Langs Rijn en Rails - Website voor arnhem-west

Kijk ook op www.arnhemwest.nl
Wijkkrant voor Arnhem-West
LangsRijn&Rails
jaargang 39 nr. 4 • september 2014 • oplage 2.500 exemplaren
Wijkfeest
2014
Zondag 21 september is het
weer feest in Arnhem-West.
Gezellig struinen langs de
kramen, genieten van live
muziek, lekkere drankjes en
hapjes en nog veel meer
activiteiten.
meer op pagina 6
Herinneringen aan
september 1944
70 jaar na Operation Market
Garden.
foto’s: peter van der graaf
meer op pagina 8
C o l o f o n
redactie Anne Luchies, Marlies
Wildenberg, Alex Hanssen, Bart
van Dalsen, Gunda Schwantje,
Edwin Buisman
eindredactie Hadewych Martens
opmaak Peter van der Graaf
drukwerk JP offset
redactieadres
[email protected]
wijkwebsite
www.arnhemwest.nl
Klachten over de bezorging?
Bel, schrijf of mail het aan de
redactie.
Extra exemplaren
zijn verkrijgbaar bij Vonk
De wijkkrant is
ook digitaal te
bekijken op
www.arnhemwest.nl
u w
ko p i j
Kopij voor de volgende
Langs Rijn en Rails graag
inleveren vóór 6 oktober 2014.
Bezorging rond 7 november 2014.
De redactie behoudt zich het recht
voor ingezonden stukken in te korten
of niet te plaatsen.
Hangjongeren
W
anneer ik na het douchen de slaapkamer inloop, zie ik ze opeens
zitten. Ze zijn wel met zijn vijven en klitten genoeglijk bij elkaar.
Zonder na te denken loop ik in mijn nakie op het raam af en gooi
het met een woest gebaar open. Snel vliegen ze achter elkaar op
om tien meter verderop aan de overkant van de weg in een grote
acaciaboom weer te landen. Dat is blijkbaar hun thuisbasis. Het zijn
nog jonkies zie ik. Wel de afmetingen van een volwassen Vlaamse gaai maar het
verenkleed vertoont nog happen. Het lijken wel punkers.
Al weken teisteren zij en hun soortgenoten mijn fruitboompjes die het dit jaar
voor het eerst geweldig doen. Vooral de goudrenet moet het ontgelden. Hoewel
de vruchten nog lang niet rijp zijn, lijken deze opgeschoten slungels er plezier in
te hebben om elke dag op een ander exemplaar in te hakken om te kijken of het al
zover is. Het witte vruchtvlees in de krater van de wond verkleurt binnen enkele
dagen in een bruine rottende smurrie. Regelmatig horen we deze voortijdig
aangesprokenen met een doffe plof op de grond vallen. Van de circa honderd
appels die er hingen, is nu nog maar een handjevol over.
Hoe doen fruittelers dat? Gooien die er netten overheen of liggen die soms de
hele dag op de loer met een luchtbuks? Dan mag je wel vroeg opstaan. Alhoewel
ik de ongenode gasten elke keer als ik ze zie verjaag door naar buiten te lopen,
heb ik het idee dat ze vooral ‘s ochtends vroeg komen snacken wanneer ik nog
op één oor lig.
Van een appelboer uit Driel weet ik dat de beroepstuinders vooral de kleine
vogeltjes vrezen die een miniem gaatje maken waar insecten dan weer
inkruipen die de zaak van binnenuit saboteren. Zij hebben geen gaaien en
eksters in de buurt.
Misschien wonen wij wel te dicht bij het bos.
Eigenlijk heb ik er al lang genoeg van om strategieën te bedenken in deze
‘fruitoorlog’.
Ik vind het niet erg dat die hangjongeren
mee-eten maar maak me vooral druk om
de verspilling. Hoewel de vele slakken,
wormen, oorwurmen en andere insecten
die zich te goed doen aan de bruine
smurrie op de grond daar natuurlijk
weer heel anders over denken. ‘Ach,
eigenlijk moet ik het maar loslaten’,
houd ik mezelf voor. Net doen of je geen
fruitboom hebt. Dan is het een verrassing wanneer je in september toch nog een
verdwaald stoofpeertje ontdekt.
Jet
advertentie
2
Langs Rijn & Rails
Het nationaal Ouderenfonds
brengt gezelligheid!
Kennismaken in Arnhem-West
Workshop KERAMIEK
Lijkt het u leuk om elke week gezellig samen met iemand te
praten onder het genot van een kopje koffie? Het nationaal
Ouderenfonds regelt speciaal voor u een betrokken bezoekvrijwilliger die graag wekelijks bij u langskomt. U kunt ook
gezellig een wandeling maken of samen boodschappen
doen.
Meldt u nu aan, dan komt de vrijwilligers-coördinator bij u
uit de buurt op bezoek om kennis te maken. Tijdens dit
bezoek wordt er met u besproken wat voor soort vrijwilliger
u graag bij u thuis zou willen ontvangen.
Aan de deelname zijn geen kosten verbonden.
woensdagmiddag 8 en 22 oktober 13.30-16.00 uur
Tia de Groot laat je kennismaken met keramiek. In deze
workshop ga je aan de slag met het maken van een geglazuurde schaal. Na het afbakken neem je deze schaal mee naar
huis.
Kosten € 5,00 per keer inclusief koffie of thee
Locatie: De Wissel op het Dorp
Geen oppas voor de kinderen? Dan mogen deze (gratis)
meedoen.
Workshop DANS
dinsdagmiddag 18 november 13.30-16.00 uur
Altijd al kennis willen maken met dans als ontspanning?
Dorothé Vriezen biedt je die kans. Je danst samen in een
cirkel op de maat van de muziek. Elke dans heeft een eigen
thema en elke beweging betekent iets.
U kunt zich opgeven door te bellen of mailen naar:
Caroline Linssen coördinator Arnhem Noord
0617009719
[email protected]
Kosten € 2,50 inclusief koffie of thee
Locatie ’t Huukske
Aanschuifdiner
op Hoeve Klein Mariëndaal
In december komt er nog een
workshop bloemschikken.
Informatie hierover volgt in de wijkkrant van november.
Vrijdag 12 september, 18.00 uur:
3-gangen aanschuifdiner op Hoeve Klein Mariëndaal.
Nog even nagenieten van de zomer op deze prachtige locatie.
Incl. wijn, koffie/thee € 35,- Kids € 10,- (bij slecht weer binnen)
aanmelden: boekingen@hoevekleinmariëndaal
Meld je snel aan, dit kan via de mail [email protected] of
telefonisch 06-20428803. We willen graag het aantal
deelnemers weten.
Ik ontmoet en doe mee!
Op vrijdag 3 oktober aanstaande vindt er
een groot evenement plaats in Het Dorp dat
geheel in het teken staat van de campagne ‘Ik
Ontmoet’. Op deze dag willen we laten zien
op welke manieren ontmoeten en meedoen
in de samenleving allemaal mogelijk is. We
willen iedereen stimuleren om over zijn of haar
behoeften en mogelijkheden na te denken en
daarbij zullen inspirerende voorbeelden getoond
worden. Zo gaat het verlangen in vervulling
om van elkaar te leren en te ontdekken wat er
allemaal groeit en bloeit rondom Het Dorp. We
laten je zien dat verbindingen leggen op heel
veel verschillende manieren mogelijk is en dat
nieuwe mensen ontmoeten je leven kan verrijken.
Buurtbewoners zijn hierbij van harte uitgenodigd!
Langs Rijn & Rails
Locatie: Het Dorp, met als epicentrum Het Ontmoetingsplein in het KKC (Dorpsbrink 7)
Hoe laat: van 11.00 tot 16.00 uur.
Wat: Een zeer gevarieerd programma binnen de diverse thema’s van Ik Ontmoet.
Er zijn diverse mogelijkheden om een hapje te eten, te luisteren naar muziek en
je te laten inspireren door alle initiatieven die zich op deze dag presenteren.
Wie: Alle Dorpsbewoners, buurtbewoners en andere geïnteresseerden zijn welkom.
Meer specifieke info over het programma is te vinden op www.ikontmoet.nu. Voor
vragen kunt u terecht bij Suze-Nanne Litjens van Siza ([email protected]).
3
Aan de kook...
Karen’s Keuken
Na de eerste keer Westwaarts werden alle deelnemers in
’t Huukske getrakteerd op een werkelijk verrukkelijke
vegetarische maaltijd. Ik was benieuwd wie voor zo veel
mensen zo lekker kon koken. Het bleek Karen Janssen te
zijn van Karen’s Keuken.
