Osteopathische Geneeskunde Integratie en toegepaste principes in de osteopathie Luc Peeters & Grégoire Lason Integratie en toegepaste principes in de osteopathie Luc Peeters & Grégoire Lason Copyright door Osteo 2000 bvba © 2014. Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Contact: Osteo 2000, Kleindokkaai 3-5, B – 9000 Gent, België Mail: [email protected] Web: http://osteopedia.iao.be en www.osteopathie.eu Tel: +32 9 233 04 03 - Fax: +32 55 70 00 74 ISBN: 9789491434334 The International Academy of Osteopathy – I.A.O. 2 Inhoud Inhoud ......................................................................................................................... 3 Inleiding .................................................................................................................... 11 Hoofdstuk 1: Anamnese .......................................................................................... 13 1. Inleiding ............................................................................................................ 13 2. Klachtenveroorzakende structuren ................................................................ 14 3. Referred pain .................................................................................................... 16 4. Kwaliteit van de algemene lichaamssystemen ............................................. 16 5. Geschiedenis .................................................................................................... 17 6. Tijdsduur ........................................................................................................... 18 7. Safety ................................................................................................................ 18 Hoofdstuk 2: Provocatie onderzoek ...................................................................... 20 1. Palpatie ............................................................................................................. 20 2. Bot ..................................................................................................................... 20 3. Kapsels en ligamenten .................................................................................... 21 4. Spieren .............................................................................................................. 22 5. Arteriën ............................................................................................................. 24 6. Venen ................................................................................................................ 24 7. Lymfe ................................................................................................................. 25 8. Centraal neurologisch ..................................................................................... 25 9. Perifeer neurologisch ...................................................................................... 25 10. Neurovegetatief .............................................................................................. 25 11. Visceraal ......................................................................................................... 26 Hoofdstuk 3: Osteopathisch onderzoek ................................................................ 27 1. Algemeen .......................................................................................................... 27 2. Osteopathisch denken ..................................................................................... 27 3. Osteopathisch onderzoek vanuit de klachtenregio ...................................... 33 4. Algemeen osteopathisch onderzoek .............................................................. 36 4.1. Algemeen .................................................................................................... 36 4.2. Opzoeken van de somatische disfuncties ................................................... 36 4.3. Mobiliteitstesten ........................................................................................... 38 4.4. Posturologie ................................................................................................. 41 4.4.1. Algemeen .............................................................................................. 41 4.4.2. Horizontaal vlak .................................................................................... 42 4.4.3. Frontaal vlak ......................................................................................... 44 4.4.4. Sagittaal vlak ......................................................................................... 45 4.4.5. Craniocaudale component .................................................................... 47 4.5. Anterior lijn ................................................................................................... 52 4.5.1. Normaal ................................................................................................ 52 4.5.2. Mogelijke bevindingen .......................................................................... 52 4.6. Mogelijke somatische disfuncties (S.D.) ...................................................... 53 3 4.6.1. S.D. Sacrum .......................................................................................... 53 4.6.2. S.D. L5 ................................................................................................... 78 4.6.3. S.D. L5 + S.D. Sacrum .......................................................................... 85 4.6.4. S.D. L5 + S.D. T6-10 ................................................................................ 87 4.6.5. S.D. L4 ................................................................................................... 89 4.6.6. S.D. L4 + S.D. T11-L2 ............................................................................. 91 4.6.7. S.D. L4 + S.D. Sacrum .......................................................................... 94 4.6.8. S.D. L4 + S.D. L5 + S.D. Sacrum ........................................................... 96 4.6.9. S.D. L3 ................................................................................................... 97 4.6.10. S.D. T11-L2 ........................................................................................... 99 4.6.11. S.D. T11-L2 + S.D. T6-10...................................................................... 102 4.6.12. S.D. T6-10 ........................................................................................... 103 4.6.13. S.D. T1-5 ............................................................................................ 111 4.6.14. S.D. C7 .............................................................................................. 118 4.6.15. S.D. C6 .............................................................................................. 119 4.6.16. S.D. C2-5 ............................................................................................ 126 4.6.17. S.D. C1 .............................................................................................. 127 4.6.18. S.D. C0 .............................................................................................. 128 4.7. Onderste lidmaat ....................................................................................... 129 4.7.1. Definitie ............................................................................................... 129 4.7.2. Geen somatische disfunctie ................................................................ 129 4.7.3. Dalende keten ..................................................................................... 130 4.7.4. Opmerking betreffende relativiteit ....................................................... 131 4.7.5. Stijgende keten ................................................................................... 