Psychosynthese Typologie
Psychosynthese
Typologie
Roberto Assagioli
Roberto Assagioli
Psychosynthese Typologie
Met een voorwoord van
Diederik van Rossum,
directeur van het Instituut voor Psychosynthese
Eerste druk april 2010
Inhoud
Copyright © Stichting Psychosynthese 2010
Een compilatie van notities door Roberto Assagioli.
Samengevoegd door het “Instituto di Psicosintesi”, Florence.
Oorspronkelijke titel: I Tipi Umani
Vertaling: H. Rutten en M. van der Leeuw
Bewerking: A.T. Wester
Vormgeving: jet grafische vormgeving en dtp
ISBN 978 90 73129 02 3
Stichting Psychosynthese
Biltstraat 200, 3572 BS Utrecht
tel. 030-271 46 34
[email protected]
www.psychosynthese.nl
Voorwoord 7
Inleiding 9
Het Wiltype 19
Het Liefdetype 31
Het Actieve type 51
Het Creatief-artistieke type 69
Het Wetenschapstype 81
Het Devotionele type 95
Het Organisatietype 109
Voorwoord
De interesse van de Italiaanse wetenschapper en grondlegger van de psychosynthese Roberto Assagioli (18881974) ging met name uit naar de wijze waarop de mens
omgaat met zijn diepste motieven en hoogste aspiraties.
Psychosynthese heeft zich sinds het begin van de vorige
eeuw dan ook geleidelijk ontwikkeld tot een methode die
het meest bijzondere in elk mens bewust maakt, tot leven en
tot wasdom brengt. De doelstelling hierbij is om de veelheid
aan uitingen in leven en werk van elk mens af te stemmen
op zijn hoogste streven en diepste verlangen. Deze hoogte en
diepte in elk mens zijn nauw verbonden met een moeilijk
onder de woorden te brengen en vaag besef van ‘bestemming’. Paradoxaal genoeg herinnert de mens zich dit besef
in de mate van afwezigheid daarvan.
7
Dit boekje beschrijft zeven ‘typische’ manieren waarop
onderzocht kan worden hoe de mens zich verhoudt tot dit
vage besef. De fysieke, emotionele en mentale oriëntatie op
de innerlijke en uiterlijke wereld wordt per type beschreven. Er is een dynamische onderlinge samenhang tussen de
typen. Ze zijn door hun kenmerken wel te onderscheiden,
maar niet te scheiden. Alle typen of constellaties maken in
wezen deel uit van elk mens, maar er is in elk individu wel
onderscheid in de mate waarin hun dynamiek zich meer of
minder op de voorgrond doet voelen. Als we onszelf en de
ander onderzoeken met behulp van deze typologie ontdekken we al spoedig dat we van alles wel iets herkennen. In die
herkenning begint het leren. Dit leren is bij Psychosynthese
gericht op het menselijk initiatief en de durf om in het
gemiddelde van het bestaan aan het meest bijzondere dat in
ons is gestalte te geven en daarbij noch aan ons zelf, noch
aan de ander, noch aan de wereld schade te berokkenen.
Ik ben ervan overtuigd dat Roberto Assagioli met zijn
typologie een bijdrage wilde leveren aan de vrede en harmonie
in de wereld die van dit leerproces uiteindelijk het gevolg zal
zijn. Die vrede begint in het hart van de individuele mens, ik
raad aandachtige studie van dit boekje dan ook van harte aan.
Diederik van Rossum
Instituut voor Psychosynthese
Utrecht
8
Inleiding
Het praktische belang van de wetenschap der menstypen
ligt in haar toepassing op onszelf. De poging om onszelf en
anderen te rubriceren of te ordenen, is een belangrijke en
nuttige oefening die onze psychologische waarneming zal
verfijnen. Hierbij ontdekken wij dat het soms makkelijk is
om typen een plaats te geven, terwijl bij de ordening ten
aanzien van andere typen de twijfel en verwarring toeslaat.
Ook moeten we ons oordeel na indeling achteraf wel eens
compleet wijzigen.
Er zijn verschillende oorzaken voor het ontstaan van
die moeilijkheid, en het is interessant ze te onderzoeken om
daarmee ons begrip over dit onderwerp te vergroten.
9
Inleiding
Inleiding
In de eerste plaats zijn er individuen die iedere indeling
in klassen moeilijk maken. Zij kunnen onderverdeeld worden in twee groepen: de ene van personen die weinig ontwikkeld zijn en gevoelloos, de andere van ontwikkelde
individuen die veelzijdig begaafd en bekwaam zijn en op
verschillende terreinen van hun persoonlijkheid een volledige uitgroei hebben bereikt.
Op de tweede plaats kan het grondtype van een persoonlijkheid door een levensfase of door een bijzondere
levenservaring tijdelijk verborgen blijven en ons dan de
indruk geven tot een ander type te behoren.
Het kan bijvoorbeeld gebeuren dat een wetenschapstype
verliefd wordt (ook de meest uitgedroogde wetenschapper
is niet ongevoelig voor liefde) en dit feit kan tijdelijk de
indruk wekken dat hij behoort tot het liefdetype, hetgeen
leidt tot een verkeerde indeling.
of te herstellen in fysieke condities en functies. Een voorbeeld daarvan is de vernuftige wijze waarop de temperatuur
van het lichaam, ondanks de grote veranderingen van kou en
warmte daarbuiten, blijvend op peil gehouden wordt door
middel van uitzetting en samentrekking van de bloedvaten
en de ademhaling. Een ander voorbeeld is de ingewikkelde
wederzijdse beïnvloeding van de endocriene klieren, wier
goedgeregelde polariteiten een dynamisch evenwicht vormen, dat het fysieke leven mogelijk maakt.
Datzelfde beginsel werkt ook in ons psychologisch
leven: daar corrigeert het overdaad en onregelmatigheden
door elementen op te wekken die tegengesteld zijn aan of
aanvullend op de overheersende elementen. Om verschillende redenen evenwel werkt dat vermogen van zelfregulering en compensatie niet altijd volmaakt. Noch in ons
fysiek, noch in ons psychologisch leven. Soms werkt het
niet voldoende, dan weer werkt het teveel door het voortbrengen van overdreven reacties, of, wat men zou kunnen
noemen overcompensatie. Wij hebben inderdaad vaak de
neiging teveel waarde te hechten aan de hoedanigheden die
wij missen.
Tenslotte is er nog een oorzaak die tot fouten leidt. Deze
oorzaak is het meest interessant, omdat deze toe te schrijven is aan een grondbeginsel van ons psychologisch leven,
dat op zijn beurt de uiting is van een natuurwet. Het gaat
namelijk over het bestaan van compensaties en overcompensaties. De medische wetenschap heeft in ons lichaam
het bestaan ontdekt van een prachtig vermogen van zelfregulering en compenserende reacties. Dit vermogen is
erop gericht om steeds evenwicht en harmonie te bewaren
10
Twee beroemde voorbeelden van overcompensatie zijn
die van Nietzsche en Tolstoi. Nietzsche beschikte over een
gevoelige, hartstochtelijk en nogal zwakke natuur. In zijn
verwoede pogingen om zijn beperkingen te overwinnen,
11
Inleiding
Inleiding
overschatte hij de waarde van de kracht en van de harde en
strenge wil. Dit bracht hem er zelfs toe om wreedheid goed
te praten.
Het geval van Tolstoi betreft juist het tegenovergestelde
uiterste. Hij was van nature zeer levenskrachtig, impulsief
en gewelddadig, en had een grote liefde voor schoonheid en
fysiek welzijn. Hij trachtte zich te beheersen in zijn strijd
tegen zijn uitbundige natuur. Zoals we lezen in zijn dagboek (een menselijk document van grote psychologische
waarde) kwam hij ertoe geen weerstand te bieden aan het
kwaad en het celibaat te verheerlijken, de moderne beschaving volkomen te veroordelen en de kunst overdreven te
onderschatten.
Naast deze bekende voorbeelden zijn er nog vele gevallen, soms grappig en soms triest, van zwakke angstige mensen zonder enig succes, die zich gedragen alsof ze Napoleon
zelf zijn.
heid en inschikkelijkheid. Een soortgelijk geval is dat van
overgevoelige typen die hun ontroeringen met geweld
onderdrukken en een kille en ongevoelige houding aannemen.
Deze overcompensaties kan men vaak zien in het uiterlijk gedrag. Zo treffen we angstige personen aan die, als het
ware uit reactie, zich hoogmoedig gedragen en op brutale
wijze spreken. Minder bekend zijn misschien personen van
de tegenovergestelde soort, die zich vreesachtig en besluiteloos voordoen, maar toch onstuimig zijn en uit vrees de
uitbarstingen van hun karakter niet te kunnen beheersen,
het controleren en verbergen onder een schijn van gedwee-
Het eerste wat ons te doen staat, is het type waartoe we
behoren inwendig te aanvaarden. Hier gaat het niet om het
passief of onbewust aanvaarden van het eigen karakter,
zonder zelfkennis en zonder enige poging tot ontwikkeling,
zoals we dat kunnen waarnemen in de massa personen die
zich blindelings laten meeslepen door gebeurtenissen. Integendeel: het gaat om de bewuste en vrijwillige erkenning
van de mogelijkheden die in ons type gelegen zijn, wat we
12
13
Na ontdekt te hebben tot welk menstype wij behoren,
moeten wij het probleem onder ogen zien – of het nu praktisch of geestelijk van aard is – hoe de aldus verkregen kennis
benut kan worden voor zelfrealisatie.
De taken die ieder psychologisch type te verwerken
krijgt, kunnen samenvattend aldus worden aangeduid:
1. uiting
2. controle
3. harmonisatie.
Uiting
Inleiding
Inleiding
ervan kunnen leren, welke de mogelijkheden en gevaren
zijn en tenslotte ook welke soort hulp het ons kan geven.
Het gaat om een open en verlichte aanvaarding, steunend
op de erkenning van het feit dat wij ons alleen door verstandige benutting van onze huidige “uitrusting” kunnen bevrijden van zijn beperkingen. Dit doel kunnen wij niet bereiken als wij ons type niet kennen, het minachten of trachten
te ontlopen, zoals sommigen bewust of onbewust doen
door andere psychologische typen te imiteren of de eigen
beperkingen dwangmatig te verbeteren door middel van
overcompensatie. Het is de belangrijkste taak om ons type
te uiten en vervolmaken op de meest zuivere en de meest
ontwikkeld mogelijke wijze.
De tweede opgave betreft het controleren en bijstellen van
de uitwassen van het psychologische type waartoe wij behoren. Wij hebben allemaal de neiging ‘de weg van de minste
weerstand’ te volgen. Dit betekent meestal dat we doorgaan
met de uiting en ontwikkeling van talenten die al in ons
werkzaam zijn. Dit is een aangename, vruchtbare en, schijnbaar tenminste, ook een positieve gesteldheid. Maar toch,
als er hier teveel aan wordt toegegeven, ontstaat een toenemende disharmonie en een gestoorde ontwikkeling. Dit
vertraagt het bereiken van het uiteindelijke doel van deze
ontwikkeling, namelijk om volledige individuen voort te
brengen met ontwikkelde vermogens op alle niveaus.
Maar we kunnen nog meer zeggen. Als één kant van
ons zich in overdreven mate ontwikkelt, dan komt het zó
ver dat zijn eigen kwaliteiten er schade onder lijden. Bijvoorbeeld: als in een wetenschapstype de ontwikkeling en
de werkzaamheid van het verstand de levenskracht volledig
in beslag gaan nemen, terwijl het gevoelsleven onvruchtbaar
blijft en het fysieke leven uitgeput, dan is het gevolg dat de
verstandelijke werkkracht zelf vermindert. Iets dergelijks
gebeurt ook bij alle andere psychologische typen. Daarom
is het nodig dat er verstandig controle wordt gehouden op
de kwaliteiten die de overmacht hebben en dat zij binnen
bepaalde grenzen worden gehouden. Dit is geen gemakkelijke opgave, ja zelfs vaak de onaangenaamste, en zij brengt
soms onze persoonlijkheid in opstand.
Maar het leven zelf met zijn begrenzingen en strenge
verplichtingen dwingt ons vaak tot een min of meer blijvend en volledig toezicht op ons psychologisch type. Als dit
het geval is, moeten wij niet droevig worden, ons niet
opwinden of vechten tegen de omstandigheden, zoals we
maar al te dikwijls geneigd zijn te doen. De juiste houding
is die van een verstandige aanvaarding, gebaseerd op kennis
van het leven en het begrijpen van zijn rechtvaardigheden
en zijn heilzame bedoelingen. Zó zullen wij onszelf leren
reguleren op een meer milde en begrijpende wijze.
14
15
Controle
Inleiding
Harmonisatie
Deze derde taak, vaak samenvallend met de vorige, bestaat
uit het verzorgen van de tot nu toe niet in ons ontwikkelde
hoedanigheden, die dus nog geen deel uitmaken van onze
huidige psychologische uitrusting. Ook deze onderneming
is soms onaangenaam voor onze persoonlijkheid en kan
tegengestelde reacties oproepen. Dit is het geval bij individuen van het kunstenaarstype die verplicht worden praktisch werk te verrichten, bij gevoelige typen die in een onbeschaafde omgeving moeten leven, enzovoort.
Ook hier kunnen wij een levensles leren en met hoe
meer bereidheid wij eraan beginnen en tot het einde doorzetten, des te eerder zullen wij uit onze onaangename toestand bevrijd zijn. Zodra het doel bereikt is, is er immers
verder geen reden om zich onaangenaam te voelen.
Er zijn vele manieren waarop wij actief kunnen toezien
op de uitwassen en zorg kunnen dragen voor de ontwikkeling van de elementen die nog niet zijn uitgegroeid. Het is
voornamelijk een zaak van willen in zijn verschillende
aspecten: besluitvaardigheid, doelgerichtheid, volharding
en zelfbeheersing.
Deze taak kan bovendien vergemakkelijkt worden door
vruchtbare en levendige contacten met individuen van een
ander type. Deze contacten worden vaak veroorzaakt door
16
Inleiding
het leven zelf of beter nog, door de wet van polariteit, waardoor een aantrekking tussen tegengestelde polen tot stand
komt (een duidelijk voorbeeld hiervan ziet men in de aantrekking tussen de sexen, die het duidelijkst uitkomt op het
fysieke vlak, maar ook elders werkt). Om deze reden is
vriendschap en omgang tussen personen van verschillende
typen weldadig en vruchtbaar. We zouden om deze reden
allemaal in onze vrije tijd het gezelschap moeten zoeken
van personen die behoren tot andere psychologische typen
dan het onze. Bijvoorbeeld iemand van het wetenschapstype
zou vriendschap moeten onderhouden met kunstenaars en
zich interesseren voor hun werk. Een praktisch iemand zou
in zijn vrije tijd gezelschap moeten zoeken van personen
van het verstandstype of het kunstenaarstype enzovoort.
Dit is een gemakkelijke en aangename manier om onze
latente eigenschappen tot ontwikkeling te brengen en de
eenzijdigheid en begrenzingen van ons type te verbeteren.
De kennis, waardering en het juiste gebruik van tegenstellingen is niet alleen een grondbeginsel van de schilderkunst
en de muziek, maar ook van de levenskunst. Elk mens kan
en moet van het levend materiaal van zijn persoonlijkheid
– of het nu zilver, marmer of goud is – een voorwerp van
schoonheid maken. Op deze wijze kan ieder van ons het
transpersoonlijk Zelf op bekwame wijze uiten in de
wereld.
17
Het Wiltype
Het is een tamelijk verrassend en in bepaald opzicht
zeer betekenisvol feit, dat de bestudering en beschouwing
van de wil in de hedendaagse psychologie in het algemeen
verwaarloosd is.
Natuurlijk kunnen gedragswetenschappers nooit waarde
hechten aan dit inwendige vermogen, dat uiteindelijk het
meest storende element zou vormen voor hun mythe dat de
mens een geheel van reflexen is. Ook de psychoanalyse
heeft aan de wil maar weinig gelegen laten liggen door zo’n
waarde te hechten aan de interactie van instincten en fantasieën en aan de centrale rol van het onbewuste. Zelfs Jung
en Schmitz, ofschoon zij een wijzer en meer progressief
streven vertegenwoordigen, hebben weinig aandacht
geschonken aan de wil.
18
19
Het Wiltype
Het Wiltype
Toch is er wel een streven in de psychologie te onderkennen geweest met betrekking tot het onderzoek naar willen en met name vrije wil. Wilhelm Wundt, grondlegger
van de experimentele psychologie was aanhanger van een
voluntaristische leer, maar zijn opvatting van de wil was te
onbestemd. Er werd geen onderscheid gemaakt tussen
andere psychologische kwaliteiten en functies, zoals waarneming en gevoel.
psychische elementen samengebracht en geordend kunnen
worden.
Een tweede belangwekkend resultaat van dit onderzoek
is, dat de wil de meest directe uitdrukking is van het Zelf.
Als we het bekende gezegde van Descartes “Ik denk dus ik
ben” stellen tegenover dat van de Poolse filosoof Cieszkowsky “Ik wil, dus denk ik en besta ik” heeft dit laatste
blijkbaar een grotere geldigheid.
Het derde resultaat van dit onderzoek is, dat de wil geen
dwangmiddel is, maar doel, keuze, beslissing, met andere
woorden: een vermogen dat leidt, dat initiatief neemt, dat
richting geeft.
Als men deze eigenschappen van de wil voor de geest
houdt, is het niet moeilijk de kwaliteiten die het wiltype
bezit, te beschrijven en te begrijpen.
Er is bovendien een beperkt aantal wetenschappers
geweest dat experimenteel onderzoek heeft verricht naar de
wil, met zeer interessante en waardevolle resultaten. De
pioniers op dit terrein waren Ach en Michotte. De laatste
jaren werden hun methoden toegepast en vervolmaakt,
vooral door Aveling. Door het gebruik van nauwkeurige
en betrouwbare methoden kwam hij tot zeer waardevolle
conclusies. De voornaamste is deze: door onderzoek van
de wilsdaad wordt de directe en zekere ervaring van het
bestaan van het Zelf als levende werkelijkheid wetenschappelijk bevestigd. Dit feit heeft verstrekkende consequenties.
Het geeft opnieuw steun aan de stelling van hen die, dankzij
de groei van hun bewuste zelfinzichten, een directe ervaring van de werkelijkheid van het Zelf hebben gehad. En
de realiteit van het Zelf – als haar bestaan en haar primaire
plaats in het “psychisch” leven eenmaal aanvaard zijn–
kan een centraal punt vormen waaromheen alle andere
20
Fysiek niveau
Op fysiek niveau wordt het wiltype gekenmerkt door snel,
beslist handelen, door moed en door het vermogen de
fysieke omgeving evenals andere mensen te overwinnen,
over hen de baas te spelen en hen te beheersen, met neiging
tot wedijver, zelfs tot geweld en vernielzucht.
21
Het Wiltype
Gevoelsniveau
Op gevoelsniveau is het wiltype beslist introvert. Het
ontzegt zich iedere uiting van emoties en van gevoeligheid,
omdat het die beschouwt als beletsels en gevaren voor de
doelmatigheid en doelgerichtheid van zijn handelen. Maar
het remt niet alleen iedere uiting van ontroering af, maar
probeert ze zelfs volledig te onderdrukken. Het heeft niet
alleen weinig aandacht voor de gevoelens van anderen,
maar ook voor die van zichzelf. Deze gewoonte kan leiden
tot heldendaden, tot verheven uitingen van zelfopoffering,
maar kan ook gemakkelijk tot ongevoeligheid, hardvochtigheid en wreedheid leiden bij beperkt geëvolueerde persoonlijkheden. In ieder geval leidt het tot beperking van de
ontwikkeling der psychische gevoeligheid, zij het van persoonlijke of transpersoonlijke aard. In de actieve uitingen
van zijn gevoelsleven heeft het wiltype een neiging om
ongeduldig, agressief en gauw prikkelbaar te zijn.
Mentaal niveau
Op mentaal niveau heeft het wiltype vaak een heldere visie,
niet gekleurd of verdraaid door gevoelens. Wanneer het
wiltype geëvolueerd is, heeft het een open geest en een synthetische visie en ziet eerder grote lijnen dan details. Het
heeft een groot concentratievermogen en een dynamische
22
Het Wiltype
doelgerichtheid. Op het mentale niveau uit het zijn strijdbaarheid in lust tot discussiëren en kritiek, wat dan een van
zijn hoofdgebreken is. Zijn vermogen om te kwetsen is
groot en kan zelfs even vernietigend zijn als fysiek geweld.