Ik kende Karen wel van het vriendelijk
groeten op straat, maar ik wist niet van
haar bedrijf. Toen later een vriendin
vierde dat ze vijftig was geworden werd
een fantastisch buffet geserveerd, met een enorme
variatie aan warme en koude
hapjes, waarin groenten de
hoofdrol speelden. Wederom
bleek Karen de kok. Toen wist
ik: er moet aandacht besteed
worden aan Karen’s Keuken
in de wijkkrant, zodat ook
wijkbewoners die haar nog
niet kennen van haar cateringbedrijf op de hoogte worden gebracht! Tijd dus voor
een interview.
foto: peter van der graaf
Karen’s Keuken is al 11 jaar
gespecialiseerd in vegetarische en biologische catering
met o.a. seizoensgroenten,
maar biedt ook gerechten aan
met vis. Karen vindt het een
uitdaging om mensen zonder
vlees, maar wel heel lekker
te laten eten. Alle gerechten
zijn thuis gemaakt met verse,
natuurlijke en biologische
ingrediënten. Karen’s Keuken kan een lunch, buffet of
high tea verzorgen voor zowel kleine gezelschappen als
grote groepen.
Elk product uit Karen’s Keuken is uniek en afgestemd
op de mensen voor wie het
gemaakt wordt. Na een oriënterend gesprek maakt ze een voorstel,
passend bij het budget, de gelegenheid
en de gasten. Op de geplande dag wordt
het eten thuis bezorgd, eventueel met
servies en tafellinnen. Karen kan ook bij
4
u thuis in de keuken een maaltijd komen
bereiden voor een select gezelschap.
Als ik vraag wat nou haar allergrootste
kookpassie is, antwoordt Karen tot mijn
verrassing “Mijn taarten!” Ook deze worden bereid met zoveel mogelijk biolo-
gische en eerlijke ingrediënten, indien
gewenst zonder suiker, tarwe of zuivel.
De kleuren en thema’s worden geheel
afgestemd op de wensen. Alles is mogelijk! En beste lezers ….. ik heb de taart
geproefd. Inderdaad, je proeft de passie
er af!
Voor meer informatie over Karen’s
keuken: kijk op www.karenskeuken.nl
[email protected]
of bel 06 44 860 851 / 026 321 37 12
AH
Langs Rijn & Rails
B E D R IJ V I G H E I D
IN
D E
W IJ K
in Arnhem-West
Kookkunsten
Ze vertelt enthousiast over haar bedrijf.
In 2010 is ze begonnen. “Kookkunsten
is ontstaan uit pure passie. Van jongs af
aan stond ik al graag in de keuken: helpen met roeren, mixen, kneden en aflikken.” Met passie en liefde heeft ze haar
leven lang heerlijke gerechten en hapjes
gemaakt, voor familie en vrienden. Inmiddels is deze hobby uitgegroeid tot
een professioneel bedrijf.
Hapjes, diners, buffetten, picknick of
high tea
Via de website vonden eerst vooral particulieren haar voor een mediterraan buffet of lekkere hapjes. Inmiddels levert
ze ook aan bedrijven en op festivals, die
wel eens iets anders willen. “Ik probeer
altijd gerechten en hapjes te verzinnen
die niet standaard zijn, maar waarmee je
mensen kunt verrassen.”
Daarnaast organiseert ze in de zomermaanden buitendiners o.a. op Hoeve
Klein Mariëndaal, camping Warnsborn
en camping Oosterbeeks Rijnoever. “Dat
Langs Rijn & Rails
foto: peter van der graaf
Heeft u ‘m al zien rijden in
de wijk? De auto met dat
leuke logo ‘Kookkunsten’ er
op? Zowel de tekst als de
vormgeving beloven veel
goeds. Tijd om contact op
te nemen met de vrouw
achter Kookkunsten, Josette
Elshof.
is zó leuk: een mooie lange gedekte tafel in de buitenlucht en iedereen schuift
aan. Ik probeer altijd het Italië-gevoel te
creëren: met de hele familie aan tafel in
de olijfboomgaard, heerlijke gerechten
die met liefde gemaakt zijn, genieten
van een goed gesprek en van het goede
leven. (…) Er zijn veel mooie plekjes waar
dit kan. En bij minder goed weer kunnen
we altijd een tent opzetten of een andere
oplossing zoeken.”
K ookworksho p s
In de wintermaanden staan er ook regelmatig workshops op het programma.
“Ik huur dan een locatie, bijvoorbeeld
van een ROC met horeca-opleiding. Die
lokalen staan ’s avonds
leeg, dus dan kan ik er
gebruik van maken. Tapas maken, Aziatisch,
Oostenrijks, Noord-Afrikaans, allerlei thema’s
zijn er al langs gekomen
voor groepen collega’s
of vrienden. Maar mijn
hart ligt toch wel bij de
Zuid-Europese keuken.
De smaakcombinaties
uit Sicilië, Marokko, Tunesië, maar ook Libië
zijn laatste tijd mijn
favoriet: citroen, kaneel, pepertjes, gedroogde zuidvruchten, koriander en
munt….Heerlijk”
S ame n werke n
Josette vervolgt: “Grappig genoeg is er
heel veel culinaire activiteit in onze wijk.
Voor grotere opdrachten en op drukke
momenten zoek ik dan ook samenwerking met anderen. Zo werk ik al een paar
jaar regelmatig samen met Gidy van
Gaans van Atelier de Beleving en ook
met Karen Janssen van Karen’s Keuken
heb ik wel eens cateringopdrachten uitgewisseld. Ik geloof in samenwerken en
dat daar weer leuke nieuwe activiteiten
en ideeën uit kunnen ontstaan.”’
Wie weet wordt Arnhem-West nog eens
een culinaire hotspot?
Dus… iets te vieren? Het huis vol vrienden of familie? Op de zaak een vergadering of training ondersteunen met een
goede lunch? Dan is Kookkunsten een
logische keus.
Bel: 06-14595558
of mail: [email protected]
of kijk op www.kookkunsten.com
AH
5
21 SEPT
Het grote,
niet te missen
wijkfeest
Zondag 21 september is het weer zover:
het wijkfeest Arnhem-West barst los, jaarlijks
hoogtepunt in onze toch al zo levendige wijk.
Wat kunt u er dit jaar verwachten?
Voor kinderen is er van alles te doen in en bij ‘t Huukske. Het begint om 11.00u met twee workshops: mode en slagwerk (zie kader). De resultaten worden gelijk ook aan het publiek getoond
bij de opening van het open podium op het Nassauplein. Verder
kunnen peuters en kleuters in ‘t Huukske ‘muziek maken en
bewegen’ met Greet Scholten, naar de voorstelling ‘Krokodil’
van kindermuziektheatermaakster Laetitia Trimbos en kunnen
kinderen vanaf zeven jaar meespelen in circustheater Stoffel
en/of boekjes maken. Hebben ze nog energie over, dan kunnen
ze die kwijt bij een van de twee springkussens.
Op het podium op het Nassauplein spelen de talloze amateurmuzikanten uit de wijk. Dat begint met een optreden van de
WAMV die, samen met de kinderen van de workshops, om
12.00u het programma opent. Daarna volgt een keur aan groepen, bands en solo’s. Sommige groepen zijn speciaal voor de
gelegenheid samengesteld. De breedst samengestelde groep is
wel de ‘band’ van het Bruce Springsteen project met een live
uitvoering van onder andere ‘Dancing in the dark’. Natuurlijk
wordt het wijkfeest weer traditioneel afgesloten met de funky
soulklanken van SoulXtension.
10.00 - 1
7.00 + A
ssaustra
at
fterparty
120 k
lekkere hramen, 2 podia,
apje
kinderacs en drankjes,
tiviteiten
Kraamafspraken op 21 september:
V.a. 08.00 uur kraam opbouwen
09.30 uur
auto’s weg
10.00 uur start verkoop
stoppen verkoop
17.00 uur
17.30 uur
kraam helemaal opgeruimd,
afval zelf meenemen
Voor het huren van kramen: Fietshuis Arnhem op de
Oranjestraat of mailen naar [email protected]
Huur €20,- ,€25,- borg voor het zeil.
foto’s: peter van der graaf
Op de eerste plaats kunt u natuurlijk gezellig struinen langs
ruim honderd kramen in de Oranjestraat, Nassaustraat en aangrenzende straten. U zult daar van alles vinden: tweedehands
spullen, speelgoed, boeken, serviesgoed, kleding voor jong en
oud, ditjes en datjes. Maar ook zelfgemaakte kunst, nijverheid
of lekkernijen. Bedenkt u opeens dat u ook een kraam wilt huren? Haast u dan naar het Fietshuis Arnhem op de Oranjestraat.
Om 11:00 uur kan het ook de langslapers in Lombok niet meer
ontgaan dat het wijkfeest is losgebarsten: dan trekt sambaband
Monte Reno door de wijk. Zij zwepen iedereen op met hun swingende Braziliaans slagwerk. Andere muzikale optredens vindt
u daarna op de podia in de Oranjestraat en het Nassauplein.
De ondernemers hebben voor een interessant programma gezorgd op de Oranjestraat. Naast een DJ zijn er optredens van
Dansschool Academia Estrella en zorgt Nederlandstalige zanger Harry Klein voor de afsluiting.
