Waterinnovaties in Nederland

Ministerie van Infrastructuur en Milieu
Waterinnovaties
in Nederland
Een beknopt overzicht
Voorwoord
Innovatieve oplossingen zijn hard nodig om in te spelen op complexere opgaven en altijd beperkte middelen. Niet alleen in
Nederland maar over de hele wereld. Water is sterk verweven met
mondiale maatschappelijke vraagstukken zoals waterveiligheid,
waterkwaliteit, sanitatie, voedsel en energiewinning. Die vraagstukken stellen ons voor de permanente opdracht om te zoeken naar
slimme, betaalbare oplossingen. Nieuwe technologie en nieuwe
inzichten stellen ons land in staat om daaraan steeds beter te
kunnen voldoen. We doen dat in nieuwe vormen van samenwerking
waarbij overheid en marktpartijen samen optrekken met kennisinstellingen (topsectoren-aanpak). We voelen ons ook internationaal
geroepen onze ervaringen in te brengen.
Of het nu gaat om nieuwe manieren van dijkversterking, het winnen
van energie uit het getij of het inzetten van 3D-technieken voor
overstromingssimulaties: het zijn allemaal voorbeelden van hoe je
met andere ogen naar water kunt kijken.
Ik vind het van belang om de kansen die er zijn ook zichtbaar te
maken. Graag presenteer ik daarom in deze brochure een breed
overzicht van actuele innovatieve waterprojecten in Nederland. Ik
hoop dat het inspireert, wellicht aanzet tot een bezoek en leidt tot
nieuwe kennis, waar ook ter wereld.
DE MINISTER VAN INFRASTRUCTUUR EN MILIEU,
mw. drs. M.H. Schultz van Haegen
Inleiding
In deze brochure zijn de innovatieve projecten als volgt geordend:
1
Projecten die de waterveiligheid bevorderen.
Geotextiel tegen piping is een voorbeeld van een dergelijke innovatie. Maar ook dijkmonitoring met behulp van sensoren dient dit doel.
2
Projecten die inspelen op de zoetwaterbeschikbaarheid en de waterketen.
Het zogenaamde achteroeverconcept bij Andijk combineert verbetering van de water
veiligheid met de opslag van overtollig zoetwater voor later gebruik.
3
4
Projecten die bijdragen aan de waterkwaliteit.
Een voorbeeld van een dergelijk project is het Pharmafilter, dat er voor zorgt dat
ziekenhuizen medicijnresten en stoffen met hormoonverstorende werking filteren
voordat het geloosd wordt in het afvalwater.
Projecten die zorgen voor klimaatbestendige steden.
In Rotterdam is een speelplein gerealiseerd dat tevens dient als tijdelijke waterberging voor
overtollig regenwater.
Projecten die verschillende doelen hebben, zijn bij het oorspronkelijke hoofddoel ingedeeld.
Van de projecten is kort beschreven wat de innovatie inhoudelijk behelst en aan welk doel het
een bijdrage levert. Ook is aangegeven wanneer het is of wordt gerealiseerd.
Met de meeste projecten uit deze brochure wordt ook gewerkt aan andere doelen, breder dan
bovenstaande. Dat zijn de ‘cross-overs’ naar ander beleid. Van elk project is met een symbooltje
aangegeven welke cross-overs er zijn.
Uitleg pictogrammen
Afval en materiaalhergebruik
Het verduurzamen van grondstoffengebruik is belangrijk om een zo laag
mogelijke milieudruk van productie en consumptie te bereiken. De projecten
spelen daar op in. Voorbeelden: RWZI Horstermeer (1-STEP® filter) en fosfaatterugwinning
Energie
De wens om de energievoorziening te verduurzamen leeft breed, ook in de
watersector. Projecten die daarop inspelen hebben dit symbool. Voorbeelden:
Ontzilting Voltea, Thermische Druk Hydrolyse in RWZI Venlo, getijturbines Oosterscheldekering
Klimaatadaptatie
Deze projecten helpen om onvermijdelijke klimaatveranderingen op te vangen
en verdere veranderingen in het klimaat zoveel mogelijk te voorkomen.
Voorbeelden: Rivierverruiming en terpenplan Overdiepse Polder
Landbouw
Door gebruik van innovatieve duurzame technologieën uit de watersector is
voordeel te halen bij de productie van voedsel. Een doel van deze projecten is
More Crop per Drop: meer voedsel met minder water. Voorbeelden: Teelt van aardappelen
op zilte grond (Texel)
Natuurontwikkeling
Projecten in het domein van water kunnen vaak volgens de ontwerpprincipes
van ‘bouwen met natuur’ worden ontworpen.
Dit levert voordelen op voor de natuur en voor recreatie, en is vaak ook financieel
aantrekkelijk. Voorbeelden: Multifunctionele rivierdijk Munnikenland, veiligheidsbuffer
Oesterdam
Ruimtelijke inrichting
De realisatie van het programma Ruimte voor de Rivier heeft, naast
veiligheidsdoelen, ook als doel de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied te
verbeteren. Deze projecten, maar ook andere, spelen daarop in. Voorbeelden:
Dijkteruglegging Lent, Boulevard Scheveningen en Cadzand
Innovatieve projecten
5
33
22
40
Projecten die de waterveiligheid bevorderen
25
1 Zeewering
versterkt met zand
21
26
35
31
1
18
6
10
2
19
35
33
11
32 19
20 10
a te
rw
aas
41eg Nieuwe M 20
32
O
ud e M 39
aa
l
a as
Rijn
eder-
23 Zoet-zoutscheiding met bellenscherm
3 Innovatieve dijkversterking
24 Zoetwater tegen verzilting
4 Combinatiedijk
25 Vacuümtoiletten en urinezuivering
5 Dijkmonitoring
met sensoren
6 Achteroevers
7 Veiligheidsbuffer
Oesterdam
8 De
Zandmotor
30 Marker Wadden
31 Water Insight
13 Uiterwaardvergraving
en ‘Natuurderij’
32 Pharmafilter
s
16 Tidal Test Centre Grevelingen
17 Getijdenturbines in de Oosterschelde
s
Bergsc h e Maa
12
18 Multifunctionele turbine
23
s
Maa
24
28 Luwtemaatregelen Hoornse Hop
12 Rivierverruiming
en terpenplan
15 ‘Wakkere dijk’, een multifunctionele rivierdijk
14
Waal
Projecten die bijdragen aan de
waterkwaliteit
29 Getijdencentrale Brouwersdam
14 Dijkteruglegging bij Lent
Maa
e uw
Ni
15
3
27 Energiezuinige ontzilting
11 Dijkversterking
met geotextiel
k
n
lka
rte
ede
Waal
26 Zilte aardappel
10 Testen
zetstenen dijken in Deltagoot
Le
W
eM e r w
29
25
N
Spui
17
e
IJss
37
8
16
l
3
Nie
uw
e
2 Houtribdijk versterkt met zand
9 Hoogwatergeul
e
Geldersc h
4
24
33
34
33
9
13
22 27
1
Zwa
r t e Water
30
28
Ha
35
Projecten die inspelen op de zoetwater
beschikbaarheid en de waterketen
19 3Di
Waterbeheer
33 Nereda – biologische afvalwaterzuivering
34 1-STEP®-filter
35 Fosfaat-terugwinning
36 Thermische drukhydrolyse
37 Hydrochip
38 Remote control waterkwaliteit
20 ClimateGame
7
24
36
4
21 Duurzame
Afsluitdijk
22 BoxBarrier
32
Projecten die zorgen voor
klimaatbestendige steden
39 Waterplein
40 Klimaatbuffer
41 Klimaat Effect Atlas
38
1
2
33
26
5 40
21
25
21
26
Zeewering versterkt
met zand
1
Houtribdijk versterkt
met zand
27
35
18
2
Locatie:
Hondsbossche en
Pettemer Zeewering
(tussen Camperduin en
Petten)
30
Geldersc h
Ha
n
lka
rte
aa
10 20 32
W
k
19
11
r-Rijn
Nede
25
29
rw
l
19
20 32 39 41
aas
k
a te
W
11
33 37
13
3
33 37
10 20 32
8
Le
Nie
uw
e
3
4
l
se
34
22
11
e IJs
13
Realisatie: 2014
Uitvoering monitoring: 2015-2018
e g Nieu w e M
Ou d
Spui
11
r-Rijn
Nede
3
W
e M a as
ede
eM e r w
e uw
35
9
Nie
uw
e
34
22
Realisatie: 2014-2015
8
Locatie:
Houtribdijk
(Enkhuizen-Lelystad)
Een zandige vooroever remt de golfaanval op de dijk en kan worden toegepast
33 die te laag zijn of niet sterk genoeg. Daarnaast biedt
als versterking van dijken
4
de vooroever mogelijkheden voor natuurontwikkeling.
