Bij kindermishandeling denken we vaak aan slaan en

Bij kindermishandeling denken we
vaak aan slaan en blauwe plekken.
Terwijl de meeste mishandelde
kinderen door hun ouders of
verzorgers verwaarloosd worden.
Edith Geurts, inhoudsdeskundige bij
Augeo academy, licht toe welke
vier vormen van verwaarlozing je
kunt onderscheiden, wat je merkt
aan kinderen en wat jij kunt doen.
Tekst: Edith Geurts
Emotionele mishandeling wordt ook wel psychische of geestelijke mishandeling
genoemd. Emotionele mishandeling is een 'actieve' vorm van
kindermishandeling. Dat betekent dat een ouder het kind actief emotionele
schade toebrengt. Het gaat om het stelselmatig uitschelden, treiteren,
vernederen, bedreigen, kleineren, overvragen, isoleren of elk ander gedrag dat
een negatieve invloed kan hebben op de emotionele ontwikkeling van een kind.
Bij emotionele mishandeling is er sprake van een chronisch patroon van
negatieve uitingen van de ouder die het gevoel van eigenwaarde van het kind
aantasten en ondergraven.
Een ouder zegt bijvoorbeeld regelmatig tegen zijn kind dat het dom is, dat het
ongewenst is of maakt het kind met opzet bang. Maar ook een kind altijd
verbieden vriendjes mee naar huis te nemen, dreigen een geliefd huisdier pijn te
doen als het kind niet luistert of het kind de schuld geven van een verbroken
relatie of een echtscheiding zijn voorbeelden van emotionele mishandeling.
Ook kunnen ouders te hoge eisen stellen door een kind bijvoorbeeld te dwingen
zindelijk te worden, terwijl het kind daar gezien zijn ontwikkeling nog niet aan
toe is. Of dwingen een hoger schoolniveau te behalen dan het kind aankan.
Ouders die hun kinderen emotioneel mishandelen doen dat vaak uit frustratie: zij
reageren hun problemen en frustraties af op hun kind. Vaak willen deze ouders
het wel anders doen, maar kunnen dat niet. Ook kan het zijn dat ze zich er niet
van bewust zijn dat wat zij doen schadelijk is voor hun kind. Bijvoorbeeld omdat
ze psychisch of lichamelijk ziek zijn en daardoor niet zien welke behoeften hun
kinderen hebben, of omdat ze relatieproblemen hebben.
Ook kan het zijn dat ouders helemaal niet weten welk gedrag normaal is voor
een kind en wat ze wel en niet van een kind op een bepaalde leeftijd mogen en
kunnen verwachten. Er zijn ook ouders die denken dat als hun kinderen
vervelend zijn, dit persoonlijk bedoeld is. Ze hebben niet in de gaten dat een
kind een heel groeiproces doormaakt en dat daar ook vervelend gedrag en
testgedrag bij hoort.
Als gevolg van emotionele mishandeling komt het zelfvertrouwen van kinderen
zwaar onder druk te staan. Het kind voelt zich onzeker en weinig waard.
Klachten of gedragingen die kunnen opvallen aan kinderen die emotioneel mishandeld
worden, zijn:
•
psychosomatische klachten, zoals buikpijn, hoofdpijn of flauwvallen;
•
eet- en slaapproblemen;
•
overdreven veel huilen of helemaal niet huilen;
•
extreem zenuwachtig, gespannen of schrikachtig;
•
wantrouwig naar volwassenen;
•
extreem gevoelig voor complimenten;
•
teruggetrokken, eigen fantasiewereld;
•
faalangst, gebrek aan zelfvertrouwen;
•
gevoelens van depressiviteit;
•
imiteren van volwassenen, vooral in het taalgebruik.
Lichamelijke verwaarlozing, ook wel fysieke verwaarlozing genoemd, gaat om het
‘nalaten’ van zorg ofwel het niet naar behoren uitvoeren van de pedagogische
taak. Verwaarlozing is daarmee een 'passieve’ vorm van kindermishandeling.
