Natuur- en landschapsvisie zuidwestelijke stadsrand Assen Inhoudsopgave Toen: Wittermarke anno 1900 6 Nu: Wittermarke anno 2014 8 Straks: Wittermarke anno 2030 10 Colofon Dit is een uitgave van de Natuur en Milieufederatie Drenthe. Met dank aan Gertjan Elzinga, Elzinga & Oterdoom Procesmanagement en Uko Vegter, Stichting Het Drentse Landschap. Fotografie: Hans Dekker en Niek de Knegt Drents Archief Vormgeving: Jolanda Schachtschabel Voor meer informatie: Natuur en Milieufederatie Drenthe, www.nmfdrenthe.nl Bron: Dr; R. D. Mulder in maandblad Drente, ter ere van het 140 jarig bestaan van Assen in 1947 Het was een „eenzaam oord in de marke van Witten, onder het kerspel Rolde gelegen”, waarheen in 1258, met krachtige steun van de abt van Aduard, het klooster, dat de Drenten als zoenoffer voor hun in de slag bij Ane vermoorde landsheer, de Utrechtse bisschop OttoII, moesten bouwen, verplaatst werd, nadat eerst tussen Coevorden en Schoonebeek en daarna onder Deurze pogingen waren gedaan de kloostergebouwen op te richten. Eindelijk dan had men een betrouwbaar en Inleiding Voor u ligt de natuur- en landschapsvisie van de Natuur en Milieufederatie Drenthe op de zuidwestelijke stadsrand van Assen. Dit gebied, de Wittermarke, is vooral bekend vanwege de aanwezigheid van het TT-circuit en het Verkeerspark. Minder bekend zijn de natuur- en landschapskwaliteiten van deze kant van Assen, zoals hoogveengebied het Witterveld, het Witterdiepje en het esdorp Witten. De huidige kwaliteiten van de Wittermarke liggen momenteel vrij geïsoleerd in een verder vrijwel volledig ontgonnen gebied. In deze visie zijn de kansen benoemd om de kwaliteiten van de Wittermarke te versterken. De zuidwestkant van Assen heeft de potentie om zich, net als het Drentsche Aagebied aan de oostzijde, te ontwikkelen tot een prachtig cultuurlandschap. De unieke positie van de stad Assen kan daarmee verder worden versterkt. In deze visie hebben we de groene kansen voor dit gebied in beeld gebracht. U vindt ze verderop in deze uitgave als sterren op de kaart. Deze kansen zijn prima te combineren met ontwikkelingswensen voor recreatie, landbouw en stadsrand. Als we die samen weten te benutten zetten we de Wittermarke met driesterrenkwaliteit op de kaart. Wittermarke Natuur- en landschapsvisie zuidwestelijke stadsrand Assen Geschiedenis van Assen, onderdeel van de Wittermarke geschikt terrein gevonden, op de linkeroever van het Anreperdiepje, waarvan de grond hoog en zandig genoeg 4 was om geen overlast van water te hebben. 5 Assen is oud, maar de omliggende dorpen Witten en Loon zijn ouder. Deze respectabele ouderdom gaat terug tot voor het begin van de jaartelling. Ruim tweeduizend jaar geleden legden mensen houten bruggen van boomstammen aan over het natte veen. Het ‘olde lantschap’ bestond in een groot deel van Drenthe uit een samenhang tussen beeklopen, akkerbouw op de essen, groenlanden langs de beken, veldgronden voor de schapen en hoogveengronden voor de boekweitteelt. Honderden jaren heeft hier een landbouwkundig systeem geheerst dat overal in Drenthe vrijwel identieke en samenhangende sporen heeft nagelaten. Zo ook in de Wittermarke. Met dat verschil ten opzichte van de rest van de provincie dat de Wittermarke inmiddels voor meer dan de helft van haar oppervlakte in stedelijk gebied ligt. ←← Nieuwe veenbrug op locatie ↑↑ Kaartbeeld 1900 ↑↑ AHN 2011 oude veenbrug uit 220 v Chr Op het kaartbeeld uit circa 1900 zijn de onderdelen van