2014
Gebiedsontwikkeling
Britannia
Tim Haarlem,
Myrthe Baijens en
Djimmer Schra
Van Hall Larenstein
15-2-2014
V OORWOORD
Het noorden en oosten van de provincie Groningen is een krimpgebied en kent hoge
werkloosheidscijfers en op sommige plaatsen ook veel criminaliteit. Het is een deel
van Nederland dat relatief hard is geraakt door de economische crisis. Wat moet er
gebeuren om het negatieve tij te keren? Duurzame ontwikkeling is een trend die hier
een belangrijke rol in kan spelen. Wij hebben gekeken hoe.
Dit rapport is geschreven in het kader van de module ‘Adviesbureau voor duurzame
oplossingen’ van de opleiding milieukunde aan Hogeschool Van Hall Larenstein te
Leeuwarden. In deze module wordt een advies gegeven aan een opdrachtgever hoe
een vraagstuk duurzaam aangepakt kan worden. Onze opdrachtgever is
burgerinitiatief ECO Oostermoer, dat de opdracht heeft gekregen van Hempflax.
Hempflax is een duurzaam bedrijf dat hennep verwerkt tot diverse producten zoals
textiel, isolatiemateriaal en strooisel voor in stallen. Alle producten die Hempflax
maakt, zijn duurzame alternatieven voor vergelijkbare producten. De hennep wordt
afgenomen van boeren in de regio, die daardoor een extra of alternatieve
inkomstenbron hebben. Het is gevestigd in Oude Pekela in Oost-Groningen.
Voor de totstandkoming van dit rapport willen wij Jan Hospers van ECO Oostermoer
bedanken voor de benodigde informatie en voor de rondleiding op het terrein.
Sietze Bottema, ons begeleidend docent, willen we graag bedanken voor al zijn hulp
en begeleiding tijdens het maken van de opdracht. Rosalie Rooze van
Kenniswerkplaats Veenkoloniën willen we graag bedanken voor het verstrekken van
de opdracht aan ons en het in contact brengen met de juiste personen.
I NLEIDING
Hempflax heeft het oude fabrieksterrein Brittannia in eigendom waar vroeger een
fabriek draaide. Nu levert het terrein Hempflax niks op. Er staat een aantal vervallen
fabriekspanden en een grote, in goede staat verkerende loods op het 4,5 hectare
grote terrein. Verder is het terrein totaal verwilderd. Het terrein ligt in een
krimpgebied met hoge werkloosheidscijfers en veel criminaliteit.
Hempflax wil het terrein een duurzame, winstgevende en werkgelegenheid
creërende bestemming geven. Eén mogelijkheid daarvoor is zonne-energie te gaan
opwekken om daarmee in de stroombehoefte van Hempflax te voorzien. Indien
haalbaar, kan daarbij ook gebruik gemaakt worden van energieopslag. Daarnaast zijn
er nog vele andere opties om het terrein in te vullen. De doelstelling van dit rapport
is om de eerste en een andere optie verder uit te werken. Als eerste zal de optie
zonne-energie uitgewerkt worden, waarbij onderzocht wordt hoeveel panelen er
nodig zijn, wat de kosten zijn en in welke wettelijke constructie het als beste
geregeld zou kunnen worden. Daarna wordt een verkenning gedaan van de
mogelijkheden van energieopslag. Als laatste zullen vele andere opties voor het
terrein bedacht worden. Die de opdrachtgever het meest geschikt lijkt, wordt verder
uitgewerkt.
In hoofdstuk 1 wordt uitgerekend hoeveel zonnepanelen er nodig zijn om in de
stroombehoefte van Hempflax te voorzien, wat dat kost en hoeveel oppervlakte
daarvoor nodig is. Daarna komen in hoofdstuk 2 mogelijke constructies aan bod
waarmee de investering rendabel gemaakt zou kunnen worden. In hoofdstuk 3
wordt een overzicht gegeven van mogelijk toepasbare vormen van energieopslag. In
hoofdstuk 5 worden de verschillende andere opties voor invulling van het terrein
beschreven. In het laatste hoofdstuk wordt één daarvan uitgewerkt.
I NHOUD
1.
Zonne-energie ....................................................................................................... 9
Aantal zonnepanelen .......................................................................................................................................... 9
Benodigd oppervlak .......................................................................................................................................... 10
De kosten .......................................................................................................................................................... 10
2.
Subsidiemogelijkheden ‘duurzame energie’ ....................................................... 13
Energie Investeringaftrek ................................................................................................................................. 13
Stimulering Duurzame Energie ......................................................................................................................... 15
Postcoderoos .................................................................................................................................................... 16
Combineren van constructies ........................................................................................................................... 17
3.
Externe partijen .................................................................................................. 18
Netbeheerder ................................................................................................................................................... 18
NLD energie ...................................................................................................................................................... 18
4.
Energieopslag ...................................................................................................... 19
Toepasbare energie opslagtechnieken, Britannia ............................................................................................ 20
Vliegwiel ........................................................................................................................................................... 21
Accu’s ................................................................................................................................................................ 22
Smart Grid aansluiting ...................................................................................................................................... 22
Pompinstallatie / Stuwdam .............................................................................................................................. 23
De Groene Rekenkamer .................................................................................................................................... 24
Toepasbaarheid Britannia ................................................................................................................................. 24
5.
Brainstorm .......................................................................................................... 25
Resultaten Brainstorm ...................................................................................................................................... 25
Omschrijvingen ................................................................................................................................................. 26
Teelt .............................................................................................................................................................. 26
Energie .......................................................................................................................................................... 28
Overig ............................................................................................................................................................ 29
Maatschappelijk ............................................................................................................................................ 31
6. Afvalstromen .......................................................................................................... 32
E-waste ............................................................................................................................................................. 32
Waar naar toe ................................................................................................................................................... 32
Richtlijnen ..................................................................................................................................................... 33
Onderzoek: Nederlandse instanties van e-waste ......................................................................................... 35
Waarom e-waste dumpen? ........................................................................................................................... 35
Techreturns ................................................................................................................................................... 36
Conclusie ....................................................................................................................................................... 37
6.
Repaircentrum .................................................................................................... 38
Realisatie........................................................................................................................................................... 38
Benodigde kennis .......................................................................................................................................... 38
Impuls voor Oude Pekela .............................................................................................................................. 39
Voorbeeld initiatieven ................................................................................................................................... 39
Financiering ...................................................................................................................................................... 40
7.
Literatuurlijst ...................................................................................................... 41
Zonnepanelen ................................................................................................................................................... 41
Subsidie ............................................................................................................................................................. 41
Netbeheerder ................................................................................................................................................... 42
NLD energie ...................................................................................................................................................... 42
Energieopslag.................................................................................................................................................... 42
Brainstorm ........................................................................................................................................................ 43
Afval .................................................................................................................................................................. 43
Repair centrum ................................................................................................................................................. 43
Bijlagen ....................................................................................................................... 44
1.
Berekeningen zonnepanelen Britannia ...................................................................... 44
2.
Contact gegevens ....................................................................................................... 48
3.
Voorbeeld Handleiding van IFIXIT .............................................................................. 49
Xbox 360........................................................................................................................................................ 49
Dyson DC14 ................................................................................................................................................... 50
1. Z ONNE - ENERGIE
In dit hoofdstuk wordt uitgerekend hoeveel zonnepanelen er nodig zijn om in de
stroombehoefte te voorzien van Hempflax. Hierbij wordt ingegaan op het benodigde
aantal zonnepanelen, oppervlak en de kosten. De berekeningen zijn gebaseerd op
een aantal aannames en geven indicaties, geen harde cijfers. Om harde cijfers te
krijgen, zou een offerte aangevraagd moeten worden. Wanneer er een aanname
wordt gedaan, wordt dat gezegd.
In dit hoofdstuk wordt gerekend met zonnepanelen van hoge kwaliteit waarvan het
2
piekvermogen en oppervlak bekend is, te weten 270 wattpiek (Wp) en 1,64 m . Deze
panelen zijn van het Chinese bedrijf CNPV Power en wordt door de site
www.zonnepanelen.net aangemerkt als beste panelen die in Nederland te verkrijgen
zijn.
A ANTAL
ZONNEPANELEN
Vanuit de vraag van Hempflax komt naar voren dat Hempflax een stroomvraag heeft
van 1,5 miljoen kWh op jaarbasis. Hoeveel van de genoemde zonnepanelen zijn
ervoor nodig om in die stroombehoefte te voorzien? Om deze vraag te
beantwoorden,heb je de volgende gegevens nodig: het vermogen in kWp per paneel
en het aantal uren vol zon per jaar. Door die getallen met elkaar te
vermenigvuldigen, weet je hoeveel kWh een paneel per jaar levert. Het benodigde
aantal zonnepanelen om 1,5 mln. kWh per jaar te produceren, krijg je door 1,5 mln.
te delen door het aantal kWh dat een zonnepaneel levert. Uit deze berekening komt
een getal van 6204 zonnepanelen. Hier volgt de berekening:
Er worden zonnepanelen gebruikt van het Chinese bedrijf CNPV power met een
piekvermogen van 270 watt, of 0,27 kWp. Aangenomen wordt dat dit in de praktijk
ongeveer 10% lager uitvalt, dus wordt het 0,243 kWp. Om naar kWh over te gaan,
vermenigvuldig je met het aantal uren vol zon, dus het aantal uren dat op
piekvermogen stroom geleverd wordt. Dit aantal uren kan op de zonnekaart van
www.hetkanwel.nl afgelezen worden: 995 uur per jaar.
Dus per paneel wordt 0,243x995 = 241,8 kWh op jaarbasis opgewekt. Het aantal
panelen dat nodig is, is 1,5 miljoen/241,8 = 6204.
9
B ENODIGD
F IGUUR 1
I NVLOED
HELLINGSHOEK OP
BREEDTE
OPPERVLAK
Het benodigde oppervlak kan worden uitgerekend door het aantal benodigde
panelen te vermenigvuldigen met het grondoppervlak dat zij in beslag nemen. Het
oppervlak van de panelen hangt af van de hellingshoek waaronder ze staan. In figuur
1 is duidelijk te zien dat wanneer de hellingshoek groter wordt, de breedte afneemt.
Dat komt doordat er dan minder schaduw valt op het zonnepaneel dat achter het
zonnepaneel valt. Doordat de breedte afneemt, neemt ook het oppervlakte af. Het
gaat hier over de oppervlakte grond dat nodig is, niet van het paneel zelf. Hier wordt
gerekend met een hellingshoek van 30 graden, omdat dat de optimale hoek is.
Middels de site www.zonnepaneel-info.nl is berekend dat het oppervlak per paneel
2
inclusief afstand tot het volgende paneel 4,82m is. Een andere website komt uit op
2
4,09m . Voor de berekening van het totale oppervlak wordt uitgegaan van het
hoogste getal. Er wordt dus aangenomen dat het totale oppervlak om in de
2
stroombehoefte te voorzien, 6204x4,82 = 29903 m of 2,99 ha is.
DE
KOSTEN
Logischerwijs zou je de kosten kunnen berekenen door de prijs per paneel te
vermenigvuldigen met het aantal benodigde panelen en de installatiekosten daarbij
op te tellen. In dit geval gaat dat alleen niet. Hiervoor zijn twee redenen: er is geen
prijs per paneel bekend en door grootschalig in te kopen kan de prijs per paneel
omlaag. De installatiekosten zijn ook onbekend, temeer doordat het hier om een
grootschalige installatie gaat.
Om een kostenindicatie te geven, is gekeken naar drie zonneparken in Nederland
waarvan de kosten bekend zijn. De kosten zijn inclusief installatie en dateren allen
uit 2013. De totale kosten zijn hier per paneel berekend. Daarna zijn die kosten
vermenigvuldigd met het aantal benodigde panelen voor Britannia. Daaronder wordt
op basis van die cijfers een schatting van de kosten van het zonnepark op Britannia
gegeven. Daarna worden de kosten per jaar berekend. Om de exacte prijs te kunnen
bepalen, zou een offerte aangevraagd moeten worden.
Zonnepark Gelderland
Zonnepark in Gelderland bestaande uit 10 000 panelen. Kosten voor realisatie
bedragen in totaal €4,4 mln. Omgerekend naar prijs per paneel komt neer op €440,-.
Investering kosten voor zonnepark Britannia met 6200 panelen komt de prijs in
totaal op €2,7,- mln.
(www.energieoverheid.nl november 2013)
Zonnepark Azewijn
Zonnepark Azewijn bestaande uit 36 000 panelen. Kosten voor realisatie bedragen €
6 mln. Omgerekend naar prijs per paneel komt neer op €167,-. Investering kosten
voor zonnepark Britannia met 6200 panelen komt de prijs in totaal op € 1mln.