Wijkfees EmbEr 2014
Oranjest t Arnhem W
raat en
est
Na
Gratis workshops in ’t Huukske:
Van 11 tot 12 uur
1. Swingend muziek maken op afvalmateriaal,
emmers en olievaten o.l.v. Paul Freriks
2. Tassen en armbanden maken van afvalmateriaal
o.l.v. Monique Hendriks. Handig om mee te nemen:
plastic doppen en eventueel een mooie plastic
tas, bijvoorbeeld van de kinderboekenwinkel.
En meteen daarna:
Om 12 uur een echt optreden samen met de West
Arnhemsche Muziek Vereeniging plus modeshow!
Meer informatie over vinden bij:
https://www.facebook.com/wijkfeest.arnhemwest
A n i ta va n H o o f
6
Kijk voor de nieuwe wijkvideoclip
“Dancing in the dark” op
www.arnhemwest.nl
Kijk ook op
www.arnhemwest.nl
Langs Rijn & Rails
Muziek bij de Buren zoekt
huiskamers en muzikanten in
Heijenoord/Lombok
Muziek bij de Buren is hét huiskamerfestival van Arnhem.
Op zondagmiddag 14 december veranderen huiskamers in
heel Arnhem in intieme podia en kan iedereen luisteren
naar bijzondere optredens van lokale talenten. Je ontmoet
niet alleen de muzikanten, maar maakt ook kennis met de
stad en haar bewoners. In verschillende huiskamers door de
hele stad kun je luisteren naar uiteenlopende muziekgenres; van jazz tot klassiek, van singer-songwriter tot
wereldmuziek. De optredens zijn allemaal gratis te
bezoeken en dat misschien wel in jouw huiskamer!
G ee f j e o p !
Zorg dat Heijenoord/Lombok goed vertegenwoordigd is en
meld je aan als huiskamer, muzikant, of als beide! Want
alleen samen maken wij Arnhem op 14 december gezelliger
en muzikaler.
Van 31 augustus tot 31 oktober kun je je inschrijven
website van Muziek bij de Buren:
www.muziekbijdeburen.nl
Smaakfestijn 2014
Ontmoet de kleurrijkste producenten uit de regio. Voor alle bezoekers zijn er de hele dag
door gratis en proeverijen en lezingen over
diverse onderwerpen zoals voedselveiligheid,
wildplukken, verspilling, hoogstamfruit en
ontmoet de Grand Dame van de beste chocola
uit Equador. Slow Food Rijnzoet organiseert
het Smaakfestijn in het eerste weekend van de
Week van de Smaak.
Langs Rijn & Rails
Zondag 28 september van 11:00 tot 17:00 uur
De Kookplaats, Arnhems Buiten – voormalig
KEMA-terrein, Utrechtseweg 310, Arnhem.
Entree € 4,-. Kinderen t/m 12 jaar gratis.
7
70 jaar na Operation Market
In september 1944 werd er hard gevochten in Arnhem-West. Engelse soldaten
probeerden de brug over de Rijn te veroveren op de Duitsers maar werden
teruggeslagen. In deze Langs Rijn & Rails kijken we met verschillende artikelen terug
op deze periode, die diepe sporen naliet in mens en omgeving.
Nooit
vergeten
Vier maanden geleden kwam mijn
dochter aangedaan thuis. Ze had op
school het verhaal gehoord van Emmy
Drop-Menko. Het afschuwelijke verhaal
van een klein meisje dat als enige van
een Joods gezin gespaard werd tijdens
de Tweede Wereldoorlog. Emmy vertelt
dit al twaalf jaar in klassen van basisscholen, voortgezet onderwijs en pabo’s.
Sinds drie jaar woont ze met haar man in
de Hulkesteinflat op de Utrechtseweg.
Als ik vraag of ik haar voor de wijkkrant
mag interviewen is ze daartoe graag bereid. Het verhaal van de Holocaust mag
immers niet vergeten worden.
Emmy werd geboren in 1938 als derde
kind in een heel gewoon gezin. Vader had
een winkel, moeder was huisvrouw. Tante
Annie woonde bij hen in. In 1940 bezetten
de Duitsers Nederland. Toen in 1942
steeds strengere regels kwam voor de
Joden en er steeds meer Joden werden
afgevoerd besloten Emmy’s ouders om
onder te duiken. Ze dachten dat Emmy
meer kans had om te overleven als ze bij
andere mensen zou worden ondergebracht. Met haar koffertje in de hand ging
ze met een voor haar wildvreemde meneer
mee. Toen ze zich omdraaide om te
zwaaien stonden haar ouders, broer en
zus voor het raam. Dat was het laatste dat
Emmy van hen gezien heeft. Ze zijn
allemaal vermoord in Sobibor. Een kapot
kettinkje en een klein bestekje zijn haar
enige tastbare herinneringen aan haar
eerste vier levensjaren.
8
De mensen die Emmy hadden opgenomen
bleken toch te bang. Mensen van het
verzet brachten haar naar een ander gezin
in Deventer. In die straat woonden echter
veel NSB’ers. Na twee maanden kwam
tante Annie, die bij het verzet zat, haar
ophalen. Emmy dacht dat ze weer naar
huis mocht en was dolgelukkig. Tante
bracht haar echter naar het volgende
onderduikgezin. Emmy voelde zich enorm
verraden. Vanaf dat moment heeft ze
nooit meer over haar familie gepraat, tot
haar 51ste jaar.
Emmy kwam bij lieve pleegouders in
Arnhem. Ze vertelden in de buurt dat
blonde Emmy een voogdijkind uit
Rotterdam was. Haar ouders, broer en zus
zaten op dat moment ondergedoken aan
de andere kant van Arnhem. Na achten
was het spertijd, er mocht niemand meer
naar buiten. Als er ‘s nachts geen maan
was sloop moeder in het pikkedonker naar
de nieuwe pleegouders van Emmy en ging
bij het bed van haar slapende dochtertje
zitten. Tante Annie werd verraden en
opgepakt. Ze is in 1944 in Auschwitz
vermoord. Emmy’s ouders, broer en zus,
inmiddels ondergedoken op een boerderij
in Varsseveld, werden verraden door een
NSB’er. Het gezin werd meteen naar
Westerbork afgevoerd en, zoals alle
onderduikers, op het eerstvolgende
transport gezet. Iedere dinsdag vertrok er
een trein met 1000 mensen. Per overvolle
wagon was er één emmer water en één
emmer om je behoefte te doen. Het gezin
vertrok 20 juli 1943 en is op 23 juli in
kamp Sobibor vermoord.
Bijna de hele familie van Emmy’s ouders is
vermoord. Een zus en een broer van vader
overleefden de oorlog. De oom haalde
haar bij het pleeggezin weg omdat zijn zus
voor haar wilde zorgen. Getraumatiseerd
door de oorlog kon ze het kind echter geen
liefde geven. De oom haalde haar later
naar Deventer maar zijn vrouw wilde haar
eigenlijk helemaal niet. Dat heeft ze altijd
laten merken. In Deventer zag Emmy op
school een film over de concentratiekampen. Ze zag uitgemergelde mensen in
gestreepte pakken, stapels schedels en
lijken. Toen drong tot haar door wat er
met haar familie gebeurd was. Niemand
van de aanwezigen
realiseerde zich dat
er een Joods meisje
meekeek. Emmy
kon er met niemand
over praten. Ze
verlangde naar haar
pleegmoeder, maar
die zat in Arnhem.
De gedachte dat er
ooit een betere tijd
zou komen hield
haar overeind.
17 december 1955
kwam ze als 17-jarig
meisje weer bij haar pleegmoeder. Er
stond een grote taart op tafel met ‘welkom
thuis’. Toen brak alsnog het geluk aan. Ze
ontmoette haar man en kreeg met hem
drie geweldige dochters.
Emmy vertelt overal waar ze gevraagd
wordt haar verhaal omdat iedereen moet
weten wat er in de oorlog is gebeurd en
wat voor impact dat op je hele leven heeft.
Maar ook dat je nooit
de hoop moet opgeven
als je iets vreselijks
overkomt. Emmy, een
dapper meisje; Emmy,
een dappere oma.
AH
Langs Rijn & Rails
Garden
Oma, gaan we nou dood?
De vierjarige Gé Bijlsma speelt onbezorgd
buiten op het Jansplein als zijn opa hem
plotseling
hardhandig meesleurt de
schuilkelder in. Het is 17
september 1944 en de
Slag om Arnhem barst
los. De kleine Gé kruipt
zo dicht mogelijk tegen
degene aan bij wie hij
zich het veiligst voelt:
zijn oma. Op het moment dat de bommen
in de buurt inslaan,
verstikt zijn oma Gé
bijna in haar schoot
van paniek. Het lawaai
is oorverdovend, de
angst onvoorstelbaar.