het ‘olde landschap’ nog zichtbaar. Het Witterdiep/Anrijperdiep kronkelt door een brede strook groenland, waarna het zich samenvoegt met de Stadsbroekloop richting Amerdiep. De Stadsbroekloop ligt nu nog grotendeels op dezelfde plaats en is opgenomen in het stedenbouwkundig ontwerp uit de jaren zeventig van de wijk Baggelhuizen. Beide essen van Witten zijn op de kaart van 1900 nog zichtbaar. Eén is er inmiddels verdwenen door aanleg van de Baggelhuizerplas. De rand van de es kent bebossing ter hoogte van Witterzomer, waar stuifzandjes voorkwamen. De uitgestrekte heide ging over in hoogveen. Deze woeste gronden waren honderden jaren volop in gebruik, grote delen van de heide voor het hoeden van schapen en grote delen van het hoogveen voor de boekweitteelt. ↑↑ Op de hoogtekaart is goed zichtbaar dat Assen en Witten in feite grotendeels onderdeel uitmaken van het beekdallandschap van de Drentsche Aa. Het Witterveld ligt daarbij evenals Witten op een verhoging van zand en keileem. Dergelijke ruggen zijn ontstaan in de Wittermarke - Natuur- en landschapsvisie zuidwestelijke stadsrand Assen Historische topografische kaarten Drenthe 1989 Drents Archief Wittermarke Natuur- en landschapsvisie zuidwestelijke stadsrand Assen 6 Toen: Wittermarke anno 1900 voorlaatste ijstijd. 7 Nu: Wittermarke anno 2014 ↑↑ Witterveld West- en noordwestzijde Dit gebied ligt hoger en is qua reliëf gevarieerder dan de zuidwestzijde. Rondom en op Camping Witterzomer bevinden zich tal van natuurwaarden die een sterke relatie vertonen met het Witterveld (pingoruïnes, droge en natte heide etc.). De overgang van het Witterveld naar dit gebied is kleinschaliger en bevat nog meer van de oorspronkelijke variatie. Meer naar Witten gaat het Witterveld over in het daar bij behorende kleinschalige esdorpenlandschap. Aan deze zijde van het Witterveld liggen verder het Pelinckbos en de Baggelhuizerplas. Het Fochteloërveen ligt op enkele kilometers afstand richting het noordwesten. ↑↑ Witterveld De Wittermarke is nu vrijwel volledig ontgonnen of ligt verscholen onder stedelijke uitleggebieden, waaronder Stadsbroek en Baggelhuizen. Weinig herinnert aan het ‘olde landschap’ en de bakermat van de latere stad Assen. Witterveld Alleen het hoogveengebied Witterveld verkeert, mede als gevolg van de aanwijzing als militair schietterrein, nog in redelijk oorspronkelijke staat. Het Witterveld is één van de weinige nog in Nederland voorkomende oorspronkelijke randzones van hoogveen. De ligging van deze randzone tegen het nog vrij complete stroomdal van de Drentsche Aa maakt het gebied extra bijzonder. Maar door de doorsnijding van het gebied door de A28, hoogspanningsleiding en spoorlijn is de samenhang tussen het Witterveld en het Drentsche Aa-gebied niet meer herkenbaar. Het meest bijzondere van het Witterveld is het nog intacte hoogveen, waarvan de mooiste stukken rondom de twee meerstallen (natuurlijk gevormde plassen) liggen. Van de diersoorten is de adder opvallend talrijk. In de broedtijd zijn soms kraanvogels in het Witterveld gezien, al hebben ze er tot op heden nog niet gebroed. Vogels die wel in het Witterveld broeden zijn de geoorde fuut, wintertaling, boomleeuwerik, paapje, roodborsttapuit en grauwe klauwier. In de winter is de klapekster in het gebied een geregelde gast. Zuidwestzijde Witterveld Aan de zuidwestzijde gaat het gevarieerde, natte en (inmiddels) deels beboste Witterveld abrupt over in een rechtlijnig, grootschalig akkerbouwgebied