Verslag Opbrengst Ontwerpatelier april 2014 (pdf

De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt
Duurzame
Transportcorridor
Betuwe
Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Gezamenlijke ambitieverklaring en Actieprogramma
ARNHEM
AMSTERDAMRIJNKANAAL
BETUWEROUTE
PANNERDENSCH
KANAAL
TIEL
WAAL
A15
ROTTERDAM
MAAS-WAAL
KANAAL
NIJMEGEN
EMMERICH
RUHRGEBIED
Colofon
Redactie: Mark Obbink en Michaël van Buuren, Dienst Landelijk Gebied,
Renée Zijlstra en Pieter van Ree, Royal HaskoningDHV
In opdracht van: Jeroen Gelinck, Platform Duurzame Transportcorridor Betuwe
Illustraties: Geert Gratema
(Kaart)beelden: Mark Obbink
Juli 2014
2|
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
INHOUDSOPGAVE
Blz.
AANLEIDING ONTWERPATELIER
5
GEZAMENLIJKE AMBITIE
7
WERKWIJZE ONTWERPATELIER
9
BETUWSE PRINCIPES
11
VERKENNEN EN VERBEELDEN VAN DE OPGAVEN13
DTB als onderscheidende boulevard tussen Rotterdam en Duisburg
13
Energieleverend infrastructuurlandschap op en langs de transportassen
17
Verduurzaming en nieuwe economische functies in of nabij de corridor
Verbinden van verduurzaming en energiewinning met lokaal initiatief
23
27
VERBINDEN: EEN KAARTBEELD
Drie transportroutes met internationaal, nationaal, regionaal en lokaal belang
Duurzame energie en besparing
Twee aandachtsgebieden voor ontwikkeling en uitwerking
VERWEZENLIJKEN VIA KORTE EN LANGE TERMIJN PROJECTEN
Korte termijn
Lange termijn
BESCHOUWINGEN
Reflectie
31
31
33
35
39
39
39
41
41
BIJLAGEN
43
Projecten
44
Onderzoeksvragen
48
Deelnemers
49
3|
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Initiatievenkaart DTB
Overzicht van het aantal initiatieven op het gebied van duurzame
energie opwekking al dan niet in relatie met transport en logistiek
4|
NB: niet alle initiatieven konden op de correcte lokatie geplaatst worden.
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Aanleiding ontwerpatelier
De Duurzame Transportcorridor Betuwe (DTB) is een samenwerkingsverband
waarbinnen 15 partijen hun krachten bundelen voor de verduurzaming van
energie (opwekken en besparen) langs de A15, Betuweroute en Waal. Vanuit de
gedachte van regie op eigen energie tekenden zij op 5 maart 2014 een ambitieverklaring gekoppeld aan een actieprogramma. De DTB is het eerste programma
dat op deze schaal samenwerkt op de thema’s energie, ruimte en transport en
logistiek. Daarbij worden burgerinitiatieven en private en publieke partijen verbonden op eenzelfde doelstelling.
De DTB partners hebben afgesproken een Strategie en Routekaart DTB 2030 te
ontwikkelen. Daarmee wordt de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling van het
gebied gezamenlijk verkend en vastgelegd. De eerste stap uit het actieprogramma bestaat uit de organisatie van een ontwerpatelier. Dit atelier vond plaats op
17 en 18 april 2014. De werkwijze en de resultaten van het ontwerpatelier zijn
verwerkt in voorliggend boekje.
Het boekje neemt ons mee langs de werkwijze van het atelier, de ontwikkelde
Betuwse principes en de uitwerking van de opgaven die van toepassing zijn
op de corridor. Met kaartbeelden zijn de projecten voor de korte en de lange
termijn weergegeven. Het boekje sluit af met de beschouwing van een aantal
deskundigen op de uitkomsten van het atelier.
5|
DTB Partners
Provincie Gelderland
Stadsregio Arnhem-Nijmegen
Alliander
Stichting Dirk III
Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
Regio Rivierenland
KEMA Nederland B.V.
Rijkswaterstaat Oost-Nederland
Logistiek en Expertise Centrum Liemers
Stichting KiEMT
Logistiek Expertise Centrum Nijmegen
Logistieke Hotspot Rivierenland BV i.o.
Stichting Milieudefensie / Proect A15
Natuur & Milieu / Project A15
Wageningen UR – Environmental Sciences
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
duurzaam
florerend
..
..
)
€
herkenbaar
EU context
huidig landschap
transportassen
(systeem)
knopen
initiatieven
energiek landschap
Verkenning van verschillende
schaalniveaus en invalshoeken
6|
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Vanuit vier schaalnivo’s is onderzocht wat de
ruimtelijke en functionele betekenis is van het
energietransitie vraagstuk voor de toekomst van
de regio. Daarbij is gekeken naar het systeem op
Europees schaalnivo, de transportassen (water,
weg en spoor), de knopen in het systeem (de
logistieke centra) en de lokale energie initiatieven
van onderop.
gezamenlijke ambitie
Het doel van het ontwerpatelier was het vormgeven van een wenkend ruimtelijk
perspectief voor de Duurzame Transportcorridor Betuwe (DTB) in 2030. Dit als eerste
uitwerking van de ambitieverklaring om samen te werken aan een duurzame, florerende en herkenbare corridor in het Gelderse rivierenland.
Een wenkend perspectief waarin bestaande projecten en initiatieven een vanzelfsprekende plek hebben en die uitnodigt om komende jaren nieuwe initiatieven in te
vlechten. Het wenkend perspectief is een basis voor een Routekaart 2030 voor de
middellange termijn en voor concrete acties voor morgen.
In de gezamenlijke ambitieverklaring zijn de pijlers van de ambitie als volgt verwoord:
• realiseren van een duurzame corridor, door besparing van ergie,opwekking
van duurzame energie en efficiënter gebruik van fossiele energie op en
langs de infrastructuur (‘duurzame corridor’);
• versterken van de regionale economie van het rivierenland, door het
aantrekken en opschalen van bedrijvigheid en creëren van nieuwe banen in
relatie tot duurzame logistiek, verduurzaming schakels en transportketens
en energielandschap (‘florerende corridor’);
• Laten zien van een inspirerende en (inter)nationaal onderscheidende corridor waarin duurzaamheid en economie hand in hand gaan en zorgvuldig ingepast zijn in het Betuwse landschap (‘herkenbare corridor’).
7|
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
DENK & WERKSCHEMA RUIMTELIJK PERSPECTIEF DTB
DEELSESSIE 3
VERKENNEN
VERBEELDEN
VERWEZENLIJKEN
..
DEELSESSIE 4
VERBINDEN
huidig landschap
transportassen
6.
MAAK STREEFBEELD IN DE TIJD
5. BENOEM PROJECTEN
(KORTE EN LANGE TERMIJN)
4. BRENG SAMENHANG
..
(systeem)
knopen
..
..
)
€
3. LAAT OPGAVE LANDEN
herkenbaar
)
DEELSESSIE 2
2. STEL DE OPGAVE
florerend
€
DEELSESSIE 1
1. REFLECTIE OP TOEKOMSTBEELD
DUURZAAM
duurzaam
<
14 PJ besparen
25 PJ
initiatieven
11 PJ opwekken
transportassen
FLOREREND
..
€
)
..
energie mix
<
energie-dragers-systeem
+
+
- projecten xyz
- instrumenten xyz
- akties xyz
T1= 2030
T2= 2050
EMT SECTOR
2500 BANEN
=
energiek landschap
TRANSPORT &
LOGISTIEK
(systeem)knopen
banen mix
logistiek-systeem
HERKENBAAR
..
€
)
..
RUIMTELIJKE
KWALITEIT
DNA / Identiteit
ommeland
identiteitsdragers / ID systeem
Werkwijze atelier DTB
8|
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Werkwijze ontwerpatelier
Het naar het gebied toe uitwerken van de DTB ambities vraagt om een benadering
vanuit verschillende schaalniveaus en kenmerken van het gebied. Dit heeft geleid
tot een aanpak met vier hoofdopgaven waarin vier teams aan is gewerkt:
• de (inter)nationale schaal: de DTB als onderscheidende boulevard
tussen Rotterdam en Duisburg / Regio Rijnmond en Ruhrgebiet;
• de schaal van de assen: een energieleverend infrastructuurlandschap
geconcentreerd in de fysieke ruimte op en langs de transportassen;
• de schaal van de knopen: verduurzaming en nieuwe economische
functies in relatie tot bestaande en nieuwe knooppunten als mede
relevante werklocaties (op- en overslag, distributie enzovoorts) in of
nabij de corridor;
• de schaal van het lokale initiatief: verbinden van verduurzaming en energiewinning met agrarische productie, agrologistiek, met leisure,
met landschapsbeheer en landschapsherstel en vooral met (kleinschalig) particulier initiatief dat past en bijdraagt.
Tijdens het ontwerpatelier hebben de teams gewerkt in vier atelierrondes:
• Verkennen. De opgaven zijn per team nader gespecificeerd aan de
hand van kwaliteiten, kansen en knelpunten voor een duurzame, florerende en herkenbare corridor; hoe versterken we kwaliteiten, benutten we kansen en lossen we knelpunten op?
• Verbeelden. We hebben per team toegewerkt naar een verbeelding
van de opgave door middel van het formuleren van principes als inspirerend richtsnoer. De principes zijn uitgangspunten waarmee richting wordt gegeven aan het ontwerpen aan de Betuwe en waarmee
initiatieven de komende jaren de maat worden genomen. De principes
zijn naast de opgaven gelegd en hieruit zijn mogelijke oplossings-
richtingen gefilterd welke zijn vertaald naar ruimtelijke beelden.
• Verwezenlijken. De oplossingsrichtingen zijn per team zo concreet mogelijk gemaakt door urgenties of projecten te formuleren op korte
en langere termijn waarbij is aangegeven wat nodig is, wie nodig is en
wat het tijdspad is.
• Verbinden. De hoofdpunten en projecten van de vier teams zijn een
eerste poging voor één verhaal en één geintegreerd kaartbeeld. Naast
concrete projecten is ook een aantal onderzoeksvragen geformuleerd.
< De afbeelding hiernaast staat model voor de gevolgde werkwijze.
