www.rielutions.com Relatieve deprivatie

Vakinhoudelijke artikelen
Sophie de Rie
25-4-2014
Relatieve deprivatie
Relatieve deprivatie speelt in veel conflictsituaties een grote rol. Geheel ten onrechte wordt dit element
echter vaak genegeerd of afgedaan als onbelangrijk. Dit komt vooral omdat relatieve deprivatie ons in
praktijkvoorbeelden niet rationeel voorkomt. Daarom kennen we het te weinig waarde toe of wuiven we het
weg als irrationeel gedrag waar iemand zich maar gewoon overheen moet zetten. Maar relatieve deprivatie
zit diep in ons systeem en kan van grote invloed zijn op de verloop van een conflict.
Wat is het?
Relatieve deprivatie theorie is een van de meest invloedrijke theorieën over het ontstaan van sociale
(groeps) beweging en opstanden. Ted Gurr’s Why men rebel uit 1970 wordt nog altijd beschouwd als het
meest toonaangevende boek over dit onderwerp. Zijn uitgangspunt is frustratie-agressie. Mensen komen in
beweging omdat hun streven op enige wijze beperkt wordt. Dit leidt tot frustratie, gevolgd door (verbale of
non-verbale) agressie. Deze frustratie is echter relatief. Het wordt doorgaans niet ervaren op het objectieve
dieptepunt van iemands omstandigheden, maar op het moment dat mensen voor hun gevoel het meest
beknot worden in hun aspiraties. Dit is doorgaans wanneer hun situatie objectief gezien verbeterd is of
verbeterd wordt. Dan nemen de verwachtingen toe en ervaart men sneller meer frustraties wanneer die
toegenomen verwachtingen niet (volledig) ingelost worden. Opstand ontstaat dus meestal niet wanneer
een situatie objectief gezien op zijn slechtst is. Het ontstaat doorgaans in tijden van (lichte) verbetering.
Hoewel de relatieve deprivatie theorie van Gurr zich richt op sociale beweging (groepsdynamiek) kan er
onderscheid gemaakt worden tussen relatieve persoonlijke deprivatie en relatieve groeps deprivatie. In
essentie is het fenomeen in beide gevallen hetzelfde, verzwaard met kenmerken van het individu of
groepsdynamiek.
Hoe werkt het in de praktijk?
Relatieve deprivatie is dus een subjectieve onvrede die niet gebaseerd is op een objectieve situatie. Dit
maakt dat het vaak een onvrede is die weggewuifd wordt in concrete situaties. Hij wordt afgedaan met de
vaststelling dat de situatie objectief verbeterd is. Daarmee zouden subjectieve gevoelens ontkracht moeten
zijn. Maar zo simpel is het niet. De mens hecht veel waarde aan zijn relatieve positie, dat is iets wat Leon
Festinger in 1954 al duidelijk uiteenzette in de sociale vergelijkingstheorie. Hiermee toonde Festinger aan
dat mensen zich constant met elkaar vergelijken, op fysiek niveau maar ook op het gebied van status,
meningen en vermogen. We doen dit volgens Festinger omdat we geen objectieve, non-sociale maatstaf
hebben aan de hand waarvan we onszelf, onze meningen en onze situatie kunnen meten. Door ons met
anderen te vergelijken krijgen we een maatstaf waarmee we onszelf kunnen evalueren. Ons zelfbeeld
wordt dus bepaald door hoe we de mensen om ons heen zien.
Sociale vergelijking vindt vaak onbewust plaats. Daarnaast vergelijken we ons bij voorkeur met mensen die
we als “relatief gelijk” beschouwen. Hoe meer we verschillen van een ander, hoe minder we ons met die
persoon zullen vergelijken.
www.rielutions.com © Rielutions. Deze publicatie of delen uit deze publicatie mogen alleen worden overgenomen
na toestemming van Rielutions en met vermelding van Rielutions als bron.
Relatieve deprivatie
blad 2
Het zit diep in onze aard en heeft een functie
Dat relatieve deprivatie door sociale vergelijking diep in onze aard ligt wordt treffend aangetoond in Frans
de Waal’s Een tijd voor empathie uit 2009. Hierin beschrijft hij zijn bevindingen in onderzoek naar het
gedrag van primaten. De Waal legt aan de hand van verschillende voorbeelden uit dat mensen het niet
prettig vinden als een ander een betere beloning krijgen dan zijzelf. Dit gegeven wordt duidelijk aangetoond
in het zogeheten “ultimatumspel”. Hierbij krijgen twee spelers een geldbedrag aangeboden. De ene speler
mag dit bedrag verdelen over beide, de ander mag het aanbod aannemen (de spelers mogen het bedrag
volgens de gemaakte verdeling houden) of verwerpen (beide spelers gaan met lege handen naar huis). Uit
dit spel blijkt keer op keer dat bij een al te scheve verdeling, de tegenspeler het voorstel afwijst. Mensen
gaan liever met lege handen naar huis dan met veel minder dan de tegenpartij!
De Waal toont vervolgens aan dat dit in onze natuur zit door een soortgelijk experiment met primaten te
doen. Twee apen krijgen beide een schijfje komkommer (een echte traktatie voor primaten) wanneer zij
een gekregen kiezelsteen afgeven aan de oppasser. Keer op keer ruilen de primaten hun kiezelsteen met
liefde in voor het stukje komkommer. Wanneer een van beide echter een druif krijgt voor de kiezelsteen
(een veel lekkerdere beloning dan een komkommer) raakt de andere aap gefrustreerd. De komkommer
wordt niet langer gewaardeerd. Sterker nog, de benadeelde aap gooide zijn kiezelsteen geërgerd weg en
soms zelfs het stukje komkommer dat hem werd aangereikt. Objectief gezien word ook hij beloond, maar
relatief gezien ervaart hij dat niet zo .
De Waal concludeert dat waarde hechten aan relatieve deprivatie door de tijd heen evolueerde ten dienste
van het samenwerken. Je druk maken om wat de ander krijgt lijkt misschien klein geestig en irrationeel,
maar het voorkomt ook dat er misbruik van je gemaakt wordt. Het tegengaan van profiteren en uitbuiting is
uiteindelijk in ieders belang, het zorgt dat je belangen serieus genomen worden.
Van belang
Hiermee zijn we tot de kern van het belang van aandacht voor relatieve deprivatie in conflictsituaties.
Hoewel er in een bepaald geval gesteld kan worden dat iemand objectief gezien beter af is, kan relatieve
deprivatie een doorslaggevend rol spelen in het oplossen van conflicten. Het zit diep geworteld en het raakt
aan wat ons zeer dierbaar is: ons zelfbeeld en onze belangen. Het kan niet weggewuifd worden onder de
noemer van “irrationeel”. Het zal serieus meegenomen moeten worden in pogingen om tot een oplossing te
komen. Alleen dan zal het kunnen leiden tot een bevredigende oplossing voor alle partijen en dus kunnen
fungeren als een daadwerkelijke oplossing.
www.rielutions.com © Rielutions. Deze publicatie of delen uit deze publicatie mogen alleen worden overgenomen
na toestemming van Rielutions en met vermelding van Rielutions als bron.

Download Report