In het geval van lichamelijke verwaarlozing komen ouders stelselmatig
onvoldoende tegemoet aan de lichamelijke basisbehoeften van het kind. Dat
betekent dat het kind niet de verzorging krijgt waar het kind gezien zijn leeftijd
en ontwikkelingsniveau behoefte aan heeft. Het krijgt bijvoorbeeld langdurig te
weinig, slechte of onregelmatig voeding, onvoldoende hygiëne, te weinig of
gebrekkig toezicht waardoor het in gevaarlijke situaties kan belanden,
onvoldoende bescherming tegen kou door te weinig, te dunne of kapotte kleren
of geen medische zorg als het dat wel nodig heeft.
Verwaarlozing gaat niet over die ene keer dat een kind geen brood mee heeft
naar school, een keer de luier te laat verschoond krijgt of van de trap valt omdat
een ouder even met iets anders bezig is. Dan spreken we van onoplettendheid.
Verwaarlozing is stelselmatig en onderdeel van een patroon.
Lichamelijke verwaarlozing komt het meest voor in de eerste twee levensjaren
van een kind. Dat is de periode van snelle groei en grote afhankelijkheid van
volwassenen. Lichamelijke verwaarlozing is vaak het gevolg van de beperkte
mogelijkheden van ouders om de behoeften van hun kinderen te vervullen.
Vaak zijn ouders zich er onvoldoende van bewust dat hun kind van hen
afhankelijk is. Ze hebben onvoldoende kennis over de ontwikkeling van kinderen
en manieren waarop ze die ontwikkeling kunnen stimuleren. Ook kan het zijn dat
ze bepaalde opvoedingsvaardigheden missen. Maar ook kan sprake zijn van
onverschilligheid, een gebrek aan interesse en betrokkenheid: de ouders willen
niet voor hun kinderen zorgen of anderen die daartoe wel in staat zijn voor hun
kinderen laten zorgen.
Tot slot kan lichamelijke verwaarlozing ontstaan als ouders fysiek of emotioneel
onvoldoende aanwezig voor hun kinderen, zonder dat ze ervoor zorgen dat
anderen het van hen overnemen. Het gaat dan bijvoorbeeld om verslaafde
ouders of over ouders die heel vaak weg zijn.
De gevolgen van deze vorm van verwaarlozing zijn vooral te zien in het
lichamelijke welzijn van het kind. Maar ook het gedrag van het kind verandert
door lichamelijke verwaarlozing.
Klachten en gedragingen die je bij lichamelijk verwaarloosde kinderen ziet, zijn
bijvoorbeeld:
•
huidinfecties of vaak luizen;
•
luieruitslag;
•
slecht verzorgde wondjes;
•
slecht verzorgd, vale huidskleur, stinkende kleding;
•
slecht verzorgd gebit, rotte tanden;
•
vertraagde ontwikkeling van de psychomotoriek en de spraak;
•
het gaat weinig of nooit naar de dokter, is onvoldoende ingeënt en
is vaak niet tegen ziektekosten verzekerd;
•
allerlei lichamelijke letsels als gevolg van onvoldoende toezicht of
bescherming.
Lichamelijke verwaarlozing door ondervoeding zorgt voor groei- en
ontwikkelingsachterstand bij het kind. Dan is er sprake van 'organic failure to
thrive': het kind kan niet 'gedijen'. Dat betekent dat kinderen als gevolg van een
tekort aan benodigde voedingstoffen te weinig of helemaal stoppen te groeien.
Met alle gevolgen van dien.
Emotionele verwaarlozing wordt ook wel affectieve, psychische of geestelijke
verwaarlozing genoemd. Het verschil met emotionele mishandeling is dat er bij
emotionele verwaarlozing een gebrek aan contact is. Het is een passieve vorm
van kindermishandeling.
In het geval van emotionele
verwaarlozing geven ouders een
kind stelselmatig onvoldoende
aandacht of genegenheid: ze
negeren de basale behoeften van
het kind aan liefde, warmte,
geborgenheid en steun. Een ouder
die zijn kind emotioneel
verwaarloost, knuffelt het
bijvoorbeeld nooit, troost het niet
als het verdrietig is, negeert het als
het om aandacht vraagt, speelt niet met het kind of luistert niet als het kind iets
vertelt.
Een kind wordt niet van de ene op de andere dag emotioneel verwaarloosd. Het
is een proces van interactie tussen ouder en kind. Je kunt niet zeggen dat een
kind op donderdag om 15.15 uur emotioneel wordt verwaarloosd. Emotionele
verwaarlozing is een patroon dat ontstaat. De ouder-kindrelatie kenmerkt zich
door liefdeloosheid en afwijzing.