Deze neiging tot kritiseren is uitermate ontwikkeld
vooral bij hen die in hun leven geen enkele gelegenheid
hebben tot intensieve lichamelijk activiteiten waarin zij hun
strijdvaardige en dynamische krachten kwijt kunnen.
Daarom gebruiken zij deze energie in mentale kritiek en in
woordenstrijd (waartoe de gunstige gelegenheden nooit
ontbreken). De neiging tot kritiek groeit nog door de zekerheid en de mentale trots, daar er bij dit type nooit enige
twijfel bestaat over zijn gelijk.
Het wiltype is begiftigd met een scherpe zin voor rechtvaardigheid en het heeft een gezonde rechtszin. Het kan
een goede wetgever zijn en het heeft de gave de bestaande
wetten rechtvaardig uit te leggen en ze onpartijdig toe te
passen. Hierbij heeft het evenwel de neiging al te streng en
te formeel te zijn, bij gebrek aan waardering voor het menselijke element van het geval. De misdaad abstract beoordelend en vergetend de nodige aandacht te schenken aan de
psychologie van hem die misdeed en aan de bijzondere
omstandigheden waarin hij leefde en handelde.
23
Het Wiltype
Het Wiltype
Op het intuïtieve niveau ontmoeten wij een schijnbare
tegenstelling. De eerste indruk is dat dit in het wiltype in
hoge mate ontbreekt: inderdaad begrijpt hij andere mensen
gewoonlijk niet. Zijn egocentrisme, zijn gevoelsisolement,
zijn gebrek aan psychische gevoeligheid maken hem tot een
weinig waardevol psycholoog. Hij is niet geïnteresseerd in
anderen in zoverre zij psychische wezens zijn. Maar als
wij overgaan van het terrein van het menselijk leven naar
dat van de symbolische en van de abstracte werkelijkheid,
dan kan dit type een zeker en snel intuïtief begrip vertonen
van principes, van algemene wetten en van universele verbanden.
Het voornaamste persoonlijke kenmerk van het wiltype
is de wil tot macht. Deze uit zich als ambitie, zelfverzekerdheid, verlangen om anderen te beheersen en om de centrale
figuur te zijn op het toneel. Dit kenmerk ontaardt gemakkelijk in egoïsme, eigenzinnigheid en koppigheid. De mens
van dit type kan, om zijn doel te bereiken, gemakkelijk aanmatigend worden en zonder scrupules. Een ander fundamenteel kenmerk dat een gevolg is van de onderdrukking
van de gevoelens is het isolement. Hij heeft geen behoefte
aan anderen, wantrouwt hen en houdt hen daarom op een
afstand. Dit ook omdat hij op die manier meer macht over
hen kan hebben.
Alvorens de kenmerken van de persoonlijkheid en die
van het Zelf te beschouwen, is het voor de duidelijkheid
goed om te zeggen dat ik – als ik ze opnoem zowel van dit
type als van de overige – als kenmerken van de persoonlijkheid beschouw die welke te zien zijn in een egocentrische
separatieve menselijke persoonlijkheid zoals deze is alvorens
in bewust contact te komen met het Zelf en er de invloed
van te voelen.
Aan de andere kant zal ik als kenmerken van het Zelf
beschouwen die, welke een echte transpersoonlijke kwaliteit bezitten en uitgedrukt worden, wanneer het Zelf de
persoonlijkheid doordringt en erin slaagt enigszins door
haar heen te schitteren en te werken.
Een type van dit soort is eenvoudig, duidelijk omlijnd
en gemakkelijk herkenbaar. Maar er zijn personen, beheerst
door de wil tot macht, waarin zonderlinge complicaties en
reacties aanwezig zijn. Wanneer de wil tot macht geremd
wordt door een fysieke minderwaardigheid van welk soort
ook, of door de tegenstand van een individu dat sterker is
(vooral in de jeugd en adolescentie), of door een grote
gevoeligheid of door behoefte aan genegenheid, kan er van
alles gebeuren. Het meest voorkomende is de verbittering
van de machtswil, die zich dan laat gelden op extreme, verschrikkelijke en wrede wijze. Dit geeft de sleutel voor het
begrijpen van vele criminele handelingen. Een ander gevolg
is de bewuste, of vaker onbewuste, poging om te heersen
24
25
Het Wiltype
Het Wiltype
via indirecte bedrieglijke en geheime middelen, bijvoorbeeld door neurotische symptomen en gedrag.
Dit speciale type is knap beschreven door Alfred Adler.
type. Zijn heldhaftige tegenstander, Prometeus, is er een
ander ideaal model van en nog een ander is Hercules. De
grote heersers en veroveraars uit de geschiedenis vertonen
in verschillende proporties de min of meer bewonderenswaardige trekken ervan. Wij denken hier aan Alexander de
Grote, Julius Caesar en Napoleon.
De transpersoonlijke eigenschappen van dit type zijn
mooi, bewonderenswaardig en weldadig, terwijl de persoonlijke afstotelijk en vaak schadelijk zijn.
De transpersoonlijke wil vertoont zich voornamelijk als
morele moed, als vaardigheid en bekwaamheid om verantwoordelijkheid te aanvaarden, om gevaren van aller aard te
trotseren, om het eigen welzijn, reputatie en zelfs leven te
riskeren voor ‘de goede’ zaak.
Andere eigenschappen van het wiltype zijn: echt zelfvertrouwen en innerlijke onafhankelijkheid; standvastigheid; eenvoud in voorstellen; individuele volharing; vrijgevigheid gebaseerd op gemis aan belangstelling voor
materiële dingen; brede visie en onpartijdigheid.
De hoogste uitdrukking van het wiltype is: de totale
overgave van de individuele wil aan de Kosmische Wil, de
identificatie met het ritme van het Heelal.
Het is niet moeilijk belangrijke voorbeelden van het
wiltype te vinden. Verschillende mystici en enkele historische persoonlijkheden hebben het vertegenwoordigd. ZeusJupiter is de meest reusachtige projectie van wezens van dit
26
De studie van psychologische typen is niet alleen nuttig
om de aard en het gedrag te begrijpen van individuen maar
ook van groepen, zoals volkeren, naties, beschavingen en
culturen. De Spartanen en de oude Romeinen, die veroveraars, heersers en wetgevers waren, karakteriseren dit type.
Ook de Engelsen met hun wil en begaafdheid om te heersen,
met hun karakter van “eilandbewoners”, hun zelfbeheersing
en hun onderdrukking van gevoelens. Het type is ook in
zeker opzicht te vinden bij de Duitsers en de Joden. *
*
De oude Hebreeuwen (en zij die getrouw gebleven zijn aan
het oorspronkelijke type), waren oorlogszuchtigen, separatisten vol trots, die zichzelf als uitverkorenen beschouwden.
Zij hadden een echte verering en scherpe zin voor de Wet: zij
beoefenden de zelftucht en gestrengheid. Enige kenmerken
van de moderne Joden, verschillend en schijnbaar eraan
tegengesteld, kunnen beschouwd worden als overcompensaties, afwijkingen en afleidingen tengevolge van bijzondere
omstandigheden en uiterlijke druk.
27
Het Wiltype
Het Wiltype
In de filosofieën en godsdiensten vinden wij duidelijk
kenmerken van dit type: in het Oude Testament, in de
Vedantafilosofie (vooral van de school Advaita), in het
Zen-Boeddisme. Onder de moderne filosofen kunnen we
noemen, Nietzsche, Max Stirner en Julius Evola.
en in het algemeen van strijder op alle terreinen naar beneden, tot dat van bokser toe, en ook ontdekker.
Ik zou hieraan nog willen toevoegen dat van chirurg,
want er is wil en moed voor nodig om verantwoordelijkheid
op zich te nemen met de plicht vaak snel te beslissen en ook
omdat hij in vele gevallen optreedt als weldadige vernieler
van zieke ledematen en organen. Het is ook bekend dat chirurgen in het algemeen impulsief zijn en mannen van de
klok, zoals ook het wiltype probeert te zijn.
In de architectuur en in de beeldhouwkunst kunnen wij
de Dorische stijl in Griekenland vermelden, die met zijn
eenvoud, soberheid en strengheid de indruk wekt van ingehouden kracht.
In de muziek is het Wagner’s genie dat inspireerde met
motieven, die sterk doen denken aan de vibraties van wil en
macht, zoals de Walkyrenrit, het motief van Siegfried en de
heldhaftige vertolking van de intocht der Goden in het
Walhalla.
Functies en beroepen
Psychosynthetische taken
De psychosynthetische taken van het wiltype zijn te verdelen in twee groepen:
1. Afstemming, harmonisatie, integratie, vereniging;
2. Omvorming en sublimatie.
Als wij de belangrijkste functies van dit type samenvatten,
kunnen wij bezigheden en werkzaamheden aanwijzen
waarin het het meest bekwaam is en waarin het succes zal
hebben. Zijn voornaamste functies zijn namelijk: heersen,
besturen, leiden, rechtspreken, straffen, strijden, vernielen,
veroveren. Hiermee zijn de betreffende beroepen aangeduid, namelijk van leider in de rol van koning, keizer, president van een staat en vervolgens van wetgever, van militair
1. Daar dit type vaak uitgesproken doelgericht is en zijn
groot vermogen en behendigheid hem bekwaam maken
om invloedrijke bestuursposten te veroveren, wordt hij
een gevaarlijk man en heeft dus afstemming en integratie
nodig. Het zó nodige fundamentele evenwicht kan hij
bereiken door het opwekken van de liefde in hem. Hij
heeft het inderdaad nodig om liefde, begrip, empathie
en medelijden te ontwikkelen, om zo in staat te zijn,
zijn goede wil te laten zien.
28
29
Het Wiltype
Andere eigenschappen die het wiltype moet aankweken
zijn: gevoeligheid, intuïtie, en de vaardigheid om samen te
werken, in plaats van te domineren, te dwingen en anderen leiding te geven. Hij moet juist die eenzaamheid,
waaraan hij zo gehecht is, opgeven, afdalen uit zijn ivoren toren en leren leven te midden van zijns gelijken.
2. Het werk van sublimatie, dat ieder mens, begiftigd met
een sterke wil, moet aanpakken, is: zijn persoonlijke,
egoïstische en scheidende wil om te vormen tot een
transpersoonlijke wil, gericht op actieve dienstbaarheid.
Er is nog een hogere sublimatie, die bestaat in de onderwerping van de transpersoonlijke wil aan de Kosmische
Wil. Deze absolute overgave, die schijnbaar de “dood” is
van de persoonlijke wil, bewerkt de waarachtige spirituele bevrijding van de mens.
30
Het Liefdetype
Liefde is een onderwerp van vitaal en blijvend belang
voor iedereen. Het woord “liefde” is waarschijnlijk het
meest gebruikte woord na “ik” en misschien “geld”. Bijna
allen zijn wij ooit verliefd geweest of zullen het worden.
Liefdesliederen vullen het luchtruim, liefdesverhalen worden door duizenden auteurs geschreven en door miljoenen
met spanning gelezen. Men “houdt van” ongeveer alles:
snoepjes, kinderen, het andere geslacht, zijn eigen land,
bloemen, schilderijen, boeken en God. Het zou daarom
vanzelfsprekend lijken dat wij tamelijk goed weten wat
“liefde” is. En toch: als wij er eens voor gaan zitten en proberen te denken wat de betekenis is, dan moeten we al
spoedig tot onze verlegenheid en onze schande ontdekken,
en als we eerlijk zijn ten aan zien van onszelf, ook erkennen,
31
Het Liefdetype
Het Liefdetype
dat “liefde” ons toeschijnt als iets onbegrijpelijks, tegenstrijdigs en mysterieus. Wanneer wij er een duidelijke, juiste, en
volledige definitie van willen geven, weten we niet meer wat
te zeggen. Deze ontdekking verrast ons en brengt ons in
verlegenheid, maar zij helpt ons ook een belangrijke psychologische waarheid te begrijpen, namelijk dat ervaring
en echte kennis twee zeer verschillende dingen zijn.
Gewoonlijk moeten we om iets te kennen er eerst mee
experimenteren, maar toch is ervaring alleen nog geen
echte kennis. Wij kunnen bijvoorbeeld een boom waarnemen. We zien hem en vinden daarin ook een esthetisch
genoegen. Maar zijn inwendige structuur, de wetten van
zijn groei en de kwaliteit van zijn hout blijven ons onbekend.
Op psychologisch terrein daarentegen is de directe en
persoonlijke ervaring nodig om tot kennis te komen, want
de informatie over kwantiteit en andere materiële factoren
kan gegeven en ontvangen worden door woorden en getallen, maar de kennis van de kwaliteit en van subjectieve
feiten kan niet door dezelfde middelen meegedeeld worden.
Toch geeft de directe ervaring op zich, al is zij ook nodig,
niet voldoende betekenis. De ervaring geeft ons alleen maar
indrukken en gevoelens. Het verkrijgen van kennis hierover eist verwerking met behulp van het verstand. Terwijl
synthetische kennis, die ook echt begrijpen inhoudt, het
gebruik van de intuïtie vereist.
Om echte kennis te verkrijgen zullen we een nauwkeurig en systematisch onderzoek moeten doen en dan met
ons verstand de verkregen gegevens interpreteren. Op het
terrein van de natuur kan men kennis verkrijgen zonder
directe persoonlijke ervaring, maar bij volmacht om zo te
zeggen, door kennis te nemen van de ervaringen van anderen. Als wij bijvoorbeeld iets lezen over astronomie kunnen
wij nauwkeurige kennis verkrijgen van de chemische
samenstelling, het gewicht en de afstand van sterren die we
nooit gezien hebben.
32
Daarom moeten we ons niet verwonderen dat de ervaring van hartstochtelijk verliefd zijn (geweest) ons geen verstandelijk inzicht geeft in de ware natuur van de liefde. Een
dergelijk inzicht is werkelijk moeilijk te verkrijgen, want in
de verschillende ervaringen met “liefde” komen verschillende en tegenstrijdige elementen voor. Wij vinden er een
mengsel van verlangen, hebzucht en bezitsdrang aan de ene
kant, en van edelmoedigheid, naastenliefde en altruïsme
aan de andere kant. Wij vinden er instinct en intuïtie,
actieve impulsen en passief gevoel, lichaam en ziel, materie
en geest.
Er bestaat evenwel een andere karaktertrek of grondeigenschap, die de ware natuur en het wezen van de liefde
33
Het Liefdetype
Het Liefdetype
uitmaakt. Hierdoor kunnen de verschillende en tegengestelde elementen begrepen en in zekere zin verzoend worden.
“overgeven aan” een zaak of persoon die we beminnen
en ons erdoor in bezit te laten nemen en absorberen.
3. De vereniging (unificatie) kan ook het resultaat zijn van
een “wederzijdse” aantrekking met erop volgende toenadering en contact. Deze aantrekking kan tot gevolg
hebben dat twee of meerdere wezens samensmelten en
dan een nieuwe grotere eenheid gaan vormen.
Als we de veelzijdige uitingen van liefde bekijken, vinden
wij altijd dat zij de uitdrukking zijn van de wet van aantrekking, van de neiging tot toenadering, aanraking, vereniging
en samensmelting.
Maar deze algemene, ja zelfs universele neiging werkt
op verschillende en vaak tegenovergestelde manieren:
1. De vereniging (unificatie) kan tot stand komen door de
persoon of het voorwerp dat wij beminnen actief naar
ons toe te halen en er bezit van te nemen. Dat doen wij
vooral met gerechten die ons bevallen en die we letterlijk verslinden en in ons opnemen, maar we doen hetzelfde met geld en met alle soort materie en wij proberen hetzelfde te doen met onze vrouw of onze man, met
onze kinderen en onze vrienden. Voor wie voorwerp is
van zo’n gulzige en “opslurpende” liefde is het gelukkig
dat wij er vaak niet in slagen ze te bezitten zoals we zouden willen. In vele – te vele – gevallen echter slagen wij
erin ze te bezitten door ze tot min of meer toestemmende slaven te maken en onze kinderen tot ware psychische invaliden.
2. De verenging (unificatie) kan het resultaat zijn van een
tegengesteld proces, namelijk het “gaan naar” of het zich
In de fysieke sfeer kan het liefdestype sterke seksuele impulsen vertonen. Ik zeg “kan”, want het zou een grote vergissing
zijn te veronderstellen dat het altijd zo is. Vaak is het element
liefde gericht op fysieke voorwerpen als geld en alle soorten
van bezit. Anders drukt zij zich uit via emoties of gedachten
in plaats van op fysiek gebied. Daarom zijn er wel veel
34
35
Deze analyse geeft ons een idee van de structurele en
functionele aspecten van de liefde, objectief beschouwd.
Ook kan zij ons ook helpen om de vele gezichtspunten tot
een samenhangende structuur te ordenen die hun relatie
onthult op verschillende niveaus van het menselijk leven.
Dit alles moeten wij dus voor de geest houden bij de
beschrijving van het type “liefde”, dat wil zeggen van de
man en de vrouw in wie de hoedanigheid “liefde” overwegend en bepalend is.
Fysiek niveau
Het Liefdetype
Het Liefdetype
individuen van het liefdetype die op seksueel gebied weinig
ontwikkeld zijn. Bij de studie van de kwaliteiten van verschillende typen is het belangrijk voor ogen te houden dat
er individuen kunnen zijn die geen van de kenmerken vertonen die het meest natuurlijk en voor de hand liggend zijn
bij dat gegeven type. Overhaaste conclusies zouden ons in
dit geval kunnen brengen tot grote vergissingen in onze
waarderingen.
De seksuele impuls van het liefdetype – en tot op zekere
hoogte van ieder individu – toont duidelijk de twee tegenovergestelde karakteristieken die de liefde kan hebben. Vele
individuen, vooral mannen, verlangen naar en voltrekken
de seksuele eenwording vanwege het fysieke genot dat deze
henzelf geeft, met weinig of geen aandacht voor de partner.
Dit is het toppunt van de egoïstische liefde.
maatschappelijke en geestelijke verantwoordelijkheid. Deze
paren geven bewust aan nieuwe menselijke wezens de gelegenheid op de wereld te komen, er te leven en hun bijdrage
te leveren aan de maatschappij. In deze gevallen hebben wij
voorbeelden van een edele, onbaatzuchtige liefde, die haar
oorsprong vindt in de hoogste geestelijke en gevoelsniveaus,
uitgedrukt in de fysieke daad van de seksuele eenwording.
Aan de andere kant is er een groeiend aantal personen
dat, ofwel omdat zij hun gevoel van liefde van zijn beste
kanten hebben ontwikkeld, ofwel omdat zij een wijze seksuele opvoeding hebben gehad, in de fysieke omgang de
meeste aandacht geven aan het genot van de partner. Dit
geeft hen evenveel, zo niet meer voldoening dan hun eigen
genot.
Dan is er nog een groeiende minderheid van paren, die
in verschillende mate, maar soms ook hoofdzakelijk, tot de
seksuele omgang worden aangedreven door een gevoel van
36
Een belangrijke eigenschap van het normale liefdetype
is het verlangen naar bezit van materiële goederen. Deze trek
kan zich uiten in een lust naar de gemakken des levens,
zoals: een mooie auto, een goede koelkast enzovoort, of
ook, als die lust sterker geaccentueerd is, in een hevige neiging naar weelde, naar het beste en het kostbaarste. In
andere gevallen wordt de neiging om te bezitten meer specifiek en richt zich op bijzondere klassen van voorwerpen,
bijvoorbeeld bij de boekenmaniak, de verzamelaar van porselein, van kevers, postzegels enzovoort. Deze gevallen vertonen een andere eigenaardigheid van dit type en wel de
belangstelling voor kleine dingen en het vermogen om te
gaan met details.
Op het fysieke vlak is het liefdetype dikwijls inschikkelijk en houdt van gemak. Het is niet actief, maar eerder
traag en passief en laat zich graag met de stroom meegaan.
37
Het Liefdetype
Gevoelsniveau
Het was te verwachten, dat de meesten van hen die behoren
tot het liefdetype de gevoelssfeer tot centrum van hun aandacht en van hun leefkracht hebben. De hartstochtelijke en
romantische liefde (vaak in verschillende verhoudingen
door elkaar) hebben meestal hun voornaamste belangstelling in het leven. Dit soort liefde is zó welbekend en werd
zodanig tot in kleinigheden beschreven en handig ontleed
in talrijke psychologische romans en boeken, zoals “De
l’amour” van Stendhal en anderen, dat we niet verder op dit
onderwerp behoeven in te gaan.
