Tsjerkepaad 2014
Tsjerkepaad gaat weer van start
Vorig jaar vierden we ons tienjarig jubileum.
Dit jaar gaan we met enthousiasme verder.
Opnieuw hebben zich weer meer dan 250
kerken in Friesland gemeld, waaronder
een aantal die dat voor de eerste keer
doen. We danken alle vrijwilligers die
de openstelling ieder jaar weer mogelijk
maken. Het zijn er intussen al duizenden.
Zij maken mogelijk dat de kerken laten
zien dat ze open en gastvrij willen zijn,
niet alleen voor de mensen uit de eigen
woonplaats, maar ook voor de vele andere
bezoekers.
Het basisprincipe van Tsjerkepaad van de open kerk is heel eenvoudig en
herkenbaar. Het nodigt iedereen uit om de kerk van binnen te bekijken. Dat kan
zijn voor een moment van rust en bezinning, om het kerkinterieur te bekijken, of
om mensen te ontmoeten die over het gebouw, of over de kerkelijke gemeente
willen vertellen. Deze ontmoetingen, tijdens een rondleiding, of aan de koffietafel,
leiden vaak tot verrassende gesprekken. Er worden verhalen verteld, over toen en
vandaag. Over kerken die het moeilijk hebben en over de kansen die er zijn. Er
worden herinneringen opgediept over persoonlijke gebeurtenissen die in de kerk
plaatsvonden, of er wordt geluisterd naar het orgel. Het is op deze manier goed
toeven in de kerk en dat geeft ook weer nieuwe moed en inspiratie om verder te
gaan.
Dit jaar komt een aantal activiteiten van vorig jaar weer terug. Behalve de opening
en sluiting, dit jaar op 28 juni in Dokkum en 20 september in Holwert zijn er de
Jabiksrûntsjes, de Orgeltoer, het Bernetsjerkepaad en allerlei andere activiteiten,
waarover informatie te vinden is in de Tsjerkepaadgids en op de website. Foto’s
en verhalen kunnen gestuurd worden naar Klaas Stelma, die de website en de
sociale media (facebook) verzorgt.
Nieuw dit jaar is een uitwisselingscontact met kerken in Ost Friesland (Duitsland).
Op 5 juli komen Duitse gasten naar de Fryske Greidhoeke voor een fietstoer
langs 7 kerken en op 6 september is er een prachtige fietstoer langs open kerken
uitgezet in de regio Krümhorn (boven Emden) waarvoor wij uitgenodigd worden.
De afstand is goed te overbruggen. In twee uur tijd kun je er vanuit Friesland
met de auto komen. Nieuw is ook het jaarthema waarvoor we hebben gekozen:
pylgertochten. Dit om de deelnemende kerken te stimuleren om wandeltochten
en fietstochten met bezinningsmogelijkheden te houden. Er zijn intussen al veel
kerken die dit initiatief hebben opgepakt.
We wensen allen een goed Tsjerkepaad 2014 toe.
Officiële opening en sluiting van Tsjerkepaad
De opening van Tsjerkepaad is geweest op 28 juni in de Bonifatius kerk
en Bonifatiuskapel in Dokkum.
De feestelijke sluiting van Tsjerkepaad wordt gehouden in Holwerd,
op zaterdag 20 september 2014 vanaf 13.30 uur in de Willibrorduskerk
(eerste gedeelte).
Daarna pylgertocht naar de Doopsgezinde kerk met aansluitend programma.
Het uitgebreide programma wordt op de website vermeld.
binnenwerk 2014.indd 1
1
12-06-14 16:04
d.
Van de redactie
Hoe gebruikt u deze gids en onze website ?
In deze gids zijn ruim 250 kerken in Friesland vermeld die in de periode van
5 juli tot en met 13 september 2014 open zijn voor bezichtiging in het kader van
Tsjerkepaad. De vermelding omvat o.a.: Naam en adres, openingsdagen/tijden,
en een beschrijving van de kerk.
Als er bij een kerk geen openingsdagen vermeld zijn, is de kerk open op elke
zaterdagmiddag van 5 juli t/m 13 september.
En als er geen tijden vermeld zijn, is de kerk open van 13.30 tot 17.00 uur.
Als een kerk meedoet met de Friese orgeldag op 13 september, wordt dat aangegeven met dit symbool: r .
Als het torenuurwerk bezichtigd kan worden, wordt dat aangegeven met dit
symbool:
.
In het midden van de gids (blz 33 t/m 40) is een activiteitenkatern opgenomen.
Op de eerste pagina’s zijn pylgeractiviteiten (pelgrimstochten) vermeld en daarna
de overige activiteiten. Deze staan ook op de website, maar de activiteiten staan
voor het eerst in de gids.
Het kan zijn dat wij na het uitgeven van deze gids nog wijzigingen of aanvullingen
ontvangen, o.a. in de openingsdagen/tijden en activiteiten. Deze worden op onze
website www.tsjerkepaad.nl gezet. Wij adviseren u om de website te raadplegen
voordat u op pad gaat: Kies “Kerken” in het menu en raadpleeg de kerken die u
bezoeken wilt. Ook buiten de Tsjerkepaadperiode kunt u activiteiten doorgeven.
Blijvende inspiratie
Naast het kaatsveld in Achlum staat een prachtige
kerk. Iets verheven boven het landschap. Als je bij de
kerk staat, zie je het dorp en de landerijen en nog net
het topje van de Achmeatoren van Leeuwarden. In
2011 hield Bill Clinton vlak naast de kerk een geweldige toespraak, bij het 200-jarig jubileum van Achmea.
In de kerk waren die dag ook al fraaie bijdragen te horen van sprekers van formaat. Als ik nu in Achlum kom,
denk ik terug aan die inspirerende dag.
In Leeuwarden is de Johannes de Doperkerk het kloppend hart van de Friese watertechnologie. Een nieuwe sector die oplossingen
voor waterproblemen bedenkt, bruikbaar tot ver over de grenzen. Bij de kerk komt
de nieuwe Watercampus, het Europese hoofdkwartier op het gebied van watertechnologie. Als ik bij die kerk ben, denk ik aan de inspiratie die uitgaat van de
knappe koppen die daar van alles bedenken. Ernaast zie ik aan de nieuwbouw
waar dit toe kan leiden.
Een gebouw dat inspireert, is een gebouw dat leeft. Daar zijn we ons bij de provincie Fryslân van bewust. Kerken hebben altijd geïnspireerd en we moeten er
alles aan doen om te zorgen dat ze blijven inspireren, ook als dat niet meer in de
oorspronkelijke functie lukt. Daar zet ik mij graag voor in.
Vandaar dat we jaarlijks fors investeren in het behoud van kerken en ook van andere monumenten. Vanaf dit jaar is er ook subsidie te krijgen voor herbestemming
van kerken en voor het verbreden van een functie van een kerkgebouw.
De komende jaren is er zelfs extra geld beschikbaar. Dit komt uit de pot Wurkje
foar Fryslân van de provincie, bedoeld om de Friese economie te stimuleren. Het
monumentengeld levert niet alleen werk op, maar ook zestig opleidingsplaatsen
op het gebied van restauratie. Lollum heeft hier al van kunnen profiteren. De kerk
krijgt een nieuwe bestemming, voor bedrijven uit de uitvaartzorg. De restauratie
van de Van Harenskerk in Sint Annaparochie is er uit gefinancierd. De kerk staat
op de plek waar de schilder Rembrandt van Rijn trouwde met Saskia van Uylenburgh. Daarnaast is er nog het Deltateam Fryske Tsjerken dat kerkeigenaren
kosteloos adviseert bij hun zoektocht naar een nieuwe of een aanvullende functie
van het kerkgebouw.
Zo ziet u dat de provincie er het nodige aan doet om te zorgen dat kerken als
blikvangers behouden blijven. Dat ze de functie als inspiratiebron niet verliezen.
Dat je er met een bijzonder gevoel komt. Dat blijft de provincie graag doen, samen
met al die kerkbesturen, bedrijven, instellingen en uiteraard met al die onmisbare
vrijwilligers.
Zodat de Stichting Tsjerkepaad nog vele jaren zeer gevarieerde openkerkenroutes
kan blijven uitstippelen.
John Jorritsma
Commissaris van de Koning in Fryslân
binnenwerk 2014.indd 2
2
12-06-14 16:04
Samenspel Organum Frisicum - Tsjerkepaad
De Stichting Organum Frisicum, die dit jaar 20 jaar bestaat,
maakt zich sterk voor het promoten van de Friese kerkorgels. Belangrijk daarbij is dat die orgels ook bespeeld en
gehoord worden, zowel door professionals als amateurs,
liefst vaker dan alleen tijdens de zondagse erediensten.
De stichting probeert dit te bereiken door het organiseren
van excursies (twee per jaar: de voorjaarsexcursie en de najaarsexcursie), een zomerconcert in juni en een open speeldag (op de Nationale Monumentendag, tevens Nationale
Orgeldag) met traditiegetrouw een slotconcert om 16.00 uur
in de Grote Kerk te Leeuwarden. Veel kerken die hun orgel beschikbaar stellen
voor de Nationale Orgeldag zijn die dag ook open vanwege Tsjerkepaad.
Jaarlijks verschijnt de Friese Orgelkrant met daarin de Friese orgelagenda. In die
agenda staat bijvoorbeeld, dat het slotconcert van de Nationale Orgeldag op 13
september dit jaar wordt gegeven door Eeuwe Zijlstra, organist in Groningen en
Harlingen. In de Friese Orgelkrant, die gratis verkrijgbaar is, valt tevens informatie te vinden over een orgelfietstocht eind juli en over de laatste activiteit van de
stichting in 2014: de najaarsexcursie op zaterdag 27 september.
Verder organiseert de Stichting Organum Frisicum het openingsconcert van het
Friese orgelseizoen, dit jaar in Bolsward, volgend jaar in Harlingen. Incidenteel
worden activiteiten speciaal voor de jeugd georganiseerd, zo ook in het voorjaar
van 2015 in het kader van 2015 Maria-Louisejaar. De website van de Stichting
Organum Frisicum is eveneens een belangrijk medium om de Friese orgels meer
bekendheid te geven.
De Stichting Organum Frisicum werkt op een aantal terreinen samen met de
Stichting Tsjerkepaad: 1e. de Friese Orgelkrant wordt – waar mogelijk – via de
Tsjerkepaadorganisatie verspreid en is daardoor in vrijwel alle kerken die met
Tsjerkepaad meedoen aanwezig. 2e. Organum Frisicum en Tsjerkepaad zorgen
ervoor dat vele van de orgels in de aan Tsjerkepaad deelnemende kerken in elk
geval op 13 september – maar eventueel ook op andere zaterdagen in de zomer
– worden bespeeld. 3e. tenslotte organiseren beide stichtingen gezamenlijk een
orgelfietstocht. Deze orgelfietstocht vindt dit jaar plaats op zaterdag 26 juli. De
start is om 13.30 vanaf de protestantse kerk in Sint Nicolaasga (kerk open vanaf
13.00 uur). Meer informatie hierover op blz. 34 van deze gids.
De laatste activiteit die Organum Frisicum in dit jubileumjaar organiseert is de
feestelijke najaarsexcursie op 27 september. Deze vindt in en rond Heerenveen
plaats. De start is om 10.30 uur in de Skoattertsjerke te Oudeschoot, de ontvangst
vanaf 09.45 uur in het nabijgelegen wijkgebouw ’t Centrum.
De Stichting Organum Frisicum hoopt met de organisatie van al deze activiteiten, en door de samenwerking met zowel de Stichting Tsjerkepaad als met de
Stichting Alde Fryske Tsjerken, een belangrijke bijdrage te leveren aan het bekend maken van het ongelooflijk rijke bezit aan kerken en orgels in Fryslân. Voor
meer informatie zie de Friese Orgelkrant 2014 en de website
www.organumfrisicum.nl
Otto Roelofsen, voorzitter Stichting Organum Frisicum.
Regio-indeling
Voor de indeling van de kerken zijn wij uitgegaan van de regio-indeling zoals die
door de ANWB gebruikt wordt voor de fietsknooppuntengebieden. Per regio staan
per dorp/ plaats de kerken in alfabetische volgorde. De regio-indeling is daarbij
als volgt:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Tsjerkepaad
Tsjerkepaad
Tsjerkepaad
Tsjerkepaad
Tsjerkepaad
Tsjerkepaad
NW
NO
Midden
ZW
ZO
Waddeneilanden
pagina
4
pagina
15
pagina
25
pagina
43
pagina
53
pagina
61
Index:
Achter in de gids is een alfabetisch overzicht opgenomen van steden en dorpen
waar kerken open zijn en in welke regio de informatie over kerken te vinden is. De
globale indeling van Friesland is op pagina 64 vermeld.
binnenwerk 2014.indd 3
3
12-06-14 16:04
1. Tsjerkepaad Noordwest
r Doet mee aan de Friese Orgeldag op 13 september.
Dit symbool geeft aan dat het torenuurwerk te bezichtigen is.
Achlum, [Protestant] Gertrudiskerk, De Terp 1, 8806KN r
Deze kerk werd omstreeks 1050 gebouwd, waarschijnlijk met toren, en geheel
opgetrokken in tufsteen. In de loop der eeuwen hebben heel veel verbouwingen
plaatsgevonden. De noordmuur van de kerk is daarvan het levende bewijs, een
ware lappendeken van verschillen bouwvormen en stenen. De huidige toren
kreeg zijn vorm in 1798, toen werd de bouwvallige zadeldaktoren afgebroken en
vervangen door de houten bovenbouw. In de toren hangen 2 klokken, gegoten in
1622 en 1632. In de kerk bevindt zich een van Damorgel, gebouwd voor deze kerk
in 1854. Het orgel is nog in zijn oorspronkelijke staat en het wordt nog regelmatig
bespeeld. De inrichting van de kerk dateert van omstreeks 1650 en is grotendeels
nog in originele staat.
Arum, [Protestant] Lambertuskerk, Sytzamaweg 46, 8822VC
De kerk is gebouwd in 1664 en is op 12 februari 1836 afgebrand en in het zelfde
jaar herbouwd. De ingang bevindt zich niet in de voorgevel van de toren; daar zitten heel merkwaardig boven elkaar een radvenster en een rondboogvenster. De
toegang is aangebracht in de eerste travee in de noordgevel. De ver ingebouwde
torenromp reikt onversneden tot ver boven het kerkdak uit. In het hoogste gedeelte zitten aan elke zijde twee rondbogige openingen tussen dunne pilasters.
Dit alles is het werk van de neoclassicistische architect Thomas Romein. In de
kerk ligt een dubbelgraf van Ds. Henricus Perizonius, in leven predikant te Arum.
Ook ligt er een grafmonument (grafkelder) van de fam. Cammingha. Deze familie
heeft ook een familiebank, tegenover de preekstoel en hadden een speciale
ingang in de kerk; deze is inmiddels “provisorisch”dichtgemetseld. De kerk is in
2008 gerestaureerd.
Baaium, [Protestant] Alde Dyk 2, 8841KJ
De kerk zoals hij er nu staat is gebouwd in 1876. Er werd een orgel van de firma
Hardorff geplaatst. Qua bouwstijl is aan de buitenkant van de kerk al een beetje te
zien dat er iets bijzonders aan de hand is. Binnen is de decoratieve overdaad verbazingwekkend. Wat opvalt is het gestucte gewelf in de vorm van een scheepskiel.
De plafondranden zijn met fijn uitgewerkte lijstjes onderverdeeld in vlakken die
weer versierd zijn met vruchten- en bladerenornamenten. De kansel en de twee
kerkenraadsbanken zijn voorzien van rijk versierde baldakijnen. Het Hardorff-orgel
past helemaal in deze stijl door de rijkdom aan krullen, bloemen, engeltjes etc. Wat
verder opvalt is de Baaiumer vont. Er is een spreekwoord dat zegt: “zo groot als
de Baaiumer vont”. Het is gemaakt van roze Bremer zandsteen en de versieringen
die er op zijn aangebracht dateren uit het eind van de 15e eeuw. In een van de vier
zijden is een tekst ingekapt waaruit blijkt dat het in 1668 is opgegraven. In 1982 is
de kerk gesloten omdat vallend gesteente het houden van kerkdiensten onmogelijk en zelfs gevaarlijk maakte. In 1988 is de kerk nog een dag geopend geweest
voor bezoekers, daarna werd het stil. Al gauw werd er een restauratiecommissie
gevormd om te onderzoeken of de kerk gerestaureerd kon worden. In 1996 kon
met het exterieur begonnen worden, waarna de toren volgde en recentelijk ook
het interieur. Eind juni van dit jaar is de kerk weer feestelijk geopend en zal deze
weer worden gebruikt voor kerkdiensten. Ook is het als trouwlokatie in trek en is
het eerste concert ingepland: de kerk van Baaium komt weer tot leven.
Arum, Lambertuskerk.
binnenwerk 2014.indd 4
4
12-06-14 16:04
Baard [Protestant] Sint Gertrudiskerk, Dekemawei 6, 8834 XB
De eerste kerk is omstreek 1250 gebouwd. De huidige kerk is gebouwd in 1876.
Al ongeveer 800 jaar is er een kerkelijke band met Winsum. Het orgel van 1880
is gebouwd door Bakker en Timmenga en heeft één klavier. Het uurwerk is van
A.H. van Bergen uit Heiligerlee. (1876). De doopschaal is van 1765 en geschonken door Trijntje Ulbes weduwe van Jelle Heeres. Onze avondsmaalbeker is van
1727, en geschonken door Liuwk Yps. Op de begraafplaats is het graf van Harmen
Sijstra te vinden. Vroeger was hij koster, voorzanger en schoolmeester in Baard.
De grafrechten worden betaald door het Frysk Selskip. Harmen Sijtstra is bekend
geworden door zijn inzet voor de Friese taal. In de kerk/toren bevinden zich twee
rode Bremerstenen uit de 14 eeuw. Het zijn kinderzerken van het geslacht Dekema rond 1300. De preekstoel is in 1996 naar de zijkant van de kerk verplaatst.
Beetgum, [Protestant] Martinuskerk, Buorren 13, 9044ME r
Open: juli en augustus.
Deze aan Sint Martinus gewijde kerk is in gotische stijl tussen 1669-1672 op de
fundamenten van de in 1669 afgebroken kerk gebouwd. Aan de zuidzijde bevinden zich twee fraaie renaissancepoortjes en een gedenksteen uit dat jaar. Daarop
zijn namen te lezen van leden van de familie Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg. Binnen hangt een schitterend epitaaf voor de eerste Friese leden van dit
geslacht (± 1615). Het barokke meubilair, versierd met bloem- en vruchtfestoenen,
dateert uit de 17e eeuw. Uniek zijn een geborduurd knielkussen uit 1815 en het
kussentje op de zitting in de kansel. Het orgel is in 1861 gebouwd door P. van
Oeckelen. In de consistorie hangt een grisaille die waarschijnlijk ooit het orgelbalkon heeft gesierd. Via een in de torenmuur gemetselde trap kunt u naar de eerste
verdieping van de toren klimmen. En als u geluk hebt, kunt u afdalen in de adellijke
grafkelder onder het koor.
Beetgumermolen, [Protestant] Kerk, J.H. van Aismawei 11, 9045PE
Open: juli en augustus
De gereformeerde kerk is in 1924 gebouwd naar een ontwerp van Ane Nauta. Aan
de kruiskerk is in een vrij expressieve stijl vormgegeven en aan de zuidoostzijde
is een flinke toren gebouwd met geveltoppen en een naaldspits. Kenmerkend is
het gebruik van gekleurd glas voor decoratieve elementen.
Berlikum, [Doopsgezind] Kerk, Vermaningsstrjitte 3, 9041 BR
Sleutel kan gehaald worden bij Vermaningsstrjitte 5.
Volgens de doopsgezinde predikant Steven Blaupot ten Cate (1807-1884) bestond er in Berlikum al in 1550 een doopsgezinde gemeente. De eerste vermaning
stond achter Buorren 61, door de week gebruikt als timmermanswerkplaats. De
vermaning aan de Vermaningstrjitte kwam in 1841 gereed. In 1873 werd ook
een pastorie gebouwd in neoclassicistische stijl. Het interieur heeft een geheel
ingetogen sfeer met heldere akoestiek. In 1916 maakte de menniste voorzanger
plaats voor een Van Damorgel.
Berlikum, [Protestant] De Koepelkerk, Tsjerkestrjitte 2, 9041AV r
Open: van 13.00 - 17.00 uur.
In 1776 bleek de oude kruiskerk zodanig in verval dat restauratie onmogelijk
bleek. Architect Willem Douwes, bouwmeester van Harlingen, maakte de tekening
van de Koepelkerk, naar een plattegrond uit het leerboek van Simon Bosboom
(A’dam 1682). Op 22 aug. 1779 werd de Koepelkerk ingewijd en een jaar later
het orgel, gebouwd door Johannes Mittenreyter. Van de oude kruiskerk zijn de
funderingen , grafkelders (niet toegankelijk), gevelsteen en de kleinste luidklok
(1593) bewaard gebleven, benevens een aantal grafzerken, waaronder die van
de moeder van Peter Stuyvesant.
De Koepelkerk heeft een fraai besneden preekstoel en op de herenbanken staan
siervazen en uitgesneden vossen, die naar de eigenaren verwijzen. De koepel
van de kerk wordt ‘bewoond’ door een kolonie vleermuizen.
Bolsward, [Protestant] v.m. Broerekerk, Broereplein10, 8701JC
De Minnebroeders of Broerekerk, behoord hebbende tot het omstreeks 1270
gestichte en in 1580 verwoeste Franciscanen-klooster, is na verval gerestaureerd
(1903-1907). De kerk is een pseudo-basiliek en karakteristiek voor de bedelordenarchitectuur. De driebeukige kerk is in 1985 verwoest door brand. De ruïne is
gerestaureerd en heeft een glazen overkapping gekregen.
Bolsward, [Doopsgezind] Kerk, Skilwyk 27, 8701KM r
Open: 13 september.
De schuilkerk van Bolsward staat achter de rooilijn van de bouwwerken in de
straat en is in 1850 gebouwd met een dakruiter. Het interieur is sober; het orgel
uit 1810 is van de bouwer H.H. Freytag uit Groningen.
binnenwerk 2014.indd 5
5
12-06-14 16:04
Bolsward, [Rooms Katholiek] H. Franciscuskerk, Grote Dijlakker 8, 8701KV
Achter de rooilijn staat de Sint Franciscuskerk uit 1934 naar een ontwerp van
de architect H.C. van der Leur en Dom Paul Bellot, een expressionistische
architectuur. Het interieur is opvallend in stijl. In de kerk een devotiebeeld van de
Lieve Vrouw van Zevenwouden.
Bolsward, [Protestant] Martinikerk, Groot Kerkhof 26, 8701HG r
Ook open: gehele jaar van maandag t/m vrijdag van 13.30 tot 16.00 uur. Ook
open: Van mei t/m september op werkdagen van 10.00 tot 12.00 uur en van
13.30 tot 16.00 uur.
De Martinkerk is gebouwd tussen 1446 en 1466 en is een indrukwekkend gotisch
bouwwerk van 70 meter lang en 25 meter breed. Rond 1475 werd de kerk van
gewelfschilderingen voorzien en rond 1490 de unieke koorbanken met bijzonder
houtsnijwerk vervaardigd. Ook het zeer oude tien geboden bord (ong. 1590), de
fraaiste Piscina van Fryslân, de enige complete ‘witstoel’ van Nederland trekken
naast het prachtige A.A. Hinszorgel uit 1781 de nodige aandacht
Burgwerd, [Protestant] Johanneskerk, Kerkhof 1, 8742KT r
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
De kerk van Burgwerd stamt waarschijnlijk uit de 13e eeuw en is oorspronkelijk,
naar men aanneemt, in romanogotische stijl gebouwd. In de jaren 1724-1726 is
de kerk grondig verbouwd. De toren heeft vroeger een gemetselde spits gekend
en kreeg in 1816 de huidige vorm. De kerk is gerestaureerd in de jaren ‘ 70 van
de 20ste eeuw. Het interieur van de kerk stamt uit de tijd van de verbouwing 17241726. De preekstoel is uit 1727. Op de preekstoel zijn afbeeldingen van Geloof,
Hoop, Liefde en Gerechtigheid te zien. Het orgel is gebouwd door orgelmaker
Schwartzburg en is vernieuwd c.q. gerestaureerd in de jaren 1828 en 1948, maar
in de jaren 2010-2012 weer teruggebracht naar de oorspronkelijke staat, zowel
van klank als van kleur. Het orgel is nu weer een lust voor het oog èn voor het oor!.
Deinum, [Protestant] St. Janskerk, Tsjerkepaed 3, 9033WT
Open: in de periode van 5 juli t/m 13 september, steeds op zaterdagmiddag van
13.30 – 17.00 uur en op zondagmiddag 14 september van 13.30 -17.00 uur.
Deze kerk is één van de drie kerken behorende tot de PKN-gemeente Terpoarte,
te Boksum-Blessum-Deinum. De diensten zijn om en om in Deinum en Boksum.
Enkele diensten zijn in Blessum. Ook is er een evenredige verdeling tussen
het Frysk en het Nederlands. Een unieke gemeente dus. Op de website: www.
terpoarte.nl kunt u volgen waar de diensten zijn en in welke taal. De Sint Jan
met zijn opvallende toren is van verre herkenbaar door zijn op een terp staande
elegante toren in renaissancestijl, gebouwd in de tweede helft van de 16e eeuw.
Het bijzondere aan de kerk zijn de muren waarin verschillende bouwstijlen en
stenen samen komen. Het oudste gedeelte van de kerk is terug te vinden in de
noordmuur, waar een flink stuk muurwerk in tufsteen is uitgevoerd. Materiaal van
een oudere kerk dat in de eerste helft van de 13e eeuw werd hergebruikt. Verder
vindt men in deze kerk kleine romaanse rondboogvensters in het muurwerk en
hogere rondboogvensters in het vijfzijdig gesloten koor. De zuidmuur is van latere
datum, zoals u kunt zien aan de laatgotische vensters. Het huidige orgel stamt
uit 1865, is gebouwd door de firma Hardorff uit Leeuwarden en heeft twee klavieren en een aangehangen pedaal. Aan de zuidmuur hangt een groot doek van
Giovanni Dalessi, dat hij in 2013 (hij was toen kunstenaar van het jaar), speciaal
voor deze kerk geschilderd heeft met daarop een afbeelding van de stichtingsheilige ‘Johannes de Doper’ van de kerk. Je zou het een modern icoon kunnen
noemen. Een meditatief haast mystiek schilderij, waarin de schilder elementen
uit de traditie herschikt en herinterpreteert tot een beeld voor deze tijd. De Friese
dichter Jelle Bangma maakte er een gedicht bij. Aan de noordmuur hangt ‘Mijn
Dorp’ een groot wandtapijt (gobelin) met in het midden de ‘Sint Jan’ ontworpen
en gemaakt door Lokke Laurijssens (1933-2010) In het koor is sinds 1970 een
gebrandschilderd raam, ontworpen door de kunstenaar Hans Almekinders, en
stelt de doop van Jezus door Johannes de Doper voor. De in het koor aanwezige
grafzerken zijn van groot kunsthistorisch belang. De zerken zijn door hun versieringen en opschriften typische uitingen van de Renaissance.
Dronrijp, [Protestant] Salviuskerk (d’Alde Wite), Tsjerkebuorren 17, 9053 BA
De Salviuskerk (D`Alde Wite) valt op door de aparte toren en het forse kerkgebouw. Het eerste kerkje dateerde uit de 11de eeuw. Na een aantal tussenfasen
kreeg het huidige gebouw zijn omvang in 1544. Opvallend is de gave protestantse
indeling met de 7 herenbanken, de meer dan 40 vaak rijk gebeeldhouwde grafzerken, een doopvont met heel apart beeldhouwwerk en de bijzondere ingangspoorten. De kerk bezit het oudste kerkorgel van Friesland (1653), gebouwd door
de gebroeders Bader. Het tweeklaviers orgel heeft 9 registers hoofdwerk en 9
registers onderpositief. Het is ook het enige geheel oorspronkelijk bewaard gebleven Bader-orgel in Nederland. Het munt uit boven vele andere in aangenaamheid
en doordringendheid van geluid. Het front is rijkelijk voorzien van fijn houtsnijwerk.
Van half mei tot half september wordt het orgel elke zaterdag van 15.00 - 16.00
uur bespeeld door wisselende organisten. Kerk en orgel zijn gerestaureerd in de
jaren 1997-2002.
6
binnenwerk 2014.indd 6
12-06-14 16:04
Easterein, Martinikerk.
Dronrijp, [Rooms Katholiek] Par. Maria Geboorte, Dubbelestreek 14, 9035 AJ
Dronrijp kent sinds 1699 een rooms katholieke statie met een eigen pastoor
(Tijmen van Oosten). De diensten vonden aanvankelijk plaats in een schuilkerk aan de Molepôle. In 1839 werd deze kerk gebouwd als een zogenaamde
‘Waterstaatskerk’, met een driebeukig schip, gescheiden door Toscaanse zuilen,
onder architectuur van A. van der Moer. In 1939 werd de ingangspartij veranderd:
o.a. verlenging van het schip en de bouw van de huidige toren in de stijl van de
Delftse school met J.M. Hardeveld als architect. Bijzondere onderdelen van het
interieur van 1839: o.a. het meeste in het oog springende altaardoek van de
Woudsender schilder Otto de Boer, voorstellende ‘De verheerlijking van Christus
op de berg Thabor’ en van dezelfde schilder en dramatiek zijn de 14 kruiswegstaties. Eveneens opvallend zijn de drie reliëfs in stuc van het plafond. Zeker
noemenswaardig is ook het Van Dam–orgel uit de eerste helft van de 19e eeuw,
waarvan de kast is uitgevoerd in de Lodewijk XVI-stijl.
Easterein, [Protestant] Martinikerk, Tsjerkebuorren 1, 8734GX r
Open: alle Tsjerkepaad data. Ook open van maart tot oktober op vrijdag van
13.30 tot 17.00 uur.
De Martinikerk heeft de bijnaam “Kathedraal onder de Friese Dorpskerken”. De
kerk met toren uit 1688 is geheel omgracht. Aan de noordzijde is een vroeggotische sacristie met verdieping, in de topgevel spitsboognissen uit de 13e eeuw.
In het koor van de kerk staat een rijk met Renaissancesnijwerk versierde en
beschilderde zg. kraak uit 1554 en blijkens opschrift gemaakt door Hein Hagart.
Verder staat in de kerk een 17e eeuwse herenbank. Het orgel is van de bouwer
Willem Hardorff uit 1870.
Easterlittens, [Protestant] St. Margryttsjerke, Huylckensteinstrj. 4, 8535XM r
Open:5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
De kerk is gebouwd op een hoge terp en is oorspronkelijk in de 12e eeuw
gebouwd uit tufsteen. De noordgevel is levendig door veel bouwsporen: kleine
Romaanse venster en een dichtgezette ingang. In de 15e eeuw is een sacristie
tegen de kerk aangebouwd. De forse toren is 19e eeuws. Het interieur dateert
voornamelijk uit midden van de 18e eeuw. Aanwezig is nog de Heerenbank van
de adellijke fam. Sprong. In 2004 onderging de kerk een grondige restauratie.
Edens (Iens), [Protestant] Kerk, Van Burmaniawei 3, 8733EP
Open: 5 juli. 9 augustus. 13 september.
Voor rondleidingen op een ander tijdstip graag contact opnemen met de koster
0515 333830.
Edens (Iens is de Friese naam) is een typisch terpdorpje. Rond kerk en toren zijn
de huizen gedrapeerd. De oudste delen van de kerk stammen uit de 13e eeuw.
In 1874 werd de kerk in oostelijke richting vergroot en bovendien kwam de regenwaterbak van het dorp in de kerk te liggen. deze regenopvang is nu nog steeds
te bekijken. Bij de laatste restauratie (1988-1990) is o.a. de altaarsteen uit 1350
teruggevonden. Ook de oude fundamenten van de kerk, de grafstenen van het
adellijke geslacht Van Burmania en geprofileerde stukken zandsteen zijn thans in
de kerk te bewonderen.
binnenwerk 2014.indd 7
7
12-06-14 16:04
Engelum, [Protestant] Kerk, Tsjerkeleane 4, 9038TD
Open: juli en augustus.
De hervormde kerk is een driezijdig gesloten zaalkerk voorzien van een toren met
drie geledingen en ingesnoerde spits. De toren heeft mogelijk een middeleeuwse
kern en is herbouwd in 1887. De in 1773 herbouwde kerk is in 1975 door brand
verwoest en na restauratie in 1980 weer in gebruik genomen.
Exmorra, [Protestant] Johannes de Doperkerk. Dorpsstraat 66, 8759LE
Open: tijdens de Tsjerkepaadperiode iedere dag van 13.30 tot 17.00 uur
(behalve op maandag de hele dag gesloten en zaterdag na 16.00 uur)
De kerk werd gebouwd in de 1e helft van de 13de eeuw en gewijd aan Johannes
de Doper. Het gebouw werd in romaanse stijl opgetrokken. In 1300 was de eerste
“verbouwing”: de zadeldaktoren werd gebouwd. In 1515 leed Exmorra erg onder
de Saksische plunderingen. De kerk en toren werden o.a. door brand verwoest.
Een moeizame periode van opbouw volgde. Tot in 1836 de toren en de westgevel in stortten als gevolg van een windhoos. De toren werd vervangen door een
z.g. dakruiter. Aan het eind van de 19de eeuw werden de buitenmuren geheel
bepleisterd. Tot 1837 waren er twee ingangen één aan de noord en één aan de
zuidzijde. Er volgden nog twee restauraties in 1949/50 en 1963/66. In 1949 werd
de ingangspartij verplaatst naar de west gevel. Tevens werd toen een luidklok in
de dakruiter geplaatst.
Interieur: Middeleeuws koepelvormig koorgewelf; Piscina en sacramentshuisje;
Wijdingskruis; Muurschilderingen (16de eeuw); Kerkvloer met diagonaal patroon.
Twaalf kleinde vloertegels uit voorchristelijke tijd. Het orgel: Dit werd geplaatst en
gebouwd in 1895 door: L. van Dam & Zn.
Tenslotte is er nog het Icoon gewijd aan Johannes de Doper, geplaatst op zondag
30 november 2008 in een oecumenische viering zodat de PKN gemeente die op 3
april 2005 ontstond weer verbonden werd met de naam van Johannes de Doper.
Franeker, [Protestant] Martinikerk, Breedeplaats 2, 8801LZ r
Open: maandag van 14.00 tot 17.00 uur. dinsdag t/m zaterdag van 11.00 tot
17.00 uur.
Deze pseudo-basiliek werd omstreeks 1425 gebouwd en is de enige kerk in
Friesland met een kooromgang. De 30 slanke pilaren geven een grote ruimtewerking in de kerk. Bij de restauratie in 1940-1943 zijn de fresco’s op deze pilaren,
zoveel mogelijk, in ere hersteld. De 12 pilaren rondom het koor verwijzen naar
de 12 stammen van Israël en de 12 apostelen. Ruim 300 grafzerken sieren de
vloer van de kerk, de 27 belangrijksten zijn verticaal tegen de muur geplaatst. De
oudste grafsteen is uit 1418. Het orgel dateert uit 1842 en is gebouwd door de
firma Van Dam uit Leeuwarden.
Harlingen, [Protestant] Grote Kerk, Kerkpad 3, 8861 ES.