met diepe ontwateringssloten. Het akkerbouwgebied is in ecologisch opzicht momenteel van beperkte waarde, met uitzondering van enkele kleinere bospercelen zoals het Kyllotsbosch en Hardersbosch. Verder naar het zuiden ligt het Hijkerveld met voor een belangrijk deel dezelfde natuur als in het Witterveld (natte en droge heide). Stadsbroekloop Het oorspronkelijke beekdallandschap bevindt zich gedeeltelijk in het stedelijk gebied van de gemeente Assen. Zo is de Stadsbroekloop nog slechts als afwateringssloot herkenbaar in de wijk Baggelhuizen. ↑↑ CC-BY-KADASTER 1998 Wittermarke Natuur- en landschapsvisie zuidwestelijke stadsrand Assen Wittermarke Natuur- en landschapsvisie zuidwestelijke stadsrand Assen 8 De Haar en Witterdiep Militair oefenterrein De Haar ligt ingeklemd tussen de A28 en het TT-circuit. De inrichting is in 2004 afgerond. Bij de aanleg heeft Defensie veel aandacht besteed aan het herstel van natuur. De beekdalgraslanden langs het herstelde Witterdiep ontwikkelen zich nu tot bloemrijke hooilanden, terwijl de vele bossen uitstekende broedgelegenheid bieden aan vogels. In de recent aangelegde vleermuiskelder overwinteren veel bedreigde alpenwatersalamanders. 9 6 Wittermarke Natuur- en landschapsvisie zuidwestelijke stadsrand Assen Het streefbeeld Wittermarke 2030 bestaat uit drie toekomstlijnen, namelijk: 10 1 Hereniging met Nationaal Landschap Drentsche Aa 2 Versterken verbindingen met Fochteloërveen en Hijkerveld 3 Herstel cultuurlandschap WiTTermarke 44 1 Hereniging met Nationaal Landschap Drentsche Aa Van oorsprong maak de Wittermarke onderdeel uit van het Drentsche Aagebied. Doordat in de loop van de tijd het gebied letterlijk afgesneden werd van het Drentsche Aa-gebied, is het onderlinge verband zoekgeraakt, zowel in ecologisch opzicht als qua landschappelijke beleving. Lokaal zijn er kansen om de relatie tussen de Wittermarke en het Drentsche Aagebied weer te herstellen. Op een aantal locaties doen zich kansen voor (zie kaartbeeld). 1. Natuurherstel Witterveld Door uitvoering van natuurherstelmaatregelen kan het Witterveld zodanig robuust worden dat kraanvogel, goudplevier en veenvlinders terugkeren. 2. Half-natuurlijk beheer De Haar Het is van belang het half-natuurlijk beheer van oefenterrein De Haar voor te zetten. Het eindbeeld is een meanderend Witterdiep omgeven door vochtige graslanden, moeras, poelen, ruigte, struweel en bos. Het is wenselijk ook de zone tussen de toekomstige afrit van de A28 in te richten met grasland, moeras, poelen en bos. 1 22 55 ↑↑ 3. Hermeandering Witterdiep Het Witterdiep vanaf De Haar tot aan het Twijfelveld en de NAM is genormaliseerd. Door hermeandering kan de verbinding met het Anreperdiep weer op natuurlijke wijze gaan functioneren. Beekherstel draagt ook bij aan de waterkwaliteit. 4. Herstel stroeten Vooral op lagere plekken waar ondiepe grondwaterstromen aan de oppervlakte komen (stroeten), doen zich kansen voor om natuurwaarden te herstellen. Door de huidige afwatering is de kwelstroom afgenomen. De functie van deze stroeten als brongebied van het Witterdiep is te herstellen door de afwatering te verminderen. Ten zuiden van het Verkeerspark is er een CC-BY-KADASTER 1998 laagte op de plek waar de huidige dijksloot in het verlengde van de Witterhaar uitmondt in het Witterdiep. In de huidige situatie wateren het hoger gelegen Haarbosch en het Witterveld op deze dijksloot af. Ook ten noorden van het Verkeerspark bevinden zich stroeten die