herfst Leeuwenboekje

Wat is het IVN?
De Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie is een
landelijke vereniging met plaatselijke afdelingen. IVN Leeuwarden en omgeving is zo’n afdeling met als
werkgebied Leeuwarden en wijde omgeving.
Wat is de doelstelling?
Het IVN wil door haar activiteiten de mensen laten zien
wat er (nog) is aan natuur. In de hoop dat bewustmaking
zal bijdragen tot bescherming van onze nog aanwezige natuur.
Wat doet het IVN?
Het IVN organiseert excursies, thema-avonden en cursussen. Zij beschrijft
wandel- en fietsroutes en stimuleert werkgroepen. De afdeling Leeuwarden
heeft inmiddels een aantal werkgroepen. Het Leeuwenboekje is ons
afdelingsblad dat met de komst van elk nieuw seizoen verschijnt. Het wil
informeren, stimuleren en activeren. Daarnaast is er onze website
(www.ivnleeuwarden.nl).
Hoe werkt het IVN?
Alle activiteiten van IVN -Leeuwarden, zowel van leden als van het bestuur zijn
vrijwilligers activiteiten. Alle leden zijn actieve leden.
Wat kost het?
Een lidmaatschap van de IVN en onze afdeling kost € 24,- per jaar.
Hoe kun je lid worden?
Alle informatie over lid worden, kun je vinden op www.ivnleeuwarden.nl en op
www.IVN.nl/steun-ivn. Daar kun je een formulier invullen en opsturen en dan
kiezen voor onze afdeling Leeuwarden.
Adreswijzigingen kunnen gestuurd of gemaild worden aan de secretaris Cor de
Vries. Liefst per mail naar: [email protected]
Sluitingsdatum kopij volgende Leeuwenboekje:
1 januari 2015
een blad ván iedereen vóór iedereen, dus stuur kopij!
Van de voorzitter
Samen maken we het verschil
Voor bijna iedereen is de vakantieperiode weer achter de rug. De herfst met
zijn mooie kleuren, kunstige spinnenwebben, prachtige luchten, fraaie
zonsopkomsten en -ondergangen ligt voor ons. Een buitenpalet waar we volop
van kunnen genieten. Toch moet ik ieder jaar weer wennen aan de kortere
dagen en de invallende kou.
Niet alleen voor volwassen maar ook voor kinderen is de herfst een bijzondere
tijd. Overal schieten paddenstoelen uit de grond. Klaske Stegenga en Gosse
Haga hebben het druk met het organiseren van een tweetal excursies in het
kader van de najaarscampagne “speuren naar paddenstoelen” in het Bos van
Ypey in Tytsjerk en in de bossen bij Stania State in Oentsjerk.
Tineke Vernhout heeft het druk met de voorbereiding van een drietal middagen
“pluizen van Uilenballen” voor de jeugd in de bibliotheken van Leeuwarden.
Veel vrijwilligers zijn de afgelopen periode bezig geweest met het organiseren
van allerlei activiteiten. Zo hebben we onder andere kunnen genieten van de
IVN slootjesdagen bij de Leerschool Permacultuur “de Oerfloed“, de leerzame
fietstocht in het kader van Groen Dichterbij langs vijf groenprojecten in
Leeuwarden, de zonnige wandeling met Daan van Zomeren in de door hem
ontworpen vlindertuin, de fraaie bomenwandeling met Margriet Kampman en
Jan van der Meer in het Rengerspark en de oude begraafplaats en natuurlijk
van de reguliere vogelochtenden door de vogelwerkgroep. En niet te vergeten
de actieve mensen die de website, het Leeuwenboekje en de vogelcursussen
verzorgen. Ik wil iedereen hartelijk bedanken
voor zijn of haar bijdrage.
Ook voor volgend jaar staat er weer een en ander
op stapel. Ik kijk bijvoorbeeld uit naar de IVN
slootjesdagen in juni en mogelijk komt er een
stadswandeling in het kader van Groen
Dichterbij.
Als ik het bovenstaande nog even doorlees, ben ik
trots op wat we met z’n allen voor elkaar krijgen.
Dat kunnen we alléén bereiken onder het motto
“samen maken we het verschil”.
Rinze de Vries.
Herfststijlloos
Leeuwenboekje herfst 2014
3
IVN Afdeling Leeuwarden e.o.
Werkgroepen - Contactpersonen:
Excursies:
Klaske Stegenga
(058) 266 13 87
[email protected]
Leeuwenboekje:
Linda Veeman
(058) 288 78 92
[email protected]
Ben Engelen
(058) 213 92 78
[email protected]
Website:
Renée Ras
(058) 844 25 48
[email protected]
Jan van der Meer
Vogelwerkgroep:
Corry van der Meer
(058) 213 80 24
[email protected]
Plantenwerkgroep:
Vacant
Werkgroep educatie en jeugd:
Tineke Vernhout
(058) 288 25 61 / 06 49 14 36 33
Werkgroep educatie en onderwijs
Violet von Kruchten
(058) 288 65 67
[email protected]
Afdelingsbestuur:
Voorzitter:
Rinze de Vries
Vice-voorzitter:
Els Bultsma
Penningmeester:
Pieter Willem Louwsma
(058) 213 83 51
[email protected]
(058) 212 58 49
[email protected]
06 46 00 54 95
p.w.louwsma.ivnleeuwarden
@gmail.com
Secretaris:
Cor de Vries
(058) 215 36 24
Harmen Sytstrawei 7
8915 HB Leeuwarden
Algemeen Bestuurslid
Vacant
Contactpersoon werkgroepen:
Rinze de Vries
(058) 213 83 51
[email protected]
[email protected]
Mocht u lid van IVN- Leeuwarden willen worden. Neem dan contact op met onze
secretaris (zie hierboven).
Dit Leeuwenboekje is mede mogelijk door sponsoring
van de Tuin van
Mededelingen
van Leeuwarden
het bestuur in WC Zaailand Leeuwarden.
Leeuwenboekje herfst 2014
4
Mededelingen van het bestuur
Ledenbeleid
De Landelijke Raad van het IVN heeft op 14 december 2013 en 15 maart 2014
besluiten genomen over het ledenbeleid van het IVN. De belangrijkste wijziging
is dat alle IVN leden straks landelijk IVN lid zijn (naast een lidmaatschap van
een afdeling). We kennen dan geen lokale leden meer. Op deze manier kan het
IVN aantonen hoeveel leden er landelijk zijn en daarmee meer draagvlak in de
maatschappij creëren. Wij gaan als afdeling meer gebruik maken van alle
faciliteiten die het consulentschap Noord en het landelijke IVN ons bieden.