Op de terp van het voormalige dorp Almenum staat nu het oudste bouwwerk van
de stad Harlingen, de tufstenen toren van de kerk uit de 12e eeuw. De Romaanse
kerk daarachter, gewijd aan Sint Michael, is in de 18e eeuw gesloopt. De bouw
van een hoge protestantse kerk, in de vorm van een grieks kruis, van zg. Harlinger
geeltjes door de stadsarchitecten Eelke Jelles en Willem Douwe en Amsterdammer J.O. Husley duurde van 1772 tot 1775. De kerk heeft een zeer calvinistisch
interieur. De kerkgangers zitten in drie beuken rondom de kansel met daarboven
het grote orgel. Het prachtige houtsnijwerk in Lodewijk XVI stijl uit 1776, is van
Johannes George Hempel. Het geweldige orgel, van 1776, is gebouwd door A.A.
Hinsz uit Groningen. Het pijpwerk is in 2011 naar de oorspronkelijke klankkleur
gerestaureerd.
Harlingen, [Rooms Katholiek] H. Michaëlkerk, Zuiderhaven 77, 8861KB r
Open: het gehele jaar op iedere dag van 9.00 tot 18.00 uur.
De parochie wordt al genoemd in de reisverslagen van de christenstrijder
Bonifatius in 754 na Chr. In 1770 stond op de plaats aan de Zuiderhaven een
houten kerk. In 1823 begon men met rekenen en tekenen voor een nieuwe kerk.
Het duurde tot 1872 alvorens pastoor Johannes Jacobus Sletering begon met
de daadwerkelijke bouw van deze neo-gotische kerk. Bouwmeester Alfred Tepe
voltooide de bouw in 1880. Een restauratie is in 2000 afgerond. Nieuw zijn de
prachtige raambeschilderingen, gemaakt door kunstenaar Jan Murk de Vries.
Hartwerd, Klokhûs, Kloosterweg 2, 8741KB
Hartwerd had ooit een kerk maar die is in 1771 gesloopt vanwege de bouwvallige
staat. Met afbraakmateriaal is toen een klokkenstoel gebouwd, die geheel gesloten is. In de klokkenstoel hangt een klok uit de 14e eeuw.
Hichtum, [Protestant] Kerk, Schwartzenbergweg 5, 8743KX r
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
Het kerkje stamt uit de 12e eeuw en werd in de tweede helft van de 15e eeuw
sterk gewijzigd. In de 17e eeuw werd de huidige toren gebouwd. In de 19e eeuw
heeft de kerk een praktisch geheel nieuw interieur gekregen en werd de preekstoel verplaatst van de zuidzijde naar de koorsluiting, voor het grafmonument. Het
binnenwerk 2014.indd 8
8
12-06-14 16:04
orgel in de kerk is uniek en beroemd. Het is in 1795 gebouwd door Albertus van
Gruisen. Het is nauwelijks veranderd of aangepast. De schitterende klank is nog
altijd authentiek. In 2013 zijn kerk en toren opnieuw van buiten gerestaureerd.
Hinnaard, Klokhûs, Sassingawei 5, 8844KS
Hinnaard is een klein dorpje in de Greiden met een klokhuis en wat huisjes eromheen. Er heeft een kerkje gestaan, maar dat is in 1860 afgebroken. In 1870 is er
een nieuw klokhûs gebouwd. Er is een gedenksteen in de muur gemetseld met de
wapens van de families Humalda en Roorda. Deze gedenksteen dateert uit 1731.
Er hangt een klok in uit circa 1300. In 1994 is het klokhûs gerestaureerd. De klok
luidt driemaal daags (om 8.00 uur, 12.00 uur en 18.00 uur).
Hitzum, [Protestant] Kerk, Kerkbuurt 1, 8805TH r
Op de plaats van de huidige kerk heeft vanaf ongeveer de elfde eeuw al een
turfstenen kerkje gestaan met een zadeldaktoren. In 1883 is de oude kerk afgebroken en is een geheel nieuwe kerk gebouwd bij de bestaande toren. Deze toren
was in 1819 al verbouwd tot de huidige toren met spits. Het Van Dam-orgel dat
al in 1855 dienst deed, werd in 1981 door Bakker & Timmenga gerestaureerd.
Aan de buitenkant van deze kerk met ronde boogvensters is te zien dat het
muurwerk is versierd met lagen gele en rode baksteen. De zuidmuur is later van
een witte pleisterlaag voorzien. In de toren hingen ooit twee klokken. Beide zijn
in de tweede wereldoorlog weggehaald. Alleen de grote klok, gegoten in 1647, is
teruggekomen.
Húns, [Protestant] Nicolaaskerk, Húns 28, 8832 KC
De kerk is een 13e eeuws gebouw van gele kloostermoppen. Op de westgevel is
een dakruiter geplaatst, waarin zich de oude klokkenstoel bevindt. In de klokkenstoel hangt een klok uit 1617, die is gegoten door Hans Falck. In het kerkgebouw
staat een eenvoudige preekstoel, waarschijnlijk gemaakt door een dorpstimmerman. Tevens liggen in de kerk fraaie grafzerken, waarvan er één van pastoor Sippe Japickz uit 1577 is. Aan de westmuur bevindt zich een monumentaal orgel uit
1875 van de orgelbouwer Willem Hardorff. Het orgel is afkomstig uit Leons, waar
50 jaar terug de kerk met sloop werd bedreigd. In 1961 is het instrument overgeplaatst van Leons naar Huins. Het orgel is gerestaureerd in 1883 en in 2013 door
Bakker & Timmenga uit Leeuwarden. Tot de restauratie van 2013 waren er alleen
in de zomermaanden kerkdiensten, en de kerk werd verlicht door 19e eeuwse
petroleumlampen. Rond de begraafplaats staat een smeedijzeren hekwerk op een
stenen muur. Na de restauratie, die 6 jaar in beslag heeft genomen, is de kerk op
27 september 2013 heropend. Het authentieke van de kerk is bewaard gebleven;
als je de kerk binnenkomt dan proef je de sfeer van oude tijden met de gemakken
van tegenwoordig. Het dorp Húns is dan ook zeker de moeite waard voor een
bezoek, want het is net of de klok in dit beschermd dorpsgezicht heeft stil gestaan.
Idsegahuizum, [Protestant] Skûstertsjerke, Dorpsweg 10, 8755 JH r
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
Ten zuiden van Makkum en omgeven door weideland ligt Idsegahuizum. Rond
1270 komen we het dorp tegen als Ytsingahusum, een eeuw later verbasterd in
Idsingahusen. Was het dorp eeuwenlang slechts over de zeedijk bereikbaar, na de
droogmaking van het Makkumermeer in de jaren 1876-1879 werd de Brekkerweg
de verbinding met Allingawier en het achterland. Ook in Idsegahuizum neemt de
sobere zaalkerk een centrale plaats in. Hier is een buurt ontstaan rond de kerk
met als meest opvallende pand de karakteristieke pastorie. Nog steeds vormt de
Hervormde kerk het hart van Idsegahuizum/Skûzum. Het is een driezijdig gesloten zaalkerk met houten geveltoren, gebouwd in 1874. Daarvoor stond er een
kerkgebouw dat bouwvallig was en bovendien te klein. De klok en het orgel zijn
rijksmonumenten. De klok is gegoten door P. Overney in 1696 met een diameter
van 81 cm. Het orgel is ook een rijksmonument. Gebouwd in 1908 door de firma
Bakker & Timmenga (Leeuwarden). Juist in deze kerk (en in het kerkje van het
buurdorp Piaam) begon de in Oosterend geboren theoloog dr. Oepke Noordmans
zijn pastorale loopbaan.
Kimswerd, [Protestant] Stichting Laurentiuskerk, Greate Pierwei 11, 8821 LV
Open: 1 mei tot 1 oktober, dagelijks van 10.00 tot 17.00 uur.
De kerk van Kimswerd behoort tot de oudste kerken van Friesland, volgens sommigen is het zelfs de oudste. Als bouwtijd wordt de eerste helft van de 11de eeuw
aangehouden. De toren is uit de 12de eeuw, het koor uit de 13de. Na een grote
brand in 1515 werd de kerk herbouwd en werden schip en toren verhoogd. In de
noordmuur is de hele geschiedenis van het gebouw af te lezen.
Het is dan ook zeer de moeite waard even rond de kerk te lopen. Dan kan meteen
even het timpaan boven de noordingang worden bekeken, een uniek stuk werk in
rode Bremer zandsteen uit de vroege middeleeuwen.
Het meubilair is zeldzaam origineel en volledig en dateert in z’n geheel uit 1695 en
werd geschonken door Ibella Ida van Tiara die met haar moeder en grootmoeder
in een te openen grafkelder voor de preekstoel begraven ligt.
Dit graf wordt al meer dan 300 jaar jaarlijks geïnspecteerd. De preekstoel is zeer
binnenwerk 2014.indd 9
9
12-06-14 16:04
fraai voorzien van houtsnijwerk. Er zijn vijf Bijbelse voorstellingen. Het koor was
lange tijd afgesloten van het schip, maar sinds de laatste restauratie (2010 –
2012) is het weer (half) open. De prachtige nieuwe kleurrijke ramen in twee vensters werden in 2012 aangebracht. Zo bevinden we ons hier in een kerk met een
buitengewoon origineel karakteristiek Fries kerkinterieur dat met bijzonder veel
zorg is gerestaureerd. Het orgel werd in 1857/1858 gebouwd door Willem Hardorff. Het is waarschijnlijk het eerste orgel in deze kerk, daar in oude kerkboeken
van voor 1857 niets is aangetroffen betreffende een orgel of organist.
Leons, [Protestant] Catharinakerk, Leons 1, 8833KA
De kerk was oorspronkelijk een kapel, behorend tot het klooster van MonnikeBaijum en stamt uit ongeveer 1300. Reeds in de Romeinse tijd was hier een
nederzetting, getuige het in 1904 opgegraven Fortunabeeldje, nu bewaard in het
Fries museum. Op het zegel van de kerk is de zuidkant van de kerk afgebeeld.
Deze is geplaatst op een rad. Dit rad herinnert aan Catharina van Alexandrië. Zij
stierf de marteldood en wordt meestal met een rad afgebeeld. In de tekstrand
van het zegel is een afbeelding te zien van het Fortunabeeldje, Fortuna, godin
van toeval en geluk, houdt een hoorn des overvloeds in haar arm. De middeleeuwse zadeldaktoren is later opnieuw gemetseld en voorzien van een spits.
Aan de noordzijde vindt men een dichtgemetseld Noormannenpoortje. In 1947 is
in de zuidmuur van de toren een gedenksteen aangebracht ter herinnering aan
gefusilleerde inwoners van Leons. Vanaf 1961 zijn kerk en toren meerdere malen
gerestaureerd. De laatste vond plaats in 1985. In die tijd is het Hardorff-orgel
overgeplaatst naar Húns. Het huidige Unit-orgel is afkomstig uit de Evangelisch
Lutherse kerk van Hilversum.
Longerhouw, [Protestant] Kerk, Buren 2, 8745NB r
Open: 26 juli. 23 augustus, 13 september.
Het kerkgebouw staat in een idyllische omgeving en is van 1757 met een zadeldaktoren uit de 16e eeuw. In de kerk staat een gesneden rococopreekstoel uit de
18e eeuw met voorstellingen uit Bijbelse verhalen. Het is een absoluut topstuk
van houtsnijkunst. Ook zeer bijzonder zijn de restanten van een middeleeuwse
mozaïekvloer. In de kerk verder een Van Damorgel uit Leeuwarden van 1868.
Lytsewierrum, [Protestant] Gertrudistsjerke, Buorren 1, 8642WG r
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
De kerk is van 1557. Aan de noordzijde zijn nog sporen van de sacristie zichtbaar
die in 1850 is afgebroken. De toren, oorspronkelijk ouder dan de kerk, is in 1772
vernieuwd. Het tongewelf met de in 1928 aangebrachte beschildering trekt de
aandacht. Na verwijdering van de houten vloer in 1968 kwamen zeer oude grafzerken te voorschijn. Het van Damorgel is uit 1870.
Makkum, Van Doniakerk.
binnenwerk 2014.indd 10
10
12-06-14 16:04
Makkum, [Protestant] Van Doniakerk, Kerkeburen 37, 8754CZ r
Open: 5, 26 juli. 9, 23 augustus. 13 september.
In 1660 in gotische stijl opgetrokken tweebeukig kerkgebouw. De toren is van
1652. De eerste steen van de toren werd gelegd door jonker Bonno van Donia,
die zich samen met de toenmalige predikant van Makkum bijzonder voor de bouw
van de kerk had ingespannen. Op een van de trekbalken staat de naam van Van
Donia vermeld. De kerktoren heeft een zeepaardje als windwijzer. De preekstoel
in renaissancestijl stamt uit de zeventiende eeuw. In de dooptuin, de achterkerk
en het westportaal liggen onder andere zeer bijzondere zerken van de families
Donia, Liuwckema en Kingma. Het Naber-orgel, het enige in Fryslân, uit 1848 is
voorzien van rococosnijwerk. In de kerk hangen rouwborden die de moeite waard
zijn om te bekijken. Een schaalmodel van een kofschip hangt sinds kort in de kerk.
Het gaat om een geschenk van de Kingmastichting in het kader van het 350-jarig
bestaan van de kerk, dat 21 maart 2010 werd gevierd. Het kerkscheepje is een
herinnering aan de eens bloeiende Makkumer scheepvaart. Het is opgehangen
tegenover de preekstoel. In kustplaatsen in de hele westerse wereld is het een
oud gebruik om in kerken een scheepsmodel op te hangen. Schenkingen vormen
dikwijls een uitvloeisel van een gelofte bij redding uit een scheepsramp na gebed.
Marssum, [Protestant] H. Pontianuskerk Buorren 20, 9034HK r
Open: 5, 12, 19, 26 juli. 2, 9, 16, 23, 30 augustus.
Het hoogste punt van het dorp Marssum wordt ingenomen door de eeuwenoude
parochiekerk, gewijd aan de heilige St. Pontianus. De kerk zal omstreeks 1200
zijn gebouwd. De toren (30 meter hoog) aan de westzijde van de kerk is uit de 13e
eeuw. Het zadeldak van de toren is vermoedelijk in 1848 door een houten spits
vervangen. Het interieur bevindt zich nog in de staat van rond 1700. Het orgel uit
1803 is vervaardigd door ‘Meester orgelmaker’ Albertus van Gruisen & Zonen. Op
een grafsteen uit 1677 in de kerk staat het volgende gedicht:
‘Al die hier op my trede
Ick heb geweest als ghy’
Al legh ick hier benede
Excempel neemt aen my.
Menaldum, [Protestant] Kerk, Skilpaed 2, 9036MH r
Open: augustus en september.
De huidige kerk werd in 1874 gebouwd op de funderingen van een ouder oorspronkelijk aan de Heilige Lambertus gewijd godshuis. De toren is al enkele
jaren eerder in 1866 gebouwd te vervanging van de oude zadeldaktoren. De rijk
versierde preekstoel en het doophek zijn uit 1672. Schuin tegenover de preekstoel
staat een herenbank. Deze bank dateert ook uit 1672. Het huidige orgel, met een
monumentaal front, werd in 1861 gebouwd. In de toren hangen twee luidklokken:
een grote klok uit 1473 en een kleinere uit 1619.
Minnertsga, [Protestant] Meinardskerk, Meinardswei 3, 9047KD r
De kerk is gebouwd in 1505. Deze robuuste kerk van baksteen verloor in 1552 zijn
torenspits. Deze is in 1590 vervangen door een zadeldak. In 1947 werd de kerk
bijna geheel verwoest door een brand. De kerk is in 1955 geheel gerestaureerd.
Oosterbierum, [Protestant] St. Joriskerk, Heardawei 1, 8854AA r
De bouwgeschiedenis gaat met zekerheid terug tot in de vroege 13e eeuw.
In de loop der eeuwen is de kerk verlengd, verhoogd en veranderd. Tegen de
oostzijde staat de sacristie. De westkant wordt gekenmerkt door de imposante
toren. Tijdens de laatste restauratie (2002-2004) gaf het interieur een deel van
haar geheimen prijs. Vondsten in de muren, onder de vloer en achter pleisterlagen verhalen over de bouwchronologie, de inrichtingen en de decoratie door de
eeuwen heen.
Oude Bildtzijl, [Protestant] Julianakerk, Ds. Schuilingstraat 4-6, 9078 WD r
Open: van mei t/m sept. iedere dag behalve dinsdag, van 10.30 tot 16.30 uur.
De kerk werd gebouwd in 1806. Het torentje werd in 1909 gebouwd. De kerk werd
in 1997 gesloten. Nu onderdeel van Cultureel centrum de Aerdenplaats. Er is
begonnen aan een rigoureuze restauratie van het interieur die in juli en augustus
klaar is.
Piaam, [Protestant] Nicolaaskerk, Buren 21, 8756 JP.
Open: 5, 26 juli. 9, 23 augustus.13 september.
Een eenvoudig laatgotisch bakstenen kerkje met houten dakruiter boven de westgevel. In 1555 wilden de inwoners een leien dak; kennelijk ligt er dan nog riet op
het dak en dat heeft de lijden van de stormen zo vlakbij de kust, er wordt gemeld:
‘Pyanghum is nyet beplant met eenighe boemen’. De westgevel is vernieuwd en
bij de restauratie van 1953 zijn de rondbogige vensters in het koor hersteld en
het koor kreeg gotische spitsbogen terug. Aan de noordzijde zit een hagioscoop
in het muurwerk. Door de hagioscoop kan licht toetreden, maar het venster kan
ook bedoeld zijn om de kerkbezoekers buiten zicht te geven op voorwerpen,
handelingen of Allerheiligste binnen de kerk.
binnenwerk 2014.indd 11
11
12-06-14 16:04
Schettens, [Protestant] Kerk, Van Osingaweg 3, 8744EV r
Open: 26 juli. 23 augustus. 13 september.
De in 1866 (opnieuw) gebouwde kerk heeft een interieur uit dezelfde periode.
Deze is in zijn geheel bewaard gebleven. Dat is uniek in de provincie Friesland.
Het orgel is van de bouwer P. van Oeckelen en Zonen uit 1891. Het middenpad
van de kerk bevat 6 schitterende renaissance grafzerken uit de 16e en 17e eeuw,
waarop een rijke symboliek is afgebeeld. Hier liggen de adellijke Van Osinga’s, die
zo’n 100 jaar het gezag uitoefenden in de gemeente Wonseradeel.
Schraard, [Protestant] Kerk, Schoolstraat 3, 8746NH
r
Open: 26 juli. 23 augustus. 13 september.
De uit warmgele kloostermoppen opgetrokken 13e eeuwse Romanogotische kerk
was in de 15e eeuw een heus bedevaartsoord. De zadeldaktoren is waarschijnlijk iets ouder. In de kerk schitterende en unieke 16e eeuwse bankwangen met
gesneden medaillons en een beschilderd rouwbord voor Jkvr. U. van Aylva. Het
orgel is van de bouwer Mart Vermeulen uit Woerden.
Sexbierum, [Protestant] Sixtuskerk, Tsjerkepaed 1, 8855HM r
Het kerkgebouw stamt uit de tweede helft van de 12e eeuw, en voltooiing van de
tufstenen kerk vond plaats in het begin van de 13e eeuw. De kerk is gewijd aan
de Heilige Sixtus. De toren is in 1905 ommetseld en heeft daarbij helaas het oude
karakter verloren. Daarom is nu het interieur in de kerk het meest belangrijke deel.
Van zeer hoge klasse getuigt het houtsnijwerk aan preekstoel, doophek, doopvont, tekstborden en orgel, welke in 1768 vervaardigd werd door de beeldhouwer
Johannes George Hempel. Het houtsnijwerk is vol van symboliek. De preekstoel
is geheel opgebouwd op de symbolische betekenis van de prediking. Een uniek
pronkstuk! Verder moet genoemd worden het Bakker & Timmenga-orgel , met een
bewogen geschiedenis. Het orgel dat zich boven de met beeldhouwwerk versierde
kerkafsluiting bevindt, is in 1766/1767 gemaakt door de Groninger orgelmaker Albertus Anthonius Hinsz. In 1922 bouwde Fa. Bakker & Timmenga uit Leeuwarden in de oude kast van Hinsz een nieuw orgel. Met het gereedkomen van de
restauratie en uitbreiding van het orgel in december 2010 is een hartewens in
vervulling gegaan. Het orgel klinkt weer; het klinkt zelfs als nooit te voren, robuust,
romantisch.
Sint Annaparochie, [Protestant] Van Harenskerk, Van Harensstraat 1,
9076BS
Deze kerk is gebouwd in 1683 onder leiding van de grietman Willem van Haren.
De vorm is uitzonderlijk en heeft 8 zijden. De kerk is voorzien van een rijk interieur.
In 1634 trouwde Rembrandt van Rijn met Saskia van Uylenburgh op deze plek in
de toenmalige kerk.
Sint Jacobiparochie, [Protestant] De Groate Kerk, Oosteinde 1, 9079KZ r
Deze kerk (1844) is door Thomas Romein ontworpen. Deze opmerkelijke kerk is
van neo-klassieke stijl en is anders dan alle andere kerken in de buurt. Vanaf 1980
heeft de kerk een nieuwe functie gekregen. Het is een cultureel centrum. Bovendien is de Groate Kerk het startpunt van het Jabikspaad, de pelgrimsroute naar het
Spaanse Santiago de Compostela.
Slappeterp, [Protestant] Dionysiuskerk , Menamerdyk 3, 9037 JV NW.
Open: 2, 9, 16, 23, 30 augustus. 6, 13 september.
De kerk is gebouwd in 1926. Het gebouw staat op de terp op de plaats van de
oude kerk. De kerk is gebouwd in traditionele, streekeigen bouwtrant, volgens een
ontwerp van architect H.H. Kramer te Leeuwarden. De éénbeukige kerk heeft een
pseudotransept in het midden en een vierkante toren aan de westzijde die centraal tegen de voorgevel is geplaatst. De wijzerplaten van het uurwerk bestaan uit
keramische tableaux. Het interieur is origineel, zowel qua inrichting als meubilair.
Origineel zijn o.a. het houten podium, de stoelen, de houten banken en de tekstborden. Tegen de muren zit een lambrisering van geglazuurde okerkleurige bakstenen. De ribben van het gewelf worden aan de onderzijde opgevangen door de
gebeeldhouwde symbolen van de vier evangelisten, waarschijnlijk het werk van
W.C. Brouwer. Het orgel is gebouwd in 1927 door de fa. Bakker en Timmenga.
Het is een éénklaviersorgel, voorzien van een vlak front en een open opstelling
van de frontpijpen. Bovenaan is een dunne trapvormige lijst aangebracht. In al zijn
eenvoud een mooi geheel.
Tirns, [Protestant] Prot. kerk, Terpstrjitte 14, 8362WJ r
Open: in augustus op zaterdag en zondag van 14.00 tot 17.00 uur. In juli en 13 en
14 september te bezichtigen vanuit de hal.
Een eenvoudig zaalkerkje met dakruiter (torentje) uit 1699 door D.G. van Burmania
gesticht. Het heeft een orgel uit de v.m. gereformeerde kerk van Oppenhuizen,
uit 1908 van de bouwer Bakker & Timmenga uit Leeuwarden. De preekstoel, met
rijke festoenen versierd, draagt het wapen van Burmania.
binnenwerk 2014.indd 12
12
12-06-14 16:04
Tjalhuizum, Toren, Jongedyk, 8772KL
Niet te bezichtigen
Let op de steen boven de ingangsdeur: ‘Den 27e mei 1871, is den eersten
steen van dezen Toren gelegd door Jonkheer Jan Frederik van Welderen
Baron Rengers namens zijne mede Kerkvoogden Simen Pieters Poelstra en
Auke Sjoerds Rusticus, waarvan de eerste der beide laatstgenoemden de
Kerkvoogdijadministratie meer dan 40 jaar bestiert.’ Op het kerkhof is de Friese
dichter Douwe Annes Tamminga begraven (1909-2002).
Tzum, [Protestant] Johanneskerk, Franekerweg 28, 8804NA r
De Johanneskerk met forse toren (72m) uit 1548 is van ver te zien. In de toren
hangen 3 klokken waarvan één uit 1525 van de gieter Geert Wou. Het kerkgebouw laat aan de noordkant tufsteen uit de 12e eeuw met spaarvelden en rondboogfries zien. De zuidmuur is uit 1881 alsmede het interieur. De preekstoel is uit
1699 door meester-kistenmaker Agge Jans Monsma uit Sneek, rijk voorzien van
houtsnijwerk. In de kerkvloer zijn een aantal fraaie grafzerken, waarvan één van
Jorit Martens die in 1628 onder Piet Hein bij Duinkerken gesneuveld. Het orgel is
van de bouwer Albertus Anthoni Hinsz uit 1764. Op één van de zolders in de toren
is het oude gerestaureerde mechanische uurwerk van 1906 te zien
Bij de restauratie van de toren in 2000 is dit weer in gebruik genomen.
Tzummarum, [Protestant] St. Martinustsjerke,Tsjerkepaed 1, 8851EV r
In de middeleeuwen werd op deze plek een tufstenen romaanse kerk gebouwd. In
de jaren 1875-1878 werd de vervallen kerk afgebroken en vervangen door deze
neogotische kruiskerk (architect H.R. Stoett). De kerk kreeg een nieuw orgel, gebouwd door de gebroeders van Dam. Bij de modernisering in 1951 ging een groot
deel van het oorspronkelijke interieur verloren. Bij binnenkomst passeert iedereen
de doopvont: men wordt herinnerd aan de doop Tussen tafel en lezenaar ligt een
openplek. De stoelen staan daar in een ovaal omheen. Wij cirkelen om het geheim
als wij samen komen als gemeente.
Wier, Ioannis Téatertsjerke, Tsjerkepaad 2, 9043 VN
‘De dikte van de muren geeft aan dat de kerk in aanleg romaans is, gebouwd in
de 2e helft van de 12e eeuw. In 1410 is de kerk door Skelte Lauta opgeknapt. De
connectie tussen de kerk en de familie Lauta is verbroken doordat Lautastate in
1748 werd afgebrand door opstandig volk. De koorsluiting draagt de vijfkantige
gesloten gotische kap. De zadeldaktoren is in 1881 vervangen door een spits. Wel
is de nieuwe toren gebouwd op de fundamenten van de oude toren die er rond
1300/1400 al was. Het rijkbewerkte doopvont is rond 1579, tijdens de beeldenstorm, kapot geslagen en zat onder de oude toren verstopt. Geheeld in 1881 staat
dat nu in het Fries museum. De kerk in Wier is net ambachtelijk gerestaureerd met
een prachtig romantisch interieur. Heel bijzonder is het unieke en ook gerestaureerde astronomische uurwerk aan de toren.’ De kerk wordt nu vooral gebruikt als
theaterkerk.
Wijnaldum, [Protestant] Andreaskerk, Tsjerkepaad 1, 8857BJ r
Het mooie kerkje op de terp lijkt oud maar is gebouwd in 1931 met gebruikmaking
van oude kloostermoppen. De oudste kerkbouw is vermoedelijk uit 1400. De
kansel is van 1728. In de kerkenraadskamer is een grafsteen uit 1460 en een
mozaïekvloer. De toren is uit 1684 en herbouwd in 1904. Het orgel is van 1719
en door J. Jansen Hermens gebouwd en in 1869 vernieuwd en uitgebreid (door
L. van Dam).
Winsum, [Protestant] Mariakerk, Tsjerkebuorren 1 8831 XT.
Deze kerk is gewijd aan de maagd Maria. Dat hij op een terp staat is duidelijk
zichtbaar aan de keermuur zuidwest van de kerk. De kerk is vernieuwd in de 19de
eeuw. Ook is in die periode de zadeldaktoren veranderd in een spits. Bij de vloerrestauratie in 2010 werden een 20 tal fraaie grafzerken naar boven gehaald en in
de nieuwe vloer verwerkt. Tijdens opgravingen werden resten van een tufstenen
schip ontdekt met als fundering een dubbele laag keien op een pakket van klei en
schelpen (speklaag). Met andere vondsten lijkt het op 13de eeuws. Het kerkorgel
stamt uit 1874 en is door Hardorff gebouwd.
Witmarsum, Monument Menno Simons en Contourenkerkje, ’t Fliet, 8748EA
Een gedenknaald op ’t Fliet, net buiten Witmarsum in noordelijke richting is van
Menno Simons de richtingbepalend leider van de Doopsgezinde Broederschap. hij
werd geboren in 1496 te Witmarsum, was pastoor in 1531 en legde zijn miskleed
af in 1536 en sloot zich aan bij de Dopersen.
Het eigentijdse “Contourenkerkje” staat sinds 2008 vlak bij het monument. Het is
een kleurrijk, metalen skelet, bedoeld als “replica” van de vermaning waarin de
“menisten” ten tijde van Menno Simons samen kwamen, op nagenoeg dezelfde
plaats. Beide objecten zijn eigendom van de Stichting Doopsgezinde Monumenten in Friesland. De stichting is ook eigenaar van het nabijgelegen Schuilkerkje in
Pingjum.
binnenwerk 2014.indd 13
13
12-06-14 16:04
Witmarsum, [Protestant] Koepelkerk, Kerkplein 2, 8748BP r
De Koepelkerk is gesticht in de 10e eeuw, en omstreeks 1200 staat er een kerkgebouw met zadeldaktoren. In 1631 werd de kerk verwoest door noodweer. De toren
bleef toen gespaard, maar is in 1661 door brand verwoest. Er werd een nieuwe
toren gebouwd met spits, die al in 1819 afgebroken werd en vervangen door een
achtkantige koepel midden op het dak van de kerk. Het orgel van de bouwer L.
van Dam uit 1855 is gerestaureerd in 1964. In de dakruiterkoepel hangen twee
klokken resp. 1433 en 1656.
Wiuwert, [Protestant] Nicolaaskerk, Terp 1, 8637VH
Open: in hele Tsjerkepaad periode dagelijks van 10.00 tot 11.30 uur en van 13.30
tot 16.30 uur. Bezoek grafkelder € 2,50 (niet op zondag).
De kerk dateert uit ongeveer 1200 en heeft nog een oorspronkelijke noordmuur
uit die bouwperiode met sporen van romaanse dichtgemetselde vensters. In 1777
is het tongewelf in de kerk aangebracht en in 1888 is de zadeldaktoren vervangen
door de tegenwoordige spitse toren. Het interieur is één van de fraaiste protestantse inrichtingen in Fryslân, met kansel, doophek, vrouwenbanken en gesloten
mannenbanken. Het orgel is gebouwd door Rudolf Knol in 1788, met geschilderde
houten gordijnen en een balustrade met snijwerk. Onder het verhoogde koor
bevindt zich de grafkelder die daar in 1609 is ingericht. De mummies, die hier al
eeuwen liggen, zijn leden van de familie Walta, die de kelder gebouwd heeft. In de
kerk is over de kelder en de labadisten een permanente tentoonstelling.
Wommels, [Protestant] Jacobi kerk, Terp 19, 8731 AX r
In het begin van de 16e eeuw is de huidige kerk gebouwd. Het werd een laatgotisch gebouw. Het koor is nog in de beginperiode vernieuwd. Na de reformatie in
1580 zijn de koorramen dichtgemetseld. Het schip heeft een spitsbogig eikenhout
gewelf en is in de originele kleur, groenblauw, geverfd. Het interieur is van midden 18e eeuw. De oudste heerenbank is de Jongemabank uit 1625. In het koor
hangen vijf rouwkasten van de familie Van Sminia, midden 18e eeuw. Tegen de
noordmuur nog drie rouwkasten van de familie Jongema plus een epitaaf. Tegen
de zuidmuur een preekstoel uit begin 17e eeuw met een opgang aan de westkant.
Het orgel dateert van 1847 en is vervaardigd door P.J. Raadersma uit Wiuwert.
In de toren, die aangepast is halverwege de 19e eeuw, hangen twee luidklokken
waarvan de oudste uit 1494 aan Jacobus is gewijd.
Wons, [Protestant] Kerk, Salverdastraat 4, 8747NM r
Open: 26 juli. 23 augustus. 13 september.
In 1728 is in dit dorp, op de plaats van een middeleeuwse kerk, een achthoekig
protestants kerkgebouw neergezet met piramidevormig dak dat met een klokkenkoepeltje is bekroond. De kerk staat bekend als de Wonser Theebus. Op de toren
staat, in plaats van een haantje, een hert. In het dorpswapen van Wons komt het
hert ook voor. In de buitenmuur van de kerk zit een gedenksteen uit 1853 van de
Friese dichter Jan Cornelis Pieter Salverda.
Ysbrechtum, [Protestant] Kerkelijke gemeente, Tsjerkepaed 1, 8933 KT r
Dit kerkgebouw en de toren zijn in 1865 gebouwd door Rinks Reins Zijlstra uit
Drachten, naar een ontwerp van Miense Molenaar, stadsbouwmeester te Sneek.
Het bouwwerk is uitgevoerd in de z.g. waterstaatstijl, enigszins aansluitend bij de
romano-gotiek. In de kerk zijn een grafmonument en rouwkassen van de familie
Martena van Burmania en Rengers. Het orgel is gebouwd in 1865 door de orgelbouwer Hardorff uit Leeuwarden.
Klokkenstoelen In Friesland
Tsjerkepaad besteedt dit jaar ook weer aandacht aan de klokkenstoelen in Friesland. Dat zijn er erg veel met name in Zuidoost Fryslân en Zuidwest Fryslân. Zij
zijn de moeite van een bezoek meer dan waard. Ze zijn in het algemeen vrij toegankelijk. Ze staan bij een kerk of op een begraafplaats. Meer informatie over
klokkenstoelen kunt u vinden op de website van de Stichting Restauratie Hulpfonds Klokkestoelen www.klokkenstoelen.nl. Onderstaand de klokkenstoelen in
Noordwest Fryslân:
Plaats
Hinnaard
Hartwerd
binnenwerk 2014.indd 14
Postcode
8844 KS
8741 KB
Type stoel
klokhuis
klokhuis
Gietjaar klok
14e eeuw
13e eeuw/1949
14
12-06-14 16:04
2. Tsjerkepaad Noordoost
r Doet mee aan de Friese Orgeldag op 13 september.
Dit symbool geeft aan dat het torenuurwerk te bezichtigen is.
Aalsum, [Protestant] St. Catharinakerk, Mockamawei 4, 9221CB
Open als u de kerk wilt bezoeken dan kunt u de koster bellen (0519 - 292936).
De kerk werd in de 2e helft van de 13e eeuw gebouwd door de monniken van het
klooster Claarkamp. Aan het einde van de 15e eeuw kreeg de kerk een zadeldaktoren. Deze werd in 1843 afgebroken wegens geldgebrek voor het onderhoud. Op
het middenpad is een grafsteen met een opmerkelijk opschrift:
Gij wandelaar, sta stil
Gij moogt dit wel eens lezen
Wat gij nu zijt, was ik voordien.
Wat ik nu ben zult gij eens wezen.