9|
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
10 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Betuwse principes
De gezamenlijke ambitie van marktpartijen, belangengroepen en overheden is
om de Betuwe - in het bijzonder de transportcorridor - te ontwikkelen tot een
boegbeeld van de circulaire economie in ons land. We willen energiebespa-
ring en energiewinning in praktijk brengen en verbinden met een krachtige transport en de logistieksector en de agrificatie van de landbouw. Op die manier willen we ook nieuwe banen creëren in de regio en tegelijk landschappelijke kwaliteiten versterken of toe voegen. De Betuwe principes zijn samen ontwikkeld en vormen één van de opbrengsten van het ontwerpatelier.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Bouw vanuit wat je hebt
@duurzaamheid
@bedrijvigheid
Innoveer met allure
Onderscheidend & samenhangend
Versterk de ruimtelijke kwaliteit
Ondernemende mensen maken de regio
Versterk de ruimtelijke kwaliteit:
de landschappelijkheid en cultuurhistorische patronen van de delta van Rijn en
Waal zijn uniek en maken dat de Betuwe een sterk merk is. Ontwikkelingen worden ingepast met respect voor die kwaliteiten en de uitdaging is verrommeling weg te nemen en nieuwe identiteit toe te voegen.
Ondernemende mensen maken de regio:
alle ontwikkelingen worden in samenspraak met wie het aangaat vormgeven en
we maken maximaal gebruik van de energie van het lokaal initiatief.
Het is belangrijk - in gezamenlijkheid - deze principes uit te werken en te laten
landen in het gebied, maar ook in beleid.
Bouw vanuit wat je hebt:
ga uit van succesvolle initiatieven uit de streek en schaal deze op of combineer,
zodat massa en vernieuwing ontstaat.
Voeg duurzaamheid toe:
initiatieven moeten bijdragen aan energiebesparing, duurzame energiewinning
en een volgende stap op weg naar een circulaire economie.
Voeg nieuwe bedrijvigheid toe:
initiatieven zijn des te interessanter voor het Rivierenland als ze zorgen voor uitbreiding van bedrijvigheid in sterke sectoren of vliegwiel zijn voor nieuwe
bedrijven en hoogwaardige banen.
Innoveer met allure:
we willen een regio zijn die zich internationaal onderscheid op het vlak van energie en duurzame logistiek.
We willen een proeftuin zijn voor nieuwe technieken en beproefde concepten
brengen we in praktijk en gaan we vermarkten.
Onderscheidend en verbindend:
de initiatieven die wij helpen te ontwikkelen zijn bijzonder, hebben icoonwaarde
en verbinden thema’s, mensen en organisaties.
11 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Verbeelding
12 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
verkennen en verbeelden
van de Opgaven
Vier teams hebben gewerkt aan vier hoofdopgaven.
Hieronder is een beschrijving gegeven van de opgaven en een samenvatting van
de resultaten van het groepswerk.
DTB als onderscheidende boulevard tussen Rotterdam en Duisburg
Internationale schaal
Uitdaging
De rivier de Waal, de snelweg A15 en de goederenspoorlijn Betuweroute zijn
drie transportassen van nationale en internationale betekenis. Samen vormen
zij de transport en goederencorridor die de haven van Rotterdam verbindt met
het Ruhrgebied en andere delen van Europa. Deze internationale corridor is
belangrijk voor de Gelderse economie. De ontwikkelingen in deze corridor staan
niet stil. De corridor heeft de aandacht van het internationale bedrijfsleven.
Verduurzaming is nodig om verder uit te groeien tot een hoogwaardig
vestigingsklimaat voor (overslag)bedrijven in transport en (agro)logistiek.
Verschillende initiatieven op het gebied van verduurzaming en energieopwekking zijn in de corridor aanwezig. Echter de onderlinge samenhang ontbreekt.
De uitdaging is dan ook het vormgeven aan een aantrekkelijk systeemgerichte
energietransitie gericht op transport en logistiek in relatie met het ommeland.
Op welke wijze kunnen duurzame energiebronnen geïntegreerd worden met
duurzame vormen van mobiliteit en goederenvervoer en leiden tot duurzame
systemen en een aantrekkelijk landschap. Hoe kan de energietransitie er ruimtelijk en functioneel uitzien en welke interventies en innovaties zijn nodig om de
transportcorridor uit te laten groeien tot een duurzame en energieke boulevard?
13 |
Uitgangspunten
Het team (bestaande uit mensen van de WUR, DLG, provincie Gelderland,
University of Michigan, Wing, HAN, Buck consultants en TU Delft) heeft de
volgende uitgangspunten gehanteerd bij de uitwerking van de opgaven:
Benut de bijzondere multimodaliteit. Belangrijke kwaliteit en waarde is gehecht
aan de kans om mogelijkheden van multimodale verbindingen tussen spoor
(Betuweroute) weg (A15) en rivier (de Waal) ook echt te gaan benutten. Na analyse van de corridor als onderdeel van Rhein Alpine route is gecon-
cludeerd dat de Stadsregio Arnhem – Nijmegen in het logistieke transport-
systeem de kenmerken en mogelijkheden heeft om uit te groeien tot een internationaal logistiek knooppunt met allure.
Benut de kracht uit de regio. De regio rivierenland, stadsregio Arnhem
Nijmegen en de Liemers hebben een ieder een eigen kracht. Regio rivierenland
excelleert in Agro, de Stadsregio in dienstverlening (waaronder Health) en de
Liemers heeft een aantal sterke spelers in de transportsector.
Ontwikkel het knooppunt Arnhem Nijmegen internationaal en multimodaal.
Internationaal liggen de kansen met name in de Stadsregio. De positie in de
internationale corridor met de verschillende modaliteiten op korte afstand van
elkaar, stedelijke agglomeratie, dienstverlening en de positie van ‘de knoop’
tussen de Rotterdamse haven en het Ruhrgebiet maken dit gebied kansrijk voor
internationale ontwikkeling.
Besparen en slim innoveren. Met besparen in de corridor dient het nodige
bereikt te worden met name door energietransitie door te voeren in de energiehuishouding van de steden in de stadsregio. Met slim besparen en \
innoveren in systemen en het benutten van duurzame energiebronnen moet 11
PJ in de stadsregio Arnhem-Nijmegen mogelijk zijn.
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Coolport shuttle, DeliveryHub,
Agri-research parc
14 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Uitkomsten
Het team kwam uit op de volgende aanbeveling.
Inzetten op het internationaal positioneren van de logistieke hotspot Stadregio.
De internationale focus gaat uit naar het toevoegen van waarde aan het logistiek
Stadsregio Arnhem Nijmegen. Deze regio kan namelijk van betekenis zijn als
internationaal logistiek knooppunt door slim gebruik te maken van de aanwezige
transportmodaliteiten van spoor, weg en water. Voorgesteld wordt om condities
te scheppen voor de aanleg van een Coolport shuttle van 4 ha op korte termijn in
de stadsregio in combinatie met een Agri research zone. De Coolportshuttle staat
in verbinding met de haven van Rotterdam, Medel en Nijmegen en haakt aan bij
de Betuweroute via ROP Valburg. De ontwikkeling van de Coolportshuttle ssluit
aan op de ontwikkeling van een warmtenetwerk gekoppeld aan het glastuin-
bouwgebied van Bergerden, de ontwikkeling van Park Lingezegen en de ver-
lenging van de A15 en wens voor uitbreiding van de haven van Nijmegen, locatie
Electrabel en de aanleg van een PV lint langs A15 en/of Betuweroute.
Met de aanleg van windmolens en zonneweides wordt voorzien in elektrisch
vervoer in de stadsregio. Daarnaast is voorzien in Biogas (LBG) productie door
boeren uit de regio Rivierenland. Dit gas kan worden gebunkerd in de haven van
Nijmegen (locatie Electrabel) en draagt bij de verduurzaming van de scheepvaart.
Het warmtenet gekoppeld aan de tuinbouw Bergerden voorziet in een deel van
de warmte behoefte in de regio.
Met de toepassing van koude en warmte opslag, wind- en zonne-energie, biomassa denkt het team 5,5 PJ op te kunnen wekken. Door omschakeling naar
elektrisch vervoer van personen en goederen in de regio kan aanvullend 5,5 PJ
worden gehaald.
Op langere termijn wordt voorgesteld om een distributiecentrum aan te leggen
van ca. 10 ha. Hier komen voor de stadsregio de verschillende transport en goederenstromen samen in een open systeem van verschillende modaliteiten.
Daarbij wordt gedacht aan de combinatie van overslag en toevoegen van waarde
aan goederen naast gewone zakelijke en privé bestellingen en internet-
bestellingen. In de wereld worden dergelijke centrale ontwikkeld.
15 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Verbeelding
16 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Energieleverend infrastructuurlandschap
op en langs de transportassen
Schaal van de assen
Uitdaging
De bestaande inrichting van de transportassen vraagt energie. Het energieleverend potentieel wordt nauwelijks of niet gebruikt. Wat zijn de belemmeringen?
Welke rol kunnen de bestaande transportassen spelen in de energietransitie en
verduurzaming van transport en goederenvervoer. Welke mogelijkheden zijn er
om duurzaam energie op te wekken en tevens nieuwe kwaliteiten aan de corridor
toe te voegen?
Uitgangspunten
Het team bestaat uit mensen van DLG, provincie Gelderland, H+N+S, DNV Kema,
Universiteit van Utrecht, Liandon en Rijkswaterstaat. Het team heeft de volgende
uitgangspunten gehanteerd bij de uitwerking van de opgaven:
Differentieer naar schaal, snelheid en identiteit.
De combinatie van weg, rivier en spoor biedt mogelijkheden voor een energieleverende infrastructuur. Binnen dat geheel is een onderscheid te maken naar
schaal, snelheid en identiteit in de toepassing van duurzame energiebronnen en
verduurzaming transport en logistiek ligt voor de hand. De drie transportassen
hebben ieder een eigen verschijningsvorm, anatomie die de basis vormen voor
het toepassen van duurzame energiebronnen:
•
•
17 |
De goederenspoorlijn Betuweroute veelal parallel gelegen aan de
A15 is een nationaal autonoom technisch bouwwerk met een eigen
beeldidioom van beeldbepalende gebogen portalen, spoorviaducten,
geluidwerende voorzieningen en hekwerken. Het spoor kent geen wisselwerking met de omgeving en overstijgt de
regio. De bestuurlijk gewenste logistieke ontwikkeling bij Valburg (en/of Geldermalsen) kan hier mogelijk verandering in aanbrengen.
De Rijksweg A15 daarentegen kent verschillende verknopingen met het
ommeland en het onderliggende netwerk en kan gezien worden als de
belangrijke ontsluitingsweg voor de regio. Met de doortrekking van de
A15 naar de A12 ontstaat een tweede oost-west verbinding van nationaal belang. De fysieke binding met de regio biedt kansen om initiatieven op het gebied van duurzame energie toe te passen, zowel in
•
het bermplan van Rijkswaterstaat als op de aanliggende gronden van
andere eigenaren. Daarbij wordt gedacht aan het anders organiseren
van personen en goederenvervoer over de A15. Bijvoorbeeld door een
aparte rijbaan of voorrang voor elektrisch vervoer mogelijk te maken.