Het doodsbange jongetje zit een week opgesloten en mag zich
amper verroeren.
foto: peter van der graaf
De Slag om Arnhem is mislukt en de stad
maakt nu deel uit van het frontgebied. De Duitsers bevelen alle inwoners de stad meteen te
verlaten. Met zijn grootouders en zijn moeder
vlucht Gé te voet naar Velp en de volgende dag
weer verder richting Amersfoort. Onderweg
wordt de groep evacués beschoten door
vliegtuigen. Een aantal vluchtelingen komt bij
deze aanval om. Volledig in paniek verschuilt
Gé zich urenlang achter een boom. Na nog
enkele dagen lopen vindt de familie onderdak
bij een boerengezin in Nijkerkerveen. Een
lange strenge winter volgt. Bij hun terugkeer in
Arnhem in de zomer van 1945 treffen ze een
verwoeste stad aan.
Tot op de dag van vandaag lijdt Gé onder alles
wat hij toen heeft meegemaakt. Nog wekelijks
droomt hij over beangstigende situaties
waarin hij bijna stikt. Van onverwacht hard
geluid kan hij vreselijk schrikken.
Langs Rijn & Rails
Marike Spee, die op de Noordelijke Parallelweg
woont, beschrijft het aangrijpende verhaal van
Gé in het boek ‘Oma, gaan we nou dood?’. Ze
hoorde het relaas via haar zus, die naast hem
woont en zocht Gé vervolgens op 17 september 2013 op, terwijl hij op het Jansplein zijn
verhaal vertelde aan voorbijgangers. Hij doet
dat de laatste jaren steeds op genoemde
datum. Marike wilde zijn verhaal gebruiken
om een artikel te schrijven voor een van de
bladen waarvoor ze regelmatig schrijft. Het
werd uiteindelijk een boek.
Gé wil vooral jongeren bereiken met zijn
verhaal
Marike geeft met dit boek Gé de kans zijn
verhaal te vertellen. Hij wil met name jongeren
een beeld geven van Arnhem in oorlogstijd, in
de hoop dat ze daardoor beter beseffen hoe
bijzonder het is om in vrijheid te leven.
Uitgangspunt van het boek zijn zijn eigen
ervaringen en herinneringen. Hij vertelde zijn
verhaal tijdens een aantal ontmoetingen, op
een fragmentarische en chaotische manier.
Marike ordende alle informatie en vulde de
herinneren aan met de nodige achtergrondinformatie. Op deze manier maak je nu als lezer
kennis met de geschiedenis van Arnhem in de
Tweede Wereldoorlog, maar direct gekoppeld
aan de menselijke emoties die dat opriep. Van
de eerste jaren van de oorlog heeft Gé door
zijn jonge leeftijd niet zo heel veel meegekregen. Hij herinnert zich bijvoorbeeld wel nog
het harde stampen van marcherende Duitsers.
Hoe ouder hij werd, hoe meer hij begreep van
de ellende die de oorlog veroorzaakte.
Jan Terlouw schreef een prachtig voorwoord
Marike heeft via haar uitgever de bekende
schrijver Jan Terlouw benaderd om het
voorwoord te schrijven. Jan Terlouw belde
haar binnen enkele weken op. Hij gaf aan dat
de interesse voor de Tweede Wereldoorlog
enorm toeneemt en dat hij bijna wekelijks
wordt benaderd om een voorwoord te
schrijven. Voor het boek van Marike wilde hij
dat echter graag doen.
Door het schrijven van dit boek is Marike een
aantal zaken anders gaan bekijken. Zo is
bijvoorbeeld haar kijk op vluchtelingen
veranderd. Ze kan zich nu beter verplaatsen in
hun misère en vindt dat we vluchtelingen en
illegalen ruimhartiger moeten benaderen.
Oma, gaan we nou dood? is voor € 9,50
verkrijgbaar in de Arnhemse Kinderboekwinkel en andere boekhandels en musea in de
regio, maar ook
via Marike zelf.
Kijk voor meer
informatie op
www.marikespee.nl
9
1944 Klingelbeekseweg
Eind 2013 vond Wybo Boersma bij een verzamelaar een notitieboekje van iemand die de Slag om Arnhem
had meegemaakt aan de Klingelbeekseweg in Arnhem. Het bleek een dagboekje met aantekeningen te zijn
van de heer T. van Mens, woonachtig aan de Klingelbeekseweg 14. De tekst, die deels in inkt en deels in
potlood was geschreven, was moeilijk leesbaar en daarom typte Wybo die helemaal over. Omdat er maar
weínig dagboeken bekend zijn uit dat deel van Arnhem, heeft Robert Voskuil het deel over de gevechten
op de Klingelbeek en de vlucht van de familie Van Mens naar de Hoogkamp bewerkt voor publicatie in dit
Airborne Magazine en van noten voorzien. Hier een deel van het dagboek:
Zondag 17 september 1944
(…) We leven nu in een onrustige
spanning. We horen schieten in
westelijke richting. Er zijn nog steeds
jachtvliegtuigen in de lucht. Op de
Utrechtseweg zien we heel veel Duitsers
in auto’s en lopend uit westelijke
richting komen. Ze zijn in vol oorlogstenue. Het lijkt wel of ze vluchten. De
lucht is vol vliegtuigen, maar er klinkt
geen luchtalarm meer. Er is geen
elektriciteit meer. Af en toe schiet het
Duitse luchtafweergeschut dat bij de
Rijn staat. Er zijn ontzettend veel
jachtvliegtuigen in de lucht, maar we
zijn langzamerhand niet meer bang
voor de Britse Spitfires. We gaan weer
bomscherven zoeken. Wanneer we later
vanaf de zolder over de stad uitkijken,
kunnen we aan de rookkolommen zien
dat Arnhem op verschillende plaatsen
brandt. Marietje was bij het Fratershuis,
toen er een Duitse soldaat aan kwam
fietsen die tegen ander Duitse militairen
riep: “Los, laufen, die Tommies sind bei
die Gummifabrik!” De soldaten renden
naar de auto’s en sloegen op de vlucht.
Daarbij lieten ze in de haast alles achter.
Prachtige fietsen, die waren achtergebleven, werden door de burgers
meegenomen. Als Marietje vertelt dat de
Tommies al dichtbij zijn, gelooft
niemand haar. Plotseling wordt er
geschoten en de kogels fluiten over
onze hoofden. We besluiten de schuilkelder in orde te maken en slepen er van
alles heen, zoals geweckte groenten en
fruit, boter en ook kleren. Mijnheer
Dekker staat op het dak van zijn huis en
ziet plotseling dat de Oosterbeekse
Rijnbrug wordt opgeblazen. We zien een
inktzwarte rookkolom. Mijnheer Dekker
zegt dat hij bij de brug veel soldaten ziet
lopen, maar hij weet niet of het Duitsers
of Engelsen zijn. Wij blijven nu in de
schuilkelder want er wordt af en toe
geschoten.
Vader loopt met een Franse helm in zijn
10
hand. Op een zeker moment gaat hij er
even op uit om op straat te kijken.
Plotseling komt hij weer binnen en zegt
“De Tommies zijn er: lk heb mijn eerste
Engelse sigaret te pakken. Ze lopen op
de Klingelbeek”. Wij antwoorden: ‘Ach
dat kan toch niet?” We zijn stomverbaasd. Wel horen we af en toe machinegeweer- of geweerschoten. Samen met
de heer V. besluit ik schoorvoetend te
gaan kijken. En.....daar lopen de
Tommies langs de straat, goed gecamoufleerd. Het zijn jonge kerels. De
burgers zijn gek van vreugde.
Plotseling horen we een kort, scherp
bevel, waarna de soldaten allen achter
een kleine tank (Bren Gun Carrier)
duiken en met machinegeweren
beginnen te schieten. Wij besluiten
terug te gaan in de schuilkelder.
Tegen de avond gaan we weer de straat
op. Nu komen er grote groepen soldaten
voorbij en soms een aantal Jeeps, die vol
zitten met militairen. Sommige Jeeps
trekken een kanon. De parachutisten
dragen lichtbruine uniformen met een
hoop zakken, met daarin o.a. allerlei
etenswaren, zoals chocolade en
rantsoenen. Sommige hebben gele
sjaals om de hals en een enkeling heeft
oranje bloemen op de helm.
Wij blijven de hele avond bij de soldaten. Wij krijgen sigaretten en wij geven
ze water. Later op de avond zitten we
samen met mevrouw Cherkowski in de
kamer, die verlicht wordt door een
kaars. In de buurt horen we nog steeds
schieten. We gaan boven slapen en ‘s
nachts horen we af en toe artillerievuur
en voortdurend voetstappen van de
Engelse militairen. Wanneer we af en toe
uit het raam kijken, zien we boven
Arnhem een gele gloed van brandende
gebouwen.
Maandag 18 september 1944
‘s Morgens zijn we al vroeg wakker door
het vuren van allerlei artillerie batterij-
en in de buurt. Ook is er
veel mitrailleurvuur. De
Tommies lopen door de tuinen van de
huizen. In de stad wordt hevig gevochten. Ondanks het schieten gaan veel
mensen kolen halen in het Oolgaardshuis, waar Duitsers hebben gezeten.
Ook lopen er mensen in de richting van
de stad. ’s Middags wordt het Duitse
artillerievuur voortdurend erger. Op
steeds meer plaatsen ontstaan branden.