Anjum, [Protestant] Michaëlkerk, Tsjerkepaed 2, 9133MG r
Open: 15 juni t/m 13 september
Het oudste gedeelte is opgebouwd uit tufsteen en stamt uit het derde kwart van
de 12e eeuw. Het gebouw is opgebouwd uit een mengelmoes van tufsteen, kloostermoppen en baksteen. Het inwendige van de kerk bestaat uit een eenbeukige
ruimte waarin het schip en het koor gescheiden zijn door een kleine verhoging
in de vloer. Vlak voor het koor zit in de noordwand een kleine nis, een z.g. hagioscoop. In het koor bevindt zich het sacramentshuisje. Dit is ingebouwd in de
dichting van het eerste koorvenster, het is een van de weinige in Fryslân. Achter
in de kerk, boven de consistorie, bevindt zich het uit 1875 daterende Van Damorgel. Via de consistorie komt men onder de toren. Aan de noordkant bevindt zich
een beslagen eiken deur waarachter zich het z.g. hûnegat, ofwel de gevangenis
bevindt, vooral in de Franse tijd veelvuldig gebruikt.
Augustinusga, [Protestant] Augustinuskerk, Geawei 15, 9284TA
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september
De toren stamt uit de 13e eeuw en werd tot 1895 door een zadeldak afgedekt.
Omstreeks 1350 werd de kerk van Augustinusga (gewijd aan de kerkvader
Augustinus) gebouwd door de Cisterciënzer monniken, waarschijnlijk afkomstig
uit het klooster Jeruzalem te Gerkesklooster. De kerk is een gotisch gebouw met
spitsboogramen en steunberen. Het interieur is overdekt door kruisribgewelven,
waarop bij restauraties schilderijen werden aangetroffen. In de noordelijke muur
zit een dichtgemetselde deur, die toegang gaf aan de monniken voor het houden
van getijdendiensten. De preekstoel dateert uit de 17e eeuw. Verdere bezienswaardigheden: de herenbank uit 1650, het doopbekken uit 1742 en het orgel uit
1863.
Blije, [Protestant] Nicolaaskerk, Voorstraat 3, 9171LT r
Open: 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
De kerk is gebouwd tussen 1500 en 1525. De toren is uit de 13e eeuw. Tijdens
de laatste restauratie is er weer een heiligenbeeld in de nis boven de noordingang
geplaatst. Aanwezig een mooie preekstoel, overhuifde herenbanken, doophek
als koorafsluiting en aan de noordzijde drie rijen banken, mogelijk uit 1725 en
vier tekstborden met gesneden bekroning. In de kerk zijn een aantal interessante
zerken te zien.
Buitenpost, [Doopgezind] Kerk, Julianalaan 12 A, 9285 NB.
Open: 2 augustus. 13 september
In 1957 richtten 60 Doopsgezinden uit Buitenpost, Kollum en Twijzel een nieuwe
Doopsgezinde Gemeente op. De bouw van de kerk kwam op een heel bijzondere manier tot stand: 24 jonge mensen uit 8 verschillende landen kwamen als
vrijwilligers van de Mennonite Voluntary Service helpen om het houten kerkje te
bouwen. Op 1 december 1957 werd de inwijdingsdienst gehouden. Twee wandschilderingen werden door kunstenaar Jan Murks de Vries aangebracht over resp.
de wonderbare visvangst en de de doop van Jezus. De Gemeente is klein, laagdrempelig kent geen dogmatiek en is gastvrij voor een ieder die op zoek is naar
een plek om bezig te kunnen zijn met levensvragen, met zingeving en met elkaar
daarover willen praten. Een plek om tot rust en inkeer te komen, een plek om samen te luisteren naar de Bijbelse verhalen, om samen te bidden en te zingen. De
Doopsgezinden kennen een geschiedenis van ruim 500 jaar.
Buitenpost, [Protestant] Mariakerk, Oude Havenstr. 1, 9285TC r
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
De kerk is gebouwd in de 15e eeuw en na de brand in 1594 in de jaren 1611 –
1613 hersteld. De kerk is in eenvoudige gotische stijl opgetrokken en bezit glasin-loodramen met gemetselde middenstijlen en steunberen. Het orgel in de kerk
is gebouwd door de firma L. van Dam en Zn. uit Leeuwarden. Het instrument had
aanvankelijk twee klavieren en een aangehangen pedaal. In 1920 is een aantal
wijzigingen in de dispositie aangebracht. In 1973 is een restauratie uitgevoerd.
15
binnenwerk 2014.indd 15
12-06-14 16:04
Hierbij werd de oorspronkelijke dispositie hersteld en is het orgel uitgebreid met
een vrij pedaal. Het instrument staat opgesteld achter in de kerk, boven de ingang.
Burdaard, Tsjerke oan ‘e Ie (voorm. Ger. kerk), Ds. R.H. Kuipersstraat 8,
9111HA
Deze fraaie kerk staat midden in het dorp aan de toeristische fietsroute Dokkum,
Bartlehiem, Leeuwarden en is gebouwd in 1892/93. In het interieur drie bankvakken plus een galerij. Boven de bordespreekstoel is in 1972 het hoofdwerkrugwerkorgel gebouwd door W. Boegem. Voor de preekstoel een ruim liturgisch
centrum. Het gewelf is in 1989 weer in de oorspronkelijke kleuren geschilderd.
Burdaard, Tsjerke op ‘e Terp (voorm. Herv. kerk) Kerkbuurt 1, 9112HP
De sfeervolle kerk is in 1851 op de eeuwenoude terp gebouwd als vervanger van
een middeleeuwse kerk met zadeldaktoren. De preekstoel dateert uit de bouwtijd.
Het orgel is in 1869/70 gebouwd door de Gebr. Adema voor de RK kerk in Kuinre
en is in 1973 in Burdaard geplaatst. Het overige interieur dateert uit 1968. De
beide in 1683 gegoten klokken zijn in 1943 gevorderd en na de oorlog niet teruggekeerd. Resp. in 1950 en 2006 zijn nieuwe klokken opgehangen.
Burum, [Protestant] Kerk, Uithof 1, 9851AL
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
Het huidige kerkgebouw is in 1784 gebouwd. Van het voorgaande gebouw is
weinig meer over. Een pentekening uit 1722 is bewaard gebleven. Het interieur is echter veel ouder dan 1784 en is grotendeels nu nog steeds in gebruik.
De herenbanken stammen uit de tijd van 1600 en daarna. Hieronder is ook de
Fogelsangh-bank met het jaartal 1642. Dezelfde familie Fogelsangh werd later
eigenaar van het landgoed en slot in Veenklooster. In de kerk bevindt zich een
Van Oekelen-orgel. Dit is één van de weinigen in Friesland.
Dokkum, [Rooms Katholiek] Bonifatiuskapel, Bronlaan 12, 9101VS
Open: van 14.00 - 17.00 uur.
Open: in de gehele Tsjerkepaad periode dagelijks van 14.00 tot 17.00 uur.
De kapel is een pelgrimsoord voor Bonifatius, vlakbij een oeroude zoetwaterbron.
Een authentieke plek waar de moord op de beroemde missionaris Bonifatius in
754 zich (misschien..) heeft afgespeeld. Aanwezigheid van veel zoet water was
een levensvoorwaarde voor het ontstaan van de stad in zilt waddengebied.
Door Bonifatius kreeg deze plek in het noorden naamsbekendheid in heel
Europa; Dokkum is de enige Nederlandse stad die begonnen is als pelgrimsoord.
De kapel is in 1934 gebouwd in neo-romaanse stijl met kloostermoppen van Friese
gele klei. Pater Titus Brandsma stimuleerde hier rondom 1920 de herleving van
nationale Bonifatiusbedevaarten. Hij schreef op 1 nov. 1936: “Hier is iets origineels ontworpen, eenvoudig en toch waardig, landelijk en toch een monument,
een tent en niettemin een kerk, een plaats ter viering van de Heilige Geheimen
in de open lucht en toch van alle kanten beschut, een ideale oplossing.” Een film
en binnenexpositie vertellen over Bonifatius, de oerhistorie van Dokkum en de rol
van Titus Brandsma. Bij de kapel ligt een Processiepark met 14 kruiswegstaties
met majolica tableaus van de 20e eeuwse katholieke kunstenaar Jacques Maris.
Info: www.bonifatiuskapel.nl
Burdaard, Tsjerke op ‘e Terp.
binnenwerk 2014.indd 16
16
12-06-14 16:04
Dokkum, [Rooms Katholiek] Bonifatiuskerk, RK, Koningstraat. 26, 9101LR
Open: van 1 juni t/m 15 september elke middag van 14.00 - 17.00 uur.
Deze kerk werd in 1872 in gebruik genomen onder de naam Sint Martinuskerk,
maar al gauw heeft hij in Dokkum de naam Bonifatiuskerk gekregen omdat er
relikwieën van Bonifatius bewaard werden, een gedeelte van de schedel is nog
steeds aanwezig. De bouw van de kerk is geschied onder architectuur van de bekende bouwmeester P.J.Cuypers, die ook o.a. het Rijksmuseum en het Centraal
station in Amsterdam ontworpen en gebouwd heeft. De toren heeft nogal wat
problemen gegeven op het gebied van de constructie. Nog tijdens de bouw is hij
ingestort. Maar uiteindelijk in 1874 was de toren ook gereed, compleet met zware
klok. De Bonifatiuskerk is in de vorige eeuw tot monument verklaard en grondig
gerestaureerd. Het interieur is zeker de moeite waard maar ook de prachtige
ramen uit diverse periodes en van verschillende glazeniers. In de kerk staat een
monumentaal Van Dam-orgel.
Dokkum, [Protestant] Grote of Sint Martinuskerk, Markt 2, 9101LS r
Open: op woensdag, donderdag, vrijdag en zaterdag van 14.00 tot 17.00 uur.
En vrijdag van 19.00 tot 21.00 uur.
Deze kerk is van oorsprong een langhuisbouw-zaal-kerk met gotische vensters.
Bij de laatste restauratie kreeg de kerk, aan de westzijde, haar trapgevel terug.
Aan de zuidwestkant staat het Klokluiderspoortje. Nog steeds luidt om even voor
tien uur ‘s avonds de klok, nu wel mechanisch. Aan de oostzijde bevondt zich
de in 1734 gebouwde consistoriekamer met klokgevel. Aan de zuidzijde ligt de
Stiltetuin met de moerbeiboom die ruim 4 eeuwen oud is. De kerk dateert uit het
begin van de 15e eeuw. Langs de muur staan nog de banken voor de gegoede
burgers van de stad. De preekstoel en het doophek dateren uit 1571 en zijn in
Rococostijl gesneden door Yge Rintjes. De koperen lezenaar op het doophek en
die op de katheder zijn in de 17e eeuw vervaardigd. In de kerk liggen ongeveer 90
zerken uit de 17e en 18e eeuw. Onder een steen liggen vaak meerdere personen
begraven. Het orgel in de kerk is in 1979 in gebruik genomen, het is wel gebouwd
in een historische kast.
Dokkum, Verenigde Christelijke Gemeente, Legeweg 14, 9101MC
Open: op zaterdag van 14.00 tot 17.00 uur.
In 1796 besloot de Algemene Vergadering van de Remonstrantse Broederschap
alle protestantse kerken in Nederland uit te nodigen om zich te verenigen. Daar
was de tijd toen nog niet rijp voor. Alleen in Dokkum verenigden de doopsgezinden
en de remonstranten zich in 1798 tot de “Vereenigde Doopsgezinde en Remonstrantse Gemeente, genaamd de Christelijke”. Het kerkgebouw uit 1852 is een
rijksmonument. Het is een neoclassicistische zaalkerk, ontworpen door architect
Romein. In 2013/2014 is het interieur gerestaureerd. De neoclassicistische elementen zijn meer aangezet waardoor ze nu beter tot hun recht komen. De pilaren
steunen op de lambrisering die wat donkerder van kleur is geworden.
Het orgel (rijksmonument) is volgens het mechanisch systeem gebouwd door
orgelbouwer Van Dam. Het werd in 1863 in gebruik genomen. Van Dam heeft
daarbij ook pijpen gebruikt van vier andere orgelbouwers, o.a. van Hinsz en
van Gruisen. Deze registers geven aan het orgel een eigen karakter. Het is in
2005/2006 voor het laatst gerestaureerd.
Drogeham, [Protestant] Walburgatsjerke, Tsjerkebuorren 1, 9289HL
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus, 13 september.
De kerk is oorspronkelijk gewijd aan St. Walburg. Het is een zaalkerk met rondgesloten koor en een zadeldaktoren van twee geledingen, De Romaanse toren
verrees in de 13e eeuw. De kerk werd in 1876 geheel vernieuwd in machinale
steen, met pseudo-romaanse details.
De toren werd in 1984-1985 gerestaureerd na een zware storm op 1 febr. 1983.
Een groot deel van de buitenmuur van de toren kwam toen onder donderend
geraas naar beneden.
Eastermar, [Protestant] Torenlaan 12, 9261 VZ r
De kerk op ‘t Heechsân is in 1868 gebouwd en verving de naburige (bouwvallige)
romaanse kerk. Van deze oude kerk is de zgn. Âld Toer (oude toren) bewaard gebleven. Deze toren vormt het hart van de begraafplaats. Van de kerk is het torendeel in 1894 vernieuwd. Het orgel is in 1888 vervaardigd door J.F. Kruse - Firma
W. Hardorff & Zoon, Leeuwarden. Het is een éénklaviersorgel met aangehangen
pedaal. Aan de kerk vast is een nieuw gerenoveerd zalencentrum (2012) met gelegenheid voor tentoonstelling. Aan de uiterste zijde bevindt zich het gebouw voor
christelijke belangen uit 1924 , een rijksmonument, ook dat is recent gerenoveerd.
Tegenover de kerk ligt de voormalige pastorie.
Engwierum, [Protestant] Kerk, Tsjerkepaed 1, 9132LP
Deze kerk is gebouwd in 1746, de toren en de eerste kerk zijn van voor 1333. In
het gaanpad van de kerk liggen grafzerken waarvan een aantal uit de oude kerk.
De tekst- en psalmborden zijn uit verschillende perioden maar 3 psalmborden
zijn vrij zeker ook in de oude kerk gebruikt. Van de 6 boogramen zijn nog 2 met
binnenwerk 2014.indd 17
17
12-06-14 16:04
gebrandschilderd glas, deze zijn vervaardigd door Ype en Jurjen Staak. Het Van
Dam-orgel dateert uit 1820 en valt op door de vorm van de kast en de versieringen. De preekstoel is uit 1746 en heeft een bijzondere gebogen vorm. Van dit
vaas- of tulpmodel preekstoel, die vervaardigd is door Jurjen Stelmaker, is maar
één in Friesland.
Foudgum, [Protestant] Mariakerk, P. Paaltjenspad 1a, 9145BD
De eerste kerk was mogelijk van hout. Rond 1200 werd vermoedelijk de eerste
stenen kerk gebouwd. In de 18e eeuw werden herstelwerkzaamheden aan de
toren uitgevoerd. In de toren hangen twee fraaie luidklokken. De oudste dateert
uit 1395. De tweede klok stamt uit 1732. Een verdere bezienswaardigheid in de
toren is het smeedijzeren uurwerk uit 1640. Het uurwerk werd in 1977 gerestaureerd en geautomatiseerd. De kerk werd in 1807 of 1808 geheel afgebroken. Op 2
mei 1808 werd de eerste steen gelegd voor het huidige kerkgebouw en herbouwd
in de zo geheten Empirestijl. Het orgel is een kabinetorgel uit de 18e eeuw. Een
van de bekendste predikanten die de hervormde gemeente van Foudgum heeft
gediend is ds. F. Haverschmidt (1835 - 1894). Onder het pseudoniem van Piet
Paaltjens schreef hij gedichten.
Ginnum, [Protestant] Kerk, Harstawei, 7 9173 GA
De kerk van Ginnum dateert uit de 12e eeuw. In de 15e eeuw is er veel aan de
kerk “gedokterd”. De toren dateert uit die tijd. In 1877 is het interieur gewijzigd. Het
doopvont (1540) is verkocht door de kerkvoogdij. Sinds 1973 is de Stichting Alde
Fryske Tsjerken eigenaar van de kerk en heeft deze gerestaureerd. Het gebouw
is niet meer als kerk in gebruik. In de kerk is o.a. de grafzerk van Sibo van Roorda
aanwezig. Hij sneuvelde in de slag bij Boksum op 17 januari 1586, nog geen twintig jaar oud. In de toren staat een smeedijzeren uurwerk gedateerd 1564. Deze is
in 1977 gerestaureerd. Het uurwerk is in 2005 opnieuw gerestaureerd en voorzien
van een elektrisch opwindsysteem en verplaatst naar onder in de toren. In de
toren hangen twee klokken, de kleinste met een diameter van 61 cm is gegoten in
1344 en is gewijd aan Maria. De grootste klok heeft een diameter van 72 cm. De
grote klok is in 2003 in Duitsland gerestaureerd.
Hallum, De Hoeksteen (gereformeerde kerk) Langebuorren 1, 9074 CE.
Open: 5 juli. 2 augustus. 13 september.
Tjeerd Kuipers 1857-1942 (geboren in Gorredijk) ontwierp tussen 1888 - 1928
meer dan vijftig voornamelijk gereformeerde kerken in Nederland.” Na de afscheiding was er in Hallum behoefte aan een eigen gereformeerd kerkgebouw. In het
dorp op een kavel met beperkte ruimte moest de gereformeerde kerk komen. In
1912 ontwierp Tjeerd Kuipers de gereformeerde kerk van Hallum. Het was een
“ouderwetse” gereformeerde kerk waar de preekstoel centraal stond en waar de
mensen in banken die in hoogte opliepen, 2 keer op een zondag naar de preek
konden luisteren. Het bijzondere aan deze kerk is dat het op een hoek van het
kavel gebouwd is en begrensd wordt door meerdere straten. In 2009 is het interieur van De Hoeksteen door vrijwilligers en professionals geheel ontmanteld en
verbouwd tot een multifunctioneel kerkgebouw met kerkzaal, vergaderruimten
en een keuken. Er is meer ruimte om elkaar te ontmoeten, bijvoorbeeld voor
koffiedrinken voor of na de kerkdiensten. De kerkzaal en vergaderruimten zijn
uitgevoerd in de liturgische kleuren: wit, rood, groen en paars. Het ontwerp is
goeddeels van meubelmaker Ineke van der Blom.
Hallum, [Protestant] Maartenskerk, Kerkepad 1, 9074BX
Open: 5 juli. 2 augustus. 13 september.
Deze kerk torent hoog boven de ongeschonden dorpsterp uit. De 45 meter hoge
toren is verreweg de hoogste uit de omgeving. Halverwege de toren is het vierkant. Vanaf hier heeft u een prachtig uitzicht. Het oudste gedeelte van deze kerk,
de zogenaamde ‘Lytse toer, is van de twaalfde eeuw. In 2007 is de kerk van binnen en van buiten geschilderd. In 2013 is de toren gerestaureerd. Vanaf Pasen
2014 is het gerestaureerde orgel weer in gebruik. In het voorjaar van 2014 is als
laatste deel van een totale restauratie het voegwerk aan de kerk hersteld
Hantumhuizen, [Protestant] Sint Annatsjerke, Wierumerwei 2, 9144CW
De kerk kan worden bezichtigd, er wordt alleen een vrijwillige gift gevraagd.
Hantumhuizen heeft net als Bornwird een romano-gotiekkerk uit de 13e eeuw.
Er wordt gezegd dat het kerkje in Hantumhuizen het mooiste is in Friesland in
deze bouwstijl. Samen met Wetsens behoorde Hantumhuizen in de 13e eeuw tot
de dorpen met de meest ontwikkelde cultuur in Europa. In deze dorpen werden
munten geslagen en had de Friese adel een belangrijk aandeel in kruistochten
en in het kerkelijk bestuur van Nederland en Duitsland. De Sint Annakerk (een
voormalige Rooms Katholieke kerk), is genoemd naar Sint Anna, de moeder van
de Heilige maagd Maria. Tijdens de Reformatie is deze kerk overgegaan naar de
Hervormde gemeente. Op 14 december 2007 is deze kerk overgedragen aan de
“Stichting Alde Fryske Tjerken”.
binnenwerk 2014.indd 18
18
12-06-14 16:04
Hegebeintum, Prot. kerk, Hege Tsjerkewei 1, 9173GM
Rondleidingen kerk: maart t/m oktober, ieder uur van 11.00 tot 16.00 uur. november t/m februari: uitsluitend op aanvraag van groepen.
Entree: € 3,50, groepen vanaf 20 personen: € 3,-, kinderen (tot 12 jaar): gratis.
De kerk staat op de hoogste terp van Friesland (9 meter). Tijdens afgravingen
werd een grafveld ontdekt uit circa 600. Het oudste deel van de kerk bestaat uit
tufsteen (11e begin 12e eeuw). In de 15e eeuw is de kerk vergroot en voorzien
van een toren. Deze toren is in 1717 herbouwd. In de kerk zijn tegen de zuidmuur
de 18e eeuwse preekstoel en het doophek opgesteld. In het koor bevindt zich een
17e eeuwse familiebank met de wapens van Huigh, Ferrutius, Jeltinga en Van
Nijsten. Op de kap van de familiebank een opzetstuk met het alliantiewapen De
Schepper-Van Coehorn van Scheltinga, 1762. 16 rouwborden van de voormalige
bewoners van Harsta State sieren het interieur. Er is in 1862 een nieuw orgel
gebouwd door L. van Dam en Zonen te Leeuwarden.
Holwert, [Doopgezind] Kerk, Stasjonswei 3, 9151JC r
Het kerkgebouw dateert uit 1850. De voorzijde is wit gepleisterd. De achterliggende kerk is van baksteen opgetrokken en ongepleisterd. De eerste stenen werden in 1850 gelegd door Hessel Jans Hesseling en Jan Gerlofs Jensma. De kerk
is erkend als rijksmonument. De oudste vermeldingen over Dopersen in Holwerd
dateren uit het jaar 1563. Leenaert Bouwens, door Menno Simons destijds in Emden aangesteld als oudste, doopte in dat jaar 67 broeders en zusters in Holwerd.
Holwert, [Protestant] Sint Willibrordus kerk, Tsjerkestrjitte 1, 9151HV r
De huidige kerk is gebouwd in 1776. Naast de hoofdingang van de kerk hangt
een herdenkingssteen waarop staat: ”Jonkheer Baron Sicco Douwe van Aylva op
den 15 juni 1776 den eerste steen aan deze kerk heeft gelegd”. Het koperwerk
dateert uit 1776 en is gemaakt door Lieuwe Geerts uit Leeuwarden. In de kerk
bevindt zich een aantal oude grafzerken en er zijn nog 3 kelders aanwezig. De
preekstoel en de herenbank dateren uit 1778 en beiden bezitten een prachtige
rococoversiering die een geheel vormt met het doophek. Het orgel is in 1852
gebouwd door de firma J.C.Scheuer en Zonen te Zwolle. In de kerk hangt een
herdenkingssteen over de inpoldering van de Oost- en Westerpolder. De bekende
Friese schrijver en dichter Waling Dijkstra en zijn vrouw Aafke de Boer liggen
begraven op het kerkhof. De spitse toren, met een hoogte van 52 meter, werd als
baken voor de scheepsvaart gebruikt, omdat het afwijkt van de vele zadeldaktorens in de omgeving.
Jannum, Kerkmuseum Jannum, Tsjerkestrjitte 4, 9107GH
Entree: € 2,-. Open: van april - september. Zaterdags van 13.00 - 17.00 uur.
Groepen vanaf 10 personen: € 1,50 p.p. Kinderen (tot 12 jaar): gratis. En voor
groepen daarnaast op afspraak
De romaanse kerk van Jannum is rond 1300 gebouwd, maar het koor is ouder en
dateert uit uit ongeveer 1200. De kerk bestond uit twee delen. Het ene deel was
bestemd voor de lekenbroeders van het klooster en het andere deel was bestemd
voor de geestelijken. In de tweede helft van de 16e eeuw is er aan de kerk het
nodige veranderd. In de loop van de tijd raakte de kerk steeds meer in verval.
Tussen 1942 en 1944 is hij onder leiding van architect J.J.M. Vegter gerestaureerd. De belangrijkste wijziging die Vegter heeft doorgevoerd, het aanbrengen
van een hangende klokkenstoel aan de westzijde van de kerk. Hierin hangt nu
de klok uit 1489. In 1947 stichtte het Fries Museum er een dependance. Jannum
kreeg zo een kerkmuseum, met de op een na grootste collectie sarcofagen,
deksels en stenen grafkisten. De oudste stukken uit de collectie dateren uit de
12e eeuw.
Jislum [Protestant] Catharinakerk, Hikkaaderdijk 16, 9177 GA
Open: 5, 26 juli. 2, 9, 16, 23, 30 augustus. 6, 13 september.
Entree: € 2,50 (alleen tijdens de expositie)
In 1886 werd op de fundamenten van de gotische kerk van Jislum een nieuwe kerk
gebouwd. De kerk is in verval geraakt en vanaf 1983 niet meer voor de eredienst
gebruikt. De restauratieplannen zijn in 2000 door de bewoners van Jislum in gang
gezet. De strijdbaarheid en volharding in het behoud van de toren door de inwoners werden verbeeld door de symbolen van de Heilige Catharina, welke in de op
het dak geplaatste windwijzer tot uiting komen. Het torenuurwerk komt uit 1609 en
de twee klokken zijn van 1445 en één uit 1636. In het randschrift van de oudste
klok staat dat deze is opgedragen aan de Heilige Catharina. De jongste klok is
gegoten door de bekende klokkengieter Jacob Nooteman. De preekstoel is een
replica van een 17e eeuws model en vervaardigd in 1923. Het orgel is van Bakker
en Timmenga uit Leeuwarden en gemaakt in 1925.
Kollum, [Protestant] Maartenskerk, Voorstraat 39, 9291CD r
Sporen van een houten kerk zijn van voor de 11e eeuw. Opvolger is een tufstenen
kerk in Romaanse stijl, ca. 11e eeuw (9 x 20 m). De toren is ouder en gebouwd
tussen 1200 en 1250. Na de grote brand (1399) waarbij Kollum grotendeels in
de as werd gelegd, werd de kerk vernieuwd en vergroot, nu in gotische stijl.
binnenwerk 2014.indd 19
19
12-06-14 16:04
Tegenover de preekstoel Christoforus met het Christuskind, een schildering uit
ca. 1520-1530. Op de gewelven nog restanten van symbolische schilderingen
uit de tweede helft van de 15e eeuw. Het meubilair is zeer verscheiden en in de
loop der eeuwen geplaatst. De banken zijn rijk aan houtsnijwerk met wapens en
baldakijnen. Na de laatste restauratie (1969) zijn de zwaar verwaarloosde banken
geheel opgeknapt. De kansel dateert uit 1692. Het vierkant (Jordaen) wordt vermeld in een koopbrief van 1768. Het orgel (15 registers) is in 1841 gebouwd door
Willem van Gruisen. De laatste restauratie was in 1971 en terug gebracht naar de
situatie van 1885. De orgelkas is altijd wit geweest.
Kollum, [Protestant] Oosterkerk, Oostenburgstraat 1-3, 9291EM r
Open: 13 september.
De kerk is gebouwd op een plattegrond, gebaseerd op een Grieks kruis. De kerk
is geconstrueerd met een betonskelet, bekleed met paars-rode mondsteen. Het
dak is gedekt met zwarte Hollandse pannen, de torenspits met leien. De twee
zijgevels bevatten rondboogvensters met glas-in-lood. Het gebouw (1924) in de
stijl “Amsterdamse School”, staat op de monumentenlijst. Vanaf de hoofdingang
verleent een portaal toegang tot de kerkzaal. De banken in de zaal zijn waaiervormig
gegroepeerd rondom de kansel. Twee elkaar kruisende parabolische tongewelven
met gemetselde ribben vormen het dak. De velden hiertussen zijn beschilderd
in een abstracte geometrische stijl, naar ontwerp van de architect, E. Reitsma.
Vrijwel alle interieuronderdelen zijn van de hand van Reitsma en zeer waardevol.
Kollumerzwaag, [Protestant] kerk, Foarwei 143, 9298JG
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
Het kerkgebouw is een landelijk, bakstenen kerkje, waarvan het schip vermoedelijk uit de dertiende eeuw dateert. Het koor is in de vijftiende eeuw vernieuwd en
de vensters dateren ook uit die tijd. Later zijn daarin nieuwe traceringen aangebracht. De ingang ligt aan de noordkant, vroeger alleen voor meisjes en vrouwen.
De zuidelijke ingang die nu is dichtgemetseld, was voor jongens en mannen.
Het schip van de kerk is in 1985 fraai gerestaureerd. Bij deze werkzaamheden
is onder anderen een brokstuk van een roodstenen sarcofaagdeksel gevonden
met een opschrift. Rijke cultuurgoederen heeft deze eenvoudige heidekerk nimmer gekend. De versieringen op het tongewelf zijn naar oude voorbeelden weer
aangebracht. Aan de buitenkant van het kerkgebouw valt de geschiedenis in
steen af te lezen. Via Kloostermoppen, tufsteen en baksteen komen wij in onze
tijd. De toren van oorsprong middeleeuws werd in 1872 gedeeltelijk afgebroken
en hersteld. In 1960 is deze toren met een zadeldak opnieuw gerestaureerd. Het
orgel is in 1904 geplaatst door Bakker en Timmenga.
Lichtaard, [Protestant] Gertrudiskerk, Noardermieddijk 3, 9176GE
De kerk met ingebouwde toren is 16e eeuws en in gotische bouwstijl gebouwd. In
de noordmuur vindt u nog gedeeltes tufsteen (dowestien), wat er op wijst dat de
kerk nog een voorganger moet hebben gehad. Uniek zijn de houten zijschotten
van de toren. De twee klokken zijn van 1300 en 1404. De preekstoel uit 1642
heeft Friese getoogde panelen. Bijzonder is dat de toegangsdeur naar buiten
opendraait. Dat kan erop wijzen dat de deur vroeger een binnendeur van bijv. een
portaal is geweest. Het kerkje wordt voor creatieve doeleinden gebruikt. u kunt
een rondwandeling maken langs de dorphistorie.
Marrum, [Protestant] Godeharduskerk, Hegebuorren 17, 9073HT
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
De bouw van het schip dateert van het begin van de 13e eeuw. In de 19e eeuw
werd wegens ernstige bouwvalligheid de zadeldaktoren afgebroken en werd een
toren, met spits, in het schip gebouwd. De eikenhouten preekstoel is gemaakt
door Dirk Sydtses in 1658 en de herenbank in 1723 door Jacob Sydses Bruinsma.
Het orgel werd in 1831 gemaakt door J.A. Hillebrand en in 1833 herzien door N.A.
Loman. In 2008 is begonnen met de restauratie van het Hillebrand/ Loman orgel
en in november 2010 is het orgel in zijn volle glorie weer aan de PKN gemeente
overgedragen.
Morra, [Protestant] St. Johannes kerk, Tsjerkestrjitte 12, 9135PK r
Open: 13 september
De kerk is met het koor in de tweede heft van 13 de eeuw gebouwd. De aan Sint
Johannes de evangelist gewijde kerk ligt afzijdig van de bebouwing, aan de straat
dwars over de terp. De oude toren is in het midden van de 19e eeuw vervangen
door een westgevel met een open bekroning in de vorm van een houten koepeltorentje. De sfeervolle kerkruimte wordt gedekt door een gedrukt houten tongewelf.
De vloer is geplaveid met basaltine tegels en zijn de twee fraaiste zerken in de
muur aangebracht. De uit 1849 daterende onversierde preekstoel met klankbord
staat binnen een doophek met balusters. Tegenover de preekstoel staat een 18
de eeuwse herenbank met boven het rugschot een wapen met korenaren. Ten
oosten van de preekstoel staat een herenbank uit 1622 met in het timpaan het
alliantiewapen van de familie Botma. Het orgel heeft 2 fraaie gesneden vleugelstukken en opzetstukken in Louis XIV-stijl.
binnenwerk 2014.indd 20
20
12-06-14 16:04
Jislum, Catharinakerk.
Nes gem. D., [Protestant] De Hoekstien, vm Gereformeerde kerk, Wiesterwei
2, 9143 WJ.
Open: 5 juli, 13 september.
Bovengenoemde kerk maakt deel uit van de Prot. Gem. Nes-Wierum en wordt nog
regelmatig gebruikt voor de eredienst.
In 1925 kreeg Nes een nieuw Gereformeerd Kerkgebouw aan de Wiesterwei en
werd de oude kerk aan de Nijewei tot woningen omgebouwd. Architect Ane Nauta
ontwierp in expressionistische stijl een kruiskerk met een fraaie dakruiter. Het interieur is nog authentiek en zeer fraai vanwege de houten opbouw, fraai timmerwerk.
Er zijn schilderingen aangebracht door de plaatselijke kunstschilder Rispens. Na
de oorlog zijn aan de achterzijde van de kerk lokaliteiten bijgebouwd. De kerk
beschikt over een groot orgel.
Nes gem. D., [Protestant] Johanneskerk, Wâldwei 9, 9143WX
Open: 5 juli, 2 augustus, 13 september.
Het oudste gedeelte van de Johanneskerk is de westmuur, die stamt uit het einde
van de twaalfde eeuw. Het schip en de toren van de kerk zijn in het begin van
de dertiende eeuw gebouwd, de dichtgemetselde smalle spitsboogvensters in
het schip wijzen hierop. In de noordmuur is een dichtgemetselde hagioscoop te
zien. Het koor van de kerk is in steen overwelfd geweest. In de zestiende eeuw
zijn de muren van het koor verhoogd om plaats te maken voor grotere ramen. Het
interieur van de kerk stamt grotendeels uit 1775. De preekstoel, voorzien van fraai
rococo-snijwerk, is het werk van Yge Rintjes uit Dokkum. Tegenover de dooptuin
staat een herenbank met eveneens rococo-snijwerk. Het orgel, van M. Vermeulen
te Woerden, stamt uit 1906. In WO II zijn door de firma Spanjaard uit Amsterdam
wijzigingen in de dispositie van het orgel aangebracht. In de toren hangen twee
klokken, waarvan de oudste stamt uit 1477 en is voorzien van afbeeldingen van
Maria met Kind en Johannes de Evangelist.
Paesens, [Protestant] Antoniuskerk, De Buorren 9, 9136PT r
De St. Antoniuskerk is de noordelijkste kerk in Friesland. Hij is gebouwd rond
het jaar 1250. In 2002-2003 is de kerk van buiten en van binnen gerestaureerd.
De kerk heeft een orgel dat op de rijksmonumentenlijst staat. Het is gebouwd in
1758 door de Duitse orgelmaker Johan Theodor Gilmann. In de kerk hangen twee
borden waarop alle predikanten vanaf 1770 staan vermeld. Een van hen bleef 53
jaar in zijn eerste en enige gemeente. Boven op de toren is een windwijzer met
een model van een vissersschip, een z.g. snik. In de toren hangt een luidklok uit
1507, die op alle werkdagen ’s morgens, ‘s middags en ’s avonds wordt geluid.
Raard, gem. D., [Protestant] Marthakerk, De Tange, 9155AL
De (gereformeerde) kerk is gebouwd in 1918 en is van de architect Nauta waarvan
in de regio meerdere ontwerpen zijn te vinden. Sinds 1998 is het een rijksmonument. Het is een recht gesloten zaalkerk met geveltoren, portaal en enige Berlagiaanse kenmerken. De kerk staat op een wat merkwaardige locatie, ongeveer een
kilometer buiten het dorp aan de weg naar Bornwird. Waarschijnlijk is deze locatie
gekozen met het oog op het verspreid wonen van de gemeenteleden over een
groot gebied. Sinds de gemeente een PKN-gemeente is, heeft de kerk de naam
Marthakerk gekregen. De naam is gekozen omdat de ‘zusterkerk’ van Foudgum
Mariakerk heet.