132 4.8. Bovenste lidmaat ....................................................................................... 133 4.8.1. Dalende keten ..................................................................................... 133 4.8.2. Stijgende keten ................................................................................... 137 4.9. Temporomandibulaire gewricht (TMG) ...................................................... 138 4.9.1. Testen ................................................................................................. 138 4.9.2. Mogelijke letsels .................................................................................. 138 4.10. Symphysis sphenobasilaris (SSB) ........................................................... 141 5. Diafragma’s ..................................................................................................... 144 6. Opmerking ...................................................................................................... 145 7. Synthese ......................................................................................................... 146 Hoofdstuk 4: Technieken ...................................................................................... 150 1. Manipulatie ..................................................................................................... 150 1.1. Doel ........................................................................................................... 150 1.2. Toepassing ................................................................................................ 150 1.3. Contra-indicaties ........................................................................................ 151 2. Mobilisatie ....................................................................................................... 153 2.1. Doel ........................................................................................................... 153 2.2. Toepassing ................................................................................................ 154 2.3. Contra-indicaties ........................................................................................ 154 4 3. “Muscle Energy Techniques” (M.E.T.) ......................................................... 155 3.1. Doel ........................................................................................................... 155 3.2. Toepassing ................................................................................................ 155 3.2.1. Concentrische technieken ................................................................... 155 3.2.2. Isometrische technieken ..................................................................... 155 3.2.3. Isolytische technieken ......................................................................... 155 3.3. Contra-indicaties ........................................................................................ 156 4. Fasciale technieken ....................................................................................... 156 4.1. Viscerale technieken ................................................................................. 156 4.1.1. Doel ..................................................................................................... 156 4.1.2. Toepassing ......................................................................................... 157 4.1.3. Contra-indicaties ................................................................................. 157 4.2. Craniosacrale technieken .......................................................................... 157 4.2.1. Doel ..................................................................................................... 157 4.2.2. Toepassing ......................................................................................... 157 4.2.3. Contra-indicaties ................................................................................. 158 Hoofdstuk 5: Osteopathische behandelstrategie ............................................... 159 1. Algemeen ........................................................................................................ 159 1.1. Componenten van een bewegingsverlies .................................................. 159 1.2. Ketens ....................................................................................................... 160 1.3. Congesties ................................................................................................. 161 2. Behandelstrategie bij een S.D. Sacrum met instabiel bekken ................... 162 2.1. Algemeen .................................................................................................. 162 2.2. Articulaire component ................................................................................ 162 2.3. Capsuloligamentaire component ............................................................... 165 2.4. Musculaire component .............................................................................. 168 2.5. Fasciaal viscerale component ................................................................... 171 2.6. Fasciaal craniale component ..................................................................... 172 2.7. Craniocaudale component ......................................................................... 173 2.8. Congestie component ................................................................................ 173 3. Behandelstrategie bij een S.D. Sacrum met gefixeerd bekken .................. 177 3.1. Algemeen .................................................................................................. 177 3.2. Articulaire component ................................................................................ 178 3.3. Capsuloligamentaire component ............................................................... 180 3.4. Musculaire component .............................................................................. 183 3.5. Fasciaal viscerale component ................................................................... 186 3.6. Fasciaal craniale component ..................................................................... 189 3.7. Congestie component ................................................................................ 189 4. Behandelstrategie bij een S.D. L5 met dalende keten ................................. 191 4.1. Algemeen .................................................................................................. 191 4.2. Articulaire component ................................................................................ 191 4.2.1. L5 ......................................................................................................... 191 4.2.2. Het bekken .......................................................................................... 193 5 4.2.3. De heup .............................................................................................. 193 4.2.4. De knie ................................................................................................ 194 4.3. Capsuloligamentaire component ............................................................... 197 4.3.1. L5 ......................................................................................................... 197 4.3.2. Het bekken .......................................................................................... 198 4.3.3. De heup .............................................................................................. 199 4.3.4. De knie ................................................................................................ 200 4.3.5. De voet ................................................................................................ 201 4.4. Musculaire component .............................................................................. 