Ni
De zandige versterking wordt zodanig vormgegeven dat er kansen worden
gecreëerd voor recreatie en natuurontwikkeling.
28
1
Voor een gedeelte van de Houtribdijk wordt als proef een vooroever van zand
35
aangelegd, waarbij de breedte en steilheid van de vooroever varieert.
Vervolgens
wordt gemeten in hoeverre het zand door de golven wordt
2
33
verplaatst. Ook de ontwikkeling van de vegetatie wordt gevolgd.
Zwa
r t e Wate r
Voor de Hondsbossche en Pettemer Zeewering wordt een zandige oever met
een duin aangebracht. Hiermee worden de huidige problemen met de hoogte
en de sterkte van de dijk opgelost.
10
Waal
15
s
6
Maa
1
2
35
3
25
26
21
4
27
35
1
35
18
6
2
10
30
Zwa
r t e Wate r
28
1
2
35
33
33
Geldersc h
9
e IJs
4
Ou d
Spui
k
e M a as
e
eM e r w
Ni
e uw
29
de
Dijkvernageling is een nieuwe methodiek waarbij23
grondankers in de steile
24dijk worden
helling van de bestaande
geboord.
Deze
grondankers geven de dijk
16
extra sterkte, waardoor wordt voorkomen dat de dijk afschuift.
17
3
Waal
s
BergsLocatie:
c h e Maa
12
Hagestein en Opijnen
Nede
k
Le
e uw
Ni
32
de
M e r we
Waal
s
M a as
e
4
Locatie:
Scheveningen en Cadzand
In Scheveningen is de dijkversterking gecombineerd met de ontwikkeling van
Waal
de boulevard
met internationale uitstraling, ontworpen door de Spaanse
architect De Solà-Morales.
Maa
n
lka
rte
Spui
Een combinatiedijk maakt het mogelijk om bij noodzakelijke dijkversterking
ook invulling te geven aan andere ruimtelijke wensen in het betreffende
gebied, zoals recreatie, ruimtelijke kwaliteit en natuur. Zo worden meerdere
belangen gediend.
s
W
Uitvoering: 2014
al
l
Maa
r-Rijn
Nie
uw
Bij de traditionele methode worden meestal bermen tegen dee dijk
ate aangelegd. s
24
r
aa
7
Dit kan grote gevolgen hebben voor de bebouwing
naast deHa dijk. w eg Nieu w e M
Dijkversterking van binnenuit, zoals dijkvernageling, kent dezea bezwaren
Oud niet.
e
24
14
Waal
4
s
l
e g Nieu w e M
Maa
n
lka
rte
aa
rw
e
IJss
Ha
Combinatiedijk
25
r-Rijn
Nede
e
Geldersc h
W
a te
19
20 32 39 41
aas
Le
8
Nie
uw
e
3
10 20 32
Zwa
r t e Water
22
Innovatieve
dijkversterking
2
se
l
29
13
s
Bergsc h e Maa
36 dijkversterking gecombineerd met de aanleg van een
In Cadzand wordt
gemeentelijke jachthaven.
Realisatie: 2014-2015 (Cadzand)
s
Maa
4
5
6
26
21
5
Dijkmonitoring met
sensoren
1
27en toetsen
Deze informatie kan ook gebruikt worden voor het beter ontwerpen
van dijken en voor het dagelijkse beheer en onderhoud.
35
De komende jaren wordt het systeem samen met waterbeheerders,
1
marktpartijen
en kennisinstellingen doorontwikkeld en op meerdere locaties
6
toegepast.
2
2
1
De eerste achteroever is in 2013 gerealiseerd in de Koopmanspolder en richt
zich op vis en natuur. Met een innovatieve en visvriendelijke buisvijzel is de
Koopmanspolder verbonden met het IJsselmeer. Er wordt drie jaar
geëxperimenteerd met het waterpeilbeheer.
Locatie:
Koopmanspolder (Andijk)
35
34
In 2014 wordt de mogelijkheid verkend van een achteroever
22 in de
Wieringermeer die zich richt op landbouw, tuinbouw, aquacultuur en visserij.
3
4
Realisatie: 2013
Experimenteerfase: 2014-2016
11
33
8
Nie
uw
e
a te
W
35
30
Zwa
r t e Wate r
28
35
18
10
Doorontwikkeling: 2014-2016
Bij het concept ´achteroever´ draait het om nieuwe vormen van waterberging
en functiecombinaties, om de waterveiligheid te vergroten en slim om te gaan
met zoetwatertekort en de leefomgeving in en om het IJsselmeer.
Locaties: o.a.
Lauwersmeerdijk en
Ommelanderzeedijk
(Groningen)
r
33 37
10 20 32
19
20 32 39 41
aas
k
Met behulp van sensoren kan continu de actuele conditie van dijken in de
gaten worden gehouden. Dit levert
21 essentiële informatie op voor het
inspecteren van dijken tijdens hoogwater.