Raard, gem. D., Museumkerk, De Buorren 8, 9155AN
Open: 2 mei t/m 26 oktober op vrijdag, zaterdag en zondag van 14.00 tot 17.00
uur Entree: € 2,50. Kinderen gratis entree. Het gehele jaar na telefonische afspraak bezichtiging mogelijk (050-5291360)
binnenwerk 2014.indd 21
21
12-06-14 16:04
13e-eeuwse romaanse kerk, toren uit 1787. Het Oerka Irene Verbeek Museum is
sinds 2001 gevestigd in het terpkerkje van Raard. Het kerkje met zijn typerende
tongewelf heeft daarvoor een verrassende metamorfose ondergaan, die alleen
al het bezichtigen waard is. Het interieur is door Irene Verbeek beschilderd in
kleuren die aarde en lucht symboliseren. Jaarlijks worden hier nieuwe exposities
ingericht met werk van Verbeek.
Rinsumageest, [Protestant] Alexanderkerk, Juckemawei 3, 9105KA r
Ook open op woensdagmiddag.Dit in samenwerking met Klooster Claercamp.
Met de bouw van de kerk is al in het jaar 1000 begonnen. Het gebouw bestaat uit
een tufstenen noordbeuk, een bakstenen zuidbeuk en een zadeldaktoren. In het
romaanse schip bevindt zich een kleine maar bijzondere crypt. Het orgel is van
Bakker & Timmenga (1892) en werd gerestaureerd in 1995.
Rinsumageest, Museum Klooster Claercamp, Klaarkampsterwei 6, 9105 AZ.
Open: april t/m oktober, zaterdag en zondag van 13.00 - 17.00 uur. November t/m
maart, zondag van 13.00 tot 17.00 uur. Entree € 2,50. Kinderen t/m 12 jaar gratis.
Bij Rinsumageast stond in de middeleeuwen het machtige Cisterciënzerklooster
Claercamp. In 1165 gesticht als abt Eyso zich hier met twaalf monniken gaat
vestigen. In de bloeiperiode hebben er meer dan 700 monniken en lekenbroeders gewoond en gewerkt. Het grondbezit strekte zich uit van Leeuwarden tot
Schiermonnikoog (eiland van de schiere monniken). In 1580 werd het klooster met
alle landerijen eigendom van de provincie tijdens de Reformatie. De Spanjaarden
zouden het als vesting kunnen innemen, waardoor de grote kloosterkerk en
gebouwen helaas tot de grond toe zijn afgebroken. De kloostermoppen werden
verwerkt in kerken, boerderijen enz. in de omgeving en vonden zo een nieuwe
bestemming. Het museum bevindt zich op het voormalige kloosterterrein. De
tentoonstelling verbeeldt de historie van het klooster met o.m. vondsten van
professor Van Giffen, bruiklenen van het Fries museum, vondsten van een proefopgraving in 2010 door de RCE, een tv-documentaire van Omrop Fryslân enz. In
de kloosterwinkel zijn leuke souvenirs te koop.
Meer informatie: www.kloosterclaercamp.nl
Rottevalle, [Doopgezind] Kerk, Haven 16-18, 9221SR
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
De Rottevalster Vermaning, gebouwd in 1838, is een evenbeeld van andere 19e
eeuwse Vermaningen, klein en eenvoudig. Op de kerk staan windvanen in de
vorm van een paard en een schip, symbolen van landbouw en scheepvaart. Het
orgel dateert uit 1931. De beide kleurige ramen voor in de kerk dateren uit 1971
en zijn gemaakt door glazenier Jentje Popma. Het linkerraam stelt een ‘lichtende
figuur’ voor, het rechterraam ‘medemenselijkheden, ondersteuning in moeilijke
tijden’. De “Fermanjepôle”( aan de weg van Rottevalle naar Eastermar) met grote
gedenksteen is ook een bezoekje waard. Hier stond de allereerste Vermaning
van Rottevalle.
Rottevalle, Dorpskerk, Buorren 18, 9221TC
Open: alleen op 13 september.
De hervormde kerk van Rottevalle is gebouwd in het jaar 1724. De inwoners van
het dorp moesten zelf voor de benodigde gelden zorgen. Dat dit niet meeviel
moge blijken uit het feit dat een Rottevalster diaken en schoolmeester deurcollecties hielden in Amsterdam. In het bouwjaar benoemde de gemeente al haar eerste
predikant. In notulen uit die eerste tijd lezen we, dat er in 1734 80 lidmaten waren.
De inrichting van de kerk valt op door haar authentieke uitstraling.
Het Van Dam-orgeltje, gebouwd in 1863, is een prachtig element in de kerk.
Dokkum, Verenigde Christelijke Gemeente.
binnenwerk 2014.indd 22
22
12-06-14 16:04
Het orgel is afkomstig uit de Schipperskerk te Leeuwarden, ook wel ‘Armenkerk’
genoemd. De preekstoel stamt uit de 17e eeuw. Bij een recente restauratie is het
met grote precisie ontdaan van vele verflagen en weer in oorspronkelijke glans
hersteld. In het halletje achter de kerkzaal is het predikantenbord te bewonderen,
met namen van predikanten vanaf het begin van de kerk. De kerk is omringd door
een kerkhof met onder andere enkele zeer oude graven.
Sumar, [Protestant] Kerk, Greate Buorren 14, 9262 SB
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
De kerk is in 1769 gebouwd. Hiervoor stond er, sinds de 12e eeuw, op dezelfde
plaats een tufstenen kerkje. Boven de ingang valt een mooie gedenksteen op.
De vensters zijn voorzien van schitterende gebrandschilderde ramen gemaakt
door Ype Staak. In 1964 heeft er een ingrijpende herinrichting van het interieur
plaatsgevonden. De klassieke indeling met de preekstoel tegen de zuid gevel en
de herenbanken er recht tegenover heeft plaatsgemaakt voor een meer moderne
inrichting. De huidige kleurstelling is in 1999 aangebracht. De preekstoel dateert
uit het midden van de 17e eeuw en komt nog uit de eerdere kerk. Het Bakker en
Timmenga orgel is op 7 maart 1907 in gebruik genomen. Van 1910 tot 1923 was
de bekende theoloog Oepke Noordmans predikant in Sumar.
Surhuisterveen, [Protestant] Doarpstsjerke, Gedempte Vaart 8, 9231AV
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
Blijkens de gedenksteen boven de zuidelijke toegangsdeur werd de kerk gebouwd
in 1685. De eerste steen werd gelegd door Dyter de Schepper, de plaatselijke
grietman. De kerk is in de loop der tijd diverse malen gerenoveerd. Zo werden
aan het einde van de 19e eeuw gietijzeren ramen aangebracht. Oorspronkelijk
had de kerk geen torentje (spits) zoals blijkt uit de oudste afbeelding van de kerk;
gegraveerd op de avondmaalsbeker uit 1691.
Surhuisterveen, [Doopsgezind] Kerk, Gedempte Vaart 25, 9231AS
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
In 1804 is het huidige kerkgebouw gebouwd. Dankzij de Fransen hoefden de
Doopsgezinden hun Formanje niet meer als schuilkerk te bouwen. In de afgelopen
eeuwen is de Feanster Formanje meerdere malen vertimmerd en gerestaureerd.
Sinds 1970 zijn de banken vervangen door stoelen en is het interieur vernieuwd.
In 1989 volgden restauraties aan de buitenkant. De laatste restauratie dateert uit
2001-2002. Tijdens deze restauratie werd het interieur vernieuwd.
Surhuisterveen, [CGKV] Regenboogkerk. De Dellen 48, 9231 EC
Open: 13 september.
De Christelijke Gereformeerde Kerk (CGK) kocht in 1996 de toenmalige Huishoudschool. Dit schoolgebouw werd drastisch onderhanden genomen en verbouwd tot
kerk met de nodige vergaderlokaliteiten. Deze verbouwing, waaraan door veel
gemeenteleden werd gewerkt, vond plaats onder architectuur van Fokke de Vries
te Drogeham. Gedurende 15 jaren heeft de CGK gebruik mogen maken van dit
gebouw. Ondertussen kreeg de samenwerking met de GKV te Surhuisterveen
zijn beslag en werd op 11 mei 2012 officieel bekrachtigd. Met het bereiken van
deze mijlpaal volgde een 2e verbouwing en modernisering van het gebouw. Architectenbureau Klamer te Leeuwarden zorgde voor een passend ontwerp, waarin
de sporen van het voormalige schoolgebouw praktisch geheel waren verdwenen.
Aannemersbedrijf Klaver te Ureterp zorgde met behulp van veel gemeenteleden
voor de realisatie van de verbouwing. In het gebouw werd veel aandacht besteed
aan het liturgisch centrum, stoelen in de kerkzaal waarin 300 - 330 zitplaatsen
werden gecreëerd en de ontmoetings- en vergaderruimten.
De gemeentezang wordt begeleid door een nieuw elektronisch orgel, waarvan de
klankkleur is afgestemd op de bekende klassieke Van Dam-orgels.
Surhuizum, [Protestant] Doarptsjerke, Doarpstrjitte 31, 9283TC
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september
De kerk is vermoedelijk gebouwd in de tijd van de kloosterstichtingen, rond
1240/1250. Daarop wijst de toren uit de 12e of vroeg 13e eeuw. Tijdens de
Spaanse burgeroorlog in de 16e eeuw werd de kerk gebruikt als schuilplaats en
vesting. De kerk werd verwoest en in 1617 weer opgebouwd. De klok in de toren
dateert uit 1630. Deze werd in de oorlog door de Duitsers meegenomen. Later
werd deze teruggevonden en weer in de toren herplaatst. De kerk werd in 1734
met bijna al het oude materiaal weer opnieuw opgebouwd, maar minder groot. De
laatste grote restauratie vond plaats in 1995.
Ternaard, [Protestant] Grutte Tsjerke, Tsjerkestrjitte 1, 9145RE r
Een bijzonder sieraad voor het dorp vormt de laat gotische kerk uit ongeveer
1525. Belangrijke restauraties hebben plaatsgevonden o.a. in 1792, 1922, 1974
en in 1993. Zowel het exterieur als het interieur zijn rijksmonumenten. In het midden van de 17e eeuw werd een orgel geschonken door Douwe II van Aylva. In
1864 is dit Baderorgel vervangen door een orgel gebouwd door de firma van Dam
uit Leeuwarden.
binnenwerk 2014.indd 23
23
12-06-14 16:04
Rinsumageest, Museum Klooster Claercamp.
Wânswert, [Protestant] Petruskerk, Tsjerkepaed 6, 9178GN
Open: 13 september.
De kerk is gelegen op een hoge terp, die enkele eeuwen voor onze jaartelling
is ontstaan. De terp is aan het einde van de 19e eeuw gedeeltelijk afgegraven.
De kerk is gebouwd ca. 1175-1250. Het achterste koorgedeelte van de kerk is in
1335 gewijd aan Sint Petrus. In 1794 is de oude kap met verwulf afgebroken en
herbouwd. Het orgel is gebouwd in 1877 door Willem Hardorff. De preekstoel en
de windwijzer zijn van 1882.
Westernijkerk, [Protestant] Kerk, Jepmaloane 2a, 9073TR r
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
Het kerkje is prachtig gelegen tussen Marrum en de zeedijk, met daarachter het
natuurgebied Noorderleech. Vorig jaar is de kerk gerestaureerd. Zowel het exterieur als het interieur laat kenmerken zien vanaf de 14e eeuw tot heden. Bijzonder
zijn de muurnissen, een kast die in feite een tochtdeur is en het orgel van Bakker
en Timmenga.
Wierum, [Protestant] Mariatsjerke, Tsjerkeplein 4, 9141TM.
Open: 5 juli, 2 augustus, 13 september.
Kerk met westwerk en toren zijn zeer karakteristiek voor de omgeving. Het westwerk stamt uit de twaalfde eeuw of is wellicht nog iets ouder. In de consistorie
van de kerk hangen nog foto’s van de oude kerk, romaans tufsteen, die wegens
bouwvalligheid in 1910 is gesloopt en in 1911/12 kwam de nieuwe kerk gereed.
De inrichting van de kerk is degelijk protestants, sober maar stijlvol. Het van Damorgel stamt uit de negentiende eeuw en is onlangs gerenoveerd evenals de kerk.
Opmerkelijk is de waterput voor de toren en de onlangs opnieuw vergulde windvaan op de toren voorstellende een aak. De windvaan is afkomstig van de in de
19e eeuw afgebroken Abdijtoren te Dokkum. De kerk van de Prot. Gem. NesWierum wordt om de week gebruikt voor de eredienst.
Klokkenstoelen In Friesland
Tsjerkepaad besteedt dit jaar ook weer aandacht aan de klokkenstoelen in Friesland. Dat zijn er erg veel met name in Zuidoost Fryslân en Zuidwest Fryslân.
Zij zijn de moeite van een bezoek meer dan waard. Ze zijn in het algemeen vrij toegankelijk. Ze staan bij een kerk of op een begraafplaats. Meer informatie over klokkenstoelen kunt u vinden op de website van de Stichting Restauratie Hulpfonds
Klokkestoelen www.klokkenstoelen.nl. Onderstaand de klokkenstoel in Noordoost
Fryslân:
Plaats
Buweklooster
binnenwerk 2014.indd 24
Postcode
9289 KA
Type stoel
schilddak
Gietjaar klok
1760
24
12-06-14 16:04
3. Tsjerkepaad Midden
r Doet mee aan de Friese Orgeldag op 13 september.
Dit symbool geeft aan dat het torenuurwerk te bezichtigen is.
Aegum, Toren geopend, Master Wybrensdyk 6, 9006 XH
De toren van Aegum is het middelpunt van Friesland. Althans volgens Groninger
studenten die er jaarlijks een soort ontgroeningsritueel uitvoeren: “Eagum leit midden yn ‘e wrâld; trije tredden fan ‘e toer dêr is het middelpunt. Dy’t it net leauwe
wol kin ’t neitrêdzje.” (zie steen aan de noordzijde van de toren). De bijbehorende
kerk is al rond 1838 afgebroken. Blijkens de gevelsteen is de eerste steen voor de
muren in 1777 gelegd door de toen 7-jarige Cornelis van Scheltinga. Het wapen
van zijn familie, waarvan we ook in Idaerd sporen aantreffen, staat in dezelfde
steen.
Akkrum, [Protestant] Terptsjerke, Om ‘e toer 6, 8491CV r
Open: Van 30 juni t/m 13 september, iedere dag open van 14.00 - 17.00 uur.
Zoals in de meeste dorpen heeft Akkrum ook in de Middeleeuwen al een kerk
gehad. In 1315 wordt voor het eerst melding gemaakt van een kerk op de huidige
plaats. Ook daarvoor zou er al een kerk hebben gestaan. Halverwege de 18e
eeuw werden de oude kerk en de toren voor afbraak verkocht. In 1759 werd de
eerste steen voor de nieuwe kerk gelegd: de gedenksteen boven de noordingang
herinnert daar nog aan. Deze kerk is korter dan de vorige. De zadeldaktoren is
in 1882, naar de mode van die tijd, vervangen door een spitse toren die 33 meter
hoog is. In het koor van de kerk, waar ook de preekstoel (1722) staat, getuigen
vier gebrandschilderde ramen (1760) van de nauwe banden die toen bestonden
tussen kerk en staat. In de kerk zijn aanwezig: o.a. een herenbank (1620), oude
grafzerken (de oudste dateert uit 1591) en onder de vloer bevindt zich een niet
meer toegankelijke grafkelder waarin 11 personen liggen. In 1856 heeft Petrus van
Oeckelen het orgel gebouwd. Deze is vanaf 1978 in diverse fasen gerestaureerd,
laatstelijk in 2010. Niemand minder dan de vermaarde Martin Mans heeft in 2013
een concert op dit orgel gegeven.
Aldeboarn, [Doopgezind] De Vermaning, Andringastrjitte 7-9 , 8495JZ
Op 30 augustus gesloten. 29 augustus wel open.
Dit is de voormalige kerk van de Doopsgezinde Gemeente Het Oude Huis. De
gedenksteen links achter in de kerkzaal herinnert aan de in gebruikneming in
1856 en aan diverse restauraties. De kroonluchters komen uit de kerk aan de
Weaze. Het orgel is een Bakker en Timmenga- orgel uit 1882. De kerk is van
de Verenigde Doopsgezinde gemeente Aldeboarn. Samen met Grou, Akkrum,
Terherne, Poppenwier, Wergea en Jirnsum vormt zij, sinds september 2001, de
gemeente Mid- Fryslân.
Aldeboarn, [Protestant] Doelhôftsjerke, Tsjerkebuorren 4, 8495KD. r
Op 30 augustus gesloten. 29 augustus wel open.
De huidige kerk en toren zijn vervangers van een oudere, middeleeuwse driebeukige tufstenen kerk en toren. De toren werd in 1723 door de bliksem getroffen.
In de jaren 1736/1737 werd er een nieuwe toren gebouwd. Het is een slank bouwwerk. De toren is eigendom van de burgerlijke gemeente. Aan de westzijde van
de toren is een fraai gebeeldhouwde ingangspartij. In de bekroning is het wapen
binnenwerk 2014.indd 25
Wierum, Mariatsjerke.
(regio NO)
25
12-06-14 16:04
van Aldeboarn aangebracht. De toren staat 1,50 meter uit het lood. In de toren
hangen twee klokken. Centraal in het interieur van de kerk staat de preekstoel.
Deze is in 1753 vervaardigd door de plaatselijke timmerman Jan Binnes. In 1779
heeft Lambertus van Dam het orgel gebouwd. Het kerkgewelf uit 1753 is geheel
beschilderd met engelen, zon, maan en wolken. Zeer uniek!
Aldtsjerk, [Protestant] Pauluskerk, Van Sminiaweg 29, 9064 KD r
De romaanse Pauluskerk dateert uit het midden van de 12e eeuw. De bakstenen
zadeldaktoren stamt uit het begin van de 13e eeuw en is met tufsteen bekleed. De
kerk is in de loop der eeuwen meerdere malen verbouwd. Bij de laatste restauratie
(1983) werd ontdekt, dat de fundamenten van de kerk bestaan uit grote keien met
een gemiddelde doorsnede van 1,5 meter. Tijdens deze restauratie is in het koor
ook een lange roze grafsteen gevonden, waarschijnlijk afkomstig van het graf van
een priester. Mede door het fraaie en authentieke interieur (vrijwel geheel 17e
eeuws) wordt de Pauluskerk door kenners en historici een van de best bewaarde
kerken van Fryslân genoemd. De preekstoel uit 1630 heeft houtsnijwerk in de
Vlaamse renaissance stijl. Er zijn, naast een tweetal rouwborden, enkele familiebanken w.o de Van Sminiabank (met fraai houtsnijwerk) en de Eysingabank,
waarboven een schilderij uit 1637 met de voorstelling van Mozes op de berg Sinaï
hangt. Het orgel uit 1883 is een rijksmonument.
Bears, [Protestant] Mariakerk, Tsjerkepaad 3, 9025BM r
Open: april t/m september, elke zaterdag en zondag van 13.00 tot 17.00 uur. In
april,mei en september ook op dinsdag t/m vrijdag van 13.00 tot 17.00 uur. In
juni, juli, augustus op dinsdag t/m vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur. Entree: € 3,-,
inclusief rondleiding en bezoek aan de Stinsenpoort en luchtspiegeling.Website:
www.uniastatebears.nl
Het schip van deze Mariakerk is vroeggotisch. Het dateert uit de 13e eeuw, het
koor is 14e eeuws en de toren is gebouwd in 1875. In de noordmuur zien we bij
de ingang in een nis een zandstenen saterkop. In de hal liggen altaarstenen.
Binnen ligt in de vloer van de kerk de rood zandstenen zerk van pastoor Dirk uit
1476. Het oudste meubel is het renaissancehek onder het orgel. De rest van het
meubilair dateert uit de tweede helft van de 18e eeuw en is gesneden door de
Leeuwarder beeldhouwer Eilardus Swalue. Op de preekstoel (1759) heeft hij de
zeven christelijke hoofddeugden aangebracht: Waarheid, Gerechtigheid, Hoop,
Liefde, Geloof en op het deurtje Voorzichtigheid en Standvastigheid. Het uit 1880
stammende orgel is gebouwd door L. van Dam & Zoon. De kerk is eigendom van
de Stichting Alde Fryske Tsjerken en wordt beheerd door de Stichting Uniastate
die rondleidingen, optredens en kinderactiviteiten verzorgt.
Blessum, [Protestant] Mariakerk, Buorren 2, 9032 XC
De kerk dateert uit de 13e eeuw en bezit een fraai barokorgeltje uit 1657. In de
kerk bevindt zich o.a. een herinneringsbord wat betrekking heeft op de nabij
plaatsgevonden Slag bij Boksum. In de Tweede Wereld Oorlog verschafte de kerk
onderdak aan mensen welke op de vlucht waren voor de Duitsers.
Boazum, [Protestant] Maartenskerk, Tsjerkebuorren 1, 8635 MC
De Maartenskerk is gebouwd in de 12e en 13e eeuw. De laatste restauratie duurde van 1938 tot 1948. Mede door de oorlog sterk vertraagd. Aan de westgevel
een 13e eeuwse forse zadeldaktoren, een eenbeukig schip en een rondgesloten
koor. De muren bestaan voor het grootste gedeelte uit tufsteen en kloostermoppen. Het koor werd begin 1200 verbouwd in de romangotiek en voorzien van een
meloenvormig koepelgewelf.
Op het gewelf bevindt zich een boeiende schildering die bij de restauratie van
1941 tevoorschijn is gekomen. Het is de tronende Christus, de Majestas Domini.
De baardloze Christus is omgeven door vier evangelistensymbolen. Het orgel in
de kerk is uit 1783 van de bouwer Gottlieb Heinemann terwijl Rudolf Knol het in
1791 heeft voltooid. Het is in 2012 volledig gerestaureerd.
Boksum, [Protestant] St. Margryttsjerke, St. Margrietwei 1, 9031 XG
Open: alle Tsjerkepaad zaterdagen van 13.00 tot 17.00 uur, met een vesper van
16.30 tot 16.45 uur. Ook open: in de gehele Tsjerkepaad periode op woensdag en
zondag van 13.00 tot 17.00 uur.
De Sint Margarethakerk (Fries St. Margryt) is gebouwd omstreeks 1200. In
1475 kreeg de kerk zijn huidige omvang. Bouwsporen uit 8 eeuwen zijn duidelijk
zichtbaar. De zadeldaktoren stortte in 1842 in en herrees met een spits. De kerk
is bekend om het gedenkbord van de Slag bij Boksum op 17 januari 1586 (een
veldslag tussen een Spaans leger en het Friese regiment), een houten mannetje
tegen het koorgewelf, de sarcofaag in het voorportaal, het oude orgel uit 1675,
prachtige renaissance grafzerken, het gave protestantse interieur, de lindenlaan
om het kerkhof. Het kerkhof van Boksum is een belangrijke vindplaats van sarcofagen. In het voorportaal van de kerk is een sarcofaag te zien die op het kerkhof
gevonden is. In 2006 zijn bij een opgraving nog twee sarcofagen gevonden en
twee zogenaamde steenkisten. In het voorportaal van de kerk is hierover een
kleine tentoonstelling ingericht.
binnenwerk 2014.indd 26
26
12-06-14 16:04
Britsum, [Protestant] Johanneskerk, Greate Buorren 1, 9055MT
Open op 5 juli, 9 augustus en 13 september.
De kerk stamt uit 1190 en is in 2002 na een grondige restauratie heropend. De
buitenkant van het in een neo-stijl ommetselde gebouw (1875) geeft niets prijs
van de schat die zich binnen bevindt. Tijdens de restauratie kwamen er namelijk
middeleeuwse fresco’s in bijzonder fraaie kleuren tevoorschijn. We zien o.a.
Maria met Christuskind, passievoorstellingen en oudtestamentische figuren. De
twee aanwezige herenbanken dateren uit 1670 en 1700 (met fraai gesneden
wapenkuif). In een dichtgemetselde ingang is een vitrine ingericht met objecten
die bij de restauratie zijn gevonden. Het orgel is in 1862 gebouwd door W.
Hardorff, maar lijkt ontworpen te zijn door Lambertus van Dam. Curieus is de
gebeeldhouwde afbeelding van de vierhoornige ram in de muur van het koor. Het
gaat misschien om de gevelsteen van een inmiddels verdwenen boerderij. Onder
de toren tenslotte (een ‘gereduceerd westwerk’) heeft zich voor de reformatie een
tweede heiligdom bevonden.
Burgum, [Protestant] Kruiskerk, Nieuwstad 5, 9251LN r
Eind twaalfde eeuw werd op de plaats van een tufstenen kerkje een driebeukige
kerk gebouwd nabij een klooster uit die zelfde tijd. Van het ‘Berghklooster’ dat ten
noorden van de kerk lag, is echter niets meer terug te vinden. De Sint Maarten- of
Kruiskerk heeft door de tijd heen verschillende veranderingen ondergaan maar
na de restauratie in 1957, zien we de kerk, voor een deel in romano-gotiekstijl
(het koor), zoals de middeleeuwer die ook zag. Alleen het materiaal waarmee de
zijbeuken zijn opgetrokken, bestaat niet meer uit “kloostermoppen”. In de kerk
vallen de koepelgewelven met ronde ribben op en de hoekig gebouwde pilaren
maar ook de prachtige 17e eeuwse preekstoel en de mooie herenbanken. Zowel
aan de noord- als de zuidkant van het lichte koor treffen we een klein raam aan:
de zogenaamde hagioscoop. Het prachtige Van Dam-orgel uit 1783 is na een
omvangrijke restauratie weer in gebruik genomen.
Dearsum, [Protestant] Nicolaaskerk, Nummer 34, 8644VS
Deze uit ongeveer 1200 stammende kerk heeft een aantal romaanse kenmerken
(twee rondboogvensters aan de noordkant), maar ook gotische elementen, die
dus het resultaat moeten zijn van latere aanpassingen. Het betreft o.a. een later
weer dichtgemetselde poort in de noordmuur (15e eeuw) en spitsboogvensters in
de zuidmuur (16e eeuw). De kerk heeft een sober interieur. Maar zeer bijzonder
is de piscina in een spitsbogige nis aan de zuidzijde van het koor. Boven het
midden is een stenen lijst aangebracht (de enige in Fryslân), waarop ampullen
geplaatst konden worden. Ook in de noordmuur bevindt zich een flinke nis, die
als opbergruimte dienstgedaan kan hebben. De preekstoel is 19e eeuws. Eronder
ligt een altaarsteen uit de rooms-katholieke tijd. Hij is te herkennen aan de
wijdingskruisjes op de hoeken en in het midden. Het niet meer functionerende
orgel is in 1875 gebouwd door de gebroeders Adema.
Easterwierrum, toren, Tsjerkebuorren 7, 9021CH
Op de hoge terp van Easterwierrum staat alleen nog de toren van de voormalige
Sint Nicolaaskerk. De terp is afgegraven en het dorp heeft zich in de loop van de
jaren westwaarts verplaatst. De kerk is in 1903 afgebroken. Afbraak van de toren
in 1911 werd op het laatste moment voorkomen. Deze toren had oorspronkelijk
een zadeldak, dat in de 18e eeuw door de huidige spits werd vervangen. Op het
kerkhof liggen enkele zerken uit de oude kerk, o.a. van de familie Vogelsang. Op
een ervan is nog een van de vier leeftijdskoppen zichtbaar, de schedel.
binnenwerk 2014.indd 27
Boazum, Maartenskerk.
Gottlieb Heinemann-orgel.
27
12-06-14 16:04
Friens, [Protestant] Kerk, Van Sytzamawei 1, 9009XD
De kerk dateert uit 1795 en verving een dertiende eeuwse voorganger. De bouw
werd bekostigd door de familie Van Sytzama, het geslacht dat onverbrekelijk
verbonden is met Friens en zijn kerk en dat tot 1848 de familie Beslingastate
bewoonde. In 1887 werd de kerk opnieuw ingericht. Het feit dat de kerk precies
aan het begin van de Franse tijd herbouwd is, heeft er waarschijnlijk voor gezorgd
dat de familiewapens niet uit de grafzerken gekapt zijn. Het interieur van de kerk
wordt gedomineerd door veertien schitterende rouwborden. Er staat een kabinetorgel uit 1819 van Albertus van Gruisen.
Goaiingea, [Protestant] Kerk, Hegewier 28, 8628EM
Open: 23/24 aug.; 30 aug./1 sept; 6/7 sept.; 13/14 september van 14.00 - 17.00
uur.
Driezijdig gesloten zaalkerkje met boogvormige vensters, en pilasters op de hoeken van de sluiting. Boven de noorddeur staat het bouwjaar 1758 aangegeven.
De kerk werd ontworpen door de Ysbrechtumer timmerman Jelte Eelkes. Het
torentje is in 1787 gebouwd. De klok, gegoten door Stephanus, is van 1342. De
17e-eeuwse preekstoel is voorzien van snijwerk uit 1759. Het orgel is in 1900
gebouwd door de fa. Bakker en Timmenga uit Leeuwarden. Het instrument met
aangehangen pedaal telt zeven stemmen.
Goutum, [Protestant] Agneskerk, Buorren 23, 9084BB r
Open: 2 augustus t/m 13 september
De Agneskerk is een in oorsprong rond 1100 in Romaanse stijl van tufsteen opgetrokken kerkje. In de 13e en 14e eeuw is de kerk met diverse formaten en kleuren
baksteen in gotische stijl aanzienlijk vergroot en van een vijfhoekig koor en een
toren voorzien. Nadien zijn nog enkele verbouwingen uitgevoerd, waarbij een
houten tongewelf werd aangebracht, ramen zijn verkleind, steunberen werden
gemetseld en de zadeldaktoren tot 33 meter werd opgetrokken. Deze herbergt
twee luidklokken, één uit 1511 en één uit 1949, en een 16e eeuws uurwerk. In
de kerk bevinden zich, onder een glazen vloer, 16e tot 18e eeuwse grafzerken
van o.a. geestelijken en bewoners van de in 1882 gesloopte Wiardastate. Het
meubilair is grotendeels 19e eeuws. Het Van Dam-orgel dateert uit 1864 en een
groot rouwbord uit 1793.
Grou, [Protestant] Sint Piterkerk, Kerkstr. 4, 9001AA r
Ook open: van 9 juli t/m 27 augustus op woensdag van 13.30 tot 16.30 uur.
De Sint Piterkerk is omstreeks 1125 gesticht als Rooms Katholieke Parochie voor
een groot gebied rondom Grou. Vanaf de reformatie is dit gebouw een Hervormde
kerk. Nu PKN gemeente De kerk is gebouwd van tufsteen en kloostermoppen,
gedeeltelijk nog zichtbaar in het oosterkoor met spaarvelden en klimmende rondboogfriezen. De noordmuur is nog gaaf bewaard en heeft in het beneden gedeelte
rondbogige siervelden. In de zuidmuur zijn omstreeks 1640 in gotische stijl grote
ramen ingebroken. Het interieur is grotendeels begin 17-de eeuws. Een tweetal
herenbanken met hun familiewapens sieren de kerk. Het Van Dam-orgel uit 1853
is het derde orgel van deze kerk en is gebouwd op 2 gemarmerde Toscaanse
zuilen in het in 1580 afgescheiden oosterkoor. De zadeldaktoren is omstreeks
1320 gebouwd en is omstreeks 1520 één geworden met de kerk. Op de houten
kerkhofpoort (18e eeuw) staan aan beide zijden 2 Latijnse spreuken.
Grou, [Doopsgezind] Kerk, Hoofdstraat 44, 9001AM
De huidige kerk staat sinds september 1829, op de plaats waar van 1659 tot 1826
het Vermaanhuis van de Waterlanders heeft gestaan. Toen stond het gebouw
bekend als het Groote Huys. Toen in 1829 de Vlamingen en de Waterlanders
zich verenigden, werd de huidige kerk gebouwd. In de kerk bevond zich een orgel
gebouwd door de gebroeders Adema uit Leeuwarden. In 1872 is dit orgel aangekocht. In 1920 is het orgel gerestaureerd en met een 2e klavier uitgebreid. Dit werk
is gedaan door Bakker en Timmenga uit Leeuwarden.
Bijzonder is het deurtje links van de preekstoel. Hier kwamen de schippers door
naar binnen die het schip hadden aangemeerd in de Oude Haven. In 1926 verloor
deze deur zijn functie omdat de Oude Haven toen werd gedempt. De gemeente
Mid Fryslân houdt haar diensten in deze kerk.
Hilaard, [Protestant] Johannes de Doperkerk, Skilpaed 1, 9027 BJ
Open: 13 september
De kerk is iedere zondag na de dienst open van 1 mei tot 1 oktober van ieder
jaar. De 13de september zijn de kerkdeuren ook open voor bezoekers, maar er
zijn geen begeleiders aanwezig, maar er zijn wel informatieborden buiten en in de
kerk te vinden.
Bijzonder aan de kerk zijn de epitaaf aan de noordmuur en het verhaal van de
‘bovenduikers’ van Hilaard die zich in de 2de wereldoorlog schuil hielden boven
het plafond van het schip van de kerk.
binnenwerk 2014.indd 28
28
12-06-14 16:04
Huizum, zie Leeuwarden
Idaerd: [Protestant] Gertruduskerk, Buorren 6, 9007SC
De Gertruduskerk van Idaerd is gebouwd in 1774. De toren dateert nog uit de
15e eeuw. In de toren zijn twee gevelversieringen van de in 1882 gesloopte
Friesmastate aangebracht. In de vloer ligt o.a. de gebeeldhouwde zerk van
grietman Carel van Roorda (overleden 1670). Opvallend is het rouwbord uit 1681
van Colonel-Luitenant Johannes van Velsen. Het snijwerk laat een wirwar aan
wapens zien. Het fraai geschilderde kuifstuk tegen de zuidmuur (afkomstig van
het vorige orgel) en het schotwerk onder het orgel zijn eveneens 17e eeuws. De
kleine herenbank heeft snijwerk in rococostijl. De zes gebrandschilderde ramen
zijn in het bouwjaar van de kerk vervaardigd door de Sneker glazenier Ype Staak.
Het huidige orgel is gebouwd in 1806 door de Leeuwarder orgelbouwer Lambertus
van Dam.
Jelsum, [Protestant] Kerk, Op ‘e Terp 24, 9057RG
De kerk dateert uit de periode 1170-75 en is deels opgetrokken uit grijze tufsteen.
De noordmuur laat een waar mozaïek van romaanse en latere bouwsporen zien:
rondboogfriezen en dichtgemetselde rondboogvensters, spitsboognissen etc..
De bakstenen gotische toren is 13e eeuws. Binnen vinden we in het laatgotische
tongewelf rozetten met afbeeldingen van passieattributen en een gekroonde
Christus. De oudste delen van het meubilair stammen uit de 16e eeuw: gotische
briefpanelen op bankschotten. De preekstoel werd in 1703 vervaardigd door
timmerman Jan Aukes. In de vloer bevindt zich onder andere de zerk van Juw
Rijnsma, in 1547 gehouwen door de beroemde Friese steenhouwer Benedictus
Gerbrandtsz, en de grafsteen van de vermaarde 18e eeuwse dominee Balthasar
Bekker. Het orgel is in 1834 gebouwd door L.J. van Dam, waarbij materiaal van
een vroeg 18e eeuws instrument gebruikt werd, zowel voor de kas als voor het
pijpwerk. Zeer bijzonder is de als zerk hergebruikte altaarsteen in de hal. Hij
bedekte het graf van Saeck Donia, ‘priorinne tot Barlahiem’.
