Slim net moet goedkoper worden Een slim elektriciteitsnet kost tot nu toe nog teveel geld om het grootschalig uit te rollen. Om dit op te lossen zijn goedkopere componenten nodig en meer samenwerking van netbeheerders, leveranciers en investeerders. Maar bovenal moet beter worden ingespeeld op de flexibele vraag van de klant. Tekst: Norbert Cuiper www.ensoc.nl 35 N ederlandse netbeheerders staan klaar om slimme elektriciteitsnetten op grotere schaal te testen. Maar voordat dit kan gebeuren moeten nog wel enkele hindernissen worden overwonnen. Dat vertelt Jacqueline Cramer, voormalig minister van VROM en Utrechts hoogleraar duurzaamheid en innovatie aan het begin van de tweede dag van het congres ‘Slimme Energie Infrastructuur’ in het Van der Valk hotel te Almere. Ze stipt enkele bottlenecks voor grootschalige toepassing van smart grids aan, zoals betaalbaarheid en verdeling van kosten en baten, technische onzekerheden, en de benodigde aanpassingen in de wet- en regelgeving. Volgens Cramer vormt de toekomstige capaciteit van het net nog een punt van zorg. Zal de capaciteit wel voldoende zijn? Als mogelijke oplossing oppert ze om komende jaren meer inzicht te verkrijgen in het gedrag van de klant of eindgebruiker. Big Brother Cramer verwijst naar ervaringen in het Amerikaanse Sacramento, waar activisten protesteren tegen de komst van smart grids, uit angst dat ze individueel worden gevolgd. ‘Dit is weliswaar een zeer kleine groep, maar ze verwoorden het sentiment van ‘Big Brother is watching you’.’ Dit sentiment komt niet tot uiting in de Nederlandse proeven, zoals in het Groningse Hoogkerk met het project Power Matching City. Hieruit zijn diverse lessen te leren, vertelt Cramer. ‘Eén onafhankelijke partij moet de coördinatie van 36 ensoc magazine voorjaar 2014 het project op zich nemen om zowel bewoners als bedrijven te trekken. Daarnaast moet een stuurgroep worden opgezet met de belangrijkste partijen die investeren in de ‘proeftuin’, een smart grid-project dat worden gesubsidieerd door de overheid. Ook het samen bepalen van een gezamenlijk hoofddoel moet ervoor zorgen dat partijen elkaar niet tegenwerken.’ HET IS BETER OM KLEINSCHALIG TE STARTEN MET INITIATIEVEN VANUIT BEWONERS Kleinschalig starten Het is verstandig om niet grootschalig te beginnen met smart grids; beter is om kleinschalig te starten met enkele initiatieven die vanuit bewoners worden opgezet. Dat blijkt uit ervaringen in het Rotterdamse Heijplaat en Amsterdam, zegt Cramer. ‘Wees transparant naar alle partijen, monitor de voortgang en de resultaten en besteedt voldoende aandacht aan de communicatie,’ aldus Cramer. Volgens haar heeft een slim elektriciteitsnet pas toegevoegde waarde als de klant de voordelen inziet, zoals de grotere flexibiliteit bij de Powermatcher, een software tool dat de pieken en dalen in het stroomverbruik uit kan smeren. Hierdoor kan het stroomnet volstaan met een lagere capaciteit, waardoor de netkosten beperkt blijven. Ook zullen de stroomprijzen op termijn hierdoor dalen. Cultuurverandering Netbeheerder Stedin ziet smart grids als een middel om sneller te reageren op storingen. Dat vertelt Marko Kuithof, manager netcoördinatie bij Stedin, in zijn presentatie over het ‘zelfherstellend net’. ‘We staat voor de uitdaging om het net flexibel te maken voor smart grids’, zegt Kruithof. Volgens hem houdt dit een cultuurverandering bij de netbeheerder: ‘In plaats van dat we denken wat goed is voor de klant, moet de klant de agenda bepalen. We mogen blij zijn dat we mee mogen doen.’ Stedin investeert 500 miljoen in de netten om de levering van gas en elektriciteit in de toekomst veilig te stellen. ‘Dat gaat niet alleen over energie, maar ook over klanttevredenheid. Bij een storing zijn klanten aan de goden overgeleverd. Dat willen we zoveel mogelijk voorkomen’, zegt Kruithof. ‘WE STAAN VOOR DE UITDAGING OM HET NET FLEXIBEL TE MAKEN’ Leveringszekerheid De gemiddelde storing bij Stedin duurt 21 minuten. Dat betekent een hoge leveringszekerheid, zegt Kruithof. ‘Stedin behoort daarmee tot één van de beste drie netbeheerders ter wereld.’ Toch kan een storing erg vervelend zijn. ‘Voor een stad als Rotterdam zijn de gevolgen van een stroomstoring nog wel te overzien. Dan gaat het om een koelkast of wekkerradio waarbij de stroom even is uitgevallen. Maar het havengebied is veel gevoeliger voor storingen. Daar schakelen machines direct uit, zodra er geen elektriciteit meer is.’ Stedin ontwikkelt niet alleen smart grid nog te duur voor grootschalige uitrol smart grids om de levering van stroom te verbeteren. ‘We doen dit ook om de energietransitie te faciliteren. Dat betekent niet alleen dat we tweerichtingsverkeer toelaten op het net, maar ook dat we meer communiceren met onze klanten.’ Laptop ipv baco Kruithof vergelijkt de betrouwbaarheid van het elektriciteitsnet met die van auto’s. ‘Auto’s zijn afgelopen decennia steeds betrouwbaarder geworden, tot de laatste zeven jaar. Dat komt doordat auto’s over meer boordcomputers beschikken. Als deze ‘smart devices’ een defect vertonen levert dat risico’s op voor de bedrijfszekerheid. En een monteur komt niet meer met een baco, maar zal de auto eerst met een laptop uitlezen om te achterhalen waar de fout zit.’ Automatisering doet zich ook voor bij het elektriciteitsnet. Volgens Kruithof is het oplossen van storingen op het net volledig te automatiseren, maar dit is nog niet gereguleerd. ‘De toezichthouder (ACM, red) houdt geen rekening met deze innovaties, terwijl producten zoals sensoren en detectieapparaten al op de markt bestaan.’ Ringnet De truc is om data te combineren met een centrale aansturing, zegt Kruithof. Hij verwijst naar een project in Rotterdam Blaak met een ringnet voor drieduizend klanten. Door het net te verdelen in groepen van 300 tot 400 klanten kan Stedin de storingstijd terugbrengen tot 1 minuut of minder, vertelt Kruithof. ‘Deze investering is nooit rendabel, maar is wel toepasbaar voor elk huis. Ik verwacht dat we dit over enkele jaren op grote schaal kunnen uitrollen.’ Kruithof waarschuwt wel dat er een verschil bestaat in de levensduur van netten, die vijftig jaar of langer meegaan, en dat van de hardware zoals stationsautomatisering (20 jaar) en smart devices (minstens 5 jaar). Hij verwacht dat daardoor in de toekomst in plaats van energietechnici meer it-technici nodig zullen zijn. HOGE KOSTEN BELEMMEREN GROOTSCHALIGE UITROL VAN SLIMME NETTEN KRIS Hoe maken we smart grids betaalbaarder? Dat vraagt innovator Jaap Kohlmann van netbeheerder Enexis zich af. ‘We maken onze bedrijfsvoering efficiënter, door monteurs gerichter in te zetten. Ook willen we de toestand van transformatoren in de gaten houden. Dat betekent dat we meer intelligentie in de netten nodig hebben.’ Dit komt bij tot uiting in het project Kostenreductie MS/LS Instrumentarium, kortweg KRIS. Enexis is samen met alle netbeheerders en een aantal leveranciers in Nederland dit project gestart. MS staat voor middenspanning, LS voor laagspanning. Kohlmann: ‘Op MS-stations is het nog te duur om te investeren in smart devices. De hoge kosten belemmeren de grootschalige uitrol op deze netten. Daardoor komt de markt niet in beweging.’ Business case Het KRIS-project moet daar verandering in brengen, vertelt Kohlmann. ‘Doel is om een nieuwe, open markt te creeëren voor modulaire systemen, die flexibel zijn doordat ze kunnen meegroeien en gebasseerd zijn op veelgebruikte standaarden.’ Binnen het project werken netbeheerders en leveranciers van deze instrumentatie samen, zodat de instrumentatie goedkoper kan worden. ‘Dat betekent dat we niet steeds hogere eisen moeten stellen aan devices, maar terug gaan naar de basis om de business case voor een smart grid rond te krijgen. Samen met de leveranciers in het project zijn we op zoek naar de “cost drivers” van de instrumentatie en gaan we de dialoog aan hoe we deze kosten met elkaar kunnen verlagen. Kohlmann toont een sheet met de partners van KRIS. Heilige graal Bedoeling is om het KRISproject, dat in januari 2013 is gestart, eind dit jaar af te ronden. Kohlmann: ‘We hopen dan dat de devices significant goedkoper zijn geworden, waarna we verder gaan met het slimmer maken van onze netten.’ Kohlmann waarschuwt voor overspannen verwachtingen: ‘Dit is niet de heilige graal, maar vormt wel de mogelijkheid om verder te gaan met de ontwikkeling van smart grids.’ Volgens Kohlmann is het plan om deze zomer een twintigtal stations te voorzien van KRIS-prototypes om meer ervaring op te doen. ‘Voor grootschalige uitrol van dit soort instrumentatie is het www.ensoc.nl 37 van belang dat de business case positief is. KRIS helpt netbeheerders en leveranciers om hier meer inzicht in te krijgen.’ CYBER SECURITY KOMT MEER OP DE AGENDA TE STAAN VAN NETBEHEERDERS Cyber security Cyber security is een actueel thema na het openbaar worden van de NSA-spionage. Netbeheerders realiseren zich de laatste tijd meer dat slimme netten ook bestendig moeten zijn tegen hackers, bevestigt Kohlmann: ‘Cyber security is belangrijk bij het uitrollen van smart grids. Binnen Enexis en ook de andere netbeheerders is dit een thema die steeds meer aandacht krijgt. Ook binnen KRIS wordt er gekeken naar hoe we omgaan met de cyber security.’ Dagvoorzitter Cramer roept op om een volgend congres over smart grids meer aandacht te besteden aan dit onderwerp. Powermatcher Een slim net stemt het aanbod van duurzame energie af op de actuele vraag. Om dit te realiseren heeft ECN de Powermatcher ontwikkeld, een stuk software dat pieken in de vraag naar stroom uitsmeert. De tool is getest in het Power Matching City project in Groningen, vertelt Bert den Ouden, voormalig directeur van energiebeurs APXEndex en nu algemeen directeur van Flexible Power Alliance Network. ‘In de Powermatcher komen duurzaamheid en markt samen,’ zegt Den Ouden. Hij ver38 ensoc magazine voorjaar 2014 woordt het concept simpel: ‘We gaan wassen als de zon schijnt. We maken de vraag flexibel.’ De Powermatcher neemt eigelijk de aansturing over van de thermostaat. Het is ook voor andere situaties bruikbaar, zegt Den Ouden. Hij geeft de toehoorders een belangrijke boodschap: ‘We denken te weinig na over de business case. Dat moet anders.’ Slimme oplossingen Den Ouden ziet dat slimme oplossingen nodig zijn voor de inpassing van duurzame energie op het net. ‘De capaciteit van het net schiet tekort bij overschotten aan zon of wind. De oplossing zit in het meer lokaal benutten van energie. Hierdoor hoeven we minder te investeren in de infrastructuur.’ Den Ouden stelt voor om de Powermatcher te standaardiseren, zodat het diverse drivers kan aansturen en uitlezen. Daardoor zouden de kosten een factor 100 kunnen dalen, beweert hij. Met drivers bedoelt hij diverse toepassingen om de flexibiliteit te verhogen, zoals de timeshifters bij de wasmachine, de buffers zoals warmtepompen, opslagopties zoals batterijen, en de ongecontroleerde opwek van energie zoals de opwarming en afkoeling van een huis of een gebouw. Stad van de Zon Vooral van warmtepompen verwacht Den Ouden veel potentieel qua flexibiliteit. Den Ouden acht de functie van buffers belangrijk, omdat daar meer stroom in omgaat. Hij stelt voor om warmtepompen in te zetten als buffer naast zonnepanelen, zoals bij de Stad van de Zon in Heerhugowaard dat van plan is om de Powermatcher toe te passen in een smart gridproject. Warmtepompen gaan dan aan zodra de zon schijnt en de stroomprijs laag ligt. ‘We moeten dit optimaliseren, zodat hierdoor minder capaciteit in het net nodig is.’ De Powermatcher heeft zich inmiddels bewezen en wordt ook toegepast in andere projecten, zoals in Den Haag. Plan is om de software tool ook in de Rotterdamse Houthaven toe te gaan passen in een demonstratieproject, aldus Den Ouden. Gratis Den Ouden wil de Powermatcher als open softwaretool gratis beschikbaar stellen voor gebruikers. Daarvoor is de stichting Flexible Power Alliance opgezet door partijen zoals TNO, Accenture en Alliander. Den Ouden zoekt nog nieuwe partners. Hij heeft het plan om de Powermatcher uit te breiden met een ‘add-on’ om stroom aan TenneT of via APX te verkopen. ‘Straks hebben we veel windenergie, dat we niet allemaal direct kunnen gebruiken. Daarom hebben we flexibiliteit nodig, dat straks geld waard is. Daar moeten we nu op anticiperen.’ Wanneer smart grids op grote schaal worden uitgerold durft Den Ouden nog niet te zeggen. ‘Dat hangt af van de projecten. We zitten nu nog in de aanvangsfase. We hebben nog onvoldoende zicht op de implementatie. We moeten eerst nog de instrumenten ontwikkelen tegen een lagere prijs. Daarna kunnen we ze pas toepassen.’
© Copyright 2025 ExpyDoc