rond 1900 in zuidoostelijke richting op het Witterdiep afwaterden. In deze van oorsprong kwelrijke graslanden bevindt zich nu een gasinstallatie van de NAM. Wittermarke Natuur- en landschapsvisie zuidwestelijke stadsrand Assen Straks: WiTTermarke anno 2030 3 11 1 12 Het wensbeeld is om de afwaterende functie van deze dijksloot te verminderen en greppels en sloten te verondiepen, waardoor in de stroeten weer meer kwel ontstaat en meer schoon water het Witterdiep voedt. Uiteraard is in combinatie daarmee wel vervolgbeheer nodig in de vorm van verschraling door begrazing en maaien en afvoeren. Door de afwatering van de dijksloot te verminderen, is het mogelijk de zone tussen Verkeerspark en TT-circuit in te richten als een ondiepe slenk met overgangen naar bloemrijk grasland, moeras en struweel, oppervlakkig afwaterend op het Witterdiep. De randzone van het Verkeerspark kan daarbij worden heringericht passend binnen het landschappelijke kader van het beekdal met een vloeiende overgang van beek-begeleidende beplanting langs het Verkeerspark naar het open terrein langs de beek. 5. Herstel verbinding tussen Witterdiep en Geelbroek De A28 doorsnijdt twee delen van het Drentsche Aa-gebied, het Witterdiep en Geelbroek. Er is een duiker onder de A28 aanwezig, maar een goede natte ecologische verbinding ontbreekt. Het is wenselijk om deze verbinding te realiseren ter hoogte van de historische markengrens. 6. Herstel verbinding tussen Witten, via ’t Roegestuk naar Stadsbroekloop Het esdorp Witten lag van oudsher aan een smal beekdal. Herstel van dit smalle beekdal vanaf Witten via ’t Roegestuk naar de Stadsbroekloop kan de relatie met het Drentsche Aa-gebied via de stadswijk Baggelhuizen versterken en beleefbaar maken. Versterken verbindingen Fochteloërveen en Hijkerveld Van de ooit uitgestrekte hoogvenen en heidevelden aan de west- en zuidzijde van de Wittermarke is nog maar weinig over. Alleen het Fochteloërveen, het Witterveld, het Hijkerveld en enkele snippers daartussen getuigen van dit ooit onmetelijke vlakke en onherbergzame landschap. Verbindingen tussen deze gebieden brengen de oorspronkelijke situatie niet terug, maar creëren wel nieuwe kansen voor mens en natuur. Onderdeel van Het Nationaal Natuur Netwerk zijn de realisering van de verbindingszones tussen het Witterveld en het Fochteloërveen en tussen het Witterveld en het Hijkerveld. Door deze verbindingszones verder te versterken wordt de gebruikswaarde voor natuur en belevingswaarde voor de mens aanzienlijk vergroot. Op een aantal locaties doen zich kansen voor (zie kaartbeeld). 1. Versterken verbindingszone Witterveld - Fochteloërveen De versterking van de verbinding van het Witterveld met het Fochteloërveen biedt kansen voor de terugkeer van het met uitsterven bedreigde veenhooibeestje. Deze vlinder is nu niet in het Witterveld aanwezig, maar in het Fochteloërveen komt één van de grootste populaties van deze soort in ons land voor. De verbindingszone tussen het 2 ↑↑ Witterveld en het Fochteloërveen kan verder worden versterkt door de zone tussen het Witterveld, Camping Witterzomer en het Pelinckbos om te vormen tot een gebied bestaande uit bloemrijke akkerranden, bosjes, heideterreintjes en kleinschalig, heischraal grasland. Grote delen van deze zone zijn in eigendom van de gemeente Assen, Witterzomer en Defensie, zodat versterking van deze verbindingszone op vrij eenvoudige wijze te realiseren is. Het zandpad naar de Norgerbrug vormt een