202 4.4.1. L5 ......................................................................................................... 202 4.4.2. De heup .............................................................................................. 205 4.4.3. De voet ................................................................................................ 206 4.5. Fasciaal viscerale component ................................................................... 207 4.6. Congestie component ................................................................................ 208 5. Behandelstrategie bij een anterolysthesis L5 .............................................. 209 5.1. Algemeen .................................................................................................. 209 5.2. Articulaire component ................................................................................ 209 5.3. Capsuloligamentaire component ............................................................... 210 5.4. Musculaire component .............................................................................. 211 5.5. Fasciaal viscerale component ................................................................... 213 5.6. Fasciaal craniale component ..................................................................... 214 5.7. Congestie component ................................................................................ 214 6. Behandelstrategie bij een S.D. L5 en S.D. Sacrum ...................................... 215 7. Behandelstrategie bij een S.D.L5 en S.D. T 6 –10 ........................................... 215 8. Behandelstrategie bij een S.D. L4 ................................................................. 215 8.1. Algemeen .................................................................................................. 215 8.2. Articulaire component ................................................................................ 215 8.3. Capsuloligamentaire component ............................................................... 217 8.4. Musculaire component .............................................................................. 218 8.5. Fasciaal viscerale component ................................................................... 221 8.6. Congestie component ................................................................................ 223 9. Behandelstrategie bij een S.D. L4 en S.D. Sacrum ...................................... 223 10. Behandelstrategie bij een S.D. L4 en S.D. L5 en S.D. Sacrum .................. 225 11. Behandelstrategie bij een S.D. L3 ............................................................... 226 11.1. Algemeen ................................................................................................ 226 11.2. Articulaire component .............................................................................. 227 11.3. Capsuloligamentaire component ............................................................. 228 11.4. Musculaire component ............................................................................ 229 11.5. Fasciaal viscerale component ................................................................. 230 11.6. Congestie component .............................................................................. 231 12. Behandelstrategie bij een S.D. T11 – L2 ...................................................... 232 12.1. Algemeen ................................................................................................ 232 12.2. Articulaire component .............................................................................. 232 12.3. Capsuloligamentaire component ............................................................. 235 6 12.4. Musculaire component ............................................................................ 236 12.5. Fasciaal viscerale component ................................................................. 237 12.6. Congestie component .............................................................................. 237 13. Behandelstrategie bij een S.D. T11–L2 en S.D. T6-10 ................................... 238 13.1. Algemeen ................................................................................................ 238 13.2. Articulaire component .............................................................................. 238 13.2.1. T11-L2 ................................................................................................. 238 13.2.2. T6-10 ................................................................................................... 242 13.3. Capsuloligamentaire component ............................................................. 243 13.3.1. T11-L2 ................................................................................................. 243 13.3.2. T6-10 ................................................................................................... 245 13.4. Musculaire component ............................................................................ 247 13.4.1. T11-L2 ................................................................................................. 247 13.4.2. T6-10 ................................................................................................... 249 13.5. Fasciaal viscerale component ................................................................. 253 13.5.1. Lever ................................................................................................. 253 13.5.2. Omentum minus ................................................................................ 258 13.5.3. Cardia ............................................................................................... 261 13.5.4. Pancreas, duodenum en radix van het mesocolon transversum ...... 264 13.5.5. Milt .................................................................................................... 265 13.5.6. Radix mesenterii ............................................................................... 267 13.6. Advies ...................................................................................................... 268 13.7. Congestie component .............................................................................. 268 13.8. Opmerking ............................................................................................... 268 14. Behandelstrategie bij een S.D. T6-10 ............................................................ 269 14.1. Algemeen ................................................................................................ 269 14.2. Articulaire component .............................................................................. 269 14.3. Capsuloligamentaire component ............................................................. 272 14.4. Musculaire component ............................................................................ 274 14.5. Fasciaal viscerale component ................................................................. 275 14.6. Congestie component .............................................................................. 278 15. Behandelstrategie bij een S.D. T1-5................................................................. 279 15.1. Tendens in Flexie .................................................................................... 279 15.1.1. Algemeen .......................................................................................... 279 15.1.2. Articulaire component ....................................................................... 279 15.1.3. Capsuloligamentaire component ...................................................... 281 15.1.4. Musculaire component ...................................................................... 283 15.1.5. Fasciaal viscerale component ........................................................... 