Een mogelijke toepassing van duurzame energiebronnen wordt gezien
langs de infrastructuur op logische plekken zoals in knooppunten, wegbermen, verzorgingsplaatsen en op geluidwerende voorzieningen.
De rivier de Waal is een belangrijke internationale vaar(snel)weg met
brede uiterwaarden, (natte) bedrijventerreinen en (overnachtings)
havens. Verduurzaming van de scheepvaart wordt voorzien door de
komst van LNG. Door bunkering en overstap van LNG naar LBG in de
toekomst mogelijk te maken, biedt economische kansen voor de regio
door zelf de productie van LBG in regionale ketens op te pakken door
het verwaarden van biomassa uit uiterwaarden in combinatie met beheer van het ommeland.
Benut de continue biomassa uit de uiterwaarden van de Waal.
Door het agrarisch- en natuurbeheer van de uiterwaarden hierop aan te passen
en waarnodig de inrichting aan te passen zodat oogst en verwerking en transport over water mogelijk is. Herbestemming van Electrabel bij Nijmegen
wordt gezien als potentiele locatie voor bunkering. De omvang van groene
reststromen uit de agribusiness, uiterwaarden en landschaps- en waterbeheer
biedt kansen om op regionaal nivo de productieketen te sluiten.
Benut de Betuweroute waar mogelijk (gezien ontwikkelingen elders).
De mogelijkheden voor duurzame energieopwekking geïntegreerd in het bouwwerk van de Betuweroute liggen voornamelijk in het aansluiten van zonnepanelen op de bovenleiding van de Betuweroute. De zonnepanelen kunnen
mogelijk aangebracht worden op de bestaande geluidwerende voorziening en/
of in de beschikbare ruimte in de infrabundel met de A15. Gedacht kan worden
aan de verbijzondering van de bestaande grondlichamen die verspreid langs het
tracé liggen.
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Differentiatie transportassen
Verbijzondering van de A15 route.
Knooppunt Deil , integratie van wind-,
zonne Park & Charge.
18 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Benut de A15 door het optimaliseren van het ruimtegebruik en aansluiting met het lokaal initiatief.
Het optimaliseren van het ruimtegebruik en de aansluiting met lokaal initiatief
kan met name gevonden worden in de fysieke ruimte in de bermen die in de
infrabundel van weg en Betuwe spoor te vinden is en in de nabijheid van het stedelijk gebied zoals bij Tiel waar geluidwerende voorzieningen een mogelijkheid bieden voor PV toepassing. Initiatieven in het landelijk gebied
op het gebied van duurzame energiebronnen waaronder biomassa kunnen
eventueel in een regionale keten verbonden worden met verzorgingsplaatsen
langs de snelweg.
Uitkomsten
Het team kwam uit op de volgende aanbeveling.
Hand in eigen boezem steken.
Het eigendom en beheer van de drie transportassen vallen onder verantwoordelijkheid van de overheid. In die zin kan de Rijksoverheid een rol van
betekenis spelen in de opgave van een gebiedsgerichte energietransitie door
generieke beleidsambities gebiedsgericht te vertalen en overheidsgrond
doelgericht in te zetten. Een mogelijke eerste aanzet, vertaling naar de drie
transportassen wordt hieronder beschreven.
Betuweroute als PV Lint.
Technisch gezien bestaat de mogelijkheid om 0,5 PJ per jaar op te wekken door
in dit deel van de corridor ongeveer 1 miljoen zonnepanelen te koppelen aan de
geluidwerende voorzieningen en/of beschikbare ruimte in de infrabundel met de
A15. De koppeling met de voedingspunten in Tiel en Zevenaar betekent dat er
geen dure kabels getrokken hoeven worden of dat alleen locaties in het stedelijk
gebied aantrekkelijk en haalbaar zouden zijn.
A15 als etalage van duurzame energiebronnen.
De A15 leent zich bij uitstek om ruimtelijke kwaliteit toe te voegen middels de toepassing van duurzame energiebronnen zoals windmolens, zonnepanelen en
biomassa1.Voorgesteld wordt om hiervoor een voorbeelden- of inspiratieboek
op te stellen voor de gehele A15 route die ingezet kan worden voor gebieds-
specifieke toepassing waaronder voor het knooppunt Deil.
Naast knooppunten bieden wegbermen, verzorgingsplaatsen, kunstwerken de
mogelijkheid voor toepassing van duurzame energiebronnen. Het team is de
mening toebedeeld dat het toevoegen van windmolens en zonnepanelen over
het gehele tracé niet de oplossing en de kwaliteitsslag is. Eerder wordt gedacht
aan het accentueren van locaties langs de route in aansluiting met bestaande
initiatieven uit de omgeving. Waaronder de windmolens bij Deil .
Voor het knooppunt Deil zijn initiatieven in de maak voor een (klein) windpark.
Om kwaliteit aan de weg en zijn omgeving toe te voegen, verdient het om
meerdere opties te onderzoeken voor energietoepassingen in de knooppunten
in relatie met de omgeving. Gesteld wordt om niet alleen uit te gaan van windenergie en het ontwerp gebruik te maken van de combinatie van energiebronnen.
Een integrale kijk op de toepassing van duurzame energiebronnen biedt ook
kansen voor de verzorgingsplaatsen langs de snelweg. Juist deze locaties in de
corridor bieden aanknopingingspunten voor een functionele toepassing van
duurzame energiebronnen eventueel in combinatie met het ommeland.
Een mogelijk voorbeeldproject is ‘Park, Charge & Storage’ waar electrische
voertuigen worden opgeladen of lege accu’s ingeruild worden voor een volle
accu (gevoed door zonne- en/of windenergie of wellicht in de toekomst energieleverende planten).
1
19 |
Energieopwekking uit asfalt is op korte termijn niet haalbaar en is buiten beschouwing gelaten.
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Uitwerking Waal
20 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Voor de geconstateerde (rest- en veiligheids)ruimten in de infrabundel met de
Betuweroute wordt voorgesteld om biomassa productie (eventueel in combinatie met energieleverende gewassen) op haalbaarheid te onderzoeken. Dit kan door het optimaliseren van de ruimte in de bundel voor het oogsten van
biomassa van bijvoorbeeld olifantsgras, hennep, koolzaad en dergelijke of
innovatiever door de toepassing van energie uit levende planten (bijvoorbeeld
E-Plant) waarbij de brandstofcel in de plant energie haalt uit de natuurlijke
wisselwerking tussen levende plantenwortels en bodembacteriën en waar de
energie via elektroden beschikbaar wordt gesteld aan menselijk gebruik.
Accenten langs de Waal met focus op LBG.
Voorgesteld wordt om locatie specifieke accenten van duurzame energietoe-
passingen langs de Waal toe te passen in afstemming met het functionele grondgebruik. Gedacht wordt aan het aanbrengen van drie accenten;
‘de nijvere Waal’, ‘de getemde Waal’ en ‘de wilde Waal’. Het accent van de
nijvere Waal richt zich op de toepassing van wind en zonne-energie op de locaties met industrie en (natte) bedrijven. Gedacht wordt aan de verbijzondering,
integrale toepassing van energiebronnen op het toekomstige industrie-eiland
van Druten. De getemde Waal accentueert de toepassing en ontwikkeling van
duurzame energiebronnen (PV, WKO, waterkracht) in de stedelijke woon-
gebieden langs de Waal met als voorbeeldgebied het te ontwikkelen wooneiland
Veur Lent. De wilde Waal staat voor de dynamische rivier in de uiterwaarden
langs de Waal. Naast de ontwikkeling van natuur ligt hier de uitdaging om de
exploitatie van biomassa, groene grondstoffen voor duurzame energie en of
andere toepassing in biobased economy (economisch) mogelijk te maken en te
benutten voor de verduurzaming van de scheepvaart.
De mogelijke herbestemming van de locatie Electrabel en/of haven bij Nijmegen
biedt kansen voor bunkering van LBG en initiatieven rond biovergisting en biogas
in regio Rivierenland (Hellouw, AVRI ed) biedt kansen om de productieketen van
groengas in de corridor op gang te brengen en aan te wenden voor de verduurzaming van transport.
21 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Verbeelding
Rivierenland (agro)
Liemers (logistiek)
Nijmegen (health)
22 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Verduurzaming en nieuwe economische functies
in en nabij de corridor
Schaal van de knopen
Uitdaging
Er zijn verschillende bedrijfsterreinen gelegen langs de transportassen.
Niet alle bedrijventerreinen hebben de potentie om uit te groeien tot een logistieke hotspot waar verschillende verkeersmodaliteiten samenkomen en/of
waar duurzame energieopwekking op grote schaal mogelijk is. Welke rol kunnen
bestaande en nieuwe logistieke hotspots spelen als belangrijke knooppunten in
het transport en logistieke systeem bij de verduurzaming van de corridor?
Welke vorm en schaal van energietransitie past hierbij en welke ruimtelijke en
functionele meerwaarde hebben deze hotspots voor de corridor en de directe omgeving?
Uitgangspunten
Het team bestaat uit mensen van Regio Rivierenland, DLG, Stadsregio Arnhem
Nijmegen, gemeente Overbetuwe, H&S Adviseurs, oost NV, Liandon, KiEMt/
Arcadis, KiEMT/Vicoma en Royal HaskoningDHV. Het team hanteerde de
volgende uitgangspunten:
Van doorvoer naar duurzame toegevoegde waarde.
Het duurzaam toevoegen van waarde is de gedachte achter het ontwikkelen van
logistieke knooppunten, centra met verschillende vervoersmodaliteiten.
Verspreid in de Betuwe corridor worden drie kansrijke gebieden gezien waar
overslag van goederen gericht zal zijn op het duurzaam toevoegen van waarden.
Deze drie gebieden worden aangeduid als logisitieke hotspot Rivierenland,
Stadsregio en Liemers.
23 |
Differentiatie, accenten naar logistieke knooppunten: AGRO – HEALTH – TRANSPORT.
De kracht van de logistieke knooppunten bestaat uit de aanwezigheid van kwalitatief hoogwaardige bedrijven in de agrarische-, gezondheid- en transport-
sector. De regio rivierenland heeft met de agribusiness verenigd in de Greenport Betuwse Bloem een belangrijke troef in handen die zowel in staat is om
waarde toe te voegen als ook grondstoffen kan leveren aan de verduur-
zaming van transport en samenleving. Innovaties op het gebied van plant en
technologie (zoals E-Plant) kunnen in de toekomst betekenisvol zijn bij het toevoegen van waarde aan de regio. Dit geldt ook voor de Stadsregio waar met
name hoogwaardige dienstverlening geconcentreerd is en gezondheidszorg een
belangrijk accent is. In de Liemers, langs de A12 is met name de transport-
sector met enkele koplopers op het gebied van duurzaam transport en logistiek
een logische keuze om condities te scheppen voor verdere ontwikkeling.
