Podia van de Zeroes: van 013 tot TivoliVredenburg

Podia van de Zeroes: van 013 tot
TivoliVredenburg
De nieuwbouwgolf van de jaren nul in beeld
Ingmar Griffioen
14 februari 2014
Zoom
De Waerdse Tempel in Heerhugowaard
De Zeroes was het tijdperk waarin de drang tot vernieuwing, professionalisering en
schaalvergroting in het zalencircuit vorm kreeg in een stoet aan nieuwbouw poppodia. Van
Haarlem tot Eindhoven en van Purmerend tot Bergen Op Zoom verrezen nieuwe zalen, vaak
ingericht als multifunctionele culturele centra. De nieuwbouwgolf begon grofweg met de
opening van 013, Tilburg in 1998 en je zou de opening van TivoliVredenburg (juni) en
Doornroosje (oktober) als slotstuk van die dadendrang kunnen zien. 3voor12 kijkt naar de
verwachtingen en angsten uit de Zeroes en hoe de vlag er anno 2014 bij hangt.
MEGALOMAAN OF GROEISTUIPEN?
Najaar 2005 openden twee grote nieuwe zalen in Brabant (Effenaar) en Noord-Holland
(Patronaat), twee jaar later zat de nieuwbouwgolf zo'n beetje op haar hoogtepunt. 3voor12
noteerde begin 2007: "Op dit moment zijn meer dan vijftien steden bezig met de her- of
nieuwbouw van een poppodium. Bij meer dan tien gaat het om complexen die meer dan
duizend bezoekers kunnen huisvesten, vaak verdeeld over meerdere zalen." In dezelfde
maand vroeg de Volkskrant zich af wie al die blinkende poptempels toch ging vullen?
Internationale boekers constateerden op 3voor12 een tekort aan bands die genoeg publiek
trekken. De vraag was kortom: "Verplettert het Nederlandse podiumcircuit zichzelf met
megalomane ambities, of beleven we de groeistuipen van een professionaliserende sector?"
Zoom
Paard van Troje grote zaal na de verbouwing
© Nico Laan
SLEUTELWOORDEN SCHAALVERGROTING EN PROFESSIONALISERING
Belangenvereniging VNPF (Vereniging Nederlandse Poppodia en -Festivals) heeft de stand
van zaken in 2008 gevat in Het Grote Poppodium Onderzoek. "Schaalvergroting en
professionalisering zijn de sleutelwoorden voor de ontwikkeling van de Nederlandse
poppodia in de afgelopen 12 jaar." Wat feiten op een rij: "Gemeenten zijn de belangrijkste
subsidiegevers. Er zijn anno 2008 ongeveer 100 gespecialiseerde poppodia. Noord-Holland en
Zuid-Holland kennen het grootste aantal poppodia."
Het rapport signaleerde ook dat de sector "Nog lang niet klaar met bouwen en verbouwen"
was: "In 2008 is 23% van de podia gehuisvest in accommodaties, die speciaal voor die functie
zijn gebouwd (tegen 12% in 1995). Daarnaast is 17% van de podia in de afgelopen 10 jaar
grondig gerenoveerd. Van de grote podia behoort maar liefst 85% tot een van deze twee
categorieën." De podia hebben volgens het rapport ook "een serieuze ontwikkeling
doorgemaakt richting vergaande professionalisering. De groei ging gepaard met groeistuipen.
De benarde situaties die daar op volgden vormden een opmaat tot versterking van de
bedrijfsvoering; meer subsidie maar ook meer professionalisering." Dat gold in grotere mate
voor de nieuw- en verbouwpodia.
3voor12 loopt met zevenmijlslaarzen door zeroes
podiumland en licht uit:
Zoom
Popcentrum 013
013, Tilburg, opening november 1998, capaciteit 2200 bezoekers (+ 350 en 150)
Tilburg toonde visie in de jaren '90: in 1998 gingen Noorderligt, Bat Cave en de
MuziekKantenWinkel op in één nieuwbouw popcentrum met zes oefenruimtes, een
undergroundclub (Bat Cave), twee zalen (groot en klein) en een opnamestudio. Poppodium
Noorderligt had al een zaal voor 1000 man, maar 013 bood nu ruim het dubbele en bij
festivals in alle zalen zelfs plaats aan 2500 man. 013 kende vooral op personeelsgebied de
nodige onrust, maar vierde in 2008 het jubileum en kijkt alweer even vooruit. In 2010 werd de
Bat Cave verbouwd en de naam veranderd naar Stage01, maar vorig jaar werd duidelijk dat de
kleinste zaal sneuvelt. 013 acht uitbreiding noodzakelijk om te kunnen overleven, ook met het
oog op de komst van TivoliVredenburg met een grote zaal voor 2000 man. De gemeente
Tilburg steunt die gedachte en reserveerde daarvoor 7,7 miljoen euro. Het idee: de capaciteit
van de grote zaal vergroten naar 3200 en de Kleine Zaal en Stage01 samenvoegen tot een zaal
voor 700 bezoekers. Dit jaar moet de verbouwing beginnen.