284 15.1.6. Fasciaal craniale component ............................................................ 286 15.1.7. Congestie component ....................................................................... 286 15.2. Extensietendens ...................................................................................... 288 15.2.1. Algemeen .......................................................................................... 288 15.2.2. Articulaire component ....................................................................... 288 7 15.2.3. Capsuloligamentaire component ...................................................... 290 15.2.4. Musculaire component ...................................................................... 291 15.2.5. Fasciaal viscerale component ........................................................... 292 15.2.6. Fasciaal craniale component ............................................................ 293 15.2.7. Congestie component ....................................................................... 295 16. Behandelstrategie bij een thoracic inlet/outlet syndroom ....................... 296 16.1. Algemeen ................................................................................................ 296 16.2. Articulaire component .............................................................................. 296 16.3. Capsuloligamentaire component ............................................................. 299 16.4. Musculaire component ............................................................................ 302 16.5. Fasciaal viscerale component ................................................................. 305 16.6. Fasciaal craniale component ................................................................... 305 16.7. Congestie component .............................................................................. 306 17. Behandelstrategie bij een S.D. C2–5 ............................................................ 307 17.1. Algemeen ................................................................................................ 307 17.2. Articulaire component .............................................................................. 307 17.3. Capsuloligamentaire component ............................................................. 309 17.4. Musculaire component ............................................................................ 310 17.5. Fasciaal viscerale component ................................................................. 311 17.6. Congestie component .............................................................................. 311 18. Behandelstrategie bij een S.D. C1 ............................................................... 312 18.1. Algemeen ................................................................................................ 312 18.2. Articulaire component .............................................................................. 312 18.3. Capsuloligamentaire component ............................................................. 313 18.4. Musculaire component ............................................................................ 313 18.5. Fasciaal viscerale component ................................................................. 314 18.6. Congestie component .............................................................................. 314 19. Behandelstrategie bij een S.D. C0 ............................................................... 317 19.1. Algemeen ................................................................................................ 317 19.2. Articulaire component .............................................................................. 317 19.3. Capsuloligamentaire component ............................................................. 318 19.4. Musculaire component ............................................................................ 318 19.5. Fasciaal viscerale component ................................................................. 320 19.6. Fasciaal craniale component ................................................................... 320 19.7. Congestie component .............................................................................. 320 20. Behandelstrategie bij een dalende keten in het bovenste lidmaat .......... 321 20.1. Algemeen ................................................................................................ 321 20.1.1. Test in het horizontale vlak ............................................................... 321 20.1.2. Test in het sagittale vlak ................................................................... 322 20.1.3. Test in het frontale vlak ..................................................................... 323 20.2. Articulaire component .............................................................................. 324 20.3. Capsuloligamentaire component ............................................................. 326 20.3.1. Acromioclaviculair gewricht ............................................................... 326 20.3.2. Glenohumeraal gewricht ................................................................... 327 8 20.3.3. Elleboog ............................................................................................ 329 20.3.4. Pols en hand ..................................................................................... 330 20.4. Musculaire component ............................................................................ 332 20.4.1. Acromioclaviculair gewricht ............................................................... 332 20.4.2. Glenohumeraal gewricht ................................................................... 334 20.4.3. Elleboog ............................................................................................ 335 20.4.4. Pols en hand ..................................................................................... 336 20.5. Fasciaal viscerale component ................................................................. 337 20.6. Fasciaal craniale component ................................................................... 337 20.7. Congestie component .............................................................................. 337 21. Behandelstrategie bij SSB letsels .............................................................. 340 21.1. Algemeen ................................................................................................ 340 21.2. Letsel in flexie .......................................................................................... 340 21.3. Letsel in extensie ..................................................................................... 341 21.4. Letsel in vertical strain met het sfenoid in flexie ...................................... 342 21.5. Letsel in vertical strain met het sfenoid in extensie ................................. 343 21.6. Letsel in compressie ................................................................................ 344 21.7. Letsel in torsie ......................................................................................... 345 21.8. Letsel in lateral strain ............................................................................... 346 21.9. Letsel in rotatie / sidebending .................................................................. 347 21.10. Harmonisering van de membraneuze spanning ter hoogte van de sinus rectus ................................................................................................................ 349 21.10.1. Temporal Lift ................................................................................... 349 21.10.2. Synchroniciteit van de temporalen .................................................. 