Duurzaam energie aanbod volgt logistieke energie vraag.
De vraag naar duurzame energie dient de behoefte te volgen van de energievraag die voortkomt uit het profiel van de verschillende logistieke knooppunten. De energiebehoefte in de stadsregio zal van een andere orde zijn dan
de energiebehoefte in de regio Rivierenland. Daarnaast hebben deze beide
regio’s ook een andere mogelijkheid om te kunnen voorzien in een eigen
aandeel zelf opgewekte duurzame energie. Zo kan de Regio Rivierenland met
een groot potentieel aan biomassa groene grondstoffen omzetten naar hoogwaardige producten die toeleverend kunnen zijn in een duurzame energiehuishouding in de regio en daarbuiten.
In de verstedelijkte stadsregio ligt de integratie van duurzame energiebronnen
in gebouwen en infrastructuur meer voor de hand. De uitdaging is dan ook
om met de toevoeging van logistieke centra en vervoersystemen rekening te
houden met de toepassing van duurzame energiesystemen al dan niet gekoppeld met de directe omgeving.
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Differentiatie logistieke knopen
24 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Uitkomsten
Het team heeft de volgende aanbevelingen:
Differentiatie naar logistieke knopen met toegevoegde waarde.
De onderscheiden logistieke knooppunten regio Rivierenland, Stadsregio
Arnhem - Nijmegen en Liemers zijn onderling sterk verschillend van elkaar.
Zowel in identiteit als bedrijfseconomisch. De kunst is om de kwaliteiten, kansen
en kracht in deze knooppunten te richten op de verduurzaming van transport en
logistiek. Een eerste aanzet hiervoor is de verbijzondering naar AGRO, HEALTH
en TRANSPORT.
Voor de regio Rivierenland ligt de kracht in de energietransitie in de groene
open ruimte en in de AGRO. De agribusiness vertegenwoordigd door de Greenport Betuwse Bloem en plaatselijke ondernemers op het gebied van biogas en
mogelijk terreinbeherende organisaties zoals Waterschap Rivierenland, natuurbeschermende organisaties zoals SBB, Rijkswaterstaat en particuliere
landschaps- en natuurbeheerders kunnen samen voor transitie zorgen.
De bestuurlijke uitdaging in de corridor ligt onder andere in het gezamenlijk
willen rondzetten van een regionale LBG keten. Deze keten kan een belang-
rijke bijdrage leveren aan de verduurzaming van transport in de regio en de
scheepvaart. Door groene grondstoffen uit de regio aan te wenden voor LBG
productie kan er een een regionale en circulaire economie ontstaan. Door de ligging in de corridor kan de LBG keten op een hoger plan worden getild en
wordt de corridor aantrekkelijk voor (internationale) bedrijven die duurzaamheid hoog in het vaandel hebben staan of een bijdrage willen leveren aan het
toevoegen van waarde aan groene grondstoffen.
Initiatieven zoals een duurzaam distributie- en kenniscentrum voor de toekomst
en de bundeling van goederenstromen via een railterminal in verbinding met de
Betuweroute en de onderlinge koppeling van warmtenetten (AVR, ARN) in de
regio tot één robuust systeem voor elektriciteit en koeling maken hier onderdeel
van uit. Daarnaast zijn er de ideeën om via duurzame energie opwekking, waterstof en biogas de regio schoon en slimmer te maken.
In de Liemers langs de as van de A12 en op de grens met Duitsland ligt het
zwaartepunt van bedrijvigheid in de transport- en logistieke sector van in- en
export. Met de verlenging van de A15 en daarmee de verbinding met de A12 en
A18 zal het gebied met de woonkernen Westervoort, Duiven, Zevenaar, Didam,
‘s Heerenberg en Emmerich (D) zich verder kunnen ontwikkelen als
(internationaal) logistiek knooppunt. De aanwezigheid van het duurzame
bedrijventerrein Roelofshoeve, de AVR (afvalverwerking), Topell (energie), LNG
hub in Duiven en duurzame top ondernemers in transportsector zijn belang-
rijke elementen voor doorontwikkeling in samenwerking en afstemming met de
Stadsregio. Een verdere beeldvorming voor deze regio is nodig.
De Stadsregio Arnhem – Nijmegen wordt gekenmerkt door kennisintensieve
bedrijven in een verstedelijkt gebied. Gezondheidszorg, HEALTH is een belangrijk
dienstverleningsaccent in de regio. De Stadsregio heeft met zijn ligging in de
corridor tussen de haven van Rotterdam en het Ruhrgebied en met de modaliteiten van weg, water en spoor internationale potentie.
De opgave van duurzame energietransitie ligt in de kracht van de verbinding tussen de verschillende moda-liteiten en daarbij behorende voorzieningen die een
duurzaam binnenstedelijk en internationaal transport- en logistiek systeem bij
elkaar brengt.
25 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Verbeelding
26 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Verbinden van verduurzaming en energiewinning met
lokaal initiatief
Lokale schaal
Uitdaging
In het gebied zijn verschillende energie-initiatieven aan het ontstaan, individueel en collectief. Op welke wijze kunnen de initiatieven in de corridor op het
gebied van duurzame energie lokaal verbonden worden met de agrarische productie, agrologistiek, leisure en landschapsbeheer en landschapsherstel?
Welke ketens, netten zijn lokaal te sluiten en hebben de potentie om
opgeschaald te worden en onderscheidend te zijn voor de corridor?
Hoe kunnen deze lokale initiatieven een bijdrage leveren aan de gewenste
kwaliteit en herkenbaarheid van het gebied?
(Menselijk) maatwerk op kleine schaal.
In de keuze van de toepassing van de duurzame energiebron dient maatwerk
aan de orde te zijn. Menselijk maatwerk op kleine schaal lijkt in de regio rivierenland in de dorpen voor de hand te liggen. Uitgangspunt is dat de toepassing van
de duurzame energiebron passend is bij de maat en schaal van het landschap
(het agrarisch gebied, het stedelijk gebied of infrastructuur) en juist ook nieuwe
kwaliteiten kunnen toevoegen.
Uitgangspunten
Het team bestaat uit mensen van Dirk III, DLG, Royal HaskoningDHV, BW Ruimte
in projecten, gemeente Geldermalsen, Alliander, DNV Kema, EC 11 duurzaam en
de Radboud Universiteit. Het team hanteerde de volgende uitgangspunten:
Opnieuw ‘Gronden’, benutten regionale organisatiekracht.
In het ommeland van de Betuwe corridor zijn tal van lokale initiatieven gaande
op het gebied van duurzame energieopwekking gericht op het toevoegen van
economische en maatschappelijke waarde aan de regio. Deze initiatieven zijn
veelal lokaal, per dorp georganiseerd. Deze lokale initiatieven hebben potentie
om uit te groeien naar regionale organisatiekracht. Door deze organisatiekracht
uit te bouwen en opnieuw te ‘gronden’ , door uit te gaan van de principes van een
circulaire economie, kan dit collectief betekenis vol zijn voor de energietransitie
in de regio en mogelijk een back up voor de corridor.
‘Smart’ matrix lokaal – (internationaal) met back up.
Door lokaal , op de schaal van de dorpen de energiehuishouding onderling slim
te organiseren kan er een lokaal netwerk, ‘smart grid’ ontstaan dat uiteindelijk
gebruikt kan worden als backup of als batterijfunctie voor het grotere (inter)
nationale systeem.
27 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
‘MindMap’
lokaal netwerk
28 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Uitkomsten
Het team heeft de volgende aanbevelingen.
Op lokale schaal zijn verschillende initiatieven gaande. De opgave in de energietransitie is om deze initiatieven waar mogelijk en nodig te bundelen en
op te schalen tot een regionale kracht. Met deze regionale kracht kan er vanuit
het lokale initiatief een ‘langzaam’ en duurzaam energiesysteem ontstaan die
als back-up, batterij kan gaan dienen voor het ‘snel’ systeem.
Analoog aan de distributiecentra in de grote stedelijke netwerken worden voor
de regio rivierenland kleinschalig pakjes-hubs voorgesteld die eventueel gekoppeld kunnen worden aan Kultuurhuizen en/of laagdrempelige maatschappelijke
voorzieningen. Via carsharing of elektrische vervoermiddelen kan voor en na
transport naar de pakjes hub geregeld worden.
Daarnaast ligt de opgave in het anders kijken naar het gebied in termen van
waarde vermeerdering en coöperatieve samenwerking. Het team richt zich op
een circulaire economie waarin economische waarden zoals zorg, welzijn en
energie door het samen te delen collectief en coöperatief tot stand worden
gebracht. Ingezet wordt op anders verdienen door meervoudige waardecreatie
en verdienmodellen en daar vanuit een regionale en duurzame markt ontwikkelen en rechten aan ontlenen. De coöperatie Dirk III wil hierbij als creatief lab
fungeren.
Een belangrijke notitie vanuit deze groep is dat het uitbouwen van bestaande
initiatieven relatief snel resultaat kan op leveren en als vliegwiel kan dienen
voor méér.
De uitwerking laat middels een mindmap zien waar en met wie en met welke
duurzame energietoepassingen verbindingen worden gezocht om uit te kunnen groeien tot een collectief in combinatie met een samenhangend grid van
duurzame energiebronnen. Dit grid van energiebronnen is de basis voor het
‘langzame’, de back-up en mogelijk vangnet voor de ‘snelle jongens, de grootverbruikers’ in de regio.
Bij de toepassing van het lokale ‘langzame’ systeem wordt rekening gehouden
met de menselijk maat en de schaal van het landschap. De inzet van duurzame
energie bronnen dient zowel functioneel te zijn als ruimtelijke kwaliteit toe te
voegen aan het dorp, landgoed, boerenerf en infrastructuur. Lokaal maatwerk
is hierbij hèt uitgangspunt. Toepassing van duurzame energiebronnen zal in een
beschermd dorpsgezicht van Asperen anders zijn dan in een nieuwbouwwijk
rond Tiel.
Lokale duurzaamheidsinitiatieven als een windmolenpark bij het knooppunt
Deil, PV lint bij Tiel, LBG – biovergister Hellouw zijn projectinitiatieven die het
verdienen opgeschaald te worden naar een hoger plan en de regio kunnen helpen in de energietransitie en aansluiten en ondersteunend kunnen zijn bij de
gewenste ontwikkelingen in de verschillende logistieke knooppunten en daarmee in het geheel van de corridor.