Hier zien we opnieuw de twee tegengestelde houdingen
waarover we al hebben gesproken. Aan het ene uiterste vinden we degenen wier inwendige noodzaak het vooral is verliefd te zijn om over iemand, wie dan ook, de overvloed van
hun gevoelens uit te storten, terwijl het voorwerp van hun
liefde in wezen van secundair belang is. Dit blijkt duidelijk uit het betrekkelijke gemak waarmee deze individuen (een soort eigen subtype) zonder veel complicaties
van liefdesobject veranderen. Men kan de personen van dit
slag in zekere zin als introvert beschouwen, want hun
inwendige leven is voor hen van meer gewicht dan de
wezenlijke verhouding tot het object buiten hen. Van meer
gewicht dan welke objectieve gebeurtenis dan ook. Dit
38
Het Liefdetype
wordt bevestigd door het feit dat zij zeer geïnteresseerd
zijn in hun eigen gevoelens, die ze dan ook bekijken, ontleden en tot in het kleinste onderzoeken met een interessante vaardigheid. Enkele Franse en Russische romans
geven goede beschrijvingen van dit soort individuen. Aan
het andere uiterste treffen wij degenen die zeggen en eerlijk
ook geloven dat zij hun man, vrouw, kinderen of vrienden
“liefhebben”, terwijl wat zij eigenlijk willen is: bemind
te worden door hen. Dit onbewuste egoïsme – want dat is
het in werkelijkheid – ligt verborgen onder een verheven
uiterlijk van gevoelens en genegenheid en is oorzaak
van vele conflicten, leidend tot uiteengaan en echtscheiding. Daarom is het van het grootste belang voor ons allen
op dit punt duidelijk te zijn en eerlijk en moedig een
analyse te ondergaan. Wij dienen ons af te vragen:
“Wanneer ik zeg of meen dat ik mijn dierbaren liefheb,
welke zijn dan mijn gevoelens, mijn houding en motivering? Bemin ik ze voor wat zijzelf zijn, onafhankelijk van
mijzelf, of vraag en eis ik hun liefde voor mij? Wil ik mijzelf
aan hen geven of wil ik van hen liefde ontvangen zonder te
letten op hun levensbelang, hun gevoelens en hun wettige
rechten?”
Zo’n analyse kan uitlopen op onaangename en zelfs
verwarrende ontdekkingen. Maar als wij deze ontdekkingen eerlijk en moedig onder ogen zien, zullen zij een welda-
39
Het Liefdetype
Het Liefdetype
dige verheldering en een harmonieus herstel van onze verhoudingen scheppen op een veilige basis van waarheid.
Met uitzondering van de kleine minderheid die op
onbaatzuchtige wijze bemint, sluit de “gevoels”liefde
gehechtheid in of brengt ze voort. Dit is een gemeenschappelijke karaktertrek van de persoonlijke liefde en de oorzaak van een enorme hoeveelheid lijden en ongenoegen; de
hoge prijs die de mensheid betaalt voor deze manier van
liefhebben. Dit hoeft ons niet te verwonderen: gehechtheid
immers leidt tot bezitsdrang en deze beide zijn een van de
hoofdoorzaken van angst. En angst is op haar beurt de
grootste oorzaak van menselijk lijden. Zowel direct, door
de angst te verliezen wat men bezit en waaraan men zich
gehecht heeft, als indirect, door de domme en vaak wrede
handelingen die voortkomen uit een wanhopige poging het
werkelijke of ingebeelde gevaar, de “beminde” persoon te
verliezen, te vermijden.
Naar de graad van transpersoonlijke ontwikkeling varieert
dit van ondoeltreffend en sentimenteel medelijden tot het
hoogste en verstandigste medelijden dat de ware oorzaak
van het lijden ziet en probeert deze te elimineren. In degenen echter, die egocentrisch zijn, ontaardt deze neiging tot
medelijden in zelfbeklag. Deze gevoelsvorm van egoïsme is
zeer verspreid en niet beperkt tot het liefdetype ofschoon
deze er wel krachtiger aan onderworpen zijn.
Mentaal niveau
Een andere oorzaak van de angst die de liefdetypen
vaak kwelt, is hun extreme psychische gevoeligheid, waardoor zij zich afstemmen op en identificeren met de gevoelens van anderen en de gemoedstoestanden van de gemeenschap en de gemoedsgolven die door het menselijk geslacht
heengaan. Deze tendens naar emotionele vereenzelviging
verklaart ook het medelijden dat zij sterk voelen voor alle
wezens die lijden en bang zijn, dieren niet uitgezonderd.
In de mentale sfeer vertoont het liefdetype trekken die
verrassend lijken en tegengesteld zijn aan de heersende
opvatting die men ervan heeft. Dit feit bewijst hoe nodig
het is alle kenmerken van een bepaald type te bekijken in
alle aspecten en uitdrukkingen van het menselijk leven.
Niet alleen in datgene wat het lijkt te zijn en tot op zekere
hoogte ook werkelijk is, namelijk de meest natuurlijk kant
van dat type.
Terwijl dus de “liefde” haar meest natuurlijke en voornaamste uitdrukking heeft in de gevoelssfeer, vertoont zij
zich ook op mentaal niveau en dit is natuurlijk vooral het
geval bij degenen die mentaal gepolariseerd zijn of met
andere woorden: tot het verstandstype behoren.
Op mentaal vlak openbaart de liefdesimpuls zich voornamelijk als verlangen naar kennis en begeerte naar infor-
40
41
Het Liefdetype
Het Liefdetype
matie. Dit brengt weer mee belangstelling in details, in
eruditie en in het verzamelen van gegevens. Zo’n individu
kan de schijn wekken koel en ongevoelig te zijn. In werkelijkheid is hij vriendelijk, maar op een nogal negatieve
manier; zijn aandacht gaat immers vooral uit naar mentale
voorwerpen en belangstellingen.
De algemene neiging van dit type tot identificatie toont
zich in de mentale sfeer als inclusieve mentaliteit, of als
het vermogen om alle aspecten van een vraagstuk te zien.
Dit brengt breedheid van gezichtskring en gelijkmoedigheid mee, soms samengaand met een gebrek aan flinkheid
en beslistheid.
De meest ontwikkelde vertegenwoordigers van het liefdetype zijn vaak intuïtief en vertonen een vriendelijk begrip,
aanleg voor psychologie en een gemeenschap met het Zelf
van anderen. In dit laatste geval is er sprake van heilig
schouwen en universele liefde, die het hartstochtelijke verlangen en soms de bereikte extase van de echte mysticus
uitmaken. Waar het verstand zó ontwikkeld is dat het de
intuïtieve lichtflitsen weet te vertolken, komt de wijze liefde
voor de dag. Maar waar dit ontwikkelde verstand niet aanwezig is, zijn de intuïties vaak verwrongen en vermengd
met onbetekenende beelden.
De individuen die ertoe behoren zijn vriendelijk en ontvankelijk, en als zij niet al te gevoelig zijn, behoren zij ook tot
de gezelschapsmensen. Zij hebben een duidelijke afkeer
van en echte vrees voor eenzaamheid. Daarom zijn zij steeds
op zoek naar kennissen, naar gezelschap en maatschappelijke contacten. Als zij alleen zijn vervallen zij gemakkelijk
in een toestand van passiviteit, ontmoediging en lusteloosheid. Om zichzelf te uiten hebben zij de prikkel nodig van
interactie met anderen. Zij verwezenlijken zichzelf door
middel van relaties. Daarom laten zij zich ook gemakkelijk
beïnvloeden door anderen. Zij zijn dikwijls zó wisselvallig
in hun snel veranderende gemoedstoestanden en gezichtspunten, dat zij een voortdurende bron van verrassingen
zijn, en soms van wanhoop voor de typen, die meer eenvoudig, concreet of strak zijn. Zoals voor hen in wie de wil
of het praktisch verstand of waarbij wetenschappelijk en
organisatorisch talent overheerst.
Subtypen
Als we deze verschillende karakteristieken optellen,
krijgen wij het volgende duidelijk beeld van het liefdetype.
Zij die behoren tot het liefdetype kunnen beschouwd worden als fundamenteel extravert, want voor hen vormen de
vitale verhoudingen met anderen hun voornaamste belangstelling. Maar sommigen zijn deels introvert, zij zijn dikwijls hevig geïnteresseerd in hun eigen gevoelens, die zij
observeren, ontleden en soms met een verrassende
42
43
Het Liefdetype
Het Liefdetype
bekwaamheid beschrijven. Dit egoïsme en dit egocentrisme
worden in sommige gevallen zó groot, dat het voorwerp van
hun gevoelens bijzaak wordt, niets meer dan een gelegenheid om zich bezig te houden met hun eigen emoties.
Bovendien moeten wij onderscheid maken tussen
actieve en passieve subtypen. Zij verschillen veel van elkaar
en zijn zelfs in bepaalde opzichten tegengesteld aan elkaar.
Het actieve subtype wordt gekenmerkt door een hartstochtelijke liefde, door een verlangen en een gehechtheid
die het begerig en expansief maken ten aanzien van het verlangde voorwerp, hetzij een persoon of een zaak. Dit drijft
hem ertoe het voorwerp op een jaloerse en eisende manier
als bezit te behandelen. In het slechtste geval zijn deze personen onverzadigbare bloedzuigers.
Het passieve subtype is daarentegen meegaand, omvormbaar, vatbaar voor suggestie en nogal goedgelovig. Het is
toegeeflijk tevreden en is het gaarne eens met de persoon
die het laatst het woord heeft gehad. Het maakt de indruk
van grote zwakte, die er soms ook wel is, maar toch in vele
gevallen geen echt gebrek aan kracht is. De krachteloosheid
van dit subtype is het gevolg van besluiteloosheid, van
gebrek aan concentratie en een zucht naar breedsprakigheid. Daaruit volgt dan weer versnippering en verkwisting
van krachten en van zeer deugdelijke eigenschappen.
Het liefdetype en het passieve subtype in het bijzonder
is niet kwaadwillend, het is goeiig en ook sympathiek. Zijn
beperkingen worden door anderen graag geaccepteerd,
daar zij er gemakkelijk van kunnen profiteren. Daarom roepen zij ook geen enkele weerstand op, ja zelfs worden zij
door anderen vaak bijgevallen en aangemoedigd.
44
45
De bovenbewuste eigenschappen van het liefdetype zijn
voornamelijk die, welke de verschillende aspecten van de
geestelijke liefde uitdrukken. Het zijn: de liefde voor het
Universele Zelf, of Hoogste Werkelijkheid, en de liefde voor
de kosmische uiting ervan, voor haar voortschrijdende
openbaring in de natuur en in de mens. Daaruit voort komt
het zoeken naar en het beminnen van het Zelf, het transpersoonlijke element dat verborgen ligt in alle wezens.
Evenals het spirituele mededogen, het groepsbewustzijn,
ontwikkeld door liefdevolle interactie en identificatie met
anderen. Maar er is nog een tweede reeks van bovenbewuste
eigenschappen. Ofschoon enigszins verbonden met het
eerste, zijn zij er toch van te onderscheiden. Het zijn de
eigenschappen verbonden met het verlangen naar kennis.
De verbinding van psychische gevoeligheid, intuïtie,
affectieve verhouding en identificatie met het “Zelf ” brengt
een volledig begrip voort van anderen, van hun wezenlijke
natuur, van hun noden en aspiraties en ook een begrip van
het leven in al zijn aspecten. Dit betekent wijsheid in de
meest brede zin.
Het Liefdetype
Het Liefdetype
Bij sommigen van de verder ontwikkelde vertegenwoordigers van dit type komt de kwaliteit “liefde” meer
naar voren, bij anderen staat de wijsheid op de voorgrond.
In werkelijkheid kunnen deze twee aspecten op het niveau
van het “Zelf ” niet gescheiden worden. Het ene impliceert
noodzakelijk het andere. Dit komt op prachtige wijze tot
uiting in het leven en de leer van de twee grootste bekende
vertegenwoordigers van dit type onder de mensheid: Christus en Buddha.
In het leven van Buddha was de belangrijkste impuls
om tot kennis te komen, de oorzaken van lijden te ontdekken en de waarheid te achterhalen, die haar hoogtepunt had
in de verlichting. Maar het was de liefde voor zijn gelijken
en het medelijden met hun lijden dat hem een halve eeuw
door India voortdreef, onvermoeibaar de “edele Weg van de
bevrijding” wijzend. In dit onderricht zit meer liefde en
begrip vervat dan algemeen erkend wordt. In het leven van
Christus zijn de liefde tot God, zijn leerlingen en het medeleven met het lijden van de massa de voornaamste geestelijke kwaliteiten. Het is echter duidelijk, ook uit het (waarschijnlijk onvolledig) document van het Evangelie, hoeveel
wijsheid zijn liefde doordrong. Zijn woorden en zijn parabels openbaren ons zijn zeer diep begrip van de menselijke
natuur en onderwijzen op een eenvoudige en duidelijke
wijze enige wetten van het geestelijk leven.
De belangrijkste en meest algemene uitingen van de
geestelijke kwaliteit van liefde vindt men in de grote godsdiensten en filosofieën. Het woord “religio” (godsdienst),
etymologisch afgeleid van “verbinden” en “eenmaken”, geeft
al aan welke een van de wezenlijke functies is van het onderhavige type. *
Als we de kunst bezien, vinden we dat de mens in de
muziek een wonderbaar middel heeft om de volheid van
zijn liefdegevoelens tot uiting te brengen. Met geheel de
46
*
Natuurlijk vinden wij in de historische godsdiensten en instituties ook kenmerken van de andere psychologische typen,
want mensen van alle slag hebben ertoe behoord en hebben
bijgedragen aan de groei ervan. Daarom zullen wij nog zien
hoe de mystici, die in het middeleeuwse christendom zoveel
invloed hadden, voornamelijk behoorden tot het devotionele
type, terwijl de ingewikkelde structuren en de nauwkeurig
georganiseerde rituelen van de katholieke en van andere kerken de vruchten zijn van de organisatorische gaven van enigen van hun leden.
In de grote filosofieën, vooral die een (inclusieve en) geestelijke aard hebben, vinden wij de resultaten van een dorst naar
kennis en de grote maat van wijsheid, bereikt door de meest
vooraanstaande denkers van de mensheid. Maar in enkele
moderne filosofieën met een zeer concrete tendens vinden
we ook de invloed van het wetenschapstype.
47
Het Liefdetype
Het Liefdetype
heftigheid van op en neer slaande golven en met heel de
rijkdom en fijnheid van variaties en schakeringen. De
muziek kan voor een goed deel beschouwd worden als een
viering van de liefde. Van de eenvoudigste liefdesliedjes van
de primitieven tot de talloze volksliedjes van alle naties.
Van de hartstochtelijke duetten van de opera’s, tot aan de
grote hymnen. Zoals in het hoogtepunt van Tristan en
Isolde Wagner getracht heeft uitdrukking te geven aan de
volledige fusie van liefde die over de dood heen iedere persoonlijke scheiding te boven gaat.
der langzaam, indringend, gespreid, evenwel kan zij allengs
laten zien van lange adem te zijn, diepgaand en duurzaam.
Het is een kalme uitstraling die op het eerste gezicht tamelijk onopgemerkt kan blijven en geen tegenstand oproept,
maar juist daarom indringend kan zijn, duurzaam en doeltreffend (terwijl meer agressieve en sterke beïnvloedingen
falen door de geweldreactie die zij oproepen).
De roepingen en beroepen waarin dit type zijn functies
kan uitoefenen zijn talrijk en verscheiden. Zij omvatten
bijvoorbeeld: psycholoog, leraar, arts, verpleger en sociaal
werker. In zekere zin kan de functie van moeder, met als
voornaamste eigenschap haar beschermende liefde, tot dit
type gerekend worden.
Op het terrein van de literatuur is de lyrische dichtkunst
een geëigend middel geweest om hoop, vrees, vreugde en
verdriet van geliefden te uiten.
Functies en beroepen
Psychosynthetische taken
Uit het voorgaande is het duidelijk welke de specifieke functies van het liefdetype zijn en in welke roepingen zij haar
eigenschappen en talenten het beste kan uiten.
Het spreekt vanzelf dat deze functies betrekking hebben op: menselijke contacten, verenigen, samensmelten,
beschermen, voeden, versterken, begrijpen, onderrichten,
opvoeden en verlichten.
De aldus uitgeoefende invloed is noch vluchtig noch
dynamisch (zoals dat het geval is bij het wiltype), maar eer-
De psychosynthetische taken welke zij die tot het liefdetype
behoren te vervullen hebben, zijn gedeeltelijk aangeduid in
de voorgaande beschrijving. De centrale en moeilijkste
opgave is: te zorgen dat er geen gehechtheid ontstaat, om
van de liefde het begerige en bezittende element te verwijderen en om te beminnen met innerlijke vrijheid en tevens
volledige vrijheid latend aan de beminde.
Om zo’n onthechting te verkrijgen, zal de liefde volledig
omgevormd en op een hoger plan gebracht moeten worden: de persoonlijke liefde moet gezuiverd worden van zijn
48
49
Het Liefdetype
persoonlijke en egocentrische bestanddelen, zodat haar
ware natuur vrij en zichtbaar wordt als die van een weldadige uitstraling, van een altruïsme dat zich oplost in een
grotere eenheid, in een groot geheel.
Een andere belangrijke psychosynthetische opgave
waaraan dit type zich dient te wijden om beperkingen en
tekorten weg te werken, is de ontwikkeling van een sterke
wil. Deze wezenlijke menselijke eigenschap is over het algemeen weinig ontwikkeld in het liefdetype en dit gebrek
heeft vaak ernstige gevolgen. Een niet gereguleerde liefde,
ook al is ze edel, veroorzaakt verdriet van allerlei aard, terwijl
een persoon die liefdevol is maar ook in staat is te willen,
een spirituele kracht verkrijgen kan die uiterst weldadig is.
50
Het Actieve type
De grondeigenschap die dit type kenmerkt, is verstandige werkzaamheid. Hiermee wordt dezelfde intelligentie
bedoeld die de moderne natuurkundigen ontdekt hebben
in de zogenaamde anorganische substantie. Preciezer
gezegd betreft het hier de intelligentie die, in de verschillende uitingen van energie, de structuur vormt van wat zich
aan onze zintuigen voordoet als vaste stof. Men heeft ontdekt, dat al die trillingen, golven, hoeveelheden energie,
gereguleerd worden door wetten, logische samenhangen en
mathematische formules die noodzakelijkerwijze het
bestaan van een grote Intelligentie aantonen. Dit is duidelijk en overtuigend naar voren gebracht door grote natuurkundigen, astronomen en mathematici.
51
Het Actieve type
Deze Intelligentie is nog duidelijker zichtbaar in het
functioneren van de organische stof, van levende lichamen,
zowel plantaardige, dierlijke als menselijke. Voorwaarde is
wel dat we hiernaar kijken zonder materialistische of behavioristische vooroordelen. In de organische wereld vinden
wij overal een constant bewijs van subtiele aanpassingen,
van bekwame keuzen en van het gebruik van middelen die
geëigend zijn voor het bereiken van specifieke doeleinden.
Bewijzen voor deze wonderbaarlijke intelligentie vinden we in de subtiele functionele coördinatie van verschillende organen, hun snelle aanpassingen, hun handige verdedigingsmechanismen en in het bijzonder in de
geschiktheid om te groeien en zich te vernieuwen. Bovenal
vinden we deze intelligentie in het mysterieuze proces van
voortplanting. Deze ‘hogere’ intelligentie is volledig verschillend van het strenge, onveranderlijke en stereotype
functioneren van zelfs onze meest gecompliceerde machines.
Dit is dezelfde intelligentie die de mens vertoont in zijn
geleidelijke beheersing van de natuur, vanaf de eerste lompe
wapens en werktuigen tot en met de telegraaf, de radio, de
televisie, de moderne chirurgie, de scheikunde en helaas
ook de mitrailleurs, de bombardementsvliegtuigen en de
kernwapens.
52
Het Actieve type
Fysiek niveau
Uit de voorgaande beschouwingen volgt natuurlijk, dat mannen en vrouwen in wie deze specifieke eigenschap overheerst, sterk praktisch zijn. Zij hebben een ingeboren handigheid om stof te bewerken en deze te onderwerpen voor
verschillende gebruiken. Zij hebben vaak een grote handvaardigheid en zijn vaardig en succesvol in het maken en
herstellen van voorwerpen. Zij voelen zich op hun gemak in
de buitenwereld, die voor hen “werkelijk” en interessant is.