350 21.10.3. Occipital Lift .................................................................................... 351 21.10.4. Parietal Lift ...................................................................................... 352 21.10.5. Frontal Lift ....................................................................................... 353 21.10.6. Sfenoid Lift ...................................................................................... 354 21.11. Opmerking ............................................................................................. 354 22. Behandelstrategie bij temporomandibulaire disfuncties ......................... 355 22.1. Capsuloligamentaire component ............................................................. 355 22.1.1. Compressie letsel ............................................................................. 355 22.1.2. Letsel in posterioriteit ........................................................................ 355 22.2. Musculaire component ............................................................................ 356 Hoofdstuk 6: Osteopathische principes .............................................................. 359 1. Structuur en functie ....................................................................................... 359 2. Het lichaam is een geheel ............................................................................. 359 3. Regel van de arterie ....................................................................................... 359 4. Autocorrectie .................................................................................................. 360 5. Ziekte en gezondheid ..................................................................................... 360 Bibliografie ............................................................................................................. 361 Osteopathische terminologie ............................................................................... 365 1. De drie anatomische assen ........................................................................... 365 9 2. De drie anatomische vlakken ........................................................................ 366 3. Spinale mechanica ......................................................................................... 367 Afkortingen ............................................................................................................. 369 Specifieke terminologie ........................................................................................ 371 Over de auteurs ..................................................................................................... 374 Dankwoord ............................................................................................................. 375 Alle video’s ............................................................................................................. 376 10 Inleiding Er werden reeds vele boeken geschreven over de osteopathie en onderdelen ervan. De algemene aanpak van een osteopathisch onderzoek en van een osteopathische behandeling kwam echter nog niet aan bod. In dit boek zal getracht worden om een praktisch overzicht te geven over hoe een osteopaat praktisch met de osteopathische principes omgaat. Afzonderlijke onderdelen van de osteopathie beginnen vaak een afzonderlijk leven te leiden. Verschillende vormen van manuele therapie voegen delen van de osteopathie toe aan hun repertorium, craniosacrale “therapie” werd gecommercialiseerd en wordt onderwezen aan allen die het horen willen, viscerale cursussen rijzen uit het niets op, men spreekt over “osteopathische technieken”. Al deze ontwikkelingen doen de osteopathie geen goed en geven aan patiënten de indruk dat osteopathie ofwel enkel bestaat uit craniosacrale technieken ofwel dat elke vorm van manuele benadering van een klachtenpatroon osteopathie is. Niets is echter minder waar. Osteopathie is een denkpatroon in de geneeskunde. Een concept dat duidelijk werkt via enkele belangrijke osteopathische basisprincipes waarin vele technieken passen indien ze in het concept worden toegepast. A.T. Still, de grondlegger van de osteopathie bepaalde deze osteopathische principes. In de loop van de tijd werden deze osteopathische principes echter gemoderniseerd en aangepast aan de huidige kennis van de basis medische wetenschappen. Osteopathie is geen concurrent van de klassieke geneeskunde. Klassieke geneeskunde pakt de ziekte, de infectie, de ontsteking, de structurele aandoening aan, en dit is maar goed ook. Waar zouden we bijvoorbeeld staan in de geneeskunde zonder antibiotica of zonder chirurgie? Maar er is meer. Dagelijks staan we onder mechanische stress, als we sporten, als we bewegen. Het is niet moeilijk te begrijpen dat er mechanisch dingen kunnen mislopen; een gewricht kan traumatisch blokkeren, een val of stoot kan tot kleine bloedingen leiden die verkleven. We staan ook dagelijks onder metabole stress, onze voeding is niet steeds optimaal en kan organen belasten. De osteopaat zorgt ervoor dat de kwaliteit van de weefsels, vooral daar waar er klachten zijn, zo optimaal mogelijk is door mechanische, vasculaire, neurologische en metabole functionele stress te reduceren. De levenskwaliteit wordt hierdoor geoptimaliseerd en de natuurlijke weerstand tegen ziekten versterkt. We willen hier ook duidelijk stellen dat de besproken letselpatronen mogelijkheden zijn die vaak op deze manier in de praktijk bij patiënten worden teruggevonden. Dit betekent echter niet dat het lichaam steeds en met zekerheid reageert zoals in de besproken voorbeelden. Andere ketens en samenhangen zijn zeker mogelijk omdat 11 elke patiënt nog steeds uniek is en op eigen individuele wijze kan en zal reageren op een mogelijke stress. De intelligente lezer zal dan ook deze letselketens en behandelstrategieën nooit zien als recepten maar enkel als illustratie van de toepassing van de osteopathische principes en denkwijze. Afbeelding 1 - A.T. Still, grondlegger van de osteopathie 12 Hoofdstuk 1: Anamnese 1. Inleiding Een osteopathisch onderzoek en behandeling duurt ongeveer een half uur. Een anamnese afnemen duurt vijf minuten en verloopt gestructureerd. De patiënt vertelt zijn klachten terwijl de osteopaat aandachtig luistert om sleutelwoorden te vinden die leiden tot de klachtenveroorzakende structuur. Afbeelding 2 - Anamnese Eén van de osteopathisch belangrijke doelstellingen is de klachtenveroorzakende structuur terug te vinden via aandachtig luisteren en specifieke vraagstelling. De klachten vanuit elke specifieke structuur vertonen telkens typische kenmerken. Als deze typische kenmerken gekend zijn, kan de osteopaat zijn vragen specifiek richten naar elke mogelijk betrokken structuur. Het is dan ook van groot belang dat hij ter hoogte van de klachtenregio alle mogelijke anatomische structuren kent met hun typische kenmerken bij klachten. Uiteraard zijn meerdere aangedane structuren mogelijk en kunnen er extra gerichte vragen gesteld worden tijdens het verdere verloop van het osteopathische onderzoek. 