Omdat het IVN vanaf 1 januari 2015 geen lokale leden meer kent, ontvangen
onze lokale leden binnenkort een brief met het verzoek via een
overgangsregeling hun lokaal lidmaatschap om te zetten naar een landelijk
lidmaatschap.
Werkgroep Planten
Het bestuur is blij dat Margriet Kampman en Jan der Meer hun activiteiten
voor de werkgroep Planten weer willen voortzetten. Hun deskundigheid is een
waardevolle aanvulling voor deze werkgroep. Inmiddels heeft zich voor de
werkgroep planten nog een vrijwilliger aangemeld, zodat we aan de slag kunnen.
Bedankt voor jullie reacties.
Wisseling van de wacht Werkgroep Vogels
Na ruim 16 jaar coördinator van de Werkgroep Vogels te zijn geweest, heeft
Durk Weijma besloten hiermee te stoppen. We vinden dit natuurlijk erg
jammer, maar respecteren zijn besluit. Wel blijft hij deel uitmaken van de
werkgroep. Corry van der Meer wordt de nieuwe coördinator. Wij wensen haar
veel succes in deze functie. Wij bedanken Durk voor zijn enorme inzet!
Jubileumcommissie
IVN Leeuwarden is op 27 april 1971 opgericht en bestaat in 2016 vijfenveertig
jaar. Dat kunnen we natuurlijk niet ongemerkt voorbij laten gaan. Daarom willen
we in een vroeg stadium een “jubileumcommissie” in het leven roepen. Hiervoor
zijn wij op zoek naar vrijwilligers. Ben jij enthousiast, creatief, een
organisatie talent, vindingrijk en een doorpakker, laat het ons z.s.m. weten.
Je kunt je interesse kenbaar maken via [email protected]
of via één van onze bestuursleden. Wij kijken uit naar jullie aanmelding. Samen
gaan we er iets moois van maken.
Leeuwenboekje herfst 2014
5
Coördinatorenoverleg werkgroepen
Op woensdag 22 oktober a.s. vindt het jaarlijks coördinatorenoverleg plaats.
Hierbij zijn aanwezig alle coördinatoren en contactpersonen van de
werkgroepen en het bestuur. De locatie is in Leeuwarden. Noteert u alvast
deze datum in uw agenda. Een uitnodiging wordt u later in dit jaar toegezonden.
Vogelwerkgroep Cursus- en excursieprogramma 2015
Cursus “Vogels en vogelherkenning” eind januari – medio mei 2015
Voorkennis of ervaring op het gebied van vogels is niet noodzakelijk. Tijdens 6
beamerlezingen en 4 excursies komen aan de orde: watervogels, uilen, weide-,
moeras-, struweel-, en roofvogels.
Maximum aantal deelnemers: 25.
Kosten: IVN-leden € 70 Niet-leden € 80
Inlichtingen en aanmelding bij: Marjan Koeze
Tel: (058) - 213 81 37 E-mail: [email protected]
Themacursus “Wintergasten en thuisblijvers” eind januari 2015
Zaterdagmorgen: Korte beamerlezing op locatie en aansluitend excursie.
Observeren van wintergasten en (water)vogels die het jaar rond hier blijven.
Locatie: Nader te bepalen.
Docent /excursieleider: Sieds Boersma
Organisatie: Jan Kramer en Anneke Zeinstra
Maximum aantal deelnemers: 24. Kosten deelname (inclusief koffie): € 12.
Inlichtingen en opgave bij: Jan Kramer
Tel: (058) - 212 16 48
E-mail: [email protected]
Vroege Vogelexcursie
Deelname is gratis. Organisatie: Jan de Boer, Wijnand Jager en Durk Weijma.
Datum in mei nader te bepalen.
Locatie: Het Houtwiel onder Broeksterwoude Start: 05.00 uur
Inlichtingen en opgave bij: Durk Weijma
Tel: (0514) – 57 13 18
E-mail: [email protected]
Themacursus “Spotten en ringen van Roofvogels” 2015 eind mei - begin juni
(data nog vast te stellen)
Beamerlezing op avond in Leeuwarden en praktijkdag op zaterdag naar
Ameland. (gehele dag)
Docent/excursieleider: Johan Krol. Organisatie: Anne Bosma en Corry van der
Meer.
Leeuwenboekje herfst 2014
6
Maximum aantal deelnemers: 20. Kosten: IVN-leden: € 18 Niet leden: € 20
(incl. koffie cursusavond en excursie).
Inlichtingen en opgave bij: Corry van der Meer
Tel: (058) – 213 80 24
E-mail: [email protected]
Themacursus “Steltlopers” eind augustus – begin september 2015 (data nog
vast te stellen)
Invulling nader te bepalen.
Docent/excursieleider: Sieds Boersma. Organisatie: Tonny Biesterbosch en
Anneke Zeinstra
Inlichtingen en opgave bij: Tonny Biesterbosch
Tel: (058) - 255 18 76
E-mail: [email protected]
"Vogelochtenden"
Elke eerste zaterdag van de maand (uitgezonderd juli, augustus en september)
is er een z.g. "Vogelochtend", een "vrijblijvende" vogelexcursie, waarvoor men
zich niet hoeft op te geven en waaraan geen kosten verbonden zijn. (mensen die
meerijden in een auto betalen € 3 p.p. aan de chauffeur) Iedereen met
belangstelling voor vogels is welkom. Verzamelen op het parkeerterrein achter
het Q8 benzinestation aan de Tesselschadestraat te Leeuwarden. (circa 200
meter vanaf rotonde Heliconweg-Tesselschadestraat) De starttijd is meestal
09.00 uur. De mensen die op onze verzendlijst staan ontvangen een paar dagen
vóór elke Vogelochtend een mail met bijzonderheden. (o.a. de vertrektijd)
Aanmelding voor de verzendlijst is daarom verstandig. Eventueel vooraf
informeren bij Anne Bosma.