Er gaan steeds meer stemmen op om ook verwende kinderen te scharen onder
de emotioneel verwaarloosde kinderen. Het gaat dan om de kinderen die alles
krijgen wat ze willen, zowel emotioneel als materieel. Ook voor hen geldt dat de
ouders onvoldoende tegemoet komen aan de emotionele basisbehoeften.
Verwaarlozing is in het algemeen het gevolg van de beperkte mogelijkheden van
ouders om de behoeften van hun kinderen te vervullen. Dat geldt zowel voor
lichamelijke als voor emotionele verwaarlozing. Ouders weten niet hoe ze op hun
kind moeten reageren; ze hebben onvoldoende kennis over de ontwikkeling van
kinderen en manieren waarop ze die ontwikkeling kunnen stimuleren. Ook kan
het zijn dat ouders onverschillig zijn over hun kind, dat zij simpelweg geen
interesse in hun kind hebben en zich niet betrokken voelen.
Tot slot kan verwaarlozing ontstaan als ouders fysiek of emotioneel onvoldoende
aanwezig voor hun kinderen, zonder dat ze ervoor
zorgen dan anderen het van hen overnemen. Het
gaat dan bijvoorbeeld om verslaafde ouders of over
ouders die heel vaak weg zijn.
Baby's ontwikkelen zich in interactie met hun
ouders. De ontwikkeling van kinderen wordt ernstig
geschaad als ouders emotioneel afwezig zijn, niet
met het kind spelen, niet tegen het kind praten en
lachen en niet op het kind reageren. Het kind is als
het ware op zichzelf aangewezen en leert
bijvoorbeeld niet om gevoelens op een goede
manier te interpreteren, verwerken en uiten. Dit
heeft ook weer gevolgen voor zijn sociale
ontwikkeling.
Klachten en gedragingen die emotioneel verwaarloosde kinderen kunnen laten zien, zijn
bijvoorbeeld:
•
spraakproblemen of een geestelijke ontwikkelingsachterstand;
•
passief, lusteloos, niet geïnteresseerd in spelen;
•
apathisch, toont geen gevoelens;
•
heel aanhalig of juist helemaal niet;
•
impulsief, destructief, geen rem op emoties;
•
moeilijk contact mee te maken;
•
wantrouwig;
•
vertoont eisend gedrag;
•
het kind is een echt allemansvriendje, is nooit eenkennig maar durft geen echte
relatie aan te gaan;
•
het heeft een negatieve zelfwaardering;
•
het heeft het gevoel alleen te staan.
Verschillende auteurs wijzen erop dat ook ernstige emotionele verwaarlozing
leidt tot een achterstand in hun groei en ontwikkeling, ook al krijgen ze genoeg
lichamelijke zorg. Een tekort aan emotionele zorg kan leiden tot een
groeiachterstand zonder organische oorzaak: 'non-organic failure to thrive'.
Bij kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld hebben we het over kinderen
die op de één of andere manier merken dat er sprake is van geweld in de
thuissituatie, of daaraan blootgesteld worden. We spreken vaak van kinderen die
‘getuige zijn van huiselijk geweld’, vaak gaat het om kinderen die getuige zijn
van geweld tegen hun moeder, gepleegd door hun vader of de (ex-) vriend van
hun moeder.
Een Amerikaanse onderzoeker heeft ontdekt dat er tien manieren zijn waarop kinderen
getuige kunnen zijn van het geweld tussen hun ouders:
1. Voor de geboorte: de moeder kan als zij zwanger is worden mishandeld. Zij wordt
angstig en gestrest of het ongeboren kind wordt per ongeluk geraakt.
2. Ooggetuige: als een kind in dezelfde ruimte is als waar het geweld zich afspeelt.
3. Oorgetuige: als het kind het geweld hoort terwijl het in de kamer ernaast is.
4. Bemiddelaar: het kind springt tussen de ouders of schreeuwt tegen de pleger om het
geweld te proberen te stoppen of belt de politie.