13 2. Klachtenveroorzakende structuren STRUCTUUR VAN WAARUIT DE KLACHT ONTSTAAT Bot AANDOENING (waaraan moet men denken?) Kanker, tumor expansief proces fractuur Intra-articulair Artritis (met of zonder sepsis) Kapsel/ ligament Overrek Retractie Spier Spasme Overrek Trofiekveranderingen Arterieel Diameter vernauwing Veneus Entrapment in het verloop van de veneuze retour Lymfevaten Entrapment in het verloop van de lymfatische retour Perifere zenuw Entrapment Radiculairpseudoradiculair SLEUTELWOORDEN * Continu aanvoelen van de klachtenregio * Progressie in de intensiteit van de klacht (over de laatste weken of dagen verergerend) * Nachtelijke pijn * Pijn bij belasting * Trauma (steeds fractuur vermoeden) * Continu aanvoelen van de klachtenregio * Progressie in de intensiteit van de klacht (over de laatste weken of dagen verergerend) * Nachtelijke pijn * Pijn bij belasting * Recent doorgemaakte infecties * Koorts (bij sepsis) * Na bepaalde houdingen * Startpijnen * Ochtendstijfheid * Beter bij onbelaste bewegingen * Slechter bij belaste bewegingen * Zeurende pijn * Hevige pijnscheuten bij beweging, weerstand of rek * Uitstraling in het verloop van de spier * Pijnvrij in rust (in bepaalde posities) * Bij trofiekveranderingen reageert de spier eerder als een ligament * Kramp * Bleek * Verergert bij circulatiebelasting * Houdingsafhankelijk * Uitstraling soms diep in het weefsel * Zwaar * Moeheid in de klachtenregio * Gezwollen gevoel * Blauwrood * Warm * Houdingsafhankelijk * Varices * Zwaar * Moe * Gezwollen * Bleek * Klam * Rode strepen * Uitstraling in verloop van de zenuw * Krachtsverlies * Sensibiliteitsstoornis PROVOCATIE Compressie Percussie Provocerende palpatie Compressie Provocerende palpatie Aangehouden rek Provocerende palpatie Rek Contractie Palpatie van de pulsaties voor en na circulatiebelasting Houdingswijzigingen Observatie Palpatie – kuiltje Observatie Rek van de zenuw Reflexen Sensibiliteit 14 Overrek Centraal zenuwstelsel * Bewustzijn * Hersenzenuwfuncties * Bilaterale klachten Neurovegetati ef systeem Hyper/ hypofuncties Metabool Voeding/ Uitscheidingsorganen Diabetes, reuma,… Systeemaandoening * Algemene status (hyper/hypo orthosympathisch) * Segmentale klacht * Veralgemeende klachten * Moeilijke lokalisatie * Typische kenmerken Hersenzenuwfuncties Babinsky reflex Coördinatieevenwichtzintuigen Observatie Typische onderzoeken buiten het osteopathische onderzoek Opmerkingen: Een proces in het bot zal worden gevoeld van zodra het periost geïrriteerd wordt. Metabool: hiermee wordt een situatie aangegeven waarin het lichaam algemeen verzuurd is, er te veel toxines worden opgehouden door slechte voeding en een slecht functioneren van het uitscheidingssysteem (darmen, nieren, lever, longen). Uiteraard zijn verschillende van deze mogelijk aangedane structuren niet steeds osteopathisch behandelbaar en moet men andere gezondheidswerkers inschakelen. Dit schema heeft niet de pretentie absoluut volledig te zijn maar geeft de basissleutelwoorden weer die aan bepaalde klachtenveroorzakende structuren doen denken. Indien de antwoorden op de vragen, wijzen naar een klacht die vanuit het bot komt betekent dit niet dat er absolute zekerheid is dat deze klacht ook vanuit het bot komt maar betekent dit vooral dat men dit niet kan uitsluiten zodat bijkomend onderzoek noodzakelijk is. 15 Hoofdstuk 2: Provocatie onderzoek 1. Palpatie De meest belangrijke provocatietest is provocerende palpatie. Het is dan wel een vereiste dat de osteopaat elke structuur van het menselijk lichaam daar waar mogelijk topografisch correct kan palperen. Nadat de osteopaat vanuit de gerichte anamnese een idee heeft over welke structuren de klacht veroorzaken, maakt hij in gedachten een anatomische inventaris op van deze structuren in het klachtengebied. Dan palpeert hij deze structuren systematisch op pijn. Afbeelding 3 - Provocerende palpatie Naast de provocatie op pijn, worden de betreffende structuren tevens op hun kwaliteit beoordeeld. 2. Bot Indien bij provocerende palpatie van het periost een gevoeligheid valt waar te nemen, dan kan dit het gevolg zijn van: • • • • een ruimte innemend proces in het bot, een breuk, een segmentale stoornis (zo zal de osteopaat bijvoorbeeld de zone T12-L1-L2 controleren als de provocerende palpatie van het periost ter hoogte van de crista iliaca gevoelig is), een lokale irriterende tractie van een spier oorsprong of aanhechting. De osteopaat zal hier tevens opletten voor periostitis indien de geprovoceerde pijn blijft nazeuren of indien duidelijke crepitatie wordt waargenomen bij spiercontractie. Provocatie van een intra osseus probleem (ruimte innemend proces) kan door compressie in de lengterichting van het te provoceren botstuk. De opgewekte pijn 20 blijft vaak nazeuren. Beginnende intra-osseuse problemen worden niet steeds terug gevonden. 3. Kapsels en ligamenten Indien bij provocerende palpatie van kapsels en ligamenten pijn optreedt, zal de osteopaat systematisch denken aan ofwel een mogelijke overrek van deze kapsels en ligamenten ofwel aan een mogelijke retractie ervan. Dit zal dan verder lokaal onderzocht worden door lokale bewegingstesten. Zo zal bijvoorbeeld indien de palpatie van het bovenste posterior kapsel van het SI gewricht pijnlijk is, het SI gewricht getest worden op mobiliteit. Indien de osteopaat een letsel ilium anterior vindt, denkt hij aan overrek; indien de osteopaat een letsel ilium posterior vindt, denkt hij aan retractie. Kapsel op rek Normaal Ilium anterior letsel Kapsel in retractie Ilium posterior letsel = superior posterior kapsel Afbeelding 4 - Verkort of overrekt SI kapsel Normale as Anterior as Posterior as Normaal Ilium anterior letsel Ilium posterior letsel Gelijkmatige kapselbelasting Rek posterior kapsel Retractie anterior kapsel Rek anterior kapsel Retractie posterior kapsel Afbeelding 5 - Verkort of overrekt kapsel 21 Bij retractie zal dit retractieve weefsel de afysiologische as van het gewricht zijn die moet opgelost worden. Indien de klachtenveroorzakende structuur een kapseldeel in retractie is, zal de patiënt aanbevolen krijgen om met het gewricht rustig, ritmisch te bewegen na de behandeling. Indien de klacht ontstaan is na een trauma kan de osteopaat structurele beschadiging van kapsel of ligament niet uitsluiten. Nota: het concept “afysiologische as” wordt uitgelegd in afbeelding 13. 4. Spieren Spieren worden daar waar mogelijk provocerend gepalpeerd ter hoogte van oorsprong of aanhechting. Provocerende palpatie van grote spieren ter hoogte van de spierbuik is niet steeds duidelijk. Het gaat met zekerheid over een spierprobleem indien niet alleen de palpatie van de oorsprong of aanhechting van de spier pijnlijk is maar ook indien bij dezelfde palpatie met contractie of rek van de spier de pijn nog verergert. Indien bij provocerende palpatie van de oorsprong of aanhechting van een spier hevige pijn optreedt, zal de osteopaat systematisch denken aan een hypertonie. Een dergelijke hypertonie kan ontstaan door: • • • Irriterende overrek. Segmentaal probleem. Irriterende verkleving. Afbeelding 6 - M. piriformis reageert op het letsel van het bekken 22 Hoofdstuk 3: Osteopathisch onderzoek 1. Algemeen Een patiënt osteopathisch onderzoeken kan volgens twee systemen gebeuren, namelijk vanuit de klachten- veroorzakende structuur of vanuit het algemeen osteopathisch onderzoek. Beide wegen overlappen elkaar en leiden tot dezelfde conclusies. CONCEPT De osteopaat onderzoekt op twee, overlappende manieren Via de klachtenveroorzakende structuur Via het algemeen osteopathisch onderzoek In deze optiek komen we tot het concept “osteopathisch denken”. 2. Osteopathisch denken De osteopaat denkt steeds osteopathisch over de klachtenveroorzakende structuur. Dit betekent dat hij alle mogelijke invloeden die hij kan hebben op deze structuur overloopt en eventueel behandelt. Welke mogelijke stress ondergaat de klachtenveroorzakende structuur en hoe kan hij dit osteopathisch beïnvloeden? 27 Volgend schema kan helpen bij het osteopathisch denken: STAAT DE KLACHTENVEROORZAKENDE STRUCTUUR ONDER STRESS? MECHANISCHE STRESS? Lokaal mechanische stress? Mechanische stress op afstand? (vanuit een andere lichaamsregio) Door de zwaartekracht? NEUROLOGISCHE STRESS? Centraal neurologische stress? Perifeer neurologische stress? Neurovegetatieve stress? VASCULAIRE STRESS? Arteriële vasculaire stress ? Veneuze vasculaire stress ? Lymfatische vasculaire stress ? Interstitiële vasculaire stress ? Liquor cerebrospinalis vasculaire stress ? METABOLE STRESS? Slechte voeding ? Slecht functionerende uitscheidingswegen ? Bewegingsbeperkingen in de onmiddellijke buurt van de klacht? Naast deze mogelijke stressfactoren bestaan er zeker nog andere stresselementen zoals genetische stress bij genetisch bepaalde aandoeningen, emotionele stress, energetische stress, omgevingsstress zoals het wonen in een ongezonde omgeving, etc.