6
Le
25
26
Achteroevers
11
r-Rijn
Nede
1
8
2
28
10
30
2
35
Geldersc h
11
e g Nieu w e M
ede
eM e r w
Ni
e uw
Spui
e M a as
25
3
Waal
14
Waal
15
22
s
Ou d
ijn
r-R
Nede
s
Bergsc h e Maa
12
24
8
Nie
uw
e
s
De Zandmotor
17
Maa
7
a te
W
Ha
n
lka
rte
Veiligheidsbuffer
Oesterdam
k
19
20 32 39 41
aas
Maa
n
lka
rte
29
l
33 37
Le
W
aa
13
10 20 32
rw
l
se
11
a te
13
3
4
Ha
e IJs
34
22
Nie
uw
e
33
33
9
8
1
Zwa
r t e Wate r
7
18
6
aa
4
Bij de Oesterdam in de Oosterschelde is 450.000 m3 zand op de zandplaten
gestort.
36
Locatie: Oesterdam
(Tholen)
29
De Zandmotor is een grootschalig proefproject waarin een nieuwe, duurzame
manier van kustonderhoud wordt onderzocht.
Dit draagt bij aan het herstel en behoud van het ecologisch waardevolle gebied
van platen en schorren én dempt de golfwerking op de achterliggende dam.
Hierdoor kan het toekomstig onderhoud van de Oesterdam langjarig worden
uitgesteld.
De Zandmotor is aangelegd als schiereiland van 21,5 miljoen m3 zand. Dit zand
17
verspreidt zich onder invloed van wind, golven en stroming langs de kust, en
zorgt daarmee voor kustbescherming, nieuwe natuur en een extra
24
recreatiegebied.
Het project wordt gekenmerkt door intensieve publiek-private samenwerking
met de coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers en Natuurmonumenten.
Aan de Zandmotor is een omvangrijk onderzoeksprogramma gekoppeld,
24
waarin betrokken overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven nauw
samenwerken. De eerste bevindingen over de werking
4 van de Zandmotor zijn
positief. De verwachting is dat de Zandmotor na 20 jaar resulteert in 35 hectare
32
extra strand en duin.
Realisatie: 2013
Realisatie: 2011
Evaluaties: 2016 en 2021
rw
l
aas
e g Nieu w e M
Ou d
Spui
e M a as
Locatie: Ter Heijde
24
23
16
7
38
15
9
10
33
5 40
25
26
21
27
35
18
6
10
1
Zwa
r t e Wate r
28
Hoogwatergeul
35
33
9
Geldersc h
Testen zetstenen
dijken in Deltagoot
Le
k
l
De proeven markeren het einde van de bestaande Deltagoot
Voorst en de
33in de37
ingebruikname van de nieuwe Deltagoot in Delft. 11
16
n
lka
rte
s
Maa
aa
29
rw
l
e g Nieu w e M
Ou d
Spui
e M a as
ede
eM e r w
11
Rijn
25
rNede
3
Waal
Waal
15
s
a te
W
12
19
20 32 39 41
aas
Maa
Nie
uw
e
s
Bergsc h e Maa
10 20 32
k
s
Uitvoering:82014
Le
Waal
Maa
e uw
13
3
4
14
9
se
Ni
Locatie: De Voorst en
Delft
33
Hoe groter de golfremmende werking van de stenen, hoe lager de dijk hoeft te
zijn om aan de wettelijke normen te voldoen. Naar verwachting levert dit
34
kostenbesparingen op bij
22dijkversterkingen en voordelen voor het milieu en de
omgeving.
Ha
7
2
e IJs
n
lka
rte
23
30
Geldersc h
W
Realisatie: 2014
10
In de unieke Deltagoot van Deltares wordt de sterkte en golfremmende
35
werking getest van diverse typen stenen voor dijkbekleding.
25
ede
eM e r w
2
se
10 20 32
Spui
6
28
Locatie:
Veessen-Wapenveld
Voor de rivier
het water
19de IJssel wordt ruimte gemaakt, zodat bij hoogwater
Nie
r-Rijn
Nede gebied. Dit
uw afgevoerd kan worden, door twee dijken aan te leggen in agrarisch
11
e
20
32 39 41
a te
gebied
van
713
onderlopen. De
ashectare zal bij hoogwater als overloopgebied
a
rw
Ha
3
u
e
e g Ni w e M
verwachting is dat de geul eens in een mensenleven zal volstromen. Het
Waal
Ou d
arivierpeil
e M amet
zal
al
as 71 centimeter dalen bij hoogwater.
15
24
1
l
In Nederland hebben we steeds meer kans op overstromingen, omdat de rivier
4 ruimte krijgt. Rivieren liggen ingeklemd3tussen steeds hogere
steeds minder
dijken. Tegelijkertijd daalt de grond achter de dijken
33 en37regent het vaker en
harder, waardoor de rivieren meer water11
moeten verwerken.
8
35
e IJs
34
22
27
Zwa
r t e Wate r
2
21
26
uw
1
25
35
14
11
25
26
21
12
1
2
27
35
35
6
2
35
33
11
Geldersc h
e IJs
13
Nie
uw
e
l
Ha
n
lka
rte
4
10 20 32
Nede
Ou d
Spui
k
Waal
e M a as
Ni
e uw
de
Het gevaar van ‘piping’ speelt bij veel dijken. Als water door de dijk estroomt,
M e r we
wordt zand 29
meegevoerd en ontstaan er tunneltjes (pipes) die uiteindelijk tot
Bergsc h e
doorbraak van de dijk kunnen leiden.
23
24
24
e g Nieu w e M
16
Locaties: Nederbetuwe,
Culemborg en Vianen
s
aa (dijkversterking).
M12
Willemspolder
(IJzendoorn) voor
onderzoek.
14
32
Waal
ede
eM e r w
23
s
Bergsc h e Maa
16
24
Door de4unieke samenwerking van bewoners en overheid wordt de hoogwaterveiligheid verbeterd door het creëren van waterberging. De landbouw in het
32
gebied kan worden voortgezet door de aanleg van terpen.
s
Realisatie: 2014
e M a as
7 550 hectare van de
In het kader van het project Ruimte voor de Rivier verandert
Overdiepse Polder in een waterbergingsgebied, met landbouwbedrijven op
acht terpen.
24
Uitvoering: 2010-2015
Binnen het
24programma Ruimte voor de Rivier wordt op vier locaties een
praktijkproef uitgevoerd met geotextiel.
Ou d
Spui
17
Maa
Geotextiel,
dat verticaal in de dijk wordt aangebracht, fungeert als een soort
17
filter dat wel water doorlaat maar geen zand. Het tegengaan van piping met
traditionele maatregelen is relatief duur. Het aanbrengen van geotextiel is
24
goedkoper en geeft minder hinder7voor de bewoners.