Onder de materiële voorwerpen waarin zij geïnteresseerd zijn, is er één dat zij boven welk ander ook waarderen
en dat daarom het doel is van hun meest hardnekkige
inspanningen: geld. Dat moet ons niet verwonderen, want
het is de meest voor de hand liggende en tastbare “waarde”
en het middel waardoor alle materiële waarden verzekerd
zijn. Daarom ziet men dat het actieve type in de regel begerig streeft naar winstgevende werkzaamheden en geïnteresseerd is in welstand en in materieel succes. In dit opzicht
kan dit type lijken op het liefdetype. Maar als men goed
kijkt, is er een groot verschil tussen die twee: het liefdetype
verlangt geld en andere bezittingen om het plezier, de welstand, de veiligheid om of andere voordelen die eraan verbonden zijn en zijn verlangen is deze zaken zonder moeite
of zorg te bezitten en ze te krijgen via een erfenis, als
geschenk of uit de loterij.
53
Het Actieve type
Het Actieve type
Het actieve type evenwel is voornamelijk geïnteresseerd
in het proces van geld verwerven. De interesse gaat uit naar
het spel, naar de handel, de bank en soortgelijke zaken. Hij
waardeert het geld ook als een symbool en een toetssteen
van zijn handigheid, van zijn succes en van zijn “sociale
waarde”. De Amerikaanse spreuk “Die man is zoveel dollar
waard” is een eenvoudige en kenmerkende uitdrukking van
zo’n houding.
dringbaar geheim. Zijn praktische geest slaagt er niet in er
enige betekenis in te zien.
Zo handig als hij is in het behandelen van zaken, cijfers
en ook andere mensen, zo onhandig en falend is hij in
de psychologische omgang met vrouwen. Het komt vaak
voor dat een succesvol zakenman zijn vrouw alle mogelijke
luxe genoegens bezorgt, aan al haar materiële verlangens
voldoet, maar haar laat sterven van de honger op het emotionele belevingsniveau. Hij vraagt zich dan met droefheid
en leedwezen af waarom zij onvoldaan, onrustig en neurotisch is en waarom zij, zoals vaak voorkomt, van hem wilt
scheiden.
Gevoelsniveau
Op gevoelsniveau heeft het actieve type als waardevolle
trekken het impulsieve en het actieve verlangen. Dit type is
totaal extravert. Al zijn emoties roepen onmiddellijk motorische reacties op. Daarom is hij dikwijls efficiënt, soms
edelmoedig, maar ook onbezonnen, onrustig, onstuimig,
ongeduldig. Wachten, het gunstige ogenblik afwachten is
misschien wel hetgeen hem het meeste moeite kost.
Mentaal niveau
Op het gebied van de subjectiviteit, in het ingewikkelde
leven van gevoelens, in de fijnzinnigheid van het gevoelsleven, in de vluchten van esthetische verbeelding heeft het
actieve type de neiging bot, verward en onverschillig te zijn.
Deze functies zijn bij hem over het algemeen ingeslapen of
zijn te weinig ontwikkeld. Het “vrouwelijke” aspect van de
psyche, veranderlijk en plastisch, is voor hem een ondoor-
In de mentale sfeer vertoont dit type een merkwaardige
tegenstelling. Hij is vaak verstandig, mentaal actief, ondernemend en vlug in het vinden van de juiste methoden. Dit
echter alleen maar in het behandelen van concrete en praktische problemen. Wanneer het gaat over algemene ideeën
of principes, dan is hij niet geïnteresseerd. Hij laat gewoonlijk zijn aandacht voor het onderwerp los als oppervlakkig,
niet praktisch, te abstract, “waar je niets voor koopt”.
Eenzelfde onverschillige houding neemt hij ook aan ten
aanzien van kunstvoorwerpen, literatuur en “culturele”
zaken. Soms verzamelt hij antiek of kunst. Hij doet dat
54
55
Het Actieve type
Het Actieve type
dan als hobby, omdat het “in de mode” is en om zich een
hogere sociale positie in de gemeenschap te verzekeren.
Zelden doet hij het uit werkelijke waardering en met oprecht
genoegen.
danken. Algemeen gesteld danken we aan dit type de materiële uiting van het immateriële. Het beste in onze hedendaagse beschaving, de ongelofelijke vooruitgang en verbetering van de levensstandaard, het opruimen van veel
kwaad, de verhoging van de beheersing van de materie en
nog veel meer is voor het grootste deel te danken aan de
kwaliteiten van dit type.
Ook in de intuïtieve sfeer voelt het actieve type zich zelden op zijn gemak. De zogenaamde “intuïtie” van de succesvolle zakenman heeft weinig te maken met echte intuïtie.
Deze houdt rekening met transpersoonlijke kwaliteiten en
waarden, met de waarneming van de zin der dingen, het
liefdevolle begrip en de wijsheid van het Zelf.
Deze korte analyse levert voldoende gegevens om een
beeld te schetsen van de goede kanten welke met de persoonlijke begrensdheid van het actieve type verbonden zijn.
De goede kanten kunnen als volgt worden samengevat:
sociaal vaardig, doelmatig, snel, handig in het manipuleren
en vindingrijk. Dit type gebruikt en beheerst de “wet van de
economie” tot in zijn vingertoppen. In zijn handigheid weet
hij het grootste resultaat te bereiken met de minste moeite
en de minste kosten aan tijd en materiaal. Deze kwaliteiten
stellen hem in staat zijn belangrijkste functie te vervullen in
het bijdragen aan de ontwikkeling van de mensheid en aan
het benutten en verbeteren van alles wat er in de uitwendige
wereld bestaat. Aan het actieve type hebben wij de praktische uitwerking van de menselijke ideeën en idealen te
De beperktheden van dit type zijn even duidelijk als
zijn kwaliteiten. Het basisgebrek is de neiging naar een
materialistische visie, die gemakkelijk voert tot een overschatting van uiterlijke veroveringen en aards succes. Een
andere beperking, verbonden aan de eerste, is een overdreven en onvruchtbare gejaagdheid, overdreven ambitie,
intense gejaagdheid, agressieve en lastige opdringerigheid.
Vele vertegenwoordigers van dit type handelen indirect en
proberen het verlangde doel te bereiken door “manipuleren” en door het gebruik van listige middelen, intriges en
uitbuitingen van andermans zwakheid. Hij heeft hierbij
geen last van scrupules. Hij is ongetwijfeld de vertegenwoordiger van de beste kwaliteiten én van de grootste
gebreken van de huidige beschaving.
Dit type kan op zijn eigen manier – even goed als de
andere – transpersoonlijke waarden uitdrukken. Beheersing van de materie, kennis en gebruik van de natuurwetten, de inventieve en constructieve begaafdheden zijn onge-
56
57
Het Actieve type
Het Actieve type
twijfeld transpersoonlijke krachten, die tot het hoogste
welzijn van veel mensen strekken, als men ze gebruikt voor
dat doel – en dat gebeurt vaak zo – met onbaatzuchtige
motieven. De zeer toegenomen verbetering van de levensomstandigheden, de verspreiding van kennis, de vermeerdering en vervolmaking van communicatiemiddelen zijn
de materiële basis voor de interrelatie, samenwerking en
mondiale eenwording. Dit zijn de onschatbare gaven die dit
type, vaak in combinatie met het wetenschapstype, heeft
gegeven en nog steeds blijft geven aan de mensheid.
haar bij uitstek praktisch karakter (ofschoon dit voor ons
hedendaags begrip zeker niet praktisch overkomt). De Chinezen waren het volk van de Oudheid dat het grootste aantal uitvindingen en praktische toepassingen op zijn naam
had (denk maar aan het papier, de boekdrukkunst, het
kompas). Zij hadden de gave van een scherpe zin voor de
vorm en hun schilders tonen een prachtige “artistieke economie” met hun kundigheid een geheel landschap op te
roepen met weinige eenvoudige trekken. Ook hun dichters
suggereren met 4 of 5 korte regels een fijne gemoedstoestand, een uitgelezen schakering van gevoelens.
Voorbeelden van het actieve praktische type zijn welbekend. Wij vermelden er maar één, die inderdaad zeer
typisch is: Henry Ford. Als men zijn autobiografie leest ontkomt men er niet aan zijn genie te bewonderen in het manipuleren van de “wet der economie”, in het ontdekken van
machines en van kleine bezuinigingen die een hogere productie mogelijk maakten, door de prijs van de auto’s te verlagen en de winsten te verhogen. (Men zou misschien kunnen zegen, dat Ford een goed voorbeeld was van een
combinatie van het actieve en het organisatietype).
Als men de algemene kenmerken van de hedendaagse
beschaving buiten beschouwing laat, zijn enige volkeren en
naties er collectieve voorbeelden van, met name de Chinezen in het verleden en de Fransen in de moderne tijd. Als
we de oude Chinese beschaving bestuderen, bemerken wij
58
De Fransen belichamen het actieve type met hun juiste
zin voor vorm en de exacte structuur van hun taal: ook met
de soberheid en de geldzucht van hun boeren (of, anders
gezegd: de Fransen kunnen beschouwd worden al een combinatie van het actieve type en het wetenschapstype. Vele
Franse kunstenaars en dichters hebben en cultus gemaakt
van het vormgevende principe bijvoorbeeld de Parnassers).
De psychologische analyse van de respectievelijke filosofieën bevestigt deze zienswijze. De filosofie van Confucius met zijn concreet en praktisch karakter en zijn bewonderenswaardige levenswijsheid behoort duidelijk tot het
actieve type en ditzelfde kan gezegd worden van de positivistische neiging van vele moderne Franse denkers, van
Auguste Comte tot Hyppolite Taine.
59
Het Actieve type
Functies en beroepen
Functies van het actieve praktisch type zijn: openbaren,
belichamen, produceren, aanpassen, uitvinden. Deze functies kunnen uitgeoefend worden bij verscheiden beroepen,
waarvan er enige altijd bestaan hebben als zijnde de noodzakelijke grondslag voor een minimum van beschaafd
leven. Andere evenwel zijn nieuw en een specifiek product
van onze tegenwoordige beschaving. Zij omvatten de werkzaamheden van alle soorten handwerkers, vanaf de eenvoudige maar fundamentele bezigheid van de boer tot aan die
van de handigste ingenieurs en ambachtslieden, vanaf ijverige bezigheden van een huisvrouw en huisknechten tot aan
de volmaakte kundigheid van de kant- en gobelinkunstenaars. Zij betreffen tevens de bouwactiviteiten van ingenieurs, het werk van kooplui, de agressieve opdringerigheden
van straatverkopers en de diensten van sociaal werkers.
Psychosynthetische taken
De psychosynthetische taken waarmee het individu van dit
type te maken krijgt, zijn:
1. Zijn eigen ingeboren beperkingen overwinnen door het
vastberaden aankweken van kwaliteiten van andere
typen: vooral van het liefdetype en creatieve type. Door
het erkennen van de wereld van het onaanraakbare, van
60
Het Actieve type
psychologische kwaliteiten, van schoonheid. Door het
ontwikkelen van meer verheven gevoelens, de kunst
van de beschouwing welke leidt tot het peilen van diepten en beklimmen van hoogte der gevoelens, der
gedachten, van het transpersoonlijke leven, beter dan
zich te haasten van de ene richting naar de andere, en
steeds aan de oppervlakte te blijven. Dit zal hem helpen
het teveel aan “activeitendrang” te beheersen en te elimineren. Hij moet de waarde en de kunst van kalmte,
ontspanning en stilzwijgen aanleren: een kunst die voor
hem moeilijk en niet prettig is.
2. De praktische en transpersoonlijke aspecten van zijn
natuur één maken door de verheffing van zijn activiteit.
Dit verkrijgt men door er een nieuwe betekenis en een
hogere waarde mee te verbinden. Dit doel kan op verschillende wijzen vorm worden gegeven al naar gelang
de mentale en emotionele verscheidenheid van de persoonlijke ervaring van ieder. Het kan nuttig zijn verschillende formuleringen aan te geven zodat men in de
verscheiden uitdrukkingswijzen één zelfde houding
herkent.
De Christenen spreken van “zijn eigen daden aan God
toewijden” of “werken voor zijn glorie”. De Indianen noemden het “werken zonder gehechtheid aan de persoonlijke
vruchten van de arbeid” en “Karma yoga” dat is transper-
61
Het Actieve type
Het Actieve type
soonlijke realisatie en vereniging met het Opperwezen, verworven door een onthechte en altruïstische vervulling van
zijn eigen taak. Een filosofische en objectieve manier om
hetzelfde uit te drukken is: “Werken voor het grotere welzijn van het grootst mogelijke aantal mensen”. Tegenwoordig is de meest gebruikte term “dienst verlenen”. Maar dan
niet verstaan in de weinig diepe en algemene zin waarin het
vaak gebruikt wordt. Wat men ermee wil aangeven is niet
een of andere sociale dienst (ofschoon dit al een stap in de
goede richting is voor hen die niet meer kunnen of willen
doen) maar het sluit ook in de “toewijding” van al zijn werken en van geheel zijn persoonlijke leven, ook van de fysieke
functies.
teiten door zich te wijden aan transpersoonlijke doeleinden
en de activiteiten in harmonie te brengen met de machtige
vloed van de wereldevolutie en met het welzijn van het
Geheel. Dit is geen algemene houding van toewijding maar
een zeer precies proces, een omvorming van de eigen
manier van leven en werken die revolutionaire resultaten
voortbrengt.
Zo’n wijding of “heelmaking” vereist een bepaalde
innerlijk houding. Zij vooronderstelt op de eerste plaats
een spirituele vrijheid, die vrij is van alle soorten gehechtheden, met inbegrip van polariserende gesteldheid, afkeuring, vijandigheid en verkeerde wil. Dit zijn allemaal
vormen van een negatieve gehechtheid die niet minder
binden en gevangen houden dan de gehechtheid in haar
positieve vormen. Het geestelijk ontwaakte individu staat
innerlijk ver boven alle activiteiten en is in staat ze bewust
te kiezen, te richten, te regelen in plaats van erdoor geleid
en volledig ingepakt te worden. Op deze wijze legt hij
bewust en vrijwillig een hogere zin en waarde in de activi-
62
Deze resultaten vertonen zich in hun toepassingen op
drie grote gebieden van het persoonlijk leven, namelijk
seks, voeding en geld.
De toewijding van het seksuele en het persoonlijke
leven is in het kort aangeduid in de beschrijving van het
liefdetype. Zij is gebaseerd op de erkenning van de heelmakende functie waaruit door de geslachten heen het fysieke
leven vereeuwigd wordt.
De wijding van de voeding is gebaseerd op de kennis
van het zelfde feit, namelijk dat het ware doel is het ontwikkelen en in stand houden van het fysieke instrument dat het
Zelf nodig heeft voor de verwerkelijking van zijn doeleinden. Dit is ook gebaseerd op de erkenning van het feit, dat
voeding voornamelijk is gevormd uit vegetale en animale
levende schepsels. Deze “lagere” rijken in de natuur behoren tot hetzelfde universele leven waar wij deel van uitmaken. Wij zullen dus planten en dieren die ons voeden met
63
Het Actieve type
Het Actieve type
eerbied en dankbaarheid moeten behandelen, wanneer zij
aan ons worden opgeofferd. *
iets waarvan het actieve type met zijn haast en ongeduld
gemakkelijk het slachtoffer wordt. Ten overvloede dit: een
gevoel van vreugde is een opbeurend middel met digestieve
kracht en goed voor een juiste verwerking van de spijzen.
Bij het eten zouden wij vraatzucht, kieskeurigheid en
nonchalante haast moeten vermijden en daarvoor in de
plaats dankbaarheid en waardering voor de smaak en de
schoonheid van vormen waarmee de vitaliteit van de natuur
voor ons gebruik wordt aangeboden stellen. Deze gewoonte
zou bijzonder bijdragen aan het bestrijden van de neiging
om voedsel zonder het noodzakelijk kauwen door te slikken,
*
Deze beschouwingen kunnen de vraag opwerpen, of vanuit
dit gezichtspunt het gerechtvaardigd is dieren te doden of
niet. Dit probleem kan niet op een passende wijze, in zo´n
kort bestek behandeld worden, want er zijn meerdere belangrijke punten mee gemoeid. Men kan alleen maar zeggen dat
een volledig afzien van voedsel uit dieren moeilijk te realiseren is in de praktijk, vooral in de Noordelijke streken en in
koude klimaten. Van de andere kant zou de algemene oriëntatie naar een geleidelijke vermindering van dierlijk voedsel
kunnen gaan. Ook de manieren om dieren te doden zouden
zodanig gekozen moeten worden dat zo min mogelijk pijn
wordt gedaan en, wat nog belangrijker is, de gehele manier
van “gebruik” van dieren zou met meer zorg en menselijkheid moeten gebeuren, zodat zij schadeloos gesteld worden
voor het offer dat zij ondergaan.
64
Als we tenslotte het gebied van het geld bezien en onszelf onderzoeken met die moedige oprechtheid die onmisbaar is voor een geestelijk leven, die naam waardig, dan
worden wij ons bewust dat de gedachte aan geld in ons een
diepe en intense weerklank wekt. Dit tumult van obscure
emoties, van hartstochtelijke reacties, toont aan dat het geld
zeer gevoelige snaren in onze persoonlijkheid aanroert. Het
is nodig licht te brengen in die chaos en daarom in ons
bewustzijn, zonder enige censuur, alles uit de onderwereld
naar boven te laten komen. Dan komt een troebele vloed
naar boven waarin door elkaar gemengd zijn stromen van
vrees, van verlangen, van hebzucht en gehechtheid, en dan
nog gevoelens van schuld, afgunst en wrok.
De basis van het juiste individuele gebruik van geld
bestaat uit het afzien van het idee het bezit als een persoonlijk recht te beschouwen. Het juridische eigendom is een
zaak die psychologisch en praktisch te rechtvaardigen is,
gezien het gemiddelde niveau van de morele ontwikkeling
van de mensheid. Het verlangen te bezitten is een kracht
van de eerste rang waarmee men degelijk rekening moet
65
Het Actieve type
Het Actieve type
houden: men kan die niet doden of met geweld onderdrukken. Maar spiritueel gezien neemt het eigendom heel andere
aspecten en betekenissen aan. Daar is het geen persoonlijk
recht meer, maar wel een verantwoordelijkheid.
Vanuit spiritueel gezichtspunt kan men de mens alleen
maar zien als beheerder, bestuurder, “vertrouwensman” van
de materiële goederen wier juridisch bezit hij op een of
ander manier verkregen heeft. Deze goederen betekenen
voor hem een ware, eigen “proef ” waaraan hij zich onderwerpt, een spirituele, morele en sociale verantwoordelijkheid. Het is zeer moeilijk om die waardig te dragen.
Om deze resultaten te bereiken zijn natuurlijk goede
wil en liefde nodig. Zoals Verlaine zo juist gezegd heeft: “La
vie humble, aux travaux ennuyeux et faciles est une oeuvre
de choix qui vaut beaucoup d’amour”. En het is de moeite
waard, want een liefdevolle en begripvolle houding transformeert het leven van iedere dag en verandert de vervelende eentonige routine van het dagelijkse werk in vreugdevolle straling.
Dankzij deze consecratie die in haar wezen in het bereik
van eenieder ligt, zou de hele karakteristiek van onze
beschaving kunnen veranderen en van “wereldlijk” en
materialistisch zou deze een heilig karakter kunnen krijgen.
Dit is gebeurd in enige oude beschavingen toen ze op hun
hoogtepunt waren. En dit kan nu gebeuren op een hogere
draai van de spiraal met een veel grotere reikwijdte, want
het kan de gehele technische vooruitgang omvatten, die het
voornaamste kenmerk is van ons tijdperk.
Het is goed het volgende op te merken: terwijl de “sacralisatie” van alle functies het middel bij uitstek is van het
actieve type, moet zij toch gepraktiseerd worden door alle
typen, daar wij allen functioneren via een lichaam en actief
zijn in de wereld. Daarom is het handelen vanuit de juiste
houding iets dat ieder van ons aangaat. Bijzondere aandacht
moet aan dit feit geschonken worden door hen die een
tekort hebben aan de kwaliteiten van het actieve type. Voor
degenen die overmatig introvert zijn, is dit een noodzakelijk trainingsmiddel en een manier om hun persoonlijkheid
te vervolmaken. De “sacralisatie” van hun activiteiten zal
hun een goede hulp zijn om het praktisch werk te waarderen en het graag en met genoegen te verrichten (wat voor
dit soort mensen zeer moeilijk is).