… Osteopathisch behandelen zal echter op de eerste vier aangehaalde stressfactoren het meeste invloed hebben. Illustratie van osteopathisch denken: Met het volgende praktische voorbeeld wordt het osteopathisch denken geïllustreerd: Stel dat een patiënt klachten heeft, afkomstig vanuit de m. piriformis. De osteopaat denkt als volgt: Staat de m. piriformis onder lokaal mechanische stress? Hiervoor onderzoekt hij de mobiliteit van de gewrichten die de spier overspannen en eventuele verklevingen met de myofascia van de spier. Zo zal een letsel ‘sacrum 28 Hoofdstuk 4: Technieken 1. Manipulatie 1.1. Doel Een manipulatie of HVTLA (High Velocity Thrust Low Amplitude) is een korte, welgerichte en snelle stoot in een gewricht met een klein amplitudo. Het doel van een manipulatie is verschillend, afhankelijk van het te behandelen letsel en gewricht. Een manipulatie kan dienen om: • • • een subluxatie van een gewricht te repositioneren, een musculair spasme van korte musculatuur op te heffen, een capsuloligamentaire retractie te rekken (afysiologische as te corrigeren). Afbeelding 132 - Manipulatie 1.2. Toepassing Manipulaties zijn soms een noodzaak. Vooral indien het gaat om een echte blokkade of subluxatie. Dit is echter moeilijk te differentiëren van een restrictie (bewegingsverlies met een nog elastisch eindgevoel). Indien echter de vermoedde blokkade of subluxatie samengaat met een shift positie in een frontaal of sagittaal vlak hebben we meer zekerheid en zullen we sneller overgaan tot manipuleren. 150 Manipulaties zijn soms een snellere oplossing voor een restrictie. Daar waar het eindgevoel nog elastisch is, kunnen we werken met mobilisaties maar indien er geen contra-indicaties zijn kan ook een manipulatie worden aangewend. Tot ongeveer de leeftijd van 20 jaar vindt men geen echte blokkades. Echte blokkades zijn niet alleen facettaire fixaties maar intervertebrale verschuivingen waarbij de nucleus pulposus zich in een scheur van de anulus fixeert. De translatiecomponent is dan duidelijk. De regio OAA is hierop een uitzondering omdat hier geen disci voorhanden zijn en het wel voorkomt, zelfs bij kleine kinderen dat een subuxatie gevonden wordt. 1.3. Contra-indicaties Alvorens de osteopaat oordeelt om een manipulatieve techniek te gebruiken zal hij eerst overwegen of er geen contra- indicaties zijn. Contra-indicaties kent men op verschillende vlakken. Medicatie De osteopaat zal niet manipuleren als de patiënt bloedverdunners of corticoïden neemt. Trauma De osteopaat zal niet manipuleren na een vers trauma, zonder dat er radiologisch is vastgesteld dat er geen breuk is. Ook te vlug na een operatie zal de osteopaat niet manipuleren. Hefboom opbouw Indien de patiënt pijn heeft of neurologische symptomen vertoont bij de hefboomopbouw zal de osteopaat niet manipuleren. Osteoporose Bij echte duidelijke osteoporose zoals in het geval van een Sudeck atrofie zal de osteopaat niet manipuleren. Kinderen Bij kinderen komen eigenlijk geen echte blokkades voor zodat men niet hoeft te manipuleren. Een echte blokkade is niet zomaar een fixatie van een facetgewricht maar impliceert tevens een beschadigde discus waarvan de nucleus pulposus kan verschuiven. Bij kinderen komt het uiterst zelden voor dat de discus beschadigd is. Een uitzondering kan de regio OAA zijn. Omdat hier geen disci aanwezig zijn komen subluxaties hier soms wel voor. De osteopaat dient echter over veel ervaring te beschikken alvorens hij bij kinderen manipuleert. 151 Zwangere vrouwen Het manipuleren van letsels bij zwangere vrouwen is geen echte contra-indicatie maar vergt toch enige omzichtigheid. Hypermobiliteit is hier geen zeldzaamheid zodat men zijn manipulatieve technieken wel echt moet beheersen. Ouderen Bij oudere patiënten vindt men vaak artrose waarbij de gewrichtsvlakken niet echt meer congruent zijn aan elkaar. Manipuleren is niet echt een contra-indicatie maar veel voorzichtigheid is hier geboden. Enkel bij subluxaties overweegt men hier te manipuleren. Bij arthrotische gewrichten is het trouwens niet de bedoeling om het bewegingsamplitudo drastisch op te voeren. Dit zou enkel het gewricht destabiliseren. De bedoeling bij arthotische gewrichten is het veralgemeende bewegingsverlies met rust te laten omdat dit een normaal beschermmechanisme is van het lichaam en er voor te zorgen dat er geen duidelijke afysiologische assen bestaan en de circulatie enigszins verbetert. Hartpatiënten Manipulaties die een neurovegetatieve invloed kunnen hebben op het hart worden vermeden. Dit zijn trouwens geen ideale patiënten voor een echte osteopathische behandeling omdat de osteopaat zich sterk maakt om de doorbloeding te optimaliseren. Bij hartpatiënten is de motor van de bloedcirculatie defect zodat de doorbloeding hier verbeteren een belasting kan betekenen voor het hart. Andere auteurs schrijven dan wel om de neurovegetatieve invloeden naar het hart toe te optimaliseren via manipulaties, MET en mobilisaties van de thoracale en cervicale regio maar hier heeft de auteur geen ervaring mee zodat we dit enkel in klinisch bewaakte omstandigheden kunnen aanbevelen. Kanker patiënten Ook hier vermijdt men best te manipuleren. Men weet niet of eventuele metastasen het bot bereikten. Deze patiënten zijn trouwens geen patiënten voor een echte osteopathische behandeling omdat de osteopaat tracht de doorbloeding te verbeteren en men weet dat metastasen via de circulatie kunnen evolueren. De nabehandeling van klachten na eventuele operaties kunnen wel indien de behandelende arts hier geen problemen in ziet. Dit zal per geval bekeken moeten worden. 152 Hoofdstuk 5: Osteopathische behandelstrategie 1. Algemeen 1.1. Componenten van een bewegingsverlies Algemeen kan men stellen dat de osteopaat bij een bewegingsverlies volgende strategie hanteert: elk bewegingsverlies kan bestaan uit een: • • • • • • Articulaire component: hiermee wordt een articulaire blokkade of subluxatie bedoeld. Capsuloligamentaire component: hiermee wordt bedoeld dat een deel van het kapsel in retractie is waardoor er een afysiologische bewegingsas ontstaat. Musculaire component: hiermee wordt bedoeld dat bepaalde spieren hypertoon of in retractie kunnen zijn terwijl ander spieren verzwakt kunnen zijn. Visceraal fasciale component: hiermee wordt bedoeld dat er bewegingsverlies is in de viscerale glijvlakken door verklevingen of retractief littekenweefsel. Craniosacraal fasciale component: hiermee wordt bedoeld dat er tractie of retractie is van de craniosacrale fascia (dura mater). Circulatie component: hiermee wordt bedoeld dat er steeds lokale weefselcongestie is in alle weefsels in de buurt van de afysiologische bewegingsas. De osteopaat zal steeds al deze componenten van een letsel minstens testen en eventueel ook aangepast behandelen. Men hoort soms door andere therapeuten beweren dat bepaalde technieken beter zijn dan andere, dat ze veiliger zijn of zachter. Zo bestaat er bijvoorbeeld een strekking (de craniosacrale therapie) die beweert dat alle problemen opgelost kunnen worden via craniosacrale technieken. Dit is echter “wishful thinking”. De osteopaat test al de verschillende componenten van het letsel en zal via een aangepaste techniekkeuze het bewegingsverlies (lees foute biomechanica) oplossen. Hij moet beschikken over een arsenaal van technieken, bestaande uit manipulaties, mobilisaties, MET, viscerale mobilisaties en drainages, craniosacrale technieken, drainerende technieken en inhibitietechnieken zoals de “spontaneous release” technieken van L. Jones. Hij moet tevens al deze technieken op verschillende manieren kunnen aanwenden, telkens aangepast aan de patiënt en het probleem. 