Waal
s
l
l
e g Nieu w e M
29
r-Rijn
Maa
n
lka
rte
aa
rw
19
20 32 39 41
aas
11
Le
a te
W
Ha
Rivierverruiming
en terpenplan
aa
rw
19
20 32 39 41
aas
e uw
Dijkversterking
met geotextiel
Nie
uw
e
a te
W
13
36
33 37
10 20 32
8
se
34
22
3
4
33
9
34
22
k
30
35
1
Zwa
r t e Wate r
28
10
Le
2
8
28
18
Ni
1
4
6
Locatie: Waspik
12
13
33
5 40
21
26
14
27
35
1
6
2
Zwa
r t e Wate r
10
25
28
21
27
Locatie: Deventer
k
14
4
32
aal
Ni
Maa
e uw
s
de
waterstand bij Deventer
hoogwater met 10 centimeter.
r we
e M e tijdens
s
Bergsc h e Maa
12
23
k
Waal
15
14
s
Bergsc h e Maa
12
16
Deze nevengeul biedt bij hoogwater extra capaciteit voor de waterafvoer
waardoor de waterstanden lager worden. Het eiland dat ontstaat door het
verleggen van de dijk wordt ingericht als rivierpark, met mogelijkheden voor
recreatie en hoogwaardige woningbouw.
Aan dit plan is in 2011 de prestigieuze Waterfront Center Award toegekend.
Uitvoering: 2013-2015
16
Ni
e uw
ede
eM e r w
Waal
Locatie: Lent, Nijmegen
7
24
Le
Spui
Waal
Spui
e M a as
3
De dijk bij Lent in de Waal wordt circa 350 meter landinwaarts verlegd.
Hierdoor komt er ruimte voor een nevengeul van de Waal.
24
15
W in de uiterwaarden, daalt de
In combinatie met het graven van geulen
e M a as
l
Ou d
25
s
Ou d
17
11
e g Nieu w e M
Rijn
rNede
Maa
l
eg
23Oplevering: 2013
Maa
s
7
n
lka
rte
se
24
De ‘Natuurderij’ Keizersrande11
verenigt duurzame landbouw met slim water
management
en
stimuleert
de
verhoging van de biodiversiteit, recreatie en
10 20 32
25
educatie.
rw
29
l
rw
Le
W
e IJs
n
lka
rte
aa
aa
3
19
r-Rijn
Nede
11
20
Door
de32
begrazing
39 41 van de uiterwaarden door het vee van de Natuurderij wordt
as
3
e Ma
Nieu wde
opstuwende werking van de aanwezige vegetatie tegengegaan.
a te
19
20 32 39 41
aas
Dijkteruglegging
bij Lent
Geldersc h
W
a te
Nie
uw
e
33 37
10 20 32
8
33
Ha
13
34
33 37
Ha
11
33
9
3
4
s
Zwa
r t e Wate r
2
Uiterwaardvergraving
en ‘Natuurderij’
Nie
uw
e
1
l
se
30
35
8
22
10
13
34
e IJs
28
4
9
Geldersc h
6
22
33
35
18
2
2
35
35
1
30
Maa
26
3
15
27
35
1
6
2
10
30
2
35
Nie
uw
e
33 37
Ha
n
lka
rte
Nede
k
e M a as
Waal
e uw
Ni
Waal
14
s
ede
eM e r w
23
15
Maa
Spui
Tidal Test
Naam
project
Centre
Grevelingen
Le
e g Nieu w e M
Ou d
a te
W
n
lka
rte
s
Bergsc h e Maa
16
17
24
16
24
Datzelfde
vee zorgt ervoor dat de dijk nauwelijks onderhoud nodig heeft,
omdat het de begroeiing op natuurlijke wijze kort houdt.
32
De ‘Wakkere
dijk’ wordt aangelegd met grond die vrijkomt bij de aanleg van
geulen in de uiterwaarden in het kader van het programma Ruimte voor de
Rivier.
Uitvoering: 2013-2015
Locatie: Slot Loevestein,
Zaltbommel
s
De ‘Wakkere dijk’ is een 2 kilometer lange, multifunctionele dijk met een
soort tribune bedoeld voor7 recreanten. De dijk fungeert tevens als hoogwater
vluchtplaats voor het vee.
Maa
24
se
rw
1
8
aa
19
20 32 39 41
aas
29
17
l
13
r-Rijn
‘Wakkere dijk’, een
multifunctionele
rivierdijk
24
4
13
10 20 32
8
l
e IJs
11
aa
33
3
4
a te
18
1
Geldersc h
34
22
Ha
35
33
9
Nie
uw
e
1
16
Zwa
r t e Wate r
28
W
4
21
Het Tidal Test Centre wordt gebouwd bij de Flakkeese spuisluis. De zes kokers
van deze spuisluis komen beschikbaar voor het testen van getijdenturbines.
Hierbij wordt gebruik gemaakt van de waterstandsverschillen
4 tussen het
Grevelingenmeer en de Oosterschelde. Het testcentrum is uniek in de wereld,
omdat er stroom wordt opgewekt bij relatief kleine waterstandverschillen.
36Het testcentrum richt zich op kennisontwikkeling en het doorontwikkelen van
kansrijke technologieën voor markttoepassing. Ook worden de effecten op de
omgeving gemeten, zoals de visvriendelijkheid van de turbines.
Uitvoering: 2015-2016
24Locatie: Flakkeese
spuisluis, Grevelingendam
32
rw
l
e g Nieu w
Ou d
Spui
118
6
2
28
10
30
Zwa
r t e Wate r
1
17
1
2
35
33
Geldersc h
9
k
e g Nieu w e M
Ou d
26
Spui
21
e M a as
17
1
35
6
2
10
In de sluis van het Stieltjeskanaal
wordt
28
30 een multifunctionele visvriendelijke
turbine getest. Naast het opwekken van duurzame
energie kan deze turbine
2
worden ingezet als pomp, waardoor in tijden van hoogwater het kanaalwater
versneld langs het sluizencomplex wordt afgevoerd. De turbine kan tijdens
droogte ook
35 omgekeerd functioneren, door het kanaal juist vol te pompen.
Locatie:
4Oosterscheldekering
32
Voor de initiatiefnemers van dit project is de opwekking van duurzame
getijdenenergie in de Oosterscheldekering een vitrine naar de rest van de
wereld.
Locatie: Stieltjeskanaal
36
bij Nieuw-Amsterdam
33
(Drenthe)
33
Geldersc h
Dit initiatief is een potentiële innovatie waar naar gekeken wordt in het kader
van slimme oplossingen bij vervanging of renovatie9van sluizen die vroeg in de
13
vorige eeuw zijn gebouwd.34
l
e IJs
22
Realisatie: 2014
4
Realisatie: 2014
se
Als de turbines onder deze omstandigheden functioneren, kunnen ze vrijwel
overal ter wereld worden toegepast.
11
a te
W
Ha
rw
19
20 32 39 41
aas
rt
e g Nieu w e M
k
Nie
uw
e
3
33 37
10 20 32
Le
8
11
ijn
r-R
Nede
3
18
1
Zwa
r t e Wate r
7
Naam
Multifunctionele
project
turbine
27
s
Twee doorstroomopeningen van de Oosterscheldekering gaan fungeren als
showcaselocatie voor twee typen getijdenturbines met een gezamenlijk
vermogen van 4,5 megawatt.