aangrijpingspunt voor de verdere verbinding naar de Drentse Hoofdvaart. De Drentse Hoofdvaart wordt in deze verbinding passeerbaar gemaakt voor fauna en sluit aan op de verbinding richting Fochteloërveen. CC-BY-KADASTER 1998 2. Versterken verbindingszone Witterveld – Hijkerveld Aan de zuidzijde van de Eekhoutswijk kan de verbinding tussen het Witterveld en het Hijkerveld nog verder worden versterkt. De inrichting hiervan kan enerzijds bestaan uit het beter verbinden van kleine landschapselementen (bos/heide) die zich in het tussenliggende gebied bevinden. Anderzijds liggen hier kansen voor het realiseren van bloemrijke akkerranden (boerennatuur). Randenbeheer heeft een gunstige werking op fauna, insecten en vlinders, waardoor een sterkere uitwisseling tussen het Witterveld en het Hijkerveld kan plaatsvinden. Wittermarke Natuur- en landschapsvisie zuidwestelijke stadsrand Assen Wittermarke Natuur- en landschapsvisie zuidwestelijke stadsrand Assen 2 13 1 4 Wittermarke Natuur- en landschapsvisie zuidwestelijke stadsrand Assen 3 14 Herstel cultuurlandschap Wittermarke De huidige zuidwestelijke stadsrand is tegenwoordig een hoog-dynamisch landschap met snelwegen, TT-circuit en hoge gebouwen, maar er liggen kansen om daarnaast een laag-dynamisch landschap te herstellen. De zuidwestelijke stadsrand kan daardoor aantrekkelijker worden. De stadsrand kenmerkt zich nu nog door harde overgangen. Door terug te grijpen op het oorspronkelijke cultuurlandschap is het mogelijk deze overgangen te verzachten en beter toegankelijk te maken voor dieren, fietsers en wandelaars. Op een aantal locaties doen zich kansen voor (zie kaartbeeld). 1. Herstel cultuurlandschap Door de omgeving van Witten en Witterzomer om te vormen tot een gebied bestaande uit bloemrijke akkerranden, bosjes, heideterreintjes en kleinschalig, heischraal grasland wordt recht gedaan aan het oorspronkelijke cultuurlandschap in de Wittermarke. De voormalige es van Witten kan 2 3 ↑↑ CC-BY-KADASTER 1998 worden hersteld met kleinschalige onverharde paden langs en over de es en in aansluiting op de paden van Witterzomer en het Pelinckbos. 2. Nieuwe schaapskooi met educatief centrum over de Wittermarke Bij de nieuwe schaapskooi liggen kansen voor natuureducatie gekoppeld aan het begrazingsbeheer van het Witterveld. 3. Verzachten overgangen naar veenkoloniale gebied De overgang van het Witterveld naar het veenkoloniale gebied is te verzachten door akkerrandenbeheer. 4. Herstel stedelijk beekdallandschap De stichting van Assen in de Wittermarke heeft haar oorsprong in de strategische ligging nabij enkele beekjes. Een deel van deze beekjes ligt nu in het stedelijk gebied van Assen. Grote delen van dit bekensysteem zijn nog aanwezig, maar niet meer herkenbaar. Herstel van dit stedelijk beekdallandschap is voor zowel natuur als mens buitengewoon aantrekkelijk. Door binnenstedelijke natuurontwikkelingsmaatregelen te nemen in combinatie met aandacht voor de cultuurhistorie ontstaat een (nog) aantrekkelijker woonmilieu in Assen. Hoe verder Deze visie is tot stand gekomen met diverse gebiedspartners, bewoners en deskundigen. De visie bevat geen eindbeeld. Het vormt een bouwsteen voor verdere ontwikkeling van het gebied en een oproep aan bewoners, terreinbeheerders, ondernemers en overheden om hier samen werk van te maken. Wij hopen dat de visie u inspireert hieraan een bijdrage te leveren. Natuur en Milieufederatie Drenthe Januari 2014
© Copyright 2024 ExpyDoc
