Zakelijke dienstverlening - prognose

Economisch Bureau Nederland
Eric Huliselan | +31 20 628 21 38
Zakelijke dienstverlening - prognose
5 maart 2014
Structurele ontwikkelingen drukken groei
Mutatie volume* naar branche, in %
Het verwachte economische herstel in de komende jaren vormt een positieve factor voor de
Zakelijke dienstverlening:
marktontwikkeling in de zakelijke dienstverlening. Echter, in toenemende mate wordt de sector in
negatieve zin beïnvloed door structurele ontwikkelingen. Het ter discussie stellen van de
2012
2013
2014
2015
1,0
-1,5
0,5
1,0
waarvan:
- Rechtskundige diensten
- Accountantskantoren
2,1
-0,8
0,5
1,0
-2,1
-1,9
0,0
0,5
6,6
0,6
-0,5
0,0
-5,4
-4,5
1,0
1,5
toegevoegde waarde en tarieven van dienstverleners leidt er onder meer toe dat afnemers
- Management adviesbureaus
diensten inbesteden en dienstverleners de overheadkosten naar beneden brengen. Daarnaast
- Uitzendbureaus
bezuinigt de overheid en is zij van plan diensten in te besteden, wat extra druk zet op de markt.
- Beveiliging & opsporing
0,7
-2,6
-1,0
0,0
ABN AMRO voorziet dan ook een matige groei van het volume in de komende jaren.
- Schoonmaakbedrijven
-0,7
-1,1
-0,5
0,0
Lage groei ZDV in komende jaren
De sector zakelijke dienstverlening (sector ZDV)
is nauw verweven met de ontwikkeling van de
Zakelijke dienstverlening en BBP
10
8
6
4
2
0
-2
-4
-6
-8
-10
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
-0,5
-1,0
-1,5
-2,0
-2,5
groei per kw, j-o-j, in %
07
08
09
10
11
Volume ZDV
Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau
12
13
BBP (r-as)
Nederlandse economie. De grafiek hiernaast
laat zien dat de ontwikkeling van het volume
(groei nominale omzet gecorrigeerd voor
prijsmutatie) van de ZDV vergelijkbaar is met het
verloop van het Bruto Binnenlands Product
(BBP) van Nederland. Wel loopt de sector
achter op de economische ontwikkeling. De
economische crisis is de sector ZDV niet in de
koude kleren gaan zitten. Ondanks oplevingen
in de jaren 2011 en 2012 lag het marktvolume in
2013 bijna 10% onder het niveau in 2008, het
jaar voor de grote recessie.
ABN AMRO verwacht dat de markt van de
sector ZDV de komende jaren niet uitbundig
groeit daarbij rekening houdend met de beperkte
opleving van de economie, het traditionele naijleffect en zich doorzettende structurele
ontwikkelingen.
*Omzetmutatie gecorrigeerd voor tariefmutatie
Bron: CBS, ramingen en prognoses ABN AMRO Economisch Bureau
Kerncijfers Nederlandse economie
2012
2013
2014
2015
BBP
-1,3
-0,8
1,2
1,3
Particuliere consumptie
-1,6
-2,1
-0,6
0,3
Overheidsconsumptie
-0,7
-0,7
0,2
-0,1
Investeringen
-4,0
-4,9
3,5
4,5
Uitvoer
3,2
1,3
3,4
4,9
Invoer
3,3
-0,5
2,8
4,9
Consumentenprijzen (CPI)
2,5
2,5
1,6
1,7
Werkloosheid (% beroepsbev.)
6,4
8,3
8,9
8,7
Bron: CBS, ramingen en prognoses ABN AMRO Economisch Bureau
Branches nader beschouwd
De sector ZDV omvat een diverse mix van
branches. In deze notitie richten wij ons op
een selectie van branches die deel
uitmaken van een drietal subsectoren,
namelijk kennisintensieve diensten,
‘human capital’ gerelateerde diensten en
facilitaire dienstverlening.
Zoals we zullen zien, spelen bij deze
branches niet alleen economische
ontwikkelingen maar ook structurele zaken
een rol bij het verloop van het
marktvolume.