Jorwert, [Protestant] Sint Radboudkerk, Sluytermanwei 4, 9023AB
De kerk staat meestal open. Mocht de deur gesloten zijn dan is de sleutel verkrijgbaar op Sluytermanwei 19 en 8.
De Sint Radboudkerk van Jorwert is een romaans tufstenen gebouw uit de 12e
eeuw. Vooral de toren is bijzonder. Deze is in zijn oude vorm herbouwd, nadat
hij op 25 augustus 1951 was ingestort. Binnen staat links een grote driedubbele
herenbank. Kaarsenstandaards verfraaien het geheel. De 17e eeuwse preekstoel
heeft zelfs een standaard voor twee kaarsen. In het koor staat een altaar met een
originele altaarsteen. Hier liggen in de vloer nog middeleeuwse sarcofaagdeksels. In de vloer liggen overigens ook verschillende fraai gebeeldhouwde zerken,
waaronder de in diep reliëf uitgehouwen steen van ritmeester Johannes Nauta
van Hesens uit 1668. Het Albertus van Gruisen-orgel dateert uit 1799. De kerk is
eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Koarnjum, [Protestant] Kerk, De Wier 7, 9056PM
Open: 5 juli, 9 augustus en 13 september.
In 1873 is de kerk in eclectische stijl gebouwd op de fundamenten van de middeleeuwse kerk. Architect was Foppe Brouwer uit Koarnjum, aannemer G.P.
Keuning uit Ternaard. Beiden staan vermeld op de gedenksteen in de westgevel.
De gevels aan de noord- en zuidkant wekken de suggestie van transepten. Het
interieur bevat een aantal interessante elementen die ouder zijn dan het gebouw
zelf. De preekstoel is 18e eeuws en heeft een koperen doopbekkenhouder aan
de trappaal. Deze kansel werd in 1873 bij de nieuwbouw nog tegen de zuidmuur
geplaatst.
Daarmee is de kerk van Koarnjum waarschijnlijk de laatste die een klassieke
Friese indeling kreeg. Verder bezit de kerk een 17e eeuws bord met de geloofsbelijdenis, een Tiengebodenbord uit 1602-1853 en een eveneens in 1853 vernieuwd
bord met het onze Vader. Ook het oude uurwerk uit 1614 is bewaard gebleven.
Het eenklaviers orgel is in 1882 gebouwd door de firma L. van Dam en Zonen.
Leeuwarden, [Rooms Katholiek] Sint Bonifatiuskerk, Bonifatiusplein 20,
8911TJ r
Open: van 28 juni t/m 13 september op woensdag en zat. van 14.00 - 16.00 uur.
De kerk werd gebouwd in 1882-1884 en geldt als een van de mooiste en belangrijkste ontwerpen van P.J.H. Cuypers in ons land. Het neogotische monument
heeft een slanke toren met een hoogte van 85 meter waarvan de spits in 1976
tijdens de Capella-orkaan afbrak en in 1979/80 werd herbouwd. De kruiskerk is
met zijn lengte van 75 m een van de grootste kerken van Friesland en de toren
is de hoogste kerktoren van de provincie. Het interieur is nagenoeg origineel en
bevat een aantal kostbaarheden, zoals het Cavaillé-Coll koororgel (1886), het
beeld van Anna te Drieën (16de eeuw) en de preekstoel (±1700). In de doopkapel
staat de ruim 800 kg wegende monumentale doopvont uit 1931 naar een ontwerp
binnenwerk 2014.indd 29
29
12-06-14 16:04
van de gebroeders Brom. Ook de 34 gebrandschilderde ramen uit de ateliers van
Nicolas en Geuer zijn zeer de moeite waard. Het hoofdorgel is in 1899 gebouwd
door Adema uit Leeuwarden. Restauraties vonden plaats in 1979/80 (kerkdak en
torenspits), 1998 (pastorie) en 2006/07 (kerk en toren). De kerk en pastorie zijn
sinds 1974 eigendom van de Stichting Bonifatiustoren die het kerkcomplex door
de overname van de parochie kon redden van de voorgenomen sloop.
Leeuwarden, Doopsgezinde Vermaning, Wirdumerdijk 18, 8911CD r
Open: tijdens de Tsjerkepaad periode van 13.30 tot 17.00 uur. Alle andere zaterdagen van 14.00 tot 17.00 uur.
In 1631 werd op de plaats van de huidige kerk een houten gebouw gesticht:
een vaste “vermaanplaats”. Er kwam in 1680 een stenen gebouw voor in de
plaats. Een complete verbouwing vond plaats in 1760, terwijl in 1850 de ruimte
werd vergroot en vernieuwd. In 1832 werd het huis vóór het kerkgebouw aan de
Wirdumerdijk gesloopt. In 1954 werden in de kerkzaal twee gebrandschilderde
ramen geplaatst van de beroemde glazenier Joep Nicolas. Onder de lezenaar van
de kansel is het zonnesymbool van de kerk De Zon, in Amsterdam, waarvan de
gemeente de kansel en het orgel in 1812 kocht, nog duidelijk zichtbaar. Talrijke
beroemde organisten hebben het in 1786 door Johannes Strumphler gebouwde
orgel bespeeld. Het orgel heeft de status van monument en is bekend om zijn
rijke klankkleur.
Leeuwarden Huizum, [Protestant] Dorpskerk, Huizum-Dorp 67, 8934BS
De Dorpskerk is waarschijnlijk eind 12e eeuw op een terp gebouwd en daarmee
het oudste nog bestaande monument van de stad Leeuwarden. Volgens deskundigen behoort het kerkinterieur tot de tien meest representatieve van de provincie
Friesland. In het voornamelijk 17e eeuwse kerkinterieur is het meest in het oogspringend de achtkantige preekstoel - van voor de Reformatie - met doophek.
Deze kansel is de oudste in Friesland. De drie herenbanken voorzien van prachtig en uniek houtsnijwerk dateren uit de 16e en 17e eeuw. De gewone kerkbanken hebben renaissance zijstukken uit de 2e helft van de 16e eeuw. Het houten
tongewelf is versierd met middeleeuwse rozetten die de lijdensgeschiedenis van
Christus uitbeelden. Het orgel, van voor de Reformatie, wordt door een aanzienlijke uitbreiding in 1849 als een Van Dam-orgel gezien (restauratie in 2014). De
kerk is eind november 2013 overgedragen aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Sindsdien organiseert de Plaatselijke Commissie er naast rouw- en trouwplechtigheden concerten, prestigieuze lezingen en exposities. Bij de ingang staat een
informatiebord met steeds actuele informatie over de activiteiten. Vanwege zijn
bijzondere ambiance heeft de gemeente Leeuwarden de kerk in 2014 als burgerlijke trouwlocatie aangewezen. Op de Huizumer begraafplaats naast de kerk zijn
bekende Friezen begraven zoals Hendrik Algra, Ype Schaaf, Karst Leemburg, de
ouders van de dichter J.J. Slauerhoff e.d.
Leeuwarden, Evangelisch Lutherse Kerk., Nw Oosterstraat 28-30, 8911KN r
Open: van 13.30 tot 16.00 uur.
De eerste aanzet tot het stichten van een Evangelisch-Lutherse gemeente in
Friesland dateert uit het midden der 17e eeuw. In 1681 wordt een kleine kerk
geschonken door jonkheer Andreas Möller. Van hem zijn een rouwbord (1690),
waarop portret, wapen en afstamming en zijn grafsteen in de kerk te bezichtigen
zijn. Dit kleine kerkje is in 1774 vervangen door de huidige kerk (rijksmonument),
welke in 1994 geheel is gerestaureerd. Het orgel in de kerk dateert uit 1869 en
is gebouwd door Lambertus van Dam. In de consistoriekamer hangen boven de
gemarmerde schoorsteenmantel de dertien wapenborden van de stichters van
de kerk.
binnenwerk 2014.indd 30
Idaerd,
Gertruduskerk.
Familiewapen 1774.
30
12-06-14 16:04
Huizum, Leeuwarden. Dorpskerk (Foto: C. Triebert)
Leeuwarden, Gereformeerde Gemeente, Achter de Hoven 2c, 8933AJ
Open: van 11.00 tot 15.00 uur.
Het gebouw waar nu de evangelisatiepost van de Geref. Gemeente is gevestigd
was voor 2004 eigendom van de Gemeente Gods die het weer heeft gekocht
van de Mormonen die er na de oorlog in kerkten. Daarvoor is het gebouw een
tijdlang in gebruik geweest als garage. De hal is verbouwd en wordt gebruikt als
inloophuis en ook de kerkzaal is voorzien van nieuw meubilair en ook is er een
nieuw orgel. De kerk staat in een van de zogenaamde ‘uitbuurten’ van de stad
d.w.z. dat deze buurt vroeger buiten de stadsgrachten lag. In de vele tuinen en
kascomplexen die hier waren werden groente en fruit verbouwd die in de stad en
op het platteland werden verkocht. Vervoer vond plaats over het idyllische riviertje
de Potmarge dat dwars door het gebied stroomt en uitkomt in de stadsgracht. De
straat Achter de Hoven liep achter die tuinen (hoven) langs. Vandaar de naam.
Leeuwarden, [Protestant] De Grote of Jacobijnerkerk. Jacobijnerkerkhof 95,
8911EN r
Open: Juni: zat. van 11.00-16.00 uur; Juli, aug. en sept. (t/m 13-de): di., wo., do.,
zat. van 11.00-16.00 uur vrijdag van 13.00-16.00 uur.
De bouw ervan is al voor 1300 begonnen en men heeft er tot na 1500 aan
doorgebouwd. Het is dan ook het oudste monument van de stad. Bekend is het
Oranjepoortje aan de oostkant (aan het plein bij de Put), een portaal met een
boompje met oranjeappels en het wapen van Leeuwarden. Het is de oude ingang
waardoor de stadhouders de kerk betraden. Eeuwenlang zijn de leden van de
stadhouderlijke familie in de Grote Kerk begraven. De Friese stadhouders zijn
rechtstreekse voorouders van ons koninklijk huis. Leeuwarden behoort met Delft
en Breda tot de drie steden met een Koninklijke grafkelder. In de kerk is het koor
aan de nagedachtenis van de stadhouders gewijd met gebrandschilderde ramen,
wapenborden en deels gereconstrueerde monumenten. In de weidse ruimte van
het schip domineert het orgel van de beroemde orgelbouwer Christiaan Müller uit
1724-1727.
Leeuwarden, [Protestant] Pelikaankerk, Pelikaanstraat 10, 8916 AE
Open: 23, 30 augustus. 6, 13 september.
De Pelikaankerk is een prachtig gebouw uit 1932, dat is ontworpen door architect
Egbert Reitsma. Ondanks de relatief jonge leeftijd van het gebouw, is het wel een
monument. De kerk bezit een bijzonder orgel. Ook de glas-in-loodramen zijn een
bezienswaardigheid. Het orgel dateert van de bouw van de Pelikaankerk in 1932.
De bouwer is Valkx en Van Kouteren uit Rotterdam. Het is een pneumatisch orgel
met een open opstelling van het pijpwerk. De kerk bevat 28 gebrandschilderde
ramenen achter de kansel nog eens 6 ramen die de eerste 6 scheppingsdagen
voorstellen. De 28 ramen rondom de kansel verbeelden het maatschappelijk leven
uit de jaren twintig en het verleden. De stijl is eigentijds en modern te noemen,
geheel anders dan we in een kerk zouden verwachten. De ramen zijn ontworpen
door Egbert Reitsma uit Groningen, de architect van de kerk.
Leeuwarden, [Protestant] Waalse Kerk, Grote Kerkstraat 222, 8911EG r
Open: van 13.30 tot 16.00 uur
De voormalige kloosterkapel van de dominicanessen of Witte nonnen is gewijd
aan Sint Catharina. Het klooster werd in 1507 gesticht als laatste van de vier
kloosters in Leeuwarden. Het heeft iets langer dan 50 jaar gefunctioneerd tot de
hervorming kwam. De kerk, die ca 1525 is gebouwd, kreeg verschillende andere
functies tot het door de stad als kerk voor de Franssprekenden van ondermeer
het stadhouderlijk hof en garnizoen in 1659 in bruikleen werd gegeven. In 1740
kreeg de kerk een koninklijk geschenk. Anna van Hannover, echtgenoot van stadhouder Willem Karel Hendrik Friso, schonk een orgel aan de kerkgemeenschap.
binnenwerk 2014.indd 31
31
12-06-14 16:04
Johan Michael Schwartsburg, leerling van Chr. Muller, bouwde het instrument.
Het enige tweeklaviersorgel van zijn hand. Het lof- en snijwerk is van de hand van
Jaan Oenema die dit in 1742 in opdracht van Gedeputeerde Staten vervaardigde.
Loënga, Klokkenstoel, ds. S. Huismanleane 2a, 8631 SL
Op het kerkhof van Loënga stond al in 1335 een kerk die gewijd was aan St.
Nicolaas. De kerk werd rond 1745 afgebroken vanwege de bouwvallige staat.
Het kerkhof bleef en vormt tegenwoordig samen met de klokkenstoel een rijksmonument. De klok is door de bezetter meegenomen. Na de oorlog is een nieuwe
klok gegoten die iedere werkdag wordt geluid om 12 en 16 uur. De klokkenstoel
met zadeldak werd in 1983 gerestaureerd. Op het kerkhof liggen enkele oude en
bijzondere grafstenen. De oudste steen dateert uit het jaar 1594, werd in 1954
per toeval ontdekt en is recentelijk hersteld.
Mantgum, [Protestant] Mariakerk, Seerp van Galamawei 3, 9022AA r
De eerste kerk van Mantgum dateert uit 1203. Rond 1500 werd de kerk herbouwd.
Het interieur is in de jaren 1779-1781 gesneden door Hermanus Berkebijl, in
Lodewijk de 16e-stijl. De preekstoel heeft een bijzondere iconografie: ontmoetingen van Jezus (bijv. met de Samaritaanse vrouw en met Nicodemus). Verder
vallen de gebeeldhouwde zerken voor Aesgo Hoxwier, Gala van Galama en
Seerp van Galama (1584) op. Het orgel is in 1879 gebouwd door L. van Dam.
De beelden op het orgel zijn in 1844 in Antwerpen gemaakt en afkomstig van het
vorige orgel.
Offenwier, [Protestant] Sint Nicolaaskerk, Fiifgeawei 6, 8626 GA.
Open: 23/24 aug.; 30 aug/1 sept.; 6/7 en 13/14 september van 14.00 - 17.00 uur.
Het kerkje van Offingawier dateert van 1335. In dat jaar wijdde één van de hulpbisschoppen van de bisschop van Utrecht het kerkje aan de heilige Nicolaas.
Oorspronkelijk bestonden de muren uit “onbehouwen friezen”. Er bestaat een
afbeelding tekening (Stellingwerf) die een idee kan geven hoe het kerkje er in
1722 uit zag. In 1850 is het aan de buitenkant geheel ommetseld met kleine baksteen. De klok uit 1637 is in de bezettingstijd door de Duitsers weggehaald.
De huidige klok is een naoorlogse. Opschrift: “Geveld door Duits geweld. Door
kerkvoogdij en burgerij hersteld. Luiden wil ik voor de doden. Levenden ter kerke
noden”. Het orgel is in 1907 door de firma Bakker en Timmenga gebouwd voor
een bedrag van 1100 gulden. Het heeft 7 stemmen. Vroeger stond op het front
de tekst: .”Geen beter les met meerder kracht dan Micha zes vers acht”. Die tekst
luidt: ”Der is dy klear te witten dien, minske, wat goed is en wat de Heare fan dy
wol: rjocht dwaan, de trou heech hâlde en mei ferstân dyn wei gean mei God”
Poppenwier, [Doopgezind] Kerk, Binnenbuorren 6, 9013CB
Ook open op: zondag van 13.30 tot 17.00 uur.
Dit kerkje is een voorbeeld van een schuilkerk. Het kerkje is helemaal ingebouwd
tussen de huizen en van de weg af niet te zien. Alleen langs het fietspad, wat trouwens eveneens de Hoofdstraat is, is de kerk te bereiken. Het “smûke” kerkje uit
1848 heeft 50 zitplaatsen en is een monument. In het midden van de vorige eeuw
is het kostershuis afgebroken, zodat nu een stukje van het kerkje zichtbaar is.
Raerd, [Protestant] Laurentiuskerk, Buorren 9, 9012DK r
Het hoog op een terp gelegen kerkgebouw dateert uit 1815 en herbergt een bijzonder rococo interieur uit ongeveer 1765. Bij de restauratie van 2009-2012 is de
inrichting op basis van oude foto’s en bouwhistorisch onderzoek teruggebracht
naar de situatie van vóór 1909. Het rococo houtsnijwerk moet vervaardigd zijn
door de Leeuwarder beeldhouwer Dirk Embdervelt: preekstoel, doophek, vrouwenbanken, rouw- en tekstborden vertonen kenmerken van zijn stijl. De grote herenbank met dubbele overhuiving en kuif dateert uit het begin van de 18e eeuw
. In de vloer liggen monumentale grafzerken van o.a. de families Jonghama en
Eysinga. Het rijk versierde Hillebrand-orgel werd gebouwd in 1816. Het is omlijst
door een geschilderde draperie de tweede helft van de 19e eeuw. In de hal staat
een vitrine, waarin de belangrijkste archeologische vondsten geëxposeerd worden, o.a. een 8e-eeuwse schijffibula met een Christuskop. Ook is hier een beeld
van Sint Laurentius opgesteld: als sokkel dient een teruggevonden fragment van
een middeleeuwse altaarsteen.
Readtsjerk, [Protestant]’t Roodkerkje, Tsjerkewei 17, 9067 DS Readtsjerk.
Het kerkje is een rustiek 12e eeuws kerkje in Romaanse stijl. Authentiek is de
tufstenen muur aan de noordkant met een gaaf Romaans venster. In het kerkje ligt
op het middenpad een grafzerk uit de 18e eeuw en aan de wand hangen fraaie
rouwborden. De preekstoel is een zuivere kopie van een 17e eeuws model. De
eiken kerkkap boven de preekstoel stamt vermoedelijk uit de 16e of de 17e eeuw.
Het vormt een mooi geheel met het fraaie interieur van het kerkje.
Vervolg op pagina 41.
binnenwerk 2014.indd 32
32
12-06-14 16:04
binnenwerk 2014.indd 33
TSJERKEPAAD 2014
ACTIVITEITEN
De Bonifatiuskerk in Dokkum
(Foto Jan van der Laan, Oudeschoot).
33
12-06-14 16:04
Holwert, Sint Willibrordus kerk
(Foto Jan van der Laan, Oudeschoot).
Opening / Sluiting Tsjerkepaad.
De opening van Tsjerkepaad is geweest op 28 juni in de Bonifatius kerk
en Bonifatiuskapel in Dokkum.
De feestelijke sluiting van Tsjerkepaad wordt gehouden in Holwert,
op zaterdag 20 september 2014 vanaf 13.30 uur in
de Sint Willibrorduskerk (eerste gedeelte).
Daarna pylgertocht naar de Doopsgezinde kerk met een aansluitend
programma. Het definitieve programma wordt op de website vermeld.
Orgelfietsdag
De orgelfietstocht in samenwerking met Organum Frisicum vindt
dit jaar plaats op zaterdag 26 juli. Het eerste concert is om
13.30 uur in de protestantse kerk in Sint Nicolaasga
(kerk open vanaf 13.00 uur).
Na het bezoek aan deze kerk wordt een prachtige fietstocht
gemaakt door de boomrijke omgeving naar Langweer, waar een
van de oudste van Damorgels zal worden bespeeld (circa 14.45
uur). Daarna voert de tocht weer terug naar Sint Nicolaasga, waar
de fraaie Sint-Nicolaaskerk met een bezoek wordt vereerd.
De aanvang van het laatste concert deze middag in
de Sint-Nicolaaskerk is gesteld op 16.30 uur.
Alle concerten op deze middag duren ongeveer een half uur. Men
hoeft zich voor deze orgelfietstocht niet van te voren op te geven.
Concertgevers deze middag zijn de organist Broer de Witte en
zijn dochter, de fluitiste Hannah de Witte (die onlangs cum laude
afstudeerde aan het Conservatorium van Amsterdam).
Hoewel de tocht duidelijk als orgelfietstocht bedoeld is, kan deze
(bijvoorbeeld bij slecht weer of vanwege fysieke beperkingen) ook
binnenwerk 2014.indd 34
34
12-06-14 16:04
Pylgertochten.
5 juli.
Fietstoer in de Greidhoeke met gasten uit Ost Friesland.
9.30 uur. Ontvangst gasten in de St. Janskerk van Deinum met aansluitend
programma. Ook andere belangstellenden zijn van harte welkom. Wie ‘s
morgens start kan een lunchpakket meenemen. Culturele fietstocht langs
de zeven Middeleeuwse kerken van Deinum, Blessum, Leons, Baard,
Mantgum, Jorwert en Boksum. In de kerken is werk van diverse
kunstenaars te zien. De route heeft de vorm van een cirkel, zodat u op elk
punt en elk gewenst tijdstip kunt beginnen en is 25 km lang. Verder zijn er
twee wandelroutes: route 1 is een cirkel van Deinum via Blessum en
Boksum terug naar Deinum. Route 2 is een cirkel van Baard via Leons,
Jorwert en Mantgum terug naar Baard. Alle kerken zijn ook met de auto
bereikbaar. Voor meer informatie en routekaarten : www.zevenkerken.nl
12 juli.
Jabiksrûntsje vanuit de Groate Kerk in St. Jacobiparochie.
(9079 KZ-1) 10.00 uur. Viering, koffie en daarna een pylgertocht (15 km)
o.l.v. pastoor Jan Romkes van der Wal naar de zeedijk en Zwarte Haan,
het beginpunt van de route naar Santiago. Kosten € 5,- Lunchpakket
meenemen. Opgave bij Frida Nauta. E-mail: [email protected]
16.00 uur. Programma in de Groate kerk, verzorgd door de Stichting Alde
Fryske Tsjerken met Flamencogroep Rosario (zang, dans en gitaarmuziek). Dit programma is ook voor andere belangstellenden en vrij
toegankelijk.
26 juli.
Orgeltoer in Sint Nicolaasga en Langweer. (8521 KE-4)
Deze orgelfietstocht is in samenwerking met Organum Frisicum. De start
is om 13.30 in de protestantse kerk in Sint Nicolaasga (kerk open vanaf
13.00 uur). Meer info op blz. 2 van deze katern.
binnenwerk 2014.indd 35
2 augustus. 10.00 uur.
Jabiksrûntsje vanuit de
Protestantse kerk in Friens.
(9009 XD-1) Viering, koffie en daarna
een pylgertocht (15 km) o.a. langs de
Sint Piterkerk in Grou o.l.v. pastoor
Jan Romkes van der Wal.
Kosten € 5,- Lunchpakket meenemen. Opgave bij Gerrit Groeneveld:
g.s.groeneveld@ ziggo.nl.
Tel.: 0515-579190
Pelgrim
De Bonifatiuskerk in Dokkum
(Foto Jan van der Laan, Oudeschoot).
35
12-06-14 16:04
16 augustus. 10.00 uur.
Jabiksrûntsje vanuit de Dodokapel in Haskerdiken,
Kapellewei 6, 8468 MK.
Viering, koffie en daarna een pylgertocht (15 km) langs het natuurgebied
de Deelen o.l.v. pastoor Jan Romkes van der Wal. Kosten € 5,- .
Lunchpakket meenemen.
Opgave bij Gerrit Groeneveld: [email protected]. Tel.: 0515-579190
23 augustus.
Wandel-pylgertocht met begin- en eindpunt de
Sint Margrytsjerke in Boksum. (9031 XG-1)
U bezoekt verder de Johannes de Doperkerk en de Koptische kerk (voormalige gereformeerde kerk) in Hilaard, de Mariakerk in Blessum en de
Sint Janskerk in Deinum. De tocht gaat voor een groot deel over fiets- en
wandelpaden, waaronder oude kerkenpaden, door de weilanden. De totale
lengte is ongeveer 10 km.
De kerk in Boksum is open vanaf 10.00 uur en het programma start om
10.15 uur. De tocht wordt afgesloten om 16.30 met een korte vesper in
de Sint Margrytkerk in Boksum. In de kerken van Deinum, Blessum, en
Boksum is werk van verschillende kunstenaars te zien.
De kosten bedragen € 17,50. Dit is inclusief koffie met gebak en
lunch. Het aantal deelnemers is maximaal 25. Opgave via e-mail aan
[email protected] met vermelding van het aantal personen.
6 september. Hele dag.
Uitnodiging voor een fietstoer langs kerken in Ost Friesland,
Duitsland: De Krummhörner Kirchturm-Toer in de regio Krummhörn boven
Emden .
De start is tussen 8.00 en 10.00 uur. Belangstellenden kunnen naar de
kerk in Jennelt rijden, waaraan ds. Siek Postma als predikant verbonden is.
Opgave kan via Jan van der Meer, tel 0513 - 431817 of
jjvdmeer@hetnet. nl. Meer informatie is te vinden op de website
www.tsjerkepaad.nl, of bij ds. Siek Postma, Westerfennenweg 1,
D - 26736 Jennelt / Ostfriesland (Duitsland); +49 (0)4923 / 7426.
13 september.
Pylgertocht vanuit het Nijkleaster in Jorwert,
Sint Radboudkerk, Sluytermanwei 4, 9023 AB.
Start om 10.00 uur met een viering in de kerk o.l.v. ds. Hinne Wagenaar.
Daarna koffie en informatie over het Nijkleaster. Hierna maken we een
pylgertocht (15 km) met een muzikale afsluiting o.l.v. Hindrik van der Meer.
Kosten € 5,- . Lunchpakket meenemen.
Opgave bij Gerrit Groeneveld: [email protected]. Tel.: 0515-579190
Zie voor overige fiets-, wandel- en boottochten onze website.
Deinum, St. Janskerk. (Foto Jan van der Laan, Oudeschoot).
binnenwerk 2014.indd 36
36
2
12-06-14 16:04
Activiteiten
De activiteiten staan op alfabetische volgorde van de plaatsnaam met daar
achter de afkorting van de Regio.
Aldeboarn (M), Doopsgezinde kerk. Expositie: tentoonstelling van aqua-
rellen van Lizet Ploos van Amstel.
Appelscha (ZO), Protestantse kerk.
Kralenbeurs: stand in de kerk. Eveneens is de Wereldwinkel met een
stand aanwezig in de kerk.
Augustinusga (NO), Augustinuskerk.
Tentoonstelling. Iconen van cursisten van atelier Achïa.
Bears. (M), Mariakerk en Uniastate.
Schilderijen van Koosje Zijlstra tot 30 september. Voor openingstijden en
meer info, zie: www.uniastatebears.nl
Beetgum (NW), Martinuskerk.
Grafkelder te bezichtigen.
Beetsterzwaag (ZO), Dorpskerk.
Iconententoonstelling. Rondleiding over de bij de kerk behorende historische begraafplaats: op 19 juli en 23 augustus van 14.30 tot 15.30 uur.
Wandelroute: in de kerk is een wandelroute beschikbaar naar Kortehemmen en Olterterp.
Berlikum (NW), Koepelkerk.
Voor belangstellenden zal dit jaar de restauratie van het orgel, gebouwd
door Johannes Mittenreyler in 1780, te volgen zijn.
Blessum (M), Mariakerk.
Expositie door Eddy Sikma en cursisten. Schilderijen en tekeningen.
Boksum (M), Sint Margryttsjerke.
Tentoonstelling: twee in 2006 gevonden sarcofagen en twee zgn.
steenkisten. Tijdens de Tsjerkepaadperiode is er elke zaterdagmiddag
een vesper in de kerk. Aanvang: 16.30 uur. De vesper is één van de 7
dagelijkse getijdengebeden of koorgebeden uit de liturgische traditie van
de kerk zoals die tot op de dag van vandaag in tal van kloosters wordt
gehouden.
Burgum (M), Kruiskerk.
Fototentoonstelling over de Kruiskerk en haar historie.
De Knipe (ZO), Doopsgezinde kerk.
Tentoonstelling: oude handwerken van mevrouw Korpershoek.
(Haar grootmoeder was handwerklerares)
Dokkum (NO), Verenigde Christelijke gemeente.
Tentoonstelling: Gebeden uit het boek ‘Die Betenden’ van de benedictijner monnik Anselm Grûn, vertaald in het Fries en Nederlands. Titel tentoonstelling: ‘Wy, dy’ t bidde’. Bij elk gebed is een treffende foto geplaatst.
Het gebedenboekje ‘Wy, dy’ t bidde’ is ook verkrijgbaar in de kerk.
Drachten (ZO), Doopsgezinde kerk.
Beeldententoonstelling van Anne Woudwijk. Elke zaterdagmiddag vertelt
hij bij zijn beelden, die grotendeels gaan over Bijbelse onderwerpen. Zijn
dochter Roelie werkt aan een kunstwerk. Orgelconcerten van Rein Albert
Ferwerda (eens in de 2 weken)
binnenwerk 2014.indd 37
Grou, Sint Piterkerk.
37
3
12-06-14 16:04
Drachten (ZO), Grote kerk.
Expositie: in juni en juli. Thema: ‘Kies je eigen heilige’. Foto’s met een
levensbeschrijving van de voorbeeldfiguur en een motivatie van degene
die hem ingeleverd heeft. In augustus en september is er een expositie
over Franciscus van Assisi met beelden van Eveline van Duijl.
Eastermar (NO), Protestantse kerk.
Expositie: van rouwrealia, prenten, tekeningen, schilderijen van de oude
toren en de begraafplaats van Eastermar uit de collectie van Dam
Jaarsma.Wandelroute: een 5 km lange bezinnende wandeling is verkrijgbaar in de kerk.
Exmorra (NW), Johannes de Doperkerk.
Tentoonstelling: Schilderijen (landschappen en stillevens) van Mevrouw
Antje v.d. Werf-Welbedacht uit Exmorra/Allingawier (zelf aanwezig op 30
augustus).
Franeker (NW), Martini kerk.
Expositie. van mei t/m augustus: grafische kunstenaars van kunstenaarsvereniging ‘t Holt. In september is een groepstentoonstelling van de
Franeker kunstenaarsvereniging Facit.
Goaiingea (M), Protestantse kerk, Offenwier (M), Sint Nicolaaskerk
en Tersoal (M), Protestantse kerk.
Kunstroute van 23 augustus t/m 14 september op zaterdag en zondag van
14.00 - 17.00 uur. In samenwerking met Goaiingea, Offenwier en Tersoal.
Exposities in deze kerken.
In Goaiingea: schilderijen van Pytsje Kuperus uit Ryptjerk.
In Offenwier: tekeningen en schilderijen gemaakt door cursisten van
Hessel Steensma uit Offenwier.
In Tersoal: keramiek en schilderijen van Lenny Kuipers. Textiel van Hilde
Stienstra.
Gorredijk (Kortezwaag) (ZO), Mariakerk.
Oproep aan bezoekers: In het kader van het thema pelgrimage vragen
wij bezoekers zoveel mogelijk beelden, schilderijen of andere voorwerpen
over Maria mee te nemen. Deze worden in de kerk gefotografeerd en
daarna digitaal opgeslagen. Daarna worden ze op een scherm in de kerk
vertoond. Zo hopen wij een uitgebreide presentatie te krijgen. Op deze
plaats heeft in de Middeleeuwen een Mariakapel gestaan.
Gorredijk (ZO), RK kerk. Expositie: Hobby’s van en door parochianen.
Heerenveen (ZO), Apostolisch Genootschap. Expositie van Sacha
Janzee. Schilderijen en glaskunst. In haar werk is ze op zoek naar de
verbeelding van wat mensen verbindt. Door middel van kleur, vlak en een
persoonlijk symboliek zoekt ze naar het oergevoel, de diepgewortelde
emotie van ieder mens bij gebeurtenissen in zijn leven, die universeel is,
niet gebonden aan cultuur en afkomst.
Heerenveen (ZO), RK kerk.
Tentoonstelling: archiefstukken van de parochie, zoals bouwtekeningen uit
1840, bidprentjes e.a.
Hindeloopen (ZW), Grote kerk. Tentoonstelling: Bijbelverhalen in beeld
gebracht op bedsteewanden, meubels e.d. van de 17-e eeuw tot heden.
Idaerd (M), Gertruduskerk.
Powerpointpresentatie over kerk en dorp.
Jislum (NO), Catharinakerk.
Tentoonstelling: “Majolica” (aardewerk uit 16-de t/m 20-ste eeuw) deze
tenstoonstelling is van 20 juli t/m 3 augustus van 13.00 tot 17.30 uur.
Entree: € 2,50. Tevens is dan de theetuin geopend.
Jubbega (ZO), Protestantse kerk.
Expositie. In het bijgebouw De Beage is een expositie samengesteld door
kunstenaar Marcel Prins van Kunstlokaal AlleskAn no.8 te Jubbega. Van
oude spulletjes maakt hij ware kunstwerken.
Kimswerd (NW), Laurentiuskerk.
Tentoonstelling: vondsten uit de omgeving van de kerk op de galerij. In de
hal: videofilms van o.a. Oud Kimswerd, restauratie van de kerk, Greate
Pier zijn geschiedenis.
Koudum (ZW), Martinikerk.
13 september, 14.00 uur. Inloopconcert (orgel) door Sieger Falkena.
Leeuwarden (M), Doopsgezinde kerk. Tentoonstelling over de Doperse
kenmerken onder de titel: ‘Daden gaan woorden te boven Doopsgezind in
woord en daad’.
binnenwerk 2014.indd 38
38
4
12-06-14 16:04
Leeuwarden, (Huizum) (M), Dorpskerk.
5 juli 13.30 uur. Opening expositie “Dorpskerk in de Stad” met schilderijen, etsen, foto’s van de Dorpskerk door de jaren heen. 13 september:
activiteiten i.v.m. Open Monumentendag.
Meer info op: www.facebook. com/dorpskerkhuizum.
Parkeren: tijdens de openingstijden van Intratuin mag er gratis worden
geparkeerd op het parkeerterrein tegenover de Intratuin aan de zuidzijde
van de Tijnjedijk.
Leeuwarden (M), Grote kerk.
Tentoonstelling van schilderijen. Titel: “in den beginne” naar aanleiding
van het boek Genesis.
Lippenhuizen (ZO), Piterkerk.
Demonstratie kaarten maken; Orgel- en pianospel.
Longerhouw (NW), Protestantse kerk.
Expositie: olieverfschilderijen van Auke de Jong uit Bolsward.
Mildam (ZO), It Alde Tsjerkje.
Expositie van 7 juni t/m 26 juli: Beelden en schilderijen van Corrie Schrier.
Onderwerp: ‘vrouwen van Afrika’. Expositie van 2 augustus t/m 3 oktober:
Jayanne Reddy exposeert keramieken klokken en vogelhuisjes. Doorlopend zijn er in het kerkje te vinden: glaskunst, mozaïek, edel- smeedkunst,
beeldhouwen, pentekeningen, schilderijen, 3-d weefkunst, patchwork en
quilten. (www.galerie-italdetsjerkje.blogspot.com)
Nieuweschoot (ZO), Schoterkerkje.
Dorpsgidsen vertellen op 13 september over de wetenswaardigheden van
het kerkje en de klokkenstoel.
Nijeholtpade (ZO), Heilige Nicolaaskerk.
Demonstratie kantklossen.
Oosterwolde (ZO), Dorpskerk.
Expositie van Engelen, van diverse materialen en uit verschillende landen.
