LAAKHAVENS MAGAZINE • BIJZONDERE UITGAVE LAAKHAVENS MAGAZINE • BIJZONDERE UITGAVE GET INTO THE VIBE LAAKMAGAZINE: GET INTO THE VIBE r nt els t Di aa Van M kade oeka Bontek tr ms Ee Grebbe Weinig bouwregels bij Kleinschalig Opdrachtgeverschap Petra Hiemstra, Quartier Laak: ‘Laak vraagt om lef’ 7 Rijswijkse we g de p loo er HET GEBIED LAAKHAVENS V.Leeuwenhoekstr Cruquiuskade Ligging en infrastructuur Laak in kaart Laakhavens in kaart Goudriaankade Poolsterstraat Neherkade Gemaal straat 1e Laak dwarsweg Laakweg Mercu riusw 9 10 12 14 06 eg at ks tra Ruim baan voor de particuliere investeerder Arnie Caprino, gebiedsmanager Laakhavens, gemeente Den Haag: ‘De crisis is een zegen’ Trekweg Stuwstr Vliegwi straat el Stuwstraat Drijfriem straat nv an Be et sl aa n n Jupiterka laa Co sta 04 Investeringen in infrastructuur Erik Pasveer, hoofd Stedenbouw en Planologie gemeente Den Haag: ‘Laakhavens is een kansrijke locatie geworden’ Gemeente Den Haag Dienst Stedelijke Ontwikkeling Geo-informatie & Erfpachtbedrijf Leyweg 813, 2545 HA Den Haag [email protected] at n KWESTIE VAN OMDENKEN Corbulokade l aa MULTICULTUREEL EN CREATIEF Vergeet de context niet! Harjit Singh, bestuurslid Siri Guru Singh Sabha: ‘Onze tempel brengt de buurt tot leven’ 22 08 24 26 JONG, HIP EN KANSRIJK Grote vraag naar betaalbare woonruimte Juliette Santegoeds, onderzoeker en docent Haagse Hogeschool: ‘Maak werk van de deeleconomie’ NIEUWE INITIATIEFNEMERS STAAN OP Kansen voor ondernemers Kyasettin Aydin, ondernemer Simit Sarayi: ‘”Jij bent gek!” zeiden ze’ straat er dij k 47 48 49 55 56 57 Junostraat Penningl Vondellaa Bild 07 Fokker haven Agrippinastra Haagweg ck l aa n Ne Da Dahlia straat Stadh Reseda straat Ca a 19 20 Wiekstr Broekslootka de Laan Hofrust instr lie t Stuwstraat Schoepla an at 03 at Pompstr Ketelstra at Broekslootkade G Ge ene en ra a ple l v in Uranus stra Molenaar straat C plerom in v Klepstraat roostwijkstr r GET INTO THE VIBE Noordpolderstra at Cylinder straat Zacharias Jansenstr 44 Scheprad straat Peilstraat erkade Deima nstr aat Drebbelstraa t Pasteurstraa t Rijswijkseweg Minck E plelias in 02 Noordpold In h ge pleouszn in chstraat Eliasstr r Spilstraat Ingenhouszstr P plea ste in ur Wenckeba ist Zuigerstraat ro e Midden straat Dr aa Elboogstraa t Karel de Geerstr Lamarckstr Asstraat NIEUWE VRIJHEID Bouwplannen voor Laakhaven-West Edwin Jansen, initiatiefnemer The Waldo: ‘Dit kennen we nog niet in Den Haag’ Laa kkade Schlegelstraat 41 42 Plutostraat Swammerdamstr Lyonnetstraat EIGEN-WIJS n rt ootstr 05 5 Trekvlietplein 01 Fijnjeka at W A K nto pa orve nia r k ze e Bontekoe straat Boerhaave straat Leeghwaterkade Spaarne dwarsstr rne str de Johanna Westerdijkplein Stamkartstraat E plentho in ve Spa a Inleiding: ‘Ontdek de vibe van Laakhavens’ Zwetstraat nen Waldorpstraat W ple e in SCHIJNWERPER OP LAAKHAVENS S plepaar in ne La u kse ep Sche ersstr mak Haag weide Stationsplein Zaanstraat Weteringkade w t Zuylichemstr 00 R pleijsw in ij G li rev ve ngeneld traat raa Hunse straat Regge straat Dommelstr Geleenstr sst Hofwijck plein Kraijenhoff straat Jan Blankenstr Hoefka de aat t n ge k ij Hu r pa g burg Stirumstr 59 60 62 28 09 33 34 x 36 x JOIN IN THE VIBE! Dromen over Laakhavens x 65 66 5 0 NIEUW LEVEN IN VERGETEN BINNENHAVEN OOK LAAKHAVENS IS, ONDER INVLOED VAN DE GROEIENDE STUDENTENCOMMUNITY OP DE HAAGSE HOGESCHOOL AAN HET VERANDEREN. EERST HET DEEL VAN DE HAAGSE HOGESCHOOL EN VERVOLGENS HEEFT HET DEEL VAN DE MEGASTORES EEN METAMORFOSE ONDERGAAN. LAAKHAVEN WEST EN DE PETROLEUMHAVEN ZIJN DE HUIDIGE GEBIEDEN IN VERANDERING. DIT DEEL VAN DEN HAAG WORDT DAARDOOR STEEDS INTERESSANTER VOOR ALLERLEI PARTIJEN. 6 7 0 INLEID ING ‘Ontdek de vibe van Laakhavens’ Wie door de fietstunnel van station Hollands Spoor Laakhavens binnenrijdt, kan de verandering in atmosfeer niet ontgaan. Overal slenteren, fietsen, rennen en skaten jonge mensen. Het zijn studenten van de Haagse Hogeschool of van het ROC Mondriaan, die de openbare ruimte een eigen energieke sfeer geven, een vibe. Ze zijn met veel - inmiddels telt de Haagse studentencommunity zo’n 30.000 koppen - en hun aantal groeit nog steeds. Deze groep heeft eigen behoeftes en voorkeuren, die zich steeds duidelijker manifesteren in deze omgeving. Zo is er een groeiende vraag naar goedkope huisvesting en aantrekkelijke horeca- en winkelconcepten. De gemeente werkt hier samen met locale partijen en ondernemers aan nieuwe, verrassende initiatieven. In tegenstelling tot voor de kredietcrisis ligt er geen blauwdruk klaar waar een initiatief ingepast moet worden, maar er is volop ruimte voor flexibele ontwikkeling. Kleinschaligheid is troef, de eigen inbreng ook. De verandering in atmosfeer in Laakhavens is niet onopgemerkt gebleven. Verschillende partijen hebben hun kans waargenomen en zijn hier al aan de gang. Zij steken hun energie in verdere ontwikkeling en vormen Laakhavens naar hun eigen ideaal. De gemeente ondersteunt hen daarbij zo veel mogelijk. De variatie in deelnemers en initiatieven is enorm, wat de dynamiek in het gebied aantrekkelijk en spannend maakt. Een aantal van hen komt aan het woord in deze uitgave. Waar ooit de Haagse binnenhaven lag met een directe verbinding met het spoor, centrum en nationale infrastructuur, is zo een uniek experiment aan de gang. De gemeente nodigt u hierbij graag uit om mee op ontdekking te gaan in Laakhavens ‘Nieuwe stijl’ - en to get into the vibe. 9 1 VOORMALIGE BINNENHAVEN AAN HET SPOOR AAN HET SPOOR EN HET WATER, DICHTBIJ DE GROTE INFRASTRUCTUUR EN HET CENTRUM VAN DEN HAAG: LAAKHAVENS HEEFT EEN GEWELDIGE LIGGING 10 11 1 Ligging en infrastructuur Laakhavens is onderdeel van stadsdeel Laak. Het ligt direct achter station Hollands Spoor en wordt aan één kant begrensd door de spoorlijn en aan de andere kant door het riviertje de Laak. Het is een langgerekt Laakhavens wordt begrensd door de Waldorpstraat (langs het spoor), Fijnjekade/Rijswijkseweg en het riviertje de Laak. Het gebied ligt aan de zuidzijde van het Haagse centrum. gebied dat er op de kaart uitziet als een taartpunt, met Hollands Spoor als kers op de taart. Laakhavens is de oude Haagse binnenhaven, aangelegd rond 1900, die in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw in verval raakte. Het bestaat uit acht kades die via de Haagse Trekvliet in verbinding staat met de Vliet tussen Delft en Leiden. De structuur van Laakhavens wordt bepaald door de omliggende wegen. De Calandstraat, de Waldorpstraat, het Leeghwaterplein en de Rijswijkseweg zijn de ontsluitingswegen. De Calandstraat en de Neherkade maken deel uit van de CentrumRing. De Calandstraat kan gezien worden als een van de entrees van de binnenstad. De Neherkade vormt door het drukke doorgaande verkeer een barrière richting de overige wijken in Laak. De gemeente is begonnen met de aanleg van de Rotterdamsebaan. Deze verbindt het knooppunt Ypenburg (A4 en A13) met de CentrumRing en is naar verwachting klaar in 2019. Laakhavens wordt daardoor nog beter bereikbaar. Stadsdeel Laak heeft een oppervlakte van 4,5 km² en is daarmee het kleinste van de Haagse stadsdelen. De gemeente splitst het stadsdeel in twee gebieden:Laak en Binckhorst. Laak (exclusief Binckhorst) is onderverdeeld in de volgende wijken: Spoorwijk, Laakkwartier, Molenwijk (Laak-Noord), Schipperskwartier en Laakhavens. Laakhavens is dus een onderdeel van een veel Indeling groter geheel. Door de ligging