Ook de prachtige villa ‘Hulkestein’ staat
in brand. Het is een indrukwekkend
gezicht en het lijkt zo dichtbij, dat we
soms het idee hebben dat ons eigen huis
in brand staat. In de lucht boven ons
hoofd hangt bruine rook en dwarrelt
verbrand papier. In de middag wordt
ontzettend hard geschoten en we
blijven een groot deel van de tijd in de
schuilkelder. ‘s Avonds gaan we weer
naar buiten, waar nog steeds Tommies
voorbij komen. Om ongeveer negen uur
gaan we slapen in de schuilkelder.
Boven in het huis is het te gevaarlijk. We
leggen matrassen en wat dekens op de
vloer, maar van slapen komt niet veel,
omdat er in de buurt veel wordt
geschoten. De Tommies slapen in het
huis of lopen rond. Bij S. slapen er negen
in de kelder terwijl er twee de wacht
houden.
Dinsdag 19 september 1944
In de ochtend is er weinig te zien, maar
er wordt wel weer veel geschoten.
Plotseling stromen de straten vol met
soldaten, jeeps, kanonnen, een paar
Bren Carriers, motorfietsen en gewone
fietsen. Alles komt uit de richting van de
stad. Het pleintje bij de Hulkesteinseweg staat vol met oorlogstuig en het is
een totale opstopping. Maar de soldaten
zijn heel rustig. Een officier met een
sigaret in zijn mond geeft kort en kalm
zijn bevelen. De soldaten laden hun
geweren en Stenguns. Ze krijgen nieuwe
Langs Rijn & Rails
munitie en sommigen gaan weer
langzaam via de Hulkesteinseweg in de
richting de Oude Tol. Voor ons huis
wordt een groot kanon opgesteld met de
loop in de richting van de Utrechtseweg.
Veel mannen en materiaal gaan verder
de Klingelbeek op. Zo lopen de goed
gecamoufleerde soldaten door de
tuinen en gaan de huizen binnen. Vader
vraagt ze of ze zich terugtrekken. Ze
antwoorden “No, no” of “Yes we are”. Bij
de familie Denkers lopen er tientallen
het huis in. Achter de heg stellen ze een
zware mitrailleur op. Een van de
militairen wijst op ons huis, waarna een
groep militairen bij ons naar binnen
loopt. Ze zijn overal, ook in onze
voortuin, waar ze achter struiken gaan
liggen. Twee van hen komen bij ons in
de keuken om zich eens behoorlijk te
wassen en te scheren. We geven hen een
glas limonade. Een van hen maakt zijn
Stengun schoon en laadt het wapen. Op
het moment dat de buurvrouw de deur
opent, springt hij behoedzaam naar
voren met een geladen revolver in zijn
hand. Wanneer hij merkt dat het veilig
is, begint hij te lachen. De ander, een
knappe, donkere kerel, vertelt dat twee
van zijn vrienden zijn gesneuveld en dat
hij zelf bijna al zijn uitrusting kwijt is
geraakt. We vragen of de hoofdmacht er
aan komt. Ze antwoorden: “ln two or
three days, and they have tanks”. Mijn
vader vraagt ze: “Is the situation bad?”.
Ze antwoorden: “No, just a little”. Mijn
zus vraagt aan een van hen of er
gevochten gaat worden en hij antwoordt: “Yes, yes”, waarna hij doodkalm
de trap op loopt. Ruiten worden
kapotgeslagen om er mitrailleurs neer
te zetten. Met veel lawaai worden er met
meubilair barricades gebouwd. Mijn
vader roept een officier naar beneden
met de vraag of de kelder onderin het
huis een goede schuilplaats is. De man
Langs Rijn & Rails
kijkt even rond en antwoordt: “No, no,
this is not safe. You have to go into the
garden!” We zoeken bescherming in de
schuilkelder achter de kas en al spoedig
breekt de hel los. Het wordt een middag
die je nooit vergeet. Er breken zware
gevechten uit in onze omgeving. De
Duitsers zitten o.a. op het KEMA terrein,
aan de noordkant van de Utrechtseweg.
Tommies rennen door de tuin. Ze
roepen: “Tower, Germans!.” Het blijkt te
gaan om de top van de koepelgevangenis, waarin vermoedelijk een Duitse
observatiepost zit. Even later wordt die
doorzeefd met kogels en granaten. Kort
daarop beginnen ook de kanonnen in de
wei van W. voor ons huis te blaffen. Het
lawaai is zo erg dat horen en zien je
vergaat. Duits geschut schiet voortdurend op onze buurt. We horen het
angstaanjagende geluid van de granaten
en het inslaan in de omliggende huizen.
Mevrouw Sz. Wordt haast gek van angst.
Bij elk kanonschot of inslag van een
granaat voel je de luchtdruk in je oren.
Het lawaai van kanonnen, machinegeweervuur en explosies is oorverdovend.
Tot overmaat van ramp zetten de
Engelsen een mitrailleur op het dak van
onze schuilkelder waarmee ze onafgebroken vuren.
Toch komen we heelhuids door deze
middag heen. Tegen vijf uur horen we
geronk, jachtvliegtuigen, Een Tommy
komt even bij ons zitten bij het trapje en
geeft ons een lekkere sigaret. Hij kijkt
even naar de jachtvliegtuigen en zegt:
‘Typhoons’. De toestellen, het zijn er
wel veertig, cirkelen rond en komen
steeds lager. Dan zien we een kruis op
de vleugels. ‘Germans’ zegt de Tommie
teleurgesteld en ook wij kijken treurig.
Aan het eind van de middag klinkt er
zwaar geronk en wordt het schieten
plotseling erger. Dan zien we iets dat ik
mijn leven lang niet meer zal vergeten.
Drie zware transportvliegtuigen met
vier motoren komen laag en langzaam
over het land aanvliegen. Westelijk van
ons beginnen ze parachutisten af te werpen. Dan volgen er nog meer vliegtuigen. Ieder toestel werpt wel dertig man
af. De parachutes gaan direkt open en
we zien honderden poppetjes bengelen
en naar beneden komen. Er wordt
geweldig op geschoten. We zijn
ontzettend blij dat deze versterkingen
worden aangevoerd. Even later komen
een paar gevangenen uit de Koepelgevangenis aan de Wilhelminastraat
aanlopen. Die zijn blijkbaar losgelaten.
Dan horen we het zware gebrom van
voertuigen op de Utrechtseweg. Mijn
vader zegt dat het allemaal Duitse
voertuigen zijn. Blijkbaar zijn we weer
Duits. Wat verschrikkelijk teleurstellend! We zijn met stomheid geslagen.
Overal op straat zien we SS-soldaten,
ook Hollandse SS. Bij ons in een
loopgraaf zitten nog een paar Tommies,
van wie er een zwaar gewond is. Ze
worden door de SS afgevoerd.
Woensdag 20 september.
De strijd blijkt zich verplaatst te hebben
in de richting van Oosterbeek. (…)
Mijnheer Cherkowski komt met een
andere Rode Kruis man, die een vlag
draagt, ons halen. We moeten weg van
de Klingelbeek, we moeten vluchten. We
pakken snel wat dingen mee, zoals
kleren, een paar dekens en een beetje
eten. We lopen door de tuin. Overal
liggen grote granaatscherven, munitie
en lege hulzen. Het is een enorme
rommel. De huizen zijn zwaar beschadigd. In ons huis is een granaat ingeslagen. De ramen zijn met sponning en al
naar buiten gevallen. Bij de familie
Groeneveld is een deel van het huis door
een granaat weggestagen. Overal zien
we granaatinslagen in de muren van
huizen. Een lantarenpaal ligt afgeknapt
op straat. Daar liggen ook de wrakken
van twee kanonnen en enige auto’s te
smeulen, Langs de kant van de weg
staan onze buren. “Waar gaan jullie naar
toe?” vragen ze. We roepen terug: “We
moeten vluchten!” Al snel sluiten enige
buurtbewoners zich aan bij de stoet, die
op den duur steeds langer wordt. Op de
Utrechtseweg rijden Duitse SS-soldaten.
We moeten goed kijken waar we lopen,
vanwege de vele munitie die overal ligt.
(…) De stoet vluchtelingen maakt veel
lawaai omdat we voortdurend trappen
op al het gebroken glas dat op straat
ligt. Op de Oranjestraat staat het vol
met Duitse tanks. Intussen horen we dat
er in Oosterbeek en op de KEMA nog
zwaar gevochten wordt. We lopen in de
richting van de Hoogkamp, een
Arnhemse wijk ten noorden van de
spoorlijn.
(…)
( m e t d a n k aa n h e t A i r b o r n e Ma g a z i n e
va n h e t A i r b o r n e M u s e u m O o s t e r b e e k )
11
De evacuatie van mijn ouders.
Mijn ouders waren bijna buren voor
ze trouwden, mijn vader woonde met
zijn ouders bovenaan ‘de bult’ (Wilhelminastraat) en mijn moeder onderaan.
Tijdens de oorlog werd de naam van de
straat vervangen door Lombokstraat.