29 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Aanzet kaartbeeld ruimtelijk perspectief
30 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
verbinden: een kaartbeeld
Beschouwen we de resultaten van het groepswerk tijdens het DTB-atelier, dan
bevat dit veel overeenkomstige elementen. De verhalen die zijn ontwikkeld lijken
goed in elkaar te passen: ze vertonen overeenkomsten, maar vullen elkaar ook
aan. De afzonderlijke puzzelstukjes maken het mogelijk de contouren te schetsen
van een samenhangend (ruimtelijk) ontwikkelingsbeeld van het DTB gebied. Dit
ontwikkelingsbeeld is hieronder beschreven. Het ruimtelijk ontwikkelingsbeeld
is een basis voor de routekaart DTB 2030. De hoofdlijnen van de ruimtelijke
ontwikkeling voor het gebied zijn in bijgaande kaart(en) geschetst.
De vier schaalniveaus uit het atelier komen in het ontwikkelingsbeeld terug.
Drie transportroutes emt internationaal, nationaal,
regionaal en lokaal belang
Het studiegebied wordt opgespannen door drie belangrijke routes voor internationaal tot lokaal transport en daarmee verknoopte, vooral ook economisch
belangrijke, activiteiten: de Betuweroute, de A 15 en de Waal. Deze vormen ook in de toekomst - de ruggengraat van de duurzame transportcorridor in de
Betuwe en ontwikkelen zich gedifferentieerd. Dit laatste op basis van bestaande
kwaliteiten en ontwikkelingspotenties. Op een aantal punten komen de routes
samen en zijn er mogelijkheden tot het uitbouwen of het nieuw ontwikkelen
van knooppunten op internationaal tot lokaal niveau. Het is zaak, waar mogelijk,
bij de verdere ontwikkeling van het DTB gebied beter op met name de internationale potenties van die routes en hun ontwikkeling in te spelen. Momenteel
gaan die activiteiten nog te vaak - ook letterlijk - aan het gebied voorbij.
Betuweroute
Het autonome en internationale karakter geldt het sterkst voor de Betuweroute,
de internationale goederenspoorverbinding tussen Rijnmond en Ruhr-gebied.
Het goed functioneren van die route is van (inter)nationaal belang, waarover
ook op dat schaalniveau besloten wordt. Ook in de toekomst zal de Betuweroute zich in belangrijke mate als een min of meer autonome grootheid in het
gebied manifesteren. In het gebied van de stadsregio ligt een potentie het stedelijk gebied aan te sluiten op het internationale railverkeer via een “coolport
shuttle”.
31 |
Rijksweg A15
De rijksweg A15 verzorgt een groot deel van het internationale transitoverkeer
per vrachtwagen door het DTB gebied. Daarnaast is de autosnelweg voor nationaal, regionaal en lokaal woon- en werkverkeer van groot belang. Op verschillende punten zijn er hubs en bestaat uitwisseling tussen verschillende modaliteiten en transportstromen. De verdere ontwikkeling dient zich te
richten op het verder uitbouwen van al die verschillende functies en ontwikkelingen. Zo zijn er locaties voor het uitbreiden van hubs: een grotere in de
stadsregio waarmee de verbinding met het internationale transport wordt versterkt. Ook is er ruimte voor verschillende kleine ‘pakjeshubs’ verspreid door
het gebied. Het probleemloos functioneren van de verschillende transport-
stromen maakt optimalisatie of aanpassing van de snelweginfrastructuur op
termijn wellicht noodzakelijk. Bijvoorbeeld om die stromen goed langs elkaar
heen te geleiden. Nu hindert het lokale verkeer op de snelweg vaak de doorstroming van het transitoverkeer.
De Waal
De Waal is de belangrijkste scheepvaart route; ook op Europees niveau.
Daarnaast is de rivier in allerlei opzichten - ruimtelijk, economisch, cultureel,
ecologisch - zeer sterk verknoopt met de regio en de afzonderlijke gemeenschappen in het gebied. Juist langs deze route zullen internationale tot en met
lokale ontwikkelingen ook in de toekomst nauw met elkaar verbonden zijn.
Verder uitbouwen van de mogelijkheden voor scheepvaart (milieuvriendelijk)
voor regionale transportstromen kan leiden tot het revitaliseren van rivier-
gebonden (overslag- en overstap) bedrijventerreinen. Het op peil houden van
de bevaarbaarheid van de Waal is een aandachtspunt voor de scheepvaart van
de toekomst. De klimaatverandering leidt tot warmere zomers, met lagere rivierafvoeren. Het vervangen van de rivierkribben door langsdammen - waarmee momenteel geëxperimenteerd wordt - biedt in dat opzicht wellicht ook
een uitkomst.
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
DUURZAME TRANSPORT CORRIDOR BETUWE ‘your sustainable link to Europe’
pot rivierenland
c hots
i
t
s
i
log
AGRIFICATIE
logi
stic
ho
tsp
ot
en
ers
m
lie
landelijk
logistic hotsp
ot re
gio
nij
me
g
stedelijk
DIENSTEN
INGREDIENTEN RUIMTELIJK PERSPECTIEF
Integraal aandachtsgebied
Regionale biomassa, LBG productieketens
Energie backup; SmartGrid
lokale batterij duurzame energieopwekking tbv hoofdnet
Etalage Duurzame Energie opwekking (infrabundel Betuwelijn-A15)
Transitie knopen Energie en Logistiek
Duurzame Waal: corridor groengas, biomassa en waterkracht
Logistieke hotspots/
aandachtsgebieden
AANVULLENDE PROJECTEN
32 |
Coolport Shuttle
Koppeling warmtenet
Stadsregio Arnhem - Nijmegen
Park Lingezegen: buffer+biomassa
Pakjeshubs
Tussenruimte Betuwelijn-A15=energie etalage
Zonnedaken
Wilde Waal: biogas+waterkracht
Energiepark (AVRI/ Medel)
Bio hotspot Haaften - Geldermalsen, biogascorridor
Windpark Deil
Delivery hub SRAN
Drutense Waarden: industrie eiland
Electrabel+ Zon, Wind en Kennis
Trolleylijn: bus en vracht(wagen)
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Slimme Deal: stimulering fietsverkeer
in combinatie met personen en goederen
Park&Charge
Distributiecentrum van de toekomst
(met gebruik van zwaartekracht)
Duurzame energie en besparing
Voor de toekomstige energievoorziening in het gebied bevat het ontwikkelingsbeeld de volgende hoofdlijnen:
•
Benut de potenties van biomassa, wind en zon;
•
Zet in op besparing;
•
Zorg voor strategische koppeling van hoofdnetwerk en het lokale
net (“smart grid”);
•
Benut waterkracht van de Waal.
Biomassa
Het grootste deel van het DTB-gebied wordt door en voor de landbouw gebruikt, geënt op de onderliggende fysieke structuur van (voormalige) kom-
gronden (melkveehouderij en bosbouw) en stroomruggen (fruit- en groententeelt). Deze agrarische identiteit leent zich bij uitstek voor door-ontwikkeling
richting de teelt van biomassa als alternatieve energiebron in een groot deel van
het (landelijk) gebied in en om de DTB-corridor. Naast het opzetten van regionale productieketens voor LBG (“liquid biogas”) gaat het ook om de distributie
daarvan goed te organiseren. Op kleine schaal bestaan hier al initiatieven (Haaften-Geldermalsen). Het waterschap Rivierenland heeft een grote
hoeveelheid biomassa uit het onderhoud van zijn watersystemen en is geïnteresseerd in de opwekking van bio-energie. Het is van belang na te gaan in
hoeverre dergelijke initiatieven ook elders toepasbaar zijn en / of op grotere
schaal ingezet kunnen worden. Met kennis uit het naburige WUR / Food Valley
kan hiermee wellicht een ontwikkeling op gang komen van een veel bredere
“bio-based economy” die verder gaat dan de teelt van biomassa voor de energievoorziening (agrificatie, groene zonnecellen, et cetera).
Wind en zon
De relatief grote openruimten in het gebied maken het geschikt voor de verdere
uitbouw van energieopwekking met wind en zon. Voor een deel gebeurt dit
al en gaat het om het uitbreiden van die initiatieven (meer windmolens langs
de A15; uitbreiding aantal en areaal zonnedaken). Onderdeel van het ontwikkelingsbeeld is het benutten van de ruimte tussen Betuweroute en A15 als
“etalage” voor duurzame energie opwekking. Tijdens het atelier zijn daarvoor
verschillende opties aangedragen.
33 |
Besparing
De combinatie van besparing en innovatie levert een belangrijke bijdrage aan
de energietransitie: de internationale groep heeft hiervoor becijferd dat slim besparen, innoveren en benutten van duurzame bronnen in de stadsregio
Arnhem-Nijmegen 11 PJ kan opleveren. Bij het besparen hoort ook het overschakelen op meer duurzame vormen van transport: meer (goederen)vervoer
via scheepvaart of via elektrische tractie. Bij de doorontwikkeling van bestaande of bij de aanleg van nieuwe logistieke knooppunten wordt ingezet op
het maximaal benutten van duurzame energiebronnen en modaliteiten.
“Smart-grids”
In een groot deel van het gebied zijn lokale initiatieven voor het opwekken van
duurzame energie. Die initiatieven worden ondersteund en verder uitgebouwd.
Tijdens het atelier zijn verschillende van die initiatieven (o.a. 11Duurzaam in
Geldermalse) aan aan de orde gekomen en zijn nieuwe opties genoemd (o.a.
energiecoöperatie i.o. in Kerk Avezaath) . Van groot strategisch belang is om die
verschillende initiatieven met elkaar en met het hoofdnet te verknopen tot een
“smart-grid”. Pieken in de (lokale) energieopwekking kunnen daarmee aan het
hoofdsysteem geleverd worden; of vanuit het hoofdsysteem juist lokaal worden
“opgeslagen”. Bij uitval van het hoofdsysteem vormen de lokale een back-up
systeem; of bij uitval van één van de lokale stelsels kan men terugvallen op dat
van de buren.
Kracht van de Waal
De Waal kan een belangrijke functie vervullen in de energietransitie van het
DTB-gebied. Allereerst is het een belangrijke transportcorridor waarmee relatief milieuvriendelijk - biomassa kan worden aangevoerd dan wel biogas
kan worden getransporteerd.