Organisatie: Anne Bosma en Teartse van der Zee
Inlichtingen en aanmelding voor verzendlijst: Anne Bosma
Tel: (058) - 266 01 09
E-mail: [email protected]
Informatie Vogelwerkgroep
Corry van der Meer, coördinator
Tel: (058) – 213 80 24
E-mail: [email protected]
Paddenstoelenexcursies
Paddenstoelexcursie Staniastate, Oentsjerk
Wanneer:
zaterdag 18 oktober om 14.00 uur
Opgave bij:
Klaske Stegenga, Tel: (058) – 266 13 87
Leeuwenboekje herfst 2014
7
Een gesprek met Els Bultsma
In juli had ik een afspraak met Els. Ze woont met haar partner, twee kinderen,
een hond en een poes in het mooie, inmiddels ingesloten, Huizum Dorp. Dit dorp
is in de loop der tijd opgeslokt door de gemeente Leeuwarden.
Op de jaarvergadering in maart is Els Bultsma tot vicevoorzitter gekozen. We
hebben nu bijna weer een voltallig bestuur! Els heeft vaker in een bestuur
gezeten. Op dit moment zit ze in het bestuur van het koor 'Douchegeluk', een
koor waarin ze al jaren graag zingt. Het koor treedt regelmatig op, zie
http://www.lokaalvocaal.nl/fileadmin/pdf/Programma_2014_zomer_v2.pdf
Als vrijwilliger is Els zo'n twintig jaar actief geweest bij Amnesty
International. Daar is ze een tijd secretaris geweest en ze heeft in de loop der
jaren ook andere bestuursfuncties gehad.
Het is leuk om te weten hoe Els in het
bestuur van ons IVN is gekomen.
Zij kende het IVN van toen ze een jaar
of vijftien was en is een seizoen met het
IVN mee geweest. Na een jaar kreeg ze
andere interesses en is ze ermee
gestopt. De liefde voor het buitenleven
en de natuur is wel gebleven. De ons
welbekende Renée Ras heeft deze 'bron'
weten aan te boren met als resultaat dat
wij nu een enthousiaste vicevoorzitter
hebben! Els werkt vier dagen per week
bij Partoer en is een collega van
Renée. Ze werkt daar nu bijna twee jaar
als adviseur, met name op het gebied van
mantelzorg en vrijwilligerswerk. Eerder
heeft Els bij de gemeente Leeuwarden
bij het team Inburgering gewerkt. Na
haar middelbare school heeft ze de opleiding HBO-Jeugdwelzijnswerk gevolgd.
Haar eerste baan, als sociaal cultureel werker, heeft ze bijna 20 jaar in
Tytsjerksteradiel gehad.
Els heeft altijd in Friesland gewoond. De eerste negen jaar in Leeuwarden,
daarna tien jaar in Hurdegaryp en daarna is ze weer verhuisd naar Leeuwarden.
Ze wandelt graag en gaat vlakbij haar huis dagelijks met de hond op stap naar
de Potmarge of het park. In het weekend gaat ze met het gezin regelmatig
naar de Groene Ster, Oranjewoud of Zwarte Haan. De tijd die Els over heeft
Leeuwenboekje herfst 2014
8
leest ze graag romans, ze heeft geen voorkeur voor schrijvers. Ze is ook
geïnteresseerd in filosofie, psychologie en parapsychologie.
Wat zijn haar ideeën als bestuurslid?
Zij is nu het reilen en zeilen van het IVN Leeuwarden aan het verkennen. Haar
belangstelling gaat, gezien haar verleden, uit naar Jeugd en Educatie. Ze vindt
het belangrijk dat kinderen spelenderwijs de natuur ontdekken. Maar ook
andere activiteiten, zoals de Fietstocht Groen Dichterbij, kunnen op haar
belangstelling rekenen. Daar wil zij zich graag voor inzetten.
Wij wensen Els en alle bestuursleden een fijne samenwerking toe!
Corrie Kruiswijk
Anneke Zeinstra heeft weer een leuk gedicht aangeleverd.
De Tafeleend
De tafeleend kijkt ontevreden
En wankelt moeizaam op en neer.
Hierbij onthul ik u de reden:
Hij had zo graag twee poten méér
Van: Ivo de Wijs
Leeuwenboekje herfst 2014
9
De Vlindertuin
Zaterdag 2 augustus waren wij uitgenodigd door Daan van Zomeren voor een
rondwandeling door ‘zijn’ vlindertuin in Nylân. De tuin is gelegen ter hoogte van
de kruising van de Antillenweg en de Surinamestraat. We waren met 13 mensen.
Een leuk aantal dus.
Eerst even iets over het ontstaan van de vlindertuin. De wijk Nylân kreeg
enkele jaren geleden van de gemeente Leeuwarden te horen dat zij een eigen
invulling konden geven aan een braakliggend stuk grond. Er had op die locatie
voorheen een school gestaan. Het wijkpanel had een ‘natuurbestemming’ voor
ogen en via het IVN en het Milieuplatform kwamen ze terecht bij onze Daan.
Die had daar wel oren naar.
Hij heeft een ontwerp gemaakt en bij de uitvoering van dit plan was de
Gemeente niet bereid financieel bij te springen. Het wijkpanel heeft vervolgens
een aanvraag ingediend om in aanmerking te komen voor ISV geld (Europees
geld) en die aanvraag dat is beloond.
Leeuwenboekje herfst 2014
10
Daan liet ons eerst op papier zien welke vlinders, hommels, bijen en andere
insecten er zoal in de tuin voor kunnen komen. Hij benadrukte het grote belang
wat wij hieraan moeten hechten.
Met andere woorden: “Insecten zijn onmisbaar in onze natuur!!!”
Daarna liet Daan ons genieten van de enorme verscheidenheid aan planten.
Teveel om op te noemen. Door het alsmaar aanhoudende mooie weer was er al
veel uitgebloeid, maar de planten die nog bloeiden werden door grote aantallen
hommels, zweefvliegen e.a. bezocht.
Het is en blijft echter een enorme klus om Heermoes, Brandnetel en allerlei
soorten grassen met een beperkt aantal mensen te vlug af te zijn op zo’n groot
terrein. Je moet er constant aan werken anders zijn je planten zomaar
overwoekerd.
En ja, er is zelfs nog een knappe vijver en daarin zagen we, naast wat mooie
waterplanten, ook nog twee goudvissen. Die waren samen wat onduidelijks aan
het doen. Althans dat dacht ik. Volgens onze Rinze de Vries was er helemaal
niets onduidelijks aan. Ze waren gewoon bezig met de voortplanting! Onze dank
voor deze uitleg Rinze. Zo leren we iedere dag. Toch?!