Ze trouwden in 1942 met geleende kleding en een boeket dat in de koets al uit
elkaar viel. Maar niet minder gelukkig.
Ze huurden een grote bovenwoning onder aan de Wilhelminastraat tegenover
de garage van Daan Best.
Toen in september 1944 het bevel tot
evacuatie kwam, werden zij met familie
van beide kanten en bewoners van WestArnhem ondergebracht in de Koepel. Ze
voelden zich daar betrekkelijk veilig, met
in de top een witte vlag. Buiten werd flink
gevochten, wat bleek uit het feit dat vrijgelaten gevangenen liever terug kwamen
dan dat ze vluchtten.
Lang heeft het verblijf in de Koepel niet
geduurd, iedereen moest op pad richting
Apeldoorn. Mijn grootvader van vaderskant fokte honden, die liepen nog in de
tuin van hun huis en konden niet mee.
Aangekomen in Apeldoorn en ondergebracht in een tijdelijk verblijf, ging mijn
grootvader te voet terug naar Lombok,
omdat hij de honden niet zomaar kon achterlaten. Aangekomen op de Wilhelminastraat tegenover de Koepel, (waar nu Tol-
12
meijer Dental staat) bleken de huizen weggevaagd, zijn honden liepen half verbrand
daar rond te dolen. Uiteindelijk heeft mijn
grootvader ze uit hun lijden moeten verlossen. Een drama voor hem.
Mijn vader en mijn grootvader waren ambtenaar. Zij mochten in Apeldoorn blijven.
De andere leden van de familie moesten
door naar het Noorden. (waarom dat onderscheid?) Daarop heeft mijn grootvader
besloten: dan gaan we allemaal. Lopen dus
met mijn grootvader van moederszijde in
een kruiwagen, hij was verlamd geraakt,
naar Friesland tegen de Waddenzee aan.
Mijn moeder vertelde: “gelukkig liepen wij
in de voorste rijen, we hadden nog schoon
stro in de schoollokalen, kerken en andere
openbare ruimtes. Voor de mensen achter
ons werd het echt niet ververst”.
Over de periode in Friesland valt nog veel
te vertellen, maar laat ik me beperken tot
de handelingen in West-Arnhem en Lombok.
In mei 1945 kwamen de familieleden terug naar Arnhem en troffen daar een totaal verwoeste omgeving aan. Het huis van
mijn grootouders boven aan de Wilhelminastraat stond er niet meer. Het huis van
mijn ouders was compleet leeggeroofd.
Alle ramen aan diggelen, de vitrage waaide naar buiten. Toeval wil dat in het be-
nedenhuis een NSB-familie woonde, die
had gedreigd dat ze, als het nodig was, de
hele boel in de fik zou steken. Mijn ouders
hadden daarop hun waardevolle spullen
ondergebracht bij hun ouders en dat huis
was weggevaagd. Totaal berooid dus.
In de kelder van het huis aan de overkant
vonden alle buren nog wat inventaris, kennelijk door de bezetter klaargezet maar
niet meer opgehaald.
Mijn grootouders zijn in een leegstaand
huis aan de Utrechtseweg getrokken, in afwachting van de eigenlijke bewoners, die
nooit zijn komen opdagen. Na verloop van
tijd kon mijn grootvader het huis huren.
Langzaam kwam het leven weer op gang.
Er werd krediet verstrekt waarmee men
weer wat inventaris kon aanschaffen.
Mijn ouders hebben lange tijd inwoning
gehad op de tweede verdieping van hun
huis. Een gezin met kinderen, dakloos,
op termijn konden zij verhuizen naar de
nieuwbouw van Malburgen .
Men hielp elkaar waarmee men maar kon.
Bea Winnemuller-Wenink
2 5 j u l i 2014
Langs Rijn & Rails
ZICHTBARE HERINNERINGEN IN ARNHEM-WEST
Markering Pegasus symbool bij
historische locatie Freedom Trail.
Frits Slomp -alias Frits de Zwerver- was
een belangrijke en één van de vele
verzetsstrijders die vast zat in de
Koepelgevangenis. Medeverzetsstrijders
wisten hem op sluwe
wijze te bevrijden.
Wie in Lombok woont, is zich in de loop der tijd ongetwijfeld
bewust geworden van de belangrijke rol die de wijk heeft gespeeld
tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een aantal monumenten herinnert aan de operatie Market Garden die dit jaar zeventig jaar
geleden Arnhem, een groot deel van Arnhem-West en vooral ook
het rustige Lombok op zijn kop zette. Nu wandelen regelmatig
groepen veteranen, Britse militairen en andere geïnterresseerden
door de wijk van het ene historische punt naar het andere om de
historie her te beleven. Deze punten zijn opgenomen in de wandelroute Freedom Trail en Liberationroute -hieraan werkte wijkbewoner Giel Polman mee, Over hem lees je meer op arnhemwest.nlKijk voor meer achtergrondinformatie, links naar de complete routes
en het luisterverhaal van de Liberationroute op www.arnhemwest.nl
1
FREEDOM TRAIL
In 2005 is ter gelegenheid van zestig jaar vrijheid de Freedom Trail
aangelegd, een wandelroute door het centrum en Arnhem-West. Op
diverse plekken zijn de bruine tegels te zien. De route gaat onder
meer langs de belangrijkste locaties van de Slag om Arnhem. Deze
zijn gemarkeerd door een tegel met het Pegasus symbool.
Am
ste
rda
ms
ew
eg
HEIJENOORD
1
Een monument
op het Nassauplein herinnert
aan de felle
gevechten die
in september
1944 in
Arnhem-West
woedden.
2
Oranjestraat
2
3
Nassauplein
LOMBOK
5
4
U
g
ewe
s
t
h
trec
gs
Onderlan
ROUTEPUNTEN
Freedom trail
te
Liberationrou
l
aa
h
r
luisterve
LIBERATION ROUTE
Onderdeel van de Liberation Route Europe is
de grote zwerfkei op de hoek van de
Utrechtseweg-Zwarteweg. De route volgt de
opmars van de geallieerden tijdens de Tweede
Wereldoorlog. Bij de grote zwerfkei hoort een
luisterverhaal over generaal-majoor Urquhart.
De link hiervoor is te vinden op
www.arnhemwest.nl.
Freedom Trail
3
Een houten bord op de gevel
getuigt van de spannende uren die
generaal-majoor Urquhart en
twee van zijn stafofficieren
hebben meegemaakt op de
vliering van Zwarteweg 14 om uit
handen te blijven van de bezetter.
Zwerfkei Liberationroute
Een Airborne-gedenkzuil bij het ‘Elisabeths
Gasthuis’. In en om het gebouw werd zwaar
gevochten in september 1944.
5
infographic, fotos © anneluchies.nl
Hier komt foto steen
Liberationroute
bron, oude fotos: internet
4
Wereldburgers in Arnhem West:
Mevrouw Diana Fransz-Rompis
uit Indonesië
foto: peter van der graaf
Na Theresa uit Mexico, Francilene uit
Brazilië, Jacob uit Congo en Watsana
uit Thailand, volgt mevrouw DianaFransz-Rompis uit Indonesië..
I
n de vorige afleveringen van
deze rubriek was meestal de
liefde de aanleiding om naar
Nederland te komen. Bij veel
mensen die in Nederland zijn
komen wonen speelt echter de historische binding tussen vaderland en
moederland een rol. Zo wonen er in
Arnhem West heel wat wijkgenoten
die hun roots in voormalig Nederlands
Indië hebben liggen. Het betreft vooral
de tweede en derde generatie. De eerste generatie is in onze wijk vanwege
de leeftijd ondertussen op één hand
te tellen. Een van hen is Mevrouw
Fransz-Rompis. Ik noem haar vanwege
haar eerbiedwaardige leeftijd niet bij
de voornaam, maar ‘mevrouw’.
Mevrouw nodigt me uit om aan tafel te
komen zitten zodat ik gemakkelijk kan
schrijven. Ze noemt het ‘haar eettafel én
bureautje’. Er liggen inderdaad heel wat
spulletjes, waaronder agenda en
schrijfspullen. Het is meteen duidelijk ,
deze vrouw van bijna 88 jaar staat
midden in het leven. Nog voor ik mijn
eerste vraag gesteld heb begint ze al
enthousiast te vertellen en is het
non-stop schrijven geblazen. Opvallend
is de positieve en respectvolle manier
waarop ze alles benadert.
14
Mevrouw werd geboren in Batavia, het
tegenwoordige Jakarta, in een middenstandsgezin ‘van goeden doen’. Als
zesjarig meisje verhuisde ze met het
gezin naar de Minahasa, een district in
het noord oosten van het eiland
Sulawesi. De Minahasa onderscheidt
zich, net als de Molukken, door het grote
aantal Christenen in het overwegend
Islamitische Indonesië.
Na de Japanse bezetting van Nederlands
Indië ontmoette ze als verpleegster haar
man, beroepsmilitair bij het KNIL, het
Koninklijk Nederlands-Indisch Leger.