De uiterwaarden langs de rivier zijn zeer vruchtbare gebieden die zich ook
lenen voor de productie van biomassa (wat overigens goed afgestemd dient te
worden met mogelijkheden voor het afvoeren van water bij hoge rivierstanden). Tenslotte kan ook de kracht van het water zelf worden ingezet. Er is een initiatief (nabij Fort Sint Andries) om het verschil in waterniveaus tussen Waal (hoger) en Maas (lager) te benutten voor een waterkrachtcentrale. Er
kunnen ook nieuwe experimenten worden opgezet om de enorme kracht van
het water te benutten.
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
DUURZAME TRANSPORT CORRIDOR BETUWE ‘your sustainable link to Eur
landelijk
ivierenland
r
t
o
p
s
t
c ho
i
t
s
i
log
AGRIFICATIE
NGREDIENTEN RUIMTELIJK PERSPECTIEF
Deelgebied WEST
34 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Twee aandachtsgebieden voor ontwikkeling
en uitwerking
In het ontwikkelingsbeeld dat hierboven is geschetst, tekenen zich vervolgens
twee deelgebieden af waarin nieuwe ontwikkelingen - maar met in beide gevallen een eigen signatuur - samenkomen:
• De zone rond het knooppunt van Betuwe Route, A15, Waal enerzijds en
A2 en Amsterdam-Rijnkanaal anderzijds;
• De zone van de stadsregio Arnhem-Nijmegen.
Het verdient aanbeveling het ontwikkelingsbeeld verdere ruimtelijk, functioneel
en energetisch uit te werken aan de hand van nader (ontwerpend) onderzoek van
deze twee deelgebieden. Als eerste aanzet daartoe zijn de twee deelgebieden
hieronder kort gekarakteriseerd.
Deelgebied “west”: landelijk, agrificatie
Karakter
Het gaat hier om een relatief dun bevolkt gebied met een sterk ruraal karakter.
Daarbinnen floreren lokale gemeenschappen hetgeen tot uiting komt in initiatieven op sociaal-cultureel en economisch vlak. Naast logistiek en transport is de
agribusiness sterk vertegenwoordigd. Het landschap is “groen” en relatief open.
Sinds de “streekverbeteringsprojecten” uit de wederopbouwperiode, is er een
fijnmazig infrastructuurnetwerk, dat op verschillende punten op het hoofd-
systeem aantakt.
35 |
Perspectief
De potenties van het gebied liggen besloten in de eigenschappen die hiervoor
zijn aangegeven: het gebied biedt ruimte en volop aanknopingspunten (economisch, sociaal-cultureel) om in te zetten op verder gaande agrificatie. Op die wijze kan vanuit het streekeigen, agrarische karakter een ontwikkeling
naar de bio-based ontwikkeling ingezet worden. Daarbij past de productie, verwerking en distributie van groende grondstoffen voor de energietransitie.
Het gebied heeft de mogelijkheden uit te groeien tot het “experimenteer gebied
op praktijkschaal” van de kennis die in Food Valley (WUR) op dit gebied wordt
uitgevonden.
Deze koers geeft ook richting aan de verdere ontwikkeling van transport en
logistiek. Het gaat hier om het uitbouwen en optimaliseren van het agrologistieke transportsysteem, waarbij vooral de verbindingen met de Waal en de
A15 van belang zijn.
Nadere aandacht zal moeten worden besteed aan de uitwerking van dit “groene,
bio-based productie landschap”. Dat geldt voor de bijdrage aan de energie
transitie, maar ook voor werkgelegenheid en het versterken van de ruimtelijke
kwaliteit. Nader ontwerpend onderzoek is hier op zijn plaats.
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
tainable link to Europe’
en
logi
stic
ho
tsp
ot
ers
m
lie
logistic hotsp
ot re
gio
nij
me
g
stedelijk
DIENSTEN
Deelgebied OOST
36 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Deelgebied “oost”: stedelijk, diensten
Karakter
Het gebied van de stadsregio Arnhem-Nijmegen is sterk verstedelijkt en dicht
bevolkt. Er is een fijn vertakt vervoerssysteem, waarin verschillende netwerken
van snel tot langzaam verkeer met elkaar verbonden zijn. De ontwikkelingen die
zich hier afspelen zijn hoog dynamisch en kapitaalsintensief. De druk op de open
ruimte is groot. Tegelijkertijd is dat de groene omgeving waar de stedelijke bevolking voor een belangrijk deel op aangewezen is voor recreatie. Het gaat om
bijzondere landschappen (Veluwe zoom, Rijk van Nijmegen, Park Lingezegen)
met toeristisch potentieel. De economische ontwikkeling van het gebied is kapitaal- en kennisintensief, gericht op de dienstensector, met bijzondere aspecten (energie, onderwijs).
Perspectief
Het gebied van de Stadsregio Arnhem – Nijmegen heeft als enige knooppunt in
het studiegebied de potentie in zich om in te spelen op en bij te dragen aan de
internationale ontwikkelingen van de DTB-corridor. Dat heeft te maken met de
ligging van het gebied ongeveer halverwege de Rijnmond en het Ruhr-gebied,
met het intensieve vervoersnetwerk met de multi-modale knooppunten, met
de concentratie van mensen en kennis en met de uitgesproken landschappelijke
kwaliteiten. Het grote nationale en internationale belang van het gebied vraagt
hier – naast lokale initiatieven – vooral ook een intensieve rol van de verschillende overheden bij het op orde brengen en houden van (investeringen in) de
logistieke infrastructuur, de duurzame vervoersstromen en distributie en van de
duurzame energiehuishouding.
De energietransitie zal zich voornamelijk richten op besparing en innovaties voor
energieopwekking gekoppeld aan de bebouwde omgeving (aardwarmte).
Daarnaast is het stedelijke afval een belangrijke bron voor biomassa.
Het optimaliseren en verduurzamen van het vervoerssysteem en de knooppunten daarbinnen is een belangrijke uitdaging. De “coolport shuttle” is een belangrijke, aanvullende schakel voor overslag en (openbaar) vervoer.
De grootste uitdaging is om bestaande en nieuwe ontwikkelingen in het gebied
zorgvuldig ruimtelijk vorm te geven, opdat er een aantrekkelijk vestigings-, werken woonlandschap ontstaat dat recht doet aan de bestaande (ruimtelijke)
kwaliteiten van het gebied. Ook hier is nader (ontwerpend) onderzoek geboden.
37 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
ROUTE KAART DUURZAME TRANSPORT CORRIDOR BETUWE ‘your sustainable link to Europe’
A50
A27
Arnhem
IJssel
de
Lek
A2
jn
Culemborg
ri
Neder
A320
7
Tricht
Beesd
Deil
Asperen
Elst
Angeren
Dodewaard
Herveld
Tiel
Geldermalsen
Didam
Zevenaar
A12
Doornenburg
Druten
Bemmel
Beneden -Leeuwen
Oosterhout
N322
Heukelum
AVRI
A15/ E31
A325
aal
an
N32
Duiven
Huissen
Opheusden
Zetten
Medel
Ochten
Kerk
Avezaath
westervoort
sK
en
Buren
Leerdam
Kesteren
Kan
aal
Driel
Heteren
erd
nn
Pa
asWa
al
Randwijk
Lienden
Ma
Gendt
Beuningen
WAAL
Woudrichem
NL
Herwijnen
WAAL
A50
Haaften
D
Nijmegen
Sleeuwijk
Zaltbommel
N322
as
Ma
al
-Wa
KLEVE (D)
aal
K an
A73
A27
A2
PROJECTEN aanvullend korte termijn
Coolport Shuttle
Park Lingezegen:
E-buffer+biomassa
energie etalage;
infrabundel Betuwelijn-A15
Koppeling warmtenet
Stadsregio Arnhem - Nijmegen
Pakjeshubs
Energiepark (AVRI/ Medel)
Wilde Waal: biogas+waterkracht
Geldermalsen, biogascorridor
Bio hotspot Haaften,
Zonnedaken
Windpark Deil
ROUTE KAART DUURZAME TRANSPORT CORRIDOR BETUWE ‘your sustainable link to Europe’
A50
A27
IJssel
Arnhem
de
Lek
A2
jn
A320
Ma
Culemborg
Zetten
Geldermalsen
Angeren
Herveld
Tiel
Beneden -Leeuwen
Gendt
Oosterhout
Beuningen
A15/ E31
Woudrichem
WAAL
WAAL
Nijmegen
Herwijnen
Sleeuwijk
A50
Haaften
N322
Doornenburg
Bemmel
Druten
N322
Heukelum
A12
al
Deil
Asperen
na
Kerk
Avezaath
Tricht
Beesd
A325
Elst
Dodewaard
Ochten
Didam
Zevenaar
Ka
7
Duiven
Huissen
Opheusden
ns
aal
rde
N32
westervoort
ne
Kesteren
Kan
Buren
Leerdam
Driel
Heteren
Randwijk
n
Pa
asWa
al
ri
Neder
Lienden
NL
D
Zaltbommel
aal
as-W
Ma
KLEVE (D)
aal
Kan
A73
A27
A2
PROJECTEN aanvullend lange termijn
38 |
Delivery hub SRAN
Electrabel+ Zon, Wind en Kennis
Drutense Waarden: industrie eiland
Trolleylijn: bus en vracht(wagen)
Park&Charge
Distributiecentrum van de toekomst
(met gebruik van zwaartekracht
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Slimme Deal: stimulering fietsverkeer
in combinatie met personen en goederen
verwezenlijken via korte en
lange termijn projecten
De vier teams hebben naast de ruimtelijke verbeelding ook gekeken naar de verwezenlijking van de opgaven via korte termijn projecten (‘laaghangend fruit’) en
ideeën voor de lange termijn. Daarbij is steeds gekeken naar wat nodig is, wie
nodig is en wat het tijdspad is. De lijst met projecten en onderzoeksvragen is opgenomen in een bijlage. Verduurzaming en nieuwe economische functies in of nabij de corridor
Onderstaand zijn per team de projecten kort aangeduid.