(www.cobouw.nl november 2013)
10
Zonnepark Ouddorp
Zonnepark Ouddorp bestaande uit 2900 panelen. Kosten voor realisatie bedragen
€2,3 mln. Omgerekend naar prijs per paneel komt neer op €793,-. Investering
kosten voor zonnepark Britannia met 6200 panelen komt de prijs in totaal op € 4,9
mln.(www.zonneparkouddorp.nl november 2013)
Dit zijn bestaande zonneparken in Nederland, Ameland en Texel inmiddels ook bezig
om een zonnepark te realiseren. Duidelijk is, dat hoe meer panelen een park telt,
hoe lager de kosten per paneel incl. alle extra kosten zijn. Op basis van deze drie
parken, wordt aangenomen dat een park van 6200 panelen een investering van
omstreeks de €3,0 mln. vergt.
De jaarlijkse kosten bestaan uit de afschrijving-, rente- en onderhoudskosten. De
afschrijvingskosten zijn €100.000, de rentekosten €45.000,- bij een rente van 3%, de
onderhoudskosten €15.000,-. In totaal zijn de kosten per jaar €160.000,-. Hier volgt
de berekening:
Over de afschrijving wordt deze aanname gedaan: de panelen zijn volledig
afgeschreven na 30 jaar. De kosten voor afschrijving zijn de investering gedeeld door
de levensduur, dus 3 mln./ 30, is dus per jaar €100.000. Voor de rentekosten wordt
een percentage van 3% gerekend. Dat is het percentage dat anders bij een
spaarrekening op een bank verkregen zou kunnen worden. De gemiddelde
rentekosten per jaar zijn dan (3 mln. / 2)x0,03 = €45.000,- per jaar. Voor onderhoud
kan ongeveer met 0,5% van de investering per jaar gerekend worden. Dat is
€15.000,-. In totaal zijn de kosten per jaar €160.000,-.
Prijs per kWh
De prijs per kWh wordt berekend per jaar. Hiervoor worden de kosten gedeeld door
het aantal opgewekte kWh. Zonnepanelen krijgen in de loop der tijd een lager
rendement. Aangenomen wordt dat na 25 jaar de panelen 20% minder opleveren. In
de eerste 25 jaar is de prijs per kWh dan 160.000/1,5 mln. = €0,10667. In de laatste
vijf jaar is dat 160.000/(1,5 mln. x 0,8) = €0,1333.
Er wordt aangenomen dat de stroomprijs die Hempflax betaalt, ongeveer €0,1105 is.
Die prijs is opgebouwd uit de kosten voor de opwekking van de (waarschijnlijk grijze)
stroom van ongeveer €0,05, de netkosten van €0,03 en de regulerende
energiebelasting (REB) van €0,0113. Daarover wordt 21% BTW betaald waarmee de
stroomprijs per kWh uitkomt op €0,1105.
11
Terugverdientijd
De terugverdientijd is de tijd die nodig is om door de investering net zo veel te
besparen als de investering. De zonnepanelen zorgen ervoor dat er geen
stroomrekening meer betaald hoeft te worden. Per jaar levert dat een besparing op
van 1,5 mln. keer €0,1105 = €165.709,50. De terugverdientijd is dan 3 mln. /
165.709,50 = 18,1 jaar.
Winst
De winst in dit geval is het verschil in prijs tussen de stroom die van een
energiebedrijf werd gekocht en de kostprijs van de zelf opgewekte stroom. De winst
per jaar is de besparing in kosten per kWh keer het aantal kWh. De besparing van de
zonnestroom op de kosten per kWh zijn €0,1105 - €0,1067 = €0,0038. In de eerste 25
jaar is dat per jaar 1,5 mln. keer 0,0038 = €5.709,50. Voor de laatste vijf jaar is dat
1,5 mln. x 0,8 x 0,0038 = €4.567,60. In totaal is de winst dus 25x5709,50 + 5x4567,6
= €165.575,50. In het komende hoofdstuk wordt gekeken naar constructies om het
winstgevender te maken.
12
2. S UBSIDIEMOGELIJKHEDEN ‘ DUURZAME ENERGIE ’
In dit hoofdstuk wordt er zoveel mogelijk duidelijkheid geschept over wat
verschillende mogelijkheden zijn voor het verkrijgen van een financieel voordeel.
Doordat een zonnepark nog niet rendabel is, heeft de overheid een deze
handreikingen opgesteld om het toch wat aantrekkelijker te maken.
E NERGIE I NVESTERINGAFTREK
Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (2014) omschrijft de Energie
Investeringsaftrek als volgt:
Via de Energie Investeringsaftrek (EIA) kunnen bedrijven fiscaal voordelig
investeren in energiezuinige technieken en duurzame energie. U kunt 41,5 %
van de investeringskosten aftrekken van de fiscale winst, bovenop uw
gebruikelijke afschrijving.
Daardoor betaalt u minder inkomstenbelasting of vennootschapsbelasting.
Gemiddeld levert de EIA u 10 % belastingvoordeel op.
Het budget wat beschikbaar is voor 2014 bedraagt 111 miljoen euro. Voor het
aanvragen van de regeling kunt u terecht bij de Rijksdienst voor Ondernemend
Nederland. Deze voert de EIA uit in opdracht van het ministerie van Economische
Zaken.
Berekening
Voor de berekening worden enkele aannames gemaakt: de investeringskosten
bedragen € 3 mln. en de jaarlijkse winst van Hempflax bedraagt €500.000.
Over de winst van €500.000 moet vennootschapsbelasting betaald worden. Sinds
één januari 2011 geldt in Nederland dat voor de eerste €200.000 een tarief van 20%
geldt en voor het deel boven de €200.000 een tarief van 25%. (www.wikipedia.org
januari 2014)
Vennootschapsbelasting zonder EIA voor Hempflax bedraagt jaarlijks;
13
Het fiscale voordeel met EIA bedraagt.
Dit bedrag mag verspreid over meerdere jaren afgetrokken worden van de winst.
Voor jaar één en twee bedraagt de vennootschapsbelasting €0,00 omdat de winst
van €500.000 wordt afgetrokken. Voor jaar drie blijft er €500.000 - €245.000 =
€255.000 winst over waar vennootschapsbelasting voor betaald moet worden.
Vennootschapsbelasting met EIA voor derde jaar:
Het voordeel wat wordt behaald met de EIA regeling bedraagt:
Met de EIA regeling gaat de terugverdientijd van 18 jaar naar 16,3 jaar:
Berekening winst
De afschrijvingskosten voor de panelen zullen met de EIA lager uitvallen. De
afschrijvingskosten zullen dan jaarlijks 2.708.750/30 = €90.291,67 bedragen. De
onderhoudskosten zullen gelijk blijven, namelijk €15.000,- per jaar, zoals aangegeven
in het vorige hoofdstuk. De rentekosten zullen wel dalen. In het vorige hoofdstuk
waren die kosten 3 mln. /2 x 3% = €45.000,-. Hier worden die 2.708.750/2 x 3% =
€40.631,25. De totale jaarlijkse kosten komen uit op €146.285,42. Met deze kosten
wordt de prijs per kWh berekend: 146.285,42/1,5 mln. = €0,0975. De stroomprijs die
Hempflax nu betaalt, is €0,1105. De besparing per kWh is dan 0,1105-0,0975 =
€0,0129. De jaarlijkse winst is het aantal kWh vermenigvuldigd met de besparing per
kWh. In de eerste 25 jaar is dit 1,5 mln. x 0,0129 = €19.424,08. In de laatste vijf jaar,
wanneer de panelen 20% minder opleveren, is dat 0,8x1,5 mln. x 0,0129 =
€15.539,27. De winst over 30 jaar is 25x19.424,08 + 5x15.539,27 = €563.298,42.
14
S TIMULERING D UURZAME E NERGIE
De Stimulering Duurzame Energie, oftewel SDE+, is een subsidieregeling waarbij de
meerkosten voor het produceren van duurzame energie t.o.v. conventionele energie
worden vergoed. De subsidie per kWh wordt berekend op basis van een basisbedrag
en correctiebedrag per kWh. Het basisbedrag is het bedrag per kWh dat de stroom
uit een bepaalde vorm van duurzame energie kost. Het correctiebedrag is de
gemiddelde elektriciteitsprijs voor alle soorten stroom en wordt ieder jaar voor het
voorgaande jaar vastgesteld. De subsidie per kWh is het basisbedrag min het
correctiebedrag.
Voor 2013 was dit in fase 1 €0,07 - €0,055 dus €0,015 per kWh.
(www.zoek.officiëlebekendmakingen.nl november 2013)
Het basisbedrag en de basiselektriciteitsprijs, die gelden op het moment van
aanvraag van de subsidie, gelden gedurende de gehele periode waarover subsidie
wordt verstrekt. De subsidieperiode is 15 jaar. (www.agentschapnl.nl november
2013)
Berekening winst subsidie
1
De prijs per kWh voor zonnestroom is €0,1067 . Min de subsidie van €0,015 wordt
dat €0,0917. De kosten die Hempflax betaald voor haar elektriciteitbedragen€0,1105
per kWh.
Kosten besparing per kWh:
Deze kosten compensatie geldt voor een periode van 15 jaar, waarna deze verloopt.
De terugverdientijd wordt hiermee niet beïnvloed als je het op een economisch
juiste manier uitrekent, omdat je bij de terugverdientijd rekent met wat je door de
zonnepanelen op de stroomrekening bespaart, namelijk 100%. De terugverdientijd
blijft dus gelijk, maar de winst neemt wel toe omdat de kosten lager worden.
Gedurende de eerste 15 jaar wordt per kWh €0,0188 bespaard. Dat is een bedrag
van 0,0188x1,5 mln. = €28.200,- per jaar en €423.000,- over 15 jaar. De tien jaar
daarop wordt per kWh 0,1105-0,1067 = €0,0038 bespaard, oftewel €5.709,50 per
jaar en €57.095,- over die tien jaar.
De laatste vijf jaar leveren de panelen in totaal 5x0,8x1,5 mln. x 0,0038= €22.800,op. De winst over 30 jaar is alles bij elkaar opgeteld €503.075,50.
1
Voor de volledige berekening, zie Excel
15
P OSTCODEROOS
Een mogelijk interessante constructie is gebruik te maken van de postcoderoos
regeling. Deze regeling is per 1 januari 2014 van kracht gegaan en heeft als doel om
lokale duurzame energieopwekking te stimuleren.
Met deze regeling kunnen leden van coöperaties en Verenigingen van Eigenaren in
aanmerking komen voor een belastingkorting van 7,5 cent/kWh op de Regulerende
Energiebelasting (inclusief BTW gaat het om 9 cent) op hun gezamenlijke opgewekte
hernieuwbare energie. Deze regeling geldt voor een duur van tien jaar, waarna deze
verloopt.
Deze regeling geldt voor particuliere kleinverbruikers die samen eigenaar zijn van
een productie-installatie en die in een zogenaamde postcoderoos rondom de
productie-installatie wonen. Dit betreft alle leden die in het centrale postcodegebied
wonen waar de productie-installatie staat, plus de direct hieraan grenzende
postcodes.
Particuliere kleinverbruikers investeren via een coöperatie of VvE in een duurzame
elektriciteitsinstallatie. De coöperatie of VvE verkoopt de duurzaam opgewekte
stroom aan een energieleverancier naar keuze. Om vervolgens de belastingkorting
daadwerkelijk door te kunnen voeren, heeft de energieleverancier gegevens nodig
over het aan dit lid toegerekende aandeel opgewekte stroom uit de productieinstallatie. De coöperatie is verantwoordelijk voor die toerekening en geeft dat aan
de energieleveranciers door via een ledenverklaring. Op basis van deze gegevens
verrekent de energieleverancier het belastingvoordeel met de belastingdienst.
Het belastingvoordeel wordt dus alleen toegekend aan particulieren die een aandeel
bezitten in de installatie. Als coöperatie of VvE is het toegestaan om de installatie
met vreemd geld te investeren. Voorwaarde hieraan is dat de installatie wel in
volledig eigendom blijft van de coöperatie of VvE.
Om de postcoderoosregeling toe te passen, moet het zonnepark via een VvE of
coöperatie gerealiseerd worden. Deze regeling zou Hempflax dus niet zelf kunnen
toepassen. Hempflax zou de grond kunnen verhuren aan een VvE of coöperatie,
bijvoorbeeld ECO Oostermoer, die dan het zonnepark realiseert.
Berekening
Bij de volgende berekening worden gegevens gebruikt uit hoofdstuk ‘De Kosten’.