Zoom Klik voor vergroting
De Waerdse Tempel, P3, Het Kasteel en Donkey Shot
In het (ver-)bouwstaatje hiernaast van de jaren 2003-2007 staan drie podia die de tand des
tijds niet doorstaan hebben: Donkey Shot in Heemskerk bleek ondanks een grondige renovatie
van een kleine twee miljoen euro niet exploitabel (opvolger De Nozem & De Non hangt een
eender lot boven het hoofd). De Waerdse Tempel sloot zes jaar na opening in 2012. Wat met
2500 bezoekers als 's lands grootste concertpodium gold (en vooral op ondernemersinitiatief
en zonder subsidie draaide), werd bijna een uitvaartcentrum. Het Kasteel in Alphen ging in
2004 verbouwen en kwam heropend in 2007 in de problemen, maar werd via surséance gered
door de gemeente. Waarna de wethouder besloot per 1 januari 2013 alsnog de subsidie te
beëindigen en het Kasteel failliet ging.
Zoom
Buitenkant van nieuwbouw popzaal P3, foto: Michel Kievits
P3 bestaat nog wel, maar is misschien wel het meest schrijnende voorbeeld van gemeentelijke
overschatting en wanbestuur. De zaal in Purmerend opende in 2006 met een capaciteit van
850 + 300 en zag de gemeente na 3 jaar de subsidie al halveren. Purmerend was in de
problemen gekomen door een verliesgevend project met stadsverwarming en wilde
aanvankelijk de subsidie helemaal stopzetten. Na protesten hield P3 50% van de subsidie
over. In 2011 moest niettemin de programmeur weg en om de boel draaiende te houden,
huisvest P3 nu naast dansavonden ook kerkdiensten. Het is een beetje het verhaal van de
gemeentes die zich in de zeroes/nineties op de kaart wilden zetten met popmuziek, maar niet
goed nadachten over exploitatie en vraag (vooral het aantal grote podia in het bepaald niet
dichtbevolkte Noord-Holland zorgde voor problemen). De VNPF waarschuwde in het rapport:
"Houd rekening met de exploitatiesprong (en dus de subsidieverhoging) die steevast op
nieuwbouw volgt." Toen de crisis opdook kwamen veel van diezelfde gemeentes in hun
bezuinigingsbehoefte echter juist bij de nieuwe podia uit.
Zoom
Mezz
Mezz, Breda, opening oktober 2002, capaciteit 650 (+150)
De opvolger van jongerensociëtiet/poppodium Para is te vinden achter de nieuwe wijk Chassé
Park. Na redelijk wat politiek duw- en trekwerk was de gemeente Breda in 1999 zo verstandig
(gezien de nabijheid van Tilburg) te kiezen voor een middenpodium met een café voor de
kleinere optredens. Mezz tekent vanaf 2002 voor een van de meest opvallende ontwerpen in
Nederland podiumland: een koperkleurige bolvormige sculptuur. Het pand herbergt ook vier
oefenruimtes en richt zich qua programmering op de regio, waarbij met festivals als Ik Zie U
Graag ook nadrukkelijk naar België gekeken wordt. Niettemin moet Mezz dit jaar een
ingrijpende reorganisatie doorvoeren. De noodgedwongen bezuinigingen uiten zich in vier
ontslagen, het afstoten van de oefenruimtes en het omturnen van het café tot kleine zaal
(omdat het caféconcept mislukt is, gaat het alleen nog open bij concerten).