Lange termijn:
• Railterminals om goederenstroom te bundelen
• Warmtenetten AVR, ARN verbinden en daardoor robuust
voor elektriciteit en koeling
• Distributiecentrum van de toekomst; meervoudig ruimtegebruik, zwaartekracht
• Electrabel campus; upgrading, transforming locatie Electrabel met kennisinstituten
DTB als onderscheidende boulevard tussen Rotterdam en Duisburg
Korte termijn: Coolport shuttle
Lange termijn: Delivery Hub
Een energieleverend infrastructuurlandschap op en langs de transportassen
Korte termijn:
• Deil Windpark + PV + zuid tangent Betuweroute (planvorming)
• Energie Industrie eiland (Drutensche Waarden)
• Doe mee® met overheidsgrond: Infrabundel als etalage, pilot biomassa
Lange termijn
• Park, Charge en Storage
• Pilot Biomassa
39 |
Korte termijn:
• LBG keten
• Groene parkeerplaats/verzorgingsplaats
Verbinden van verduurzaming en energiewinning met lokaal initiatief
Korte termijn:
• Inbrengen uitvoeringsplan/pilot in MIRT a la WaalWeelde+
• Collectieve zon op dak / zon zoekt dak
• Pakjeshub cq dorpshuis+distributiepunt (Haaften)
Lange termijn:
• Bio LNG keten
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
40 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Beschouwingen
Reflectie
“Wees concreet en inspirerend. Maak de route naar de toekomst zichtbaar door
inspirerende voorbeelden.” Die uitdaging is door Annette Augustijn – voormalig
programmadirecteur duurzaamheid van Rijkswaterstaat neergelegd bij de start
van het atelier. “De Europese Unie en de Rijksoverheid erkennen het belang van
de corridor van Rotterdam naar het Ruhrgebied en verder Europa in. De Betuwe
is daarvan een logisch onderdeel, doe er je voordeel mee.” De opbrengsten van
het atelier zijn 1½ dag later gepresenteerd aan een panel van deskundigen met
verschillende invalshoeken. Te weten: Pieter Tordoir (hoogleraar regionale economie), Ad de Bont (stedenbouwkundige van de TUe), Marjolein van de
Zandschulp (sectorhoofd Stadsregio Arnhem Nijmegen), Allex Mellema (Ondernemend Nederland) en Ab van Marlen (Ministerie I&M). We vatten de
discussie puntsgewijs samen. Wat spreekt aan in de opbrengsten van het atelier
en wat juist niet? Is de route concreet en inspirerend?
•
•
•
•
•
Reflectie door panel
Marjolein van de Zandschulp (Stadsregio Arnhem Nijmegen)
• Het spreekt aan dat de opgave van het Rivierenland in de volle breedte is
bekeken. Het is een samenhangend verhaal. En het sluit aan op de agenda van de stadsregio.
• Goed dat ook op alle niveaus is gekeken. Het is namelijk erg belangrijk dat
het ook past bij de bewoners.
• En nu ook graag nog convergeren naar acties, bijvoorbeeld LNG.
Pieter Tordoir
(hoogleraar Economische Geografie en Planologie, Universiteit van Amsterdam)
• Hoe kunnen internationale assen bijdragen aan regionale ontwikkeling? Dat
is een klassieke en vaker gestelde vraag. En een moeilijke vraag die voor verschillende corridors in Noordwest-Europa gesteld is.
• Schiphol is een goed voorbeeld van een hub met corridors waarlangs zich
specifieke bedrijvigheid heeft ontwikkeld en daarmee heeft bijgedragen aan
de kracht van de regio.
41 |
•
Energie en logistiek trekken zich weinig aan van een gebied. Is een heel ander schaalniveau. Hoe krijg je ze dan toch gekoppeld aan de Betuwe? Zeker omdat energie en logistiek gebaat zijn bij snel en efficiënt en dus liever
niet willen stoppen.
We willen een duurzaam (energie)netwerk. Omdat het een internationaal
netwerk betreft, moet de verduurzaming ook internationaal opgepakt worden. Hiervoor is een revolutie in de transportsector nodig.
Kansen zijn er op plekken waar meerdere zaken kunnen worden gekoppeld.
De hotspots met koppelingen én synergie.
Is een hub kansrijk? Rotterdam zoekt naar mogelijkheden haar activiteiten
meer naar het binnenland te verschuiven vanwege ruimtegebrek. Dat is dus al een kans.
Alle initiatieven moeten aanhaken op de regisseurs van de netwerken. En die zitten soms in de regio zelf, maar vaak ook elders. De ontwikkeling van
het rivierenland moet in verbinding worden gebracht met die van de Rotterdamse haveninfrastructuur én van het Duitse achterland.
De agrosector en energietechnologie komen bij elkaar en de combinatie
wordt steeds belangrijker (biobased economy, opslag energie en peak-
shifting!): kans voor de Betuwe!
Ad de Bont (stedenbouwkundige bij Urhahn Urban Design)
• Denk in systemen en verbind de schalen
• Zorg voor waardetoevoeging op de vlakken van duurzaamheid, energie en
ruimtelijke kwaliteit.
• Het gepresenteerde ontwerp komt er in het geheel nog bekaaid vanaf.
• Bedenk dat de Betuwe van oorsprong een productief landschap is. Nu staan we dus voor de 2.0 versie van dit productieve landschap.
Hoe ziet dat er straks uit?
• Identiteit ontleen je ook aan een nieuw landschap. Dus toevoegen mag; ga uit van wat er ook is.
• Denk ook aan retourvrachten! Vervoer is niet alleen van Rotterdam naar het
achterland/Duitsland, maar ook terug.
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Alex Mellema (adviseur bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
• Het gaat er om het regionale energieaanbod te vergroten. De bakfiets naast de sneltrein is een mooie verbeelding van langzaam en lokaal naast snel en internationaal.
• Besef: ondernemende mensen maken de boulevard. Haal ze erbij! Kijk wat je
lokaal al kan doen.
Voor succesvolle transities is nodig: echte ondernemers, kennis uitwisseling,
een duidelijke routekaart, voldoende middelen, een afzetmarkt en bestuurlijke legitimiteit. Het lijkt er op dat aan verschillende voorwaarden
voldaan wordt in de Betuwe.
• Moet je naast de agrosector en particulier initiatief ook grote ondernemers
betrekken? De grootste innovatiekracht zit bij het MKB.
• LBG is heel goed om mee te starten, maar of we het ermee redden is nog
maar de vraag.
• Zoek samenwerking met andere hotspots, ook in Duitsland.
Ab van Marlen (ministerie van IenM)
• Timing is goed, gezien de internationale afspraken. O.a. over de infrastructuur
voor alternatieve brandstof (duurzame brandstoffenmix). Haak aan op deze
afspraken.
• Er is momenteel studie lopende naar de complete corridor van Rotterdam via
Oost- en Zuid-Nederland naar Duitsland. Daar past de DTB goed in.
• Verder veel complimenten voor de mooie oogst: een MIRT-verkenning in
twee dagen!
• Zoek een internationale coalitie, zeer gunstig voor het vinden van fondsen
(cleanpower-directive) en dan sta je sterker.
• Zoek momentum, organiseer de bedrijven op regionale schaal. Waarbij het
opvalt dat op vele vlakken het moment ‘nu’ is, ook bestuurlijk. Maak er gebruik van.
42 |
Tips van het Panel: hoe krijgen we de ambitieverklaring en de routekaart van het papier?
• Zoek de CEO’s en andere beslissers op. Als zij zich verbinden met het verhaal
ontstaat massa. Zoek daarnaast de ondernemers met lef en de koplopers in vernieuwing.
• Zorg dat spelers elkaar vinden en blijven vinden (netwerkorganisatie). Wie is de regisseur van dit netwerk? Zoek een boegbeeld. Veranker via de majeure opgaven in de omgevingsvisie
• Met een icoonproject maak je je ambitie zichtbaar wat erg helpt in het aantrekken van geld en talent.
• Er is behoefte aan een inland terminal in dit deel van ons land: gebruik het momentum! Er is daarbij behoefte aan het kunnen schakelen tussen modaliteiten. Combineer kansen en maak ze duurzaam.
• Laat zien! Dat heeft grote verleidingskracht.
• Begin bottom-up en organisch, sluit aan bij initiatieven die al lopen en schaal ze
op.
Afsluiting
Ter afsluiting wordt Jeffrey Thun (hoogleraar uit Michigan) gevraagd hoe hij deze
dagen heeft ervaren als speciale gast van het atelier en wat zijn advies aan de regio is.
Jeffrey meent dat de DTB-opgave een hele nieuwe manier van werken vraagt: op drie
aandachtsgebieden (duurzaamheid, economie en landschap) en op 3 verschillende
schaalniveaus (internationaal, regionaal en lokaal). De kunst is het gebied zodanig in
beweging krijgen dat het helling-op fietsen wordt: de combinatie maakt dat de lijn
stijgt. Thun is onder de indruk van de het Nederlandse denken in deze termen en de
inspiratie die van dit type ontwerpen onderzoek uit gaat.
Denk groot, besluit hij.
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
BIJLAGEN
43 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
PROJECTEN
DTB als onderscheidende boulevard tussen Rotterdam en Duisburg
Korte Termijn
Ter versteviging van de internationale positie.
Lange termijn
Coolport shuttle
Omvang: 4 hectare
Elementen:
• Regie op stromen
• Agro gerelateerd (passend binnen DNA)
• Link van haven Tiel naar Haven van Rotterdam (coolport)
• Corridorproject
• Synchromodaal; benutten van alle modaliteiten; weg, water, spoor
Delivery Hub
Omvang: 10 hectare
Elementen:
• Internetbestelling + gewone bestelling
• Ophalen particulier/thuisbezorging
• Personenvervoer + goederenvervoer
• Tussen stedelijke centra Arnhem en Nijmegen
• Centraal tussen alle grote infrabundels
• Open, gezamenlijke DC voor meerdere partijen
• DC XXL
Stakeholders:
• Wayz, Fruitmasters, Van Bon Coldstores, andere Agroproducenten
• CTU (Theo Pouw), LogisYeke
• Hotspot Rivierenland, Provincie
Termijn: 1 jaar
Werkgelegenheid: 50 arbeidsplaatsen direct, 150 indirect
Advies: morgen starten
Stakeholders:
• Ontwikkelaars (Prologis, Goodman)
• Transport (DHL, TNT, CEVA)
• Winkelketens (AH.nl, HEMA.nl, Wehkamp, bol.com, Coolblue, etc.)