Jaarlijkse opbrengst pv-paneel
Investeringskosten per paneel
Verzekering/onderhoud
Energie prijs particulier
Belastingvoordeel particulier
Inkomsten verkoop energie
240 kWh
€480
€10 per jaar
€0,23 per kWh
€0,09 per kWh
€0,05 per kWh
Verdiensten voor particulier per paneel met een looptijd van 10 jaar
16
Verdiensten Coöperatie of VvE per paneel met een looptijd van 30 jaar
Het is nog niet duidelijk wat er na 10 jaar postcoderoos allemaal mogelijk is. Indien
het is toegestaan kan er een nieuwe coöperatie of VvE opgericht worden die de
panelen en leden overneemt en zo opnieuw 10 jaar gebruik gemaakt kan worden
van de regeling. Een andere mogelijkheid is om als coöperatie of VvE de panelen
over te nemen van haar leden die vervolgens nog 20 jaar energie produceren.
Conclusie
Het is financieel aantrekkelijk voor zowel coöperaties, VvE en particulieren om
middels de postcoderegeling te investeren in zonnepanelen. Kant tekening hierbij is
wel dat er geen rekening gehouden is met de fluctuaties in stroom prijs over de jaren
heen. Een ander nadeel is dat de regeling voor 10 jaar gegarandeerd wordt, wat
hierna gebeurt is onzeker.
Conclusie
C OMBINEREN
VAN CONSTR UCTIES
Mogelijk is het interessant voor om bij de realisatie van het zonnepark deze onder te
verdelen onder meerdere coöperaties. Zo kan een deel door ECO Oostermoer zelf
gefinancierd worden en deels kunnen de investeringen van particulieren gebruikt
worden. Zo kunnen zowel particulieren als bedrijven mee participeren in duurzame
energieopwekking.
Middels deze constructie kunnen de pachtkosten voor het terrein verdeeld worden.
Mogelijke subsidies kunnen aangesproken worden bij de gemeente of provincie.
Kostendaling is mogelijk te realiseren door gezamenlijke inkoop en bouw van de
installatie.
Door de komst van het SER Energieakkoord op 6 september 2013 is er het één en
ander veranderd op het gebied van wet- en regelgeving. Het Energieakkoord heeft
ertoe geleid dat de hierboven besproken constructie wordt gerealiseerd door de
energie coöperatie Ameland Energie Coöperatie (AEC). Waar het voorheen mogelijk
was dat zowel particuliere als zakelijke leden lid waren, wordt dit nu door de nieuwe
postcoderoos regeling uit het Energieakkoord bemoeilijkt. Om particuliere leden
toch de mogelijkheid te bieden om gebruik te kunnen maken van de postcoderoos
regeling, heeft AEC besloten om haar particuliere en zakelijke leden van elkaar te
scheiden. Deze zullen uiteindelijk onder verschillende coöperaties gaan vallen.
17
3. E XTERNE PARTIJEN
N ETBEHEERDER
F IGUUR 2
O VERZICHT
Een netbeheerder is een nutsbedrijf dat een transportnetwerk beheert voor energie,
zoals gas, elektriciteit en warmte. Deze distribueert de energie via haar
transportnetwerk van producent naar consument.
In Nederland zijn de transportnetwerken opgedeeld in verschillende lagen: het
landelijke en regionale net. In Nederland is TenneT de beheerder van het landelijke
hoogspannings- elektriciteitsnetwerk en N.V. Nederlandse Gasunie de beheerder van
het landelijke gastransport netwerk. Het beheer van de regionale netbeheerders is
opgedeeld in specifieke gebieden en wordt uitgevoerd door een zogenaamde
Regionale Netbeheerders (RNB), hetzelfde geldt voor de gasnetten.
In figuur 2 wordt een overzicht gegeven van de Regionale Netbeheerders. Voor
Oude Pekela is Enexis B.V. de RNB.
Om elektriciteit terug te kunnen leveren aan het net, zal er contact opgenomen
moeten worden met de netbeheerder Enexis. Deze zal kijken of het huidige net
berekend is op de productie-installatie en deze indien nodig aanpassen. Hiervoor
mag de netbeheerder kosten in rekening brengen.
Indien een coöperatie het dak of de grond van een ander gebruikt voor haar
installatie, is een nieuwe aansluiting verplicht. Of dit het geval is bij Britannia is
onbekend. Momenteel wordt er door een netbeheerder maar één aansluiting per
WOZ-object toegestaan. Afhankelijk van de locatie van de installatie kan eventueel
een tweede WOZ-object worden gecreëerd door middel van kadastrale splitsing of
vestigen van een opstalrecht.
REGIONALE
NETAANBIEDERS
NLD
ENERGIE
De Noordelijk Lokaal Duurzaam Energie is de coöperatieve energieleverancier voor
de provincies Friesland, Groningen en Drenthe. Momenteel is NLD Energie nog in
opbouwende fase en in afwachting van de leveringsvergunning door Autoriteit
Consument & Markt (ACM). De uiterste datum waarop een beslissing kan vallen, is 8
April 2014. Wanneer de vergunning verleend is, kan NLD Energie beginnen te
leveren aan haar leden.
NLD Energie is een samenwerkingsverband van Ùs Koöperaasje, Drentse Kei en
Groninger Energie Koepel en wordt gesteund door de provincies Friesland,
Groningen en Drenthe. NLD Energie heeft geen aandeelhouders en opereert zonder
winstoogmerk. NLD Energie keert de verworven inkomsten uit aan de lokale energie
coöperaties die onder de provinciale coöperaties hangen, zodat meer financiële
middelen beschikbaar komen voor herinvestering in lokale duurzame
energieopwekking.
De NLD koopt van provinciale energiecoöperaties duurzame stroom en zo duurzaam
mogelijk gas. Om de volledige vraag aan energie te kunnen dekken, heeft de NLD
leveringscontracten afgesloten met Trianel Duitsland en Gasterra.
Provinciale energiecoöperaties die leden bij de NLD aanbrengen, krijgen hiervoor
een jaarlijkse vergoeding per lid van €70,-. Deze vergoeding kan door de coöperaties
gebruikt worden voor lokale projecten. Om leden te kunnen aanbrengen bij de NLD,
zal de coöperatie lid moeten worden van de NLD. De lidmaatschapskosten hiervoor
bedragen ongeveer € 250,- op jaarbasis.
18
4. E NERGIEOPSLAG
Dit hoofdstuk is als informatief onderdeel toegevoegd omdat er vraag naar was
vanuit de opdrachtgever. Energieopslag is een essentieel onderdeel van de
energietransitie. Het investeringsklimaat is nog niet geschikt hiervoor. Het nut van
energieopslag is dat het de piekbelasting van de energievraag en aanbod op kan
vangen. Wanneer er een overschot van energie is, kan dit opgevangen worden door
opslag. Als er een piek is aanvraag, kan de opslagcapaciteit ervoor zorgen dat dit
wordt opgevangen. Dit zorgt voor een stabieler energienet. We zijn met de
voorkennis aan dit onderdeel gestart met de afgelopen onderdelen als wetenschap.
Toch zit er nog een aantal kansen in dit onderdeel; deze kunnen mogelijk in de
nabije toekomst worden benut.
Het aanbod van de verschillende technieken op het gebied van energieopslag is zeer
divers. Hiervan zijn drie categorieën: mechanisch, chemisch en thermisch, deze
worden eerst toegelicht.
Mechanisch
Mechanisch duidt op beweging. Een simpel voorbeeld is fietsen. De kracht van je
benen wordt overgezet naar je trappers die het vervolgens overbrengen op je wiel
waardoor je vooruit gaat. Bij mechanische energieopslag wordt gebruik gemaakt van
generatoren, vandaar de term mechanisch.
Chemisch
Chemische energieopslag houdt in dat er door middel van chemische processen
energie wordt vast gehouden. We kennen de batterij, maar hoe werkt deze nou?
Om dit even kort toe te lichten: het gaat hier om een aantal cellen met een
negatieve en een positieve plaat. Door de energie die er wordt ingestopt wordt de
inhoud zuurder en vinden er meer chemische processen plaats. Zodra de energie er
wordt uitgehaald neemt dit weer af (de batterij in een notendop). Vanuit het
principe van een batterij zijn er accu’s ontwikkeld met een grotere capaciteit.
Biodiesel is ook een vorm van chemische energieopslag. Dit komt doordat zonneenergie wordt opgeslagen door middel van chemische processen, nadat een
moleculestructuur wordt veranderd in die van diesel. Dit is vaak vanuit plantaardige
basis.
Thermisch
Thermisch gaat over warmte. Bijvoorbeeld thee zetten, door het water te
verwarmen gaat de temperatuur omhoog. Eigenlijk stop je steeds meer energie in
het water waardoor het warm wordt. Later kan die warmte-energie weer omgezet
worden in elektrische energie. Bij thermische energieopslag sla je dus de overtollige
energie op in de vorm van warmte. Als er energie nodig is, wordt er water omgezet
in waterdamp door de druk te verlagen. Het water verricht werk door een groter
volume aan te nemen. Hiermee kan er een generator worden aangedreven.
Thermische opslag kan ook betekenen dat er juist warmte wordt weggehaald. Een
voorbeeld hiervan is het koelen van lucht nadat de waterdamp en de CO 2 eruit is
gehaald. De lucht wordt vloeibaar en kan dan opgeslagen worden. Wanneer er
energie nodig is, laat men de vloeibare lucht terugvloeien in een tank waar het niet
meer gekoeld wordt. Hierdoor gaat het van vloeibaar weer naar gasvorm, met een
groot volume. Hiermee kan weer een generator worden aangedreven die stroom
opwekt. Deze techniek heet cryogene energieopslag. Door de warmte te gebruiken
die bij het koelen vrijkomt, gaat de efficiëntie omhoog.
19
Hieronder staat een aantal verschillende opslagtechnieken, de technieken die
toegelicht zijn worden verder niet in het hoofdstuk behandeld. Ook is er een tabel
met criteria, speciaal voor toepassing op Britannia.
Mechanisch
 Vliegwiel (deze wordt toegelicht in de volgende paragraaf)
 Gecomprimeerde lucht
 Torische spoel
Dit is opslag doormiddel van supergeleiding. Hiermee kan een spoel worden
gebouwd. Een testfaciliteit van 20 MW staat in Japan.
 Verval of te wel pompcentrale, hierbij wordt water omhoog gepompt en
wanneer er vraag is naar energie laat men het water naar beneden stromen
door een generator.
Chemisch
 Accu’s
o Gel, Lithium, loodaccu, natriumzwavel enzovoorts
 Biobrandstof
 Power to Gas (elektrische energie die wordt omgezet door elektrolyse in 20%
waterstof en 80% aardgas)
 Waterstof
Deze vorm is zeer bekend, door middel van elektrolyse wordt er water
gescheiden in zuurstof en waterstof gas. Waterstof kan verbrand worden en dit
levert veel energie op, waarmee elektrische energie kan worden opgewekt.
Thermisch
 Gesmolten zout
Dit wordt veel toegepast bij grote zonnecentrales: spiegels worden dan gericht
op een zoutkolom in een toren. Het zout kan soms wel 800 graden heet worden.
Deze energie kan onder de grond of in de toren zelf worden opgeslagen.
 Cryogene energieopslag
Deze techniek is als voorbeeld beschreven bij thermische opslag. In deze
techniek is in 2013 het meest geïnvesteerd. De techniek heeft een goed
toekomst perspectief.
T OEPASBARE
ENERGIE OP S LAGTECHNIEKEN ,
B RITANNIA
In dit deel worden enkele energieopslag mogelijkheden uitgelicht, die een redelijk
tot goede potentie hebben. Veel nieuwe opslagtechnieken zijn vaak erg duur of zijn
nog in een experimentele fase. Ook kunnen de onderhoudskosten erg hoog zijn. De
omvang en schaal van de techniek zijn belangrijk; veel technieken zijn alleen te
gebruiken op grote schaal, zoals: gecomprimeerde lucht, Power to Gas en gesmolten
zout. Deze zijn wel meegenomen in Figuur 3 Tabel opslagmethoden hieronder. Door
de opslagtechnieken aan een aantal criteria te testen, is er een aantal uitgekomen
dat de meeste potentie heeft. Om te oordelen welke techniek het beste toepasbaar
is op Britannia, zijn de volgende criteria opgesteld: kleine schaal, ver ontwikkeld, lage
kosten, weinig onderhoud en gebruiksvriendelijk.
20
Dit schema is speciaal voor het gebied Britannia, als bijvoorbeeld de schaal te groot
is voor deze locatie krijgt deze een (-).
F IGUUR 3 T ABEL OPSLAGMETHODEN
Uit figuur 3 blijkt dat drie opslagmogelijkheden de meeste kansen hebben: het
vliegwiel, de pompcentrale en de accu. Om deze reden komen ze straks verder
aanbod, om een betere indruk te geven wat deze technieken inhouden. Als
voorbeeld nemen we nogmaals de schaal. Het vliegwiel kan een kleine hoeveelheid
energie opslaan, hierdoor is hij goed toepasbaar op Britania. Accu’s kunnen ook naar
de schaal worden aangepast, hetzelfde geldt voor cryogene energieopslag waarbij
het op de kWh kan worden aangepast.