16
12
Maa
Getijdenturbines
Naam
project
in de Oosterschelde
14
Waal
15
s
Bergsc h e Maa
Ni
23
3 25
Waal
ede
eM e r w
e uw
l
11
25
r-Rijn
Nede
s
rw
19
20 32 39 41
aas
Maa
n
lka
rte
aa
5 40
10 20 32
Le
Ha
se
W
a te
33
33 37
11
8
l
13
3
4
Nie
uw
e
e IJs
34
22
13
25
38
1
19
120
25
26
21
27
35
1
35
18
6
2
30
1
Zwa
r t e Wate r
28
10
2
35
33
33
Geldersc h
9
e IJs
l
se
34
13
13
3
Waal
14
Waal
15
Ha
In de ClimateGame van Tygron worden diverse stakeholders in een virtuele
29 in te
3D-simulatie uitgedaagd om de universiteitswijk Delft klimaat-adaptief
as en daarbij op zoek te gaan naar oplossingen die voor alle belang
a
Bergsc hrichten
e M12
24
hebbende partijen acceptabel zijn.
de belangentegenstellingen vaak leiden tot vertraging. Met de software die
24
Tygron biedt, kun je dit herkenbaar en bespreekbaar maken.
24
4
32
36
32
20
rw
l
aas
e g Nieu w e M
Ou d
Spui
23
16
7
20
e M a as
Locatie: o.a. Delft,
Rotterdam
17
Bij gebiedsontwikkeling zijn altijd meerdere stakeholders betrokken, waarbij
24
4
a te
aa
s
ede
eM e r w
e uw
Locatie: Delfland,
Hollands
Noorderkwartier, 23
Brouwersdam,
16
Mekong-delta (Vietnam),
New York, Singapore,
Kaapstad
7
Le
e M a as
3
s
24
Ou d
Spui
Nie
uw
e
Maa
Het onderzoeksprogramma 3Di Waterbeheer richt zich op supersnelle en
29
nauwkeurige waterberekeningen en een realistische visualisatie van de
rekenresultaten in 3D stereo, voor direct gebruik aan tafel. De omgevings
24
modellen zijn te beschouwen als kaarten waarop je ‘water kunt laten stromen’.
De gebiedsmodellen zijn geschikt voor waterspecialisten, ruimtelijke
17
ontwerpers, beleidsmedewerkers en calamiteitenbeheerders.
l
aas
e g Nieu w e M
25
n
lka
rte
n
lka
rte
aa
rw
11
Rijn
rNede
W
a te
W
Ha
k
19
Ni
Nie
uw
e
Naam
ClimateGame
project
33 37
Maa
Naam
3Di
Waterbeheer
project
11
1
21
122
1
33
5 40
25
Naam project
Duurzame
Afsluitdijk
Naam
BoxBarrier
project
21
26
22
27
35
Tot nu toe werden bij dijkverhoging zandzakken gebruikt. Daarvoor moet zand
beschikbaar zijn en het kost veel tijd om
ruimen na het
33 de zandzakken op te29
hoogwater.
2
35
33 37
l
se
3
e IJs
4
13
aa
24
16
7
24
rw
l
aa
e g Nieu w e M
Ou d
Spui
39 41
e M a as
23
17
Geldersc h
9
22
24
33 Realisatie: 2012 op proeflocatie, 2013 in gebruik genomen.
34
Ha
n
lka
rte
30
1
Zwa
r t e Wate r
2
28
Locatie: 10 20 32
8
Hoogheemraadschap
19
Nie Rijnland, Waterschap
uw
e
20
Noorderzijlvest
a te
s 32
als bescherming tegen overstromingen. Het houdt water tegen met water:
de elementen (bakken) worden gevuld met water. Het systeem is efficiënt in
10
opslag, makkelijk te transporteren (400 meter tijdelijke waterkering in een
container) en makkelijk te vullen.
e uw
6
Ni
Locatie: Afsluitdijk
W
Rijk en regio werken samen aan realisatie van regionale ambities op1 de
Afsluitdijk:
• Stroomopwekking door osmose-energie. Blue Energy proefcentrale is in
april 2014 operationeel.
• Getijdenenergie (Den Oever): test- en demonstratiefaciliteiten voor
energiewinning zijn er.
• Windturbines in potentie op termijn mogelijk. Het is een goede locatie voor
windenergie.
• Zonne-energie: de regio ontwikkelt plannen voor zonne-energie.
• Vanuit de regio zijn er plannen voor een innovatieve vismigratierivier.
35
18
Met de BoxBarrier kan een dijk of een vlak terrein tijdelijk verhoogd worden,
21
24
1
35
35
18
6
2
28
10
30
2
35
Geldersc h
e IJs
33 37
e M a as
ede
eM e r w
e uw
29
s
Bergsc h e Maa
Ni
17
12
23
Zoutindringing, die landbouwgrond onbruikbaar maakt, in combinatie met
zoetwatertekort, wordt een steeds groter probleem in delta’s overal ter wereld,
ook in Nederland. Zoetwater in de bodem houdt verzilting tegen.
s
Locatie: Krammerjachtsluizencomplex
Philipsdam
r-Rijn
Nede
Le
k
Realisatie: 2013
e
e uw
de
M e r we
Waal
s
Bij de Krammerjachtsluis wordt een nieuw type bellenscherm in
Ou d
a ade praktijk
e M a as
32
l
getest. De verwachting is dat dit innovatieve systeem ervoor zorgt dat
het
Spui
schutproces sneller verloopt en de kosten voor het beheer en onderhoud lager
uitvallen.
Maa
s
w e g Nieu w e M aa
Ni
n
lka
rte
4
ter
s
Bergsc h e Maa
s
Maa
Realisatie: 2014
W
Nederland telt 23 schutsluizen op een zoet-zoutovergang waar deze techniek
potentieel toegepast kan worden.
Op drie locaties worden proeven gedaan met het vergroten van de zoetwater36
voorraad in de bodem:
Waal
• Kreekrug
Infiltratie Proef: methode van ondergrondse waterberging van
regenwater, door middel van drainage.
• Freshmaker: installatie voor het in de bodem inbrengen en opslaan van zoet
water.
• Drains2buffer: met deze techniek wordt de zoetwaterbel in de kreekrug
vergroot, door de grondwaterstand in de winter voor een lange periode te
verhogen.