5. Direct slachtoffer: het kind kan per ongeluk geraakt worden, doordat het
bijvoorbeeld bij zijn moeder op schoot zit of ook zelf lichamelijk mishandeld worden
door een of beide ouders.
6. Deelnemen aan het geweld: gedwongen of aangemoedigd door de pleger of het kind
doet de pleger na verloop van tijd na.
7. Confrontatie met de effecten op korte termijn, bijvoorbeeld verwondingen bij zijn
vader of moeder.
8. Confrontatie met de effecten op langere termijn, bijvoorbeeld een verhuizing naar
een opvanghuis of scheiding van de ouders.
9. Indirecte getuige: het kind hoort anderen vertellen over het geweld, terwijl het zelf
niet aanwezig was.
10. Geen getuige: het kind merkt op geen enkele manier dat er sprake is van geweld en
heeft er ook nooit over horen vertellen.
De laatste twee punten zijn alleen mogelijk als het geweld eenmalig was, het
echt op een andere locatie plaatsvond of het kind niet thuis was. Er wordt wel
eens gezegd dat getuige zijn een vorm van emotionele verwaarlozing is: het kind
leeft in een chronisch onveilige situatie.
Er zijn twee 'soorten' partnergeweld: intiem terrorisme en wederzijds
partnergeweld. De eerste ontstaat doordat de pleger (meestal de man) macht en
controle wil uitoefenen over zijn partner. Deze vaders willen vaak ook controle
hebben over hun kinderen en zijn meestal extreem streng en afwijzend naar hun
kind. De moeders zijn vaak bang dat hun vader het kind ook zal slaan. Daardoor
kunnen ook zij extreem streng zijn voor hun kind, om ervoor te zorgen dat het
zich goed gedraagt en geen aanleiding vormt voor een geweldsuitbarsting.
Wederzijds partnergeweld ontstaat als ouders een ongezonde relatie hebben, bij
wie de ruzies ontaarden in geweld. Deze ruzies bestaan uit ernstige verbale
agressie en lichamelijk geweld van beide kanten. Het is aannemelijk dat de kans
groot is dat een kind deze ruzies op de een of andere manier meekrijgt.
Vaak denken, en hopen, ouders dat hun kind niets van het geweld merkt. Ze zijn
zich er niet van bewust dat hun kind veel meer doorheeft dan zij willen: het ligt
in zijn bedje te slapen, het is nog veel te jong om er iets van te merken of het is
zo lekker aan het spelen in de achtertuin. Ook weten veel ouders niet dat een
kind ernstige gevolgen kan ondervinden van het geweld. Pas als iemand ze wijst
op de klachten van hun kind, zien ze het kind werkelijk.
Kinderen die getuige zijn van geweld tussen hun ouders, leven constant in
onveiligheid. Het is heel verwarrend als de twee personen van wie een kind
afhankelijk is en van wie het houdt, elkaar kwaad doen. Kinderen kunnen daar
ernstige klachten door krijgen; klachten die sterk lijken op die van kinderen die
direct slachtoffer zijn van geweld.
Klachten en gedragingen die kinderen die getuige zijn vaak hebben, zijn bijvoorbeeld:
•
angst en gevoelens van onveiligheid;
•
voortdurend op zijn hoede, schrikachtig;
•
psychosomatische klachten, zoals buikpijn, hoofdpijn, flauwvallen;
•
veel huilen;
•
vastklampen aan de moeder;
•
schaamtegevoelens (om de thuissituatie, om het gedrag van de ouders);
•
schuldgevoelens;
•
gevoelens van machteloosheid;
•
leerproblemen, zich moeilijk kunnen concentreren;
•
agressief en destructief gedrag;
•
depressieve gevoelens;
•
teruggetrokken, leven in een fantasiewereld.
Maak je je zorgen over een kind? Praat met de ouders
zodra je iets opvalt en bespreek je zorgen met een
collega. Je kunt altijd advies vragen bij een AMK of SHG.
Wil je meer leren over wat jij kunt doen om kinderen in
de knel te helpen? Kijk dan eens op
www.onderwijsenkindermishandeling.nl.
Edith Geurts is redactielid van het online Tijdschrift over
kindermishandeling en huiselijk geweld en inhoudsdeskundige
over kindermishandeling bij Augeo academy.
Fotograaf: Jeroen Poortvliet.

Download Report