V LIEGWIEL
Het vliegwiel is relatief eenvoudig. Het principe hiervan is dat een elektromotor
gekoppeld is aan een draaiend wiel in een vacuüm. Hoe minder weerstand, hoe
hoger het rendement en hoe langer je de energie kunt opslaan. Bij een overschot
aan energie drijft de elektromotor het vliegwiel aan waardoor de energie van
elektromotor overgebracht wordt naar het vliegwiel. Bij onvoldoende energie kan de
energie in het vliegwiel weer overgebracht worden naar de elektromotor die dan als
generator fungeert. Hierdoor komt de energie weer vrij in de vorm van elektriciteit
die weer gebruikt kan worden.
Deze techniek is relatief eenvoudig en kan zelf gemaakt worden als je een goede
vacuüm weet te creëren. Je kunt ook meerdere vliegwielen parallel geschakeld laten
werken waardoor je meer energie kunt opslaan.
Vliegwielen worden al veel gebruikt in de auto-industrie om remenergie in op te
slaan, met deze energie kan de auto weer opstarten zonder brandstof te hoeven
gebruiken. In Figuur 4 Werking vliegwiel staat een plaatje van een dergelijk vliegwiel.
F IGUUR 4
W ERKING
VLIEGWIEL
Speciaal ontwikkeld vliegwiel voor zonneparken
De energieopslag in een conventioneel vliegwiel
heeft maar een opslagduur van ongeveer twee
uur, waarbij er tussen de 20 en de 50 procent van
de energie verloren gaat. Bij nieuwe types, zoals
het vliegwiel met magnetische lagers die te zien is
in Figuur 5 Vliegwiel, gaat maar 3% van de
energie verloren. Het vliegwiel is dus een
mogelijkheid als de energie maar op een korte
termijn wordt gebruikt.
F IGUUR 5
V LIEGWIEL
21
A CCU ’ S
Accu’s bestaan al heel lang. Deze zijn eerst ontwikkeld voor de auto, later werden ze
doorontwikkeld voor toepassing in mobieltjes. De techniek hiervan ontwikkelt zich in
een snel tempo, voor particulieren zijn er al systemen op de markt te verkrijgen voor
energieopslag. Figuur 6 Lithium-Ion accu die hiernaast is afgebeeld, is een accu voor
particulieren met een vermogen van 8 kWh. Deze accu zou toegepast kunnen
worden voor het gebruiken van zonnepanelen.
F IGUUR 6
L ITHIUM -I ON
ACCU
Een nieuwe ontwikkeling die veel potentie biedt voor energieopslag is een
herbruikbare zeezoutaccu. De zeezoutaccu is duurzaam en goedkoop in productie.
Deze kan conventionele accu´s al beconcurreren, maar wordt nog niet op
marktschaal geproduceerd. Door een vernuftig gebruik van een zeezoutmix kan een
accu ter grote van een conventionele accu worden geproduceerd met dezelfde
capaciteit. De techniek moet nog verder worden ontwikkeld, verwacht wordt dat
deze binnen enkele jaren op de markt zal verschijnen. De ontwikkelaar doet dit in
samenwerking met de TU Delft.
Een andere techniek die ook veel potentie bied is de Vanadium-redox-accu.
Verwacht wordt dat deze vloeistofaccu de prijs per kWh naar beneden zal brengen.
Toch moet deze techniek nog verder ontwikkeld worden.
S MART G RID
AANSLUITING
Het smart grid principe stond niet in de tabel omdat het geen opslag medium is maar
een methode waarbij de vraag en aanbod van elektriciteit optimaal op elkaar
worden afstemt. Het is het een veelbelovende optie die de transitie naar een
duurzame energievoorziening kan versnellen.
F IGUUR 7
S MART G RID
SCHEMA
Ons elektriciteitsnetwerk is volop in beweging. Enerzijds is er een toename van
decentrale opwekking door zonnepanelen en windmolens en daarmee een slecht
voorspelbaar aanbod van elektriciteit. Anderzijds veranderen de behoeften van
gebruikers door de komst van nieuwe technologieën, zoals de elektrische auto.
Bovendien worden afnemers steeds vaker zelf producent. Het net moet in plaats van
één- dus ook tweerichtingsverkeer aankunnen. Al deze ontwikkelingen maken het
netwerkbeheer steeds ingewikkelder. Smart grids kunnen uitkomst bieden.
(Bron: TU Delft)
Door apparatuur af te stemmen op het aanbod aan energie is het mogelijk om
pieken in het energie aanbod beter op vangen. Zo zal een wasmachine pas in
werking treden wanneer zonnepanelen voldoende energie leveren of wanneer
elders een overschot aan energie beschikbaar is. Het belang van energieopslag
wordt hierdoor minder, doordat apparaten automatisch aangaan als er voldoende
energie beschikbaar is. Overtollige elektriciteit die dan nog overblijft, kan worden
opgeslagen in opslagfaciliteiten.
Het bedrijf Victron Energy is momenteel bezig met het ontwikkelen van software die
dit allemaal mogelijk moet gaan maken.
22
P OMPINSTALLATIE / S TUWDAM
Stuwdammen zijn dammen die water tegenhouden. Veel van deze dammen zijn te
vinden in bergachtige gebieden en worden voornamelijk gebouwd voor energie
opwekking. Door het grote verval in hoogte wat hierdoor ontstaat kan een
waterturbine worden aangedreven die een elektrische generator aandrijft.
F IGUUR 8
S TUWMEER
Een stuwmeer kan gezien worden als een enorme batterij waar energie in
opgeslagen kan worden. Wanneer er een overschot aan energie is kan deze gebruikt
worden om het stuwmeer vol met water te pompen. Wanneer er vraag is naar
energie kan dit proces omgedraaid worden en zal het water de generator aandrijven
om elektriciteit te produceren.
23
D E G ROENE R EKENKAMER
Het is niet mogelijk om voor de specifieke situatie een kostenoverzicht te geven.
Daarom is er gekozen om naar cijfers te kijken van eerdere projecten.
De Groene Rekenkamer heeft een aantal kostenberekeningen gemaakt per kWh
voor verschillende energieopslagmethoden.
Redox-accumulator
“Het is goed opschaalbaar en heeft een rendement van 75-90%. Ze zijn een groot
aantal malen te laden en te ontladen. De operationele kosten zijn echter hoog, zo’n
€0,25/kWh. Een Vanadium Redox batterij van 1,5 MWh kost volgens MacKay
)
$480.000 . Het cyclus rendement is 70-75%.”
http://www.groenerekenkamer.nl/buffers/
F IGUUR 9
Pompcentrale
De bouw van een 8 GWh installatie waarmee gerekend wordt, komt uit op 1,8
miljard euro en heeft een operationele kWh prijs van €0,06. Dit lijkt weinig, maar dit
gaat gepaard met hoge investeringskosten. Tot nog toe is dit wel één van de
goedkopere opties. Als men dit op kleine schaal zou willen doen op Britannia, dan
zou er nog maar weinig ruimte over blijven. Wel zouden er drijvende zonnepanelen
kunnen worden geïnstalleerd. Nog een mogelijkheid is om een watertoren te
bouwen.
Cryogene opslag
Om een voorbeeld te geven van een opkomende techniek is er gekozen voor
cryogene opslag. In deze techniek is het afgelopen jaar veel geld gestoken,
waaronder door Bill Gates. De prijs per kWh is nu nog 600 euro, maar er wordt
verwacht dat dit de komende jaren snel zal dalen. Ook kan de techniek efficiënter
worden gemaakt door de restwarmte die vrijkomt bij het koelen te gebruiken.
T OEPASBAARHEID B RITANNIA
De toepasbaarheid van elke beschreven techniek is voldoende om toegepast te
worden op Britannia. Dit is niet het geval als het om de kosten gaat. Aangezien
duurzame energie en energieopslag grote investeringen zijn en energieopslag nog zo
duur is, is energieopslag nog geen haalbare investering. Ook is er nog geen subsidie
beschikbaar voor energieopslag.
Als er vanuit wordt gegaan dat er een verbruik van één dag opgeslagen moeten
worden, is dit:
1,5 miljoen kWh / 365 dagen = 4100 kWh. Dit geeft ongeveer de schaal aan. De
aankoop van een installatie zal dan ook hierop aan moeten worden gepast.
Aanbevelingen
Bij een pompcentrale zou een oude watertoren gebruikt kunnen worden en is een
microgenerator nodig. Ook moet er een aparte haalbaarheidsanalyse worden
gedaan voordat er overgegaan wordt tot installatie.
Bij de keuze voor een combinatie van vliegwielen en accu’s is de aanbeveling om het
in combinatie te doen met een smart grid. Vliegwielen slaan maar enkele uren
effectief energie op. Door de combinatie met een smart grid kan hier optimaal
gebruik van worden gemaakt en kan piekstroom worden opgevangen. De
combinatie van een smart grid en accu’s is de beste optie. Het nadeel is dat deze
technieken nog vergenoeg zijn ontwikkeld.
Ook hiervoor geldt dat er een aparte haalbaarheidsanalyse voor moet worden
gedaan voordat er wordt over gegaan tot de aanschaf of constructie hiervan. Dit is
belangrijk voor de kosten en baten voor deze specifieke locatie.
24
DEEL 2 PROJECT
5. B RAINSTORM
Vanuit de opdrachtgever ontstond de vraag naar een mogelijke duurzame invulling
voor het voormalige fabrieksterrein Britannia te Oude Pekela. Het zou mooi zijn als
er werkgelegenheid kan worden gecreëerd en als het ook winstgevend zou zijn. Om
hier invulling aan te geven, is er door de projectgroep een brainstormsessie
georganiseerd om zoveel mogelijk ideeën te genereren. De brainstormsessie nam
ongeveer twee uur in beslag. De ideeën zijn vervolgens in vier categorieën
ingedeeld. Hier is een lijst uit voortgekomen welke hieronder wordt weergegeven.
We zullen kort beschrijven wat er met elk idee wordt bedoeld om zo een beter beeld
te krijgen van de mogelijkheden.
R ESULTATEN B RAINSTORM
De resultaten van de brainstorm geven een diversiteit aan ideeën die mogelijk zijn
voor Britannia. De verworven resultaten zijn weergegeven in het hieronder
opgestelde overzicht. Om het overzichtelijker te maken zijn de ideeën
gecategoriseerd in teelt, energie, maatschappij en overig.
Teelt









Eendenkroos / algen
Natuurproducten / biologisch
Paddenstoelen
Aquacultuur
Vertical farming
Proeftuin volkstuin
Superfoods
Medicinale planten
Bijenhotel
Overig








Recycle / repair centrum
Duurzaam bouwen
Regiomuseum
Papierproductie (hennep)
3d Printer
Kinderboerderij 2.0
Innovatie centrum
Universeel centrum
Energie
• Zonnecellen
• Warmtepomp
• Aardwarmte
• Vergister
• Energie leerschool
Maatschappij
• Sociale werkplaats
• Educatie
• Leer / werkplaats
• Jongeren / ouderen
25
O MSCHRIJVINGEN
Hier volgt een korte beschrijving in welke richting gedacht kan worden bij het
ontwikkelen per categorie op het fabrieksterrein.
T E E LT
Doordat de locatie Britannia beschikt over gebouwen en open grond is het mogelijk
om verschillende gewassen en teelt technieken toe te passen. De werkgelegenheid
die hiermee wordt gecreëerd kan ingevuld worden door een verscheidenheid aan
mensen met verschillende achtergronden. Hierbij kan gedacht worden aan hoog en
laag opgeleiden of een sociale werkplaats.
De resultaten bij teelt laten duidelijk zien dat er in de ideeën een overeenkomst zit in
de schaal waarop deze toegepast wordt. Het zijn processen die allemaal op kleine
schaal uitgevoerd kunnen worden, wat uitstekend is toe te passen op het terrein
Britannia.
Eendenkroos / Algen
Eendenkroos is een vorm van in Nederland teelbare aquatische biomassa die
eenvoudig te telen is. De teelt is eenvoudiger dan andere aquatische biomassa zoals
algen. Eendenkroos bevat aanzienlijke hoeveelheden eiwit (gemiddeld 35% van de
droge stof) dat qua samenstelling sterk lijkt op soja eiwit. Mede om deze reden
wordt eendenkroos in diverse landen in Zuidoost Azië en Afrika geteeld als bron van
eiwit voor (pluim-) vee- en visvoeder, en ook voor menselijke voeding.
Een andere toepassing waarvoor eendenkroos gebruikt wordt, is voor het reinigen
van afvalwater.
Eendenkroos is nog wel een nieuwe vorm van eiwitten, maar de vraag naar eiwitten
stijgt snel door de groeiende wereldbevolking en middenklasse. Daardoor kan het
zeker in de toekomst een belangrijke rol gaan spelen.