• Overheden (provincie, stadsregio Arnhem Nijmegen, gem. Arnhem, Nijmegen, Overbetuwe)
• Kleine innovatielabs (Binnenstadservice, Eco2city, Fietskoeriers)
• 3 Helix
Termijn: - 3-5 jaar
Werkgelegenheid: 500 arbeidsplaatsen direct, 1000 arbeidsplaatsen indirect
Advies: Open discussie met stakeholders en
een locatiestudie Duurzaamheid Bundeling transportstromen
44 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Energieleverend infrastructuurlandschap
op en langs de transportassen
Korte termijn
• Deil Windpark + PV + zuid tangent Betuweroute (planvorming)
• Energie Industrie eiland (Drutensche Waarden)
• Doe mee® met overheidsgrond: Infrabundel als etalage, pilot biomassa
Lange termijn
Park, Charge en Storage
Pilot Biomassa
Stakeholders (wie):
• Wegbeheerder (RWS)
• Fastnet, Nederlandse Waterstof Vereniging
• Air Liquid, Hydrogenics
• Verladers, DHL, Amazone
• UPS, AutoLease Nederland
• Verguningverleners
• Higear
• Waterstofstad Arnhem
Wie:
• Grondeigenaren: RWS, ProRail, Keyrail, Domeinen/RVOB, SBB, Vitens,
Particulieren, Waterschappen,
• Exploitanten: Pantanova, Carbon2Neutral, BKC
• Financiers: Banken, Beheerders, Provincie… RVO…
Wat:
• Marktonderzoek
• Verzorgingsplaatsen detecteren
• Logistieke keten identificeren
• Techniek oplaadmogelijkheden
• Aanbieders zoeken (Renault Twinky)
• Snellaadpunten gebruiken voor uitbouw, groeimodel, groeistrategie
45 |
Wat:
• Scan draagvlak bij overheden en markt voor samenwerking en gezamenlijke uitrol
• Inventariseren speelruimte op basis van eigendom, wet-regelgeving, bestaande afspraken
• Onderzoek naar sluitende BC, keten
• Onderzoek biomassa mogelijkheden, (oogst) technieken en afnemers
• Onderzoek ambities en belangen van eigenaren
• Verwerkingsmogelijkheden in de regio
• Oogst- en verwerkingstechnieken
• Contracten (huidig en nieuw)
• Beleidsscan (zicht, flora fauna, natuurcompensatie)
• Selecteren kans rijke pilot/gebieden (groeimodel)
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Verduurzaming en nieuwe economische functies in of nabij de corridor
Korte termijn
LBG keten
Distributiecentrum van de toekomst
Wat:
• Aanbod en vraag stimuleren van Liquified Natural Gas en transitie op gang brengen richting LBG
Hoe:
• Realisatie (markt) van LNG/LBG vulpunten langs de A15 bij Geldermalsen en Tiel
• Stimuleringsregeling voor regionale transportbedrijven
• Lokale productie van biogas via vervloeiingsinstallatie omzetten in Liquified Bio Gas bij Hellouw
(Neerijnen)
Wie:
• RegioRivierenland
• Transportsector
• Logistieke Hotspot Rivierenland
• Betuwse Bloem
• Biovergisting Hellouw
• Regio gemeenten
• Industrieschap Medel
• RWS
Wat:
• Slimme omgeving, gebouw, icoon, landmark
• Gebruik hoogte gebouw voor energiezuinige opslag
• Duurzaam gebouwd en beheerd
• Voor selecte goederen met specifieke functionaliteit
Hoe:
• Locatie, centraal
• Initiatiefnemer
• Sluitende business case
• Provincie als aanjager
• Prijsvraag
Wie:
• Commerciële ondernemingen
• Kennisinstellingen voor innovaties leveringensysteem
• Warehouse bouwer
• Marketing
Welke middelen:
• Investeerders, Oost NV
• Regio Rivierenland, regiocontract
• TenT
• Interreg V/Va
• SDE
Welke middelen:
• Aanjaaggelden voor ontwikkeling business case
• Personele inzet/faciliteren
• Locatie, regelgeving
Lange termijn
• Railterminals om goederenstroom te bundelen
• Warmtenetten AVR, ARN verbinden en daardoor robuust voor elektriciteit en koeling
• Distributiecentrum van de toekomst; meervoudig ruimtegebruik, zwaartekracht
• Electrabel campus; upgrading, transforming locatie Electrabel met kennisinstituten
46 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Verbinden van verduurzaming en energiewinning met lokaal initiatief
Korte termijn
Lange termijn
Inbrengen uitvoeringsplan/pilot in MIRT a la WaalWeelde+
Bio LNG keten
• Wie: DTB Partners en samenwerkende energiecoöperaties
• Wanneer: voor de zomer
• Trekkers: Waterrijk & Dirk III
Wat:
• Biogas keten > verduurzamen transport >biogas, LBG voor scheepvaart en vrachtverkeer
• Biogas, steenfabriek en net. Biogas uit landbouwafval en bermmaaisel
• Groengas Nederland
Collectieve zon op dak / zon zoekt dak
Wie:
• 11 duurzaam
• EC Haaften
• Kerk Avezaath
• Nijmegen
• Rijn&IJssel/Overbetuwe (allen i.o)
• SRAN
Hoe:
• Productie > Hellouw-vergisting-vervloeiing (gas koelen naar vloeibaar
• Distributie en afname>vulpunten A15> Geldermalsen, Medel
• Stimuleren vraag, vrachtwagens op LBG, logistieke keten zo kort mogelijk
• Match vulpunt en afnemers
Wanneer: 2014
Pakjeshub cq dorpshuis+distributiepunt (Haaften)
Wie:
• Leveranciers: rundveehouders, fruittelers, waterschap, terreinbeheerders,
• Producent: vergister hellouw, lokaal energiebedrijf,
• Exploitant: markt, LBG,vulpunt
• Gemeenten en provincie: vergunning verlening, ruimtelijke ordening
• Rijk> RVO kennis, subsidies
• Transportbedrijven > rijden op LBG
• Netbeheerder
Waarmee / middelen:
• Investeerders (privaat particulier, Oost NV
• SDE, stimulering regionale provincie
• Kennis; specialisten, bouwteam/consortium/beheerteam, ruimte in
regelgeving.
47 |
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Onderzoeksvragen
In de tabel hieronder zijn een aantal onderzoeksvragen geformuleerd die in het
vervolgtraject aandacht en uitwerking verdienen (in een kennisspoor).
Methode
Metabolisme
Niche
Emergence
Synergie
Ontwerp
48 |
Hoe kun je op regionale schaal en op de lange termijn de
energietransitie vormgeven in relatie met lokale
initiatieven in een dynamische setting?
Hoe zien de stromen van goederen eruit tussen
productie en consumptie in de corridor?
Hoe differentieer en versterk je de regionale kenmerken/
kansen binnen een grootschalige
internationale corridor?
Hoe kun je actief bijdragen aan de energietransitie en de
kennis die hierbij wordt opgedaan tegelijkertijd
exporteren?
Voorbeeld: waterkracht Oostenrijk (synergie)
Wat is de toegevoegde waarde van het koppelen van
meerdere sectoren, zoals agri-business, logistiek en energie t.b.v. kennisinnovatie, economische kritische
massa en duurzaamheid (synergie)
Welke nieuwe ruimtelijke typologieën ontstaan door het
koppelen van functies en programma’s?
Hoe zijn de fysieke interventies (bv. distributie hub) in te
passen in het regionale landschap? (ontwerp)
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
DEELNEMERSLIJST
Team Internationaal:
DTB als onderscheidende boulevard tussen Rotterdam en Duisburg
Sven Stremke
WUR
Joost Roeterdink
Provincie Gelderland
Geoffrey Thun
University of Michigan
Dirk Oudes
Wing
Paolo Picchi
WUR
Stef Weijers
HAN
Marcel Michon
Buck
Siebe Boersma
TUD
Leo Gommans
TUD
Team Assen:
Infrastructuur als energieleverende bouwwerk
Mark Obbink
DLG
Teddy Buningh DLG
Jeroen Gelinck
Provincie Gelderland
Jan de Haan
Provincie Gelderland
Jasper Hugtenburg
H+N+S
Bram Veenhuizen
HAN
Jillis Raadschelders
DNV Kema
Patrick Witte
UU
Jur Erbrink
Liandon
Nils Leemans
Rijkswaterstaat
Pieter Boukema
Rijkswaterstaat
Team Knopen:
Verduurzaming en nieuwe economische functies in en nabij de corridor
Annemieke Spit
Regio Rivierenland
Bas de Jong
Regio Rivierenland
René Idema
RoyalHaskoningDHV
Bianca de Vlieger
DLG
Erik Lubberding
Stadsregio AN
Stefan Tempelman
Gemeente Overbetuwe
Peter Smaal
H&S adviseurs
Matthijs Zwart
Oost NV
Leo Brummelkamp
Liandon
Annemarie Spierings
Kiemt/Arcadis
Renny Giling
Kiemt/Vicoma
49 |
Team Lokaal:
Verbinding van verduurzaming en energiewinning aan lokaal initiatief
Dennis van Kerkhoven
Dirk III
Wim Wink
Dirk III
Maurice Wenker
DLG
Renée Zijlstra
RHDV
Bert Wolters
BW Ruimte in projecten
Rolf van Os
Gemeente Geldermalsen
Yvonne Boerakker
DNV Kema
Gerlach Velthoven
EC 11 duurzaam
Peter van Luttervelt
Dirk III
Bram Sieben
Alliander
Thea van Kemenade
Radboud Universiteit
Panel
Pieter Tordoir
Ad de Bont
Alex Mellema
Ab van Marlen
Marjolein van de Zandschulp
Hoogleraar Economische Geografie en Planologie, UvA VU Amsterdam
lector TUe / stedenbouwkundige bij Urhahn Urban Design
RVO
Ministerie van IenM
Stadsregio Arnhem Nijmegen
Sprekers
Annette Augustein
Marcel Michon
Pieter van de Ploeg
Rijkswaterstaat
Buck Consultants
Alliander
Overige deelnemers
Zuhal Gul
Julia Sondermeijer
Daan van Kerkhof
Ministerie van IenM
Rijkswaterstaat
Provincie Gelderland
Organisatie
Michaël van Buuren, Pieter van Ree, Mark Obbink, Renée Zijlstra, DLG
RoyalHaskoningDHV
DLG
RoyalHaskoningDHV
Ondersteuning
Boudewijn Krijger,
Toine Tunissen, Sneltekenaar
DLG, GIS
DLG, verslag
Geert Gratema
De Duurzame Transportcorridor Betuwe verbindt ~ Opbrengst Ontwerpatelier april 2014
Ateliermeester
Dagvoorzitter
Duurzame Transportcorridor Betuwe
COLOFON
Gezamenlijke ambitieverklaring en Actieprogramma
Dit is een co-productie van RoyalHaskoningDHV en Dienst Landelijk Gebied (DLG)
in opdracht van Jeroen Gelinck, Platform Duurzame Transportcorridor Betuwe
Redactie: Beeldmateriaal:
Ilustraties:
Mark Obbink, Michaël van Buuren (DLG)
Renée Zijlstra, Pieter van Ree (RoyalHaskoningDHV)
DLG
AMSTERDAMGeert Gratama
RIJNKANAAL
Arnhem, juli 2014
ARNHEM
BETUWEROUTE
PANNERDENSCH
KANAAL
TIEL
WAAL
A15
ROTTERDAM
MAAS-WAAL
KANAAL
NIJMEGEN
EMMERICH
RUHRGEBIED

Download Report