Volgende week wordt er ook nog een begin gemaakt met een kunstwerk.
Gecreëerd door gemeenschapskunstenaar Nellie Procee. Eerst wordt er een
tegelplateau vormgegeven wat ook voor rolstoelen toegankelijk zal zijn. Medio
september wordt er dan op dat plateau een mooie bank geplaatst en Procee
gaat daarna in ongeveer 10 middagen, samen met wijkbewoners, dit bankje met
tegelscherven bekleden. Wel, wij zijn nieuwsgierig en gaan hier zeker terug
komen.
Jan en Margriet
Ps. Ook in de vlindertuin
‘liep’ men nogal eens
tegen zaken aan die
meestal door honden
worden achtergelaten en
werden er bloemen
geplukt. Daan heeft
daar een ludiek bordje
voor gemaakt (zie foto)
en naar zijn zeggen gaat
het sindsdien de goede
kant op. Leuk!
Leeuwenboekje herfst 2014
11
Verslag van de fietstocht “Groen Dichterbij” op 6 september
2014
Het was de bedoeling om op zaterdag 10 mei langs verschillende groene
buurtprojecten in Leeuwarden te fietsen in het kader van het project Groen
Dichterbij. Helaas waren de weersvoorspellingen toen zo slecht dat we het
hebben moeten aflasten. Omdat iedereen zo enthousiast was over het idee
hebben we alsnog een datum geprikt en wel op zaterdag 6 september. In de
aanloop daarnaar toe bleken alle partijen te kunnen en kregen we alle
medewerking van het consulentschap IVN Noord (die overigens de fietstocht
voor 10 mei helemaal had opgezet). Ook kregen we weer een groep van ruim 20
personen op de lijst om mee te fietsen.
Op 6 september was het gelukkig mooi weer! Eerst was het nog wat mistig,
maar dat gaf wel een bijzondere sfeer bij de Leerschool Permacultuur “De
Oerfloed”, ons eerste bezoekadres.
Permacultuur is samenwerken met de natuur om een betere wereld voor ons
allemaal te maken. Als we de natuur observeren zien we dat er een systeem van
principes aan het werk is. Permacultuur gebruikt deze principes om
geïntegreerde systemen te ontwikkelen die op een gezonde en efficiënte wijze
voor onze behoeften aan voedsel, energie en gemeenschap zorgen. Door
Leeuwenboekje herfst 2014
12
permacultuur kunnen we de kwaliteit en productiviteit van onze individuele
levens, onze samenleving en onze omgeving verbeteren.
Onze gastvrouw Irma Abelskamp had om 9.30 uur de koffie en thee klaar, dus
we begonnen ontspannen met een bakkie. Daarna vertelde ze bevlogen over de
permacultuur en kregen we een rondleiding. We hadden echt te weinig tijd om
alles te zien te horen. Het programma was behoorlijk strak dus we moesten op
een gegeven moment alweer op naar Techum.
Na een korte plaspauze bij McDonald’s, werden we welkom geheten door Gosse
Haarsma in de stadstuin Âsum. Een hele andere tuin dan de Oerfloed. Maar ook
weer een heel mooi project! Âsum is een stadstuin op de oude terp van Techum.
Stadsboer Gosse verbouwt hier een keur aan groenten, kruiden, bloemen en
kleinfruit, uiteraard zonder bestrijdingsmiddelen te gebruiken. De producten
worden afgenomen volgens een lidmaatschapssysteem: de leden oogsten voor
een jaarlijkse bijdrage zelf hun dagelijkse groenten. Met dit lidmaatschap
koopt men in feite een moestuin met tuinder voor een jaar. Deelnemers mogen
komen helpen, maar niets is verplicht. Het enige wat ze zelf moeten doen is
oogsten, maar dat is dan ook het leukste van het hele tuinieren
Vanaf Techum zijn we dwars door de stad naar de Oldegalileën gefietst, waar
om 12.30 uur een heerlijke lunch klaar stond in het wijkzorgcentrum Sint
Jozef! Terwijl de groep lekker zat te eten buiten in het zonnetje, kregen we
een enthousiaste uitleg van Sjoerd Jelle Wiersma en Inge Koch over het
project De Groene Apotheek. Ik was behoorlijk onder de indruk van alle
Leeuwenboekje herfst 2014
13
verbindende elementen die in het project zitten en hoe breed dat wordt
opgepakt. Het is niet alleen de tuin, het is veel meer! Met De Groene Apotheek
willen zij de wijk gezamenlijk groener, gezonder en gezelliger maken met
behulp van verschillende projecten. Onder andere door het aanleggen van een
gezamenlijke moestuin, een belevingstuin en de aanpak van boomspiegels. Bij de
moestuin even verderop konden we na de lunch nog rondkijken en vragen
stellen, waarna we snel door gingen naar de Kruidentuin aan het Zaailand.
Leeuwenboekje herfst 2014
14
Midden in de stad, verscholen tussen de Schoolstraat, Willemskade,
Arendsstraat en het Zaailand naast congrescentrum De Bres, bevindt zich een
kruidentuin. Een rustgevende plek waar we werden ontvangen door Klaas Johan
Osinga. Ook daar werden we voorgelicht over hoe een en ander is opgezet en
konden we rondkijken. De kruidentuin van 15 bij 15 meter is zes jaar geleden
door de omwonenden aangelegd met ondersteuning van de gemeente
Leeuwarden, Elkien, Nieuw Elan en het Wijkpanel Binnenstad. Buurtbewoners
onderhouden de tuin op woensdagavonden en oogsten er voor eigen gebruik.
Gasten van Debatcentrum De Bres kunnen er pauzeren. Je vindt er behalve
diverse kruiden ook 10 fruitbomen en een hobbykasje met groente.
Tot slot fietsten we naar de Doarpstún in Snakkerburen. Dit was ons laatste
adres.
Een lekker bakje koffie of thee ging er wel in op het terras. Theo van der
Molen vertelde ondertussen over de ontstaansgeschiedenis van de tuin en hoe
een en ander reilt en zeilt. Ik was (wederom) zeer onder de indruk van het
aantal vrijwilligers, de manier van werken en de omvang van het project. De tún
is een gezamenlijk project van de inwoners van Snakkerburen, Lekkum en
Miedum. De tún is een alom gerespecteerd groen initiatief dat geheel wordt
gedragen door vrijwilligers. De tún is in 2014 gekozen tot Icoonproject
Friesland.
