Duurzaamheid in Scholen Excursie De Werkplaats Bilthoven

Duurzaamheid in Scholen
20 november 2014
Herman Eijdems
Excursie De Werkplaats Bilthoven
Groene Kamer: "WC's op scholen stinken nog net zo als vroeger. Genoeg
te doen dus aan het binnenklimaat” 16 juni 2014
BREEAM-NL Junior en Medior kinderen kunnen zelf hun eigen school
beoordelen op duurzaamheidsprestatie
Handboek BKK -> eisen voor klaslokalen en overige ruimten
20 november 2014
Herman Eijdems
2
BREEAM-NL Junior–Milieuscan Basisschool is een lespakket met
een set van 10 scorekaarten waarmee leerlingen zelfstandig de
duurzaamheid van de school in kaart brengen.
doelgroep
Tijdsbesteding
Basisonderwijs groep 6/7/8
Leerkracht: Voorbereidingstijd 15 - 45
minuten
Lesduur: 1 tot 2,5 uur
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Werkgroep met leerlingen en docenten.
Milieuscan
Actie Kiezen van een thema en bedenken van actie hier omheen.
Monitoring en evaluatie Bijhouden van je eigen vooruitgang op school.
Curriculum Vastleggen van duurzaamheid / het gekozen thema in curriculum.
Informeren en betrekken Bijvoorbeeld profilering van de school en contacten met pers, ouders en
andere betrokkenen.
7. Eco-Code Maken van Eco-Code, bijvoorbeeld een lied, poster, filmpje of rap, die laat zien wat uw
school doet aan duurzaamheid.
20 november 2014
Herman Eijdems
3
00 Introductie-BREEAM-NL
01 Afval
02 Communicatie
03 Energie
04 Gebouw en omgeving
05 Groen
06 Hygiëne
07 Mobiliteit
08 Veiligheid
09 Voedsel
10 Water
20 november 2014
Herman Eijdems
4
00 Introductie-BREEAM-NL
01 Afval
02 Communicatie
03 Energie
04 Gebouw en omgeving
05 Groen
06 Hygiëne
07 Mobiliteit
08 Veiligheid
09 Voedsel
10 Water
20 november 2014
Herman Eijdems
5
GREEN DEAL Verduurzaming Scholen
• gezonde leer- en werkomgeving
• duurzaam en
• betaalbaar
H.G.J. Kamp EZ
S.A. Blok BZK
W.J. Mansveld I&M
S. Dekker OCW
20 november 2014
Herman Eijdems
6
Tot 1940
1940 – 1960
1960 – 1980
1980 – 2000
2000 = tot nu
9%
11 %
38 %
24 %
18 %
Label C of lager:
Label G
20 november 2014
75 %
25 %
Herman Eijdems
7
Overwegingen:
• adequaat onderwijsgebouw wezenlijk voor goed onderwijs en goede leerprestaties
• Energieakkoord voor duurzame groei – VNG
• Wetwijziging Overheveling buitenonderhoud en aanpassing per 1-1- 2015
• benutten financiële oplossingen uit de markt
• verbinden van vraag en aanbod – voorbeeldprojecten
• nieuwbouw energieneutraal in 2020
• Bestaande gebouwen (Wet MB): > 25.000 m3 gas en > 50.000 kWh elektriciteit alle
energiebesparende maatregelen te nemen met een tvt < 5 jaar
• voorbeeldfunctie voor de omgeving en leerlingen
• technologie en gedrag
• compleet beeld van de ontwikkelingen in de benodigde huisvesting de komende jaren
• gebruik maken van de kennis en ervaringen die is opgedaan in reeds uitgevoerde
projecten
20 november 2014
Herman Eijdems
8
nieuwe partijen kunnen toetreden tot deze Green Deal
inventariseren van initiatieven
en best practices, uitwerking in
voorbeeldprojecten
toegankelijk maken van
kennis en kennisstructuren
uitwerken concepten,
uitvoeringsbegeleiding,
financiering, Esco’s
INZET
ontwikkelen van
kwaliteitskaders
huisvesting
consultatieronde wensen,
behoeften, knelpunten op
scholen
20 november 2014
financiële bijdrage
Rijksoverheid
Herman Eijdems
9
20 november 2014
Herman Eijdems
10
20 november 2014
Herman Eijdems
11
Door wie wordt u ingeschakeld/betrokken bij een advies ?