66
Terwijl deze manier van leven, zoals we al zeiden, in het
bereik is van iedereen, zal er toch wat dit betreft een fundamenteel verschil zijn tussen de verschillende typen, omdat
hun motieven van handelen verschillend blijven. In andere
typen is de prikkel tot activiteit, tot werk, tot iets afronden
in de wereld daarbuiten, niet primair en spontaan. Deze
impuls wordt bezeten door – of beter de impuls zelf bezit
het actieve type. Zo zal voor het wiltype de drijvende prikkel
67
Het Actieve type
ambitie zijn, voor het liefdetype zijn dierbaren of zijn eigendom of zijn land, voor het devotionele type de toewijding
aan een of ander ideaal enzovoort. Dit feit moet men goed
begrijpen om de anderen echt te verstaan en om de dwaling
te vermijden dat al degenen, die wij actief en met inspanning zien werken, gezien moeten worden als behorend tot
het actieve type. Dat wat het echte verschil is en de basis
vormt van de typologische classificatie, is de kracht van de
diepe motieven. Deze kracht vormt de essentiële aard en het
“specifieke kenmerk” van elk afzonderlijk individu, niet de
uitingen van die drijfveren. Deze laatste kunnen immers
bepaald en geconditioneerd zijn door een verscheidenheid
aan factoren. Een zelfde type activiteit kan worden opgewekt door vele motieven, terwijl hetzelfde motief zich kan
bedienen van vele verschillende uitingen.
68
Het Creatief-artistieke type
Het creatief-artistieke type is moeilijker te beschrijven
en te herkennen dan de andere typen. Dit komt vooral
omdat het minder helder is begrensd en verschillende uitingen heeft die aan elkaar tegengesteld kunnen lijken. Toch is
het een echt en eigen type met een eigen kenmerkende psychologische kwaliteit. Om dubbelzinnigheden en vergissingen te vermijden, is het goed meteen duidelijk te maken,
dat het woord “artistiek” niet betekent dat alle kunstenaars
en zij alleen tot dit type behoren. Vele personen zijn op verschillende manieren creatief en bezitten enkele trekken van
het artistieke type zonder ook maar enige mate “artistiek” te
zijn. Terwijl er kunstenaars zijn die tot andere psychologische typen kunnen behoren, tenminste in bepaalde opzichten. Dit is toe te schrijven aan een belangrijk feit, namelijk
69
Het Creatief-artistieke type
Het Creatief-artistieke type
het bestaan van gemengde typen. Eenzelfde persoon kan in
het diepste van zijn wezen de kwaliteiten van het ene type
wezenlijk bezitten, terwijl zijn uiterlijke persoonlijkheid de
trekken van een ander type vertoont.
De laatste zin stelt het grote probleem van polariteiten,
het mysterie van de dualiteit en de eenheid, dat gezien kan
worden als het centrale mysterie van heel het universele
leven. Dit belangrijke onderwerp kan ik hier niet op adequate
wijze behandelen. Ik zal alleen enkele punten aangeven die
direct in verband staan met het creatief-artistieke type.
1. Beheersing door een derde element, dat in het midden
ligt of superieur is en resulteert in evenwicht en in het
volgen van de gulden middenweg.
2. Synthese door een intieme versmelting van de twee
tegenovergestelde elementen. Het eenvoudigste voorbeeld hiervan is de elektrische vonk, waar twee ladingen van statische elektriciteit, een positieve en een
negatieve, zich vermengen en dan verloren gaan.
Andere voorbeelden zijn zekere chemische combinaties, zoals zuren en basen die zouten voortbrengen, of
ook de fusie van twee geslachtscellen bij de conceptie.
3. Schepping van een derde kwaliteit of entiteit door wisselwerking en de vereniging (vaak tijdelijk en gedeeltelijk) van de tegenovergestelde principes, substanties of
wezens.
Hiervan is een voorbeeld het tijdelijke eenworden van
een mannelijk en vrouwelijk lichaam (in tegenstelling tot
de fusie van de voortplantingscellen) waaruit zich eerst een
nieuw organisme vormt, dat dan geboren wordt.
Alle vormen van menselijke schepping zijn het resultaat
van dit laatste proces. Bijvoorbeeld een kunstwerk of een
machine is het product van een wisselwerking tussen een
idee, een beeld of een model en een of ander soort materiaal
of substantie, gevormd naar dit model.
70
71
Het kenmerk van het creatief-artistieke type is de harmonie. Het resultaat van een bereikte harmonie is de openbaring van de schoonheid. Maar in de mensenwereld is de
harmonie niet iets dat tevoren al bestaat. Harmonie is niet
zelden het resultaat van een zware strijd, bereikt na langdurige en smartelijke conflicten. Het is een eindpaal, bereikt
door intense inspanning van vormen, verfijnen, verbinden
en samensmelten van vele elementen, die tevoren los van
elkaar en zelfs tegenover elkaar stonden. Het is de diepe en
ingewikkelde opdracht om orde te scheppen vanuit de
chaos. Daarom, ofschoon de wezenlijke natuur van dit type,
volledig gerealiseerd, harmonie, vrede, schoonheid is, zijn
toch hun meest voorkomende uitingen onvoldane verlangens, innerlijke en uiterlijke conflicten, strijd tegen weerbarstige materialen en rebellerende krachten en schommeling tussen polariteiten.
Het Creatief-artistieke type
Het Creatief-artistieke type
Het probleem van de tegenstellingen raakt ons allen,
maar voor het creatieve type is dit probleem van fundamenteel belang, daar dit het centrale thema van zijn leven vormt
en zijn voornaamste functie is.
seld met ontmoediging en zelfs van wanhoop. Deze schommelingen worden nog overdreven door hun verbeelding,
die bijzonder levendig is en de waarheid kleurt, vervormt
en verandert, soms zelfs door er eigen scheppingen voor in
de plaats te stellen. (Graaf H.A. Keyserling. South American Meditation, hoofdstuk VIII.)
Fysiek niveau
Op het fysieke niveau vertoont het creatief-artistieke type
een verfijnde waardering voor schoonheid, een uitstekende
zin voor kleur en heeft het dientengevolge een zeer goede
smaak. Hun liefde voor fysieke schoonheid en hun scheppingsdrang leiden tot versterking van hun seksuele verlangens en impulsen. De uitingen hiervan zijn over het algemeen geraffineerd. De uitdrukking van het instinct gaat
gepaard met de bekoring van schoonheid en esthetische
kwaliteiten. Dit type probeert van de seksuele liefde een
geraffineerde kunst te maken en evenzeer van iedere andere
vitale expressie.
In dit opzicht kunnen zij beschouwd worden als introvert op gevoelsniveau. Maar het is ook waar dat zij uiterst
gevoelig zijn voor de indrukken uit de buitenwereld en voor
de invloed van andere personen. Zij worden sterk beïnvloed
door de omgeving waarin zij leven en raken gemakkelijk
verontrust door onenigheden, door ruzies en grofheid. Zij
hebben een fijne gevoeligheid of liever, zij zijn gegrepen
door die “delicadeza”, een kenmerkende trek van de ZuidAmerikaan en vooral van de Braziliaan.
Het gevoelsleven van dit type is zeer actief en veroorzaakt
in hen vaak een gebrek aan evenwicht. Deze individuen zijn
zeer veranderlijk, schommelen vaak tussen de uitersten van
optimisme en pessimisme, momenten of perioden van
ongecontroleerde levendigheid en opgewektheid, afgewis-
Het creatieve type is vaak gevoelig voor zwakke psychische impulsen, voor paranormale fenomenen, voorzien in
de toekomst enzovoort. Deze gevoeligheid hoort niet alleen
toe aan het creatieve type. Ook het liefdetype met zijn grote
ontvankelijkheid bezit ze dikwijls en eveneens de mystieke
subtypen van het devotionele type. De wiltypen, de actieve
typen, de wetenschaps- en organisatietypen missen daarentegen deze gevoeligheid. (Deze zijn in het algemeen positivistisch en objectief.)
72
73
Gevoelsniveau
Het Creatief-artistieke type
Het Creatief-artistieke type
In dit opzicht lijken de artistieke typen passieve extraverten te zijn. De tegenstelling is slechts schijnbaar, want de
twee feiten hebben verschillende oorzaken, die elkaar
wederkerig helemaal niet uitsluiten: een actieve verbeelding
kan zeer goed samengaan met een grote gevoeligheid. Hiermee wordt duidelijk aangetoond, dat wij op psychologisch
terrein het gebruik van vaste regels, van strakke en algemene evenals eenvoudige classificaties moeten vermijden.
De persoonlijkheid van dit type is veelzijdig, gevarieerd
en veranderlijk en daardoor vaak ondoorgrondelijk en ontwijkend. Geen enkel statisch beeld of foto kan er een juiste
voorstelling van geven. We zouden een hele film nodig hebben om al zijn veranderlijke aspecten en hun snelle opeenvolging te pakken te krijgen en weer te geven.
Een van de meest in het oog vallende contrasten van dit
type is de afwisseling van perioden van uitwendige passiviteit en luiheid met andere van koortsachtige werkzaamheid.
Dit lijkt het gevolg te zijn van het gemis aan discipline en
zelfcontrole en in vele gevallen is dat ook zo. Maar er is vaak
ook een gedeeltelijke rechtvaardiging voor de schijnbare
wanorde en gebrek aan organisatie. Vooral voor creatieve
kunstenaars, voor denkers en uitvinders. Gedurende de
periode van uitwendige passiviteit kan van binnen hard
gewerkt worden. Er kan een “onbewuste zwangerschap”
plaats hebben, welke daarop gevolgd wordt door een toevloed aan inspiratie, waarin het innerlijk geschapene het licht
ziet. Dan kan het gedicht of het essay worden geschreven,
het lied gecomponeerd, de nieuwe uitvinding uitgewerkt.
In zulke gevallen heeft het individu welbewust een inwendig ritme gevolgd, een verborgen discipline of hij is gedwongen geworden eraan te gehoorzamen.
Mentaal niveau
Ook op mentaal niveau vinden wij een schijnbare tegenstelling. De grote neiging is die van harmoniseren, insluiten,
eenmaken, de volmaaktheid bereiken, maar het contrast
tussen de schoonheid van het ideaal en de werkelijkheid
(die verre van ideaal is), brengt hem er gemakkelijk toe om
de domheid en de blindheid te bestrijden van hen die verantwoordelijk zijn voor deze onvolkomenheden.
De meest ontwikkelde vertegenwoordigers van het
creatieve type hebben een zeer actieve intuïtie welke vooral
gebruikt wordt om de ware zin te begrijpen die achter
iedere schijn en ieder gebeuren ligt. Het creatieve type
gebruikt bewust of onbewust als motto het diep intuïtieve
devies van Goethe: “Alles Vergängliche ist nur ein Gleichnis”. Hij is steeds op zoek naar de verborgen zin van al wat
hij waarneemt.
74
Scheppers van dit soort kunnen beschouwd worden als
werktuigen van hun onbewuste of bovenbewuste psycholo-
75
Het Creatief-artistieke type
Het Creatief-artistieke type
gische werkzaamheden waaraan zij bijna volkomen onderworpen zijn, terwijl zij er geen enkele echte controle over
kunnen uitoefenen. Dit werpt een veelomstreden vraag op:
moet zo’n beheersing gezocht en bereikt worden? Vele kunstenaars hebben ernaar verlangd. Enigen hebben het bereikt,
een bewijs dat het mogelijk is. Ik zal alleen Maurice Maeterlinck aanhalen. Zijn geschriften, vooral de eerste, zoals het
wondermooie “La Sagesse et la Destinée” zijn de vruchten
van lange en diepe reflecties en een ontwaakte intuïtie, die
zichzelf uitdrukt in precieze artistieke stijl, rijk aan instructieve analogieën en heldere synthetische verwoordingen.
En toch was hij gewend zijn boeken te schrijven in een volmaakt regelmatig ritme: hij begon iedere morgen op hetzelfde uur en eindige na 2 uren gemakkelijke en overvloedige compositie. Vervolgens wijdde hij de rest van zijn dag
aan zijn tuin, zijn bijen, aan fietsen en aan ander tijdverdrijf.
Dientengevolge maakte de administrateur de nodige voorbereidingen voor de uitvoering en kondigde deze publiekelijk aan. Die datum kwam al nader, maar Rossini had hem
nog steeds maar een gedeelte van de muziek gegeven en
antwoordde niet op dringende aanmaningen. Toen nam die
man drastische maatregelen: hij sloot Rossini op in zijn
kamer en weigerde hem zijn maaltijden totdat hij een
bepaald gedeelte van de partituur had ingeleverd. Rossini
raasde en protesteerde, maar moest zich tenslotte gewonnen geven en in die toestand componeerde hij snel enige
van zijn meest schitterende en humoristische aria’s en melodieën en gooide iedere pagina van het manuscript, zodra
deze af was, uit het raam naar beneden. Beneden waren drie
mannen die ze in haast kopieerden zodat ze door het orkest,
dat zat te wachten, gebruikt konden worden.
Bovendien tonen vele gevallen aan dat uitwendige
noden een voldoende stimulans zijn om slapende of luie
creatieve werkzaamheid op te wekken en de inspiratie en
“de geboorte” te forceren. Een vermakelijk voorbeeld toont
ons Rossini. Deze was tamelijk traag en hij hield zodanig
van goed eten, dat hij op het laatste van zijn leven even
geïnteresseerd was in, en trots was op zijn handigheid als
kok als op zijn muzikaal genie. Eens had hij beloofd vóór
een bepaalde datum de muziek voor een opera te schrijven.
Het probleem van discipline en spontaniteit in de creatieve activiteit is inderdaad zeer moeilijk en kan hier niet
voldoende besproken worden. Daarom beperk ik mij ertoe
te stellen, dat verwacht kan worden dat al naar gelang zijn
psychosynthese vordert, hij steeds beter in staat zal zijn zijn
creatieve vermogens te reguleren en te sturen en dat hij,
dank zij een betere kennis van de psycho-spirituele wetten
en technieken en een beter begrip van cycli, beter in staat
zal zijn ritmisch in plaats van chaotisch te leven en zich op
verstandige wijze creatief uit te drukken.
76
77
Het Creatief-artistieke type
Het Creatief-artistieke type
De afwisseling tussen activiteit en passiviteit, die we
reeds vermeldden, vindt men ook in andere typen, omdat
zij een algemeen kenmerk van het menselijke, ja zelfs van
het kosmische leven zijn.
geld hebben als het nodig is. Deze praktische vrouwen slagen er echter vaak niet in de eigenschappen van verfijndheid, veelzijdigheid, edelmoedigheid en idealisme die deze
“artistieke temperamenten” vaak bezitten, te waarderen; en
vooral begrijpen zij niet, dat deze personen ook een probleem zijn voor zichzelf en dat zij onder de oppervlakte van
een duidelijke onverantwoordelijkheid verscheurd worden
door ernstige conflicten en door echt lijden. Natuurlijk is
het erg moeilijk hen op de juiste manier te behandelen,
want men moet hen tegemoet treden met een combinatie
van standvastigheid, begrip en sympathie. In zekere zin is
de beschreven situatie het omgekeerde van die van de
zakenman en zijn gevoelige echtgenote. In dit laatste geval
echter vertoont het “artistieke temperament” vrouwelijke
psychologische kenmerken, terwijl de vrouw “mannelijke”
hoedanigheden en beperktheden heeft.
De persoonlijkheid van het creatief-artistieke type is
gewoonlijk fantasierijk, dromerig en weinig praktisch. Zij is
geneigd de harde werkelijkheid van de feiten te ontlopen
door zich voor eigen rekening een fantasiewereld op te bouwen en daarin te leven. Zulke personen zijn vaak excentriek, zij hebben geen begrip van geld noch van bezit en zijn
geneigd tot grilligheid en onbezonnenheid. De omstandigheden kunnen ze een ogenblik wakker schudden en dan
maken zij oprecht goede voornemens en beginnen eraan te
werken. Maar hun instelling verandert weer gemakkelijk en
spoedig vluchten zij weer terug in hun fantasiewereld.
Deze zogenaamde “artistieke temperamenten” (vaak
eigen aan individuen die geen enkel artistiek talent bezitten) zijn een probleem en wekken de verontwaardiging op
van zekere praktische en evenwichtige vrouwen, die – door
één van de vele ironieën van het leven – hun eigen lot verbonden hebben aan een van hen, zonder te weten welke
toekomst zij tegemoet gingen. Uit een objectief gezichtspunt van gezond en nuchter verstand hebben deze vrouwen
zeker gelijk, in het bijzonder als deze “artistieke” personen
vergeten hun schulden te betalen en niet genoeg contant
78
De transpersoonlijke hoedanigheden van het creatieve
type zijn: intuïtie, diepe mensenkennis, solidariteit en scherpe
waarneming van contrasten waaruit een fijne zin voor
humor voortkomt. Alsmede een “goddelijke onvoldaanheid” die altijd dringt naar groeien, naar ontwikkelen, naar
zich vervolmaken, naar het scheppen van steeds mooiere
vormen van schoonheid en verfijndheid. Zijn motto zou
kunnen zijn: “zoeken zonder einde”. Eenmaal geestelijk
ontwaakt, heeft dit type de grote gaven van verlichting en
79
Het Creatief-artistieke type
van echt spirituele inspiratie. Hij slaagt erin de eenheid, die
ligt onder de veelheid van vormen waar te nemen en de
diepe betekenis van ieder fenomeen en “symbool” en van
ieder fragment van de kosmische openbaring te onthullen.
Voorbeelden van dit creatief-artistieke type zien we
makkelijk voor ons. Neem nu bijvoorbeeld Shakespeare.
Hij wist, met zijn aan magie grenzende creatieve vermogens, historische persoonlijkheden, fabels en situaties te
doordringen met een nieuwe betoverende levendigheid.
Het creatieve genie Shakespeare gaf hen een dramatische,
schilderachtige en intense gestalte. Denk ook aan Leonardo da Vinci met zijn buitengewone begaafdheid om
fijne en mysterieuze betekenissen te leggen in de gezichten en de panorama’s die hij schilderde. En vele andere
individuen van minder kaliber op soortgelijke gebieden.
Misschien is het meest volkomen en juiste beeld van het
artistieke type in zijn fijnste en delicaatste kenmerken dat
van het “Journal intime” van Fréderic Amiel, terwijl enige
van zijn kwaliteiten en excessen te zien zijn in “Mario de
epicuriër” van Walter Pater. Onder de culturele perioden
die de kenmerken van dit type het meest uitdrukken, zijn
de twee belangrijkste: Het Gouden Tijdperk van het Oude
Griekenland en de Italiaanse Renaissance. Een andere periode van minder gewicht maar psychologisch misschien
interessanter want veelzijdiger was de “Sturm und Drang”
periode van het Duitse Romanticisme.
Er is één eigenschap die het wetenschapstype onderscheidt van al de andere. Als hij een onvervalst en volledig
type is, dan is hij modern en is hij beslist een precies product
van de Westerse beschaving van na de Renaissance. Dat wil
niet zeggen dat Europa dit type heeft voortgebracht en dat
er tevoren en elders geen personen van dit type waren, maar
in de oude tijden en in andere beschavingen bestond het
scherpe onderscheid en de verdeling van de verschillende
takken van kennis nog niet. De Ouden zochten met niet
minder hartstochtelijke belangstelling naar de waarheid
dan wij, maar zij deden dat met heel hun wezen en met een
gecombineerd gebruik van al hun hoedanigheden: intuïtie
en verstand, toewijding en verbeelding. Er waren geen
scheidslijnen – om niet te spreken van conflicten – die
80
81
Het Wetenschapstype
Het Wetenschapstype
Het Wetenschapstype
godsdiensten, filosofie, wetenschap en kunst van elkaar
afgrensden. In onze moderne cultuur, begonnen in de 15e
eeuw, hield de eenheid tussen deze vier menselijke activiteiten op te bestaan. Zij ontwikkelden zich steeds meer in
scherp omlijnde vertakkingen van kennis. Wanneer deze
noodgedwongen tegenover elkaar kwamen te staan, ontstonden er zware conflicten. Dat gebeurde in de hoogste
mate tussen godsdienst en wetenschap. Het volstaat te vermelden dat Galilei door de kerk werd veroordeeld omdat
hij had durven beweren dat de aarde zich beweegt in het
heelal. En de meer recente twistpunten, tot enige tientallen
jaren geleden voortdurend, over het onderricht van de evolutieleer in de scholen.
zijn de bijzondere eigenschappen te omlijnen die het wetenschaptype vertoont in zijn verscheiden aspecten.