Zoom
Sonic Youth doet soundcheck in grote zaal van het Paard van Troje
Paard van Troje, Den Haag, heropening medio 2003, capaciteit 1100 bezoekers (+ 300 en
200)
Het Paard van Troje staat al sinds oktober 1972 op de Haagse kaart. Begonnen als Stichting
Trefcentrum en al gauw omgedoopt was Paard van Troje aan de Prinsegracht 12 gericht op
alle Haagse jongeren. De roep om een middelgroot podium in de zelfbenoemde popstad nr. 1
groeide en tussen 1999 en 2003 werd het pand grondig verbouwd. Medio 2003 heropende het
Paard met een grote zaal voor 1100 bezoekers, een kleine voor 300 en een café (200). Op dat
moment was het Paard het zesde grote podium van het land na 013 (Tilburg), Nighttown
(Rotterdam), Tivoli (Utrecht), Melkweg en Paradiso (Amsterdam). Directeur Jeroen van de
Wiel leidde het Haagse podium bijna tien jaar en werd op 4 februari 2014 opgevolgd door
programmeur Majel Blonden.
Zoom
De nieuwe Patronaat op de vertrouwde plek, een geesteskind van architect Paul Diederen.
Patronaat, Haarlem, heropening september 2005, capaciteit 950 (+250 en 100)
Opgericht in 1984 als eigentijds muziektheater huist Patronaat sinds de herfst van 2005 in een
modern, multifunctioneel pand aan de Zijlsingel. De nieuwbouw kostte Haarlem 10 miljoen
euro. In 2003 ging het oude Patronaat dicht en werd tot de grond toe afgebroken. Tot mei
2005 programmeerde men door op een tijdelijke locatie. Het Haarlemse podium heropende
een paar maanden later op dezelfde plek met een bijna verdubbelde grote zaal-capaciteit, en
had nu ook een kleine zaal en muziekcafé (aanvankelijk ingezet als restaurant) ter
beschikking. Een jaar later zat Patronaat al in financiële problemen (vijf ton verlies). De
gemeente trok de beurs: jaarlijks twee ton erbij. Niettemin moest Patronaat een flinke stap
terug doen: het restaurant werd gesloten, veel arbeidscontracten en de cabaret- en
kindervoorstellingen geschrapt. Er moest kortom 'minder risicovol' worden geprogrammeerd:
"We gaan terug naar onze corebusiness van popmuziek en dance", stelde interim-directeur
Rob Stecher. Verstandig, want zeven jaar later draait Patronaat nog steeds.
Zoom
Effenaar, Eindhoven, heropening oktober 2005, capaciteit 1000 (+400)
Van 1971 tot 2005 huisde de Effenaar nog in een oude Eindhovense linnenfabriek waar 650
bezoekers in pasten. Uitbreiding/renovatie bleek te duur, waarna de gemeente in 1998 tot
nieuwbouw besloot. De concurrentiepositie van de Effenaar moest weer verbeteren met een
grote zaal voor 1000 bezoekers en een kleine zaal en foyer voor 400 bezoekers. In 2002
dreigde het plan te mislukken toen het college besloot 4,6 miljoen euro te bezuinigen op het al
toegekende budget, maar begin 2004 was het groene licht daar. In oktober 2005 opende de
nieuwe Effenaar aan de Dommelstraat, op een steenworp afstand van het station. In 2008
baarde het podium opzien met de eerste skybox in een popzaal (na de HMH), maar in 2012
keerden de geldzorgen terug. De gemeente koppelde een forse huurverhoging (van 56.000
naar 217.000 euro) aan een subsidieverlaging van 3%. Eindhoven verleende 'een beperkt
uitstel' van de verhoging om de gaten te dichten, maar zowel 2012 als 2013 werd afgesloten
met 2,5 ton tekort op de begroting. Zaak is om dit jaar de inkomsten te vergroten. De Effenaar
is ook goed bezig: de programmeur en interim-directeur werden vast in het zonnetje gezet.
Zoom
Aan de buitenkant van het gebouw bevindt zich een enorme installatie, bedoeld voor een
hoger doel: duurzaamheid. Hoe het precies werkt, weet Langenbach niet. Maar de apparatuur
zal de vrij gekomen lucht omzetten in energie, bijvoorbeeld door het gebouw te verwarmen.
"WATT is een duurzaam poppodium. We leggen je niet op om ook op die manier te leven, we
integreren de mogelijkheden op een hippe manier."