Architect
21%
Schoolbestuur
14%
Gemeente
15%
Bouw-management
bureau,
huisvestingsadviseur
21%
Projectontwikkelaar
14%
Aannemer
15%
24 september 2014
Herman Eijdems
12
Als u wordt ingeschakeld voor een advies bestaat
de opdracht meestal uit ?
Oplossen klachten
bij gebruik
15%
Toetsing aan
materiaal bij
gestelde eisen
16%
Advies over
materialisatie en
ruimtevorm om
aan de gestelde
eisen te voldoen
28%
24 september 2014
Als de architect u inschakelt bestaat de
opdracht meestal uit ?
Opstellen van PvE
18%
Advisering over
akoestische eisen
per ruimte, waar
moeten de
ruimtes aan
voldoen?
23%
Oplossen
klachten bij
gebruik
12%
Toetsing aan
materiaal bij
gestelde eisen
15%
Herman Eijdems
Opstellen van
PvE
12%
Advisering
over
akoestische
eisen per
ruimte, waar
moeten de
ruimtes aan
voldoen?
19%
Advies over
materialisatie
en ruimtevorm
om aan de
gestelde eisen
te voldoen
42%
13
Wat zijn de werkzaamheden die u voor
bovenstaande vraagstelling verricht?
Anders,nl.: …
2%
In situ metingen
24%
Berekenen
nagalmtijd met
a.Sabine/ b.Eyring/
c.Fitzroy/ d.NEN
12354-6 bijlage 4
24%
Inspectie
17%
Documentatie van
leveranciers
bestuderen
21%
24 september 2014
Herman Eijdems
Simulaties met
behulp van een Ray
tracing model
7%
Laboratoriumtesten
5%
14
Past u een correctiefactor toe bij het berekenen van de nagalmtijd i.v.m.
de aanwezigheid van een absorberend plafond? (geen Sabine ruimte)
Nee
36%
Ja
64%
24 september 2014
Herman Eijdems
15
Hoe beoordeelt u de akoestische
eigenschappen van een materiaal?
Op gevoel
9%
Ervaring
29%
24 september 2014
anders
3%
Eigen
database
24%
Gegevens
fabrikant
(alfa W, NRC,
spectraal)
35%
Herman Eijdems
16
Welke waarde adviseert u (nagalmtijd) voor een standaard
klaslokaal (150 m3 leeg, niet ingericht)?
eis, 0,8 s,
streven 0,6 s
met sterke
voorkeur
voor
verstrooiing/
absorptie bij
één of twee
wanden.
0.5 – 0.6
s
Standaard <
0,8 s, maar bij
voorkeur (als
er
budget/ambiti
e is bij de
opdrachtgever
< 0,6s. Daarbij
dan bij
voorkeur
klankkaatsers
bij de docent
en absorptie
op de
achterwand.
24 september 2014
Niet langer
Zonder een
dan 0.8,
nadere
behaald via
omschrijving van
plafond en
de ruimtevorm
dan
en het beoogde
aanvullende
ruimtegebruik
maatregelen
hanteren wij (in
voor een
onze eigen PVE's)
goede
een bandbreedte
ruimteakoesti van gemiddeld
ek
0,5-0,7 sec voor
octaafbanden
125-4000 Hz.
Deze eis stellen
we wel in
combinatie met
een laag
achtergrondgeluid/installatie
geluid (LiA = 3035 dB(A)).