Haar man was geïnterneerd geweest in
Japan, waar hij in de kolenmijnen moest
werken. Door de oorlogssituatie besloten
ze al snel te trouwen. Dat gebeurde in
1948. Een jaar later werd Indonesië
zelfstandig en weer een jaar later
vertrokken ze als gerepatrieerden per
schip naar Nederland. Mevrouw is ‘pur
sang’ 100 procent Indonesisch, maar
haar man was Indo-Europeaan ofwel
Indo. Zijn overgrootvader was namelijk
Nederlander. Veel Indo’s gingen kort na
de onafhankelijkheid van Indonesië naar
Nederland. Ze voelden zich in Indonesië
niet meer welkom.
Het schip vertrok op 4 oktober 1950 en
kwam na een korte stop in Cairo op 27
oktober in Hoek van Holland aan. Er
volgden jaren in diverse pensions in
Ootmarsum, Deventer en Wezep. Van het
eerste pension herinnert mevrouw zich
vooral de onhartelijkheid. Het gezin met
een dochtertje van anderhalf en een
jonge baby kreeg het allerkleinste kamertje, waar de vloerbedekking voor alle
Langs Rijn & Rails
zekerheid was uitgehaald. Het
was steenkoud in de winter. Maar
ook elders werden ‘die zwartjes’
regelmatig met argwaan bekeken.
Toen haar man weer een baan in het
leger had gekregen, kregen ze eindelijk
hun eigen woning in Oldebroek. Toen de
kinderen volwassen werden en op
zichzelf woonden verhuisde mevrouw
met haar man in 1989 naar de Wilhelminastraat in Arnhem. Jaren later,
inmiddels weduwe, ging ze naar de
Alexanderstraat. Sinds acht jaar woont
ze begane grond in een flatje aan de
Zuidelijke Parallelweg met een tuintje
aan de Wilhelminastraat. Ze zegt: ‘Ik
woon hier naar hartenlust. Ik hoop dat ze
me hier uitdragen’. Van de in totaal vijf
dochters en drie zoons wonen een
dochter en een zoon ook in de wijk.
Als ik mevrouw vraag wat haar het meest
aanspreekt in Nederland en in Indonesië
noemt ze wat Nederland betreft de
vrijheid en van Indonesië de natuur. Ze
vindt wel dat veel Nederlanders zo
mopperen. Daarentegen moet ze kwijt
dat in Indonesië de corruptie zo welig
tiert en dat, nu veel Moslims meer
moslim-bewust zijn geworden, er meer
scheiding is in het land. De familieverbanden zijn in Indonesië wel veel hechter
dan in Nederland. Men zorgt veel beter
voor elkaar. Toch voelt ze zich enorm
thuis in Nederland. Mevrouw is in
vakanties vaak terug gegaan naar de
Minahasa, nadat ze steeds met moeite
het geld bij elkaar gespaard had.
Ondertussen weet ze over dit district
veel meer dan toen ze er nog woonde.
Mevrouw mag graag Indonesisch koken
en heeft jaren geleden ook kookcursussen gegeven in ’t Huukske. Ze kookte ook
voor hele grote groepen. Ze maakte dan
elke dag één recept. Toen Lombok in
1994 honderd jaar bestond, heeft ze
voor de hele wijk gekookt. Als ik haar
vraag of ze voor deze rubriek een
eenvoudig recept kan geven is haar
antwoord dus een volmondig ja.
AH
Langs Rijn & Rails
Ritja Ritja Manado/
Gemarineerde makre
el
Voor 2 personen
500-600 gr. Verse mak
reel
Marinade
Het sap van 1 citroen
1 afgestreken theelepel
zout
Kruidenpasta
3 cm verse gember, ge
raspt
1½ eetlepel sambal oel
ek
2 eetlepels zonnebloem
olie
Verwarm de oven voor
op 175 ºC.,
Snijd de schoongemaa
kte vis in vier moten en
leg ze minimaal een
half uur in de marin
ade.
Meng de gember, sam
bal oelek en olie.
Bestrijk de gemarineer
de moten met de krui
denpasta.
Leg de moten in een sc
haal, dek ze af met al
um
iniumfolie en plaats
de schaal in de over.
Verwijder de folie na 10
minuten en keer de m
oten om. Gaar nog 10
minuten. (Voor de ba
rbecue geldt: langzaam
garen in een half
uurtje, regelmatig ke
ren.)
Serveren met witte rij
st, komkommer en tom
aten.
Smakelijk eten!
15
Speel mee in de Westband
Nieuw in Arnhem West
Speel je een instrument of zing je
graag en goed, wil je in een echte band
spelen en ben je tussen de negen en
zestien jaar oud? Dan is de Westband
iets voor jou. De Westband is een
nieuw project van de West Arnhemsche Muziekvereeniging (WAMV) dat
in oktober van start gaat.
Ik vraag Jolanda Konings van de WAMV
wat die Westband eigenlijk is. “De
Westband’, zegt Jolanda, “wordt een
leuke, coole en grote band waar
jongeren hun eigen popmuziek spelen.
Het wordt geen popbandje met alleen gitaren en een drummer, maar een
poporkest. We willen dat alle jongeren
en kinderen tussen de negen en 16, die
een instrument bespelen, mee kunnen
doen: blaasinstrumenten of slagwerk,
maar ook viool, gitaar, bas, piano of
drums. Ook zangers en zangeressen
zijn welkom. Zolang je maar zin hebt
om samen muziek te maken”.
Nou, dat klinkt leuk. Maar waarom
begint de WAMV nu met een Westband
voor jongeren? Jolanda: “Onze muziekvereniging heeft natuurlijk al een orkest
– de fanfare – maar je kunt bij de WAMV
ook muziekles krijgen op blaasinstrumenten en op slagwerk. Die lessen
worden gegeven door vakdocenten en
dat is leuk en leerzaam. Maar muziek
maken wordt pas echt leuk als je samen
kunt spelen. We hebben daarom altijd
ook een leerlingenorkest gehad, de
blazersklas. Maar we merkten dat dit
voor de kinderen en jongeren uit de wijk
niet leuk genoeg was. Het samenspelen
wel, maar de setting en de soort muziek
niet altijd. Dat gaat bij de Westband
anders worden.”
We praten nog even door en dan blijkt
dat er ook al een bandleider gevonden
is. Dat is Sandra van Veelen. Sandra
woont in Arnhem West en is hoofd
muziek bij het Kunstbedrijf. Ze heeft als
keyboarddocente, bandcoach en
orkestleider veel ervaring met dergelijke projecten. “In Rotterdam, Zutphen en
in Arnhem heb ik ook orkesten met
bands geleid’’, vertelt ze. “Dat was een
popband met orkest. Ik noemde ze Mini
Metro orkesten. Mijn vingers jeuken om
hier in Arnhem West ook zo’n band op
te zetten en te leiden. Ik krijg er
ontzettend veel energie van om met
kinderen en jongeren muziek te maken.
We hadden bij mijn andere bands ook
altijd heel veel lol met elkaar. Als ze
eenmaal bij het poporkest zaten, bleven
ze jaren enthousiast meespelen”.
Alle ingrediënten lijken aanwezig om
van de Westband een succes te maken.
Ben je nieuwsgierig geworden en wil je
meer weten? Hieronder vind je de
praktische informatie.
A n i ta va n H o o f
Arnhems labyrint
Een bijzonder project in Arnhem-West
Op een wandeling met onze hond kreeg ik de ingeving dat op
een van de velden aan de Amsterdamseweg een labyrint met
geurende bloemen zou moeten komen. Toen dit beeld steeds
terugkwam heb ik het idee aangekaart bij de gemeente. Het
werd enthousiast ontvangen als een aansprekend project voor
de wijk. Met mijn man Wil Groen, hovenier, heb ik het mogen
uitwerken. Het ligt nu ter goedkeuring bij de gemeente.
Omdat wij het project in oktober en november zouden willen
uitvoeren is in overleg met het Wijkplatform besloten het nu al in
de publiciteit te brengen. We willen namelijk dat het gedragen,
gesteund, aangelegd en uiteindelijk ook onderhouden wordt door
wijkbewoners. Wij zijn dus op zoek naar mensen die met ons
samen willen werken aan dit bijzondere project.
W at i s ee n l ab y r i n t ?
Het labyrint is het symbool voor onze weg door het leven en voor
het zoeken naar wat het middelpunt van ons leven uitmaakt. Er is
slechts één pad en geen mogelijkheid om te kiezen zoals bij een
doolhof. Het labyrint biedt een heel andere uitdaging. Het legt niet
de nadruk op goed of fout, maar zegt: loop of sta stil.
Zelf heb ik het labyrint in de kathedraal van Chartres gelopen, een
16
zeer intense ervaring. Onderweg ga je door allerlei gedachten en
gevoelens heen: denken dat je er bijna bent wat dan niet blijkt te
kloppen, hoop en frustratie, ongeduld, etc., maar uiteindelijk een
diepe rust, overweldigend en toch zo stil. Onvergetelijk!
Wil je aan het labyrint meewerken?