direct achter het De gemeente is verder actief in: station Hollands Spoor en het feit dat Laakhavens • Laakhaven Hollands Spoor: o.a. openen als oud-industrieel gebied tamelijk ruim opgezet stationstunnel aan Laakhavenszijde, is gebleven in vergelijking met de omliggende studenten en starterswoningen aan het woonwijken van Laak, heeft het gebied een heel Leeghwaterplein. eigen karakter en potentieel voor ontwikkeling. • Laakhaven Centraal: Megastores, herontwikkeling 2e fase naast ROC Mondriaan met toegang aan Leeghwaterplein in combinatie met starterswoningen. • Laakhaven West: sikh tempel en twee Hindoestaanse gebedshuizen; appartementen en bedrijfsruimten, o.a. in kleinschalig opdrachtgeverschap (KO). LEEGHWATERKADE Stadsdeel Laak en Laakhavens: wat is wat? • Laakhaven Petroleumhaven: appartementen en bedrijfsruimten , o.a. in KO. 13 at ks tra nb ro e ch e us s Va n M r nt els t L MOLENWIJK Ketelstraat Cylinder straat Klepstraat Vliegwie straat l Zacharias Jansenstr Broekslootkade Dahlia straat G Ge ene en ra a l Reseda straat Ca a Haa St st Leliest Blekersla Doelenstraat Steenlaan Laan Te Bloting Rozenstr nv an Be Ne ck l aa n et sl aa Fokker haven Junostraat Jupiterk Broekslootka de Paets van Troostwijkstr Tulpstraat t Wiekstr Noordpolderstraa t Drijfriem straat Bergmannstr Tonystra at wijkstraat sstraa C Pompstr plerom in vlie t Trekweg E plelias in Ura nu Stuwstr at eg Stuwstraat str a riusw Scheprad straat Peilstraat r Schoeplaan t ra a nst de ar in g Surraat st Eliasstr t Deimanstra at t e ij rH Drebbelstraat de an Mercu Stuwstraat Wenckebac hstraa Pa steurstraa van Miquelstr aat Jon at h In h ge pleouszn in at Allard Piersonln at Oudemansstra A Th lberd ij m in s tr gk aa t Poolsterstraat Molenaar straat Ingenhouszstr Pa ple ste in u r Elboogstraat ist Noordpolde rkade at Plutostraat Gemaal straat Dr aa Rijswijksewe g ets str a de koeka Midden straat Schlegelstraat Spilstraat Minckelers straat Jan Be Bonte Boerhaave straat R str eviu aa s t m Ee Grebb n en weg eg aa Van eM kad Rijswijkse Asstra at t Lyonnetstraa Zuigerstra at rgw ep Schekersstr ma Haa g weide Miquelstr mb u t de Lamarckstr t As su Regge straat Dommelstr aat Geleenstr raa Spaarne dwarsstr str Laakkade Isingstraat L pleoren in tz Boddaertstr Boele van Hensbroekstr Annie Foorestr Dercksen straat Koopmans v. Boekerenstr Piet Paaltjens straat Haverschmid t straat Bragastraat Scheppingstra tr rne Trekvlietplein SCHIPPERS Neherkade KWARTIER Reinwardtstr aat Brinkstraat Elise v.Calcars Spa a V.Leeuwenhoekstr Laakweg Ka rel de Geerstr Conv ivastraa raat Joha n Gramstr aat Gerard Kelle rst hstraat n Linnaeusstra at Pa ets van Troost k sst Fijnjeka s Trembley straat LAAKKWARTIER Jan ten Damasstraat t r pa n ge Zuylichemstr S plelach in th u i Allard Pierso nlaan Van den Berg De Bullstraa t at an Aarnout Drostlaan Goeverneurlaa S plepaar in ne 8 Goudria ankade 1e Laak dwarsweg Molenslootstr Laakweg Jo b nc pleloet k in Hofwijck plein Neherk pl Swammerdamstr Cruquiuskade 6 LAAKHAVEN HOLLANDS SPOOR at Thijssestra Burgersdijkst ra De Genestetla Bresterstraat Ising straat A K nto pa orve nia r k ze e p loo er n Zaanstraat Zwetstraat Bontekoe straat E plentho in ve n Leeghwaterkad7 e at W aa Johanna Westerdijkplein ui sl 8. GOUDRIAANKADE Stamkart plein at ortv lietstra Tak va n Po Van Diesen straat ch th R pleijsw i n i jk s e 7. LEEGHWATERKADE tra a t Slachthuisstraat Sla Stamkartstraat fsst 4 ij Hu Kra ijenhoff straat Jan Blankenstr er K uns L pleeem in a ns raa t Th Sta eodo n gs r lt o tr th Weanat str ade Verheesk5 t tra a 6. CRUQUIUSKADE 1 G li rev ve ngeneld Weteringkade HS LAAKHAVEN CENTRAAL ade Janssoniusstr aat Van der Hoopstr Dautzenbergs traat Hoefkade ttos C plea la n in d Withuysstraat Schoolmeesterstr Rodenbachs traat ck Jan van Beer sstraat Hoefkade Waldorpstraat Leeghwaterplein Loba 5. VERHEESKADE Pa rallelweg Antheunisstra at Ernest Staasstr eynsweg L pleedeg i n an Wolterbeekstraat Naaldwijksestraat Koninginnestr aat sstra at Van Osstr n Van d Lulo Hunse straat Stationsplein e Laa kkad t g n Koningstra at Jacob Cat 4. NEHERKADE ra at n Jan Wapstraa Van Vlotenstr aat P Durude yse ns str v. Van den Broekstr Goeverneurlaa an V.Meursstr Pieter Spastraat Van Zeggelenla Betsy Perkstr Sinjeur Sem ur eels Rosasat str D S r. macha e nst p r Multatuli hof Ca Obsmera cura str rand str SPOORWIJK Bu xH ske ave nH l aa ue rst tst raa r t Lid e str w a a i jd t e Schimmelweg ck straat Ca pa dosestr aat Hugo Verries tstraat Guido Gezellestr s tr S hecha a rd pers tr V.Koetsveldstr uli pelKneuptstr ho t lta t sst r kst r G pleoev in ern e a rstra iete Potg Mu bro e Fannius Scholtenstr 3. CALANDKADE Laakweg Willem Clercqstde r Stastok straat Ha se Ma . olf.v nstr Ruda mme Br A Vo Th lber ij m din Am strasma p le gk azo at er in ne str an stra at DE 8 HAVENS OF KADES VAN LAAKHAVENS 2. VIERLINGKADE Fal te r hwa t Leeagat straa r t s r Kun n de a v e 1 at Stieltjesstra V.Oosterwijk Bruynstr rra Fe eg w Van Nagelhof Olt m Do Ca landstraat eg arsstraat 1e Lulofsdw n rm Ve uyde straat nd Ca la ka3de Meyer straat tw uc Hilde b V Hoan de oge r nh of Hen Keg riett geh e of n je va Grieret nhof Bu M Do evr rb ou ee w nh of Ro Nu be rks rtu ho s f e rtj of Ba lomh B nstr We straaldam t Tw ke straic at l Zijpendalstraat !N Joha n van Veenplein Michaelis straat e ad 2 hk g de lin ka er er Vi h Ne nd lde Hi V stran B aa as t se Van Limburg Stirumstr L pleaa k in Laakkade Sw burganenstr traat t PETROLEUMHAVEN 500 m n Rechtere straat Schoonhete Medler straat pass aa s tr rp o ld LAAKHAVEN WEST W Dr i l l ee em sp ar k tr ds an r b Hoefka de Rijswijkse straat Albert Cuypstr Tullingh straat 1. PETROLEUMHAVEN M Br e e s u in te ple r de in t orps Wald Spoorslag Jo R ha plainge n nt rs so en Hildebrandplein Loc straakhorst t J.P ieneman str Westenb straat erg rinck Beyaeat str a W Erasmusweg H pleeesw i n i jk ed ijn str aat Jan Steenstr at ad Vi Anna Bijnslaa n Starter 250 kstra at Van Ruysbroe R.hof J.v.Cam straat pen Kruseman str Suze Robertso nstr str a 1 Hendrik Mandestra at Rochus straat sen eg MINUTEN orn r Coertst h Van Ravestein straat t Kemperstr 30 MINUTEN eg Gemeente Den Haag Dienst Stedelijke Ontwikkeling Geo-informatie & Erfpachtbedrijf Leyweg 813, 2545 HA Den Haag [email protected] Jacob Marisstraa t rg i e Van Ostadestraa Bosb str oom Eeckhout Jan Tooro straat p Verisa-t stra w Fruit Brinckerinck 15 straat Ulen n aa ntl illa at Va tra s t ts u raa Me lst el Bo bri t nd Ga na raa rdi rst Fe s tr ee Wou rm rch w Ve Bo e rma Ter nstr aat Jo Haaris va n gen der str nt ew 45 MINUTEN Re 0 at e n s A12 UTRECHT derijkerstra at A13 ROTTERDAM - THE HAGUE AIRPORT Es leimore n it H geeouck sts tr Telexstraat Fabritius str En e Dynamostraat e Televisiestraat ad rak lst LAAK Van der Lissestr Radarstraat 4 km N t raa V Gr oe an Vermeerstr at vid ra Da lesst B e r aat n d tr Va elsts H n s tr Fraalss H o A4stAMSTERDAM SCHIPHOL ra llev straat 2 n sst ch m jten pa gel rk s e Tro 1 Mi A A rno plaletri ld nt no so en Melis Stok elaa n !N 0 eg Beatrijs straat t vantra a Jan de Janodes Weertstra R at ( w llel Jacob Schorerlaan N CENTRUM En iek KIJKDUIN S straenr aa e d t am Abraham van Beyerenstr ich ew adaat tr kinderen G.Flinckstr Moreelsestr SCHEVENINGEN Lau Mazirellaan Berckheydestr Hoefkade eg A B nn plelam a i n an Judith Leysterstr H pleofla in n d a Pa r T plail B r n t u gm so a en n Marktw t