0,6-0,8 sec
0,7 – 0,8 s 0,5-0,7s
Herman Eijdems
0,7 s
Wij gaan eigenlijk
0,8 s
altijd uit van een
oningericht
ingerichte situatie.
of 0,6
Indien niet-ingericht ingericht
geneigd naar 0,8 s,
met inrichting kom
je dan op 0,5 s.
0,5-1,0
s
Gebaseerd op:
• Voormalige eisen
• Ervaring
• Onderzoek
• Rgd richtlijnen
• PvE Frisse scholen
• Algemeen bekend
• Spraakverstaanbaarheid/Alcons
• Nuancering
• Publicaties
• Raytracing
17
Gebruikt u ook andere akoestische
parameters voor een klaslokaal?
Nee
43%
Ja
57%
24 september 2014
Herman Eijdems
Geschikt zijn:
• enkele ‘standaard’
inrichtingen met
kwaliteitsklassen erin,
wellicht te combineren met
andere geluid parameters,
zoals
achtergrondgeluidsniveau
(buitengeluid/installaties),
vrije hoogte, etc.
• Absorptie coëfficiënt (i.p.v.
RT), STI, U50, G
• Spraakverstaanbaarheid
(STI) tussen leraar en
leerlingen.
• Maat voor de spreiding van
absorptie over de ruimte.
Gaat nu op gevoel / inzicht
18
Adviseert u ook over andere ruimtes in de school
bijv. open leercentra, gangen, aula/kantine,
atrium, docentenkamer, bibliotheek,
techniekruimten, gymzaal?
Ja
100%
24 september 2014
Herman Eijdems
19
Zo ja, Welke parameters hanteert u hierbij?
Nagalmtijd
63%
24 september 2014
Anders nl.:
37%
Herman Eijdems
Wat en welke waarde?
• afhankelijk van gebruik: DIN 18041 /
NOC|NSF
• Verdeling absorptie/voorkomen harde
reflecties wanden
• achtergrond lawaai (Background noise <40
dB)
•
LiA
• alleen in uitzonderlijke gevallen : STI en
Spatial decay rate: DL2,S (ISO 3382-3)).
Deze laatste wanneer spraakonverstaanbaarheid gewenst is (bijv. zelfstudieplekken)
• Afname per verdubbeling van afstand D/2r
(@1kHz)
• Gemiddelde absorptiewaarde (m2 per m2
vloeropp., als maat voor de ruimtedemping)
• STI, EDT, C50, C80, etc.
20
Zoekt u de zelf de absorberende materialen
uit of doet de architect dat? Hoe ligt die
verhouding? (percentage)
Architect
53%
24 september 2014
Zelf
47%
Herman Eijdems
21
Op basis waarvan selecteert u deze materialen?
Wensen
opdrachtgever/architect,
algemeen
gebruik,
ervaring
Ervaring,
prijs
Naast de
Alpha en/of
Primair op de
Visuele
esthetische
NRC-waarden, geluidabsorptie randvoorwaarde
wens van de
ervaring,
per
n en beschikbaar
architect op toepasbaarheid frequentieband
oppervlak en
ervaring.
voor de situatie,
Indien nodig
benodigde
wensen van de
ook: directe
absorptiecoefarchitect
geluidisolatie,
ficient
overlangsgeluid
-isolatie,
molestbestendigheid / en
vervangbaarheid, kosten
24 september 2014
Herman Eijdems
Absorptiecoëfficiënt,
spectraal of als
αw.
kosten
Akoestische
prestatie,
uiterlijk,
stootvastheid
Uitgebreidheid van de
documentatie en
voorkeur
van de
architect.
Primair op
akoestische
eigenschappen
22
Adviseert u weleens absorptie aan te brengen aan de wanden? …… Ja!
werkt zeer
positief.
Wordt
vervolgens
nauwelijks
toegepast.
helpt de
horizontale
nagalm
vermijden
dit de
ruimteakoestiek
verbeterd.
Minder kans
op
akoestische
defecten en
een betere
spraakverstaanbaarheid.