Wij zijn op zoek naar mensen die het leuk vinden om:
- de handen uit de mouwen te steken
- samen iets moois in de wijk te realiseren
- in oktober en/of november in de weekenden en/of herfstvakantie tijd en energie hebben
Je kunt je aanmelden door:
- te mailen naar [email protected] met je gegevens en
als onderwerp: ‘labyrint Arnhem’,
- een kaartje met je gegevens in de brievenbus: N. Parallelweg 26,
- te bellen: 026-4420248
P.S. ook zonder ‘groene vingers’ ben je welkom!
Door de Facebookpagina ‘Labyrint Arnhem’ te ‘liken’ blijf je op de
hoogte van de ontwikkelingen.
Antoine t te Kuhlmann
Langs Rijn & Rails
advertentie
Praktische informatie
De Westband start op woensdag
1 oktober met een proefles.
De repetities zijn op woensdag
van 19:00 tot 20:30 uur in het
Kluphuis, Nassaustraat 4a.
De Westband werkt op projectbasis.
Dat wil zeggen dat iedereen
zich per project inschrijft.
Een project kent vijftien bijeenkomsten,
dertien repetities en twee optredens.
Per jaar zijn er twee projecten.
De kosten bedragen €75,00 per project,
voor WAMV leerlingen €25,00.
De Opvoedpraktijk
A rnhem
Bij De Opvoedpraktijk Arnhem kunt u terecht
met vragen over de opvoeding van uw kinderen
van 0 tot 18 jaar.
Begeleiding rondom opvoedvragen
Thema-avonden over actuele
opvoedthema’s
Ga voor meer informatie naar www.
wamv.nl. Voor vragen en opgeven kun
je ook terecht bij [email protected]
www.deopvoedpraktijkarnhem.nl
[email protected]
positief
praktisch pedagogisch
een
goed
glas
Wij verzorgen
uw complete
wijnproefavond
of wijncursus
Wijnkoperij
rob peters
Atelier de Beleving
Platteland van dichtbij
Buitendiners & Kookworkshops
Rook en Vuur
op locatie
Info: Gidy van Gaans, 06-37192664
[email protected], www.atelierdebeleving.nl
Langs Rijn & Rails
17
nieuws uit
Activiteiten voor elk wat wils: cursussen en/of activiteiten zoals Tai Chi, yoga, het
grafiekatelier, kunstclub Oranje Boven, kookclub Prins Heerlijk zijn of gaan allemaal
weer van start. Ook is het weer mogelijk om elke 14 dagen op vrijdag een heerlijk
avondje film te combineren met een lekker etentje bij Hare Hoogheid.
Zangkoren zoals Libertado en Just for Joy (senioren) kunnen nog best wat nieuwe leden
gebruiken. Vanaf 1 oktober is Greet Scholten er ook weer met een cursus muziek en
bewegen voor peuters en kleuters van 10 keer. Een echte aanrader voor de kleintjes.
Natuurlijk zou het prachtig zijn als zich weer enkele ouders zich melden om een
peuter-speelochtend te starten in ‘t Huukske. Alle speelgoed is hiervoor aanwezig.
Heb je belangstelling voor één of meerdere activiteiten in ‘t Huukske. Wil je er zelf iets
beginnen?
Tijdens het wijkfeest zijn er diverse mensen achter de bar aanwezig die je van
informatie kunnen voorzien.
Vragen kun je ook altijd stellen via de mail: [email protected]
Filmagenda
Reizende cinema met Filmclub
Royal Cinema ‘t Huukske
De eerste film na de zomerstop is op vrijdag
19 september. Dit keer in de recreatiezaal van
de Hulkesteinflat (Utrechtseweg 145) in
samenwerking met de organisatie aldaar. De
filmmakers zijn zelf aanwezig om het verhaal
toe te lichten en eventuele vragen te
beantwoorden. Entree bedraagt € 2,50 + een
vrijwillige bijdrage.
Op het programma voor oktober in de filmzaal
van ‘t Huukske staan:
3 okt: The Lunch Box
17 okt: The Selfish Giant
Kom ook kijken. Start film: 20.00 uur.
Wil je vrijwilliger worden bij de filmclub of
inschrijven voor de mailinglijst, mail dan naar: [email protected]
Gratis ontbijt
op burendag in ‘t Huukske
Op zondag 28 september tussen 10.00 en 12.00 uur is elke wijkbewoner welkom
in ons buurthuis.
Door ondersteuning van het Oranjefonds kunnen wij ca. 200 mensen een gratis
ontbijt, koffie/thee en een sapje aanbieden.
Voor het ontbijt hoef je je niet op te geven, maar wel geldt op = op.
Dus kom gezellig met je buren naar ’t Huukske.
Tijdens het ontbijt kun je ook genieten van meerdere akoestische
live-optredens van diverse buurtbewoners.
Tot zondag 28 september in ’t Huukske!
18
Cursus West-Afrikaanse ritme
op Djembé
Altijd al op een Djembé willen leren spelen? Dat kan nu in onze wijk.
Voor wie? Voor iedereen boven de 18, die het leuk vindt om in een groep
Djembé te leren spelen. Er is een Djembé
voor je aanwezig.
Informatie cursus
Docent:Martin Gort,
professionele
percussionist
Aantal lessen: 9
Data:
Zondag 26 oktober
en 30 november 2014
11 januari, 8 februari,
1 maart, 12 april, 3 mei,
31 mei en 14 juni 2015
Tijd:
13.30 – 15.00 uur
99 euro
Prijs
(betaling in 2 of 3 termijnen mogelijk)
Locatie:
‘t Huukske
Enthousiast geworden?
Geef je je dan snel op. Je bent van harte
welkom! Je kunt je opgeven via
[email protected]
Telefoon 06 42296725
Dank aan het Wijkplatform voor de financiële ondersteuning.
Arabische keuken
Donderdag 2 oktober, 17.00 uur in ‘t Huukske:
Kookworkshop 1001-nacht: maak kennis met de Arabische keuken.
Incl. receptenboekje € 39,50.
Vanaf 20.00 uur kunnen vrienden of familie meegenieten van alle bereide
gerechten, voor € 15,- aanmelden: [email protected]
GRAFIEK ATELIER
Elke vrijdagochtend, behalve in de schoolvakanties, is er van 9.00 tot
11.45u. Grafiek Atelier in ’t Huukske. U kunt voor € 4 (incl. materiaal en
een kopje thee of koffie) kennismaken met verschillende grafische
technieken, zoals droge naald etsen, monoprint, linoleumsnede, softcut
en workshops gelatineprint en boekjes maken.
In het atelier kunnen beginners en gevorderden aan de slag.
Op vrijdag 17 oktober is er een workshop boekbinden (€ 15 voor de
ochtend).
Tijdens het wijkfeest is er een gratis workshop boekjes maken voor
kinderen.
Voor meer informatie kunt u mailen naar: [email protected] o.v.v.
Grafiek Atelier, ook kunt u zich hier opgeven voor de workshop
boekbinden.
U kunt ook eens binnenlopen om kennis te maken en/of de ruimte en
de mogelijkheden te bekijken.
Voor kinderfeestjes kunt u via het e-mailadres informatie aanvragen.
Langs Rijn & Rails
foto’s: peter van der graaf
Natuurlijk barst het seizoen in
‘t Huukske ook weer los.
FRED MENSINK
Machinale timmerwerkplaats
ramen • deuren • kozijnen
‘t Huukske,
Gediplomeerd
pedicure biedt
voetbehandeling
bij u thuis aan
(ook diabetici certificaat)
tel: 06-11003788
Mandy Hoffstaetter
Lid Provoet
(Faal)angstreductietraining
voor kinderen,
jongeren en volwassenen
NEI
Wekelijkse lessen
o.a. div vormen yoga, Pilates, Tai chi,
Chi Neng, meditatie
Gratis proeﬂes!
lessen en tijden: www.zweiersdal.nl
Weverstraat 65, Oosterbeek
Achter de Praxis Amsterdamseweg!
Joke van Woudenberg
SCHOONHEIDSSPECIALISTE
•
gezichtsbehandelingen
•
rug- en nek massage
•
acne behandelingen
•
verven van wimpers en/of
wenkbrauwen
studenten korting
•
harsen van gelaat en
lichaam
•
handmassage +
paraffinepakking
•
verwijderen van milia’s
•
cadeaubonnen
•
kleurenanalyse
UW ADRES VOOR HUIDVERBETERING
De behandeling wordt afgestemd op de conditie van uw huid,
uw wensen, beschikbare tijd en budget.
Bovendien krijgt u advies voor het thuisgebruik van de produkten.
Hoogstedelaan 61, 6812 DM Arnhem, tel. 026 - 442 74 46
[email protected]
WOUDENBERG adv 2013-93x136.indd 1
Amsterdamseweg 121 • 6814 GC Arnhem • 026-4439000
Open maandag t/m vrijdag van 08:00 tot 17:00 uur
w w w . a u t o s n e l s e r v i c e - a r n h e m . n l
10-01-13
20:09
ASAadvGenoeg.indd
1
02-07-2012 12:40:08