Leeuwenboekje herfst 2014
15
We liepen vervolgens door de hele tuin heen en kregen nog allerlei verhalen te
horen over de verschillende plantensoorten, de groenten, maar ook
wetenswaardigheden over bijvoorbeeld het openluchttheater.
Er is een winkeltje bij de tuin en natuurlijk werd dat nog even bezocht na
afloop van de rondleiding om 16.00 uur. Zelf heb ik er een mooie pompoen en
een bos zonnebloemen gekocht. Deze kleurrijke aankoop symboliseerde voor mij
wel een beetje deze geweldige en zonnige dag. Wat een inspirerende, gedreven
mensen hebben we ontmoet en wat een bijzondere groenprojecten kent
Leeuwarden! Ik zou zeggen: ga er eens langs!
Els Bultsma
1367 Spreeuwen en 640 Zanglijsters
Eigenlijk geloofde ik het altijd maar half, zulke grote aantallen vogels die over
“onze grafheuvel” in het Leeuwarderbos zouden vliegen, maar op zaterdag 4
oktober 2014 zag ik het echt. Elke keer las ik op
http://www.trektellen.nl/trektelling.asp?telpost=939 met verbazing wat
Jeroen nu weer allemaal gezien had. Dat kon toch niet?
Maar wat een enorme hoeveelheid vogels in de lucht en vooral wat een
Deskundigheid op de zerken
Leeuwenboekje herfst 2014
16
deskundigheid stond er op die uit de 18e eeuw stammende grafzerken. Er
liggen gelukkig geen doden onder die stenen, de grafmonumenten zijn afkomstig
uit de voormalige Westerkerk (nu Theater Romein) aan de Bagijnestraat in
Leeuwarden.
Jeroen had heel wat meer tellers dan vorig jaar en dat was maar goed ook,
want weer en wind waren gunstig en Jeroen had de tikkers verdeeld over 3
mensen die elk 2 of 3 soorten aftikten.
Met de spreeuwen was het geen doen, die kwamen in zulke grote hoeveelheden
over, dat daar niet tegenaan te tikken viel en die werden dus in honderdtallen
ook opgeschreven. Eveneens op lijsten, kwamen de vogels die “ter plaatse”
gezien werden en alle bijzondere soorten (Jeroen noemt dat “de krenten”)
werden apart genoteerd. Toen ik bij de grafheuvel kwam, zagen ze net een
grote gele kwikstaart!
Helaas zie ik dat allemaal niet (te slechte ogen), maar ik zag later wel een
Fazant man krijsend over het water de bosschage in vliegen, een mooie
verschijning, die Jaap gekscherend Pauw noemde, nou zo mooi is ie inderdaad
wel!
De vogels kwamen van alle kanten en het was maar goed dat zoveel mensen hun
ogen en oren goed open hielden en opnoemden en telden wat ze zagen, zo
werden de schrijvers en de tikkers door iedereen bijgestaan.
Merel had de tikker voor de ganzen. Jeroen keek door de telescoop naar de
soort.
Welke ganzen vliegen daar?
Leeuwenboekje herfst 2014
17
Later zag ik door zijn telescoop een Buizerd met een prachtige witte buik (nee
Corrie, geen sneeuwbuizerd) op het hek verderop. Volgens Meino was dit
terrein zijn vaste stek en er zou ook vlakbij een buizerdnest zitten (gezeten
hebben).
Helaas moest ik weg toen net de zon prachtig boven de bomen uit kwam en het
wat warmer begon te worden (gelukkig voor Merel).
De telescopen baadden in oranje lichten de
groene IVN vlag wapperde op de
grafheuvel ten teken dat iedereen die iets
wilde zien en leren hier van harte welkom
was.
Na het etentje dat ik ’s avonds had keek ik
natuurlijk even op mijn telefoon op onze
site www.ivnleeuwarden.nl om te kijken wat
er allemaal over de trektelpost was heen
gevlogen die dag en dat was heel wat.
Jeroen tuurt tegen de zon in
IVN vlag op de grafheuvel
Leeuwenboekje herfst 2014
18
Sperwer die een vliegshow weggeeft
Leeuwenboekje herfst 2014
19
Zondagmorgen was er in het radioprogramma Vroege Vogels natuurlijk ook
aandacht voor de Eurobirdwatch en daar werd het beeld volledig bevestigd,
enorm veel spreeuwen en zanglijsters.
Renée Ras
We kijken met z'n allen naar een groep overvliegende smienten.
Paddenstoelen in het Bos van Ypey, 4 oktober
Op de parkeerplaats zie ik een groepje mensen met een rugzak staan en een
loep in de hand. Dat kan niet missen: de paddenstoelexcursie van de afdeling
Leeuwarden van het IVN. Dit is een van de eerste activiteiten waar ik, als
kersvers IVN-lid en cursist van de natuurgidsenopleiding, aan mee doe. Gosse
Haga, al een bekend gezicht als docent, snuffelt aan meegenomen vondsten;
een grote paddenstoel met een bruine onderkant. Bruine lamellen, kan ik beter
zeggen. Dat is mijn eerste les. Het gaat om kleur, vorm en geur. Deze ruikt
naar anijs, onmiskenbaar: een anijschampignon.
Leeuwenboekje herfst 2014
20
Het is de afgelopen weken droog geweest, afgezien van een enorme regenpartij
afgelopen donderdag, dus
we vinden niet wat we
normaal vinden”, zegt
Gosse, ”maar toch altijd
wel veertig soorten”. Er
gaat een wereld voor me
open in de korte tijd dat
ik erbij ben. Met vogels
en planten houd ik me al
een leven lang bezig, maar
ik heb me nu voorgenomen
om ook met onbekende
terreinen kennis te
Prachtvlamhoed
klein de paddenstoelen ook zijn,
Gosse Haga ziet en benoemt ze.
Zwarte truffelknots: wormen
snoepen van de truffel en
verspreiden de sporen. Vijf
centimeter dieper in de grond
onder het mos zit dan de
hertentruffel. Eekhoorntjesbrood
onder berken. “Leuk voor de
kinderen”, zegt Gosse, “een
heleboel paddenstoelen op een heel
klein oppervlak met de naam
hulstdekselbeker”. Hij wijst op de
tientallen puntjes op een vergeeld
hulstblad. Dit is typisch een
opruimer.
En zo gaat het maar door.