Deze ontwikkeling leidde tot het ontstaan van een welomlijnd, eenzijdig menstype: de mens wiens ideaal en voornaamste taak het is om onbaatzuchtig te zoeken naar concrete en objectieve kennis. Dit menstype houdt zich niet
bezig met metafysica, met de laatste natuur van het zijn en
met het doel van het bestaan. Hij stelt geen belang in waarden van morele, esthetische of andersoortige aard. Hij is
enkel geïnteresseerd in de verschijning van de dingen, dat
wil zeggen in de manier waarop zij de vijf zintuigen bereiken: direct of door onze waarnemingsinstrumenten, in hun
interacties en transformaties en in de wetten die hen besturen. Als we dit alles voor ogen houden zal het gemakkelijk
82
Fysiek niveau
Hij is even oplettend en scherp geïnteresseerd in de buitenwereld als het actieve type, maar de motieven van de twee
die hun belangstelling opwekken zijn totaal verschillend.
De motivatie van het actieve type is de dingen te benutten
en ze goed te gebruiken, terwijl het wetenschapstype geïnteresseerd is in de fenomenen als zodanig, in het kennen
van hun natuur en het functioneren van het kosmisch
mechanisme, zowel in zijn grootste en verst verwijderde
delen als in zijn kleinste bijzonderheden.
Gevoelsniveau
Wat de emoties betreft lijkt het wetenschapstype koud,
ongevoelig en zelfs onmenselijk en wreed te zijn. Het vertoont vaak een eigenaardig onvermogen om menselijke
‘trekjes’ aan te voelen en er uitdrukking aan te geven. In
de onverschilligheid en koelbloedigheid van iemand die
vivisectie pleegt, vertoont hij juist een fundamenteel gebrek
aan de meest elementaire gevoeligheid. Maar als we het
type dieper bestuderen ontdekken wij dat dit in vele
gevallen toe te schrijven is aan het feit dat heel zijn ver-
83
Het Wetenschapstype
Het Wetenschapstype
mogen voor gevoel en toewijding, al zijn “liefde” – en die
kan groot zijn – gericht is op onpersoonlijke voorwerpen.
Hij bemint hartstochtelijk de waarheid, hij verlangt naar
kennis boven alles, hij is sterk gehecht aan theorieën en
ideeën. Daarom draait hij de situatie, zoals die in doorsnee
bestaat bij mannen en vrouwen, om. Hierbij wordt het
functioneren van het verstand gekleurd en verwrongen
door gevoelige reacties en persoonlijke sentiment, terwijl
in het wetenschapstype de emoties en gevoelens onpersoonlijk zijn en op zuiver intellectuele doeleinden gericht
worden.
Het wetenschapstype is over het algemeen, òf niet intuitief, ofwel wordt zijn intuïtie verstikt onder zijn overdreven
verstandelijke activiteit. Maar in sommige van zijn meer
ontwikkelde vertegenwoordigers is de intuïtie levendig en
functioneert en openbaart de grote wetten van de natuur,
de grondprincipes van het denken, de universele begrippen
die ten grondslag liggen aan de zichtbare wereld.
Mentaal niveau
Het ligt voor de hand dat het rijk van het verstand het
natuurlijke gebied van de wetenschapper is. Zijn onvermoeibare geest is altijd op zijn hoede, onderzoekend,
vragend, problemen opwerpend, peilend, experimenterend,
beproevend en ontdekkend. Hij heeft een groot vermogen
om langdurig zijn aandacht en zijn concentratie gespannen
te houden, een onvermoeibaar uithoudingsvermogen in
zijn onderzoekingen, een vlugge nauwkeurigheid en een
wonderlijke bekwaamheid in het schatten van gegevens,
in het ontdekken van wetten, in het uitvinden van theorieën
om de feiten in een samenhangend systeem te classificeren.
84
De gebreken van dit type vertonen zich in een persoonlijkheid die uitsluitend beheerst wordt door het concrete
denken, in een materialistische visie en een overdreven
analyseren. Beide leiden hem tot de illusie en de absurde
overmoed te denken het levende organisme te leren kennen
door sectie op het lijk. Bovendien vinden wij in hen vaak
een destructief criticisme, mentale hoogmoed, arrogantie
en overdreven preciesheid in details, uitmondend in betweterigheid en een groot gebrek aan psychologisch inzicht,
hetgeen men ondenkbaar zou wanen in een intelligent
menselijk wezen.
Wanneer het gaat om een persoon die geestelijk ontwaakt is en wanneer het licht van het Zelf het wetenschappelijk denken doorlicht, wordt het beeld volkomen anders.
Dan zijn de prominente hoedanigheden een ware nederigheid, eigen aan het begrip van het mysterie van het leven.
Een begrijpen dat toeneemt in verhouding tot de veroverin-
85
Het Wetenschapstype
Het Wetenschapstype
gen van de menselijke kennis, een absolute eerlijkheid en
een mentale openheid, waardoor hij steeds bereid is vergissingen te erkennen, af te zien van een theorie als zij in strijd
komt met de feiten. Een bijna bovenmenselijke onpersoonlijkheid en onpartijdigheid, een innerlijke en uiterlijke
onafhankelijkheid die hem ertoe brengen geen afgoden,
partijdigheden of gezag van buitenaf te erkennen. Hij is
moedig en weet zich op te offeren, onthecht en als het ware
ascetisch. Hij kan ook – zoals het echtpaar Curie dat gedaan
heeft – zijn leven wijden aan het ontdekken van een nieuw
en kostbaar chemisch element, door zich te onderwerpen
aan alle soorten fysieke ongemakken en aan vermoeidheid,
te midden van een algemeen scepticisme en vijandigheid.
Terwijl de meerderheid zich inspant in een ongebreidelde
zucht naar werelds succes en rijkdom of in hartstochtelijke
maar nutteloze politieke twisten, kan de sterrenkundige
zijn leven wijden aan het meten van de afstand of de eigenschappen van verre sterren.
ook in combinatie met andere kenmerken. Ik zal enkel één
groot man aanhalen die geen groot wetenschapper is, maar
wel de kenmerken vertoonde van het wetenschapstype in
de verhevenste graad en in het zuiverste aspect: Immanuel
Kant. Zijn twee belangrijkste boeken “Kritiek van het reine
verstand” en “Kritiek van het praktische verstand”, tonen
duidelijk aan hoe het onderscheidingsvermogen van de
geest zich kan richten op zichzelf, duidelijk het terrein kan
aanwijzen dat hem toekomt en de juiste grenzen kan trekken van de menselijke geest als orgaan van afzonderlijke en
onafhankelijke kennis. Op dit punt heeft Kant een nuttige
verduidelijking gebracht. Evenwel heeft de geest noch de
behoefte noch de plicht op deze afgezonderde en onafhankelijke manier te functioneren. Zoals we al aangegeven hebben is zijn taak eerder de directe kennis, verkregen door
intuïtie, uit te leggen en mede te delen.
Het is niet nodig individuele voorbeelden van wetenschappers te geven omdat alle echte mensen van de wetenschap er per definitie toe behoren. Maar het is goed eraan te
herinneren dat ook vele personen die geen wetenschappelijke loopbaan volgen, er uit psychologisch gezichtspunt toe
kunnen behoren. Bovendien is het gemakkelijk een wetenschapstype te vinden dat niet alleen zuiver dit type is, maar
Een andere filosoof die wel tot hetzelfde type behoort,
maar tot heel andere conclusies kwam, was Descartes. Zijn
aandringen op duidelijke grenzen en definities en op
methoden in het onderzoek naar de waarheid, toont het
ware karakter van de Franse geest en wijst er dus op dat de
Franse cultuur een uitdrukking is van het type dat we
behandelen. Ook de Franse taal met haar logische, tamelijk
stijve opbouw, en met het vermogen iets duidelijk, precies,
helder als kristal uit te drukken, wijst op dezelfde eigen-
86
87
Het Wetenschapstype
Het Wetenschapstype
schap en is uitstekend geëigend de ontdekkingen en resultaten van het wetenschappelijk onderzoek gemakkelijk en
begrijpelijk uit te drukken.
ten spontaan uitgaan naar natuurwetenschappen, zoals
fysica, chemie en mathematica, maar er zijn ook andere
wetenschappen zoals filologie, waarin de geest van onderzoek en de gaven van analyse en classificatie een even vol
werkterrein hebben.
Functies en beroepen
De bezigheden bij dit type passend, kan men in twee klassen
verdelen: de eerste is gericht op het verwerven van nieuwe
kennis, de tweede erop om bestaande kennis door te geven
en te verspreiden. Tot de eerste behoren de echte wetenschappers en enkele typen filosofen. Tot de tweede hoogleraren in de wetenschappen en in de filosofie en tal van leraren in de strikte zin van het woord. Dit in tegenstelling tot
pedagogen, die werken aan het vormen van karakters.
De eigenlijke functies van het wetenschapstype zijn
allereerst het objectief beschrijven van de fenomenen
zoals die rechtstreeks geregistreerd worden door onze
zintuigen of indirect door instrumenten; vervolgens het
ontdekken van hun metamorfosen en de wetten die ze
regelen door observatie en experimenteren; tenslotte het
vinden en aanwijzen van middelen waarmee de mens deze
kennis kan benutten om al deze fenomenen meester te
worden tot het hoogste voordeel of om ten volle de krachten en wezens in het heelal te benutten. Vervolgens is op
te merken dat als wij van wetenschap spreken onze gedach-
88
Het is ook vermeldenswaard dat ons verstand in het
verkrijgen van wetenschappelijke kennis twee verschillende
en zelfs tegengestelde functies moet verrichten.
Vóór alles moet het analyseren en daarom onderscheid
zien en verschil maken tussen de verscheiden indrukken
van de buitenwereld. Dan de voorwerpen opdelen in stukken waaruit ze zijn samengesteld en zo proberen te geraken
tot hun kleinste en meest eenvoudige elementen. De meest
voor de hand liggende voorbeelden van dit proces zijn de
chemische analyse en de anatomie. Deze laatste neemt voor
onderzoek een uiterst gecompliceerd organisme en ontleedt
het door eerst de hoofdorganen te scheiden, dan verder de
verschillende weefsels en lagen (niveaus) die ieder orgaan
samenstellen om tenslotte microscopisch de afzonderlijke
cellen van ieder weefsel te bestuderen.
De tweede functie van de geest is een coördinerende en
synthetische in het opnieuw groeperen van indrukken en
feiten. De eerste en eenvoudigste van deze synthetische
functies is reeds onbewust door ieder van ons verricht. Bij-
89
Het Wetenschapstype
Het Wetenschapstype
voorbeeld: wij bekijken een groep honden, wij scheiden de
kenmerken die zij gemeen hebben af totdat we het algemene begrip “hond” overhouden. Door een soortgelijk
proces uit te strekken over andere dieren komen wij tot een
steeds algemener begrip van “viervoeter”, “zoogdier” en
“dier”. Op ongeveer dezelfde manier bouwt de wetenschappelijke geest door het observeren van opeenvolgende feiten,
concepten en wetten, theorieën op. Deze zijn erop gericht
grote groepen fenomenen en gebeurtenissen te verduidelijken of minstens met elkaar in verband te brengen, tot steeds
meer uitgebreide aspecten van de werkelijkheid, om uiteindelijk te komen tot een globale synthese. De wetenschappelijke geest houdt hier gewoonlijk op met de gedachte de
hoogst mogelijke mijlpaal bereikt te hebben. Maar er is nog
een verdere trede waarop de geest, misschien samen met de
intuïtie, kan stijgen. Het is de trede van de wetten naar het
Universele Verstand of de Universele Geest, waarvan alle
wetten zijn afgeleid: van de feiten van de schepping naar het
scheppende beginsel waaruit zij ontstaan zijn, of, om een
Oosterse uitdrukking te gebruiken, van het “terrein van de
kennis” of de kennis zelve naar de kenner, in één woord:
van de materie naar de geest.
materiële voorwerpen naar het beginsel en de oorsprong
van harmonie en schoonheid. Bij de wetenschap evenwel
loopt de trap langs de lijn van kennis en waarheid en komt
vanaf de concrete fenomenen door de treden van begrippen
en ideeën tot wetten en principes en uiteindelijk tot de
waarheid en de werkelijkheid zelve.
Langs een andere lijn hebben wij hier een duidelijke
analogie met de platonische trap van schoonheid over wiens
treden het creatieve type opklimt van de schoonheid der
90
De bezigheden waardoor het wetenschapstype zijn
functies kan verwerkelijken zijn de werkzaamheden van
wetenschappers en filosofen. De hartstochtelijke manier
waarop deze het mysterie dat hen omgeeft aangrijpen en
hun onvermoeibare en vernuftige inspanningen om het ene
raadsel na het andere op te lossen, vormen een van de meest
bekoorlijke aspecten van de geschiedenis der mensheid. In
sommige gevallen geeft dit alles de interessante combinatie
van een avontuur en een probleem, als een fascinerende
detective. Het is een analogie, goed getekend door prof. A.S.
Ellington in zijn boek “Stars and Atoms”. In het verhaal van
de dwaalster Algol zegt Ellington dat het een waar en echt
politieverhaal kon zijn met de naam “Het ontbrekende
woord en de bedrieglijke aanwijzing”, en de geschiedenis
van de ster gezellin van Sirio zou als titel kunnen hebben:
“De dwaze boodschap”.
Maar niet allen die tot het wetenschapstype behoren
hebben de kracht, de bekwaamheid en de gelegenheid echte
91
Het Wetenschapstype
Het Wetenschapstype
wetenschappers en filosofen te worden. Voor hen ligt evenwel een soort werkzaamheid open van meer bescheiden
aard, maar evenzeer nuttig en nodig en waarvoor zij veel
geschikter zijn, namelijk de bestaande kennis doorgeven
middels onderwijs. In de vele soorten scholen, van de lagere
tot de universiteit, en ook middels verspreiding in meer
populaire artikelen in weekbladen, tot bibliografische
navorsingen en tot volslagen tekstboeken toe.
Voor dit type is er nog een breed terrein van werkzaamheden in andere beroepen, namelijk de technische en praktische toepassingen van de verschillende wetenschappen.
Daarom behoren vaak artsen, chirurgen, ingenieurs, elektriciens, uitvinders enzovoort tot dit type.
De eerste en meest directe psychosynthetische taak van
het wetenschapstype is die van het beheersen en sublimeren van zijn verlangen naar kennis. Zo’n dominerende neiging die zich vaak uitput in een zee van eindeloze en onbelangrijke details of ontaardt in nutteloze of schadelijke
nieuwsgierigheid, kan gericht worden op de belangrijke
functie van “openbaren”. Zoals met iedere neiging het geval
is, gaat het erom het niveau van expressie omhoog te brengen en de nodige concentratie, volharding en geestelijke
overgave te bezitten.
Dan is er de taak een vruchtbare integratie tussen deze
neiging en de andere menselijke hoedanigheden te bewerken. De meest betekenisvolle van deze integraties is die tussen verstand en liefde, tussen de twee principes die de Grieken Logos en Eros noemden. Een zuiver objectieve kennis
is uit haar aard koel, onvruchtbaar, inhumaan en leent zich
– wat nog erger is – om toegepast te worden, individueel en
collectief, voor egoïstische en vernietigende doeleinden. De
verschrikkelijke en wrede wapens, uitgevonden en gebruikt
in de laatste oorlogen, zijn het gruwelijke resultaat van kennis, wel toegepast, maar niet gereguleerd door liefde, medelijden en goede wil. Van de andere kant zagen wij bij het
beschrijven van het liefdetype, dat ook liefde die blind is en
begrip mist, ongelukkige gevolgen kan hebben. Daarom is
wederzijdse beheersing en evenwicht van verstand en liefde
en juiste samenwerking onontbeerlijk, zowel voor een harmonieus individueel leven als voor een weldadig gedrag ten
overstaan van anderen. Hetzelfde geldt voor het leven van
de groep, zoals een gemeenschap of land, zowel binnen de
respectievelijke grenzen als ten opzichte van andere groepen. De integratie waaraan het wetenschapstype behoefte
heeft, is die met andere hoedanigheden ontwikkeld in het
liefdetype en het creatieve type. De wetenschappelijke geest,
zo bezig met kwantitatieve maten en met objectieve betrekkingen, moet ook het waarderen van subjectieve hoedanigheden aankweken, zoals het begrip voor diepere betekenis-
92
93
Psychosynthetische taken
Het Wetenschapstype
sen, het beheersen van intuïtie en synthese. Alleen deze
combinatie levert een volledige en inclusieve kennis op en
met haar kan het gegeven zijn dat wij raken tot identificatie
met de waarheid die ons vrijmaakt.
Het Devotionele type
De specifieke psychologische eigenschap van het devotionele type en tevens de hoofdbron waaruit al zijn verschillende en soms schijnbaar tegenstrijdige kenmerken voortkomen, is de toewijding aan een ideaal.
Om dit type beter te begrijpen is het goed zijn twee
aspecten afzonderlijk te bezien, namelijk het ideaal zelf
en de erdoor geïnspireerde toewijding. Het ideaal is vaak
concreet en wordt vertegenwoordigd door een “persoonlijkheid” die begiftigd is of het schijnt te zijn (wat subjectief
hetzelfde is) met grote en bewonderingwaardige kwaliteiten.
Een “ideale” persoonlijkheid kan van elk soort of slag
zijn. Op het hoogste niveau vinden wij geïncarneerde ware
en echte idealen, met name Christus en Buddha; iets lager
de genieën, over wie Carlyle zo praktisch geschreven heeft;
94
95
Het Devotionele type
Het Devotionele type
en verder afdalend atleten en filmsterren en tenslotte “grote”
misdadigers.
Het andere soort idealen is onpersoonlijk. Hun wezen
wordt gevormd door een idee, groot of klein, echt of
onwaarachtig. De verbeelding en de emoties van hen die
erin geloven, maken er een levend en dynamisch ideaal van,
dat tot elke prijs verwezenlijkt moet worden. Het kan een
religieus ideaal zijn, zoals het in gemeenschap treden met
God of het bekeren van primitieven. Het kan een menslievend ideaal zijn, zoals het doen verdwijnen van de onderwereld. Het kan ook een van de vele politieke ideologieën
zijn waarvoor de mensen elkaar blijven bevechten en met
veel geweld strijd voeren. Het kan ook een intellectueel
ideaal zijn, bijvoorbeeld een filosofische of theologische
opvatting.
minologie om haar te beschrijven. De toewijding kan
beschouwd worden als een vorm van liefde, maar zij heeft
een specifieke hoedanigheid die van dynamische en agressieve aard is. Zij sluit in zich een beweging van “streven
naar”. Zij vooronderstelt een gevoel van bewondering dat
kan uitgroeien tot verering. Maar de toewijding vertoont
vaak behalve inspanning naar boven, tevens een beweging
in tegenovergestelde richting, dus naar beneden. De ontembare zucht om het ideaal concreet te maken. Als dit ideaal
persoonlijk is, uit de toewijding zich als de dwingende
noodzakelijkheid zo gelijk mogelijk te worden aan deze
persoon en om in de wereld een voorpost of een spreekbuis
van en een antwoord op dat ideaal te worden. In de Middeleeuwen bijvoorbeeld hadden vele ontwikkelde personen
zich nederig en stoutmoedig het hoge doel van ‘navolging
van Christus’ gesteld.
Al deze idealen, persoonlijk of onpersoonlijk (of een
combinatie van beide, zoals bijvoorbeeld wanneer een persoon het symbool en de vertegenwoordiger wordt van een
principe of van een ideologie) oefenen op sommigen een
eigenaardige betovering uit en brengen daarbij een toegewijde gehechtheid teweeg. Zo’n toewijding wordt dikwijls
liefde genoemd.
Maar in werkelijkheid heeft zij een eigenaardigheid en
een kwaliteit waardoor zij duidelijk van de liefde te onderscheiden is. Dit wettigt dan ook, ja eist zelfs een andere ter-
96
Wanneer het devotionele type zich wijdt aan een theorie of aan een opvatting, denkt het verplicht te zijn anderen
te overtuigen die ook te aanvaarden. Diezelfde neiging naar
feitelijke realisatie vindt men terug bij ieder soort toewijding aan een model, cultus, “isme” en ideologie. Deze trek
brengt in degenen die het bezitten zeer bepaalde kenmerken voort die verschillend zijn al naar gelang de verscheiden niveaus van hun wezen.