(bron:http://edepot.wur.nl/163070)
Algenkweek kan naast de kweek van eendenkroos een interessant product zijn om te
combineren. Grondstoffen die voornamelijk uit algen worden gewonnen, zijn
eiwitten, vetten en mineralen. Die kunnen toegepast worden in voedingsproducten
en biobrandstoffen. Om deze reden is er wereldwijd veel aandacht voor.
Biologische landbouw
Biologische producten zijn producten die zijn geteeld zonder kunstmest of
chemische bestrijdingsmiddelen. Hier is een groeiende vraag naar en het kan
winstgevend en interessant zijn om dit lokaal af te zetten op de markt of een winkel
als Ekoplaza. Veel biologische producten vallen onder superfoods, waar later verder
op in wordt gegaan.
De biologische landbouw zou zo ingericht kunnen worden dat de nutriënten in een
gesloten kringloop zitten. Groenafval zou ter plaatse gecomposteerd kunnen worden
en als natuurlijke mest kunnen worden gebruikt. Water dat op de gebouwen valt,
zou verzameld kunnen worden voor perioden van droogte in de zomer. Indien er
kassen worden ingezet, zouden deze van warmtepompen voorzien kunnen worden
die in de zomer het teveel aan warmte ondergronds opslaan en die in de winter
weer afgeven.
26
Paddenstoelen
Naast champignons zijn er veel meer eetbare paddenstoelen. Deze zijn eenvoudig te
kweken op bijvoorbeeld koffiedik, houtsnippers of oud papier (houtvezel). De
Shiitake paddenstoel is een goed voorbeeld van een hele gezonde makkelijk te
kweken paddenstoel die ook een goede vleesvervanger is door het hoge gehalte aan
eiwit en vitamine B. De paddenstoel moet in een verwarmde ruimte worden
opgekweekt (+-25 graden) en vervolgens in een koudere ruimte tot groei komen (15
graden), waarna het na enkele weken geoogst kan worden. Meer informatie en een
bedrijfsvoorbeeld van shiitake teelt is te vinden op http://ekoshii-take.com/NL/.
Voor de productie van paddenstoelen zou de loods aangepast moeten worden zodat
er verschillende afgesloten ruimten zijn waar temperatuur en vochtigheid e.d.
gecontroleerd kunnen worden.
Aquacultuur
In aquacultuur bestaat een onderscheid in extensieve en intensieve teelt. Met als
grootste verschil dat bij de intensieve teelt bijgevoerd moet worden in afgesloten
systemen, terwijl bij extensieve teelt een zelfregulerend ecosysteem voor
voedselvoorziening zorgt. Voorbeelden van vis en ongewervelde waterdieren die op
deze manier gekweekt worden zijn: Goudbrasem, Karper, Meerval, Paling,
Regenboogforel, Steur, Tarbot, Japanse Oester, Oester en Kreeft. Kweek in een
aquacultuur kan zowel binnen als buiten. De loods kan dus ingericht worden met
meerdere kweekbasin en daarnaast zou er extra ruimte gebouwd kunnen worden of
ook buiten gekweekt kunnen worden.
Vertical farming
Er is een manier ontwikkeld om verticaal gewassen te verbouwen dat vertical
farming wordt genoemd. Dit wordt gezien als een uitkomst voor de voedselcrisis,
omdat het efficiënt omgaat met ruimte. Met LED-verlichting, klimaatregelsystemen
en nieuwe teelttechnieken, zoals telen op mist, kunnen groenten en fruit ook prima
groeien volgens de Hogeschool van Amsterdam. De loods op fabrieksterrein
Britannia is hoog genoeg om vertical farming toe te passen. Het creëert ook
werkgelegenheid voor de omgeving.
Vertical farming is een technologie die nog niet veel toegepast wordt in de huidige
maatschappij. Wel zijn er al meerdere systemen op de markt te vinden. Door
koploper op dit gebied te worden, kan een goede positie op de markt verkregen
worden.
Proeftuin
Een proeftuin is een stuk land waar groente of fruit wordt verbouwd waar mensen
ook langs kunnen gaan om te proeven en te kopen. Daarnaast kan de opbrengst aan
veiling of consumenten worden verkocht.
Volkstuinen
De grond van Britannia kan geschikt gemaakt worden voor volkstuinen die
vervolgens verhuurd worden.
Superfoods
Een populaire markt van tegenwoordig is superfoods. Superfoods zijn gewassen die
erg veel vitaminen en mineralen bevatten of anderzijds erg gezond zijn. Steeds meer
mensen gebruiken superfoods naast hun gewone voeding. In de wereld van diëtisten
en gezondheid wordt steeds vaker geadviseerd superfoods te gebruiken.
Voorbeelden van populaire superfoods zijn: Hennepzaad (hennepzaad olie), Chia
zaad, Tarwegras, Gerstegras, Spirulina (alg) Goji bessen, Acaï bessen, Veenbessen,
Granaatappel, Gember en Knoflook. Hennepzaad is een goed voorbeeld van een
natuurproduct dat gemakkelijk te kweken is. Hennepzaad is ook bekend als
superfood omdat het onder andere een hoog gehalte aan omega 3, 6 en 9 vetzuren
bevat, wat voor mensen erg gezond is.
27
Bijenhotel
Een bijenhotel is een overwinteringsplaats voor bijen. Het gaat op dit moment erg
slecht met de bij vanwege ziektes en parasieten dat samengaat met de verslechterde
weerstand van de bij door het gebruik van veel pesticiden in de land -en tuinbouw.
Omdat onze tuinen vaak te netjes zijn, hebben bijen moeite bij het vinden van een
plaats om te overwinteren. Bijen zijn onmisbaar voor het leven op aarde en het
bestuiven van de planten die wij cultiveren voor onze voeding. De bij kan dus wel
een steuntje in de rug gebruiken. Wanneer er geteeld gaat worden op het terrein, is
het een goed idee om ook een aantal van deze hotels voor bijen te plaatsen. Dit
bevordert een gezonde verbouwing en bestuiving van de planten en een gezonde
bijenpopulatie.
E N ER GI E
De Nederlandse energiemarkt is de laatste jaren flink in beweging. Voor derden is
het interessanter geworden om zelfstandig energie op te wekken of waar mogelijk te
besparen. De motivatie die hierachter ligt, wordt vooral gedreven door
milieuaspecten en financiële winsten.
Mogelijk is het voor Britannia interessant om als energieproducent te fungeren. Hier
kan invulling aan gegeven worden door energie te leveren in de vorm van
elektriciteit, biogas en warmte. De opgewekte elektriciteit kan het net op worden
gedistribueerd aan de afnemer. Voor warmte-energie kan gekeken worden naar
toepassingen in een centraal verwarmingssysteem zoals stadsverwarming. In
Nederland gelden voor de levering van elektrische en warmte-energie subsidies, die
mogelijk belastingvoordeel of een vaste prijs bieden.
Warmtepomp
Een warmtepomp kan besparing opleveren op de energierekening. De meeste
huizen en bedrijfspanden worden verwarmd door een CV-ketel die draait op
aardgas. Een warmtepomp systeem bestaat uit drie delen: een bron, de
warmtepomp en het afgiftesysteem. De bron is vaak buitenlucht of grondwater waar
de hoogste investering in zit. Warmtepompen kunnen zowel water als lucht als bron
hebben, en kunnen gebruikt worden voor ruimteverwarming, tapwaterverwarming
en koeling. Er kan aanspraak worden gemaakt op de subsidieregeling SDE+,
Stimulering Duurzame Energie.
Aardwarmte
Dieper in de aardkorst is de grond warmer dan aan het oppervlak. Aardwarmte, ook
wel geothermische energie genoemd, is warmte dat uit de aardbodem wordt
gehaald om huizen en andere gebouwen op een duurzame manier te verwarmen.
Voor een aardwarmte installatie zijn twee putten nodig: een injectieput en een
productieput. In de injectieput wordt water gepompt wat vervolgens verwarmd
omhoog komt uit de productieput. Het warme water wordt naar een
aardwarmtecentrale gepompt waar warmtewisselaars staan die de warmte
overdragen naar een warmtenet, dat via andere pompen weer aangesloten is op
huizen en gebouwen.
28
Vergister
Een vergister is een biogasinstallatie, waar biomassa wordt vergist tot biogas. Het is
eigenlijk een grote tank of silo waar biomassa zoals mest en groenafval wordt
toegevoegd waarna van nature voorkomende bacteriën deze biomassa omzetten
naar biogas. Op veel plaatsen in Nederland wordt door de landbouw op deze manier
al biogas geproduceerd. Vergisten vindt over het algemeen plaats onder
atmosferische druk en bij een temperatuur van 350C. Het biogas wat ontstaat, kan
voor meerdere doeleinden worden gebruikt. Het kan dienen als brandstof in
motoren voor de productie van elektriciteit en warmte of kan worden opgewerkt tot
aardgas kwaliteit of tot vloeibaar aardgas (LNG). Ook voor biogas kan subsidie
aangevraagd worden via de SDE+.
Energie leerschool
Een energieleerschool is een idee wat gezien wordt als mogelijkheid om bij
duurzame energie activiteiten ook educatie te betrekken. Wanneer er op het terrein
veel met duurzaam opgewekte energie gewerkt wordt, kunnen scholen hier
praktijkervaring opdoen. Daarnaast is er een mogelijkheid om een 'school' op te
richten waar iedereen kan leren over schone energie, energiebesparing en hoe zij
zelf energie kunnen opwekken. Hier zouden cursussen en lezingen voor gegeven
kunnen worden, waar mensen worden opgeleid tot installateur van zonnepanelen of
warmtepompen etc. Het is een idee wat in combinatie met de andere energie
ideeën een mooie optie is.
O V ER I G
Overige ideeën is een diversiteit aan ideeën van bijvoorbeeld een innovatie centrum
tot een kinderboerderij 2.0. De ideeën lopen te ver uit een om hier concreet
invulling aan te geven.
Recycle / repair centrum
We leven in een wegwerpmaatschappij, waarbij mensen als iets stuk is, het al gauw
weggooien en een nieuw product kopen. Dit is allesbehalve duurzaam en vaak
kunnen deze producten eenvoudig zelf gerepareerd worden. Mensen hebben hier
echter niet altijd de benodigde kennis of gereedschappen meer voor. Hierdoor zijn
er in het land steeds meer repaircafés te vinden. Een recycle en repair café/centrum
is een ruimte waar mensen met verstand van zaken en gereedschap samen met de
klant een defect item kunnen repareren. Hier is de praktische kennis en vaardigheid
aanwezig om van alles te repareren. Ook kan het een plek zijn waar items naar
toegebracht kunnen worden die niet meer te repareren zijn. Deze kunnen dan
gerecycled worden en nog iets opleveren. Een recycle/repair centrum kan ook
dienen als sociale werkplaats.
Duurzaam bouwen
Duurzaam bouwen is een vorm van bouwen waar duurzaamheid op alle vlakken van
een gebouw en diens omgeving centraal staat. Het leefklimaat is optimaal zodat
mensen er fijn kunnen wonen of werken. Het gebouw produceert haar eigen warmte
en elektriciteit uit bijvoorbeeld warmtepompen, zonnecollectoren en –panelen. Het
is gemaakt van uitsluitend duurzame materialen die hergebruikt dan wel gerecycled
kunnen worden en volledig CO2 neutraal of zelfs positief geproduceerd zijn. Het
gebouw heeft een positieve invloed op haar omgeving; het zou een groen dak
kunnen hebben waar ook zonnepanelen op staan. Het groene dak werkt isolerend
doordat het ’s winters de warmte beter vasthoudt, maar ook ’s zomers de warmte
buiten houdt. Ook houdt het dak water vast en is het goed voor de natuur en haalt
het vervuiling uit de lucht. De gevels kunnen gebruikt worden voor verticalfarming.
29
Ook kunnen de gevels optimaal gebruikt worden door middel van de 4D techniek
van Cablean: de gevels bestaan dan uit modulen in prismavorm. De drie zijden van
de prisma hebben allen een andere functie en kunnen afhankelijk van welke functie
gewenst is, naar buiten gedraaid worden. Als de zon schijnt kunnen zonnepanelen
gebruikt worden, als er veel luchtvervuiling is planten, als het hard regent bakken die
water opvangen en op andere momenten reclame.
Regiomuseum
Een regiomuseum is een museum dat ingevuld wordt met regionale kunst, cultuur
en geschiedenis. Hiervoor is vaak een subsidie beschikbaar vanuit de provincie, of dit
een lucratief idee is zal nader onderzocht worden.
Papierproductie uit hennep
Het is op dit moment moeilijk om aan henneppapier te komen. Henneppapier heeft
veel voordelen ten opzichte van papier gemaakt van houtpulp. Papier van hennep
gaat langer mee, is vaker te recyclen, is sterker, heeft minder chemicaliën nodig om
te bleken, en de hennepplant kan meerdere keren per jaar worden geoogst.