Basiszaken die je absoluut moet
weten: Wat zijn sporen? Welke
kleur hebben ze? Sporen kun je
beter zien als je de hoed van een
paddenstoel op een stuk papier
legt en een nacht laat liggen. Er
maken. En er komt heel
wat langs die middag. Hoe
Eekhoorntjesbrood
Leeuwenboekje herfst 2014
21
zijn opruimers, parasieten en samenwoners. De laatsten hebben contact met de
wortels van een boom. Deze paddo’s ontvangen de suikers, de boom krijgt de
mineralen terug van de zwam.
Ik neem me heilig voor om, gewapend
met deze basisbegrippen, zelf op stap
te gaan in mijn omgeving als het een tijd
flink vochtig is geweest, met een
standaardwerk in de hand. Vervolgens
ga ik nog eens mee met een
paddenstoelenexcursie en nog eens. Tot
ik het idee heb dat ik twintig soorten
zelf kan herkennen. En dan zal ik er nog
wel eens naast zitten. Maar het
enthousiasme en de kennis van Gosse,
Klaske, Linda en alle anderen is
bijzonder aanstekelijk!
Jelma Knol
Rechte koraalzwam
Visserslatijn
Mijn zoon werd zeer geïnspireerd door de
slootjeswijzer van het IVN. Hij heeft heel
veel gevangen bij het Elzebroekbosje
(Potmargepad) op een paar stappen van ons
huis (en dat midden in de stad!). Zijn vangst
bestond o.a. uit jonge salamanders,
kokerjuffers, schaatsenrijdertjes en
waterspinnetjes.
Leuk om te zien hoe stimulerend het materiaal
van het IVN kan werken!
Els Bultsma
Leeuwenboekje herfst 2014
22
Wuivende Wieken
Bij de Slegte, waar nu alles na het Polare debacle verkocht moet worden voor
een habbekrats, vond ik een oud boek van R.J. de Stoppelaar. Een boek uit 1933
met echte zwart wit foto’s erin. Het boek is vergeeld, heeft bruine vlekjes en
ruikt heerlijk, zoals oude boeken moeten ruiken. Freerk had zelfs een boek van
De Stoppelaar te pakken uit 1926, waarin prachtige zwart wit tekeningen staan.
De schrijver is geboren in 1873 te Ureterp en stierf 15 april 1946 te Enschede.
Deze doopsgezinde predikant in Warga beschrijft in zijn 20 boeken de
schoonheid van de natuur en het Friese land in het bijzonder en dat maakt het
verhaal natuurlijk extra aantrekkelijk.
Het boek staat vol met heerlijke beschrijvingen van het weer, het landschap,
de planten en de dieren en ter illustratie wil ik jullie een stukje laten lezen met
een beschrijving waarbij geen foto meer nodig is, zo beeldend. Bijvoorbeeld:
EEN GEADELD EENDENGESLACHT.
Op den voor- en najaarstrek wordt ons land bezocht door een menigte van
vogels, waaronder in niet geringen getale de familie eend is vertegenwoordigd
met allerlei soorten. Een heirleger vreemde eenden zwemt dan letterlijk in de
groote bijten, die onze meren, plassen, rivieren voor hen zijn, en in de
allergrootste bijt: de zee. Behalve aan de uit het Noorden hierheen afgezakte
neven en nichten van onze wilde eend verleenen wij gastvrijheid als blijvers of
doortrekkers aan geelbruin gekopte krak-eenden, veelkleurige wintertalingen,
parel-grijs gemantelde smienten, wier fluittonen opklinken uit de vijvers van de
eendenkooien, roodbruin genekte tafeleenden, kuifeenden met een afhangend
toefje veeren op de koppen, zwart en witte toppers, belletjes luidende
brilduikers, pikzwarte zeeëenden, zaagbekken met opgedofte schedelveeren en
kokette Nonnetjes. Een veeltintige verzameling, die kleur en fleur bijzet aan
het herfstige en wintersche getij op en langs onze wateren.
Maar onder hen is nog één niet genoemd, één die kan bogen op een stamboom
van miscchien wel dertig of veertig eeuwen, één die zoowat op den drempel van
de eerste cultuur heeft gestaan, met zijn krrlückroep, of nog verder terug tot
het pluimvee van Noach in de ark heeft behoord, of nog ouder over de boomen
van het Paradijs heeft gevlogen, door vader Adam nageoogd. Deze vermaarde
eend is de Pijlstaart, een der elegantste vertegenwoordigers van het
eendengeslacht. De lange hals en witte borst en buik geven hem iets
Leeuwenboekje herfst 2014
23
zwaanachtigs. Zijn verder signalement? Kop en voorhals zijn prachtig bruin. Een
witte nekstreep loopt neer tot in de blanke borstveeren. Rug en zijden zijn
grijs-wit gekleurd met zwarte dwarsstreepjes. De staartpennen dragen langs
het bruin witte randen, behalve de beide middelsten. Deze zijn groen glanzend
zwart en een eind verlengd, waaraan deze eend bij ons den naam van pijlstaart,
bij onze Germaansche buren dien van Spieszente, Nadelschwanz, Fasanente te
danken heeft. Mevrouw Pijlstaart is eenvoudige gedost met bruin, geel en grijs,
doch draagt ook dat verlengde veerenaanhangsel.
Tot zover het citaat op bladzijde 11 van het boek Wuivende Wieken.
Kijk je vogelgids er maar op na, het klopt allemaal precies.
Renée Ras
Eén jaar lang intensief vogelen in de gemeente Leeuwarden
2013 een jaar met vele hoogtepunten; het bewijs dat vogelen in de regio niet
saai hoeft te zijn
Deel 4 Door Jeroen Breidenbach
Oktober
Leeuwenboekje herfst 2014
24
Deze maand behoort tot de toptijd voor de vogeltrek op de telpost. Eigenlijk
begon het al eind september met 1061 zanglijsters op één teldag en 5144
kolganzen op een andere teldag. De eerste dag van oktober was het al raak met
een zeldzaamheid: een roodkeelpieper. Op 5 oktober deed ik met de telpost
mee aan de
Eurobirdwatch. Van
zeven uur ’s morgens
tot vijf uur ’s middags
heb ik, samen met het
IVN Leeuwarden en
velen geïnteresseerden,
geteld. In de media was
volop aandacht voor
deze dag. Gelukkig
kwamen er ook leuke
vogelsoorten langs met
als knaller een vroege
ruigpootbuizerd. Op 9
oktober kwam er een
adult witwangstern in
winterkleed overgevlogen, nadat er twee dagen ervoor één bij Tzum was gesignaleerd.