97
Het Devotionele type
Fysiek niveau
Het devotionele type heeft vaak een strenge en ascetische
houding ten aanzien van zijn lichaam. Een houding die in
vele mystische en religieuze devoten zich omgevormd heeft
tot een afkeer van het lichaam, dat door hen beschouwd
wordt als een hindernis en vijand van hun geestelijke aspiraties. Dientengevolge leggen zij het een grote discipline op
en mishandelen het op de meest drastische manieren, soms
lijkend op complete opoffering. Maar ook andere soorten
aanbidders, die in theorie het lichaam niet veroordelen,
aarzelen vaak niet om het lichaam zware ontberingen op te
leggen als het nodig lijkt om hun idealen te verwerkelijken.
Het Devotionele type
zijn voor die persoon en kan hem in moeilijkheden brengen om zijn goedmenende maar onrustige volgelingen binnen bepaalde grenzen te houden.
Als de gevoelens van het devotionele type gericht zijn
op een transpersoonlijk en meer verheven ideaal, dan
nemen zij gewoonlijk de vorm aan van een brandend verlangen en van een mystieke liefde die kan voeren tot vereniging met het beminde ideaal.
Mentaal niveau
We kunnen ons gemakkelijk voorstellen, dat het devotionele type zeer emotioneel is. Zijn gevoelens zijn vaak hartstochtelijk en tot het uiterste opgevoerd. Het houdt van een
persoon of een ideaal tot vererens toe en met dezelfde
kracht weerstaat en haat het iedere zaak die tegenstand
biedt. In deze zin overdrijft het graag of is, zoals de Fransen
zeggen “plus royaliste que le roi”. Het kan zijn dat zijn haat
en vijandigheid niet gedeeld worden door de persoon voor
wiens zaak zij ijveren, die hopelijk een evenwichtiger en
serener houding heeft. De overdreven ijver kan schadelijk
Op mentaal niveau valt dit type meer op door zijn beperkingen dan door zijn kwaliteiten, want zijn verstand wordt
vaak beheerst en geactiveerd door zijn sterke hartstochten.
Daardoor wordt hij gemakkelijk bekrompen van geest,
onverdraagzaam en kritisch. Zijn inzichten zijn eenzijdig
en star, en telkens als hij een mening of theorie aanvaardt,
valt het hem moeilijk van idee te veranderen. Toch kan het
gebeuren dat hij echt van mening en van gevoelen verandert, maar dan springt hij over naar het andere uiterste.
Wanneer zijn idool zijn, vaak te hoge, eisen teleurstelt of
zijn meest geliefde theorie brutaal genegeerd wordt, dan
verandert hij totaal van houding. Hij haalt het idool van het
voetstuk waarop hij het had geplaatst en breekt het in duizend stukken. Ofwel hij neemt met eenzelfde hartstocht en
exclusivisme een opvatting over, volledig tegengesteld aan
98
99
Gevoelsniveau
Het Devotionele type
Het Devotionele type
de voorgaande en schakelt dan over van bijvoorbeeld orthodox religieus tot volledig godloochenaar, of van uitgesproken materialist tot vurig spiritualist. Hoe dan ook, in al zijn
buitensporigheden en met al zijn beperkingen toont hij
altijd een bewonderenswaardige eerlijkheid. Geen egoïstische opvatting of gevaar zullen hem ertoe brengen compromissen te sluiten met zichzelf of met anderen, of om zijn
mond te houden. Hij is altijd een krachtige steunpilaar van
de waarheid of van wat hij daarvoor houdt en wat dus subjectief zijn waarheid is.
neming van de Werkelijkheid. De kwaliteiten van dit type
in zijn hoogste graad zijn even opmerkenswaard als
de beperkingen van zijn gewone en minder ontwikkelde
vertegenwoordigers. Behalve oprechtheid treffen wij aan
betrouwbaarheid, eerbied, offervaardigheid, tolerantie,
lijdzaamheid en onbevreesdheid. Vele grote heiligen, apostelen, martelaren en religieuze helden behoren tot de
ontwikkelde voorbeelden van dit type.
Het devotionele type is vaak eenzijdig en moeilijk in de
omgang. Over het algemeen hebben zij geen gevoel voor
verhoudingen en dus ook niet voor humor. Zij hebben de
neiging om utopisten en maniakken te zijn, en in hun
pogingen hun gezichtspunten aan anderen op te dringen
zijn zij intriganten en indringers, soms zelfs grenzend aan
gewelddadigheid en wreedheid. Een vreselijk voorbeeld
van de uitersten waartoe zij kunnen komen is dat van de
inquisiteurs, die ketters martelden en verbrandden om hun
zielen te redden.
Enige van de meest ontwikkelde vertegenwoordigers
van dit type zijn zeer intuïtief. Het zijn degenen, die de lijn
van het zuivere mysticisme volgen en verschillende graden
van eenheid met het zelf bereiken met de daaruit volgende
bewustzijnsverruimingen, vergezeld van de intuïtieve waar-
Er is nog een andere onderscheiding en kwalificatie, waard
om belicht te worden, en wel die van het passieve en actieve
subtype. Deze onderscheiding geldt in het bijzonder voor
het devotionele type. Er is een duidelijk omschreven subtype dat een algemeen passieve houding heeft en vrouwelijke psychologische kenmerken vertoont (en een duidelijk
vrouwelijke psychologie heeft). Dat is duidelijk zichtbaar
bij die orthodoxe mystici die hun liefde tot God voelden en
uitdrukten in termen van een mystiek huwelijk van de ziel
met Christus. Diezelfde houding vindt men bij de vele
devote “volgelingen” die zich groeperen rond een willekeurige dominerende persoonlijkheid.
Het actieve subtype biedt daarentegen een totaal ander
beeld, dat de gebreken en kenmerken vertoont van strijdbaarheid en mannelijke agressiviteit. Dat was in het verle-
100
101
Subtypen
Het Devotionele type
Het Devotionele type
den de rondtrekkende ridder, altijd klaar om voor een goede
zaak te strijden.
gen in zijn veelzijdige facetten en op alle niveaus. Het zijn
het Christendom en de Islam. Door de eeuwen heen hebben deze twee elkaar tot bloedens toe bestreden – in de
kruistochten en in Spanje. Dit bevestigt hun overeenkomst
en toont aan, dat ook op psychologisch terrein vaak de wet
geldt dat twee gelijken elkaar afstoten.
Het is niet nodig historische voorbeelden te geven van
individuen van dit type, want zij zijn gemakkelijk te herkennen; maar het kan interessant zijn twee van zijn belangrijkste vertegenwoordigers te bezien. De ene is Paulus van
Tarsus. De volledige omwenteling van zijn gevoelens en van
zijn handelingen tengevolge van zijn bekering, zijn vurige
toewijding aan Christus, zijn strijdlustige apostolische ijver,
zijn onbreekbare moed, zijn diepe oprechtheid die soms
grensde aan hardheid, zijn intense en verheven stijl. Het
zijn allemaal kenmerken van het onderhavige type.
Wat het tweede voorbeeld betreft wil ik er vóór alles de
aandacht op vestigen, dat het niet gaat over een historische
figuur (persoonlijkheid) maar over een literair persoon.
Wanneer zo’n persoon in het leven geroepen en beschreven
wordt door een letterkundig talent, is hij in zekere zin echter
en wezenlijker dan welk historisch individu ook en beeldt
het wezen en de synthese van vele concrete gevallen uit. Dit
is het geval bij Don Quichotte. De fascinerende roman van
Cervantes met zijn humoristische en aandoenlijke kenschetsen geeft ons een diep en invoelend begrip en tegelijkertijd een echte beschrijving van de idealist bij uitstek.
Onder de historische godsdiensten zijn er twee waar
het devotionele type een volledige uitdrukking heeft gekre-
102
In de architectuur is de gotische stijl de uitdrukking van
het streven van de menselijke ziel naar God. Zijn rechte en
slanke spitsen lijken inderdaad versteende golven van gebed
en hymnen van lof. In de schilderkunst zijn de statige heiligen en feestelijke engelen van Fra Angelico een wel zeer
verschillende uiting van diezelfde kwaliteit.
Functies en beroepen
Het devotionele type draagt op dynamische wijze bij tot
de ontwikkeling en de geestelijke vooruitgang van de mensheid. Zijn wezenlijke functie is zich, met behulp van zijn
vurig streven, inwendig te verheffen tot de toppen van het
bewustzijn. Hier schouwt het de schoonheid van enige
grote transpersoonlijke principes, om die beginselen dan te
doordringen met zijn liefde, zijn toewijding en zijn enthousiasme tot deze een levend ideaal worden. En tenslotte om
dit ideaal koste wat kost te verdedigen, er alles aan op te
offeren, ervoor te leven en zelfs te sterven.
103
Het Devotionele type
Het Devotionele type
In zijn maatschappelijke omgeving is het devotionele
type vaak een storend element, maar het kan werken als gist.
Het heeft de weldadige functie om luie en zelfgenoegzame
individuen en gemeenschappen wakker te schudden en ze
op te wekken tot verantwoordelijkheden en plichten en hen
er met zachte drang toe te brengen aan het werk te gaan.
Evenwel is dit type, vooral het actieve subtype, intens individualistisch. Wanneer het ertoe kom zich te identificeren
met, of geheel in beslag genomen wordt door een groep,
bijvoorbeeld een sekte, een partij, een natie, dan zal door zijn
invloed de groep zich geïsoleerd en exclusief op gaan stellen.
De beroepen waarin dit type zich gewoonlijk uit, kan
men onderscheiden in twee categorieën, in overeenstemming met de bovengenoemde subtypen. Het introverte of
“vrouwelijke” subtype vinden wij terug in het kloosterleven,
in conventen en kloosters waar het mystieke visies heeft en
zich wijdt aan het beschouwende leven. Het actieve subtype
vinden wij bij priesters, predikanten, redenaars, bendeleiders, en pioniers op de meest verscheidene terreinen van
menselijke activiteiten.
door zijn specifieke kenmerken. Op de eerste plaats presenteert dit type zich als psychologisch geïntegreerd, en in
zekere zin is dat ook zo. Het vertoont geen enkele dualiteit,
geen conflicten, of innerlijke gecompliceerdheid. Zijn
gedachten, zijn gevoelens, zijn handelingen zijn gecoördineerd en doelgericht.
De tweede reden is, dat zowel zijn doeleinden als
zijn motivaties goed schijnen te zijn. Het is eerlijk, aan
iemand of aan iets toegewijd en tracht eerlijk zijn ideaal te
realiseren met veel zelfverloochening. Daarom gelooft
het ook sterk en intens op de juiste weg te zijn en voelt
daarom geen behoefte stil te staan en zichzelf te verbeteren,
terwijl het anderzijds zoveel moeite doet om de uiterlijke
omstandigheden en andere mensen te veranderen en te
verbeteren.
De psychosynthetische taken die dit type op zich dient te
nemen zijn zeer verschillend en vaak moeilijk voor hemzelf
te begrijpen en te verwezenlijken. Dit heeft vele oorzaken
En toch, ondanks al hun kwaliteiten, maken deze typen
vaak brokken en het resultaat van hun inspanningen kan
destructief of ten minste onvoldoende, onharmonisch zijn
en nutteloos blijken. De reden is dat hun synthese te beperkt
is, onvolledig en niet geproportioneerd, omdat zij enkele
vitale en noodzakelijke aspecten van de menselijke natuur
uitsluiten. Zij missen ruimte, inclusiviteit en echt begrip.
Bijvoorbeeld iets dat zij moeilijk begrijpen en met verontwaardiging ontkennen is: dat hun toewijding ertoe neigt
liefdeloos te zijn.
104
105
Psychosynthetische taken
Het Devotionele type
Het Devotionele type
Een nauwkeurige analyse laat zien, dat wat zij vaak
“beminnen” hun ideaal is of het subjectieve beeld van een
persoon, van een idee of van een menslievende vooruitgang, maar dan zoals zij er in hun gedachten uit zien en niet
zoals zij in werkelijkheid zijn. Dit wordt bevestigd door hun
innerlijke reactie en hun gedrag in bepaalde situaties, bijvoorbeeld als de persoon die zij vereren niet voldoet aan
hun verwachtingen of wanneer de leemten en de beperkingen van hun ideaal door hen ontdekt worden.
Hierin blijken zij nogal verschillend van het liefdetype
en zo kunnen we duidelijk onderscheid zien tussen de een
en de ander, ondanks het feit dat zij oppervlakkig op elkaar
lijken. Als een liefdetype ontdekt dat de beminde persoon
onvermoede gebreken heeft, of zich slecht gedraagt, dan
maakt hem dat bedroefd, maar hij zal zich niet tegen die
persoon keren. Hij zal proberen hem te verontschuldigen
en op alle manieren te verdedigen; het kan zelfs gebeuren
dat juist dit hem brengt tot een meer intense liefde.
In het devotionele type roept een dergelijke situatie
een wraakreactie op. Wanneer de geïdealiseerde persoon
niet volledig beantwoordt aan zijn verwachtingen, die vaak
te verheven en onredelijk zijn, dan voelt hij zich persoonlijk
beledigd door dit feit. Hij staat er niet bij stil en probeert
niet te begrijpen, hij heeft geen zin om te vergeven of te
helpen. Zijn reactie is in opstand komen tegen de oorzaak
van zijn teleurstelling. (Het is waar dat men somtijds in het-
zelfde individu een gemengde houding en reactie aantreft.
Dit komt door het bestaan van gemende typen en door het
feit, dat de combinatie van het liefde en devotionele type
gelukkig geen zeldzaamheid is.)
106
107
Uit dit alles blijkt duidelijk wat dit type zou moeten
doen om de harmonie en de ware synthese te bereiken en
zijn grote kracht en kwaliteiten weldadig te gebruiken.
Zijn eerste taak is zijn toewijding omvormen tot echte
liefde of tenminste deze doordringen met liefde en wijsheid
en aldus zich bevrijden van exclusiviteit en overdreven
strijdlust. Bovendien zou hij meer onpersoonlijk en objectief moeten worden, zodat de waarheid en de vele idealen
met hun intrinsieke waarde in juiste proportie komen en
geleidelijk aan de plaats kunnen innemen van het door hem
gemaakt beeld en opvatting van een enkel voorkeurideaal.
Dit vraagt een geleidelijk mentaal opengaan, het verkrijgen
van een zekere mate van ware wetenschappelijk geest en
vooral het ontwikkelen van inclusieve liefde. Hieronder
verstaan we de bekwaamheid om overal het stukje waarheid te zien dat te vinden is. In ieder gezichtspunt en ook in
schijnbaar tegengestelde gezichtspunten. Zo wordt de basis
gevormd van ware wijsheid. Een dusdanige horizonverbreding impliceert de ontwikkeling van verdraagzaamheid en
van intellectuele bescheidenheid. Dit laatste zowel ten aanzien van anderen als, in hogere mate, met betrekking tot het
Het Devotionele type
grote geheim van het Heelal, waarvan ook de meest geniale
geesten slechts een oneindig klein deeltje kunnen begrijpen.
Een andere weg van ontwikkeling en ontplooiing is
voor dit type de sublimatie van het verlangen en van de
aspiratie. Hierdoor ontstaat de afstemming op hogere doeleinden en op idealen van een hogere orde. Deze richting is,
in vergelijking met de voornoemde, betrekkelijk gemakkelijk te volgen voor dit type. Want in zekere zin is het zijn
weg van de minste weerstand, of met andere woorden, de
weg van zijn inwendige natuurlijke en spontane groei, zijn
specifieke “ladder naar het Zelf ”.
108
Het Organisatietype
Dit type vraagt om bijzondere aandacht omdat het snel
in omvang toeneemt en steeds meer zijn stempel drukt op
de huidige beschaving. Generaliserend kunnen we zeggen
dat de grote veranderingen die zich nu in het menselijk
leven voordoen en de grote crisis die de mensheid doormaakt, grotendeels toe te schrijven zijn aan het feit dat de
mensen steeds minder dan in het verleden bezield worden
door idealen en aan het feit dat op vele terreinen van menselijke werkzaamheid personen van het organisatietype
invloedrijk zijn. Dit type heeft geheel andere ideeën en uitgangspunten ten aanzien van de bedoeling van het leven en
hoe het geleefd moet worden.
Het organisatietype drukt zich vooral uit in actie en is
heel zakelijk. Daarom kunnen wij zijn aard en specifieke
109
Het Organisatietype
Het Organisatietype
karakteristiek beter begrijpen uit zijn waarneming en wijze
van handelen, dan uit de analyse van zijn innerlijk leven.
Het dominerend kenmerk zou men kunnen betitelen als
“gereguleerde groepsactiviteit” of ook “zakelijke manifestatie door middel van georganiseerde activiteit”. De kenmerken zijn duidelijk en gemakkelijk te onderkennen. Het
is nodig deze kenmerken nauwkeurig te analyseren, om ze
te onderscheiden van soortgelijke kenmerken van ander
typen.
type aangezien kunnen worden of een mengeling van hen
kunnen schijnen, zonder enig onderscheidend kenmerk.
Zijn wil brengt hem dicht bij het wiltype, zijn heldere geest
bij het wetenschapstype, zijn constructieve activiteit bij het
creatieve type, zijn praktische activiteit bij het actieve type
en toch verschilt hij van ieder van hen.
Het wiltype is vooral geïnteresseerd in het ten toon
spreiden van zijn macht of in het krachtig en onbuigzaam
sturen van zichzelf en van anderen naar een precies doel.
Het organisatietype daarentegen gebruikt zijn wil op een
nauwgezette, langzame en volhardende wijze om gaandeweg zijn eigen doel of dat van een ander op de meest effectieve manier te verwerkelijken.
Met het wetenschapstype heeft hij gemeenschappelijk
een heldere en nauwkeurige geest, maar terwijl het wetenschapstype die voornamelijk gebruikt om iets te ontdekken
of te leren kennen, is het organisatietype er vooral op
gericht iets te doen, dat wil zeggen om tastbare resultaten te
bereiken.
Men kan zeggen dat de doeleinden en interesses van het
organisatietype praktisch alleen liggen op mentaal en fysiek
niveau. Het behoort dus tot het mentaalzintuigelijke type
van de classificatie van Jung. Zijn mentale activiteit wordt
uitgeoefend in het nauwkeurig en gedetailleerd ontwerpen,
in het uitdenken en schetsen van precieze en zorgvuldig
uitgewerkte modellen van dat wat hij wil doen. Op fysiek
niveau verwerkelijkt hij zijn plannen door het organiseren
van samenwerking en groepsarbeid, nodig om het gestelde
doel te bereiken en verder door het bij elkaar brengen en
ordenen van de geëigende materialen.
Wanneer hij zich geheel waar kan maken vertoont hij
daadkracht, doelgerichtheid en een heldere geest, is actief
opbouwend en bezit praktische vaardigheid. Met deze hoedanigheden lijkt hij op andere typen. Hij zou voor een ander
Hij is in zekere zin een schepper, want door zijn werkzaamheid ontstaan nieuwe elementen. Zijn wijze van handelen is echter volledig verschillend van die van het creatieve type. Het onderscheid komt naar voren in twee
woorden: scheppen en bouwen. Ware schepping is een
levend en mysterieus proces, geïnitieerd aan gene zijde van
110
111
Het Organisatietype
Het Organisatietype
het gewone bewustzijn. Bouwen daarentegen bestaat in het
bewust bij elkaar brengen van materialen, meestal behorend tot de zogenaamde anorganische wereld, en in het
coördineren daarvan tot een objectieve structuur. Het creatieve type is over het algemeen een kanaal of een spreekbuis van het bovenbewuste, een ontvanger van inspiratie
afkomstig uit het rijk van de intuïtie en verbeelding. Het
organisatietype begint zijn activiteiten juist bewust en met
overleg en gaat in de uitvoering methodisch the werk.
Als wij proberen nauwkeuriger te bepalen welke de
meest op de voorgrond tredende hoedanigheden zijn waardoor het organisatietype slaagt in het uitvoeren van zijn
plannen, dan zien wij dat het discipline is. Dit geldt ook
voor innerlijke discipline. Dank zij haar groeit een nietgecoördineerd individu dat zich heen en weer laat slingeren
tussen irrationele en tegenstrijdige impulsen en zijn tijd en
energie verdoet aan allerlei zaken die onderling geen verband hebben, langzamerhand uit tot een geïntegreerde persoonlijkheid met psychische functies die alle harmonisch
samenwerken en die geregeld worden door een centraal
vermogen, gericht op nauwkeurig omschreven doeleinden.