De expositie is t/m 30 augustus. 13 september: Expositie van kleur- en
tekenplaten gemaakt door kinderen van de basisschool na hun bezoek
aan de Dorpskerk.
Oude Bildtzijl (NW), Julianakerk.
Fietstoute langs de Bildtse kerken verkrijgbaar in de kerk.
Parrega (ZW), Johannes de Doperkerk.
Expositie met Boekenmarkt. In de bovenzaal is een presentatie over het
kerkorgel. 13 september: boot- en wandeltocht. Fotogalerij van kinderen
die de kerk hebben gefotografeerd.
Reduzum (M), Vincentiuskerk.
Tentoonstelling van merklappen.
Scherpenzeel (ZO), Protestantse kerk.
Exposities. Van 5 juli t/m 9 augustus: Borduurwerk van Grietje KramerHooisma en Roelie Sloothaak-Hooisma uit Wolvega. Van 16 augustus t/m
13 september: Schilderijen van Dirkje de Jong uit Wolvega.
Op 13 september zijn vanaf 10.00 uur ook de kerken in Kuinre, Blankenham, Ossenzijl, Nijetriene, Munnekeburen en de klokkenstoel van Spanga
open.
Schraard (NW), Protestantse kerk. Bezichtiging van het dit jaar gerestaureerde 17-de eeuwse torenuurwerk.
Jorwert, Sint Radboudkerk, (Foto Jan van der Laan, Oudeschoot).
binnenwerk 2014.indd 39
39
5
12-06-14 16:04
Sexbierum (NW), Sixtuskerk.
Tentoonstelling: Zondagsschool vroeger en nu in Sexbierum en Pietersbierum.
Sint. Annaparochie (NW), Van Harenskerk.
Expositie “Saskia van Uylenburgh”. Foto’s en objecten over Saskia en
Rembrandt. Expositie “Gevelstenen en boerderijen” van 24 mei t/m 27
september, iedere zaterdag van 13.00 tot 17.00 uur.
Sint Jacobiparochie (NW), Groate kerk.
12 juli, 16.00 uur. Flamenco-show van de Flamencoschool Rosario uit
Groningen. Het volledige dagprogramma staat bij Pylgertochten.
Sneek (ZW), Doopsgezinde kerk.
Tentoonstelling van zelf gemaakte iconen van Willem Tjerkstra.
Surhuisterveen (NO), Doopsgezinde kerk.
Tentoonstelling: schilderijen van mevrouw Veeman uit Burum.
Terband (ZO), Rotondekerk.
5 juli. 15.30 uur. Start tentoonstelling van kunstenaars uit de regio:
W Huitema, M. Huitema, e.a. De tentoonstelling is t/m 3 augustus op
zaterdag en op zondag van 13.30 tot 17.00 uur. 9 augustus 13.30 uur:
Start quiltexpositie met werken van de internet quilt groep ‘Praatjes en
Draadjes’. De expositie is t/m 13 september op zaterdag en op zondag
van 13.30 uur tot 17.00 uur.
Terwispel (ZO), Protestantse kerk.
Expositie van kantklossen en briefwisseling en ander schriftelijk materiaal
over opvang van evacuees in de 2e Wereldoorlog.
Tijnje (ZO), Protestantse kerk.
Expositie van iconen en oude bijbels en psalmboeken.
Tirns (NW), Protestantse kerk.
Expositie: quiltexpositie van de gezusters Volger. Op zaterdag en zondag
van 14.00 tot 17.00 uur. Entree: € 2,-.
Tjerkwerd (ZW), Sint Petruskerk.
Expositie: over Waltaslot met een plattegrond hoe het in de Middeleeuwen was.
Wergea (M), Sint Martinuskerk.
Tentoonstelling van Mariabeelden en andere voorwerpen waarop haar
beeltenis prijkt.
Westhem (ZW), Bartholomeuskerk.
Schilderwerken van Dukkie Stoffelsma, Janneke Bootsma en Jannie
Veenema.
Wier (NW), Ioannis Téatertsjerke.
Fototentoonstelling van vogels van Jan Bartlema t/m 26 juli. Schilderijenen tekeningen tentoonstelling van Marieke Maneschijn vanaf 2 augustus
t/m 13 september.
Meer info op hun website: www.ioannisthe-atertsjerkewier.nl
Wijnaldum (NW), Protestantse kerk.
Expositie: fijn borduurwerk. o.a. ‘Het Millennium 2000’. En mozaïek van
kunstenaars uit het dorp.
Winsum (NW), Mariakerk.
Expositie: schilderijen van gemeentelid mevrouw Nely de Boer.
Witmarsum (NW), Koepelkerk.
Expositie: gezangboeken en geschriften uit de tijd van Menno Simons;
Expositie van merklappen. Thema: ‘Levensverhalen’.
Workum (ZW), St. Gertrudiskerk.
Wandeling langs de Tillefoanne. Folders liggen in de kerk.
Woudsend (ZW), De Karmel.
Expositie: schilderijen van kunstenaar Henk Pietersma. Thema: ‘Psalmen
en beeld’.
Woudsend (ZW), Sint Michaëlskerk.
Verkoop van tweedehands boeken ten bate van de kerk. Expositie van
engelen. Thema: ‘de H Michaël en andere engelen’
Ysbrechtum (NW), Kerkelijke gemeente.
Tentoonstelling: 6, 13, 20 september. Schilderijen met zelfgemaakte verf
van natuurlijke stoffen (o.a. rozenblaadjes) van mevrouw Adrie te Velde
uit Nieuwleusen.(illustratrice van kinderboeken)
binnenwerk 2014.indd 40
40
6
12-06-14 16:04
Vervolg van pagina 32.
Reduzum, [Protestant] Vincentiuskerk, Haedstrjitte 2, 9008SP r
Van de oorspronkelijke Vincentiuskerk van Reduzum, een romano-gotische kerk
uit de 14e eeuw, is weinig meer terug te vinden. Het huidige gebouw dateert uit
1726. Boven het ingangsportaal (1726) zien we de familiewapens van een grietman, een boer en een schoolmeester-organist. De toren is uit 1878. De preekstoel
is in 1670 vervaardigd door een timmerman uit het naburige Wirdum. Er liggen
vijftien grafzerken in de kerk. In 1785 bouwde Albertus van Gruisen een orgel met
hoofd- en rugwerk. Het gestuukte plafond en de brede kroonlijst zijn in de 19e
eeuw aangebracht.
Skillaerd, Toren (bij Mantgum), Skillaerderdyk to 1, 9022 AV
Alleen exterieur. Toren is niet open.
Net buiten Mantgum, in de richting van Wiuwert, staat de toren van Skillaerd.
De kerk is in 1884 afgebroken. De toren dateert uit 1661 en werd gefinancierd
door o.a. de boer Douwe Willems, wiens zerk in stukken naast de toren ligt. Op
de hoeken waren de vier levensfasen van de mens afgebeeld. Twee ervan zijn
nog zichtbaar. Op drie zijden van de toren zijn kraagsteentjes te zien met duivels,
engelen en saters. Ze zijn een eeuw ouder dan de toren zelf. In de noordmuur
staan twee vrijwel onherkenbare familiewapens, mogelijk van de families Hoppers
en Galama.
Stiens, [Protestant] Grote of St. Vituskerk, Pieter Jellessingel 6, 9051BD r
Open: 9, 16, 23 30 augustus; 6 en 13 september.
Het kerkhof betreedt u via een draaihek, uiteraard bedoeld om ongewenst
bezoek buiten te houden. De grote tufstenen kerk dateert uit ongeveer 1100. De
buitenmuren met romaanse versieringen laten flink wat sporen uit vroeger tijden
zien, zoals de dichtgemetselde ingangen. Het 13e eeuwse bakstenen koor is
smaller dan het schip. In de rooms-katholieke tijd stonden op de lege sokkels
naast de torendeur heilige beelden (van de patroonheiligen Vitus en Anna?). De
kerk bezit een 18e eeuwse preekstoel. Er staan drie herenbanken, waarvan die
in het koor het fraaist is. Achter de bank verrijst de monumentale 17e eeuwse
portretzerk van het echtpaar Philips van Boshuysen en Anna van Eysinga. De
avondmaalstafel is een van de oudste in Fryslân. Het orgel werd in 1829-1830
gebouwd door L.J. en J. van Dam in een kas uit 1777. Het instrument bevat oud
Bader-pijpwerk.
Tersoal, [Protestant] Kerk, Komelkerspaed 1, 9014CB
De beperkte omvang en het geringe aantal inwoners van Tersoal in het verleden
zijn af te lezen aan de fraai gelegen kleine kerk die in 1838 de oude, aan Sint
Vitus gewijde kerk, verving. Die vernieuwing zou onder leiding van de Sneker
bouwmeester Pieter Rollema gebeurd zijn. De verhouding van kerk en toren is
daardoor merkwaardig geworden. Hoewel de kerk bij die bouwactiviteiten iets
ingekort schijnt te zijn en de toren niet buitengewoon robuust is, oogt het kerkje
erachter als een kapel. In vergelijking met de oude kerk is het nieuwe gebouw acht
meter korter. Dit kerkje heeft in de 19de eeuw een uiterst eenvoudige uitdossing
gekregen: een ongeleed schip met twee grote spitsboogvensters en een driezijdige
koorsluiting met twee vensters in genoemde vorm. De oorspronkelijke toren uit
vermoedelijk de 14de eeuw is zonder enige sier, maar wel met kleine, rondbogige
galmgaten aan alle zijden, opgetrokken van rode kloostermoppen. De kerk ligt
mooi hoog op een terp met rondom oude bomen en een ruim kerkhof omzoomd
met een beukenheg.
binnenwerk 2014.indd 41
Reduzum, Vincentiuskerk.
41
12-06-14 16:04
Mantgum, Mariakerk.
Weidum, [Protestant] Johanneskerk, Lytse Buorren 3, 8842LH
Open: 5, 19 juli; 2, 16, 30 augustus; 13 september.
De toren – het oudste deel van de kerk – dateert uit rond 1100 en bestaat voor
het grootste deel uit tufsteen. De kerk, gewijd aan de evangelist Johannes, dateert
uit de 13e eeuw en is een van de weinige Friese voorbeelden van romano-gotiek.
Het luid tikkende uurwerk stamt uit ongeveer 1650 en wordt dagelijks tweemaal
opgewonden. Ook bevindt zich er nog de voet van een romaans doopvont. In het
schip van de kerk treffen we een gaaf interieur aan uit de 17e en begin van de
18e eeuw. De preekstoel is in 1712 vervaardigd door Gerrit Payaar en heeft nog
een zandloperhouder. Pronkstuk is de Burmania-bank uit 1708 met zijn enorme
kuifstuk met griffioenen en het geschilderde familiewapen. De geelkoperen kandelaars verlenen aan de inrichting een bijzondere charme. Het orgel, gebouwd
door L. van Dam, is uit 1889.
Wergea, [Rooms Katholiek] Sint Martinuskerk, Kerkbuurt 22, 9005PB
Open: 5, 19 juli; 2, 16 augustus; 13 september.
De Sint Martinuskerk werd op 4 november 1862 officieel in gebruik genomen.
Architect Jansen, leerling van de beroemde architect Cuypers maakt het bouwplan. In 1871 is het hoofdaltaar geplaatst, tegelijkertijd met de zgn. rustaltaren in
de zijbeuken, toegewijd aan de H. Maria en St. Jozef. Achter op het hoofdaltaar,
staan de beelden van St. Martinus, de patroonheilige; St. Bonifatius, de “Friese”
martelaar; St. Petrus, de eerste Apostel en eerste Paus en van St. Willibrordus, de
patroonheilige van de Nederlandse kerkprovincie. De preekstoel dateert uit 1885.
Het doopvont achter in de kerk is wel bijzonder fraai en kleurrijk, uit diverse steensoorten vervaardigd en dateert uit 1791. Dominerend zijn de gebrandschilderde
ramen van de kerk. De kruiswegstaties in deze kerk zijn bijzonder. De veertien
staties zijn geschilderd door een tamelijk beroemde persoonlijkheid, nl. F.H. Bach
te Groningen in 1905.
Wirdum, [Protestant] Sint Martinuskerk, Hôf 1, 9088AM r
Deze aan Sint Martinus gewijde kerk stamt uit de 13e eeuw en viert dit jaar haar
150 jarig jubileum. Uit deze tijd dateert ook de noordelijke aanbouw, de OenemaCamminga-kapel. Tot de 17e eeuw had de kerk twee torens. De huidige toren is
in 1806 tegen de zuidmuur gebouwd. Ruimtelijk gezien behoort het interieur van
de Wirdumer kerk tot de meest fascinerende van Friesland. Bij de restauratie in
1982 is het aanwezige houten plafond verwijderd en het oorspronkelijke kruisribgewelf opnieuw in zicht gebracht. Opvallend is het grote aantal herenbanken. Ook
beschikt de kerk over verschillende monumentale grafzerken. Het fraaie orgel is in
1688 gebouwd door Jan Harmens en in 1790 ingrijpend gewijzigd door Lambertus
van Dam. De kas is door Jacob Swalue gesneden in Lodewijk de 16e-stijl. De
achthoekige kansel is 19e eeuws.
Klokkenstoelen In Friesland
Tsjerkepaad besteedt dit jaar ook weer aandacht aan de klokkenstoelen in Friesland. Dat zijn er erg veel met name in Zuidoost Fryslân en Zuidwest Fryslân. Zij
zijn de moeite van een bezoek meer dan waard. Ze zijn in het algemeen vrij toegankelijk. Ze staan bij een kerk of op een begraafplaats. Meer informatie over klokkenstoelen kunt u vinden op de website van de Stichting Restauratie Hulpfonds
Klokkestoelen www.klokkenstoelen.nl. Onderstaand de klokkenstoelen in Midden
Fryslân:
Plaats
Postcode
Loënga
8631 SL
Nes-Boarnsterhim 8494 NN
binnenwerk 2014.indd 42
Type stoel
zadeldak
helmdak
Gietjaar klok
1950
1950
42
12-06-14 16:04
4. Tsjerkepaad Zuidwest
r Doet mee aan de Friese Orgeldag op 13 september.
Dit symbool geeft aan dat het torenuurwerk te bezichtigen is.
Bakhuizen, [Rooms Katholiek] St. Odulphuskerk, ST. Odulphusstraat 67
8574SZ
Open: 26 juli. 2, 9, 16, 23, 30 augustus. 6, 13 september
Het dorp is fraai hoog gelegen in het landschap. Het neo-gotische kerkgebouw
met toren is in 1912, naar een ontwerp van Wolter te Riele, gebouwd. Uit de
voormalige waterstaatskerk van 1857 zijn diverse interieuronderdelen bewaard
gebleven, zoals de kruisweg-staties.
Balk, [Doopsgezind] Kerk, Raadhuisstraat 26, 8561BH
In 1795, na de Franse Revolutie, mochten de Doopsgezinden hun kerkgebouw
aan de openbare weg bouwen; in het zicht. In Fryslân werd dit pas tijdens de
regeerperiode van Willem I gerealiseerd. In 1863 werd de huidige kerk gebouwd
aan de Raadhuisstraat. Hij staat echter niet gelijk aan de rooilijn. Het orgel is van
Bakker en Timmenga (1908) uit Leeuwarden.
Balk, [Protestant] It Breahûs, Van Swinderenstraat 6, 8561AP r
In 1728 is deze kerk gebouwd door Roelof Saegman. Het interieur heeft een
preekstoel met snijwerk uit de 17e eeuw. Het doophek dateert uit de 18e eeuw,
evenals de twee familiebanken. De gebrandschilderde ramen zijn uit 1729. Het
orgel uit 1843 is van de orgelmakerij G.W. Loman en H.B. Loman.
Balk, [Rooms Katholiek] H. Ludgeruskerk, Raadhuisstraat 44, 8561BH r
Deze grote kerk is gewijd aan de Heilige Ludgerus en is een ontwerp van architect H.Tepe, 1883. Het interieur met altaren, preekstoel en triomfkruis zijn
een ontwerp van F.W. Mengelberg. Het orgel uit 1906 is van de Makerij Adema
uit Leeuwarden. De kruisweg uit 1937 is vervaardigd door J. Ydema. Het zijn
grote wandschilderingen. Het exterieur is sober en heeft overeenkomsten met de
Nederrijnse en Westfaalse gotiek.
Blauwhuis, [Rooms Katholiek] H. Vituskerk, Vitusdijk 27, 8615LN
Niet open op 23 augustus.
Voor het kleine dorp is het een grote kerk. Toren en pastorie zijn uit 1868-1870,
naar een ontwerp van architect Pierre Cuypers. Patroon van dorp en kerk is de
Heilge Sint Vitus. Het kerkgebouw met interieur vormen samen een uniek geheel,
evenals de ramen en muurschilderingen. Naast de kerk een begraafplaats met
oude grafzerken. Zeer de moeite waard om te bekijken.
Broek, [Protestant] Kerk, It Noard 21,8512AB r
Huidige kerk werd gebouwd in 1913. Al in de late Middeleeuwen was er al een
kerkje, gewijd aan de heilige Christoffel. Begin 18e eeuw blijkt de stompe toren
vervangen te zijn door een klokkenstoel. Er hangt nog een oude klok uit 1600,
gegoten door Henric Wegewart te Kampen. Het kerkje is in een sobere stijl
gebouwd, met verrassende elementen, waarvan sommige later zijn toegevoegd.
Boven de ingang zit een Davidster in de gevel. Heel speciaal zijn de in 1994 geplaatste gebrandschilderde ramen. Ale Hosper uit Broek ontwierp deze. Hij wilde
de Broekster activiteiten van het oude dorp zo authentiek mogelijk afbeelden.
We zien: een molen in de lente, Sint Christoffel die op zijn rug het Christuskind
veilig naar de overkant van het water draagt, zomer met kerk en klokkenstoel,
de visser in de herfst onder de regenboog, een scheepje op duister woest water
onder het hoopvolle licht van een ster en de scheepshelling verstild in winterse
sneeuw.
Poppenwier, Tentoonstelling Doopsgezinde kerk. (regio Midden)
binnenwerk 2014.indd 43
43
12-06-14 16:04
Dedgum, [Protestant] kerk, Buren 16, 8764PR
Open: 19, 26 juli. 2, 9, 16 aug. van 13.00-17.00 uur. 13 sept. van 10.00-17.00 uur
De kerk met toren en gietijzeren hekwerk is in 1889 gebouwd in traditioneelambachtelijke stijl, ter vervanging van een oudere kerk. De kerk ligt verhoogd op
een terp en is naar het oosten georiënteerd, met de absis gericht op de hoofdweg
van het dorp. Rond de kerk is een ovaalvormige kerkhof. De oude preekstoel,
de koperen doopbekkenhouder, de psalmbordjes en de orgelkas zijn uit 1709 en
overgebracht uit de afgebroken kerk. Het eenklaviers orgel is in 1893 gemaakt
door L. van Dam en Zonen.
Folsgare, [Protestant] Laurentiuskerk, Tsjaerddijk 53, 8773KN
De kerk werd gebouwd in 1864. Door een slechte fundering moest de kerk worden
afgebroken en is herbouwd in 1875.Tijdens de aanleg van de centrale verwarming
zijn er in de kerk oude grafstenen gevonden welke nog in een redelijk goede staat
verkeren. De karakteristieke zadeldaktoren is gerestaureerd. De toren is gebouwd
rond 1534 en op de klok staat het jaartal 1535 vermeld. De toren is gebouwd als
verdedigings- annex kerktoren.
Gaastmeer, [Protestant] De Pieltsjerke, J. Jelles Hofstraat 14, 8611JT
Het kerkgebouw uit de 19e eeuw is met zijn preekstoel uit de 17e eeuw met
gesneden panelen eenvoudig en smaakvol. In dit kerkgebouw heerst een intieme
sfeer die geheel past bij het dorp. In de toren hangt een klok uit 1517 en is gegoten door Geert van Wou en Johan Schonenborch.
Greonterp, Klokkenstoel, 8658 LK
De oude klokkentoren van Greonterp kent een kleurrijke geschiedenis. De toren
werd in 1812 gebouwd. Na lang touwtrekken kwam het ‘Klokhûs’ in handen van
de Rooms Katholieke parochie van Blauwhuis. Inwoners van Greonterp vonden
dat de toren bij het dorp hoorde. Zij richtten de Stichting Klokketoren Greonterp
op die nu eigenaar is van het bouwwerk. De toren is een omklede klokkenstoel
met een spitsje. Hij lijkt op de klokkenstoelen van Hartwerd en Hennaard. De klok
zelf dateert van 1465. Er staat een prachtig opschrift op: ‘Hoor als ik geluid word,
ik roep tot de vreugden van het leven.’ In 1999 is de klokkentoren grondig gerestaureerd. Het geluid van de klok is in de wijde omgeving te horen.
Harich, [Protestant] Kerk, Stinsenwei 14, 8571RJ
In 1979 werd deze kerk door brand verwoest. Het interieur ging volledig verloren.
De toren bleef bewaard en is uit de 12e eeuw, zij werd echter verbouwd in de 15e
eeuw. De twee klokken in de toren zijn uit 1682. Na de brand in 1979 werd het
geheel in oorspronkelijke staat teruggebracht. In de kerk, achter de preekstoel,
treft u een zeer fraai praalgraf aan uit 1778. Het classicistische monument is
opgericht voor de familie Van Swinderen die voorheen woonachtig was op Huize
Rijs te Rijs. Het nieuwe orgel uit 1982 is van de orgelmakerij Bakker & Timmenga
uit Leeuwarden.
Heeg, [Protestant] Haghakerk, Tsjerkebuorren 2, 8621BH
In de 12e eeuw stond er op de plaats van de Haghakerk al een stenen kerkgebouw
dat gewijd was aan de heilige Christophorus. In 1745 is de driebeukige kerk met
zadeldaktoren vervangen door een veel eenvoudiger type. Honderd jaar later, in
1840, kreeg de kerk haar huidige aanzien. In de kerk bevindt zich een fraai 17 e
eeuwse eikenhouten kansel in renaissance stijl met bijbehorend doophek waarop
twee bijzondere doopbogen en een lezenaar op adelaarskop. De kerkruimte wordt
opgevuld met drie kroonluchters uit 1748. Op de twaalf-armige kroon staan vier
kleine geschilderde, hartvormige schildjes, voorstellende twee familie-wapens,
een smak (schip) en een hooischip. Ze verwijzen naar de schenkers van eertijds.
Imponerend in deze uiterlijk bescheiden kerk is het in 1860 door L. van Dam &
Zonen (Leeuwarden) gebouwde orgel met vrij pedaal. Boven in de toren hangt een
luidklok uit 1615.
Hemelum, [Protestant] Nicolaaskerk, De Klaster 2, 8584VA r
De in 1668 gebouwde kerk is in 1816 hersteld. De toren is in 1896 gebouwd ter
vervanging van een vroeger houten spitsje. Het interieur is eenvoudig, met een
preekstoel uit 1843. Het orgel is geschonken door Jhr.G.R.G. van Swinderen
en Vrouwe C.J.Rengers. Het betreft een Van Dam-orgel uit Leeuwarden. Op de
begraafplaats zijn nog een aantal zerken te bewonderen met symboliek uit de
19e en 20e eeuw.
Hemelum, [Klooster] Russisch Orthodox Klooster, Buorren 18, 8574VC
Het gebouw dateert uit 1889 en werd gebouwd als Gereformeerde Kerk. Sinds
1999 is het in gebruik als orthodox klooster, gewijd aan de Heilige Nicolaas,
Bisschop van Myra en Wonderdoener (in 342 overleden). In het kerkgebouw zijn
ondergebracht: de kloosterkerk, een pelgrimsverblijf en een monnikenverblijf. In
de kloosterkerk is een fraaie wand met iconen, waaronder een icoon van Christus
met Friese tekst (Joh.13:34), de Moeder Gods van Kazan en een icoon van de
binnenwerk 2014.indd 44
44
12-06-14 16:04
Balk, Breahûs, orgel G.W. Loman en H.B. Loman.
kloosterpatroon de H.Nicolaas eveneens met Friese tekst. Voorts is in de kloosterkerk een kleine expositie van een sarcofaagfragment (12e eeuws) te bezichtigen
van het voormalige Staverse S. Odulfusklooster dat in de 15e eeuw overgebracht
werd naar Hemelum. De muurschilderingen in de altaarruimte (H.Drieëenheid) en
langs de kerkvensters accentueren het orthodoxe karakter. Dit nieuwe klooster
is het enige, nog functionerende klooster in Noord-Nederland, dat in de oude
christelijke monastieke traditie staat.
Hieslum, vrm. Protestantse kerk, nu Stichting, Sierdsmaweg 4, 8762 PL.
Open op:19, 26 juli. 2, 9, 16 augustus van 13.00 - 17.00 uur.
Het dorp is van hoge ouderdom. Al in een officieel stuk uit 855 wordt Hieslum
genoemd. De kerk is vrij jong (1874)maar staat op de plek van een middeleeuwse
kerk, die waarschijnlijk rond 1300 is gebouwd. De nieuwe kerk wordt gesierd door
een houten torenspits. Onder de houten vloer van deze ‘nieuwe’kerk liggen nog
vier grafstenen van de pastoors uit de tijd voor de Reformatie.
Hindeloopen, [Protestant] Grote kerk, Kerkstr. 1, 8713KG r
Open: vanaf Pasen dagelijks.
Aan het begin van de Buren lag in de Middeleeuwen de parochiekerk van
Hindeloopen. Helaas is van de omvang en de bouworde van de toenmalige kerk
niets bekend. Wel weten we dat er in de kerk een sacramentshuisje moet zijn
geweest. In 1570 werd de kerk verwoest, toen uit West-Friesland bannelingen
aanvallen deden op de Zuidwesthoek van Friesland. Twintig jaar later werd de
kerk herbouwd. Omdat in de 17e eeuw de bevolking van Hindeloopen aanzienlijk
groeide, was er behoefte aan een groter gebouw. De oude kerk werd afgebroken
en op de fundamenten kwam in 1632 een nieuw kerkgebouw gereed. Ruim 25
jaar later werd de kerk met een zuidbeuk uitgebreid. Pas in 1683 werd de toren
voorzien van klokken. In de jaren 1970-1975 zowel in het interieur als exterieur
restauraties uitgevoerd. Daarbij werd de toren, die behoorlijk uit het lood hing,
weer enigszins “rechtgetrokken”. In de kerk hangt een zestal koperen kronen
waarvan er een dateert uit 1668. Het orgel werd in 1868 door de firma Van Dam
geplaatst. De kas is gemaakt door Jan Harmensz. en dateert mogelijk uit 1665.
It Heidenskip, [Protestant] Kerk, Brânbuorren 18, 8724LH r
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
Aan het straatje aan de vaart staat een eenvoudig kerkje uit 1860, waar in 1900
een consistorie is bijgebouwd. De zijbeuk dateert uit 1921. En om het gebouw
helemaal als kerk compleet te maken is in 1926 de voorgevel voorzien van een
klein torentje met spits met daarin een uurwerk. Op de consistorie werd toen een
klokkenstoel geplaatst met daarop de luidklok. Het orgel van de orgelbouwer
Bakker & Timmenga uit Leeuwarden is in 1921 geplaatst.
Joure, [Doopsgezind] De Vermaning, Midstraat 70, 8501AS r
Open van 14.00 - 16.00 uur.
De Doopsgezinde Vermaning in Joure is gebouwd in 1824, ter vervanging van
eerdere kerk. De preekstoel en de liedborden komen uit de oude kerk. De kerk
is uit de rooilijn geplaatst, waardoor een pleintje is ontstaan. De doopsgezinde
gemeente Joure bestaat al sinds de 16e eeuw. Tussen 1551 en 1565 werden hier
17 gelovigen herdoopt. Elke zondag om 9.30 uur wordt een dienst gehouden.
Door de week zijn vele groepen actief.
binnenwerk 2014.indd 45
45
12-06-14 16:04
Joure, [Protestant] Hobbe van Baerdt Tsjerke, Midstraat 69, 8501AE r
In 1628 werd de eerste steen van de “Jouster Toer” gelegd. In de toren is een
rechthuis gebouwd met een kleine tribune en een drietal cellen. Toen de toren
fier en fraai stond te pronken werd besloten om ook een nieuwe kerk te bouwen.
In 1644 werd de eerste steen gelegd. De kerk, de oudste als Protestantse Kerk
gebouwde kerk van Friesland, heeft een tweebeukig schip. In 1939 werd de
in barok-stijl gebouwde kerk door brand verwoest en herbouwd. Wat los was
kon worden gered w.o. de avondmaalstafel van 1644, het avondmaalszilver en
het doopvont. De preekstoel, uit de 17e eeuw, is afkomstig uit de voormalige
Galileërkerk te Leeuwarden. Het huidige Ahrend-orgel met drie klavieren is in
1978 in gebruik genomen
Koudum, [Protestant] Martinikerk, Jacob Binckesstraat 2, 8723BN
Ook open op: 15, 22, 29 juli. 5, 12, 18 augustus van 11.00 - 15.30 uur.
De kerk is in 1857 gebouwd en heeft een merendeels 17e eeuws, zeer waardevol, interieur. Dit interieur komt uit de oude kruiskerk, die tussen 1614 en 1617 is
gebouwd. De kansel is van 1648. In de kerk hangt een van de drie gedenkborden
die herinneren aan de plundertocht in de 80-jarige oorlog. Op het bord wordt deze
geschiedenis in rijm verteld. Het orgel werd in 1859 vervaardigd door fa. Van
Dam. In 2008 is de kerk gerenoveerd.
Langweer, [Protestant] Kerk, Oasingaleane 13, 8525EL r
In 1777 is de kerk door een plaatselijke meester herbouwd. De kerk heeft een
driezijdige sluiting, de bijbehorende toren heeft drie geledingen met een naaldspits. In de kerk is 17e meubilair met een preekstoel uit 1684 aanwezig met
symbolische voorstellingen op de kuip. Het orgel is uit 1784 is van Lambertus van
Dam uit Leeuwarden.
Lemmer, [Protestant] Kerk, Kerkhof 1, 8531JH
In de 13e eeuw is voor het eerst sprake van een kerk in Lemmer. In 1716 werd
de eerste steen gelegd van de huidige kerk en in 1759 werd de kerk vergroot met
een dwarsbeuk aan de noordzijde. De kerkruimte wordt overdekt met een houten
tongewelf, dat een bezienswaardigheid op zich is. De oorspronkelijke beschildering is met veel zorg hersteld. Een waarlijk pronkstuk is de barokke preekstoel die
in de jaren 1743 – 1745 is gemaakt door Gerben Jelles Nauta uit Sneek. De in
houtsnijwerk uitgewerkte thema’s maken deze preekstoel uniek voor Friesland.Na
de restauratie in 1984 zijn ook een 40-tal grafzerken weer tevoorschijn gekomen.
Lemmer, [Rooms Katholiek] H. Willibrordus kerk, achter Schans 47, 8531DV
Deze parochiekerk werd gebouwd nadat een eerder in 1767 gebouwde kerk te
klein werd, Het is een neogotisch bouwwerk. De katholieke toren is meer dan
een eeuw een van de markantste herkenningspunten van Lemmer. Het is een
driebeukige pseudobasiliek met gemetselde spitsgewelven en gebrandschilderde
glas-in-lood ramen. De preekstoel is een eikenhouten zeskantige kuip, waarin de
vier evangelisten zijn afgebeeld.
Mirns, Klokkenstoel, Murnserdyk 23, 8573 WP
In de periode 1750-1775 is de kerk afgebroken. Deze was vroeger gewijd aan
de Heilige Odulphus. In de Tweede Wereldoorlog ging de klokkenstoel op het
kerkhof verloren. Deze is echter herbouwd en evenals zijn voorganger uitgerust
met een zadeldak, zij het echter dat deze wit is van kleur. De begraafplaats biedt
een prachtig uitzicht over Gaasterland en het IJsselmeer.
Heeg, Haghakerk.
binnenwerk 2014.indd 46
46
12-06-14 16:04
Molkwerum, [Protestant] Lebuïnuskerk, Tsjerkestrjitte 14, 8722HJ r
In 1850 gebouwd, ter vervanging van een kerk uit 1799, waarvan de toren met
zadeldak nog over is. In de toren hangen twee klokken uit 1649, gegoten door
Jakob Notenman uit Leeuwarden. De kerk bezit een eenvoudig interieur met
kroonluchters uit 16e en 17e eeuw. Het éénklaviers orgel uit 1873 met een orgelkas uit de 17e eeuw is van onbekende herkomst.
Nijemirdum, toren, Lyklamawei 18, 8566JL
De toren is niet open.
De voormalige kerk was gewijd aan de Heilige Nicolaas. Op het kerkhof staat, na
afbraak van de kerk in de 19e eeuw, alleen nog de laat-gotische bakstenen toren.
Deze toren kent een versiering van twee smalle spitsboognissen, waarin de galmgaten zijn uitgespaard. In de noordooshoek is inwendig een traptoren gemetseld.
De toren heeft een klok uit 1541 van Jacob Waghevens uit Melcheren.
Nijhuizum, [Protestant] Kerk, Nijhuizum 7, 8775XD
Open: In de zomer dagelijks geopend.
Het is niet bekend wanneer het kerkje te Nijhuizum werd gebouwd. Het enige
aanknopingspunt is de klok waarin het jaartal 1729 staat vermeld met de naam
van de Grytman van Wymbritseradeel, Jhr. Duco Gerrolt Martena, Heer van
Camminghaburg. Oorspronkelijk was het een RK kerk, maar in 1789 is de kerk
overgegaan naar de Hervormden. Het eenvoudige interieur bevat een preekstoel,
een koorhek en kerkbanken. In de plavuizen vloer liggen bij de ingang twee grafstenen. Omdat er geen verwarming en verlichting is, worden er sinds jaar en dag
alleen ’s zomers kerkdiensten gehouden.
Nijland, [Protestant] Nicolaaskerk, Tsjerkegreft 2, 8771SJ r
Niet open op 6 september.
De 13e eeuwse kerk werd in het begin van de 16e eeuw vervangen door de
huidige kerk grotendeels gebouwd uit afbraakmateriaal van de eerste. Het
laatgotische gebouw is opgetrokken uit gele en rode baksteen, meest van het
klostermopformaat. In 1819 en 1842 zijn vooral aan de steunberen herstellingen
gedaan. De kerk is bijzonder fraai gelegen op een omgracht kerkhof.
Oppenhuizen, [Protestant] Johannes tsjerke. Tsjerkebuorren 1, 8625 HA
Gerestaureerde Johannestjerke Oppenhuizen is een bezoekje meer dan waard
Vorig jaar moest de plaatselijke organisatie van Tsjerkepaad 2013 in Oppenhuizen het helaas af laten weten. De monumentale kerk uit 1695 stond sinds maart
2013 in de steigers en pas op monumentendag 2013 kon de prachtig gerestaureerde kerk heropend worden. Natuurlijk was deze heropening grotendeels een
aangelegenheid voor de Protestantse Gemeente Oppenhuizen-Uitwellingerga. De
belangstelling uit de dorpen was overweldigend. Terecht. Bijna iedereen uit Top &
Twel heeft een steentje bijgedragen aan de gerestaureerde kerk, die nu de trots
van het dorp genoemd mag worden. Er is veel gebeurd. We noemen de verrotte
balken, ontbrekende voegen, bladerend schilderwerk, de dreigende scheuring in
de luidklok, het aanwezige asbest in de kerk. Het was nogal wat, maar alles werd
aangepakt en daar bleef het niet bij: het interieur veranderde op advies van een
kleurspecialist. Audio- en video-installaties deden hun intree en de vocht- en temperatuurbeheersing kregen de volle aandacht. De voorzetramen, uit één stuk, zijn
een grote merkbare verbetering.