Hennep heeft geen pesticiden of kunstmest nodig om te groeien en groeit bijna
overal. Het fabrieksterrein Britannia is van het bedrijf Hempflax dat al connecties
heeft in de hennepindustrie, en al plaatsen heeft waar het hennep verbouwd wordt.
Met de komst van een papierfabriek zou Hempflax kunnen uitbreiden en één van de
weinige spelers kunnen worden in de hennep papierproductie. Henneppapier is
duurzamer en natuurvriendelijker dan FSC papier waar alsnog bomen voor worden
gebruikt die minstens 30 jaar nodig hebben om te groeien.
3D Printer
Een opkomende innovatieve uitvinding is de 3D printer. Hier is op dit moment veel
aandacht voor. Een 3D printer is een apparaat dat op basis van digitale
bouwtekeningen driedimensionale objecten kan printen. Deze printers zijn inmiddels
op de markt voor consumenten, waardoor de burger zijn eigen producten kan
ontwerpen en maken. De 3D printer zou in bijvoorbeeld het innovatiecentrum een
plaats kunnen krijgen waarbij cursussen worden georganiseerd waar mensen van
bijvoorbeeld bioplastic eigen bedachte producten kunnen printen. Ook zou een
grotere 3D printer aangeschaft kunnen worden om grotere innovatieve producten te
printen. Er zijn 3D printer bouwpakketten op de markt waarbij consumenten hun
eigen 3D printer zelf kunnen bouwen voor ongeveer 500 euro. Daarnaast zijn er al
3D printers op de markt speciaal voor massaproductie. Deze kosten rond de 100.000
euro.
Kinderboerderij 2.0
Kinderboerderij 2.0 is een idee wat ook gecombineerd kan worden met andere
activiteiten. Het idee is dat er voor kinderen een leerzame en leuke omgeving wordt
gecreëerd waar zij niet alleen naar dieren kunnen kijken maar dat kinderen hier nog
veel meer kunnen leren. Het gaat dus ook samen met het idee educatie, waar het de
bedoeling is dat kinderen meer leren over het milieu, duurzaamheid, de natuur en
voeding. Bijvoorbeeld zouden kinderen kunnen leren over duurzame landbouw
waarbij ook zelf geoogst kan worden en waarbij kinderen leren waar hun voedsel
vandaan komt en hoe het groeit. Of er wordt geleerd hoe je spullen hergebruikt en
recyclet. Hoeveel lampen kunnen draaien op zonnepanelen etc.
Innovatiecentrum
Het terrein kan ingevuld worden door een innovatiecentrum te realiseren. Het idee
hierbij is, een centrum te creëren waar duurzaamheid en innovatie op allerlei
gebieden praktische invulling krijgt en het terrein dient als ruimte om met duurzame
innovatie te experimenteren. Hier wordt veel aandacht besteed aan het ontwikkelen
en educatie op het gebied van innovatieve duurzame oplossingen voor vraagstukken
30
in de praktijk. Hier kunnen scholen en organisaties op dit gebied zich aansluiten en
samenwerken om tot goede ideeën te komen die vervolgens verder ontwikkeld
worden. Dit innovatiecentrum kan bijvoorbeeld gericht zijn op het verder
ontwikkelen van duurzame burgerinitiatieven op het gebied van voedselvoorziening
of energie, maar ook op gebied van duurzaam bouwen of lokale kringlopen bij het
recyclen van afval.
Universeel centrum
Wat met dit idee bedoeld wordt is een ruimte creëren waar alle benodigdheden
aanwezig zijn om bijvoorbeeld congressen, voorlichtingen, workshops, educatie,
cursussen en andere activiteiten gehouden kunnen worden, waarvoor de ruimte
verhuurd kan worden. Dit idee kan ook gecombineerd worden met andere
activiteiten. Een ruimte met brede mogelijkheden.
M AAT S C HA P P E LI JK
Bij deze ideeën draait het om maatschappelijk belang. Om projecten beter bij de
maatschappij te laten aansluiten, is het van belang dat deze door een breed publiek
worden gedragen.
Het doel is om een maatschappelijke functie aan het oude fabriekspand te geven. De
door tussentijdse peilingen over welk onderwerp die de meeste interesse wekte na
de brainstorm. Het repair centrum wordt dan ook verder uitgewerkt, in hoofdstuk 7.
Hoofdstuk 6 geeft de aanleiding waarom wij het repair centrum verder gaan
uitwerken.
Sociale werkplaats
Een sociale werkplaats kan gericht zijn op bijvoorbeeld gehandicapten of mensen
met een uitkering. Voor een sociale werkplaats zijn vaak subsidies beschikbaar. De
sociale werkplaats kan ook een winstgevende organisatie zijn, er kan bijvoorbeeld
gedacht worden aan de combinatie van teelt (productie) en een sociale werkplaats
waar mensen met een beperking de werkzaamheden uitvoeren.
Educatie
Wanneer er bijvoorbeeld teelt of duurzaamheidscentrum opgezet wordt, kan er van
deze praktijksituatie gebruik gemaakt worden om hier educatie aan te koppelen.
Land- en tuinbouwscholen zouden bijvoorbeeld op Britannia praktijkervaring kunnen
opdoen bij het telen van gewassen of zouden met vertical farming in aanraking
komen.
Werken & leren en jong & oud
Welke invulling Britannia ook krijgt, het zou maatschappelijk gunstig zijn als werken
en leren gecombineerd worden en als de verschillende generaties bij elkaar gebracht
worden. Met werken en leren wordt bedoeld dat studenten hun opgedane kennis en
vaardigheden deze direct in de praktijk kunnen brengen. Het belang van het bij
elkaar brengen van alle generaties, is dat deze van elkaar kunnen leren en dat de
sociale cohesie toeneemt. Ze kunnen bijvoorbeeld samen aan maatschappelijke
vraagstukken werken. Door samen te werken, worden vraagstukken vanuit
verschillende invalshoeken bekeken en kunnen jongeren van de ervaringen van
ouderen leren en kunnen de ouderen leren van de nieuwe denkwijzen van jongeren.
31
6. A FVALSTROMEN
Naar aanleiding van de resultaten van de brainstormsessie is met de opdrachtgever
besloten het repair centrum verder uit te werken en hier de componenten educatie
en het samenbrengen van jongeren en ouderen bij te betrekken. Om de
levensvatbaarheid van dit idee te kwantificeren, is onderzoek gedaan. Hiervoor is
gekeken naar afvalstromen van e-waste in Nederland. Waar gaat het heen en welke
mogelijkheden biedt dit voor Britannia. Dit sluit ook goed aan bij de hoofdvraag een
duurzame bestemming te vinden voor de oude fabriek.
E- WASTE
E-waste is elektronisch afval, van lamp tot mobieltje of tv’s. In deze apparaten zitten
vaak zeldzame metalen verwerkt, die goed gerecycled kunnen worden.
Milieutechnisch gezien is het nog beter om e-waste te hergebruiken. Jaarlijks wordt
er onnodig veel elektronica weggegooid. Voor Nederland is dit al 400.000 ton aan
e-waste per jaar. Vaak kunnen deze apparaten nog gerepareerd worden en een
tweede leven krijgen.
Tweedehands is tegenwoordig helemaal geaccepteerd, door marktplaats.nl en door
de kringloop winkels. Dit betekent dat er dus ook een markt is. Hierover zal meer
worden toegelicht in dit hoofdstuk.
De kans die dit biedt voor Britannia, is dat er veel apparaten nog bruikbaar zijn of te
repareren. In dit hoofdstuk wordt een beeld en motivatie gegeven voor een repair
centrum. Om die reden wordt er verdieping gegeven aan de afvalstroom in
Nederland zoals we die nu kennen.
W AAR
NAAR TOE
In Nederland en in de wereld wordt veel elektronisch afval geproduceerd, waarvan
het meeste wordt gerecycled. Toch ontglipt er nog steeds e-waste binnen onze
maatschappij, dit wordt dan vaak verscheept naar Afrikaanse landen waar het
gedumpt wordt. Vanuit Europa bedraagt dit jaarlijks al ongeveer 1,3 miljoen ton aan
e-waste. Dit afval bevat veel schadelijke stoffen die slecht zijn voor mens en milieu.
Wat er vervolgens gebeurt met het afval, is dat mensen vaak tussen dit afval leven
en zoeken naar kostbare materialen die geld opleveren. Die mensen worden vaak
ziek, doordat ze blootgesteld worden aan gevaarlijke stoffen die vrijkomen wanneer
het afval door hen zelf verbrand wordt om kostbare metalen terug te winnen. Het
gevolg is dat het aantal geboren kinderen met afwijkingen en erfelijke ziektes
stijgen. Maar niet alleen op de stortplaatsen zelf vormt e-waste een probleem. Door
regenval wordt er veel vervuiling meegenomen de rivieren in waar het langs de rivier
veel schade aanricht. Vaak wordt dit door veel mensen als drinkwater gebruikt.
(Vidal, 2013)
32
R I C HT LI JN EN
Binnen de Europese Unie en Nederland zijn er richtlijnen die als doel hebben om de
e-waste problematiek aan te pakken. Deze richtlijnen lijken haar vruchten af te
werpen maar blijken in sommige gevallen niet toereikend te zijn.
E-waste mag wettelijk gezien niet verscheept worden en het toch gebeurt het. Dit
gebeurt onder het mom van ‘tweedehands elektronica’, ‘schenking’ (aan een bedrijf)
of een ‘donatie voor het land’.
Veel Ghanezen dachten dat wij goede bedoelingen hadden. In de documentaire
(Frontline, 2010) wordt Mike Anane, een Ghanese journalist die milieubewustzijn in
Ghana probeert te bewerkstelligen, geïnterviewd. In de bijlage staan meer foto’s.
In Nederland zijn richtlijnen opgenomen in het besluit ‘Regeling Elektrische
Apparatuur’ en ‘Besluit Elektronische Apparatuur’ (BEA en REA). Dit was de
grondslag voor het collectieve systeem dat we nu in Nederland kennen, Wecycle. Dit
systeem is gezamenlijk opgezet door leveranciers en importeurs van elektronische
apparaten. Zij hebben gezamenlijk machines ingekocht om e-waste te recyclen en
edele metalen eruit te halen.
Producenten en importeurs van ICT-apparaten die deelnemen aan het ICTinzamelingssysteem voldoen aan de producentenverantwoordelijkheid. Dit wordt
geregeld door ICT Milieu dat onderdeel is van Nederland ICT. Deze organisatie is nu
bezig met het stimuleren en inzamelen van ICT afval, dit is dus niet bedoeld voor alle
e-waste. ICT Milieu heeft ook een samengesteld bestuur van de directeur van Xerox
Nederland, Dell Nederland, Interim-directeur Nederland ICT en Country Manager
van Hewllet Packard. Dit bestuur is verantwoordelijk voor het inzamelen van 17.556
ton aan afgedankte ICT-apparatuur. Verwerkers (Wecycle) rapporteerden nog eens
13.545 ton aan ingezameld ICT-afval dat door andere partijen aan hen is afgegeven.
De 17.556 ton wordt als volgt verwerkt, zie kader:
Het afval zal vanaf 2016 volgens het Europese besluit worden verwerkt. Dit
besluit is vergelijkbaar met de Regeling voor Afgedankte Elektrische en
Elektronische Apparatuur (AEEA). Dit is beschreven in de Europese WEEErichtlijn (Waste of Electric & Electronical Equipment). De Europese WEEE
heeft in samenwerking met Wecycle aan het beleid gewerkt voor de WEEE
en dit is aan de hand van de AEEA gedaan. Waar het op neer komt, is dat in
heel Europa vaste doelstellingen komen voor het recyclen van e-waste. De
doelstelling voor 2016 is dat er minimaal 45% van het e-waste gerecycled
wordt. In 2019 moet dat 65% zijn. Deze percentages zijn berekend op de
hoeveelheid geproduceerde elektronische producten. Waar de overige
hoeveelheid heen gaat verschilt erg; een deel komt terecht in stortplaatsen
of in de reguliere verbrandingsoven. Ook komt er een deel terecht in Azië en
Afrika, dit is met name Ghana en India. Dit is te lezen in het volgende deel.
Wat we weten van de cijfers is dat wij in 2010 ongeveer 23,7 kilo per
persoon aan e-waste produceerden, waarvan naar schatting 2,7 kilo wordt
geëxporteerd. Door na te gaan dat in Nederland in 2010 22.726 ton aan ewaste werd opgehaald en naar schatting van Wecycle nog eens 28.000 ton.