Volume kennisintensieve diensten
Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau
Rechtskundige diensten
Rechtskundige diensten omvatten advocaten,
notarissen en deurwaarders. Deze groep heeft
zich in vergelijking met de andere in deze notitie
behandelde sectoren meer aan de economische
tegenwind kunnen onttrekken. In relatief veel
kwartalen kon een plus worden opgetekend.
De komende jaren zullen diverse positieve en
negatieve ontwikkelingen het beeld in deze
sector bepalen. Ongunstig is dat de grote
accountantskantoren hun advocatenpoot willen
uitbreiden. Daarnaast zal er minder van
advocaten gebruik worden gemaakt als gevolg
van de beoogde bezuiniging van de
gefinancierde rechtsbijstand. Afnemers stellen
ook steeds meer de toegevoegde waarde en de
tariefopbouw van de advocaatdiensten ter
discussie. Dit leidt tot tariefdruk en de opkomst
van advocatenpraktijken die hun businessmodel
schoeien op lage (overhead-) kosten. Hierbij
wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van
netwerken van zelfstandige advocaten.
Tenslotte zal een verdere verhoging van de
griffierechten de gang naar de rechter negatief
beïnvloeden. Dit is niet alleen ongunstig voor de
advocatuur maar ook voor deurwaarders. De
laatste beroepsgroep moet er ook rekening mee
houden dat met de opleving van de economie
niet alleen de betalingsmoraliteit van bedrijven
en particulieren verbetert maar bedrijven ook
meer preventief betalingsachterstanden
proberen tegen te gaan. Positief is dat de
juridisering van de maatschappij zich voortzet.
Daarnaast speelt de vrije advocaatkeuze bij de
verzekering voor rechtsbijstand
advocatenkantoren in de kaart. Verder zal met
het verbeteren van de economie, het sentiment
en de winstgevendheid bij bedrijven de markt
voor fusies en overnames geleidelijk aan
aantrekken wat meer werk oplevert voor
advocaten. Wat zeer positief is, is dat notarissen
gaan profiteren van een herstel van het aantal
transacties in de woningmarkt in de komende
jaren. Wel zal het herstel van de gemiddelde
transactieprijs door verschillende oorzaken
worden geremd. Zie hiervoor ook ABN AMRO’s
visie op de woningmarkt. Per saldo zal het
marktvolume van de rechtskundige
dienstverlening na een daling van 0,8% in 2013
groeien met 0,5% in 2014 en met 1,0% in 2015.
Accountancy en administratie
De matige ontwikkeling van de Nederlandse
economie sinds de grote recessie heeft druk
gezet op de tarieven van standaarddiensten
zoals de administratie- en samenstelpraktijk.
Echter ook de tarieven van audit staan onder
druk. Dit valt samen met een toenemende vraag
van klanten naar meer transparantie in de
tariefopbouw van deze werkzaamheden.
Structureel verwachten bedrijven dat
accountants standaardwerk zo efficiënt mogelijk
uitvoeren. Dit gebeurt dan ook steeds meer,
mede met behulp van geautomatiseerde
processen. Wel kalfde door deze structurele
ontwikkeling het volume extra af waardoor deze
uiteindelijk sinds het begin van 2009 een
voortdurende daling liet zien.
Net als de advocaten en bureaus voor
managementadviezen zullen accountants
profiteren van een aantrekkende fusie- en
overnamemarkt. Het te verwachten herstel van
de economie zal daarnaast de druk op de
tarieven van standaardwerk iets doen afnemen.
Klanten zullen echter kritisch blijven kijken naar
de tariefopbouw van accountancydiensten. Het
is dan ook niet zo verwonderlijk dat accountants
vanwege deze structurele ontwikkeling zoeken
naar nieuwe business modellen die daaraan
appelleren. Bijvoorbeeld door communities van
zelfstandige professionals in te schakelen.
Verder probeert men aan de tariefdruk te
ontkomen door het zoeken naar nieuwe
markten. Hierboven is al aangegeven dat de
grote accountskantoren meer advocaten in huis
willen halen. Zij willen ook meer verdiensten uit
de adviestak halen omdat de marges van
standaardwerk onder druk staan. Ook de lagen
daaronder willen zich meer met adviesverlening
bezig gaan houden. Bedacht moet echter
worden dat op het niveau van strategische
adviezen aan grote bedrijven de concurrentie
tussen de grote accountantskantoren en grote
managementadviesbureaus enorm is en
schaalgrootte steeds belangrijker wordt.