Ha
24
l
Maa
De inzet van een luchtbellenscherm bij schutsluizen maakt het mogelijk een
24
effectieve scheiding te maken tussen zoet- en zoutwater. Dit om te voorkomen
dat tijdens het schutten van schepen te veel zoutwater in het zoetwatergebied
Nie
stroomt, wat schadelijk is voor de flora en fauna en het gebruik
van24
zoetwater
uw
e
voor landbouw en consumptie.
a
15
e
IJss
24
Waal
24
14
Zoetwater tegen
verzilting
Waal
e
Geldersc h
Spui
25
3
s
l
ijn
r-R
Nede
Maa
n
lka
rte
aa
aas
e g Nieu w e M
Ou d
11
Le
W
Zoet-zoutscheiding
Naam
project
met bellenscherm
k
10 20 32
Zwa
r t e Water
11
rw
l
13
3
4
a te
13
se
34
22
Ha
33
33
9
Nie
uw
e
1
Zwa
r t e Wate r
123
27
24
Locatie: Kerkwerve,
Serooskerke, Ovezande
25
26
33
5 40
Vacuümtoiletten
en urinezuivering
Zilte aardappel
25
26
21
Vacuümtoiletten gebruiken lucht voor het doorspoelen in plaats van (veel)
water. Hierdoor ontstaat zeer geconcentreerd afvalwater dat eenvoudiger te
zuiveren is.
Urinezuivering gebeurt door bacteriën, die de vervuiling
en de ammonia
1
verwijderen. Ook het fosfaat wordt teruggewonnen. Na (succesvolle) testfase
is er opschaling in het IenM-gebouw aan de Rijnstraat. Het is de eerste
commerciële opschaling.
6
35
2
28
Onder andere door de invloed van klimaatverandering zal wereldwijd de
verzilting van landbouwgrond toenemen. Voor de landbouw is dat schadelijk.
27
Locatie:
Sneek, Wageningen
(NIOO-gebouw), Den
Haag (IenM-gebouw
Rijnstraat)
35
10
30
Locatie: Texel
Zilt Proefbedrijf Tested on Texel zoekt naar kansen bij verzilting en doet
onderzoek naar de18teelt van gewassen, waaronder aardappels, op zilte grond.
De zilte aardappel heeft een heel rijke minerale samenstelling en een bijzonder
goede smaak. De zilte aardappel is op de lokale markt van Texel verkrijgbaar.
2
1
1
Er is inmiddels een vergelijkbaar project in Egypte in gang gezet.
Zwa
r t e Wate r
26
33
35
35
33
e IJs
13
Geldersc h
9
22
se
27
28
33
5 40
25
26
21
27
26
1
18
6
2
30
2
21
1
Zwa
r t e Wate r
28
Energiezuinige
ontzilting
35
1
33
6
Luwtemaatregelen
Hoornse Hop
33
Geldersc h
9
11
33 37
8
11
ijn
3
uw
e
Uitvoering: 2015
Ha
a te
24
rw
l
20 32 39 41
aas
e g Nieu w e M
Ou d
Spui
e M a as
ede
eM e r w
29
24
23
16
11
r-Rijn
Nede
3
Waal
15
s
12
e uw
7
33 37
Maa
s
Bergsc h e Maa
aa
24
3
11
In 2015 start de aanleg; de totale lengte is 2,5 kilometer. Het project is in 2017
10 20 32
gerealiseerd. Het toekomstperspectief voor
8 de lange termijn is de door
19
ontwikkeling tot een recreatief aantrekkelijke
eilandenarchipel.
Nie
13
Maa
s
e uw
Ni
15
34
22
n
lka aas
rte M
17
Waal
Locatie: Markermeer
Door de aanleg van drie (zand)dammen wordt een wind- en golfluw gebied in
het Markermeer gecreëerd. Hierdoor wordt het water helderder, wat positief is
4
voor waterplanten
Waal en vissen.14
W
16
23
25
r-R
Nede
n
lka
rte
29
Het CapDI systeem wordt momenteel vermarkt in Europa, Noord Amerika
en Azië om water, chemicaliën en energie te besparen in
24koeltorens.
ede
eM e r w
De ecologie van het Markermeer gaat achteruit. Het toevoegen van nieuwe
habitats als voedselgebied voor watervogels is een noodzakelijke maatregel.
k
32 39 41
k
W
20
a te
Voltea BV heeft hiervoor een techniek ontwikkeld, Capacitieve
aas
rw
Ha
e g Nieu w e M
Deïonisatie (CapDI).
Ou d
e M a as
Electroden afgedekt met membranen scheiden in twee stappen het water a a l
i
Spu
van de vervuiling.
Le
Nie
uw
e
35
Le
Locatie: Spannenburg
13
Ni
Ontzilting is energie-intensief en kostbaar. De maatschappelijke en
commerciële waarde van een energiezuinige ontziltingsmethode met
lage onderhoudskosten en hoge wateropbrengst is groot.
l
se
3
e IJs
34
27
28
13
s
Bergsc h e Maa
12
30
35
1
6
2
28
10
30
2
35
33
Geldersc h
3
4
33 37
11
10 20 32
k
e g Nieu w e M
Ou d
Spui
6
3
e uw
23
15
Waal
ede
eM e r w
14
Waal
Marker Wadden
e M a as
29
25
1
30
s
l
11
ijn
r-R
Nede
Maa
n
lka
rte
Getijdencentrale
Brouwersdam
aa
rw
Le
a te
W
Ha
19
20 32 39 41
aas
s
Bergsc h e Maa
Ni
Nie
uw
e
l
21
13
25
13
se
34
22
e IJs
26 9
8
1
Zwa
r t e Wate r
29
27
12
s
Maa
35
Locatie: Brouwersdam
Marker Wadden is een natuurherstelplan voor het Markermeer van Natuur
monumenten. Op de bodem van het Markermeer graven baggeraars metersdiepe geulen waarin slib wordt opgevangen. Deze ‘slibmotor’ functioneert als
22
een stofzuiger die het troebele water helder maakt.
Locatie: Markermeer
langs de Houtribdijk,
34 Lelystad
nabij
3
4
19
20 32 39 41
aa
l
Ou d
Spui
e M a as
ede
eM e r w
e uw
29
24
23
16
Rijn
12
25
rNede
3
Waal
s
Bergsc h e Maa
13
37
Waal
15
s
n
lka
rte
Looptijd haalbaarheidsonderzoek: 2014
11
9
36
Maa
W
Nie
uw
e 2020.
Start eerste fase 2015, afronding
a te
aas
rw
Ha
e g Nieu w e M
k
32
Slib wordt gebruikt als bouwstof voor natuureilanden met natuurlijke oevers in
het Markermeer. Hiervan profiteren planten, vissen, vogels, natuurliefhebbers 33
11
en recreanten. Bouwen met slib aan meer natuur en biodiversiteit is nog niet
10
20
32
eerder vertoond.
8
Le
4
De getijdencentrale draagt bij aan de doelstellingen voor duurzame energie en
stimuleert daarmee de ontwikkeling van een nieuw Nederlands exportproduct.
Om de haalbaarheid van het doorlaatmiddel met getijdencentrale te onder
zoeken, zijn marktpartijen aangeschreven om hun interesse voor dit project
aan te geven.
7
Ni
Samen met marktpartijen wordt de financiële haalbaarheid onderzocht van
een doorlaatmiddel in de Brouwersdam, gecombineerd met een getijden
centrale. Het doorlaatmiddel zorgt voor verversing van het Grevelingenmeer
met water uit de Noordzee, waardoor de waterkwaliteit van het Grevelingen
meer sterk verbetert.