WATT, Rotterdam, opening september 2008, capaciteit 1500
Nadat Nighttown in 2006 failliet ging, kreeg Rotterdam medio 2008 eindelijk weer een grote
concertzaal terug dankzij de opening van WATT in hetzelfde pand. Horeca-ondernemers
Aryan en Willem Tieleman en hun partner Ted Langenbach kochten het failliete pand en
verbouwden het tot poppodium annex horecagelegenheid met duurzaam imago. Probleempje:
het pand bleek niet goed geïsoleerd, waardoor de aandacht snel verschoof van de energieopwekkende dansvloer naar geluidslekken en andere problematiek. Zo kampte het poppodium
sinds de opening met ernstige financiële tekorten die uiteindelijk opliepen tot twee miljoen
euro. Onderweg waren nog wat noodgrepen gepleegd, waaronder een fusie met (het daarmee
ook geliquideerde) Waterfront. In juni 2010 wilde de gemeente niet meer bijspringen en vroeg
WATT het faillissement aan. In een analyse bleek de geluidsproblematiek de bijl aan de
wortel van het nieuwe businessplan. Meerdere plannen volgden, maar kwamen daardoor nooit
van de grond. Thans huist een Chinese grootgrutter in het pand aan de Kruiskade.
Zoom
Ontwerp Metropool, Hengelo
Metropool, Hengelo, opening oktober 2009, capaciteit 850 (+280 en 100)
Het leek wat megalomaan eind 2009: een nieuw gebouw neerzetten met een capaciteit van
1200 bezoekers, terwijl Atak in Enschede (12 kilometer en acht minuten treinen verderop)
amper een jaar eerder opende in een nieuw gebouw met een vergelijkbare capaciteit.
Metropool werd in een klap de grootste van Overijssel (ook groter dan de nu net vernieuwde
Hedon in Zwolle en het uitgebreide Burgerweeshuis te Deventer). Het nieuwe gebouw van
Metropool kostte in totaal 8,5 miljoen. Beide podiumdirecteuren erkenden dat de nabijheid
problemen kon opleveren en dat overleg geboden was. Wel stak het Atak dat Metropool de
strijd aan kon gaan met bijna een ton meer subsidie op jaarbasis. In het eerste jaar boekte het
podium een tekort tot twee ton, maar in 2012 schreef Metropool voor het eerst zwarte cijfers.
Regionale krant Tubantia citeert een e-mail van de VNPF, waarin de brancheorganisatie zou
melden dat Metropool "de strijd in het Oosten heeft gewonnen met na een moeizame start
eindelijk een grootse programmering in het Oosten".
Zoom
Tagrijn afgebrand
De Vorstin, Hilversum, opening 2010, capaciteit 900 (+300)
Poppodium Tagrijn voldeed niet meer en ook Hilversum wilde een groot nieuw podium.
Symbolisch genoeg ging het oude Tagrijn-pand in 2007 halverwege de sloop al in rook op,
maar dat bleek geen voorbode van een voorspoedig bouwproces. De opening van De Vorstin
(een wedstrijd leidde tot de nieuwe naam) werd verscheidene malen uitgesteld. Het in
december 2009 opgeleverde gebouw ging pas oktober 2010 open. In het begin moesten onder
meer overwonnen worden: een breuk tussen personeel en bestuur, een weggestuurde directie,
stakend personeel en een niet-sluitende begroting, waardoor De Vorstin het eerste volledige
jaar begon met een tekort van 227.000 euro. De gemeente dreigde het pand al in december
2010 te sluiten, maar bood uiteindelijk wel hulp. Daarvoor moest De Vorstin vanaf 2011 wel
minder risicovol progammeren en meer inkomsten genereren door verhuur aan commerciële
partijen. Daarmee is de weg omhoog weer ingeslagen, althans financieel. VNPF-directeur
Schans plaatste destijds tegenover 3voor12 kanttekeningen bij het gemeentelijke beleid: "Ik
wil wel eens weten wat de gemeente voor idee had toen ze het gebouw neerzette. Het getuigt
niet van veel visie om na één jaar de subsidie in te trekken. Ik snap die bezuinigingsopdracht
wel, maar die hele crisis is over 4 of 5 jaar wel weer over en dan zijn die mensen wel weg."
Zoom
TivoliVredenburg
© Juri Hiensch
TivoliVredenburg, Utrecht, opening juni 2014, capaciteit 2000 (+1700, 550, 500 en 250)
Het inmiddels tamelijk kolossaal ogende en bijna gereedstaande Utrechtse
muziekverzamelgebouw gaat al 21 juni open. Poppodium Tivoli, Muziekcentrum Vredenburg
en het al omgevallen SJU Jazzpodium gaan er in op. Daar ging naar goed Nederlands gebruik
een hoop politiek en bestuurlijk geruzie, bouwproblemen en
budgetoverschrijdingen/aanloopverliezen aan vooraf. Oorspronkelijk was het doel dat
Koningin Beatrix het in 2009 zou openen. Medio 2012 hielden de partijen al rekening met
bouwkundige oplevering van de grote poprock-zaal in oktober 2013 en de totale kosten zijn
opgelopen van de beoogde € 97 miljoen naar € 132,5 miljoen. Het resultaat is niettemin
indrukwekkend: TivoliVredenburg krijgt een totale capaciteit van zo'n 5.500 bezoekers (net
zo groot als de HMH) in 5 zalen, waarvan 2000 in de Pandora (popzaal), 1700 in
Symfoniezaal (de oude Vredenburg-zaal), 550 man in de Kamermuziekzaal, 500 in de Crossoverzaal en 250 in de Jazzzaal (en dan is er nog een jazzcafé voor een kleine 100 man). Neem
een kijkje. De eerste boekingen zijn ook veelbelovend en de geluiden in Amsterdam en
Tilburg doen vermoeden dat Melkweg, Paradiso en 013 voortaan rekening houden met
concurrentie uit de Domstad.