Met een forse vergroting onderging ook het liturgisch centrum een complete metamorfose, wat een sterk verbeterde akoestiek als gevolg had. De kaarsenstander
en het doopvont zijn ware kunstwerken van glas met houten dragers die het geheel completeren.
Het gewijzigde voorportaal, de inforuimte met garderobe en de opgang naar de
galerij zijn een verademing en ondanks het feit dat er banken uit de kerk zijn ver-
binnenwerk 2014.indd 47
Koudum, Martinikerk.
47
12-06-14 16:04
wijderd is er maar weinig ingeleverd op het aantal zitplaatsen in de kerk.
Het karakter van de kerk ademt de toekomst van de volgende generaties. Buiten vormen het gerenoveerde hekwerk en de opgewaardeerde begraafplaats een
geheel met de kerk. Kortom, een voorbeeld voor kerken met een restauratiemissie. Het lijkt voorspelbaar dat de Johannestsjerke, voor ware liefhebbers van monumentale kerken met gevoel voor detail, een pelgrimsoord gaat worden tijdens
Tsjerkepaad 2014. U bent van harte welkom!
Oudega (SWF), [Protestant] Ankertsjerke, Pastorijstrjitte 23, 8614AB
Ook open: Tijdens de bouwvak vakantie alle dagen open van 13.30 - 16.30 uur.
Al in 1132 was er sprake van een houten capelle. In 1500 werd deze vervangen
door een stenen kerk met een zadeldaktoren, gewijd aan de Heilige Martinus. In
1755 werd ook deze kerk weer vervangen waarbij de eikenhouten gewelfconstructie opnieuw werd gebruikt. De oude zadeldaktoren bleef staan. De zijmuren van
de kerk zijn op de oude fundering van kloostermoppen gebouwd. In 1757 werd
de toren hersteld waarbij ook de kerk naar het oosten werd verlengd. Dit is aan
de binnenkant van de kerk duidelijk te zien aan de gewelfcontructie. In 1868 is
de zadeldaktoren afgebroken en werd op de westgevel de huidige houten toren
geplaatst met een spits. In 1987 zijn de gebrandschilderde ramen herplaatst die
in 1756 door Ype Staak zijn gemaakt. De kerk bezit een Van Dam-orgel, gebouwd
in 1872. In de toren hangt een klok uit 1623.
Oudemirdum, [Protestant] De Fontein, Kerkstraat 1, 8567JE r
Het eenvoudige kerkje dateert uit 1790 en is in 1926 uitgebreid met een zijbeuk.
In de kerk staat een preekstoel uit 1650 in renaissancestijl. Ook is er een gebrandschilderd raam uit 1790, geschilderd door Ype Staak. Het orgel is uit 1900
en vervaardigd door de firma Bakker & Timmenga uit Leeuwarden. In 1999/2000
heeft een complete restauratie van kerk en toren plaats gevonden, waarbij het
interieur van de kerk geheel veranderd is.
Ouwsterhaule, [Protestant] Kerk, Jetze Veldstraweg 31, 8513CK r
Tot 2001 werd nog aangenomen dat de kerk uit de 18de eeuw dateerde. In 1802
zou hij een nieuwe westelijke gevel gekregen hebben die in 1877 ingrijpend
gewijzigd zou zijn. Bij de restauratie van 2001 bleek dat de aanpak van 1877
heeft bestaan uit de ommanteling van de laatmiddeleeuwse kerk omdat de kerk
er zo lelijk uitzag. De 19de-eeuwse schil is er nu afgehaald en het muurwerk van
middeleeuwse moppen is in het zicht gebracht. De zaalkerk heeft een driezijdige
koorsluiting en rondboogvensters. De naar verhouding grote, houten geveltoren
is bekleed met lood en heeft een licht ingesnoerde spits.
Parrega, [Protestant] Johannes de Doperkerk, Kerkbuurt 3, 8763MK
Open: 12, 19, 26 juli. 2, 9, 16 augustus van 13.00 - 17.00 uur. 13 september van
10.00 - 17.00 uur
De Johannes de Doperkerk van Parrega is omstreeks 1300 gebouwd. Bij de bouw
is gebruik gemaakt van tuf en baksteen. In de toren zijn nog uitsparingen te zien
waar kanonnen hebben gezeten. Parrega lag vroeger aan het Parregaaster meer
en was een vissersdorp. Dit is nog te zien in het wapen van Parrega en op de
windvaan bovenop de kerk. Hier staan 3 botten(vissen) gesymboliseerd. Het orgel
is gebouwd in 1905 door de firma Vermeulen te Woerden. Tijdens de restauratie
in 1998 is er een altaarsteen gevonden. Deze dateert uit de tijd dat de kerk nog
katholiek was. Café de Harmonie, Gelegenheid voor bezichtiging van het origineel
interieur etc.
Rode Klif, klokkenstoel, Scharl, 8721EX
Op het verhoogde kerkhof staat een houten klokkenstoel. De klok is afkomstig uit
Stavoren en deed vroeger dienst als mistbel.
Ruigahuizen, klokkenstoel, Tsjerkhof leane 1, 8564HC
De voormalige kerk die hier heeft gestaan, is al in de 18e eeuw gesloopt. In
1920 werd de bouwvallige klokkenstoel afgebroken om plaats te maken voor de
huidige. De nieuwbouw duurde echter tot 1956. Deze klokkenstoel staat op een
opgehoogde dodenakker, omgeven door bomen. Onder het heldak hangt een in
verhouding kleine klok.
Sandfirden, [Protestant] Kerk, Nummer 2, 8613JH
Midden in het merengebied van de zuidwesthoek van Friesland ligt Sandfirden.
Hier staat een bijzonder mooi kerkje dat rond het jaar 2000 van binnen is gerestaureerd. In het jaar 2006 is vervolgens het Van Dam-orgel gerestaureerd. Het
kerkje dateert uit het jaar 1732. Het wordt thans beheerd door het bestuur van de
`Stichting Sanfurd`
Sint Nicolaasga, [Rooms Katholiek] Nicolaaskerk, Kerkstraat 14, 8521JZ r
Open: op woensdag en zaterdag van 14.00 - 17.00 uur
De uit Raerd afkomstige Jan Doedes van der Weide realiseerde in 1887 deze
Sint Nicolaaskerk. Het is een neo-gotische kruisbasiliek met vormen geïnspireerd
binnenwerk 2014.indd 48
48
12-06-14 16:04
op de klassieke gotiek. Het interieur is door de lichtinval bijzonder licht. De overwelvingen en kruisribgewelven zijn in schoon metselwerk uitgevoerd. De glas-inloodramen zijn vervaardigd door Jacob Michiel Ydema. Het orgel is van de makerij
Lodewijk Ypma uit Alkmaar.
Sint Nicolaasga, [Protestant] Kerk, Omloop 4, 8521 KE
Niet open op 6 september.
Het kerkgebouw, gewijd aan de Heilige Nicolaas, werd gebouwd in 1721. Op
de westgevel een torentje met een klok uit 1467. Het interieur bezit een eiken
preekstoel uit de 17e eeuw. In 2007 kon een prachtig vernieuwd interieur worden
gerealiseerd. Het orgel uit 1901 is van Van Dam uit Leeuwarden.
Sloten, [Protestant] Kerk, Heerenwal 52, 8556XW r
Open: mei t/m september op dinsdag t/m zaterdag. In juli en augustus ook op
maandag van 13.00 - 17.00 uur.
Gewijd aan de Heilige Johannes de Doper, een gebouw uit 1647, met een topgevel aan de straatkant en een dakruiter daarachter. Het interieur, dat nog bijzonder
gaaf is, stamt uit het midden van de 17e eeuw met doophek, banken en preekstoel. In het koor van de kerk zijn balkdragers met gesneden allegorische figuren.
Het orgel dateert uit 1786 en werd vervaardigd door Jan Harmens uit Berlikum.
Sloten, [Rooms Katholiek] Sint Fredericuskerk, Kapelstreek 223, 8556XJ
Deze kerk gewijd aan de Heilige Fredericus, dateert uit het begin van de 20e
eeuw en werd gebouwd naar het ontwerp van de bekende Friese bouwmeester
Arjen Witteveen. Jacob Michiel Ydema schilderde de kruiswegstatie uit 1937. Het
bestaat uit 14 afzonderlijke schilderingen op steen. De figuren zijn gestileerd, de
verwantschap met de kunst van de 19e eeuw is duidelijk zichtbaar. Het orgel in
de kerk dateert uit 1969 en is van Reil uit Heerde.
Sneek, Doopsgezinde Kerk, Singel 28, 8601AJ r
Op deze plek stonden eerder vermaningen. Eerst een houten schuur en vanaf
1654 een stenen kerk, voor en achter ingeklemd door een woning. Midden 1700
woonden er veel en rijke Doopsgezinden in Sneek. Daarom werd het interieur
eerst verfraaid maar de kerk werd afgebroken in ± 1840 omdat hij in slechte staat
was en omdat de 2 doperse modaliteiten in Sneek samengingen.Van 1841-1842
werd op de plaats van de bestaande afgebroken kerk de huidige kerk gebouwd,
ontworpen door stadsarchitect Rollema. Hij paste in het concept verschillende
bouwstijlen toe., n.l. neo-classicistisch, neo-gotisch en ook een beetje empire.
Het portaal vóór de kerk werd in 1855 nog gebouwd in dezelfde stijl. In 1847
kwam er een Scheuer-orgel in de kerk met nog onderdelen van het vroegere van
Gruizen-orgel uit 1876. In 1925 kwamen er prachtige gebrandschilderde ramen in
(Jugendstil). Een schenking van de bekende glaszetter en leverancier Houwing
omdat zijn dochter trouwde. In 1972 werd de kerk gedeeltelijk verwoest door een
grote brand. Er werd gerestaureerd. Daarbij werden in het interieur v.w.b. kerkbanken, vloer, verwarming en kleuren veranderingen toegepast. In 1996 werd er
weer gerestaureerd. Het leiendak kwam ook weer terug. In 1998 werd het orgel
grondig gerestaureerd en de kleuren weer naar het oorspronkelijke teruggebracht.
Kerk en orgel zijn Rijksmonument.
Sneek, [Protestant] Martinikerk, Grote Kerkstraat 5, 8601ED r
Open: alle Tsjerkepaad zaterdagen van 14.00 tot 16.30 uur.
Grote of Martinikerk: In 1498 werd begonnen met de bouw van de kerk. Het werd
voor Friese begrippen een ruime, gotische basiliek. Aan de westkant bleven drie
oude Romaanse torens staan uit een eerdere bouwperiode. In 1530 was deze
kerkbouw voltooid. In 1681 stortte de middelste van de drie torens in en werden de
Sneek,Sint Martinuskerk.
binnenwerk 2014.indd 49
49
12-06-14 16:04
andere twee afgebroken. In 1708 bouwde Arp Schnitger een orgel. Aan de zuidzijde een sacristie die sinds 1580 dienst doet als kerkenraadkamer, met snijwerk
aan het plafond van Georg Hempel uit 1760.
Sneek, [Rooms Katholiek] Sint Martinuskerk, Singel 62, 8601 AL r
Open: iedere dag van 10.00 - 17.00 uur.
Architect P.J.H. Cuypers ontwierp voor Sneek een driebeukige neogotische pseudo-basilikale kruiskerk die is gewijd aan de Heilige Martinus van Tours.
In 1872 kon de R.K. Sint Martinuskerk in gebruik worden genomen. De kerk is
onvoltooid gebleven, want heeft aan de westzijde geen toren. Het orgel uit 1891
heeft 27 registers en is vervaardigd door Michaël Maarschalkerweerd & Zoon te
Utrecht. Het orgel is uitgerust met een vrijstaande speeltafel welke gemodelleerd
is naar voorbeeld van Cavaillé-Coll en is volledig in authentieke staat. De gebrandschilderde ramen zijn gemaakt door F. Nicolas. In de pastorietuin staat tevens een
klokkenstoel.
Stavoren, Doopsgezinde Kerk, Voorstraat 43, 8715HW
Tijdens Skûtsjesilen niet of beperkt open.
Al sinds 1551 is er een doopsgezinde gemeente in Stavoren. Zij kwamen bij
elkaar in hun “schuilkerk” op de Súdend. Deze werd te bouwvallig, daarom werd
er een nieuwe kerk gebouwd aan de Voorstraat in de stad. Deze werd op 2 september 1851 in gebruik genomen. Het interieur is eenvoudig, sober maar knus.
Het éénklaviers orgel is gebouwd door Bakker & Timmenga uit Leeuwarden en op
6 januari 1901 in gebruik genomen.
Stavoren, [Protestant] Nicolaaskerk, Voorstraat 69, 8715HX r
De Nicolaaskerk is in 1861 gebouwd op de fundamenten van een veel oudere
kerk, die in 1860 was ingestort. Van deze oude kerk zijn de preekstoel en enkele
banken bewaard gebleven. Ze dateren uit de 17e eeuw. Onder de banken liggen
nog grafzerken, waarvan de oudste ook uit de 17e eeuw. Het orgel is in 1786
gebouwd door Wiebe Meijes en zijn zoon Meije Wiebes, plaatselijke timmerlieden.
Het orgel stond dus ook al in de oude kerk. In 2003 is het orgel gerestaureerd
door de firma Bakker & Timmenga uit Leeuwarden. In 2009 is het interieur gerestaureerd.
Tjerkgaast, [Protestant] Kerk, Gaestdijk 37, 8522MX
Er heeft op deze zandhoogte (Gaast) al heel lang een kerk gestaan. De sarcofaag
is uit de 12e – 13e eeuw. Het deksel vind je bij de ingang. Je loopt er zomaar
overheen als je de kerk binnengaat. Van de oudere kerk rest alleen nog de
westmuur. De huidige kerk dateert uit 1703. In 2003 werd het 300-jarig jubileum
gevierd, waarvoor de prachtige glas-in-loodramen, gemaakt door koster Cor Booy
en geplaatst door glazenier Karel van der Wal uit Hemelum, gerealiseerd konden
worden. Het laatste kwam klaar in 2005. De kerk heeft hierdoor de sfeer van
een kapel gekregen. Ook het geschilderde drieluik is van de hand van Cor Booy,
met daarop bijbelse voorstellingen en de geschiedenis van het kerkgebouw. De
kerk bezit een gesneden preekstoel uit de 17e eeuw. Het orgel is van Bakker en
Timmenga (1900).
Tjerkwerd, [Protestant] St. Petruskerk, Kerkstraat 8, 8765LK r
Open: 19, 26 juli. 2, 9, 16 aug. van 13.00-17.00 uur. 13 sept. van 10.00-17.00 uur.
Het is een Protestantse kerk waarvan de oudste gedeelten uit de 12e eeuw stammen. In 1888 werd het tufstenen schip ommetseld. Het inwendig interieur had al
eerder, in 1725, een grondige herinrichting gekregen, aangepast aan de toenmalige inzichten. In de kerk is een fraai bewerkte preekstoel met Bijbelse voorstellingen uit 1725. Ook kregen de 17e eeuwse herenbanken, die indertijd bestemd
waren voor de bewoners van het slot Walta, toen weer een prominente plaats. De
wapenborden zijn in 1995 na een grondige restauratie in oude luister hersteld. Het
meest opvallende in de kerk is het 17e eeuwse monumentaal marmeren gebeeldhouwd grafmonument van Watse van Camminga en zijn vrouw Rixt van Donia. Zij
waren eerder erfheer van Ameland. Bij de andere grafstenen in de kerk is o.a. een
steen uit 1525 van een voormalig Rooks Katholiek priester. Het orgel uit 1851 is
gemaakt door L. van Dam en Zonen.
Uitwellingerga, [Protestant] Hermestsjerke, Buorren 59, 8624TM
De kerk is eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Het eerste stenen
kerkje is gebouwd tussen 1250 en 1300. Het R.O.B (Rijks Oudheidkundig
Bodemonderzoek) heeft dit vastgesteld bij de oude stenen fundamenten die bij de
restauratie in 1993 aan het licht kwamen. De huidige kerk is gebouwd in 1690, zoals vermeld in een gevelsteen in de noordmuur boven een dichtgemetseld poortje.
Dat was de ingang tot 1873. De toren is niet afgebroken, maar is opgeknapt. De
klok is in 1787 gegoten. Het opschrift is ” L.Haverkamp me fecit a 1787”. De herenbank en het doophek hebben nog in de oude kerk gestaan. Deze zijn omstreeks
1640 geplaatst. De preekstoel (±1680) komt uit Ysbrechtum en omstreeks 1866
geplaatst. Het orgel is in 1968 geplaatst en komt uit de Gereformeerde kerk van
Beetsterzwaag.
binnenwerk 2014.indd 50
50
12-06-14 16:04
Warns, [Doopsgezind] Kerk, ’t Noard 23, 8721GN r
Open: 13 september, eventueel op aanvraag.
In de periode 1580-1600 is hier een doopsgezinde gemeente ontstaan. De
Vermaning ofwel Doopsgezinde kerk is in 1877 gebouwd. De voorgevel aan de
zuidwestzijde is uit het jaar 1949 en het torentje uit 1951. Het eenvoudige interieur
is stijlvol. De tekstborden in de kerk zijn van Hindelooper snijwerk. Het orgel uit
1896 is van de orgelmakerij Bakker & Timmenga uit Leeuwarden.
Warns, [Protestant] Johannes de Doperkerk, Kerk, Buorren 37, 8721GN r
Open: 26 juli. 2, 9, 16, 23, 30 augustus. 6, 13 september
De kerk is gewijd aan de Heilige Johannes de Doper. Zoals blijkt uit een stichtingssteen aan de noordzijde, is de kerk in 1682 gebouwd bij de 12e eeuwse
tufstenen toren. Het is één van de oudste torens in Fryslân. In de toren hangen
twee klokken, daterend uit 1582 en 1710. Het interieur van deze kerk heeft een
fraai gesneden preekstoel en doophek. Ook staan er drie herenbanken, uit 1700,
waarvan één het wapen van Stavoren draagt.
Westhem, [Protestant] Bartholomeuskerk, Feytebuorren 1, 8616LB
Eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Al in de 11e eeuw bekend als
Waschum, tegenwoordig Westhem en een klein dorp aan de Himdyk. De toren
dateert uit de 14e eeuw en bestaat uit kloostermoppen. In de toren hangen twee
klokken, een uit 1353 en de ander uit 1639. De huidige kerk is uit 1708 en heeft
een sober interieur. In de kerk zijn 4 grafzerken van de familie Ykema. De kerk is
gerestaureerd in 2005.
Wolsum, [Protestant] St. Pancratiuskerk, Wolsumerwei 11, 8774PL
Niet open op 23 augustus.
De huidige kerk werd gebouwd in 1867 ter vervanging van de oude kerk met
zadeldaktoren. Onlangs zijn de toren en de buitenkant van de kerk gerestaureerd.
Het Van Dam-orgel uit 1915 wordt nog traditioneel bespeeld met behulp van een
“pûstertraper”. De preekstoel dateert uit de 17e eeuw. In de toren zijn enkele grafstenen te zien, waaronder die van Hugenoot Isaac Cahais, predikant te Wolsum
van 1744-1785. De historie van het dorp Wolsum gaat volgens overlevering terug
tot missionaris Willibrord, die hier zou hebben gepredikt en een waterput zou
hebben geslagen.
Workum, [Protestant] St. Gertrudiskerk, Merk 5, 8711CL r
Op de Merk in Workum vindt men de St Gertrudiskerk, de grootste laat-gotische
kruiskerk van Friesland, met onder meer de grootste ramen van de provincie. Wie
de architect of bouwmeester was, is onbekend. De huidige kerk dateert uit 1480,
toen men met het koor begon. Trekpleister van de kerk zijn de unieke beschilderde gildebaren, die ook nog eens bijna allemaal van randschriften zijn voorzien,
vaak bijbelteksten. Uniek in Friesland is het koorhek uit 1569. De preekstoel is een
voorbeeld van perfecte houtsnijkunst. De kansel dateert uit ongeveer 1718. In het
zuidertransept zijn twee gebrandschilderde ramen geplaatst, betrekking hebbend
op de oorlog van 1940 -1945. Een daarvan heeft de wapenspreuk van regentes
Emma als onderwerp, nl. “Palma sun pondere crescit “- “De palm groeit tegen
de verdrukking in “. Tegen de westgevel van het kerkgebouw staat het orgel,
gebouwd in 1697 door Jan Harmensz. uit Berlikum.
Workum, [Rooms Katholiek] St. Werenfriduskerk, Noard 175, 8711AE r
Openstelling kerk: gratis. Openstelling kerk en museum: entree.
Volwassenen € 3,50. Jeugd van 12 tot 17 jaar, € 1,-. Kinderen gratis.
De rooms-katholieke gelovigen gaven en geven zowel gestalte aan het ’levende
lichaam van Christus’ in Workum en aan het kerkgebouw. Op 13 april 1871 werd
er van uit aartsbisdom Utrecht toestemming verleend om panden aan te kopen
voor de bouw van de kerk. Al 132 jaar siert de neogotische kerk het silhouet van
Workum. In 1877 werd de kerk ingewijd. De interieurstukken werden door diversen kunstenaars en bedrijven aange-leverd o.a het edelsmeedwerk, de gebrandschilderde ramen, het grote vleugelaltaar, het priester-koor, de klokken en de rijk
versierde preekstoel en niet te vergeten de prachtige kruiswegstaties maar ook
het orgel wat 1885 dat gemaakt is door de firma P. Adema uit Amsterdam. Naast
de kerk is de voormalige pastorie die werd omgebouwd tot museum.
In 1983 kwam het tot de oprichting van de Pastoor Janningstichting. Deze stichting beheert een museum voor kerkelijke kunst, maar er is ook te bezichtigen
een Workumer kamer en vele soorten hout snijwerk. Het museum is het gehele
seizoen open van maandag tot met zaterdag.
Woudsend, [Protestant] De Karmel, Ald Tsjerkhof 2, 8551PA r
In 1337 werd er een klooster door de Carmelieten gesticht, dat in 1580 in protestantse handen kwam. De huidige kerk is in 1837 gebouwd en bestond in 2012
175 jaar. Op 17 december 1837 werd de kerk ingewijd. Het kerkgebouw heet nu
‘de Karmel’ naar de vroegere bewoners. In 1959 is het interieur gemoderniseerd,
waarna in de jaren negentig de kerk aan de buitenkant is gerestaureerd. In 1937
is het huidige orgel door de firma Bakker & Timmenga gebouwd en sinds 13 juni
51
binnenwerk 2014.indd 51
12-06-14 16:04
1939 staat dit orgel op de monumentenlijst. In 2008 is de kerk aangepast aan deze
tijd. De akoestiek is na de restauratie verbeterd en erg geschikt voor zang- en
muziekuitvoeringen. Medio mei 2009 is middels een programma van de NCRV
het kerkgebouw met nog drie andere kerkgebouwen genomineerd en vervolgens
uitgeroepen tot ‘mooiste kerk van Friesland’.
Woudsend, [Rooms Katholiek] St. Michaëlkerk, Merkstrjitte 11, 8551PR r
Open; de gehele periode. Op 13 september vanaf 10.00 uur.
De Sint Michaëlkerk is de oudste rooms-katholieke kerk van Friesland. De kerk
is gevestigd tussen de Midstrjitte en de Merkstrjitte. De entrée vindt u aan de
Merkstrjitte. Een bezoek aan deze kerk, gebouwd in 1792, is zeker de moeite
waard. Laat u verrassen door de beelden, glas-in-loodramen, schilderijen en vooral het knusse van deze kleine kerk. Het kerkgebouw is gebouwd als schuilkerk in
de zeventiende en achttiende eeuw, toen de ‘roomsgezinden’ en de ‘doopsgezinden’ geen opvallend gebouw mochten hebben. Het kerkgebouw mocht niet opvallen, niet herkenbaar zijn als kerk. Een toren had de kerk in die tijd dus ook nog niet.
Deze is pas gebouwd in 1933. Het orgel (bouwjaar 1811) van de beroemde Friese
orgelbouwer A. van Gruisen is in 2011 grondig gerestaureerd.
Wyckel, [Protestant] Vaste Burchtkerk, Menno van Coehoornweg 2, 8563AD r
Open woensdag- en zaterdagmiddagen.
De “Vaste Burchtkerk” staat op een verhoogd kerkhof vlakbij het voormalige lusthof van Menno baron van Coehoorn. Het schip van de kerk is in 1671 opnieuw
opgetrokken. De voormalige kerk dateerde uit de 16e eeuw. De toren met kloostermoppen dateert uit 1400. De top van de toren is in 1671 vernieuwd en verhoogd
en in 1821 hersteld. De kerk is herkenbaar aan de forse zadeldaktoren. In de kerk
bevindt zich het prachtige marmeren praalgraf van Menno baron van Coehoorn,
die stierf in 1704. Het werd vervaardigd door Pieter van der Plas naar een ontwerp
van Daniël Marot. Er zijn meer zerken van de familie in de kerk van Wyckel. In de
kerk bevinden zich ook twee epitafen, één uit 1747 voor Frederik Willem, graaf
van Limburg Stirum en één uit 1756 voor Hendrik Casimier van Coehoorn. Het
orgel uit 1900 is van de orgelbouwer Bakker & Timmenga uit Leeuwarden.
Klokkenstoelen In Friesland
Tsjerkepaad besteedt dit jaar ook weer aandacht aan de klokkenstoelen in Friesland. Dat zijn er erg veel met name in Zuidoost Fryslân en Zuidwest Fryslân. Zij
zijn de moeite van een bezoek meer dan waard. Ze zijn in het algemeen vrij toegankelijk. Ze staan bij een kerk of op een begraafplaats. Meer informatie over
klokkenstoelen kunt u vinden op de website van de Stichting Restauratie Hulpfonds Klokkestoelen www.klokkenstoelen.nl. Onderstaand de klokkenstoelen in
Zuidwest Fryslân:
Plaats
Akmarijp
Bantega
Broek
Dijken
Doniaga
Eesterga
Follega
Goïngarijp
Greonterp
Idzega
Indijk
Legemeer
Mirns
Ouwster Nijega
Ruigahuizen
Skarl
Smallebrugge
Sneek
Snikzwaag
Teroele
Ypecolsga
binnenwerk 2014.indd 52
Postcode
8541 AB
8538 RC
8512 AB
8528 DT
8516 DB
8534 WB
8533 WG
8511 AE
8658 LK
8612 JJ
8553 MP
8528 DT
8573 WP
8514 CN
8564 HC
8721 EX
8552 MN
8601 EE
8505 AA
8524 DK
8554 RD
Type stoel
helmdak
helmdak
helmdak
helmdak
helmdak
helmdak
helmdak
helmdak
klokhuis
zadeldak
helmdak
helmdak
schilddak
helmdak
helmdak
helmdak
zadeldak
klokhuis
helmdak
helmdak
helmdak
Gietjaar klok
1545
1948
1600
1949
1460
1617
1596
1527
ca. 1465
1949
14e eeuw
1948
1954
1340
1928
1903
1617
1543/1466
1787
1614
1664 (2x)
Donkerbroek, Laurenstsjerke.
(regio ZO)
52
12-06-14 16:04
5. Tsjerkepaad Zuidoost
r Doet mee aan de Friese Orgeldag op 13 september.
Dit symbool geeft aan dat het torenuurwerk te bezichtigen is.
Appelscha, [Protestant] Kerk, Vaart Zuidzijde 74, 8426AG
Door de komst van veenarbeiders, die voor een sterke groei van Appelscha
zorgden, werd de oorspronkelijke Hervormde Kerk in Oud Appelscha te klein en
de afstand naar het nieuwe Appelscha te groot. Het kerkgebouw aan de Vaart ZZ
is in mei 1870 in gebruik genomen, in hetzelfde jaar nam de gemeenteraad het
besluit om aan de kerk een toren met luidklok en uurwerk toe te voegen. Door
brand in 1969 ging het interieur verloren, en is de huidige indeling ontstaan. De
kerkelijke activiteiten zijn in de loop der jaren steeds meer in (nieuw) Appelscha
geconcentreerd. Om reden van dalend kerkbezoek en teruglopende financiën is
de kerk in Oud Appelscha afgestoten en ligt er een plan om de Hervormde kerk te
verbouwen tot ontmoetingsruimte voor de Protestantse gemeente Appelscha. Een
belangrijk aspect van het plan is dat de oude opstelling weer in ere wordt hersteld.
Beetsterzwaag, [Protestant] Dorpskerk, van Lyndenlaan 5, 9244BV r
Niet open op 13 september.
Deze kerk dateert uit 1804. Hiervoor stond er een middeleeuwse kerk. Deze werd
bouwvallig. Daarop namen de families Van Lynden en Van Tijen het initiatief tot de
bouw van een nieuwe kerk. Hun wapens, evenals dat van Aebinga van Humalda,
zijn te zien in de windwijzer op het dak van de kerk. In de kerk zijn de beide
banken van de familie van Lynden en Van Teijen geplaatst tegen de noordmuur.
De preekstoel in de kerk is in renaissance-stijl en komt uit de vorige kerk evenals
het doophek en een koperen kaarsenkroon. Het orgel is gebouwd door L. van
Dam en zonen en dateert uit 1856 en is geschonken door baronesse Van Lynden
van Borcharen ter nagedachtenis aan haar dochter Ypkjen Hillegonda. Op het
kerkhof zijn nog enkele bijzondere grafstenen uit de 17e eeuw te zien van de
familie Fockens.
De Knipe, [Doopgezind] Kerk, Ds. Veenweg 61, 8456HK
Aan de noordzijde van de Schoterlandse Compagnonsvaart, vlak voor de eerste brug, gerekend vanaf Heerenveen, staat de Doopsgezinde kerk (vroeger
Bovenknijpe). Het kerkgebouw 1751, Vermaning, heeft een klokgevel. In 1856
werd de voorgevel geheel vernieuwd. De steen naast de voordeur vermeldt dat
ds. Annie Zernike, de eerste vrouwelijke predikant in Nederland, hier in 1911
werd bevestigd. Later trouwde zij met de bekende kunstschilder Jan Mankes. In
de hal hangt een lijst met alle voorgangers die de gemeente gediend hebben. In
de kerkruimte is nog het authentieke interieur met banken en stoelen aanwezig.
Het orgel uit 1962, is gebouwd door Bakker en Timmenga uit Leeuwarden. In
deze kerk is de eerste predikant Annie Zernike bevestigd. Zij was hier predikant
van 1911 tot 1915.
De Knipe, [Protestant] Nij Brongergeatsjerke. Meijerweg 70, 8456GH r
Het Witte Kerkje, zoals het in de Knipe wordt genoemd, is in 1661 gebouwd. De
kerk is wit bepleisterd om de ongelijkheid in bouwmaterialen aan het oog te onttrekken. Het torentje stamt uit midden 18e eeuw. Restauraties vonden plaats in
1971, 1995 en 2012.Het Bakker & Timmenga orgel dateert van 1916 en is in 2005
gerestaureerd. De avondmaalstafel bevat glaselementen van kunstenares Edith
Benedictus.
Donkerbroek, [Protestant] Laurenstsjerke, Geert Wolter Smitweg 5, 8435WG r
De kerk is een rijksmonument en is herbouwd in 1714. Ongetwijfeld heeft in
Donkerbroek al ver vóór de Hervorming een kerk gestaan, mogelijk op dezelfde
plaats. De huidige kerk is voor een groot deel opgetrokken uit bouwmaterialen
die afkomstig waren van de afgebroken “oude” kerk. Het is een zogeheten eenvoudige zaalkerk met een driezijdige koorsluiting. De kerk had aanvankelijk geen
daktoren omdat er naast de kerk een houten klokkenstoel stond. Rond 1850 is er
alsnog een toren op het dak van de kerk geplaatst, maar of daar een luidklok in
heeft gezeten is niet duidelijk. Op de gaanderij is een orgel geplaatst dat in 1879
werd aangekocht. Het orgel werd waarschijnlijk vervaardigd door de Brabantse orgelbouwer Matthias Verhofstadt. De klokkenstoel is al enige malen vernieuwd. De
huidige stamt uit 1974, maar de klokken zijn uit de 14e en 16e eeuw. De grote klok
is in 1502 gegoten. Van de kleine is dat niet bekend maar deze is waarschijnlijk
ouder (14e eeuw). Het huidige kerkgebouw bestaat dit jaar 300 jaar (Den 23 april
1714 is de eerste steen in het metselwerck van deese kerck gelegdt door Dom.
Isaacus Poutsma, bedienaer van Goodes Woort op Donckerbroek en Haule).
Drachten, [Doopgezind] Kerk, Zuiderbuurt 26-28, 9203CX r
Het Doopsgezinde kerkgebouw in Drachten, dat Vermaning wordt genoemd, is
één van de weinige historische gebouwen in Drachten. Gebouwd in 1790 werd
het in 1865 voorzien van een Van Dam orgel. In de 20er jaren van de vorige
eeuw is de vermaning geschilderd op aanwijzingen van de kunstgroep “de Stijl”.
53
binnenwerk 2014.indd 53
12-06-14 16:04
In 2008 zijn de Vermaning en het aanliggende pand, “Het Mennohuis”, ingrijpend
gerenoveerd.
Drachten, [Protestant] Grote Kerk, hoek Zuidkade/De Drift, 9203CK r
Open: in juni t/m september op zaterdag van 13.00 - 17.00 uur.
De kerk is in 1743 gebouwd op een T-vormige plattegrond. De buitenkant is vrij
sober. Boven de ingang een (beschadigde) gevelsteen. Binnen vallen meteen de
gebrandschilderde ramen op, vervaardigd door de gebroeders Staak en daterend
ook uit 1743. De preekstoel heeft een sierlijke trapleuning en 5 mooi gesneden
panelen. Het orgel is in 1820 gebouwd door Hillebrand uit Leeuwarden. Op de
torens van het orgel bevinden zich beelden voorstellende: geloof, hoop en liefde.
De koperen kroonluchters zijn afkomstig uit een Lutherse kerk in Amsterdam.
Verder zijn er een paar herenbanken. Eén van de banken is ooit aangeboden aan
burgemeester Haersma als dank voor zijn financiële bijdrage voor de bouw van de
kerk. In 1746 is een luidklok in de toren opgehangen. Deze is in de oorlogsjaren
gevorderd en niet terug gekomen. De huidige klok is uit 1948.
Gorredijk, [Doopgezind] Kerk, Stationsweg 60, 8401DS
Parkeren: Trimbeets 23, 8401XC.
Niet bekend is wanneer de eerste Doopsgezinden in Gorredijk waren. In 1706
is officieel de combinatie Gorredijk-Lippenhuizen gevormd. In 1948 werd de
Vermaning van Lippenhuizen verkocht. Sindsdien is er voor deze geografisch
zeer uitgestrekte gemeente slechts één kerkgebouw. Het gebied loopt tot aan
de Drentse grens. Op 12 okt. 1939 werd de eerste steen gelegd voor het huidige
kerkgebouw. Het door Bakker en Timmenga uit Leeuwarden geleverde orgel werd
op 10 dec. 1882 voor het eerst bespeeld en in 1940 werd het orgel meegenomen
naar de nieuwe vermaning.
