afgeschreven. En daarnaast zijn de exploi-
uiteraard niet in zo’n lawine van vernieuwingsprojecten,
tatietekorten de afgelopen jaren steeds
met het bijbehorende consultancycircus. De exploitatie
‘verzacht’ door tonnen aan boekhoudkun-
groeit scheef. Dat wordt erger als in 2010 de daling van
dige meevallers.
het leerlingaantal doorzet. De inkomsten lopen terug en
de werkgeverslasten stijgen. In plaats van een pas op de
Forensisch onderzoek
plaats te maken, gooit het bestuur er juist tonnen extra
Het vertrek van Leon de Wit roept vragen
tegenaan voor advieskosten, externe inhuur en professi-
op. In november 2012, rond de tijd dat
onaliseringstrajecten. Bewust, in de hoop dat de scholen
de afdracht van premies wordt uitgesteld,
daarmee extra leerlingen zullen trekken. De vlucht naar
weet hij dat hij collegevoorzitter wordt
voren heeft een hoog prijskaartje. Eind dat jaar blijkt 2,5
bij Nuovo, het Utrechtse openbaar voort-
miljoen euro van de bankrekening opgemaakt. Het saldo
gezet onderwijs. Is hij net op tijd het zin-
is gekelderd van 4,3 naar 1,8 miljoen.
“Er is nog wel een vuiltje in financiële zin dat we moeten wegwerken”, zegt De Wit begin januari 2011 tijdens een nieuwjaarstoespraakje voor de directeuren. Het
filmverslag is nog steeds op Youtube te vinden. Voor hij
proost met een plastic glaasje bubbels legt hij de schuld
bij de overheid. “Die weet ons steeds beter te voorzien
van minimale middelen.” De broekriem aanhalen is het
devies. Eén van de oplossingen wordt later dat jaar in het
bestuursverslag toegelicht: de uitgaven voor personeel,
die al onder het landelijk gemiddelde liggen, moeten nog
5 aril 2014
Hob07_23-40.indd 39
De echt
pijnlijke
consequenties komen
vooral
terecht in
de klas
Onderwijsblad07
kende schip ontvlucht? Zijn de jaarcijfers
in het verleden opzettelijk opgepoetst om
toezichthouders zand in de ogen te strooien? En hoe zit het met controller Han van
Popering, die niet lang na De Wit vertrok
bij Wereldkidz, en een tijdje interim-controller werd bij Nuovo?
Dat wil de raad van toezicht uiteraard ook
graag weten. Daarom kreeg Ernst & Young
in mei vorig jaar de opdracht een forensisch accountantsonderzoek uit te g
39
28-03-14 15:08
dienst heeft het Ernst & Young-rapport bij
de raad van toezicht gevorderd en vervolgens een eigen onderzoek naar de financiële positie van Wereldkidz aangekondigd.
“De informatie die wij hebben gekregen
geeft niet voldoende antwoord op onze
vragen”, laat een inspectiewoordvoerder
weten.
Boosheid
Bestuursvoorzitter Wever kijkt liever vooruit. Hij heeft de financiële problemen het
hoofd geboden door 23 arbeidsplaatsen te
schrappen, alle investeringen uit te stellen en opnieuw te onderhandelen over de
contracten met leveranciers. De komende
jaren blijft het woekeren met geld, want
de scholengroep wil weer meer reserves
opbouwen. Dure consultants zal je bij
Wereldkidz niet meer zien, en Wever en
zijn directeuren doen niet meer mee aan
buitenlandse reisjes.
Maar de echt pijnlijke consequenties
komen, zoals altijd, vooral terecht in de
klas. De gemiddelde groepsgrootte moet
naar 26. “Dat is heel netjes”, vindt Wever.
Maar het is wel drie leerlingen per klas
meer dan het door OCW berekende landelijk gemiddelde.
De hele affaire zorgt voor een bittevoeren. Maar dat onderzoek werd gefrustreerd omdat Van
re nasmaak bij veel betrokkenen. Perso-
Popering alleen aan het onderzoek wilde meewerken als
neel en ouders blijven met vragen achter.
Wereldkidz de advieskosten zou betalen die hij dacht te
Rachel Heinemann, betrokken ouder en
gaan maken, aldus Tulner. “Wij willen graag de onderste
sinds dit jaar voorzitter van de gemeen-
steen boven halen, maar het moet ons niet zoveel gaan
schappelijke medezeggenschapsraad: “Er
kosten dat we alsnog omvallen”, legt de toezichthouder
heerst boosheid en frustratie omdat we
uit.
geen openheid van zaken krijgen. De ver-
Ernst & Young kon nog wel in kaart brengen hoe de kas
antwoordelijken moeten aansprakelijk
leeg raakte. Maar ook dat onderzoek wordt niet openbaar
worden gesteld.” H
gemaakt, omdat geïnterviewden privacy is beloofd. Zelfs
het geanonimiseerde onderzoeksverslag krijgt de gemeenschappelijke medezeggenschapsraad van Wereldkidz niet
te zien. Maar het is helemaal geen spannend rapport, verzekert Tulner. “Er staat niet veel meer in dan in de jaarrekening 2012.”
“Er is geen geld verdwenen, er is alleen te veel geld uitgegeven aan onderwijs”, stelt Wever. “Ernst & Young heeft
vastgesteld dat de rechtmatigheid van de uitgaven niet
in het geding is. Als dat wel het geval zou zijn zou ik, als
Uitgaven voor personeel, die al
onder het landelijk gemiddelde
liggen, moeten nog verder omlaag
zoon van een politieagent, onmiddellijk aangifte doen.”
Er is dan ook geen reden voor vervolgstappen, voegt Tulner eraan toe. “Dat hebben wij expliciet gevraagd, maar
de onderzoekers zien daar geen enkele aanleiding voor.”
Voor de onderwijsinspectie is de kous nog niet af. De
40
Hob07_23-40.indd 40
Onderwijsblad07
5 april 2014
28-03-14 15:08

Download Report