Stortenbekerstr nt m so an en sstr de K plea aps in e De B ock straat Ron bossdt e raa manstr lens aat o Hoefk a Van Ostadestraat Langnekstraat Spion kopst r raat Laak in kaart aa ef t Di 12 n 14 15 r pa n ge k ij Hu sst raa t Haag weide Zuylichemstr n we g p loo er Fijnjeka de at W tra a t A K nto pa orve nia r k ze e B st Rijswijkse Johanna Westerdijkplein Leeghwaterkade LAAKHAVEN HOLLANDS SPOOR DIVERSE HORECA STUDENTENWONINGEN DE PIONIER at S plelach in th u i t s Goudr Neherk 1e Laak dwarsweg Molenslootstr Laa k Laa kkade Ka rel de Geerstr at Lyonnetstra Schlegelstraat Reinwardtstr aat ro e Ingenhouszstr P plea ste in u r M st Dr aa ist r Spilstraat In ho gen ple usz in Zui Miqu ks tra at Isingstraat Asstra at Noordpold erkade raat Convivastraat Joha n Gramst Gerard Kelle rstraat Alla rd Pierso nlaan at hstraat De B ullstra Van den Berg Trembley straat Lamarckstr HAAGSE HOGESCHOOL e V.Leeu Swam Cruquiuskade Laa kweg ra at aan at Hofwijck plein Kraijenhoff straat Jan Blankenstr Stamkartstraat er K uns L pleeem in a ns E plentho in ve Stamkart plein a Thij ssestra Burgersdijkst Ising straat Waldorpstraat Slachthuisstraat n De Genestetl Bresterstraat Ca pa dosestra Hoefkade Van d CENTRAAL Laa kkad 500 m Wolterbeekstraat MEGA STORES Van D iesen straat aa g n k ortv lietstra Tak va n Po ui sl HS L pleaa k in fsst raa t t a a r T t s h o tt Sta eodo Loba n gs r t tr thol Weanat r t s e Verheeskad ch th SUPERMARKT STUDENTENWONINGEN THE WALDO Lulo Sla R pleijsw in ij Pa ra llelweg Neherka de Withuysstraat 250 Schoolmeesterstr G pleoev in ern N Van den Broekstr Stastok straat Van Nagelhof n je va Grieret nhof Bu e rtj of Ba lomh B lde Hi str nd a br 0 Willem Clercqstdr e Hildebrandplein V.Oosterw ijk Bruynstr rra Fe eg w n Leeghwaterplein eg C plea la n in d 1 Stationsplein Laa kweg Pieter Spastraat Fa lck straat Hoefkade HOLLANDS SPOOR te r hwa t Leeagat straa str r Kun e d n LAAKHAVEN 1e va Laa kkade nd Fannius Scholtenstr Naaldwijksestraat n van JohaRAC Veenplein a at Stieltjesstr e ad k e gh ad lin r k r e Vi he Ne Van Limburg Stirumstr ra at Michaelis straat arsstraat 1e Lulofsdw en Vermuyd straat Ca la ndkade PETROLEUMHAVEN Koninginnest t LAAKHAVEN WEST W Dr i l l ee em sp ar k Rijswijkse straat V stran B aa as t se tra at Tullingh straat Hoefkade M Br e e s u in te ple r de in Albert Cuypstr rinc Beyaeat r st Meyer straat tw uc Jo R ha plainge n nt rs so en tsstra at ad Vi a W aa s tr p r ld o Jacob Ca eg Westen straat berg Kemperstr at pstra r o d Wal Gemeente Den Haag Dienst Stedelijke Ontwikkeling Geo-informatie & Erfpachtbedrijf Leyweg 813, 2545 HA Den Haag [email protected] Spoorslag at at Doedijnstra str a Jan Toorop straat Ca la ndstraat w Fruit rg i e DE PIONIER Verisa-t stra Dynamostraat En e eg J.P ienema nstr AT PRODUCTIONS t Van Osst r Radarstraat nt ew H geeouck sts tr Gr oe R.hof Bosb str ooRACmHALLEN Eeckhouts DIVERSE HORECA V str olle aa ve t ns Van Rav estein straat Jan Steenstr SUPERMARKT r t destraa n Va elst H n s tr Fraalss H Van Ostadestraa J.v.Cam straat pen Kruseman str Suze Robertso nstr t raa A A rno plaletri ld nt no so en D less B Jacob Marisstraa t sst eg Vermeerstr at id a HOLLANDS av tr SPOOR n aa ntl illa at Va tra s t ts u raa Me lst el Bo bri nd Ga at a na s tr rdi r e Fe s tr me W r rch o u we r Ve Bo m a Ter n stra at Jo Haaris va n gen der str jten w llel Fabritius str Van der Lissestr Mi a Pa r LAAKHAVENS Judith Leysterstr S straenr aa e d t am Rochuss straat en G.Flinckstr Abraham van Beyerenstr CENTRUM Telexstraat Berckheydestr Hoefka de Moreelsestr b Schorerla an sstr De B ock straat H pleofla in n d Stortenbekerstr manstr ra at Laakhavens in kaart Van Ostadestraat kstraat Koningstra a t nt m so an en 19 2 Laakhavens heeft de X-factor GEDWONGEN DOOR DE KREDIETCRISIS HEEFT DE GEMEENTE EEN NIEUWE ROL AANGENOMEN IN GEBIEDSONTWIKKELING. DE GEMEENTE IS NIET LANGER DE REGISSEUR MAAR DE FLEXIBELE FACILITATOR. PARTICULIERE ONTWIKKELAARS PAKKEN KLEINSCHALIGE PROJECTEN OP EN KRIJGEN DAARBIJ STEUN VAN DE GEMEENTE. DE EERSTE RESULTATEN IN LAAKHAVENS ZIJN VEELBELOVEND. 20 21 2 Ruim baan voor de particuliere investeerder Gedwongen door de kredietcrisis heeft de gemeente Impact van de kredietcrisis een nieuwe rol aangenomen: die van flexibele Tot 2008 stond publiek-private samenwerking aan de basis van de ruimtelijke ontwikkeling van Den Haag. De gemeente beschreef in gedetailleerde masterplannen hoe een stadsgebied eruit moest komen te zien, welk programma er gerealiseerd moest worden en aan welke eisen dat moest voldoen. De gemeente was de regisseur van de gebiedsontwikkeling. Omdat het bijna altijd om grootschalige gebiedsontwikkeling ging, waren de grote beleggers en vastgoedorganisaties de vaste partners facilitator. Gedetailleerde masterplannen voor grootschalige gebiedsontwikkeling zijn van de baan. De gemeente geeft particuliere investeerders de ruimte voor kleinschalige ontwikkeling en ondersteunt hen bij de realisering van hun ambities. Met succes. hierin. Toen de kredietcrisis in 2008 losbarstte, trokken deze partners zich terug uit verschillende gebiedsontwikkelingen en lieten de gemeente met lege handen achter. Publiek-private samenwerking behoorde (voorlopig?) tot het verleden en de gemeente had geen geld om zelf alles te ontwikkelen. De ruimtelijke ontwikkeling stagneerde, het optimisme over Den Haag ‘Wereldstad aan Zee’ ebte weg. Wat nu? Gemeente wordt facilitator Anno 2014 is de energie terug. De gemeente heeft zich herpakt en een nieuwe rol gevonden: die van flexibele facilitator. Ze staat open voor particuliere initiatieven ongeacht de omvang. Investeerders worden zo veel mogelijk gesteund bij de realisatie van hun plannen. De gemeente bewaakt daarbij de randvoorwaarden, maar stelt zich zo flexibel mogelijk op en denkt in oplossingen. Deze nieuwe aanpak heeft een nieuw type investeerder aangetrokken: particulieren die hun eigen huis bouwen, ondernemers met ambitie. Door de kleinschaligheid van de initiatieven komt die op verschillende plaatsen met verschillende snelheden op gang. Daardoor is het lang onduidelijk wat het einddoel is en wanneer dat bereikt wordt. Voor traditionele investeerders wellicht een nadeel, maar anderen ervaren dat als een verademing: er ligt geen dichtgetimmerd plan, maar een ongekende waaier aan mogelijkheden. Wat betekent dit voor Laakhavens? In het masterplan van 2009 stond een jachthaven gepland met allerlei horeca- en toeristische faciliteiten. Dit plan is van de baan. Natuurlijk kan er een jachthaven komen, maar dan als particulier initiatief. De gemeente zet zich daar graag voor in! De studenten zijn gebleven en hun aantal groeit. De Haagse Hogeschool opende in 1995 de deuren en ROC Mondriaan volgde in 2008. Inmiddels studeren er 30.000 studenten in het gebied en is er een grote behoefte aan studentenwoningen en - voorzieningen. Daar ligt een gouden kans voor investeerders - een kans die sommigen al met beide handen aangegrepen hebben en waarin zij gefaciliteerd worden door de gemeente. 