24 september 2014
dat de
ruimteakoestiek ten
goede komt
omdat dit
het
het
voor veel
geluidveld
hinderlijke
ruimtedan meer
reflecties
vormen een
homogeen
doet
belangrijke
(diffuus)
verminderen
bijdrage
wordt en er
levert aan de minder kans
spraakveris op
staanbaarhinderlijke
heid (door reflectie/flutt
het opheffen
er van de
van flutters, achterwand
staande
en parallelle
golven en
wanden
een betere
SNR)
Wandvoorzieningen
moeten bij
nieuwbouw
vaak uit een
andere potje
worden.
Achteraf,
wanneer er
klachten zijn,
wordt pas
overwogen
om het aan
te brengen.
Herman Eijdems
tegengaan
horizontaal
veld
dat
noodzakelijk
is
In verband
dit beter
ik het wat
met de
werkt
meer
hoogte van
(nagalmtijd’ verdeelt over
de ruimte,
en tot betere de ruimte wil
voorkomen spraakversta hebben en er
van
anbaarheid
elders vaak
flutters/refle
leidt
niet genoeg
cties/horizon
oppervlak
taal
beschikbaar
galmveld,
is
geen of
beperkte
mogelijkheid
om absorptie
in plafond
toe te
passen.
23
JA:
• Als alternatief voor absorptie aan de
wand. Open kastenwanden zijn
praktischer dan absorptie.
• Het nuttig kan zijn dat geluid wordt
verstrooid, bijvoorbeeld wanneer
muziek ten gehore wordt gebracht.
• Dit fluttereffecten en staande golven
sterk kan reduceren en daardoor
ook leidt tot een verkorting van de
nagalmtijd. M.b.t. diffusie gaan wij
uit van meubels en niet zozeer van
de commercieel verkrijgbare
difussoren.
• Het hinderlijke reflecties doet
verminderen.
• Voorkomen van
flutters/reflecties/horizontaal
galmveld, betere verdeling van
geluid.
• Beperkt omdat…harde wanden
tegenover elkaar niet wenselijk zijn.
• Dit heel vaak noodzakelijk is om de
gewenste akoestiek te bereiken.
24 september 2014
Adviseert u weleens diffusie aan
te brengen aan de wanden?
ja,
omdat...
54%
Herman Eijdems
nee,
omdat...
46%
NEE:
• Niet in klaslokaal;
• Eerder advies om
absorptie aan te brengen
om ook de nagalmtijd nog
verder te verkorten.
• De inrichting vaak al als
diffusie werkt, en
geadviseerde
wandabsorptie ook als
diffusie werkzaam is.
• Niet nodig met de
inrichting.
• Dat slechts bij uitzondering
kosten-effectief is (wand
uit het lood zetten).
• De ruimte doorgaans te
klein is en het budget voor
afwijkende constructies
ontbreekt.
24
JA:
• Tapijt naast de nagalmtijd
ook de contactgeluidisolatie
en reflectiegeluid vaak sterk
verbeterd. In de praktijk
blijken opdrachtgevers
doorgaans echter voor
makkelijk reinigbare
ondergronden
(rubber/marmoleum e d.) te
kiezen. In onze
conceptberekeningen voor
de nagalmtijden gaan we
doorgaans dan ook niet uit
van vloerbedekking.
• Dat helpt
• Verminderen loopgeluiden
in de ruimte, aanvullende
geluidabsorptie indien
plafond/wand niet
voldoende.
24 september 2014
Adviseert u weleens
vloerbedekking toe te passen?
nee,
omdat...
73%
ja,
omdat...
27%
Herman Eijdems
NEE:
• Dit in de praktijk toch nooit
wordt gekozen vanwege
onderhoudsaspecten (hygiëne,
vervuiling etc.)
• Andere dan akoestische
motieven bepalen welke
vloerbedekking wordt
toegepast.
• Vervuiling/veroudering weegt
niet op tegen akoestische
kwaliteit.
• Niet in klaslokaal.. in sportzaal
wel
• Liever niet, alleen als andere
opties echt niet mogelijk blijken
(bij voorkeur niet omdat dit voor
de verdeling van de frequenties
niet ideaal is).