Waarschijnlijk is dit hetzelfde exemplaar. Er waren in oktober veel
kruisbekken onderweg. Er is een invasie gaande en op 14 oktober vliegen maar
liefst 131 exemplaren over! Op diezelfde dag vliegt een prachtige geelgors laag
over de telpost. Dit is een soort die heel zeldzaam is in Leeuwarden maar
jaarlijks wel te vinden is als trekvogel. De dag erna vloog een boomleeuwerik,
in een groep veldleeuweriken, over de telpost. Met de invasie in het
achterhoofd zouden grote kruisbekken dit jaar ook waargenomen moeten
kunnen worden vanaf de telpost. Op 18 oktober was het raak. Hier kwam ik
achter toen ik de geluidsopnames beluisterde en deze opnames met behulp van
een sonogram af kon lezen. Dat dit een goede dag was, werd helemaal duidelijk
na het horen van een glanskop. Dit is een soort die enorm zeldzaam is in
Leeuwarden. Ook had ik erg geluk met een kleine barmsijs die laag overvloog en
die ik vanaf de foto dus eindelijk kon determineren. De eindstand na deze
maand is 180 soorten!
November
Leeuwenboekje herfst 2014
25
November: de winter treedt nu echt in en de trekvogelstroom wordt minder en
minder. Toch was de eerste helft van november nog niet zo slecht. De
smelleken kwam gelukkig ook dit jaar nog langs op de telpost. Het duurde even
voordat ik deze soort binnen had, die toch wel jaarlijks gezien wordt.
IJsgorzen deden het deze maand erg leuk, maar liefst zeven stuks kwamen in
totaal over! Een leuke bijvangst was een hybride brandgans x kleine Canadese
gans die laag over de telpost aan kwam
zetten. Er was genoeg beweging van
mezen dit jaar om de leuke soorten nog
binnen te halen; een groep van zes
zwarte mezen kwam over de Potmarge,
toen ik van school naar huis liep. Op 8 en
11 november was het raak met een flinke
trek van kramsvogels. Maar liefst 3866
stuks
werden
er in
totaal in
zeven uur geteld op die twee dagen. Op 24
november werd er een big-day gehouden in
Leeuwarden, samen met Merel Zweemer,
waarbij we op 72 soorten kwamen. Maar liefst
twee nieuwe jaarsoorten zaten daarbij! Een
grote barmsijs werd aangetroffen in zijn
eentje in het Leeuwarder bos en in de Groote
Wielen, bij polder de Warren, zat een kanoet.
Erg opvallend was dat er naast de kanoet ook
twee grutto’s, zes kemphanen, vier bonte
strandlopers en een tureluur stonden, en dat
eind november!
December
Nadat ik in november vier nieuwe soorten heb
gescoord en daarmee de teller op 184 soorten
staat, was de koek toch echt op in december.
Leeuwenboekje herfst 2014
26
Geen nieuwe soorten werden er gescoord in deze maand. Toch blijft er
beweging in de vogelwereld van onder andere de barmsijzen. Meerdere grote
barmsijzen werden gevonden in de gemeente. In Bilgaard telden Dick Schut en
ik maar liefst 17 ransuilen op 11 december. Deze lieten zich soms mooi
bekijken. Een zwarte mees hadden we daar ook plots in de kijker, die liet zich
alleen niet zo mooi bekijken als de ransuilen. Diezelfde dag zagen we ook nog
een vuurgoudhaan bij de Noorderbegraaf-plaats die het feest compleet
maakte. December is ook de maand van de noordse kauwen. Een leuke
ondersoort die te herkennen is aan de witte streep in de hals. Je kunt hem
werkelijk overal aantreffen, wel altijd in kleine getale, tussen groepen
westerse (gewone) kauwen. Als leuke waarneming deze maand was er mogelijk
een Siberische Tjiftjaf aan het roepen bij camping Taniaburg op 18 december.
Nawoord
Het jaar 2013 leverde 184 vogelsoorten op binnen de gemeentegrenzen van de
gemeente Leeuwarden. Toch valt er nog wat te zeggen over dit aantal.
Allereerst zijn er een drietal soorten niet
meegerekend. Het gaat hier om een kleine
goudplevier spec. (22 juli, over telpost), een
mogelijke arendbuizerd (26 augustus, over telpost)
en een mogelijke petsjorapieper (30 september,
Leeuwenboekje herfst 2014
27
Pylkwier) die niet meegeteld zijn. Deze gevallen worden ingediend bij het
CDNA (Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna), maar het is nog altijd
de vraag of deze dan wel of niet meegeteld mogen worden. Daarom is er voor
gekozen om deze op dit moment niet mee te tellen. Naast deze drie soorten
zijn ondersoorten ook niet meegeteld. Hiertoe behoren drie
Sonogram Petsjorapieper
soorten, namelijk: de rouwkwikstaart, Engelse kwikstaart en
de noordse kauw. Tenslotte zijn exoten uiteraard niet
meegeteld, terwijl het een erg goed exotenjaar was. Hiertoe behoren: zwarte
zwaan, kleine canadese gans, nijlgans, soepgans, manengans (eerste voor
Leeuwarden), muskuseend, roodschoudertaling (eerste voor Leeuwarden),
mandarijneend, bahamapijlstaart, soepeend, fazant, stadsduif, halsbandparkiet
en valkparkiet. Vanaf 2014 komt er een heel gebied bij de gemeente
Leeuwarden, waaronder de Alde Feanen. Dit zal ervoor zorgen dat het record
in de toekomst gemakkelijker te verbreken is. Ik heb in ieder geval van dit jaar
genoten! Hopelijk wordt 2014 ook een geweldig vogeljaar!
Dankwoord
Allereerst wil ik waarneming.nl enorm bedanken voor het beschikbaar stellen
van een hoop mogelijkheden. Veel vogelsoorten zijn op deze manier snel
gecommuniceerd. Ondanks dat er weinig ‘getwitcht’ kon worden, heb ik wel een
koereiger en een krekelzanger hieraan te danken. Daarnaast bedank ik Geert
Dijkstra voor de concurrentiestrijd in de eerste maand waardoor ik getriggerd
werd om naar buiten te gaan. Dick Schut bedank ik uiteraard voor het
atlasblokwerk (SOVON-project) en het daardoor nog beter in kaart brengen
welke soort waar kan. Voor al het meeuwengeweld wil ik Jeroen Nagtegaal,
Derick Hiemstra, Mark Rademaker, Tristan da Graça, Valentijn van Bergen en
Simen Blokland enorm bedanken! Merel Zweemer bedank ik ook in het bijzonder
voor al de tijd dat ze me toestond naar de gevleugelde vrienden te kijken en
voor haar hulp bij de zoektocht naar vogelsoorten.