Kantoren buiten de grote spelers zullen zich
vooral moeten richten op adviesverlening aan
MKB bedrijven. Zie in dit verband ook de
volgende link waarin het onderwerp ‘Continuous
monitoring’ aan bod komt. Hier kan al vast
gesteld worden dat de accountant nog flink wat
stappen moet nemen om zich op adviesgebied
aan het MKB waar te maken. Daarbij moet men
zich ook meten met gevestigde kleine en
middelgrote managementadviesbureaus in een
markt die vergeven is van concurrentie.
Vooralsnog gaat ABN AMRO ervan uit dat na
een afname met bijna 2,0% in 2013 het
marktvolume in 2014 stabiliseert en in 2015 met
0,5% groeit.
Managementadviesbureaus
Na een diep dal in 2009 kwam het marktvolume
van managementadviesbureaus pas begin 2012
in substantiële mate weer in de plus om daarna
verder te stijgen. In het derde kwartaal van 2013
belandde de vraag naar de diensten van de
branche weer onder de nullijn. Zie ook de
grafiek op de vorige pagina. Per saldo was het
verlies aan marktvolume in de periode 2009 2011 nog steeds niet goed gemaakt in 2013.
Uiteraard heeft de moeizame economische
ontwikkeling de vraag vanuit het bedrijfsleven
naar managementadviezen uitgehold.
Daarnaast heeft de overheid uit
budgetoverwegingen flink bezuinigd op de
inkoop van strategisch advies. Tevens zijn de
grote accountants meer nadruk gaan leggen op
adviesverlening en droogde de fusie- en
overnamemarkt op. Daarbij kwam dat afnemers
in toenemende mate overtuigd wilden worden
van de toegevoegde waarde en de prijsopbouw
van de adviezen. Niet voor niets haalden
sommige ondernemers (een deel) van het
advieswerk weer binnenshuis, daarbij
gebruikmakend van ex-werknemers van
adviesbureaus en organisatieadvies formats die
vrijelijk op internet beschikbaar zijn. En ook hier
wordt er op overhead kosten bezuinigd door
netwerken van zelfstandige adviseurs aan te
boren. Deze structurele ontwikkelingen tasten
de vraag naar adviezen aan.
De beperkte groei van de economie in de
komende jaren vormt een bepekte stimulans
voor de adviesmarkt. Enige moed kan worden
geput uit de aantrekkende fusie- en
overnamemarkt. Daarnaast levert de
decentralisatie van overheidstaken zoals de
jeugd- en langdurige zorg meer werk op omdat
gemeenten behoefte hebben aan advies. Echter
zowel grote als de kleinere accountants gaan de
adviesmarkt intensiever bewerken. Tenslotte
zetten de hierboven geschetste structurele
veranderingen door.
ABN AMRO verwacht dat na een toename in
2013 met ongeveer 0,5% het marktvolume in
2014 met 0,5% daalt om daarna in 2015 te
stabiliseren.
Uitzendbureaus
Volume uitzendbureaus
Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau
De achter ons liggende ongunstige
economische ontwikkeling heeft de branche
uitzendbureaus flink geraakt. Er was na de grote
recessie wel sprake van een opleving in 2011
maar in het eerste kwartaal van 2012 zette de
vraag naar uitzendwerk weer een daling in.
Ook deze branche wordt geconfronteerd met
structurele ontwikkelingen. Door het gebruik van
ICT, internet, netwerken en social media wordt
het steeds minder belangrijk om fysieke
kantoren te hebben. De kosten van overhead
dalen daardoor en daarmee de tarieven. Daarbij
willen grote afnemers steeds meer invloed
hebben op hun bestand aan flexibele
werknemers of de flexschil. Sommige afnemers
zijn zelfs hun flexschil zelf gaan beheren en
passeren daarmee uitzenders. Daarmee neemt
de behoefte aan diensten van de branche af.