• De meeste winst daar niet te
behalen is.
• Een harde vloerafwerking in het
TPvE staat.
• Dit niet geschikt is voor een
klaslokaal.
25
Doet u wel eens een nameting? Hoe doet u dat en wat meet u?
ja.
Nagalmtijd,
luchtgeluidsisolatie,
contactgeluidsisolatie,
geluidwering
gevel, ..
We doen
meestal
tweede
opinie etc…
Helaas wordt nauwelijks,
dit er vaak
maar als dat
uitbezuinigd. gebeurt dan
is dat de
nagalmtijd
en niet de
andere
ruimteakoestische
parameters.
24 september 2014
We doen
Ja. Ruisbron.
bijna altijd
Nagalmtijd
nametingen
en
bij de
geluidisolatie
projecten
binnenwaar we zelf
wanden.
geadviseerd
hebben .
Hierbij
gebruiken
we onze
eigen
meetketen
voor een
steekproefcontrole op
de relevante
akoestische
parameters.
Ja,
incidenteel,
conform
NEN 5077.
Herman Eijdems
Nagalmtijd,
afname met
afstand, STI
Ja,
afhankelijk
van project
met impulsresponsmetingen.
Voornamelijk
T30, maar
ook STI, C50
etc.
nee
Nagalmtijd
en, EDT en
pulsresponsies
26
Komt u weleens klachten tegen? En welke?
Ja, veelal uit
oudere of
slecht
gerenoveerde
gymzalen.
Niet van
toepassing
In oude
klaslokalen
zonder goed
plafond
komen zeker
klachten
voor.
24 september 2014
Te veel galm, Over ruimteJa.
Niet over
omdat er
akoestiek in Stemklachten
nagalm of
geen
klaslokalen
van
spraakvervoorzieninzelden.
docenten.
staangen zijn
Eventuele
Rumoerighei
baarheid.
getroffen, of
klachten
d in de
Wel over
te weinig
gaan bijna
school.
geluidover(meestal
altijd over
dracht vanuit
slecht
geluidisolatie
andere
plafond).
of installatieruimten, met
geluid door
name
uitvoeringssportzalen
fouten.
boven
onderwijsruimten.
Herman Eijdems
Te lawaaiig
VanzelfNee, vaak is
Ja, in
sprekend. Te
de situatie
klaslokalen
lange
zoveel beter
zijn dit
nagalmtijd, dan het oude
meestal
te rumoerig, gebouw dat
spraakslechte
men hoe dan verstaanbaar
verstaanbaar
ook
heid
heid, te hoge enthousiast
problemen
geluidniveaus
is.
, focussering
27
Wat bepaalt naar uw mening het akoestisch comfort in een school?
voldoende,
maar ook niet te
veel absorptie
(bibliotheekeffect)
Verstandig
ontworpen
form,
toepassing van
absorptie en
isolatie
natuurlijk…
Combinatie van
ruimteakoestiek
, geluidisolatie,
geluidwering en
gebruik.
De mate waarin
de docent
verstaanbaar is
en het
voorkomen van
teveel galm
waardoor het
een kakofonie
van stemmen
wordt.
De meeste
ruimten in
scholen krijgen
door eisen aan
nagalmtijd en
installatiegeluid
een goed
akoestisch
comfort, maar
niet voor álle
leerlingen .
Voor instructieruimten is
tevens een
goede
spraakverstaanbaarheid van
belang.
24 september 2014
Optimale
Het samenspel
spraakverstaan- van wering van
baarheid en
geluiden van
beperking van
buiten of uit
niveaus d.m.v. andere ruimten,
totaal van
het
ruimteakoestiek
achtergrondachtergrondgeluidniveau
geluid
installaties,
beperking van
stoorgeluiden
uit andere
ruimten, goede
lucht- en
contactgeluidisolatie.