Leeuwenboekje herfst 2014
28
Foto’s
Alle foto’s zijn gemaakt door mijzelf binnen de gemeente Leeuwarden.
Oktober – ruigpootbuizerd (Leeuwarder Bos, 05-10-2013), sonogram-compilatie
type kruisbekken en grote kruisbek (Leeuwarder Bos 14-10-2013 en 18-102013)
November – brandgans x kleine Canadese gans (Leeuwarder Bos, 13-11-2013),
sonogram ijsgors (Leeuwarder Bos, 02-11-2013)
December – ransuil (Bilgaard, 16-12-2013), noordse kauw (Potmarge, 16-122013)
Nawoord – sonogram petsjorapieper (Pylkwier, 30-09-2013), rouwkwikstaart
(Polder Boksum, 06-04-2013), valkparkiet (Leeuwarder Bos, 05-09-2013),
manengans (Camminghaburen, 19-11-2013), roodschoudertaling (Potmarge, 2801-2013).
Dankwoord – sonogram bladkoning (Leeuwarder Bos, 22-10-2013), kleine bonte
specht (Leeuwarder Bos, 15-04-2013), houtsnip (Leeuwarder Bos, 07-04-2013),
kleine barmsijs (Leeuwarder Bos, 18-10-2013)
Vogelcryptogrammen
We zijn door de voorraad cryptische omschrijvingen van vogelnamen heen.
Daarom deze keer alleen de oplossingen:
1.
Insecten voor iemand die een maaltijd nuttigt. Bijeneter.
2.
De naam van deze watervogel begint met het gevoel dat je hebt na een
onplezierige ervaring. Rotgans.
3.
Een meubelstuk voor een watervogel. Tafeleend.
4.
Deze wetsovertreder wordt vooraf gegaan door zijn buit. Visdief.
5.
Vervang de eerste letter en ik ben niet meer aan het werk. Putter.
6.
Deze vogel heeft iets gemeen met een voormalige minister-president.
Kokmeeuw.
Leeuwenboekje herfst 2014
29
7.
8.
9.
10.
Een slag voor een kraaiachtige. Klapekster.
Een Franse zee voor een oude lengtemaat. Merel.
Vervang één letter en het zit op een fles. Hop.
Eetgerei voor twaalf maanden moet een letter kwijt. Lepelaar.
Met dank aan Durk Weijma voor het aanleveren van alle cryptogrammen.
Vogels in Fryslân
laatste jaar Atlasproject en verzameling van ‘historische vogelwaarnemingen’
In 2013 is de Stichting Avifauna Fryslân opgericht
om een nieuwe, aansprekende, moderne boekuitgave
‘Vogels in Fryslân’ te realiseren, gericht op een
groot publiek. Behalve het voorkomen en de
verspreiding van vogels, zullen onder meer
schattingen van vogelpopulaties, aantalsontwikkeling,
vogeltrek en gebruik van leefgebieden een
belangrijke rol spelen. Gebruik zal worden gemaakt
van fraai fotomateriaal van vogels, veelal in hun
natuurlijke Friese biotoop. De uitgave in twee delen
Vogels in Friesland eind
vormt de kroon op het werk van allen die zich met
jaren zeventig
natuur en vogels bezighouden in Fryslân. De komende
jaren worden nieuwe en oude gegevens verzameld en verwerkt, teksten
geschreven en vindt de redactie plaats. Om broed- en trekvogels in kaart te
brengen wordt samengewerkt met het Atlasproject van SOVON dat van 2013
tot en met 2015 plaats vindt. De uitgave is beoogd voor 2018, ruim 40 jaar na
de uitgave ‘Vogels in Friesland’ (1976).
Voor de totstandkoming van dit aansprekende standaardwerk wordt een beroep
gedaan op de vele honderden vrijwillige vogeltellers, vogelwachten en
natuurorganisaties. Wij vragen twee dingen:
1) deelname aan het Atlasproject van SOVON in Fryslân in 2015, waarbij
vogelaars een atlasblok van 5x5 km of een deel daarvan volgens een
standaardmethodiek inventariseren op broedvogels en trekvogels.
2) het aanleveren van oude (losse) vogelwaarnemingen en gebiedstellingen vanaf
1975, voor zover ze niet al doorgegeven zijn aan de BFVW, SOVON,
Waarneming.nl of provinciale databanken.
Doe je mee? Wil je dan onderstaande strook invullen en opsturen naar:
Stichting Avifauna Fryslân, Canterlandseweg 18, 9061 CC Gytsjerk of per email
naar [email protected]
Leeuwenboekje herfst 2014
30
Je ontvangt dan zo spoedig mogelijk nadere informatie over het project.
Ik doe mee met het project ‘Vogels in Fryslân’
□ ik geef me op voor het Atlasproject in 2015
□ ik wil mijn oude (losse) waarnemingen en/of gebiedstellingen vanaf 1975
doorgeven.
Naam: …………………………………………………………………………………………………
Adres: …………………………………………………………………………………………………
Postcode, woonplaats: ……………………………………………………………………
Telefoon, e-mailadres: ……………………………………………………………………
Het bestuur van de Stichting Avifauna
Fryslân bestaat uit: Ultsje Hosper
(voorzitter), Freek Nijland (secretaris),
Jaap Meindertsma (penningmeester), Arend
Timmerman, Romke Kleefstra en Eddy
Wymenga.
[email protected]
www.vogelsinfryslan.
De redactie nodigt u uit om ook eens wat te schrijven,
over iets natúúrlijks.
Inzendingen voor 1 januari 2015 bij de redactie:
Linda Veeman, Van Gheelstins 12, 8925 GB Leeuwarden
e-mailadres: [email protected]
en
Ben Engelen, Gounodstraat 10, 8915 CK Leeuwarden
e-mailadres: [email protected]
Leeuwenboekje herfst 2014
31
Leeuwenboekje herfst 2014
32
Leeuwenboekje herfst 2014
33