Inmiddels blijkt uit cijfers van de ABU dat het
aantal uitzenduren in de vierwekelijkse periodes
e
12 en 13 van 2013 en de 1 periode van 2014 is
toegenomen. Dit duidt erop dat de branche 2013
afsluit met een groei van het marktvolume in het
laatste kwartaal. Dat neemt echter niet weg dat
het verlies aan vraag sinds 2009 bij lange na
nog steeds niet is goed gemaakt.
Net als de markt voor managementadviezen
ademt de uitzend- en bemiddelingsmarkt meer
dan evenredig mee met de economische
ontwikkeling. In vergelijking met de andere in
deze notitie behandelde branches zijn deze
twee branches zeer cyclisch van aard, wat wil
zeggen dat de vraag naar de betrokken diensten
relatief heftig reageert op een versnelling in de
conjunctuurcyclus, zowel in de opgaande als in
de neergaande fase. Dat houdt in dat gezien de
beperkt economische ontwikkeling in de
komende jaren de uitzendmarkt wel gaat
aantrekken, maar niet uitbundig. Dit wordt ook
ingegeven door het feit de werkloosheid eerst
nog verder oploopt in 2014 om daarna te dalen.
Tegelijkertijd neemt de werkgelegenheid eerst af
om daarna te stijgen. De ontwikkeling van deze
twee indicatoren wordt vaak aangehaald om
duiding te geven aan de richting van de
uitzendmarkt. Het achterblijven van de
werkloosheid en de werkgelegenheid heeft te
maken met het volgende patroon. Wanneer de
bedrijvigheid toeneemt, zullen bedrijven eerst
hun huidige personeel efficiënter inzetten,
vervolgens het personeel meer uren laten
draaien om tenslotte nieuwe krachten aan te
trekken. Daarbij zullen opdrachtgevers eerst
gebruik willen maken van uitzendkrachten
omdat men eerst wil zien of de economische
groei wel bestendig is. De effecten van de
economische opleving zullen tenslotte deels
teniet worden gedaan onder invloed van de
opmars van de hierboven aangehaalde
structurele ontwikkelingen.
Concluderend verwacht ABN AMRO dat na een
daling van 4,5% in 2013, het marktvolume van
de branche uitzendbureaus in 2014 en 2015
respectievelijk met 0,5% en 1,0% toeneemt.
ZDV volgt algemene bedrijvigheid
Volume facilitaire dienstverleners
Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau
In bovenstaande tabel staan de sectorprognoses
voor 2014 - 2015 van ABN AMRO. De
verwachting is dat de groei van de wereldhandel
de uitvoer zal stimuleren. De uitvoer is de
belangrijkste bron van groei. Exporterende
sectoren als food, industrie en internationaal
transport profiteren hiervan. Investeringen zetten
in 2015 krachtig door. De consument doet pas in
2015 weer mee (zie ook tabel op eerste pagina).
Zakelijke dienstverlening (ZDV) profiteert in
indirecte zin van de toenemende bedrijvigheid als
gevolg van de exportgroei en investeringsgroei.
De zwakke binnenlandse markt en structurele
factoren dempen echter de groei van het volume
(hier met de Bruto Toegevoegde Waarde als
maatstaf) in de ZDV.
De publicatie over de sectorprognoses 2014-2015
is hier te vinden.
Beveiliging
Na de grote recessie leek de crisis minder vat te
hebben op de beveiligingsbranche. Vanaf het
eerste kwartaal in 2013 stagneerde de afname
van beveiligingsdiensten. Daarbij kwam dat de
bedrijfskantorenmarkt voortdurend terugliep en
Het Nieuwe Werken steeds meer vorm kreeg
waardoor het aantal werkplekken afnam.
Natuurlijk zal de beperkt oplevende economie
minder druk op de ketel zetten. Echter, voorlopig
zullen structurele ontwikkelingen de boventoon
voeren. Zo zet de trend van Het Nieuwe Werken
zich onverminderd door wat de behoefte aan
kantoorruimte drukt. Daarnaast gaat de overheid
overheidsgebouwen afstoten en is zij van plan
de beveiliging van gebouwen met eigen
personeel gaan uitvoeren. Tenslotte zullen
afnemers vanuit kostenoogpunt steeds meer
overgaan op centrale bewaking via bijvoorbeeld
camera’s en sensoren. Dit werkt negatief uit op
de vraag naar beveiligingspersoneel.