Zoom
Startsein bouw nieuw Doornroosje
© Henny van Roomen
Doornroosje, Nijmegen, open sinds 1970, capaciteit 425 + 175 man (straks 1100 + 400)
Er heeft behoorlijk wat water voor door de Waal moeten stromen, maar Doornroosje gaat dan
toch ook uitbreiden. Waarmee het aantal 'grotere oude zalen' toch gereduceerd wordt tot het
rijtje Paradiso, Vera, Melkweg en W2 in Den Bosch. In 1970 opgericht als Kreatief
Aktiviteiten Sentrum huist Doornroosje ruim veertig jaar verder nog altijd in een van de meest
karakteristieke poppanden van Nederland. Al sinds de jaren negentig is er sprake van
nieuwbouw en verhuizing (o.a. geluidsoverlast), maar het wachten was op een geschikte
locatie en overeenstemming tussen politiek en podium. December 2010 kwam het groene
licht, een jaar later volgde de eerste paal en dit najaar kan Doornroosje open in een nieuw
pand naast het centraal station. Directeur Toine Tax heeft er vrede mee. Zijn Roosje wordt
onderdeel van een groot complex van 15 bouwlagen, waarin boven het poppodium 348
studentenkamers zitten. Volgens De Gelderlander gaat het oude pand aan de
Groenewoudseweg "vooralsnog niet plat". De wethouder zou kijken naar de mogelijkheden
voor gebruik als atelierruimte.
Zoom
Bouwfoto De Vorstin
'Bij gemeente minder aandacht voor exploitatie'
De VNPF signaleerde in Het Grote Poppodium Onderzoek van 2008 grote steun van
gemeentelijke overheden bij nieuw en verbouw van poppodia, maar zag ook: "Tegelijkertijd
was er van gemeentelijke zijde minder aandacht voor de organisatie en de exploitatie. Dit
terwijl de kwetsbaarheid - ook in politieke zin - juist daarin schuilt. Het is nu tijd om de
subsidievoorwaarden te verruimen en om middelen vrij te spelen voor investeringen in de
organisatie van poppodia." Een terechte waarschuwing, zo onderstreept de recente
geschiedenis van P3 en De Vorstin hierboven. Het risico is evident.
Gelukkig staan er ook zat succesverhalen tegenover de tegenvallers. Veel nieuwbouw zalen
kenden aanloopproblemen (check de whiskey-lekkage in Atak!), maar dat neemt niet weg dat
professionalisering en schaalvergroting ook vaak bittere noodzaak was. En dat Nederland nu
een ongekende, goed geoutilleerde podiuminfrastructuur kent. Met de opening van
TivoliVredenburg in Utrecht in juni en Doornroosje, Nijmegen dit najaar komt voorlopig een
einde aan de nieuwbouwgolf in podiumland.
We pretenderen geen volledigheid in dit artikel. Zo kregen onder meer Melkweg (Max en
Rabozaal), Tivoli de Helling (eerst als De Vloer), P60 in Amstelveen, de Boerderij in
Zoetermeer, Luxor Live in Arnhem, Gigant in Apeldoorn, Bibelot in Dordrecht (800 + 300
man in het Energiehuis), Gebouw-T in Bergen Op Zoom en de Kroepoekfabriek in
Vlaardingen bijvoorbeeld nieuwe of vernieuwde gebouwen. Verder heropende Hedon in
Zwolle (een van de eerste nieuwbouwpodia) ook zojuist en gaat dit jaar LVC in Leiden verder
in een nieuwbouwpand onder de naam Gebr. de Nobel.
http://3voor12.vpro.nl/nieuws/2014/Beste-Poppodium/Podia-van-de-Zeroes.html

Download Report