Door dit na te rekenen kom je uit op 16,7 miljoen Nederlanders * 23,7 kilo ewaste /1000 voor tonnen = 395.790 ton aan e-waste. Door de ongeveer
50.000 ton wat is opgehaald en de 2,7*16,7 miljoen /1000= 45.000 ton
waarvan we zeker zijn dat het naar het buitenland wordt geëxporteerd. Er
blijft dus nog 300.000 ton over waarvan we niet goed kunnen zeggen waar
het heen gaat. Ook gaat er veel afval via de Rotterdamse haven naar het
buitenland. (Milieu, 2012)
33
Korte conclusie over de cijfers: er moet nog veel gebeuren voordat we in Nederland
de eisen van de Europese Unie zullen halen. Wij zijn in Nederland wel de voorloper
op het gebied van regelgeving.
F IGUUR 10 ICT MILIEUMONITOR
34
O N DE R ZO EK : N ED E RL AN DS E
I N ST AN T I E S V AN E - W A ST E
Om erachter te komen wat er met de ingezamelde e-waste wordt gedaan, is een
aantal Nederland instanties benaderd voor informatie.
De instanties die hiervoor zijn benaderd zijn; ICT-milieu, Wecycle en Omrin.
Wecycle is een stichting die de inzameling, registratie en recycling van e-waste in
Nederland organiseert. Er is telefonisch contact gezocht waarna gemeld werd dat we
via de e-mail contact moesten zoeken. Tot op heden is er nog niet op de e-mail
gereageerd.
De manier om contact te maken is volgens ons via de directeur, omdat hij hier
makkelijker uitspraak kan doen. De werknemers waren via de telecommunicatie erg
terughoudend.
ICT-milieu stuurde ons een informatiebrochure en verwezen ons door naar Wecycle.
Verder hebben we gekeken naar een afvalverwerker. Dit was de Omrin, aangezien
die in Friesland de meeste milieustraten heeft. Onze e-mail is op dit moment nog in
behandeling en wij hopen hier nog antwoord op te krijgen.
Naast het versturen van e-mails is er ook telefonisch contact met Omrin
opgenomen. Van de milieustraat zelf tot aan het hoofdkantoor, helaas werden we
steeds doorverwezen naar het e-mail adres [email protected]. Het telefoonnummer
van de marketing en communicatie afdeling is 0582336565, hier zouden we eerst
meer informatie krijgen, maar uiteindelijk moesten we toch maar een e-mail
versturen.
Voor dit onderzoek is er meer tijd nodig.
W A AR O M E - W A ST E
DU MP EN ?
Er zijn veel redenen waarom e-waste gedumpt wordt; gemakzucht en geld spelen
hierbij een grote rol. Het kost namelijk veel geld om e-waste apart in te zamelen en
te verwerken. De opbrengst van de edele metalen is niet voldoende om de kosten te
dekken. Dit komt onder meer doordat er veel campagne wordt gevoerd dat e-waste
apart moet worden ingeleverd. De Wecycle campagne is wel een succes te noemen
omdat er nu veel meer wordt ingeleverd. Dit initiatief wordt gefinancierd vanuit de
producenten en importeurs zelf.
Helaas zijn niet alle importeurs hierbij aangesloten en bevat één op de drie
containerschepen uit Rotterdam e-waste. Soms gaat dit naar China waar de arbeid
goedkoop is waardoor het rendabel is om edele metalen eruit te halen. Maar als er
veel chemicaliën in zitten zijn ze vaak voor het Afrikaanse continent bestemd. De
oorzaak hiervan is dat deze producten te duur zijn om te recyclen, denk bijvoorbeeld
aan koelkasten en oude televisies.
35
Om recycling rendabeler te maken is er nu in Europa het WEEE (W A S T E
E L E C T R I C A L A N D E L E C T R O N I C E Q U I P M E N T ) opgericht. Dit is een kennisplatform
waar bedrijven en importeurs hun ervaringen kunnen uitwisselen. Ook komt er een
eigen Europees initiatief waarbij al de opgehaalde apparatuur naar één plek in
Europa vervoerd wordt en daar verwerkt wordt.
Recyclen is niet altijd het antwoord en we doen dit veel te snel. Het is makkelijk voor
een consument om weg te gooien, maar tegenwoordig wordt er al wel meer
hergebruikt. Denk aan marktplaats wat de tweedehandsmarkt weer nieuw leven in
blies. Ook de kringloopwinkels zijn aardig in opkomst. Maar waar vroeger alle spullen
van familie op familie gingen, willen we nu allemaal het nieuwste en het beste. Dit
geldt vooral voor elektronica en er valt dan ook best een slag te maken als het gaat
om hergebruiken.
De ladder van Lansink die uit vijf treden bestaat, is hierbij zeer belangrijk als we goed
om willen gaan met afval. Dit gaat om de preventie van afval, daarna reparatie en
het hergebruiken van een product. Daarna kan iets pas gerecycled worden. Op de
manier hoe het nu gaat, wordt er al heel snel gerecycled en na dit proces verdwijnt
er dus veel afval richting arme landen waar het gestort wordt. De vierde trede is het
product verbranden en daarvan energie terugwinnen. Dit is vaak verwaarloosbaar in
vergelijking met het productieproces. Wel wordt de as vaak gebruikt voor
geluidswallen enzovoort. De laatste trede is het storten van afval, soms worden
technische producten in het dagelijks huisvuil aangetroffen. Dit wordt soms nog
gestort ook als dit er tussen zit en dit is dan ook de meest vervuilende trede van de
ladder.
F IGUUR 11
L ADDER VAN
L ANSINK
TECHRETURNS
Bij het bedrijf Techreturns, worden telefoons ingezameld en daarna worden ze
getest een meestal zijn ze te repareren. Daarna worden ze verkocht in Azië en Afrika,
hier is vaak een markt voor oude westerse mobieltjes. Om te voorkomen dat ze
alsnog op een grote vuilstort komen in Afrika of Azië, worden ze ook daar weer
verzameld op inleverplaatsen. Hierna verschepen ze het weer naar Nederland waar
het dan echt gerecycled kan worden, omdat dat de faciliteiten in de
derdewereldlanden niet aanwezig zijn. Het probleem is dat volgens internationale
afspraken men eigenlijk geen e-waste uit arme landen mag halen. Dit is één van de
obstakels die op de langere termijn weggenomen zouden moeten worden. Het gaat
goed met het bedrijf en het is een voorbeeld voor velen vanwege het tegengaan van
de consumptiemaatschappij en door ervoor te zorgen dat producten langer
meegaan.
36
C O N C LU SI E
Hergebruiken: er wordt veel aan recyclen gedaan, maar de ladder van Lansink leert
ons dat we eigenlijk eerst moeten hergebruiken. In de vorige stukken is te lezen dat
er veel rond deze processen te doen is. De recycle sector gaat er vanuit dat er geen
markt voor is tweedehands elektronische apparaten, maar dit is incorrect. Dit
bewijzen Techreturns, marktplaats.nl en andere tweedehands websites. We kunnen
er dus niet meer onderuit.
De mogelijkheden liggen vooral in de 300.000 ton aan e-waste waarvan we niet
weten waar dit naar toegaat. Ook kunnen burgers veel geld besparen door hun
producten te laten repareren in plaats van ze weg te gooien. Ook de bestaande afval
verwerkers zouden meer transparantie van hun e-waste stroom moeten geven.
Toegankelijkheid zou ervoor kunnen zorgen dat je zelfs een deel zou kunnen gaan
verwerken en repareren. Het repair centrum zou nog wel eens financieel
aantrekkelijk kunnen zijn. Ook is het goed voor de werkgelegenheid en het milieu.
Verder onderzoek naar de weg van het afval zou kunnen zorgen van een constante
stroom aan e-waste dat verwerkt kan worden. Een goede distributie voor afzet zou
nog opgesteld moeten worden. Hierbij kan een deel via internet verkocht worden en
deels via een kringloopwinkel in de buurt en in Groningen. Hierbij kan gedacht
worden aan een samenwerking. In het volgende hoofdstuk wordt er meer verteld
over het repair centrum en over welke voordelen het repair centrum kan hebben.
37
6. R EPAIRCENTRUM
In het vorige hoofdstuk is het e-waste probleem beschreven en is aangegeven dat er
veel kansen zitten in een repair centrum. In dit hoofdstuk wordt een aanzet geven
hoe, wat en waar het repair centrum gerealiseerd kan worden. Ook wordt hier
gekeken hoe de omgeving daarbij betrokken kan worden. In Oude Pekela heerst een
hoge werkloosheid. Mogelijk zou hier een positieve impuls aan gegeven kunnen
worden doormiddel van een repair centrum.
REPAIR CENTRUM
Uit voorgaand hoofdstuk is naar voren gekomen dat e-waste een wereldwijd
probleem is waar moeilijk grip op gekregen wordt. De ladder van Lansink liet zien dat
hergebruik voor recycling gaat. Het repair centrum is een plek waar consumenten
hun kapotte apparatuur kunnen laten repareren. Dit zorgt ervoor dat consumenten
vrij zijn in de keuze of ze kiezen voor reparatie of tot aanschaf overgaan van een
nieuw product. Voor Oude Pekela biedt het werkgelegenheid wat een impuls is voor
het gebied. Door het repareren van oude apparatuur wordt ervoor gezorgd dat er
minder e-waste wordt geproduceerd.
Soms kunnen producten niet gemaakt worden, maar nog wel gerecycled. Ook
kunnen sommige onderdelen die tijdens het recycle proces uit producten worden
gehaald, weer gebruikt worden voor reparatie van andere producten. Het zou dus
slim zijn ook recyclefaciliteiten te realiseren in combinatie met het repair centrum.
Daardoor wordt er ook meer werkgelegenheid gecreëerd.
De werkwijze van een huidige recycle centra is een fabriek waar e-waste producten
worden vernietigd om de grondstoffen terug te winnen. Grondstoffen die
teruggewonnen kunnen worden zijn metalen en plastic polymeren. Door de
grondstoffen in Nederland te recyclen, zorgt men ervoor dat deze op een juiste en
milieuvriendelijke manier gerecycled worden. Er zijn ook recyclecentra waar
apparaten uit elkaar gehaald worden. Dit is alleen geschikt voor grote producten
zoals televisies, monitoren, dvd recorders etc. Door een product uit elkaar te
schroeven in plaats van te vernietigen zijn er nog onderdelen uit te halen, die
kunnen worden hergebruikt. Ook kunnen hierdoor de plastic en metalen
milieuvriendelijker gescheiden worden. Een recycle centrum leent zich ook voor een
sociale werkplaats.
Het oude fabriekspand biedt veel mogelijkheden. Door het op een maatschappelijke
manier te ontwikkelen, ontstaan er veel kansen voor Oude Pekela.
R EALISATIE
Het repair centrum zou een nieuw project kunnen worden in Oude Pekela. In deze
paragraaf wordt invulling gegeven aan het repair centrum en de samenwerking met
de omgeving. Hoe krijg je kennis, waar zijn voorbeelden te vinden van bestaande
faciliteiten?
B E N O DI G D E
KENNIS
De aanpak en benodigde kennis die nodig is om het project succesvol te maken, zal
in grote lijnen niet veel verschillen van een normale bedrijfsstructuur.
Om een repair centrum op te zetten, is het belangrijk om voldoende kennis over
elektronica binnen het centrum te hebben. Deze kennis kan komen van
professionals die binnen het vakgebied hun vaardigheden bezitten. Mogelijk zouden
reparatiehandleidingen verzameld kunnen worden, die zijn legaal op het internet te
verkrijgen. Een andere mogelijkheid is om eigen handleidingen te maken die in het
vervolg bruikbaar zijn binnen het repair centrum.
38
Doordat het concept wordt opgezet vanuit een organisatie die uit maatschappelijk
oogpunt opereert, is het mogelijk om ervoor te zorgen dat het project breed wordt
gedragen. Dit zou voordelen kunnen bieden met het binnenhalen van technische
kennis. Hierbij kan gedacht worden aan studenten van technische opleidingen, reintegratie medewerkers en vrijwilligers.
Met de verworven kennis binnen het centrum is het een mogelijkheid om deze
middels educatie of cursussen over te brengen aan derden. Hierbij kan gedacht
worden aan particulieren, studenten en re-integratie medewerkers. Mogelijk als
cursus of als doel om eigen werknemers op te leiden.
I MP UL S
VOOR
O UD E P E K E L A
De gemeente Pekela heeft net als andere plattelandsgemeenten te maken met
werkloosheid en leegloop. Deze twee parameters zijn nauw met elkaar verbonden.
Om dit probleem te doorbreken, is het van belang dat er faciliteiten worden
ontwikkeld die een positieve impuls zijn voor de gemeente.
Het ontwikkelen van repair centrum biedt de gemeente verschillende
mogelijkheden. Hierbij kan gedacht worden aan educatie, sociale werkplaats, reintegratie plichtigen, die hiermee werkervaring op kunnen doen. Het biedt
werkgelegenheid voor een breed scala aan vak technische mensen.