ABN AMRO verwacht uiteindelijk dat na een
afname met zo’n 2,5% in 2013, het marktvolume
in 2014 verder daalt met 1,0% om daarna te
stabiliseren in 2015.
Schoonmaakbedrijven
In tegenstelling tot de beveiligingsbranche is
gedurende de crisis het aantal kwartalen met
groei van de vraag naar schoonmaakdiensten
op één hand te tellen. Sinds 2009 is het
marktvolume nog elk jaar gedaald. Behalve de
economische stagnatie hebben ook in deze
branche de ongunstige ontwikkeling van de
kantorenmarkt en Het Nieuwe Werken de
schoonmaakmarkt negatief beïnvloed. Ondanks
het te verwachten economische herstel zal het
nog een hele klus worden om de vraag in deze
branche op peil te houden. Door meer te bieden
voor dezelfde prijs probeert de branche dit te
bewerkstelligen. Hierbij moet worden gedacht
aan het streven naar ‘operational excellence’,
meer werk maken van ‘hostmanship’ en
prestatiecontracten. Wat nog boven de markt
hangt, is het inbestedingsplan van de overheid.
ABN AMRO gaat er van uit dat na een daling
met ongeveer 1% in 2013 het marktvolume in
2015 verder daalt met 0,5% om daarna in 2015
te stabiliseren.
Economisch Bureau | Nederland
Contactgegevens ABN AMRO | Economisch Bureau Nederland:
Aandachtsgebied
Telefoonnummer:
E-mailadres:
Jacques van de Wal (hoofd)
Algemeen
020 628 0499
[email protected]
Eric Huliselan
Zakelijke Dienstverlening
020 628 2138
[email protected]
Casper Burgering
Industrie (w.o. industriële materialen)
020 383 2693
[email protected]
Michel Veul
Transport & Logistiek
020 628 6441
[email protected]
Frank Rijkers
Agrarisch, Food
020 628 6437
[email protected]
Mathijs Deguelle
Retail, Leisure
020 344 2179
[email protected]
Hans van Cleef
Olie & Gas
020 343 4679
[email protected]
Madeline Buijs
Bouw, Real Estate
020-383 8201
[email protected]
Nico Klene
Macro-economie
020-625 4204
[email protected]
Philip Bokeloh
Woningmarkt, Macro-economie
020-383 2657
[email protected]
Theo de Kort
Informatieanalist, Autohandel
020 628 0489
[email protected]
Ingrid Kroeze
Research ondersteuning
020 383 5161
[email protected]
Volg ons ook op Twitter: @ABNAMROeconomen
Disclaimer
This document has been prepared by ABN AMRO. It is solely intended to provide financial and general information on the energy market. The information in this document is
strictly proprietary and is being supplied to you solely for your information. It may not (in whole or in part) be reproduced, distributed or passed to a third party or used for any
other purposes than stated above. This document is informative in nature and does not constitute an offer of securities to the public, nor a solicitation to make such an offer.
No reliance may be placed for any purposes whatsoever on the information, opinions, forecasts and assumptions contained in the document or on its completeness, accuracy or
fairness. No representation or warranty, express or implied, is given by or on behalf of ABN AMRO, or any of its directors, officers, agents, affiliates, group companies, or
employees as to the accuracy or completeness of the information contained in this document and no liability is accepted for any loss, arising, directly or indirectly, from any use of
such information. The views and opinions expressed herein may be subject to change at any given time and ABN AMRO is under no obligation to update the information
contained in this document after the date thereof.
Before investing in any product of ABN AMRO Bank N.V., you should obtain information on various financial and other risks and any possible restrictions that you and your
investments activities may encounter under applicable laws and regulations. If, after reading this document, you consider investing in a product, you are advised to discuss such
an investment with your relationship manager or personal advisor and check whether the relevant product –considering the risks involved- is appropriate within your investment
activities. The value of your investments may fluctuate. Past performance is no guarantee for future returns. ABN AMRO reserves the right to make amendments to this material.
© ABN AMRO, 2014