Het actieve type is vormbaar, aanpassingsbereid en zelfs
een beetje oneerlijk en intrigerend. Het organisatietype is
eerder geneigd naar strengheid en formalisme. Het actieve
type wil liever onafhankelijk zijn en verkiest alléén te werken. Het organisatie type werkt liever met of door middel
van anderen door hen opdrachten te geven. Het actieve
type is slechts geïnteresseerd in resultaten, in resultaten en
succes en hij is in staat ieder middel te gebruiken dat daartoe goed lijkt. Het organisatietype evenwel interesseert zich
vooral voor het organiseren, dat in zijn ogen zo belangrijk
kan worden, dat het hem zijn doel bijna kan doen vergeten
en een doel op zichzelf worden. Het actieve type werkt op
een actieve, agressieve en vaak ongeordende wijze. Het organisatietype werkt kalm vanuit zijn bureau, plannen makend
voor het werk dat nog gedaan moet worden en de resultaten
van het gedane werk registrerend en coördinerend.
112
Discipline is niet alleen een kenmerk van het organisatietype. Dit komt ook voor bij het wil- en het devotionele
type. En vaak op een nog krachtiger wijze. Maar bij hen
heeft de discipline een verschillend karakter. Bij het wiltype
is deze hard, onverbiddelijk en zelfs wreed, zowel ten aanzien van zichzelf als van anderen. Zijn enige doel is het
gewenste resultaat te bereiken, kost wat kost, met de grootst
mogelijke spoed en volmaaktheid. De discipline die het
devotionele type zichzelf of anderen oplegt kan even streng
en hard zijn, maar deze heeft een ascetisch karakter en doel,
namelijk ware of vermeende schulden en zonden te delgen
om de persoon te zuiveren en te verbeteren en naar hij veronderstelt zich meer aangenaam bij en bemind te maken
113
Het Organisatietype
Het Organisatietype
door God. In één woord: om zijn ziel te redden. De discipline van het organisatietype is over het algemeen meer
gematigd en eerbiedig ten opzichte van anderen. Zijn
bedoelingen zijn versnippering en verkwisting van tijd,
energie en materialen uit te schakelen, onenigheden te
voorkomen en uiteindelijk om een vruchtbare samenwerking tot stand te brengen.
Het wiltype zal de wetten graag toepassen en staat altijd
klaar degenen die ze overtreden te straffen. Het wetenschapstype is geïnteresseerd in het ontdekken van de
bestaande natuurwetten.
Het organisatietype heeft belangstelling òf in het spitsvondig formuleren van wetten òf in het juiste benutten
ervan voor constructieve doeleinden.
Het actieve type streeft ernaar het grootste voordeel te
trekken uit de wetten of er zich handig aan te onttrekken.
Het creatieve type trekt zich in het algemeen de wetten
aan waarvan het zich bewust is, terwijl zijn scheppingen
onbewust tot stand komen volgens wetten die hem onbekend zijn.
Uit het voorgaande wordt het volgende duidelijk: terwijl discipline één van de kwaliteiten van het wil- en het
devotionele type is, is dit het centrale en specifieke middel
waarmee het organisatietype werkt en ook zijn doeleinden
bereikt. Heel zijn organisatie en orde lijken een product van
uiterlijke en innerlijke discipline. Als het organisme en de
organisatie volmaakt kloppen en vlot functioneren, wordt
de discipline niet meer van buitenaf opgelegd en merkt men
geen zichtbare druk meer om deze te versterken, maar de
discipline is er dan van binnenuit, in de vorm van een traditie, een gewoonte of een procedure. Dit blijkt uit het feit
dat – zodra de traditie verzwakt of de situatie ertoe leidt dat
de gewoonte gewijzigd moet worden – de organisatie in
stukken uiteen kan vallen, tenzij een nieuwe disciplineinjectie haar redt.
Een andere manier om naar de houdingen van de verschillende typen te kijken is hun reactie te bezien ten
opzichte van eenzelfde aspect en wel: wetten.
114
Het onderscheid tussen de verschillende types kan ook
symbolisch beschreven worden door verschillende soorten
lijnen. Het wiltype door een rechte lijn, die in een pijl eindigt, afgeschoten van boven naar beneden of horizontaal
naar het doelwit. Het liefdetype kan gesymboliseerd worden door een cirkel, die alles omarmt. Het actietype door
een horizontale lijn met onregelmatige bochten, zich aanpassend aan de toestand van de grond, zoals die van een
waterloop die zich baan breekt door een onregelmatig terrein. Het creatieve type door een groep dunne lijnen die
zich ineenvlechten en zo een arabesk vormen. Het wetenschapstype door enige bochten die in de vorm van een gra-
115
Het Organisatietype
Het Organisatietype
fiek de gevolgen van een of andere natuurwet of mathematische wet voortellen. Het devotionele type door een recht
opgaande lijn. Het organisatietype door een regelmatige en
meetkundige tekening als die van een kristal.
beeld van ritueel van dit soort is de theeceremonie in Japan,
vooral bij de Zen-boeddisten. *
Als het eenzijdig is, en het de minder ontwikkelde
aspecten van zich laat zien, zijn de begrenzingen van
het organisatietype, het teveel waarde hechten aan het formele aspect, dat leidt tot formalisme, tot eigenwijsheid en
tot overdreven preciesheid. Hij is graag geheel ingebed
in gewoontes, die hij koppig en met welbehagen volgt,
omdat hij vaak trots en ook zelfverzekerd is. Daardoor
heeft hij een neiging tot emotionele dorheid en gebrek aan
takt in de omgang met anderen. Zijn overschatting
van ceremonieel en vorm brengt hem tot formalisme en
kwezelarij in het godsdienstige. Maar ter onderscheiding
van het devotionele type ontbreekt hem zowel fanatisme als
zendingsdrang.
De uiterlijke en collectieve uitingen van die neiging tot
formalisme in het organisatietype in zijn meer of minder
ontwikkelde aspecten kan men zien in de pronkerige riten
van de grote kerken, zowel in het Oosten als het Westen, in
de symbolen en functies van de Vrijmetselarij, in de zeer
geraffineerde en uitgewerkte etiquette van de Chinezen en
in zekere mate ook van de Japanners. Een tekenend voor-
116
In de tegenwoordige overgangsperiode naar een nieuw
en volledig ander cultuurtype uit zich deze hoedanigheid
op een heel andere wijze dan vroeger en oppervlakkig
gezien lijkt zij er weinig mee te maken te hebben. Deze
uitingen zijn: de reglementering van het individuele en het
collectieve leven en een snel groeiende gang naar standaardisatie in de industrie, in het zakenleven en op andere terreinen van het sociale leven. Er zijn gevallen dat een eigenschap, oorspronkelijk dezelfde in verschillende tijden,
plaatsen en situaties, dermate andere uitdrukkingsvormen
krijgt, dat zij met de andere niets gemeen schijnen te hebben. Een diepere analyse echter toont aan dat zij tot een
gemeenschappelijke bron teruggebracht kunnen worden.
*
Een zeer goede beschrijving van deze ritus is te vinden in het
boek van D.T. Suzuki, Zen and Japanese Culture. Dezelfde
hoedanigheid toonde zich in de verfijnde en soms belachelijke ceremonieën aan het hof van de Franse koningen te Versailles, waar de adel het als een grote eer beschouwde tegenwoordig te mogen zijn bij en kleinste diensten te mogen
aanbieden aan de koning als hij wakker werd en zich
kleedde.
117
Het Organisatietype
Het Organisatietype
De erkenning van de moderne of eigentijdse uitingen
van het organisatietype is van groot belang omdat zij er toe
bijdraagt de betekenis en doelen ervan te begrijpen. En
daarmee helpt vermijden er de zorgen over te maken of er
een volledig negatieve houding tegenover aan te nemen,
zoals velen dat tegenwoordig doen. Twee categorieën personen in het bijzonder hebben een neiging tot zo’n houding.
In de eerste plaats veel mensen van middelbare leeftijd en
bejaarden, die het er moeilijk mee hebben zich aan te passen aan de snel veranderende wereld. Zij trachten actief of
passief weerstand te bieden aan de vooruitgang en praten
over en denken niet anders dan met verdriet en heimwee
aan de mooie oude tijd, toen het leven veel gemakkelijker
was, de mensen vriendelijker en attenter en de geestelijke
en materiële waarden vaster en zekerder waren. Tot op
zekere hoogte kunnen en moeten wij met hen instemmen,
omdat hun moeilijkheden reëel zijn en hun toestand moeilijk is. Maar we moeten ons geenszins laten inpakken door
hun steriel geklaag en hun negatief oordelen.
De andere (beter definieerbare) categorie personen die
over het algemeen een houding van protest of zelfs van
openlijke strijd tegen de groeiende trend naar massaorganisatie aannemen, wordt gevormd door het devotionele type.
Dit houdt tengevolge van hoedanigheden en beperkingen
die hem eigen zijn, star vast aan idealen, die hem dierbaar
zijn in de vormen waarin hijzelf of anderen ze hebben vorm
gegeven. Zij zijn niet bij machte dezelfde geest te herkennen
in een andere vorm, dat andere en verschillende wegen naar
hetzelfde doel kunnen leiden. De moeilijkheid wordt nog
groter door het feit dat de meest-ontwikkelden van het
devotionele type graag zeer individualistisch zijn en daardoor rechtstreeks in botsing komen met hen die voorstander zijn van samenwerking binnen een organisatie.
118
119
De situatie wordt nog moeilijker door het feit dat de
eerste aanzetten naar een nieuwe soort beschaving, cultuur
en leven en de schepping van nieuwe vormen onvermijdelijk lomp, ruw en bijna barbaars aandoen. Op het terrein
van de techniek valt dit al aanstonds op. Men behoeft maar
naar de eerste auto’s te kijken of naar de eerste grammofoon
te luisteren. Datzelfde treft men op ieder gebied van menselijke activiteit aan en daarom is het niet eerlijk de rijpere en
hogere uitingen van vervlogen tijden te vergelijken met de
eerste onbeholpen pogingen, het blinde tasten en de ongeduldige overdrijvingen van een volledig nieuwe mode en
levensstijl .
De harmonische verhouding tussen de plichten van het
individu en zijn vrijheden, vooral die van het uiten van zijn
ideeën en idealen en het verdedigen ervan, en ook het
groeiende belang van integratie in groepen van steeds grotere afmetingen, vormen een zeer moeilijk probleem en
Het Organisatietype
Het Organisatietype
kunnen beschouwd worden als het centrale probleem van
de mensheid in de toekomst. Ieders onderlinge afhankelijkheid van het geheel, niet meer op plaatselijke, provinciale of
zelfs nationale schaal, maar ook continentaal en planetair,
verbreedt de actieradius en de invloed van ieder individu
onmetelijk. Van de andere kant leggen zij hem noodzakelijkerwijs ook meer begrenzingen en beperkingen op. Mogelijk zullen er nog talrijke, min of meer hevige schommelingen in de twee richtingen, tussen het belang van het
individu en de groep, plaats hebben, voordat een oplossing
gevonden wordt en, wat nog meer telt, een minnelijke
schikking algemeen wordt aanvaard en opgevolgd.
ten van de dokter laat onderhouden. Wij treffen er de
kamerheer van het hof aan, zwaar geïnteresseerd in een
ingewikkelde precedentenkwestie en de taaie trainer die
een voetbalclub regelmatig oefeningen oplegt. Ook de energieke legercommandant die door zijn organisatorische
bekwaamheid aan de manschappen in de verst afgelegen
loopgraven regelmatig vers brood en warme koffie laat
bezorgen. Eveneens de uitgelezen filoloog, die met veel
geduld probeert het levende lichaam van een taal te vangen
in een structuur van syntactische en grammaticale regels,
maar wel moet bekennen dat er veel uitzonderingen zijn.
Ook nog de archivaris, bezig de koortsachtige activiteiten
van zijn firma te bevriezen in talloze veelkleurige schema’s
met zeer precieze etiketten. Tenslotte het individu dat de
spelregels voor een nieuw kaartspel uitvindt of er het systeem van aan een ander leert. En nog vele anderen.
De persoonlijke kwaliteiten van het organisatietype
zijn, behalve voorkeur voor orde: aandacht voor details,
nauwgezetheid, geduld, volharing, vriendelijkheid en, op
mentaal vlak, een helder en onpersoonlijk denken.
De beroepen van dit type hebben een zeer brede sfeer en
vertonen een veelvormigheid die grenst aan het vermakelijke. Zij omvatten de hogepriester aan het hoofd van een
pronkerige processie, de verpleegster die de pols voelt en de
temperatuur van een patiënt op regelmatige uren opneemt
en ordelijk noteert op een lijst en de patiënt alle voorschrif-
Een diepergaand begrip van dit type en van zijn onschatbare bijdrage tot de vooruitgang van de mensheid in de
loop van de eeuwen, vooral heden ten dage, kan bereikt
worden als wij zijn hoofdfunctie begrijpen. Deze kan men
als volgt formuleren: “het vestigen van juiste verhoudingen”.
Dit heeft een diepere zin en bredere draagwijdte dan men
op het eerste gezicht zou zeggen. Juiste verhoudingen vestigen tussen dingen of wezens die eerst nog geen verband
met elkaar hadden of in niet-harmonische relaties leefden,
120
121
Functies en beroepen
Het Organisatietype
Het Organisatietype
dat is én de basis én het gevolg van ieder proces van synthese. Zo’n functie van regeling en ordening is te vinden in
alle uitingen van zowel het menselijke als het niet-menselijke leven en schijnt inderdaad een van de fundamentele
processen van het heelal te zijn.
Als wij de aspecten bezien die ons het meest nabij en
van direct belang voor ons zijn, bemerken wij dat de opbouw
van juiste verhoudingen in twee hoofdrichtingen schijnt te
werken:
- Horizontaal in het harmonisch samenvoegen van een
groeiend aantal min of meer gelijke eenheden, die in
ieder geval op hetzelfde niveau van existentie functioneren. Dat omvat alle problemen van interrelatie en
sociale samenwerking tussen individuen en groepen
mensen;
- Verticaal met een harmonische wederzijdse actie tussen
eenheid en bestaande krachten op verschillend niveau,
bijvoorbeeld het lichaam, het gevoelsleven, het verstand
en het transpersoonlijke Zelf.
Maar er is nog een derde belangrijke richting waarin juiste
verhoudingen moeten worden opgebouwd, namelijk in de
tijdsdimensie. De gunstige afwisseling van activiteit en passiviteit, van spanning en ontspanning, de juiste opeenvolging van verschillende activiteiten, goed geordend naar een
doel, zijn essentieel in het leven van organismen, in het
leven van ieder individu en in ieder type van menselijke
organisatie. Er wordt terecht gesproken van “levensritme”
en dit eist juist een diep begrip van de tijd en van de aard en
functie van cycli.
122
123
Dit onderscheid tussen de verschillende niveaus of
richtingen of relaties, moet in geen geval als absoluut worden gezien. In de realiteit van het leven moet een aanpassing, om te slagen, juiste verhoudingen in verschillende
dimensies hebben, maar vaak heeft de ene ervan de overmacht over de andere. Deze beschouwing zal duidelijk worden als wij ze toepassen op de psychosynthese. De psychosynthese van een individu is vooral een persoonlijk feit en
een basis, nodig voor al zijn sociale aanpassingen. Een mens
die verdeeld is in zichzelf, draagt noodzakelijkerwijs zijn
innerlijk conflict en zijn gebrekkige aanpassing mee in al
zijn verhoudingen met anderen.
Overigens, het geïsoleerde individu is enkel een abstractie. Vanaf het begin van zijn leven heeft iedereen vitale
betrekkingen met andere menselijke wezens en heeft
daarom in de praktijk voortdurend te maken met verhoudingsproblemen met anderen. Gewoonlijk gebeurt dat op
een onbewuste, blinde, ongedisciplineerde manier met de
vreselijke gevolgen van ongeluk en scheuring in het familieleven, van conflicten tussen klassen en oorlogen tussen
naties.
Het Organisatietype
Het Organisatietype
De wetenschap van juiste verhoudingen heeft als een van
haar aspecten de wederzijdse invloed tussen het Zelf, de
psyche als geheel met al haar subjectieve processen, en het
lichaam. Dit omvat verschillende aspecten van de psychologie, de studie van problemen verbonden aan het psychologisch
ontstaan van ziekten en de praktijk van de psychotherapie.
Al deze functies moet men niet zien als uitsluitend te
behoren tot het organisatietype. Deze heeft wel een aangeboren begaafdheid om ze te vervullen en daarom ook grote
mogelijkheden op alle vermelde terreinen.
Hij zou in zich de kwaliteiten van het liefdetype en van
devotie terdege moeten aankweken. Dit met de bedoeling
de gevolgen te neutraliseren van zijn neiging al te praktisch
en zakelijk te zijn en concreet zichtbare resultaten te overschatten. Hij zou ervoor moeten zorgen dat zijn “beweegreden” altijd is het aan allen liefdevolle dienstbaarheid te
bewijzen en hun ware welzijn te bevorderen, en zijn methoden steeds toepassen zonder dwang of gestrengheid. Zijn
ideaal van samenvoeging en synthese dat hij graag naar
buiten draagt, naar de wereld om zich heen tot in de wijde
kring, zou hij vóór alles moeten toepassen op zichzelf, als
voltooiing van én zijn persoonlijke én zijn transpersoonlijke psychosynthese. Als hij dat doet zal zijn organisatorische vaardigheid een grote hulp kunnen zijn en kan hij dat
doel met betrekkelijk meer gemak bereiken dan zij die
behoren tot andere typen. Zo zal hij tegelijkertijd zeer veel
nuttigs leren, dat hij dan in zijn werk met groot voordeel
toe kan passen. Hij kan inderdaad voortdurend interessante
analogieën vinden tussen twee terreinen.
Psychosynthetische taken
De psychosynthetische taken van het organisatietype zijn
duidelijk. Om zelf niet het gevaar te lopen van al te zeer
geïdentificeerd te worden met het formele aspect van al zijn
activiteiten en er dus de gevangene van te worden, moet hij
zich voortdurend dwingen bewust te blijven van het vitale
aspect. Hij zou steeds het doel van de hele georganiseerde
activiteit voor ogen moeten houden en erop toezien dan
aan dit doel altijd de meeste aandacht wordt geschonken.
De organisatie moet steeds ten dienste staan van het doel,
of, met andere woorden, het organisatietype zou zich steeds
helder bewust moeten blijven van het verschil tussen een
levend organisme en een dode organisatie, namelijk een
organisatie die doel geworden is op zichzelf.
124
Een van de psychosynthetische opgaven van het organisatietype is het begrijpen van de waarde en het doel van
zijn kwaliteiten. Zo zal hij vermijden ze toe te passen op
manieren die onbetekenend, waardeloos en formalistisch
zijn, maar ze integendeel wijden aan belangrijke en verbindende taken.
125
Het Organisatietype
Een andere psychosynthetische taak voor dit type is de
uitbreiding van zijn horizon. Dit kan hij bereiken door zijn
blik af te wenden van persoonlijke en beperkte organisatieactiviteiten, waarin hij individueel verwikkeld is, en te zien
naar wat hij presteert voor het grootse werk van reorganisatie en reconstructie, dat zich aan het voltrekken is op ieder
terrein van menselijke werkzaamheid en in ieder land, als
voorbereiding op een nieuw tijdperk. Hij is in staat zo’n
taak te begrijpen en op prijs te stellen en er daarom ook
beter dan anderen aan mee te werken. Hij zou deze gunstige gelegenheid ten volle kunnen benutten.
De vreugde te behoren tot de groep pioniers van de
echte wereldeenheid, de vrede en harmonische samenwerking, kan de zijne zijn, indien hij bereid is zichzelf en zijn
capaciteiten in te zetten voor dit schitterende doel.
126

if everybody loved everybody.........

Orde van dienst 22 juni 2014 definitief

EZ BOLLEN Maria Agnes - 14.12.2014 - EZ Bertem

.c a r r i è re - Een schat aan Liefde

Publiekstopper Inge van de Vorst:

EER AAN DE HEMELSE VADER - schrijversvoorgerechtigheid

cursus - wie is God deel 3

Uw Liefde Tegemoet - Zing een nieuw lied

Financieel jaarverslag 2012

Programmaboekje De ontdekking van de hemel