Door te kijken naar het maatschappelijk belang op wereldniveau zowel als op
Europees, Nederlands en gemeentelijk niveau, is te zien dat er een verschuiving
optreedt in milieuschappelijk belang van e-waste. Dit biedt kansen voor de
gemeente Pekela om hier op in te haken, door het realiseren van een repair
centrum. Om voor een extra impuls te zorgen zou de gemeente zich als duurzame
repair gemeente uit kunnen roepen. En zo de eerste gemeente worden in Nederland
die werkt maakt van reparatie.
V O O R B E E LD
INITIATIEVEN
Stichting Repair café
Stichting Repair Café is opgericht op 2 maart 2010 en is gevestigd op meerdere
plekken in het land maar heeft haar hoofdvestiging in Amsterdam. De stichting heeft
als doelstellig het repareren op een moderne manier terug te brengen in de lokale
samenleving, om reparatiekennis te behouden en te verspreiden, en de sociale
cohesie te bevorderen door buurtgenoten met verschillende achtergronden en
drijfveren met elkaar in contact te brengen in het kader van inspirerende en
F IGUUR
12R EPAIR
C AFÉ
laagdrempelige bijeenkomsten. De bijeenkomsten zijn gratis toegankelijk en draaien
om samen te repareren. Een repair café is niet plaatsgebonden waardoor deze
overal georganiseerd kan worden, van een ontmoetingscentrum tot aan bij iemand
thuis. Het is voor iedereen mogelijk om in haar eigen buurt een repair café te op te
zetten.
IFIXIT
IFIXIT is een online platform waar uitgebreide handleidingen beschikbaar worden
gesteld voor het repareren van elektronica. IFIXIT beschikt over een online winkel
met een groot assortiment beschikbare artikelen ter reparatie van elektronica.
IFIXIT, zoals de naam al zegt, biedt handvaten om zelfstandig elektronica te
repareren. V oor een voorbeeld handleiding zie bijlage 3.
F IGUUR 13
IFIXIT
39
F INANCIERING
Voor de financiering van een repair- en recyclecentrum kan het interessant zijn om
gebruik te maken van landelijke overheidssubsidies. Mogelijke subsidies die in
aanmerking komen voor het bovenstaand beschreven scenario zijn:
CIP Eco-innovation
Vanuit de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland is in 2013 een regeling ingegaan
genaamd CIP Eco-innovation. De belangrijkste doelstelling van het CIP Ecoinnovation programma is het ondersteunen van projecten die gericht zijn op de
toepassing en marktverbreiding van nieuwe innovatieve technieken, producten en
diensten of ontwikkelingen op het gebied van Eco-innovation, die al succesvol
gedemonstreerd zijn. Om hiervoor in aanmerking te komen, moet een
projectvoorstel ingediend worden bij Rijksdienst voor Ondernemend Nederland
(RVO).
Twee van de vijf prioriteitsgebieden van de regeling die mogelijk van toepassing zijn
op het beschreven scenario, zijn ‘Materials Recycling’ en ‘Greening Businesses and
Smart Purchasing’. Belangrijke aspecten voor het project waar de regeling voor
dient, zijn innovatie, sterke vermindering van de milieubelasting, Europees karakter,
kosteneffectief, marktpotentie en economisch haalbaar.
Groenprojecten
De regeling groenprojecten is een gezamenlijke regeling van de ministeries van
Infrastructuur en Milieu en Financiën. De overheid geeft belastingvoordeel aan
'groene' spaarders en beleggers,daardoor is het voor een bank mogelijk om een
lening aan te bieden met een laag rentetarief. Om hiervoor in aanmerking te komen,
heeft de investeerder een groenverklaring nodig. Een groenverklaring kan
aangevraagd worden bij de Rijksoverheid voor Ondernemend Nederland (RVO). Deze
toetst vervolgens de aanvragen namens de minister van Economische Zaken. Bij
goedkeuring wordt een groenverklaring toegekend aan de aanvrager.
In verband met het beschreven scenario kan gedacht worden aan een
zonnecollectoren- of duurzaam bouwen project waarvoor een groenverklaring voor
kan worden aangevraagd.
MIA/Vamil
MIA staat voor Milieu Investeringsaftrek en Vamil voor Willekeurige afschrijving
milieu-investeringen. MIA en Vamil zijn twee regelingen die fiscale voordelen bieden
voor financiering van milieuvriendelijke technieken. Met de MIA kan 36% van de
investeringskosten afgetrokken worden van de fiscale winst. Met Vamil kunt u zelf
bepalen wanneer deze investeringskosten worden afgeschreven. Op de milieulijst
van 2014 is te vinden waar fiscaal voordeel te behalen valt. Op deze lijst is ook
recycling van afval en grondstoffen te vinden en inzameling van afval. MIA en Vamil
kunnen worden aangevraagd via het e-loket van Rijksdienst voor Ondernemend
Nederland.
Voor duurzame ontwikkelingen zijn veel regelingen en subsidies.
Als er wordt over gegaan tot realisatie van een project kan er
dieper worden in gegaan of een repair centrum de gelden kan
ontvangen. Ook is er verdieping nodig of verschillende
regelingen gecombineerd kunnen worden. Een repair centrum
biedt veel perspectief, voor de ontwikkeling van Oude Pekela.
Door burgers mee te laten participeren en in de opstart fase
veel te communiceren met bewoners in de regio is het mogelijk
Oude Pekela te laten door ontwikkelen.
40
7. L ITERATUURLIJST
Z ONNEPANELEN
Onafhankelijke info zonnepanelen:
http://www.zonnepanelen.net/beste-zonnepanelen/
Fabrikant zonnepanelen:
http://www.cnpv-power.com/HTML/ProClass/Show/
http://www.cnpv-power.com/pdf/Catalog_En/CNPV-250M-270M.pdf
Zonnekaart Nederland:
http://hetkanwel.net/wp-content/uploads/2010/03/hetkanwel.nl-zonurenkaart.jpg
Berekening oppervlak zonnepanelen:
http://www.zonnepaneel-info.nl/minafstand.php
http://www.eclecticsite.be/zonP/afstand_panelen.htm
Zonneparken Nederland:
http://www.energieoverheid.nl/2013/05/10/zonnepark-met-10-000-panelen-in-gelderland/
http://www.cobouw.nl/nieuws/algemeen/2011/05/04/zonnepark-in-azewijn
http://www.zonneparkouddorp.nl/images/nieuws/20120904_GGO_Zonnepark_Ouddorp_ge
oepend.jpg
www.solargreenpoint.nl
www.zonnegrond.nl
www.stapindezon.nl
Bron hellingshoek zonnepanelen:
http://www.siderea.nl/artikelen/hellingshoek1/hellingshoek1.html
S UBSIDIE
Stimulering Duurzame Energie regeling
Ministeriële regeling SDE
https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stcrt-2013-30425.html
Besluit SDE
http://wetten.overheid.nl/BWBR0022735/geldigheidsdatum_16-12-2013#i3
Kamerbrief openstelling SDE+ 2014
http://www.agentschapnl.nl/actueel/nieuws/kamerbrief-openstelling-van-de-sde-2014
Subsidieperiode: 15 jaar
http://www.agentschapnl.nl/subsidies-regelingen/berekening-stimulering-duurzameenergieproductie
Energie Investeringaftrek
Info EIA:
http://www.agentschapnl.nl/sites/default/files/Energie%20investeringsaftrek%20%20Energielijst%202013_1.pdfblz. 4
41
Vennootschapsbelasting:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Vennootschapsbelasting
Postcoderoos
Postcoderoos regeling
http://www.hieropgewekt.nl/kennis/verlaagd-tarief/de-regeling-het-kort
Postcodegebieden Nederland
http://kaart.geodan.nl/postcodekaart/postcode.htm
Energieakkoord
http://www.energieakkoordser.nl/
Pdf document ‘Samenvatting Energieakkoord voor duurzame groei 1’
http://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=7&ved=0CFUQFjAG&url=
http%3A%2F%2Fwww.ser.nl%2Fnl%2Factueel%2Fpersberichten%2F20102019%2F2013%2F~%2Fmedia%2FFiles%2FInternet%2Fpersberichten%2F2013%2FSamenvatti
ng-Energieakkoord-voor-duurzame%2520groei.ashx&ei=5a8DU7GvDGAywPI3YFA&usg=AFQjCNEvqQ8lfMX1nwyY6t3K1LXU5mc1Pg&sig2=4NlhB_nL2w9l7aZ9bQu1
XQ&bvm=bv.61535280,d.bGQ
N ETBEHEERDER
http://nl.wikipedia.org/wiki/Netbeheerder
www.enexis.nl
www.acm.nl
NLD
ENERGIE
www.grunnegerpower.nl Pdf document ‘Samenwerking in NLD 3 noordelijke provincies’
www.nldenergie.org
www.grek.nl
www.uskooperaasje.nl
E NERGIEOPSLAG
kWh prijzen
http://www.groenerekenkamer.nl/buffers/
De offgrid consument
http://www.solar4health.com/energieopslag.htm
http://www.sun4ever.info/eigenopslag.php
Informatie over energieopslag
http://www.iea.org/
http://cleantechnica.com/2013/10/09/point-will-small-scale-solar-energy-storage-become-viable/
http://gigaom.com
42
http://www.theguardian.com/sustainable-business/global-cleantech-100-energy-storage
B RAINSTORM
Link brochure:
http://www.rvo.nl/sites/default/files/2013/12/BrochureMilieulijst%202014.pdf
http://groningen.transitiontowns.nl/
http://repaircafe.nl/groningen/
http://geredgereedschap.nl/
A FVAL
http://www.techreturns.nl/over-ons
http://www.modernghana.com/news2/285238/1/ghana-digital-dumping-ground.html
http://wetten.overheid.nl/BWBR0016990/geldigheidsdatum_28-01-2014
http://www.ictmilieumonitor.nl/ict-milieumonitor-2013/
R EPAIR
CENTRUM
www.repaircafe.nl
www.ifixit.com
www.rvo.nl/subsidies-regelingen/cip-eco-innovation
http://www.rvo.nl/subsidies-regelingen/mia-en-vamil
http://www.rvo.nl/subsidies-regelingen/regeling-groenprojecten
43
B IJLAGEN
1. B EREKENINGEN
ZON NEPAN ELEN
Aanname winst Hempflax
Investeringskosten
Afschrijving per jaar
Rentekosten per jaar
Onderhoud kosten per jaar
B RITAN NIA
Gegevens
€ 500.000,00
€ 3.000.000,00
€
afschrijving over 30 jaar
3% van rente
15.000,00 0,5% van investering
Aantal panelen + oppervlakte m2
Piekvermogen per paneel
opp per paneel
uren vol zon/jr
uren vol zon augustus
benodigd piekvermogen
benodigde kWh
productie per paneel per jaar
productie alle panelen:
aantal panelen nodig
daarvoor benodig opp
0,243 kWp
4,82 m
995
700
1.500.000
241,8
1.500.000
6204
29903
2,99
1507,54
piekvermogen alle panelen
kW
kWh
kWh
m2
ha
kWp
Huidige stroomprijs berekening Hemplax
Stroomprijs Hempflax:
totaal:
energierekening per jaar:
€
€
€
€
€
€
0,05
0,03
0,0113
0,0913
0,1105
165.709,50
kosten stroomopwek
kosten net
REB
opgeteld
21% BTW
Kostprijs energie
Kostprijs kWh conventioneel
Kostprijs kWh panelen:
besparing per kWh
Jaarlijkse kosten
€
€
€
€
0,1105
0,1067
0,0038
160.000,00
44
45
46
47
2. C ONTACT
GEGEVENS
Contact gegevens van Mike Anane zijn;
+ 233 244 656632
+233 24 9232188
+233 20 1257647
Je kan hem alles vragen en is te bereiken via Linkedin en Facebook. Het komt ook
voor dat er e-waste richting India gaat. De problemen daar zijn ook niet meer te over
zien. Vooral omdat het land zelf nu ook e-waste produceert doordat het een
opkomende economie is. Over de milieuproblemen en de gevolgen is nog veel te
zeggen.
48
3. V OORBEELD H ANDLEIDING
VAN
IFIXIT
X BO X 360
49
D Y SO N DC14
50

ZONNEPANELEN Rekenvoorbeeld Dankzij een PV

WatTpiekT Assen - Natuur en Milieufederatie Drenthe

VERPLICHT AANDEEL HERNIEUWBARE ENERGIE Makkel k e

Invloed van uitvoering van Energi de berekende

LEVERINGSVOORWAARDEN PEACEGIFTS

aandachtspunten bij aanbesteden van zonne

Download montagehandleiding

Informatie Zonnepanelen 10 februari 2014

Residentieel Micro- Inverters Residentieel Grid- Tie