Herman Eijdems
De
ruimtedemping
Lage niveaus en Een, gegeven de
een goede
ruimte,
spraakverstaanoptimale
baarheid
combinatie van
de bepalende
akoestische
parameters
28
NEE:
• Wijze van berekenen/meten niet
omschreven. Is daarmee een loze
ontwerpnorm.
• Met alleen een eis aan de
nagalmtijd geen goede
ruimteakoestiek is gewaarborgd.
En daarom is akoestisch advies
gewenst!
• De eisen die in deze richtlijnen
voor de laagste prestatieklasse
(Klasse C) worden aangehouden,
zijn naar onze mening te zwak
(betreft de gemiddelde nagalmtijd
T250-2000 ≤ 0,8 sec, voor de
ingerichte ruimte).
• Er geen onderscheid wordt
gemaakt tussen klaslokalen en
open leergebieden, met name de
laatste vragen specifieke aandacht
en eisen.
• Deze teveel nagalmtijd
geörienteerd zijn.
24 september 2014
Voldoen de gestelde eisen in de huidige
richtlijnen (PvE Frisse Scholen,
Scholenbouwwaaier, Kwaliteitskader
van Stichting Ruimte OK) wat u betreft?
nee,
omdat...
71%
Herman Eijdems
ja, omdat...
29%
JA:
• Omdat je richtlijnen niet te
streng moet
maken. Adviseurs
hebben de vrijheid
voor de specifieke
situatie het beste
advies te geven.
• Weet ik niet.
• Sorry geen tijd.
• Ze niet tot een
structureel
klachtenpatroon
blijken te leiden.
29
Heeft u behoefte aan een norm of praktijkrichtlijn met betrekking tot het aspect
akoestiek in onderwijsgebouwen?
Een vorm van
standaard is
wenselijk. Geldt
overigens voor
meer
gebouwtypen.
ja
Wij hebben op
Akoestiek is in de Een dergelijk instrument zou
basis van onze
regelgeving van
voor scholen in Nederland
ervaring onze
ondergeschikt
zinvol zijn omdat daarmee ook
eigen richtlijnen
belang, ten
de bewustwording bij de
in ons hoofd
onrechte, dus wat schoolbesturen en de andere
zitten. Kan niet
dat betreft zou
bouwpartijen (niet alleen de
verkeerd zijn om
alle aandacht
akoestisch adviseur) wordt
deze beschikbaar
gewenst zijn.
vergroot. In Engeland heeft
te stellen voor
men hiervoor een publicatie
leken. Belang van
(Building Bulletin 93, zie
akoestiek is
bijgaand in de email)
belangrijk. Nadruk
opgesteld waarin de
zou dan m.i.
akoestische kwaliteit van
vooral op de
schoolgebouwen veel breder
effecten moeten
wordt behandeld. Ook in
liggen en minder
Vlaanderen heeft men met de
op de eisen an
norm NBN S 01-400-2 een
sich.
opzet gegeven voor een meer
gedetailleerde invulling van de
ruimtespecifieke eisen in
scholen. Iets dergelijks zou
voor Nederland ook nuttig
zijn.
ja
ja
ja
Ja.
Ja. De huidige normen /
praktijkrichtlijnen
sluiten onvoldoende
aan bij de moderne
onderwijsvormen.
Hierdoor vallen
bepaalde ruimten
tussen wal en schip. Dit
moet aan de voorkant
(p.v.e.) goed worden
geregeld, anders is de
kans groot dat
akoestische
maatregelen aan de
achterkant vergeten
worden. Een dergelijk
effect zie ik ook bij
kantoren.
ja
ja
Simpele
praktijkrichtlijn
gericht op het
‘verkopen’ van
wandabsorptie)
btj
Zou beter zijn, mits
niet te technisch en te
uitbereid. Vrijheid als
adviseur is een groot
goed. Bovendien
ontbreekt vaak het
budget voor
uitgebreide
berekeningen.
btj
nee
nee
Bedankt voor uw aandacht
24 september 2014
Herman Eijdems
30