22 INTERVIEW 23 2 ARNIE CAPRIN O GEBIEDSMANAGER LAAKHAVENS GEMEENTE DEN HAAG >> WAT IS JE BOODSCHAP AAN POTENTIËLE INVESTEERDER S? ‘Ik ben de verleider’, zegt Arnie Caprino. Als gebiedsmanager voor Laakhavens ‘Kom kijken en laat je en faciliteert - of het inspireren door wat hier aantrekkelijk, geven het zoekt hij de beste partijen die in dit stadsdeel kunnen groeien en het tot ontwikkeling nu om de opening van een gebeurt. Het is een die vibe die je ook kunnen brengen. Hij is overtuigd van de kwaliteiten van Laakhavens, alleen moeten Hindoestaans tempelcomplex spannende plek voor tegenkomt in het Quartier veel partijen die nog ontdekken. gaat of een Haagse creatieve initiatieven, Latin in Parijs of Soho in wijngaard. Stadspioniers die de gemeente aanmoedigt Londen. Dit is een kans en studenten maken het voor wie hem ziet.’ Waarin schuilt de kracht van Laakhavens? ‘Laakhavens heeft een in zichzelf gekeerde charme, die je pas ontdekt als je goed kijkt. Het heeft een heel eigen identiteit en authentieke sfeer. Dat komt doordat er veel water is, en de oude kades en elementen die herinneren aan de bedrijvige binnenhaven die Laakhavens ooit was, er nog steeds zijn.’ Waarom is Laakhavens interessant voor investeerders en ondernemers? Wat kunnen investeerders en ondernemers van de gemeente verwachten? ‘Het is een vrij leeg gebied, dichtbij mogelijk tegemoet te komen. Door de de hoofdinfrastructuur en de crisis is de gemeente afgestapt van Haagse binnenstad. Rond de grootschalige gebiedsontwikkeling Haagse Hogeschool en het met grote partijen. Er ligt geen ROC Mondriaan woont een blauwdruk klaar voor de ontwikkeling groeiende studentencommunity. van Laakhavens, zoals vroeger. Zo is er een gezellige horeca- Een investeerder komt met een plan boulevard ontstaan waar de - groot of klein, dat maakt niet uit - studenten elkaar opzoeken. en dan gaan wij kijken hoe we dat De Megastores liggen er, het grootste kunnen inpassen. Dat betekent dat overdekte winkelcentrum van de het gebied op verschillende plaatsen Benelux. Bovendien worden er steeds met verschillende snelheden tot meer studentenwoningen ontwikkeld ontwikkeling komt en dat er niet om aan de vraag tegemoet te komen. sprake is van een grootschalig project De studenten geven Laakhavens een dat op een vast moment klaar is. eigen sfeer - een vibe - hip, energiek, Deze nieuwe, flexibele opstelling van vernieuwend, vrolijk. de gemeente is een uitgelezen kans The place to be.’ voor kleinere initiatieven. Wat dat ‘De gemeente probeert hun zoveel betreft is de crisis een zegen.’ >> MIJN GROOTSTE TEGENSTANDER IS ONVERSCHILLIGHEID 25 3 BARRIÈRES WORDEN KWALITEITEN NOG MAAR VIJF JAAR GELEDEN - IN HET MASTERPLAN KNOOP MOERWIJK - WERDEN HET SPOOR EN HET WATER ALS BARRIÈRES GEZIEN VOOR DE ONTWIKKELING VAN LAAKHAVENS. NU IS HET DENKEN HIEROVER RADICAAL VERANDERD. WAT EERST BARRIÈRE WAS, IS NU KWALITEIT. 26 27 3 Investeringen in infrastructuur In samenwerking met andere partijen bereidt de gemeente een aantal grote ingrepen in de infra structuur voor in en rondom Laakhavens, die gunstig zijn voor de bereikbaarheid. Het gaat daarbij om de volgende projecten: de aanleg van de Rotterdamsebaan; de herinrichting van de Neherkade; de bouw van een onderdoorgang in de Neherkade ter hoogte van het Leeghwaterplein, en de opening van de tunnel van het station Hollands Spoor aan de Laakhavenszijde. Rotterdamsebaan, Neherkade en Leegwaterplein De Rotterdamsebaan verbindt knooppunt Ypenburg (A4/A13) met de CentrumRing en volgt het tracé van de Binckhorstlaan. Naar verwachting leidt dit tot nog meer verkeer over de Neherkade. Omdat verkeersdrukte en de luchtkwaliteit op de Neherkader een probleem zijn, wordt de kade opnieuw ingericht. Doel van de ingreep is enerzijds de verkeersdoorstroming te verbeteren en anderzijds de veiligheid van het kruisende verkeer te garanderen (openbaar vervoer en fietsers). De Neherkade wordt daartoe uitgebreid met een derde rijbaan en er wordt een onderdoorgang aangelegd.Het doorgaande verkeer op de Neherkade wordt via een onderdoorgang onder de kruising door geleid. Naar verwachting leidt de komst van de Rotterdamsebaan op termijn ook tot een betere verkeerssituatie op de Rijswijkseweg. Opening station Hollands Spoor Wie de centrale gang van station Hollands Spoor volgt die naar de perrons leidt, loopt aan het einde daarvan tegen een muur op. De onderdoorgang bij het Leeghwaterplein in de Neherkade. Je kunt het achterliggende gebied - waaronder de Haagse Hogeschool - alleen via een verderop gelegen fietstunnel bereiken. NS, ProRail en gemeente gaan deze doodlopende tunnel doortrekken, zodat de Haagse Hogeschool en de rest van Laakhavens veel beter bereikbaar worden. Dit leidt tot een nieuwe stationsentree met 800 m2 retail, een fietsenstalling voor 2.500 fietsen en een nieuw plein. Hierdoor krijgt, vanaf eind 2016, ook de Laakhavenszijde een volwaardige entree tot het station. Deze nieuwe entree leidt tot een looproute tussen Haagse Hogeschool en het stationsplein, waar uitnodigende horeca gepland staat met terrassen, en - even verder op - het centrum van de stad. 28 INTERVIEW 29 3 ERIK PASVEER HOOFD STEDENBOUW EN PLANOLOGIE GEMEENTE DEN HAAG NIEUWE CONCEPTEN, NIEUWE PARTNERS Laak is de plaats waar je de stad over het spoor binnenkomt. Daar krijg je de eerste indruk van Den Haag, internationale stad van vrede en recht. Stadsdeel Laak is daarmee “de stad van aankomst” voor velen: forensen, toeristen, migranten, expats, studenten. Iedereen neemt zijn eigen energie mee, iedereen komt iets doen. Daardoor heerst er een ondernemende sfeer. ‘De gemeente ziet dat als een kans voor de ontwikkeling van Laakhavens’, zegt Erik Pasveer. Laakhavens behoort bepaald niet tot de aantrekkelijkste wijken van Den Haag. Hoe komt dat? Waarom is de gemeente zo overtuigd van de kwaliteit van Laakhavens? ‘Laakhavens is achteropgeraakt in de zeggen. Hoewel je steeds meer jaren vijftig en zestig van de vorige daarvan kunt ervaren. Het tij keerde ‘Ik vind het spannend. Vóór eeuw. Dat komt door zijn geschiedenis. in 1995, toen de Haagse Hogeschool de kredietcrisis maakte de Eerst was er het riviertje de Laak, dat zich vestigde aan de verkeerde kant gemeente plannen over de door een polder stroomde. Het water van het spoor: de Laakhavenszijde in hoofden van de bewoners was de belangrijkste vervoersroute. plaats van de stadzijde. Achteraf een heen. Dat kan niet meer. Aan het water lagen kleine bedrijfjes. geniale keus. Vanaf dat moment De gemeente ontwikkelt nu Toen de industriële revolutie op gang kwamen grote aantallen studenten samen met de bewoners en kwam in de negentiende eeuw, over het spoor het gebied in. Zij stakeholders in een wijk. verschenen er grotere bedrijven. brachten verandering. Langzaam aan De traditionele benadering De opening van station Hollands verscheen er horeca en de eerste is echt achterhaald. Deze Spoor in 1843 leidde tot de aanleg studentenwoningen werden tijd vraagt om iets heel van industrieterreinen aan het spoor. gebouwd. In 2008 opende anders - nieuwe concepten, In 1900 werden de Laakhavens ROC Mondriaan de deuren. nieuwe partners.’ aangelegd. Den Haag is ooit de zesde Het vliegwiel draaide steeds harder binnenhaven van Nederland geweest. en daar kwamen ondernemers op af. De sporen daarvan kom je nu nog Nu komen er grote infrastructurele overal in Laakhavens tegen. ingrepen aan die verband houden met Na de oorlog kwam het wegvervoer de aanleg van de Rotterdamsebaan. op en raakte de binnenhaven in Laakhavens is een kansrijke locatie onbruik - en dus in verval.’ geworden.’ ‘De verborgen kwaliteit, zou ik bijna DE GEMEENTE IS AFHANKELIJK PARTICULIERE INITIATIEFNEM ERS. HOE KIJK JE DAAR TEGEN AAN? CENTRUM VAN HET HAAGSE STUDENTENLEVEN 33 4 STUDENTEN ZIJN HET NIEUWE GOUD ZE KWAMEN IN 1995 TOEN DE HAAGSE HOGESCHOOL DE DEUREN OPENDE. IN 2008 VOLGDE ROC MONDRIAAN. MET ZIJN ALLEN BRACHTEN ZE EEN VERANDERING OP GANG DIE LAAKHAVENS NU TOT EEN POPULAIRE, SWINGENDE LOCATIE MAAKT. INMIDDELS MAKEN ER ZO’N 30.000 STUDENTEN GEBRUIK VAN DE ONDERWIJSFACILITEITEN VAN HET GEBIED 34 35 4 Grote vraag naar betaalbare woonruimte r nt els t Di Bonte de koeka Boerhaave straat 500 Neherka de Gemaal straat Asstraat at Midden straat Schlegelstraat Dr aa ist at ks tra nb ro e Molenaar straat Wiekstr Noordpolderstra Trekweg Stuwstraat ch e C Pompstr plerom in vlie t de S Rijswijksew P Wenckebach straat Zuigerstra at In h ge pleouszn in Scheprad straat Peilstraat r Spilstraat Ingenhouszstr P plea ste in u r Elboogstraa t R str eviu aa s t n en Goudriaankade Noordpolde rka eg aa Van eM kad Rijswijkse weg rgw Dommelstr ep Schekersstr ma Haag weid Haag e weide Fijnjeka de Lyonnetstra Isingstraat L pleoren in tz Geleenstr at ra Zuylichemstr Swammerdamstr Reinwardtstr aat Ja Jan ten B aat t a sst Hofwij ck Hofwijck plein plein Lamarckstr an Plut SCHIPPERS V.Leeuwenhoekstr KWARTIER Laakweg Minckele straat Goeverneurla Trekvl Laakkade Karel de Geerstr at 137 Molenslootstr Miquelstr R Va Van v Hugo Aarnout Drostlaan Jo b nc pleloet k in n LAAKHAVEN HOLLANDS SPOOR Trembley straat Convivastraa t Johan Grams traat Gerard Kellers traat at t Alla rd Pierso nlaan De Bullstraa Van den Ber ghstra laan mb u Zieken en H uijg H r pa rk a sp en ijg Hu uis Zwetstraat Bontekoe straat Cruquiuskade Laakweg Burgersdijks tra at Ising straat A K nto pa orve nia r k ze e oo er ijssestraat Leeghwaterkade at 303 S plelach in th E plentho in ve Haagse Hogeschool Stamkart plein Laakkade De Genestet As su Kikkerstr Stationsweg Th Johanna Westerdijkplein n 652 L pleeem in a ns We S plepaar in n 380 300 Waldorpstraat tra a t LAAKHAVEN CENTRAAL etstra at 125 Slachthuisstraat aa R pleijsw i n i jk s e Stationsplein Stamkartstraat Leeghwaterplein er K uns fsst raa t Th Sta eodo n gs r lt o t th r Weanat str e Verheeskad ortvli Tak va n Po ui sl Krai jenhhoff Kraijen off stra at straat Hoefkade raat Mondriaan Van d Van Diesen straat ch th an enstr JanBlank Blanke nstr Wolterbeekstraat Naaldwijksestraat Koninginnest Sla Stationswe gg Gort molen t tsstra at Megastores Antheunisstra t 180 56 456 k at an Jan Wapstraa Oranjepleinn Koningstraa Jacob Ca Do t Lulo tra ttos Loba Bresterstra at Goeverneurla Hoefkade Hunse straat 600 Neherka de Withuysstraat Schoolmeesterstr Van den Broekstr ur Falck straat 322 Parallelweg Capadosestra at Guido Gezelles pelKneuptstr ho Willem Clercqstrde G pleoev in ern e Pieter Spastraat Van Limburg Stirumstr Fannius Fannius Scholten Scholten tr 380 n Laakweg V.Oosterwijk Bruynstr . olf.v nstr Ruda mme Br A Vo Th lber ij m din Am strasma p le gk azo at er in ne st Stastok straat Van Nagelhof e rtj of Ba lomh B M Do evr rb ou ee w nh of R Nuobe r rks tu ho s f str nd ra e van Grieretjnhof Bu n Rechtere straat str Schoonheten Medler straat L b lde Hi Rijswijkse straat ter hwa Leeagat raat unst str der K n 1e va C plea la n in d aat Stieltjesstr d ka er eh nd rra Fe eg w Hildebrandplein Sw burganenstr N Johan van Veenplein Van Hogendorpstraat L Mondriaan pleaa k in Laakplein Laakkade Erasmusweg H pleeesw i n i jk n rli straat Kemperstr Tullingh straat Bo Gu cht ine van a Van der Duynstraat 43 Hoefkade V stran B aa as t se Van Osstr e Vi Michaelis straat LAAKHAVEN WEST PETROLEUMHAVEN ghkade e edijnstraat Jan Steenstr stra at Van Ruysbroek t arsstraat 1e Lulofsdw n Vermuyde straat Ca landkade Jo R ha plainge n nt rs so en eg n [email protected] Hendrik Mandestra at aa s tr rp ld o Westenberg straat M Br e e s u in te ple r de in Albert Cuypstr tra a orps Wald Meyer straat tw uc Anna Bijnslaa orn r Coertst h n Arnie Caprino (gebiedsmanager Laakhavens) 070 - 353 7807 | 06 - 520 985 72 W Dr i l l ee em sp ar k orop straat Calandstraat a W ad Vi ckerinck straat 500 m Jan To Spoorslag www.denhaag.nl/bouwen en hier kiest u voorBrin Es le mo J.P ieneman str rinc Beyeat stra we g Fruit Rederijkers traat R.hof J.v.Cam straat pen Kr us em anstr Suze Robertson str at Judith Leysterstr str a Van Ostadestraat Van Rav estein straat Bosb str oom Eeckhout t eg Jacob Marisstraa rg i e 250 V str olle aa ve t ns Verisstraat Dynamostraat Televisiestra at En e nt ew N at vid ra Da lesst B e r aat n d tr Va elsts H n s tr Fraalss H Rochussen straat S straenr aa e d t am n aa ntl t illa aa Va str ts u at Me tra el o ls B bri t nd Ga na raa rdi rst Fe s tr ee Wo rm rch u we r Ve Bo m an Ter stra at Jo Haaris va n gen der str H geeouck sts tr t raa Radarstraat kelaa n ontwikkelingen in Laakhavens? Kijk dan op n reit Bouwen in Laak of neem contact op imet: BIJZONDER GEBOUW Fabritius str sst eg Vermeerstr 0 Gr oe Telexstraat Van der Lissestr jten llelw A A rno plaletri ld nt no so en e Wilt u een volledig overzicht van alle Melis Sto Mi a Pa r Jacob Schorerla an ad rak lst Overzicht projecten Starter Door zijn ov-functie is station HS een plek die veel studenten gebruiken. Daardoor is de omliggende buurt een gewilde woonlocatie en het centrum van het Haagse studentenleven geworden. Je kunt prima in Den Haag wonen en elders in de Randstad studeren: je bent er zo en je betaalt veel minder dan in Leiden of Amsterdam bijvoorbeeld. Partijen zien dit potentieel en investeren daarom in studentenhuisvestingsprojecten in de Stationsbuurt. G.Flinckstr Abraham van Beyerenstr kinderens traat Berckheydestr Hoefkade Moreelsestr e Tro Centrum van het Haagse studentenleven manstr H pleofla in n d Stortenbekerstr A.Ampt t Repelaerstraa HUYGENSPARK tso ma en n sstr t De gemeente investeert aan de centrumzijde van Markt we g T plail B r het station in de openbare ruimte en hoogwaardig n t u gm so a en n openbaar vervoer. Tegenover het station wordt een A B nn plelam a nieuw plein met terrassen aangelegd voor een Lau Mazirellaan i n an uitnodigend horecaconcept. Het tramspoor wordt h ic ew adaat tr vernieuwd en er verschijnen ov-Tophaltes voor een nog betere bereikbaarheid. Al deze ontwikkelingen pEnNgiek ar k e l s ch ma zorgen voor een nog intensiever gebruik van het n stationsgebied en extra buzz. raat Openbare ruimte en ov-Tophaltes de K plea aps in e De Bock straat Hoefka Ron bossdtre aa GEREALISEERD Van Ostadestraat Langnekstraat pstr Beatrijs straat t vantra a Jan de Janodes Weertstra R at Station Hollands Spoor (HS) staat in de toptien van nationale stations qua grootte en aantal reizigers. Het verwerkt momenteel 45.00 reizigers per dag. Dat aantal groeit door naar 50.000. De centrale, nu nog doodlopende stationsgang naar de perrons wordt doorgebroken zodat er een verbinding ontstaat met het achterliggende gebied, waar de Haagse Hogeschool staat. Zo krijgt de Laakhavenszijde een volwaardige entree en ontstaat er een looproute naar het centrum. In de toekomst maakt eenderde van de reizigers gebruik van deze nieuwe onderdoorgang. Slijp molen NOG TE REALISEREN lenso aat Station Hollands Spoor krijgt entree Laakhavenszijde Slijp molen Groenewe gje Spinozastr woonruimte zoekt, groeit. Gort molen Het aantal studenten dat in Den Haag us s opgeleverd en in 2007 volgde het Strijkijzer. M In 1996 werd aan de Rijswijkseweg de Struyck Va n ingespeeld door in te zetten op studentenhuisvesting. De afgelopen vijf jaar zijn er ongeveer 600 studenteneenheden gebouwd. Een nieuw voorbeeld is de Sigma-locatie langs het spoor, een nieuwbouwplan in drie delen: De Strip, De Schijf en De Toren. Het programma omvat 303 studentenwoningen, 153 starterswoningen, een parkeergarage en een fietsenstalling, met commerciële ruimte en horeca op de begane grond. Verder staan er starterswoningen en horeca op de rol. Ook in Laakhavens wordt gewerkt aan at ef passende voorzieningen voor studenten. Spion ko at ontmoeting gemaakt. De gemeente heeft daarop ROND STATION HOLLANDS SPOOR ee ts s tra De studenten hebben Laakhavens tot een plek van STUDENTENHUISVESTING (MET AANTALLEN) at 36 INTERVIEW 37 4 JULIETTE SANTEGOEDS ONDERZOEKER EN DOCENT HAAGS E HOGESCHOOL >> governance complexe systemen. Welke rol ziet zij weggelegd voor de studenten in makkelijk voor ze om een staat: de deeleconomie. Delen is goedkoop en dus interessant voor studenten. bedrijfje te starten naast Daarmee kun je ze in laak houden en aan laak binden.’ uit andere steden van de deeleconomie. Den Haag is daar nog maar net mee begonnen, dus daar is een wereld te winnen. Denk aan flexibele woon- en werkconcepten, die je deels koopt en deels huurt. Auto’s delen, tuintjes delen ... Of co-working spaces, waar hun studie of daarna. delen. Ze schieten als Dan denk je dus langs dezelfde lijnen als Quartier Laak? paddenstoelen uit de grond. ‘Ik ben er een voorstander van om Daar is absoluut een markt een Stadslab op te richten, waarin voor. Door elkaars nabijheid allerlei netwerken samenkomen en kun je nieuwe contacten elkaar versterken. Voor Laak zou leggen en samen nieuwe Quartier Laak heel goed als aanjager ideeën uitwerken. kunnen optreden, want ze hebben Dat leidt vanzelf tot nieuwe een duidelijke visie en zijn erg actief. activiteiten en heeft een Studenten hebben een aanjager sneeuwbaleffect. En daarmee nodig, is mijn ervaring. Die stappen versterk je de buurt.’ zelden uit zichzelf op een onder- een werkruimte met elkaar doe je ze natuurlijk een onder jongeren. Maak het vertelt ze. ‘Ik zie ook kansen voor vernieuwende concepten waarin het delen centraal ‘Er zijn genoeg voorbeelden Er is een schreeuwend tekort aan werkgelegenheid Laakhavens? ‘Studenten gaan steeds meer de wijk in voor stages en projecten’, studenten en/of ondernemers Als er een deeleconomie van ‘Met werk natuurlijk. Juliette Santegoeds is verbonden aan het lectoraat grootstedelijke ontwikkeling en HOE STEL JE JE DAT VOOR? Waarmee kun je jongeren aan Laakhavens binden? Breek met die massieve, ontmoedigende regelgeving. De voorbeelden zijn er. de grond komt in Laak, zijn de studenten de eersten die daarvan profiteren. En verder groot plezier met lekker eten en drinken! Ze zijn er dol op, dus je kunt hier allerlei horecaconcepten opstarten. Zoals een goed Grand Café. Succes verzekerd!’ nemer, een kunstenaar of een wijkbewoner af. Maar als ze eenmaal BREEK MET MASSIE VE in zo’n netwerk zitten, komen ze allerlei partijen tegen. Voor Laak is REGELGEVING REGELGEVING belangrijk dat de kennisinstellingen en de gemeente elkaar hierin vinden. Maar er zijn nog veel meer netwerken die hierin aansluiting kunnen zoeken. Eerst moet je elkaar vinden voordat je met elkaar aan het werk gaat.’ >> 41 5 GEMEENTE STEUNT INITIATIEVEN HET IS MISSCHIEN GEEN LIEFDE OP HET EERSTE GEZICHT, MAAR LAAKHAVENS HEEFT VEEL TE BIEDEN AAN WIE HET KENT OF BEREID IS ERIN TE INVESTEREN. DE GEMEENTE HELPT INITIATIEF NEMERS GRAAG OP WEG OM DE WEERBARSTIGE EIGENHEID VAN LAAKHAVENS ONTDEKKEN. 42 43 5 Weinig bouwregels bij Kleinschalig Opdrachtgeverschap In het project Kleinschalig Opdrachtgeverschap’ kunnen kleine investeerders, ontwikkelaars en bouwers een kavel of een klushuis kopen in verschillende prijscategorieën, verspreid over de stad. In Laakhavens zijn alleen kavels in de aanbieding. Daar is veel belangstelling voor. Niet gehinderd door welstand De gemeente hanteert geen welstandsregels voor de kavels. Alleen de maximale bouwhoogte en de rooilijn zijn bindend. Daarnaast krijgt de koper gratis een koperscoach die hem door het traject van optie en (grond)reservering leidt en optreedt als algemeen aanspreekpunt voor alle gemeentelijke zaken. De gemeente helpt zoveel mogelijk, maar de koper bepaalt en blijft zelf verantwoordelijk. ondernemers. De gemeente heeft een aantal locaties in de verkoop gedaan voor Kleinschalig Opdrachtgeverschap. Daardoor gaan LaakhavenWest en Petroleumhaven zich op verschillende manieren en in een wisselend tempo ontwikkelen. Er ontstaat een levendig en contrastrijk stadsbeeld, met bewoners en ondernemers die binding hebben met de wijk die zij zelf hebben opgebouwd. De verkoop van de eerste twee lichtingen kavels was heel succesvol. Laakhaven-West en Petroleumhaven In Laakhaven-West en Petroleumhaven is ruimte voor een veelvoud van kleinschalige initiatieven van particulieren, bouwers, ontwikkelaars en De verkoop van een nieuwe lichting kavels is gestart in maart 2014. Het overzicht van de kavels staat op www.ikbouwindenhaag.nl 44 INTERVIEW 45 5 PETRA HIEMS TRA QUARTIER LAAK @QuartierLaak ‘Geef me een baan die bij me past en ik hoef nooit meer te werken’ - Confucius #LaakseLeermeesters >> Petra Hiemstra is een van de drie initiatiefnemers van ‘Quartier Laak’ (www.quartierlaak.nl): een snel groeiende netwerkorganisatie in Laak die bewoners, Wat heeft Laak nodig? ‘Laak vraagt om lef: lef om ondernemers en andere partijen in de wijk met elkaar in contact brengt. het experiment met ons aan Doel is de samenhang in en het enthousiasme voor de wijk te bevorderen en met te gaan en met ons mee te Laak positief naar buiten te treden. En dat lukt, vertelt Petra: ‘Inmiddels telt dromen. Wij hebben partijen Quartier Laak 1.300 enthousiaste deelnemers.’ nodig die zeggen: “Dit gaan we doen, ook al zegt Waarom zijn jullie hiermee gestart? ‘Wij baalden ervan dat Laak zo’n negatief imago heeft. Je kunt hier riant wonen voor een bedrag waarvoor je in een andere wijk een klein appartement krijgt. Er is zoveel moois te ontdekken en ik ga hier ’s avonds rustig over straat. De mensen moeten Laak gewoon een kans geven.’ de volgende keer weer bij ons aan. iedereen dat het niet kan.” Een ander project is Liever Locaal. Het is heel sterk als ‘Wij organiseren regelmatig Hierin stimuleren we de wijkbewoners dat geluid uit de stad MatchMarkten, waar ondernemende om in de wijk te kopen. Als we in de zelf komt. Een gemeente die wijkbewoners of -ondernemers op wijk meer diensten en producten met ons kijkt hoe we afkomen. Met elkaar kijken we wat uitruilen, blijft er meer geld in Laak. bijvoorbeeld de openbare de wijk nodig heeft en welke Dat leidt weer tot meer vrije ruimte onderscheidend projecten we kunnen oppakken. Een bestedingsruimte voor duurzame kunnen inrichten, ook al voorbeeld is ons project Laakse investeringen. In het project Laakse doen we het dan niet Leermeesters, waarin we studenten Lanen kijken we hoe we de openbare volgens het boekje.’ en locale ondernemers aan elkaar ruimte mooi kunnen maken, zodat koppelen voor een stageplaats. Als mensen het andere Laak zien. En dat goed gaat, klopt die ondernemer binnen het project ‘Licht in Laak’ WAT DOET QUARTIER LAAK? Hoezo: Quartier Laak? zoeken en vinden we voor bedrijven ‘De naam verwijst naar het en de gemeente bewoners en Quartier Latin in Parijs. organisaties die als ambassadeur Sommige mensen denken bij van duurzaam wonen en/of die naam aan de studenten- werken willen optreden. ’ >> wijk met zijn boekenstalletjes langs de Seine. Dat beeld, die associatie is heel krachtig. Zoiets willen wij ook voor Laak. Een wijk met een eigen sfeer, met een markante uitstraling. Een sterk merk dat staat voor schoonheid en duurzaamheid.’ WE MAKEN LAAK VAN BINNENUIT STERKER 47 6 INNOVATIEVE ONDERNEMERS GRIJPEN HUN KANS NU DE GEMEENTE NIET LANGER VASTHOUDT AAN DE ONTWIKKELING VAN LAAKHAVENS VOLGENS EEN VAST PLAN, IS ER RUIMTE VOOR INNOVATIE EN GEDURFDE PROJECTEN. SOMMIGE PARTIJEN HEBBEN DIT HEEL GOED BEGREPEN EN HEBBEN HUN PLAN AL KLAAR. 48 49 INTERVIEW 6 EDWIN JANSEN INITIATIEFNEMER THE WALDO Bouwplannen voor gebied Laakhaven-West De eerste serie bouwplannen voor Laakhaven-West toont een grote diversiteit en kwaliteit Particuliere initiatiefnemers hebben de opdracht goed begrepen. De gemeente werkt in het bestemmings plan met zeer ruime functieomschrijvingen zodat de markt ook echt de ruimte krijgt om deze vrij in te vullen. Daardoor ontstaat een verrassend veelzijdig stedelijk milieu. Deze bouwplannen bevatten onder meer: • grondgebonden woningen in particulier opdrachtgeverschap; • appartementen in collectief particulier opdrachtgeverschap of traditioneel; • sociale huurwoningen; • woonwerkeenheden; • de ontwikkeling van mandirs (Hindoestaanse geloofshuizen); • de ontwikkeling van een traditionele gurdwara (tempel van de Sikhs); • kleinschalige bedrijfsunits; • een evenementenlocatie; • een tijdelijke voorziening gericht op de huisvesting van arbeidsmigranten; • hergebruik van cultureel erfgoed. Hoewel Edwin Jansen nationaal bekend is door zijn entertainmentbedrijf AT Productions, dat o.a. Kane en Di-rect lanceerde, komt hij oorspronkelijk uit het vastgoed en de aannemerij. Toen hij 6-7 jaar geleden zijn bedrijf vestigde midden in Laakhavens, raakte hij met zijn compagnon Raymond Rijnaars overtuigd van de potentie van het gebied. Hij ging aan het brainstormen met vastgoedontwikkelaar Tino Mahler en een plan werd geboren: The Waldo (www.thewaldo.nl). Wat is The Waldo? ‘Het is een concept voor een betaalbare woning voor studenten, starters en Hoe kun je die vraagprijs zo laag houden? Verder zijn de grondkosten laag. Veel bestaande bouw wordt omgebouwd tot studenten- of ‘De kavels zijn welstandsvrij en we starterswoningen. Alleen zijn vaak de doorstromers. Het is zijn niet gehouden aan allerlei dure voorzieningen veel minder dan die wij nieuwbouw: zelfstandige eisen die de prijs omhoog jagen. kunnen bieden. Daar zit je toch vaak appartementen (ca. 24 m2) met een eigen keuken, Bovendien kunnen we het gebouw met gedeelde keukens of gedeeld optimaal inrichten omdat het sanitair. Starters willen best klein douche, toilet en een nieuwbouw is, zodat elke vierkante wonen, maar alles -keuken, sanitair - Frans balkon. meter goed wordt besteed. voor zichzelf.’ Met gemeenschappelijke faciliteiten als Wifi, fietsenberging en een dakterras. Vraagprijs: 59.900 euro VON. Voor zo’n 200 euro per maand heb je je eigen studio met alles d’erop en d’eraan. Dit kennen we nog niet in Den Haag. We denken het gat in de markt gevonden te hebben!’ 50 INTERVIEW 51 6 EDWIN JANSEN INITIATIEFNEMER THE WALDO Waarom Waldo? ‘De naam moest lekker Waarom nu? appartementencomplex plaatst, zijn ‘Er is een tijdelijke Je wilt immers niet dat je er al allerlei voorzieningen. Hier doen bekken, dus we hebben enorm regeling van de overheid kind slecht of onveilig ‘Betaalbare woningen voor deze we het andersom: eerst komen er zitten brainstormen. Maar de waardoor ouders belasting- woont. Bovendien stijgt de doelgroepen zijn schaars. Dat was zo bewoners en dan volgen de naam was er al lang: Waldo vrij kunnen schenken aan hun waarde van de woning zodra toen ik zelf het huis uitging en dat is voorzieningen. Het aardige is dat dit is van Waldorpstraat, de kinderen. Dan is dit natuur- Laakhavens verder is nog steeds zo. Bovendien is dit een voorzieningen zijn die bij de doel- straat waar we eind dit jaar lijk een goede investering. ontwikkeld.’ ideale plek omdat er eigenlijk groep passen en dus zorgen voor een gaan bouwen.’ nauwelijks bewoners zijn. eigen sfeer.’ Waarom ben je ervan overtuigd dat dit een succes wordt? Als je in een bestaande woonwijk een HOLLANDS SPOOR SUPERMARKT RAC HALLEN AT PRODUCTIONS DIVERSE HORECA DE PIONIER WE HEBBEN HET GAT IN DE MARKT GEVONDEN 55 7 KLEURRIJKE INITIATIEVEN LAAKHAVENS LIGT INGEKLEMD TUSSEN WIJKEN DIE OOK HUN INVLOED - HUN VIBE - DOEN GELDEN. ZOALS TRANSVAAL EN DE SCHILDERSWIJK AAN DE ANDERE KANT VAN HET SPOOR: MULTICULTURELE WIJKEN WAAR INITIATIEVEN VANDAAN KOMEN. DE BINCKHORST LAAT ZIEN HOE EEN CREATIEF ONDERNEMERSKLIMAAT VORM KRIJGT. 56 57 INTERVIEW 7 Vergeet de context niet! Laakhavens kan niet los gezien worden van de naburige wijken. Ook die leveren hun eigen bijdrage aan de ontwikkelingen, HARJIT SINGH BESTUURSLID SIRI GURU SINGH SABHA zoals Transvaal en de Schilderswijk, en de Binckhorst. Transvaal en de Schilderswijk De nabijheid van deze grote multiculturele. wijken is gunstig voor Laakhavens. Er komen initiatiefnemers en ondernemers vandaan die in Laakhavens kansen zien om vlakbij tegen gunstige voorwaarden iets op te zetten. De Megastores trekken bezoekers ui t die wijken en omgekeerd komen de studenten en andere bewoners/gebruikers van Laakhavens op de Haagse Markt. Er is volop verkeer en uitwisseling tussen deze drie stadsdelen. Waarschijnlijk wordt dat alleen maar meer. Binckhorst De Binckhorst is net als Laakhavens een voormalig industrieel gebied. Daar zijn al enige tijd ontwikkelingen gaande waar Laakhavens van kan leren. Industrieel erfgoed heeft daar een nieuwe bestemming gekregen. Voorbeelden zijn de creatieve broedplaatsen Caballero Fabriek en Binck36 (voormalig KPN-gebouw aan het spoor). Daar hebben kleine ondernemers hun bedrijven gevestigd. De voormalige Fokker Terminal is ontwikkeld tot een multifunctionele evenementenlocatie. De Haagse Sikh-gemeenschap Siri Guru Singh Sabha is begonnen met de bouw van een tempel in Laakhavens. Tussen de Waldorpstraat en de 1e van der Kunstraat verrijst een traditionele Sikh Gurdwara: een oosterse droom met torens en koepels. Opmerkelijk, omdat de gebedshuizen van de Sikhs buiten India en het Verenigd Koninkrijk meestal gehuisvest zijn in oude panden. Harjit Singh: ‘In Laakhavens bouwen we een echte Sikh Gurdwara, de eerste in de Benelux. Wie zijn de Sikhs? ‘De Sikhs zijn de volgelingen van het Welke functie heeft een Gurdwara? DE EERSTE STEENLEGGING sikhisme, een monotheïstische religie ‘Het is niet alleen een die van oorsprong uit de Punjab komt, gebedshuis, maar ook een Waarom hebben jullie gekozen voor de locatie Laakhavens? een Indiase staat. Een Sikh is te plaats van ontmoeting: je ‘Vanwege de ligging. De meeste Sikhs herkennen aan zijn tulband. Omdat kunt het zien als een soort wonen in Transvaal en de Schilderswijk. hij zijn haar over zijn hele lichaam niet buurthuis. De bezoekers We zijn er zo.’ mag afknippen, gebruikt hij een kunnen er gratis eten en tulband om zijn hoofdhaar in te onze jongeren krijgen er wikkelen. les in onze eigen taal, Wat betekent de komst van de Sikh Gurdwara voor de wijk? In Nederland wonen zo’n het Punjabi. Het is een ‘Wij brengen levendigheid en gezelligheid. 12.500 Sikhs, van wie circa gastvrije plek, die gedraaid Onze feesten zullen ook Sikhs uit andere 2.000 in Den Haag.’ wordt door vrijwilligers.’ steden aantrekken. Iedereen is welkom. Naast ons worden twee hindoegebedshuizen, mandirs, gebouwd. Die zie ik als goede buren. Ik verwacht dat er winkels en woningen komen zodra onze tempel en de mandirs er staan en er regelmatig veel mensen het gebied in gaan.’ Wanneer is de tempel klaar? ‘November dit jaar. De bouw gaat heel snel. Het komt goed.’ EEN OOSTERSE DROOM MET TORENS EN KOEPELS 59 8 NIEUWE GEZICHTEN EN OUDE BEKENDEN DEZE TIJDEN VAN VERANDERING WERKEN HARD DOOR IN LAAKHAVENS EN TONEN ZICH IN EEN PARADE VAN NIEUWE GEZICHTEN DIE DE ONTWIKKELING AANJAGEN. ER IS VEEL ENTHOUSIASME, VEEL TALENT, VEEL CREATIVITEIT EN VEEL AMBITIE. POSITIEVE AANPAKKERS ZETTEN DE NIEUWE WERELD NAAR HUN HAND. 60 61 8 Kansen voor ondernemers In Laakhavens zijn steeds meer ondernemers en Nieuwe programmering Megastores investeerders actief. Onder hen is het aandeel De Megastores is het grootste overdekte winkelcentrum van de Benelux en ligt op loopafstand van station Hollands Spoor. Het is een belangrijke factor in de ontwikkeling en het succes van Laakhavens. In de 1e fase is het deel met de woonwinkels vernieuwd. Voor de 2e fase wordt gedacht aan het opwaarderen van het deel waar de supermarkten zijn gevestigd tot een wijkwinkelcentrum. Daarnaast zou je kunnen denken aan een internationale ‘food court’, waarin verschillende concepten geïntegreerd zijn. Hagenaars met een niet-Hollandse achtergrond opvallend groot. Voorbeelden zijn de snel opkomende Turkse bakkers- en horecaketen Simit Sarayi en de Haagse Sikh-gemeenschap. Deze nieuwe groep investeert in kleinschalige woningbouwprojecten, bedrijfsruimten en geloofshuizen. Maar er zijn ook oude bekenden, zoals de Megastores. Bedrijfsruimte Voor ontwikkelaars ligt er een markt voor goedkope bedrijfsruimte of innovatieve deel (‘share’) concepten. Steeds meer studenten starten naast hun studie een bedrijfje. Daardoor is er een groeiende vraag naar betaalbare bedrijfsruimte. De ervaringen op de naburige Binckhorst tonen aan dat kleinschalige bedrijfsconcepten onder de nieuwe zzp’ers zeer gewild zijn (Binck36, Caballero Fabriek). Horeca en retail Verder komen er steeds meer ondernemers die zich richten op de studenten met een betaalbaar horecaconcept. Naar verwachting neemt het aantal studenten in Laakhavens de komende jaren fors toe. Dat leidt ongetwijfeld tot een toestroom van betaalbare, populaire horeca en retail. Faciliteren Ondernemers met een business plan worden uitgenodigd dit aan de gemeente voor te leggen. De gemeente onderzoekt de haalbaarheid van het plan en kijkt wat ervoor nodig is om aan de randvoorwaarden te voldoen. 62 INTERVIEW 63 8 KYASET TIN AYDIN ONDERNEMER SIMIT SARAYI >> Waarom heb je voor Laakhavens gekozen? ‘Vanwege de ligging. Die is gewoon heel goed. Je zit overal dichtbij - het centrum, de snelwegen. Bovendien Aydin is de nieuwe huurder van de RAC-hallen, de voormalige Rijks Automobiel Centrale. ken ik Laakhavens goed, want het ligt Op de eerste etage zit het productie- en distributiebedrijf van Simit Sarayi, een Turkse naast mijn oude buurt. Daar haal ik bakkers- en horecaketen; beneden opent hij binnenkort een kleine buurt vestiging van mijn personeel vandaan, jongeren die Simit Sarayi en de resterende ruimte verhuurt hij als evenementenlocatie. We hebben het over 5.500 m 2 . Aydin heeft er zin in: ‘Hard werken en in jezelf geloven. moeilijk aan werk komen. Ik kan er Met wachten koop je niets.’ kans geven om verder te komen. een paar in dienst nemen en hun een Dat vind ik belangrijk, dan ben je Hoe ben jij met Simit Sarayi begonnen? ‘Ik ben als Turkse bakker gestart aan de goed bezig. We hebben een WAT IS HET GEHEIM? opleidingscentrum in huis en werk- en culturen. Het is er gezellig en je mag ‘Haha, dat vertel ik natuurlijk niet! er zo lang blijven zitten als je wilt. Maar onze zaken zitten vol en de hele Het personeel is gastvrij, het is een wereld komt er: jong, oud, alle echte ontmoetingsplek.’ Paul Krugerlaan in stageplaatsen. Er komen hier ook studenten van ROC Mondriaan en >> de Haagse Hogeschool.’ Zo’n vier jaar geleden Wat voor toekomst zie jij voor Laakhavens? heb ik het concept van ‘Het is een gebied in opkomst en het Simit Sarayi naar Nederland wordt alleen maar beter. gehaald en onze eerste Over 3-5 jaar ziet het er hier heel vestiging in Den Haag anders uit. De gemeente stelt zich geopend. De mensen om mij heel meewerkend op tegenover een heen waren sceptisch. “Jij ondernemer met een goed plan. bent gek!”, zeiden ze. Maar Ze doen er alles aan om het na twee jaar was duidelijk vestigingsklimaat hier goed te maken. dat dit uitnodigende concept Ik raad het iedereen aan met serieuze Transvaal in 1988. uit Istanbul aanslaat. We hebben nu acht vestigingen in Nederland en breiden snel uit. Over 4-5 jaar willen we zo’n 40-50 vestigingen in de Benelux hebben.’ >> plannen om hier te starten. Met onze vestiging beneden gaan we studenten de buurt in trekken. Leven in de brouwerij! Gezellig!’ HET WORDT ALLEEN MAAR BETER 65 9 DROMEN OVER LAAKHAVENS LAAKHAVENS ONTWIKKELT ZICH IN ZIJN EIGEN RITME EN HEEFT EEN EIGEN VIBE DIE DE VERANDERING VORMGEEFT. STUDENTEN DRAGEN DAAR ONBEWUST AAN BIJ. OM HEN HEEN STAAN ONDERNEMERS, INITIATIEFNEMERS, BEWONERS EN ANDERE STAKEHOLDERS DIE DAAR HEEL BEWUST OP STUREN. OMDAT ZE ZIEN HOE KANSRIJK LAAKHAVENS IS. LAAT U MEENEMEN IN HUN DROMEN EN JOIN IN THE VIBE! 66 67 Dromen over Laakhavens 9 Wat is je droom? ‘Een mooie openbare ruimte, met een eigen signatuur. We willen de toegangspoorten tot de stad opknappen en de wijk eigen karakter Wat is je droom? ‘Dat Laakhavens het beste stukje Den Haag geven door gastvrije bebording en met sierlijk en stevig hekwerk. Als we de mooie elementen van Laak duurzaam uitlichten, krijgt Laak een heel ander gezicht.’ Petra Hiemstra, Quartier Laak wordt, waar iedereen welkom is.’ ‘Dat ik hier over tien jaar loop met mijn Harjit Singh, kleinkind en zie hoe iedereen zijn plekje bestuurslid Siri Guru Singh Sabha gevonden heeft in een hip, bruisend Laakhavens met een mengelmoes van culturen. En voor mezelf weet dat ik daar een bijdrage aan geleverd heb.’ WAT IS JE DROOM? Wat is je droom? Arnie Caprino, gebiedsmanager Laakhavens WAT IS JE DROOM? ‘Waldo City! We hopen dat het WAT IS JE DROOM? ‘Een levendig, gezellig Laakhavens met concept zo aanslaat dat we ook het bankjes en mooi groen. Gezelligheid begint ‘Dat de RAC-hallen op volle toeren Waldo Park en de Waldo Towers in draaien. Dat er 30-40 jongeren lekker aan Laakhaven kunnen realiseren. ‘Dat Laak weer wordt wat het is: het werk zijn. En dat de mensen zeggen: De ontwerpen staan al op papier. de Stad van Aankomst. Een plek van “Het is hem toch gelukt.” ‘ En Waldo’s Pizza komt er ook aan!’ innovatie en energie, voor iedereen.’ Kyasettin Aydin, Edwin Jansen, ondernemer Simit Sarayi initiatiefnemer The Waldo Erik Pasveer, hoofd Stedenbouw en Planologie gemeente Den Haag bij een vrolijke openbare ruimte, die echt niet altijd praktisch en functioneel hoeft te zijn. Als mensen iets leuk vinden, gaan ze er vanzelf zorgvuldig mee om.’ Juliette Santegoeds, onderzoeker en docent Haagse Hogeschool JOIN IN THE VIBE Colofon Dit is een uitgave van Gemeente Den Haag Dienst Stedelijke Ontwikkeling Juni 2014 Productie Intern Dienstencentrum Fotografi e Maarten Fleskens Willem Vermeij Tekst Marieke Keur Contact Voor vragen en suggesties kunt u een e-mail sturen aan [email protected]. Aan de inhoud van deze nieuwsbrief kunnen geen rechten worden ontleend. Oplage 750 stuks
© Copyright 2024 ExpyDoc