159 Osteopathische technieken bestaan in feite niet. Het is de osteopaat die alle mogelijke technieken in het osteopathische concept kan aanwenden. Osteopaat wordt men niet door allerlei kleine cursussen te volgen over delen van de osteopathie. Dit kan telkens wel interessant zijn maar leert niet conceptueel denken. Enkel gestructureerd onderwijs dat oog heeft voor de echte integratie van de osteopathie en zijn aangepaste technieken zal goede osteopaten opleveren. CONCEPT Elk letsel (bewegingsverlies) kan bestaan uit een articulaire, capsuloligamentaire, musculaire, visceraal fasciale, craniosacraal fasciale en congestie componenten. 1.2. Ketens Eén enkel letsel in één enkel gewricht bestaat niet. Steeds zal het lichaam compenseren op het eerste letsel waardoor er compensatorische ketens ontstaan die zich met de tijd structureren. Iedereen compenseert op primaire letsels uit reden van comfort: • • • De blik moet horizontaal blijven. De blik moet in de richting van de voeten (steeds vooruit) blijven. Men moet rechtop blijven en zich verdedigen tegen de zwaartekracht om zo veel mogelijk energie te sparen. De osteopaat zal zich zelden tevreden stellen met één enkele techniek in één enkel gewricht. Van zodra een letsel ontstaat zal er compensatie optreden in andere lichaamsdelen waar dezelfde dominantie heerst als in het initiële letsel. In de eerste tijd zal deze compensatie enkel positioneel zijn. Dit betekent dat er in deze compensatiegebieden geen letsel zal gevonden worden bij de geïsoleerde testen. We noemen dit compensatie. Deze compensatiegebieden zullen zich met de tijd structureren waardoor er lokale bewegingsverliezen zullen gevonden worden. We noemen dit adaptatie. Indien een bepaalde lichaamsregio zich niet meer kan aanpassen aan een gegeven letsel noemen we dit een decompensatie. Eén enkel letsel in één enkel gewricht bestaat niet. Steeds zal het lichaam compenseren/adapteren op het eerste letsel. Deze compensaties/adaptaties kunnen zich voordoen op verschillende manieren: • Mechanische compensatie 160 • • • o Lokaal o Onder invloed van de zwaartekracht o Om de blik horizontaal en in de richting van de voeten te houden o Onder invloed van myofasciale ketens Vasculaire compensatie Neurologische compensatie Metabole compensatie. 1.3. Congesties Biomechanische eenheid Hoofd Biomechanische Biomechanische eenheid eenheid Bovenste Diafragma thoracale regio + thoracic outlet Biomechanische eenheid Bekken Afbeelding 135 - Biomechanische eenheden Algemene congesties in biomechanische eenheden moeten in een logische volgorde worden behandeld. Indien er aldus een algemene congestie aanwezig is van de biomechanische eenheid “bovenste thoracale regio”, zal de behandeling ervan ook steeds eerst worden doorgevoerd. Het moet duidelijk zijn dat indien de regio “hart” slecht functioneert, alle andere lichaamsdelen congestioneren. 161 Hoofdstuk 6: Osteopathische principes Over de osteopathische principes is reeds veel geschreven. Hier wordt getracht om deze principes te vertalen naar de praktijk van de moderne osteopathie. 1. Structuur en functie Structuur en functie kunnen mekaar beïnvloeden. Dit betekent dat als een bepaalde lichaamsstructuur niet intact is, deze structuur ook niet goed kan functioneren. Aan de andere zijde wordt hiermee bedoeld dat als een bepaalde structuur niet meer adequaat gebruikt wordt (of niet meer adequaat kan gebruikt worden), deze structuur trofisch verandert. Indien een gewricht geblokkeerd is of op een andere manier slecht beweegt, zullen bepaalde delen van het kapsel, ligamenten en spieren die de afysiologische as vormen trofisch veranderen. Hun structuur verliest zijn typische kenmerken, de ligamenten en het kapsel verliezen hun elasticiteit; spieren verliezen hun contractiliteit. Ook aan de tegenovergestelde zijde van de retractieve afysiologische as zal de kwaliteit van de weefsels veranderen door overrek. Dit principe geldt voor alle mogelijke lichaamsstructuren, ook visceraal en craniosacraal. 2. Het lichaam is een geheel Hiermee wordt bedoeld dat indien er een letsel ontstaat in één lichaamsdeel, de andere lichaamsdelen hierop zullen reageren. Op die manier vormen zich letselketens. De verschillende onderdelen van deze letselketens zijn met elkaar verbonden op verschillende mogelijke manieren. De meest klassieke link tussen de verschillende delen van een letselketen is mechanisch. Een andere mogelijke link is neurologisch. Een voorbeeld hiervan is een viscerosomathische of somatoviscerale reactie. Een andere mogelijke link is metabool. Indien de voeding slecht is en de uitscheidingswegen slecht functioneren zal het ganse lichaam lijden. Een andere mogelijke link is de vascularisatie. Indien een letsel een entrapment veroorzaakt van het veneuze of lymfatische systeem zullen alle distale delen lijden. 3. Regel van de arterie Dit betekent dat de osteopaat enorm veel belang hecht aan de doorbloeding in de klachtenregio. Indien de vascularisatie arterieel, veneus, lymfatisch en interstitieel 359 beter functioneert in het klachtengebied zullen de klachten ook verminderen en de zone kan beter helen. Hierop zijn uiteraard uitzonderingen. Zo zal een osteopaat bij een acute ontsteking er zeker niet voor zorgen dat de arteriële doorbloeding nog verbetert omdat dit de ontsteking in de hand zou kunnen werken. Bij een bewegingsbeperking in gelijk welk gewricht ontstaat een afysiologische biomechanische as. Ter hoogte van deze afysiologische as zijn alle weefsels slecht doorbloed doordat ze weinig of niet benut worden. Indien de circulatie hersteld wordt zal de autocorrectie meer kansen krijgen. Dit principe is dan ook onderdeel van de autocorrectie. 4. Autocorrectie Indien de osteopaat er in slaagt om de mechanische, neurologische, vasculaire en metabole stress weg te nemen of te doen afnemen zal het lichaam betere mogelijkheden krijgen om te herstellen. De doorbloeding in de klachtenregio zal optimaler verlopen waardoor niet alleen afvalproducten beter zullen afgevoerd worden maar tevens zal er een beter aanvoer zijn van zuurstof en nieuwe bouwstoffen. Dit alles betekent dat de weerstand verhoogt. 5. Ziekte en gezondheid Daar waar de klassieke geneeskunde ernaar streeft om de ziekte, de ontsteking of de infectie te behandelen (dit is een uitstekend doel) zal de osteopathie de gezondheid van de klachtenveroorzakende structuren trachten te optimaliseren door de mechanische, vasculaire, neurologische en metabole parameters te optimaliseren. Samenwerken ligt dan ook voor de hand. 360 Over de auteurs Grégoire Lason Gent (B), 21.11.54 Luc Peeters Terhagen (B), 18.07.55 Beide auteurs zijn houder van het universitair diploma Master of Science in Osteopathie – University of Applied Sciences en zijn actief in de verspreiding en de academisering van de osteopathie in Europa. In 1987 richtten zij The International Academy of Osteopathy (IAO) op, waarvan zij de directeurs zijn. De IAO is al jaren het grootste opleidingsinstituut voor osteopathie in Europa. Beide osteopaten zijn lid van diverse organisaties die streven naar de verdere ontwikkeling van de osteopathie zoals the American Academy of Osteopathy (AAO), the International Osteopathic Alliance (IOA), the World Osteopathic Health Organisation (WOHO), etc. Met deze osteopathische encyclopedie willen zij onder meer aantonen dat het osteopathisch onderzoek en de osteopathische behandeling van iedere patiënt gebaseerd is op de integratie van drie grote systemen: het musculoskeletale, het viscerale en het craniosacrale systeem. 374 Dit e-book is een realisatie van Osteo 2000 bvba. Indien u interesse heeft in het publiceren van een e-book of indien u vragen of suggesties heeft, kan u ons steeds contacteren. Mail: [email protected] Fax: +32 55 70 00 74 Tel: +32 9 233 04 03 Web Osteopedia: http://osteopedia.iao.be Web The International Academy of Osteopathy – IAO: http://www.osteopathie.eu 377
© Copyright 2024 ExpyDoc