31
32
Nie
Ha
29
24
17
24
Water Insight
Pharmafilter
Het is voor de uitvoering van de Kaderrichtlijn Water van groot belang om de
kwaliteit van water te kunnen meten. Water Insight BV levert innovatieve
producten en diensten voor de optische bepaling van waterkwaliteit op basis
van aardobservatietechnieken.
Vervuiling van afvalwater met medicijnresten en hormoonverstorende stoffen
is voor 20 tot 45 procent toe te schrijven aan ziekenhuizen.
Uit een ‘foto’ wordt de precieze kleur van het water vertaald naar concentraties
van bijvoorbeeld algen en slib. De WISP-3 (Water Insight Spectrometer) maakt
deze ‘foto’. Het kan ook met behulp van satellietbeelden.
Deze methodiek wordt wereldwijd gebruikt. In de Zwarte Zee en in de
Donau-delta meet Water Insight voor lokale overheden de waterkwaliteit.
4
32
Locatie: Delft, Terneuzen,
Rotterdam
Pharmafilter is een totaaloplossing voor afval en afvalwater in ziekenhuizen.
Voor het systeem worden producten gebruikt in de zorg, die gemaakt zijn van
bioplastics. Vroeger moesten deze producten schoongemaakt worden voor
hergebruik, met veel kosten voor logistiek en schoonmaak.
Nu gaan deze producten na gebruik naar de zuiveringsinstallatie, samen met
het afvalwater. De installatie vergist het afval en filtert medicinale reststoffen
uit afvalwater. Na vergisting ontstaat biogas, voor productie van energie en
warmte.
Realisatie: 2012, 2014 en 2015/2016
4
16
33
34
33
5 40
26
21
25
21
26
1
6
27
2
35
18
28
30
Zwa
r t e Wate r
Nereda – biologische
afvalwaterzuivering
2
35
Geldersc h
e IJs
se
die het water zuiveren.
Locaties: Vroomshoop,
Epe, Garmerwolde,
Utrecht, Zuid-Afrika,
Brazilië en Portugal
19
Nie
u
we
Het is een filter dat in één stap meerdere zuiveringsprocessen
combineert en
20
32 39 41
a te
as daarmee flexibel.
a
rw
Ha inschakelbaar
daarmee ruimte bespaart. Het is modulair
en
e g Nieu w e M
En het is kostenefficiënt, met een laag energieverbruik.
O
Realisatie: 21 november 2013
Le
Waal
aa
ud e M
a as
24
23
16
17
24
7
24
ede
eM e r w
e uw
29
15
Maa
s
12
Spui
RWZI Horstermeer is de eerste full scale filterinstallatie ter wereld.
Realisatie: 2012, 2013 en verder
s
Bergsc h e Maa
l
Ni
r-
Nede
11
33 37
Locatie: gemeente
11
Wijdemeren
De 1-STEP-filter is een zuiveringstechniek (nabehandelings-installatie) voor
verwijdering van nutriënten (fosfor, stikstof ) en verontreinigingen, zoals
10 20 32
medicijnresten en bestrijdingsmiddelen. 8
n
lka
rte
e uw
4
W
Ni
34
Met deze korrels wordt een vergaande verwijdering van organische verontreini37 (stikstof, fosfaat) bereikt, meestal zonder chemicaliëngingen en33nutriënten
11
gebruik.
Voordeel is dat de zuivering nu in één kleinere tank, in één stap,
plaatsvindt. Dit bespaart veel ruimte en energie, omdat er minder water
25
rondgepompt hoeft te worden
Rijn en er minder chemicaliën nodig zijn.
Met de techniek
3 kan ook alginaat uit het slib worden gewonnen. Alginaat
14
wordt gebruikt voor medische materialen
en voor voeding.
Waal (tandafdrukken)
ede
eM e r w
22
k
3
32 39 41
33
1 STEP® filter
35
33
9
Rioolwater wordt gezuiverd door bacteriën, die worden gekweekt in grote
13
bassins. De Nereda-technologie
gebruikt korrels, waarin de bacteriën
groeien
34
l
2
1
11
r-Rijn
Nede
3
Waal
15
s
10
30
Maa
2
28
k
6
Le
1
35
s
Bergsc h e Maa
12
2
2
36
30
Zwa
r t e Wate r
35
28
10
2
35
33
n
lka
rte
aa
l
e g Nieu w e M
Ou d
Spui
e M a as
ede
eM e r w
24
21
6
Ni
23
25
3
Waal
14
Waal
15
s
Bergsc h e Maa
12
16
17
35 24
18
4
6
2
Thermische
drukhydrolyse
s
35
7
Maa
Fosfaat-terugwinning
24
27
36
32
10
Zwa
r t e Wate r
Uit slib dat ontstaat in de rioolwaterzuivering wordt fosfaat teruggewonnen,
dat wordt omgezet tot struviet. In Echten gaat het om circa 200 ton per jaar.
30 in Duitsland ingezet in de landbouw, totdat daarvoor in
Het28
struviet wordt
2
Nederland toestemming is.
1
Locatie: Emmen, Echten,
Amsterdam, Amersfoort
33
Thermische drukhydrolyse wordt toegepast op de rioolwaterzuivering, om
biogas te winnen uit rioolslib.
Door toepassing van thermische druk lossen slibdeeltjes beter op en komt bij
de vergisting tot 40 procent meer biogas vrij. Dit levert 50 procent van de
elektriciteit voor de rioolwaterzuivering in Venlo.
Fosfaat-terugwinning maakt in Amsterdam een einde aan de verstoppingen,
slijtage van de apparatuur en stilleggingen
33 van de installatie en het is nuttig als
grondstof.
Door samenvoegen van slibstromen
uit verschillende steden bij Amersfoort
9
13 600 huishoudens). Het levert
ontstaat potentie voor groene stroom (voor circa
34 jaarlijks circa 900 ton kunstmest op.
l
tevens
35
e uw
29
25
11
r-Rijn
Nede
s
Ha
rw
19
20 32 39 41
aas
Maa
5 40
33 37
10 20 32
Le
k
W
a te
se
11
Nie
uw
e
l
3
4
33
Geldersc h
Ook slinkt de hoeveelheid droge reststof dusdanig dat ook op transport
kilometers (afvoer) aanzienlijk wordt bespaard, ook in CO2-uitstoot.
e IJs
se
Realisatie: 2012
3
Realisatie:
2013, 2014, 2015
11
38
33 37
11
e IJs
22
8
13
34
Geldersc h
9
r-Rijn
Nede
25
4
Locatie: Venlo
n
lka
rte
aa
2925
21
Spui
e
eM e r w
s
3
Zwa
r t e Wate r
1
33
33
Geldersc h
9
13
Remote control
waterkwaliteit
e IJs
l
se
22
13
4
37
10 20 32
k
3
s
Waal
Waal
15
as
Ma
12
Het in kaart brengen van schadelijke algen in oppervlaktewater is een
tijdrovend proces. Flowcytometrie is een innovatieve techniek die dit werk
volledig automatiseert.
14
De algen worden gesorteerd en één voor één belicht door lasers, waardoor een
´vingerafdruk’ van de alg wordt verkregen. Aanvullende identificatie gebeurt
met een speciale camera.
Door de hoge verwerkingssnelheid is deze techniek uitermate geschikt voor
het verkrijgen van continue informatie over de biologische waterkwaliteit.
De aansturing gebeurt op afstand en de meetgegevens worden online
gepresenteerd.
s
Toepassing: Sinds 2013
Realisatie: 2012 (prototype),
test- en experimenteerfase tot 2016
24
36
32
38
25
Maa
De Hydrochip is een vierkant glasplaatje met daarop een DNA-patroon van eM e r wede
29
verschillende soorten micro-organismen, zoals kiezelwieren en algen. Deze
Bergsc h e
23 in de waterkwaliteit.
micro-organismen zijn zeer gevoelig voor veranderingen
Het plaatje licht op als er24
een ‘match’16
is tussen het DNA op het plaatje en DNA
in het watermonster.
De
chip
kan
met
één meting een breed spectrum aan
17
indicatororganismen in watermonsters identificeren en kwantificeren. Nu
gebeurt dat met lichtmicroscopie. Dat is tijdrovend, duur en specialistisch
24
7
werk.
e uw
11
Maa
n
lka
rte
M a as
Ni
4Neder-Rijn
Locatie: Zeist
Le
W
19 in het water
Nie vanuit de landbouw
Door vervuiling en teveel meststoffen die
uw
e
komen, moeten waterbeheerders maatregelen
nemen
om
de ecologische
20
32 39 41
a te
as
rw
Ha
w e Ma
Nieukwaliteit
e g de
waterkwaliteit te verbeteren. Daarvoor moeten
ze
kunnen
monitoren.
Ou d
a
e
4
12
Maa
2
35
Spui
s
Bergsc h e Maa
35
10
32
al
14
Waal
15
18
2
30
Waal
de
7
24
28
3
16
35
6
4
8
e M a as
25
27
24
1
Ou d
23
24
17
e g Nieu w e M
e uw
26
Hydrochip
l
11
r-Rijn
Nede
s
Ha
rw
19
5 40
20
39
32
41
aas
Maa
W
a te
33 37
33
Le
k
38
10 20 32
8
Ni
37
Nie
uw
e
11
Locatie:
Meetponton Eijsden
39
40
26
25
21
27
35
1
35
18
6
2
30
1
Zwa
r t e Wate r
28
10
2
35
33
33
Geldersc h
9
e IJs
22
13
l
se
34
13
3
k
Ou d
Spui
Locatie: Benthemplein,
Rotterdam
ede
eM e r w
Waal
26
s
Bergsc h e Maa
12
16
17
Op het Benthemplein is een multifunctioneel waterplein
gerealiseerd.
Tijdelijke regenopvang op het plein is gecombineerd met een bijzondere
openbare ruimte voor de burger. De gemeente
24 Rotterdam en DE URBANISTEN7
hebben hierin samengewerkt.
14
Waal
15
40
Klimaatbuffers zijn vaak waterrijke gebieden
25 die, naast natuurherstel en
behoud van biodiversiteit, zorgen voor meer veiligheid, leefbaarheid en een
betere zoetwatervoorziening.
Mogelijkheden om de natuur te gebruiken bij het
21
opvangen van klimaatveranderingen staan bij klimaatbuffers centraal.
Locatie: Eelder
Peizermade, Groningen
27
Het natuurgebied De Onlanden is nu de grootste natuurlijke
waterberging van
Nederland en is bedoeld om wateroverlast in Groningen
te
bestrijden.
Het
35
project is een goedkoop alternatief voor dijkaanleg en bemaling.
s
Maa
24
3
39
e M a as
23
11
Le
aas
e g Nieu w e M
25
ijn
r-R
Nede
1
36
2
4
32
28
35
18
6
30
2
10
Zwa
r t e Wate r
Doordat het klimaat verandert, regent het steeds vaker en
29harder. Rotterdam
heeft in dichtstedelijk gebied relatief weinig ruimte om water aan de
oppervlakte op te vangen en vast te houden.
24
l
Klimaatbuffer
s
n
lka
rte
aa
rw
e uw
a te
W
Ha
Ni
Nie
uw
e
33 37
Maa
Waterplein
11
1
33
41
25
26
21
27
35
1
35
18
6
2
30
1
Zwa
r t e Wate r
28
10
2
35
33
33
Geldersc h
9
e IJs
l
se
34
13
13
3
41
Ou d
Spui
e M a as
Locatie: bijvoorbeeld
23
gebruikt in Rotterdam
ede
eM e r w
3
Waal
Waal
15
14
s
Bergsc h e Maa
12
16
s
Maa
De Touchtable, een vervolg op de atlas, wordt in Bangladesh
24 gebruikt voor
vraagstukken op het gebied van landgebruik, watermanagement en
voedselproductie.
11
25
s
29
De Klimaat Effect Atlas is een digitale tool die ruimtelijke informatie over
effecten van klimaatverandering inzichtelijk maakt. Daarmee wordt discussie
24 aan
en besluitvorming ondersteund. Ook helpt het lokale overheden te werken
een klimaatbestendige toekomst.
17
l
aas
e g Nieu w e M
Rijn
rNede
Maa
n
lka
rte
aa
rw
33 37
Le
a te
W
Ha
e uw
Nie
uw
e
Ni
Klimaat Effect Atlas
k
11
7
24
36
4
32
Bronvermelding bij de foto’s:
1Ecoshape
2 Ecoshape
3 Witteveen+Bos
4 Beeldbank
Rijkswaterstaat
5 Stichting IJkdijk,
Geotextiel: TenCate
6 Mennobart van Eeden
7 Rijkswaterstaat
8 Joop van Houdt
9 Waterschap Vallei en
Veluwe, Combinatie
IJsselweide
10Deltares
13 Erwin Zijlstra
14 Beeldbank
Rijkswaterstaat, Ruimte
voor de Rivier/PDR
15 Waterschap Rivierenland
16 Beeldbank
Rijkswaterstaat
17 IHC Merwede
18 Pentair
193Di
20Tygron
21Redstack
22 BoxBarrier
23 Rijkswaterstaat, Neeltje
Kielen
24 Deltares
25Wetsus
27Voltea
29 Mieke Roth
30 Natuurmonumenten
31 Water Insight
32 Pharmafilter
33 Waterschap
Vechtstromen
34 Waternet
35 Waterschap Reest en
Wieden
36 Waterschapsbedrijf
Limburg
37 TNO
38Rijkswaterstaat
39 De Urbanisten
40 Natuurmonumenten
41WUR
Dit is een uitgave van:
Ministerie van Infrastructuur en Milieu
www.rws.nl/innovatie
www.innovatie.uvw.nl
maart 2014 | wvl0314tp107

Download Report