Gorredijk, Fundamenten NH Kerk, Kerkenwal tussen nr 6 en 8, 8401CG
In Gorredijk dateert de eerste bewoning uit 1633 en werd de eerste kerk gebouwd
in 1683. Deze werd in 1735 vergroot. In 1987 werd deze vanwege bouwvalligheid
afgebroken. Het kerkhof en de contouren van de oude kerk op de Kerkewal zijn in
stand gebleven. Inmiddels was door de Hervormde- en Gereformeerde Kerk besloten om gezamenlijk een nieuwe kerk te bouwen. De gevelstenen van de oude
kerk werden in de hal van de nieuwe kerk ‘de Ontmoetingskerk’ ingemetseld.
Gorredijk, [Rooms Katholiek] RK Christus Licht der Wereld kerk,
Compagnonsstrjitte 102A, 8401 RV.
Open: 12, 19, 26 juli. 2, 9, 16, 23 augustus.
De R.K. St. Paulusparochie is in 1957 begonnen als “úthof” van het franciscaner
klooster in Drachten op een zolder van een oud pakhuis. Weldra werd de kapel op
zolder te krap en werden in 1963 plannen gemaakt voor een kerkgebouw aan de
Compagnonsstrjitte. Het stenen kruis achter het altaar bestaat uit “kloostermoppen” uit de middeleeuwse kerk van Langezwaag. In 1975 werd, onder de bezielende leiding van pastoor van Ulden, een klokkenstoel gebouwd met drie klokken.
De kruiswegstaties zijn in 1954 vervaardigd door Corrie van Lieshout, in opdracht
van de Franciscanen in Brunssum voor de kapel daar. Naast de kerk staat een
klokkenstoel met een schilddak.
Gorredijk (Kortezwaag), [Protestant] Mariakerk, De Leijen 29, 8401 AX
De kerk van Kortezwaag is in 1797 gebouwd ter vervanging van een middeleeuwse voorganger, gewijd aan de Heilige Maria. De zaalkerk met in de noord- en
westmuur drie rondbogige vensters, heeft een driezijdige sluiting met twee vensters aan de oostzijde. Tussen de vensters bevinden zich onversierde pilasters.
In het interieur valt een preekstoel op door zijn zeventiende-eeuwse toogpanelen. Het bankenplan is negentiende-eeuws. Opvallend zijn de zijschotten met
gesneden, plantvormige elementen. Een herinnering aan de middeleeuwse,
rooms-katholieke kerk is er ook nog. Bij het delven van een graf is het oude, rood
zandstenen altaarblad gevonden. Het is als sarcofaagdeksel uit Duitsland naar
Nederland vervoerd. Het werd later als altaarblad gebruikt, herkenbaar aan de
vijf wijdingskruisen. De steen ligt nu weer in de kerk, onder de preekstoel. De vijf
kruisen zijn het symbool voor de kruiswonden van Christus. Vóór 1896 stond er
naast het zaalkerkje een losse klokkenstoel met twee klokken. Eén klok is verkocht en in Amsterdam beland. De andere middeleeuwse luidklok is tijdens de
Tweede Wereldoorlog, op 3 april 1942, door de Duitse bezetters gevorderd en
daarna omgesmolten in Hamburg.
Gorredijk, [Protestant] Ontmoetingskerk, Schansburg 3, 8401RX
Het kerkgebouw is in 1972 in gebruik genomen. De bouw is destijds in samenwerking
gerealiseerd door de Hervormde Gemeente en de Gereformeerde kerk. Beide
gemeenten zijn in 2006 één gemeente geworden onder de naam: Protestantse
Gemeente van de Ontmoetingskerk. Ter gelegenheid van de vereniging werd in
de kerk een ontwerp van de kunstenaar Henk Pietersma onthuld, dat gebaseerd
is op psalm 85. De voormalige Hervormde kerk stond aan de Kerkewal en de
Gereformeerde kerk stond aan de Brouwerswal.
binnenwerk 2014.indd 54
54
12-06-14 16:04
Heerenveen, [Apostolisch] Het Apostolisch Genootschap, Piet van der Hemstraat 2, 8442 JT
Open: 5, 12, 19, 26 juli. 2, 9 augustus.
Het gebouw is in gebruik genomen in 1968, en is gelegen nabij de bekende tuinen
van Louis le Roy aan de President Kennedylaan. In 2006 is het gebouw grondig
gerenoveerd, en is de nieuwe ontmoetingshal gebouwd op de plaats van de vroegere patio. Ook werd een nieuw elektronisch orgel met vele klank mogelijkheden
geplaatst. Naast de grote zaal zijn er drie multifunctionele bijzalen en een spreekkamer voor de voorganger. In 2010 zijn zonnepanelen op het dak van de grote
zaal geplaatst. Op zondag vieren we de Eredienst. Ook door de week wordt het
gebouw goed gebruikt, o.a. voor koorrepetities, jeugdsamenkomsten en diverse
vergaderingen.
Heerenveen, [Rooms Katholiek] RK Heilige Geestparochie, Crackstraat 11,
8441 ES r
De Mariakapel in de kerk is het gehele jaar overdag open voor publiek.
Met de bouw van de kerk werd begonnen in 1932. Een jaar later werd de kerk
voltooid en plechtig ingewijd. De architect was de heer C. van Beers uit Huis ter
Heide (U.). De stijl zou men kunnen rekenen onder die van de “Amsterdamse
school”, neogotiek van de dertiger jaren. Veel kerken uit deze periode kenmerken
zich door de ruime opzet met voor iedereen zicht op de plaats waar de H. Liturgie
werd gevierd. Boven het koor bevindt zich de Lichtkoepel die gedragen wordt door
vier marmeren zuilen, symbolen van de vier evangelisten Matteus, Marcus, Lukas
en Johannes. De bijzondere preekstoel is een kunstwerk uit de ateliers van Mengelberg. Het orgel is in 1867 gebouwd door de gebroeders Adema uit Leeuwarden
en komt uit de oude R.K. kerk aan het Gemeenteplein; het is een rijksmonument.
De aanneemsom voor kerk én pastorie bedroeg f. 138.350,=.
Hoornsterzwaag, Kapellepôlle, Jan Hofswijk, 8412SL
Komende van Jubbega 3e Sluis, via Hoornsterzwaag (Bij de Leijwei) in de richting
van Donkerbroek, vindt u een oude betonbrug. Dit is een overblijfsel van de tramverbinding tussen Oosterwolde en Gorredijk, die in de verhoogde boswal naast de
Kapellewei nog goed te herkennen is. Volgt u het zandpad over de betonbrug dan
komt u op de Kapellepôlle aan de Jan Hofswijk. Hier stond tot in de 16e eeuw een
aan Bonifatius gewijde reizigerskapel. De traditie zegt dat Bonifatius hier met zijn
gevolg tijdens zijn reizen door Friesland is geweest. Het is een historisch plekje.
In de, later aan de heilige gewijde kapel, hing een klok met een gouden klepel die
een wonderschoon geluid maakte. Deze werd in een stormachtige nacht gestolen,
de dief verdween met klok en al in de put van de kapel. Op stille zomernachten,
kunnen mensen in de omgeving, zo gaat het verhaal, ’s nachts om 12.00 uur nog
steeds het klokje horen luiden. Nu is er alleen nog een fraai stuk ongerepte heide.
Jubbega, [Protestant] Derde Sluis, Prot. kerk K. Molweg 19, 8411XN
De kerk is gebouwd in 1864. Door de verveningswerkzaamheden groeide in de
19e eeuw de bevolking van Jubbega, 3e sluis. Er ontstond behoefte aan een eigen
kerk. Die kon gebouwd worden nadat er 5000,- gulden bij elkaar was gebracht.
Het interieur van de kerk is eind 2013 begin 2014 grondig gerenoveerd en in overeenstemming gebracht met de wijze waarop men anno 2014 elkaar wil ontmoeten:
uitnodigend, open en gastvrij. De moderne kleurstelling harmonieert wonderwel
zowel met het 150 jaar oude exterieur als met het moderne, in 2008 in gebruik
genomen ontmoetingscentrum De Beage.
In 2008 zijn in de kerk twee prachtige gebrandschilderde ramen geplaatst met
voorstellingen uit de geschiedenis van kerk en dorp.
Katlijk, [Protestant] Thomastsjerke, Kerkelaan 20, 8455JR
Niet open op: 30 augusts.
De omgeving is prachtig en als de plechtigheden dat toelaten kan de kerk van
binnen bekeken worden.
Het karakteristieke kerkje, een eenbeukig gebouw, is uit ± 1550 en is gebouwd
van rooswinkels, bakstenen die een slag kleiner zijn dan de kloostermoppen. De
zijmuren van de kerk zijn verdeeld in zes traveeën en worden gescheiden door
steunberen. Ook het interieur is de moeite waard met zijn vloer van estrikken, het
mooie tongewelf, de zeventiende eeuwse kansel en de herenbanken onder de
orgelgalerij.
In Katlijk vindt elk jaar van 21 december tot 1 januari het Sint Thomasluiden plaats
om in de periode dat de dagen het kortst zijn, de boze geesten te verjagen. Vroeger was er nog een manier. Aan de buitenkant van de kerk is in de koorsluiting
een grote korfbogige nis met daaronder een kleine nis. Hierin werd een dodenlicht
geplaatst, een lichtje in een lantaarn dat de boze geesten op een afstand moest
houden.
Langezwaag, [Protestant] Mattheuskerk, ’t Hou, 8409 GH
De dorpskerk uit 1782 bestaat uit een éénbeukig schip met driezijdige afsluiting
en een ongelede toren die grotendeels in het schip is opgenomen. De toren valt
op doordat de wijzerplaten niet aan de muur maar op het vierkant zijn bevestigd
binnenwerk 2014.indd 55
55
12-06-14 16:04
en vanwege de bekroning met een paard. In de kerk zijn vooral de 17e-eeuwse
avondmaalstafel en de laat 18e-eeuwse preekstoel van belang. De laatste is versierd met houtsnijwerk van de Leeuwarder meester-houtsnijder Jacob Zwaluw en
is bijzonder vanwege de opengewerkte trap. In de muren zijn een aantal oude
grafzerken ingemetseld. Het orgel is van Bakker & Timmenga en dateert van 1901.
Tijdens Tsjerkepaad is er in de kerk een kleine expositie van vier kunstenaars
uit het dorp: etsen van Anne Huitema en schilderijen van Marc de Jong, Wietske
Lycklama á Nijeholt en Hanneke Vleugel. Deze kunstenaars hebben contact met
elkaar gezocht en dit is hun eerste gezamenlijke expositie.
Lippenhuizen, [Protestant] Piterkerk, De Buorren 30, 8408 HH.
Open: 5, 12, 19, 26 juli. 2 augustus.
De Piterkerk is een mooie aanblik voor het dorp Lippenhuizen. De kerk heeft een
rijke historie, ligt iets hoger en is omgeven door bomen. De inrichting van de kerk
is sfeervol en er hangt een mooi wandkleed: ‘De stam van Jesse’. Er is een orgel
waarop een organist zich kan uitleven. De kerk is een bezoek waard evenals de
omgeving.
Makkinga, [Protestant] Prot. kerk, Brink 10, 8423TE
Open: 12, 26 juli. 9, 23 augustus. 6 september.
De Kerk is gebouwd in 1775 en staat op de Monumentenlijst. In de vijftiende eeuw
was Makkinga al een kerkdorp en had een kerk. De oudste klok dateert uit 1463.
De kerk is gerestaureerd in 2001 waarbij in de kerk de grafstenen weer zichtbaar
werden. De oudste graven zijn uit 1609. Er is een mooi oud kabinetorgel van
Bakker en Timmenga. In de kerk hangt een Christus reliëf van de beeldhouwer
Simon Miedema; “De glimlach speurt naar God in de wereld”. Makkinga vormt
samen met Elsloo en Boyl de streekgemeente “Frieslands End”. Makkinga is een
brinkdorp in de Stellingwerven, ook staat er de korenmolen “De Weijert” en het
museum “Óold Ark”, allebei op zaterdag geopend.
Mildam, [Protestant] It Alde Tsjerkje Mildaem, Schoterlandseweg 37, 8454KB
Open: woensdag t/m zaterdag van 14.00 - 17.00 uur.
Het kerkje is gebouwd in 1726, en was tot 1964 in gebruik als Nederlands
Hervormde kerk. In verval geraakt, werd het voor sloop aangewezen. Door veel
inspanning en met behulp van subsidie van Monumentenzorg werd er gerestaureerd en kwam het in handen van de stichting It Alde Tsjerkje Mildaem. Vanaf
1983 biedt het onderdak aan het Kreatief Kollektief. Dit bestaat uit 6 personen
die elk één of meer technieken van kunstnijverheid beoefenen. Hun producten
worden in de kerk verkocht. Gezamenlijk bedenken en verzorgen zij de vele activiteiten die in het kerkje plaatsvinden. Ook voor gastexposities is plaats.
Nieuwehorne, [Protestant] Kerk, Schoterlandseweg 38, 8414LW
De huidige kerk is in 1779 gebouwd met steun van Grietman Martinus van
Scheltinga. De laatste restauratie is uit 2001. Het Bakker en Timmenga-orgel
dateert uit 1915 en komt oorspronkelijk uit het gereformeerde kerkje van
Hindeloopen. Tot 1775 had Oudehorne een eigen kerk maar door de slechte staat
van onderhoud is deze afgebroken en zijn de gemeenten bij elkaar gevoegd. De
klokkenstoel van Oudehorne is blijven bestaan. Deze klokkenstoel wordt traditiegetrouw gebruikt voor het Sint Thomasluiden van 21 tot 31 december. U vindt de
klokkenstoel aan de Schoterlandseweg na nummer 81 in Oudehorne.
Nieuweschoot, [Protestant] Schoterkerkje, Begraafplaats Schoterhof, Rotstergaastweg 43, 8452LA
Open: 13 september. Het kerkje met klokkenstoel is het oudste monument van
Nieuweschoot en dateert uit de 15e eeuw. Het wordt omringd door een goed
bewaard gebleven middeleeuws kerkhof met een groot aantal typisch Friese grafstenen. Het gehele samenstel van kerkje, klokkenstoel en kerkhof getuigt op een
sprekende wijze van het middeleeuwse verleden van dit dorp. In de kerk wordt
zondags niet meer gepreekt, maar doet wel dienst bij begrafenissen en culturele
evenementen in het dorp. De klokkenstoel is gebouwd van grenenhout op 6 gemetselde poeren. De ca. 200 kg wegende 14e eeuwse klok heeft een diameter
van 66 cm. De klok is gerestaureerd in 2009. De dorpsgidsen van Nieuweschoot
zijn tijdens opening aanwezig om u iets te vertellen over de wetenswaardigheden
van het kerkje en de klokkenstoel.
Nijega, [Protestant] Kerk, Kommisjewei 1, 9217RL r
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
De kerk, een zaalkerk, is gebouwd in neorenaissance stijl. Door verbouwingen in
de loop der tijden, is er van de oorspronkelijke bouwstijl weinig terug te vinden. In
1893 werd de toren erbij gebouwd. Het is opvallend dat de toren aan de oostkant
van de kerk staat. In 1957 is het interieur ingrijpend vernieuwd. Van het oude
meubilair kan vanwege de slechte staat niets worden behouden met uitzondering
van de orgelgalerij. Het orgel is gebouwd door Bakker en Timmenga. Enkele jaren
geleden is het orgel grondig gerestaureerd en geschilderd in de oorspronkelijke
kleuren.
56
binnenwerk 2014.indd 56
12-06-14 16:04
Nijeholtpade, [Protestant] Heilige Nicolaaskerk, Kerkweg 7, 8475 EB r
Open: 12, 26 juli. 9, 23 augustus. 6, 13 september.
De kerk dateert uit het begin van de 16e eeuw. Het is een lage laatgotische
eenbeukige kerk en een toren van 2 geledingen met ingesnoerde naaldspits.
Op het oude kerkhof rondom de kerk bevindt zich een bijzondere zerk met een
zeis en een zandloper voor de gebroeders T.K. Buitenga (gestorven 1881) en
H.K. Buitenga (gestorven 1883). In 1883 heeft de kerk een grote opknapbeurt
ondergaan. Toen is ere een nieuw preekgestoelte in de kerk geplaatst en wel in
de vroegere koorruimte. Het doophek, dat uit de 2e helft van de 17e eeuw dateert,
kon behouden blijven maar is wel van plaats veranderd. Onder de houten vloer
bevinden zich 2 grafzerken van de familie Lycklama, een vermaard grietmansgeslacht in de Stellingwerven. Deze familie is uit Nijeholtpade afkomstig en op een
gegeven moment gaven ze dat aan met “Lycklama van Nijeholtpade”, hetgeen
later weer is afgekort met “Lycklama á Nijeholt”. De zerken dateren van 1627
en 1640. In de toren is een klokkenstoel met gelui van 2 klokken. Er is een door
Willem Wegewaert gegoten klok van 1598. Het orgel is aangeschaft in 1883.
Noordwolde, [Protestant] Kerk, Oldeberkoperweg 1, 8391TB r
Na de reformatie vormden de dorpen Steggerda, Vinkega, Noordwolde en Boijl
een gemeente. In 1727 werden Steggerda en Vinkega zelfstandig en in 1860
Boijl. Sinds januari 2011 vormen Noordwolde, Steggerda, Vinkega en De Hoeve
samen de gemeente Lindestreek. De oudste kerk van Noordwolde stond toen een
kilomeer noordelijk nabij de Joodse begraafplaats. Toen die kerk in de 2e helft van
de 14e eeuw werd verwoest bouwden de Noordwoldigers rond 1400 een nieuwe
kerk op de huidige plaats. In 1640 is die herbouwd met handhaving van oude delen aan noord- en zuidzijde. In 1853 werd er een zijbeuk aangebouwd die tijdens
de restauratie (1964-1967) weer werd verwijderd. In 1874 wordt er een toren op
de kerk gezet ter vervanging van de bouwvallige klokkenstoel. In de kerk zijn de
preekstoel en enkele grafzerken, afkomstig uit de 17e eeuw. Tevens is er een
monumentaal Van Dam-orgel uit 1875.
Oldeberkoop, [Protestant] Bonifatiuskerk, Willinge Prinsstraat 2, 8421PE r
Over Oldeberkoop en zijn kerkje is uit de eerste eeuwen weinig bekend.
Aangenomen wordt dat de kerk gesticht is door één van de bisschoppen uit
Utrecht en gebouwd door Cisterciënzer monniken, dit gezien de bouwtrant, en
gewijd is aan Bonifatius. In een document uit 1553 is sprake van “de Parochiekerk
van de H.Vitus te Antiqua Bercoop in Stellingwerff “. Te oordelen naar de oudste
delen van de kerk zal de bouw omtrent het jaar 1125 hebben plaats gehad. De
kerk, die midden in het dorp staat, wordt omgeven door een rustieke kerkhofmuur,
opgetrokken uit zogenaamde “Friese geeltjes”, daterend uit het begin van de 17e
eeuw, gelijktijdig met de in het verleden herstelde toren. Op oude prenten zijn nog
enige getrapgevelde toegangspoortjes te zien, één op elk der vier windstreken.
Een dergelijk ommuring had de bedoeling om de gewijde aarde rondom de kerk
gescheiden te houden van de profane wereld daarbuiten.
Olterterp, [Protestant] St. Hippolytus kerk, Achterwei 6, 9246TL
Open: 26 juli. 2, 9, 16, 23 augustus. 13 september. Entree: € 1,- i.v.m. expositie.
De kerk is in 1414/1415 gebouwd. Daarvoor heeft er een Olterterper kerk gestaan
op de familiebegraafplaats bij de Olterterpervaart aan de Aldhof. De kerk was
aanvankelijk zonder kerktoren maar met een klokkenstoel. Deze werd pas in
1744 vervangen door een kerktoren (kosten 500 gulden). Hoewel de kerk niet
meer exact zal zijn zoals in 1414, zal zij niet sterk afwijken van de oorspronkelijke
kerk. In de 18e eeuw is de achtergevel wat aangepast. De preekstoel dateert
uit ongeveer 1780. In de kerk hangen rouwborden van voorname families uit
Beetsterzwaag en omgeving. In sept. 2002 werd het fraaie huisorgel aangekocht.
Het werd in 1980 door Gebr. Reil uit Heerde gebouwd.
Oosterwolde, [Protestant] Dorpskerk, Brink 26, 8431 LD r
Open: 12, 19, 26 juli. 2, 9, 16, 23, 30 augustus van 14.00 - 17.00 uur. 13 september van 10.00 - 17.00 uur.
De huidige kerk met toren kwam gereed in 1735 en is gebouwd op de plaats van
het kerkje uit de 14e eeuw, oorspronkelijk gewijd aan St. Ursula. Op het kerkhof
rondom de kerk staat een klokkenstoel met 2 klokken die elke morgen om 9.00
uur worden geluid. Op de toren van de kerk staat als windwijzer een hazewind en
op de nok aan de oostzijde van de kerk een haas. In de kerk zijn een eikenhouten
preekstoel, een herenbank met op de pilaren de wapens van de familie Barels en
Terwisscha uitgesneden, een aantal grafzerken en een zandstenen doopvont uit
de 14e eeuw, versierd met gotische ornamenten. Het orgel is in 1866 gebouwd
door de meester-timmerman H. Noorman uit Oosterwolde. Het is het enige kerkorgel gebouwd door Noorman en dus een uniek exemplaar.
Oosterwolde, [Rooms Katholiek] RK Kerk, ‘De Heer Die Wederkomt’
Quadoelenweg 3, 8431LM
Open: 12, 19, 26 juli. 2, 9, 16 augustus.
In 1957 is deze kerk van een oude houtschuur tot een sfeervol kerkje verbouwd
binnenwerk 2014.indd 57
57
12-06-14 16:04
dat er uitziet als een grote kerststal. Vanuit het Franciscanenklooster in Drachten
werd hier een ‘Uthof’ gesticht. In 1972 werd er een vleugel aangebouwd omdat
de kerk te klein werd. In dat zelfde jaar werd ook de ‘vicarie’ officieel een ‘parochie’. In 2006 heeft de kerk nog een renovatie ondergaan zodat het nieuwe
gedeelte meer eenheid vormt met het oude. Verder zijn er vier gebrandschilderde
ramen geplaatst. Het orgel is versierd met houtsnijwerk, gemaakt door pater J.
Meertens. De 16 koperen kruiswegstaties zijn door kunstenaar J. van Oostveen
uit Eindhoven gemaakt. Met nog meer bijzondere voorwerpen is een bezichtiging
zeker de moeite waard.
Oudega (Sm), [Protestant] St. Agathatsjerke, Buorren 1, 9216WB r
Open van 13.30 tot 16.30 uur.
De kerk is omstreeks 1090 van tufsteen gebouwd en ongeveer 50 jaar later is
de toren er voor geplaatst. In de toren hangen twee klokken waarvan de oudste
uit ca. 1200 dateert. Van ca. 1600 tot 1800 was Oudega de hoofdplaats van
Smallingerland. De 11 zware rouwborden verwijzen naar deze periode evenals
de 5 gebrandschilderde ramen. Het orgel is gebouwd in 1875 door de firma
Van Dam. De kerk is van grote cultuurhistorische betekenis en vormt samen
met de nog herkenbare historische structuren in het dorp bijv. de blauwe Stien
(1665) en het voormalige Rechthuis (1738) de belangrijkste historische kern van
Smallingerland.
Oudeschoot, [Protestant] Skoattertsjerke, Schoterlandseweg 24, 8451CP r
Open: 5, 19 juli. 2, 16, 30 augustus. 13 september.
De huidige kerk is gebouwd in 1752. De eerdere kerk op deze plaats was bouwvallig en is toen afgebroken. De nieuwe kerk is gesticht door Menno Coehoorn
van Scheltinga en zijn vrouw Martha Kinnema. De torenspits uit 1823 vervangt
de vorige, die door brand werd verwoest. In de jaren 1971 en 1972 is de kerk
gerestaureerd. Het interieur heeft daarbij nogal wat wijzigingen ondergaan. In
het koor zijn twee gebrandschilderde ramen aangebracht, gemaakt door Chris
Fokma. Het noordelijk raam: Er zij licht, en er was licht. Het zuidelijk raam: Ik ben
het Licht der wereld.
Peperga, [Protestant] Pieter Stuyvesantkerk, Pepergaweg 12, 8396 GX
De kerk en toren in Gotische stijl zijn oorspronkelijk gebouwd als de St.
Nicolaaskerk in 1537. Na de Reformatie werd de kerk in gebruik genomen als
Nederlands Hervormde Kerk tot de sluiting en verkoop in het jaar 2000. Uit historisch onderzoek is komen vast te staan dat de stichter van New York “Pieter
Stuyvesant” in Peperga is geboren. Hij is gedoopt in deze kerk door zijn vader
Balthasar Johannesz Stuyvesant die predikant was in Peperga. De kerk werd
daarom in 2007 door de huidige eigenaar omgedoopt in de “Pieter Stuyvesantkerk”
Scherpenzeel, [Protestant] Kerk, Grindweg 139, 8483JL r
De kerk is gebouwd in 1788 ter vervanging van de kerk die bouwvallig was geworden. In 1860 is de kerk uitgebreid, de toren dateert uit 1879. De oude toren
vertoonde scheuren waardoor afbraak noodzakelijk was. In 1881 werd er een
orgel geplaatst. De bouwers waren Van Dam en zonen. Het doopvont is van
vurenhout vervaardigd met ornamenten uit lindehout en eikenhout (ca 1920). In
de kerk bevinden zich 4 gebrandschilderde ramen, vervaardigd in 1788. De klok
in de torren is van brons en gedateerd 1638.
Steggerda [Protestant] Kerk, Steggerdaweg 35, 8395 PL r
Na de reformatie vormden de dorpen Steggerda, Vinkega, Noordwolde en Boijl
een gemeente. In 1727 werden Steggerda en Vinkega zelfstandig en in 1860 Boijl.
Sinds januari 2011 vormen Steggerda, Vinkega, Noordwolde en De Hoeve samen
de gemeente Lindestreek. In 1729 is de huidige kerk herbouwd op dezelfde plaats
waar ooit de eerste kerk heeft gestaan. De kerk in Steggerda staat vrij eenzaam in
het land. Vanaf de Steggerdaweg kunt u via de Kosterweg de kerk bereiken, maar
een wandeling langs het kerklaantje is ook een aanrader. Van oorsprong was er
bij de kerk een dubbele klokkenstoel. Een oude plattegrond van het kerkhof van
Steggerda toont aan dat de klokkenstoel later is verplaatst. In de kerk is nog een
oude grafzerk te zien die voor de kansel ligt. Het is nog altijd onbekend wie hier
begraven ligt, omdat de namen er niet meer op staan. Vermoedelijk iemand uit
de lagere landadel.
Terband, [Protestant] Rotondekerk, Pastorielaan 12, 8449 BE r
Open: op zaterdag en zondag.
De kerk is in 1845 in gebruik genomen en werd ontworpen door de bekende architect Thomas Romein. Het is een neoclassicistische kerkvorm. De blokvormige
voorbouw met zijn heldere gele bepleistering geeft de kerk een gouden aanblik.
De voorgevel laat 3 sierlijke rondbogen zien, gedragen door pilaster en met 2 blinde nissen. Een kleine houten roodgeverfde toren met daarop een open lantaarn
en een kruis met als windvaan een zandloper complementeren het fraaie aanzicht.
In de kerk vormen de kleurstelling, de ramen, het stucwerk en het meubilair een
harmonisch geheel, waarin ook de sobere preekstoel uit de 16e eeuw geheel pas58
binnenwerk 2014.indd 58
12-06-14 16:04
send is ingevoegd. Er bevinden zich twee grote grafzerken van 2 grietmannen van
de vroegere gemeente Aengwirden, Johannes Crack en Martinus Bouricius van
Idema. De kerk heeft een bijzonder goede akoestiek. Het recent gerestaureerde
van Dam-orgel komt hier goed tot zijn recht. Het wordt getypeerd als een van de
betere orgels van deze bouwer.
Ter Idzard, [Protestant] Bonifatiuskerk, Idzardaweg 61, 8476 EP
Deze laatgotische kleine kerk,gewijd aan de heilige Bonifatius, is gebouwd
omstreeks 1500 en in 1903 gewijzigd en is met uitzondering van de nieuwe westgevel geheel bepleisterd. Achter deze bepleistering bevindt zich de baksteen. Op
de westgevel staat een toren met spits. In de kerk zijn een aantal fraai gebeeldhouwde zandstenen epitafen van het geslacht Van Idzaerda uit 1531, 1603 en
1620. Alle epitafen zijn voorzien van alliantiewapens. De kerk heeft een prachtig
kabinetorgel. De kerk is in 2009/2010 geheel gerestaureerd en in mei 2010 weer
in gebruik genomen.
Terwispel, [Protestant] Kerk, De Streek 25, 8407 BE
Het huidige kerkgebouw uit 1864, is de vervanger van een eenvoudige zaalkerk
met klokkenstoel. Een tekening uit 1726 getuigt hiervan. De bouwstijl is sober, passend bij de arme veenderijen van deze omgeving. De preekstoel is uit de vorige
kerk overgeplaatst en heeft monumentale waarde, alsook het Van Dam-orgel uit
1884. Om deze reden staat de kerk op de monumentenlijst. De glas-in-loodramen
geven de kerk een warme uitstraling. Op het koor staat een haan als windvaan. Dit
verwijst naar de adel van Beetsterzwaag.
Tijnje, [Protestant] Kerk, Rolbrêgedyk 6, 8406AN
“ In doarp riist út de puollen “.
Toen de kerk in 1921 gebouwd werd in het vervenersdorp Tijnje, was de bevolking
arm. Men moest zich grote financiële offers getroosten om deze bouw tot stand te
kunnen brengen. Er is een bijzonder gebouw verrezen met een architectonische
gaafheid van ex- en interieur. De bijzondere plaats in de geschiedenis van de
bouwtechniek, v.w.b. de betonbouwmethode en de prefabricatie van bepaalde
elementen maakt dat deze kerk op de monumentenlijst is geplaatst. Het interieur
van de kerk is oorspronkelijk en eenvoudig. Fraai zijn de rondbogen met radvensters uitgevoerd met gekleurd glas-in-lood.
Ureterp, [Protestant] Sint Piterskerk, Selmien 47, 9247 TR.
Open: 13 september.
De middeleeuwse Sint Piterskerk is gebouwd in de 2de helft van de 13de eeuw
volgens het patroon zoals dat in die tijd gebruikelijk was. Oost-west met de toren
aan de westkant. In de zuidmuur is nog te zien waar de priesteringang (koorpoort)
is geweest. De preekstoel, die stamt uit de 16de eeuw, zat oorspronkelijk aan de
zuidmuur en is bij de restauratie in 1887 verplaatst. Eerst naar de oostmuur en
later nog een keer naar de noordmuur. Toen is ook het grote raam in de oostmuur
aangebracht. Opmerkelijk zijn de borden met daarop de namen van de predikanten die in de Opsterland Noord werkzaam zijn geweest. Het orgel, gebouwd door
Bakker & Timmenga is in november 1904 geplaatst. De toren, met zijn 1.60 m.
dikke muren aan de onderkant, is opgetrokken uit rode kloostermoppen. In 1766
werd een klokkenstoel naast de kerk gebouwd. In 1980 is de klokkenstoel voor
het laatst gerestaureerd.
Vinkega, [Protestant] Kerk (alleen exterieur), Noordwolderweg 27, 8393 RC
De kerk is gereed gekomen in 1893 maar de begraafplaats rond de kerk bestond
al in de 17e eeuw. Oorspronkelijk een prachtige kerk (zie foto). Sinds ongeveer 35
jaar wordt de kerk niet meer gebruik voor kerkdiensten. Doordat ook geen onderhoud meer werd gepleegd is de kerk bijna verworden tot een bouwval. Bewoners
van Vinkega hebben initiatieven ondernomen om de kerk weer in zijn oude luister
te herstellen. Deze kleine gemeenschap van 200 mensen heeft in korte tijd 39.000
euro bij elkaar gebracht. De Stichting Behoud Finkege is opgericht en heeft onlangs de kerk gekocht van de kerkelijke gemeente. Plannen zijn gemaakt voor
restauratie. Een dorpshuis/ gemeenschapshuis ontbreekt in Vinkega. Het ligt in
de bedoeling dat, na restauratie, deze kerk die functie zal gaan vervullen. De kerk
is, gezien zijn bouwkundige staat, niet geschikt om van binnen te bezien. Mede
vanwege bovenstaand verhaal is een bezoek de locatie de moeite waard. Via een
schelpenpad is de begraafplaats en de kerk bereikbaar.
Wijnjewoude (Duurswoude), [Protestant] Kerk, Breeberchpaed 1,
9241WP r
Open: 12, 19, 26 juli. 2, 9, 16, 23, 30 augustus. 13 september.
Op grond van de bouwstijl (in hoofdzaak Romaans) lijkt het een redelijke schatting dat de kerk is gebouwd rond 1250. De kerk is gebouwd van kloostermoppen.
Waarschijnlijk had de kerk voorheen een rechte koorsluiting en heeft men er, om
ruimte te winnen, een 3/8 gesloten koor van gemaakt. Aan de buitenkant van de
kerk zijn in de noordgevel, onder het 2e raam van achteren, nog de restanten van
wat waarschijnlijk een hagioscoop is geweest, te zien. Het interieur van de kerk is
59
binnenwerk 2014.indd 59
12-06-14 16:04
in 1899 verbouwd. Ter gelegenheid hiervan is door jonkvrouw E.E.R. Lyklama à
Nijeholt het avondmaalsstel geschonken. Een grote restauratie vond plaats in de
periode 1990-1991. De consistoriekamer is geen onderdeel van het kerkgebouw
maar een vrijstaand gebouwtje. De eikenhouten preekstoel is zeer eenvoudig en
uit 1798. De lezenaar op het doophek dateert uit 1725-1750.
Wolvega, [Rooms Katholiek] H. Franciscuskerk, Lycklamaweg 8, 8471JX
Deze kerk is gewijd aan de H. Franciscus, dateert uit 1939 en werd ontworpen
door het architectenbureau Joseph en Pierre Cuypers. Intussen is dit de vierde
katholieke kerk in Wolvega. De kerk is een z.g. kruiskerk, gebouwd in een sobere
en degelijke stijl. Het geheel is van grijze en gele baksteen opgetrokken. De toren
en de voorgevel zijn uit 1914, overblijfselen van de kerk die daarvoor op dezelfde
plek heeft gestaan. Opvallend zijn de mooi gekleurde glas-in-loodramen, afkomstig uit de oude kerk, vervaardigd door H.L.D. Kocken. In de processiegangen
bevinden zich 14 kruiswegstaties die een beeld geven van het lijden van Christus.
Ze zijn geschilderd door de kunstschilder J.H. Bach.
Klokkenstoelen In Friesland
Tsjerkepaad besteedt dit jaar ook weer aandacht aan de klokkenstoelen in Friesland Dat zijn er erg veel met name in Zuidoost Fryslân en Zuidwest Fryslân. Zij
zijn de moeite van een bezoek meer dan waard. Ze zijn in het algemeen vrij toegankelijk. Ze staan bij een kerk of op een begraafplaats. Meer informatie over
klokkenstoelen kunt u vinden op de website van de Stichting Restauratie Hulpfonds Klokkestoelen www.klokkenstoelen.nl. Onderstaand de klokkenstoelen in
Zuidoost Fryslân:
Plaats
(Oud) Appelscha
Beetsterzwaag
Boijl
Brongerga
De Knipe
De Wilp
Donkerbroek
Elsloo
Fochteloo
Gersloot
Gorredijk
Hemrik
Hoornsterzwaag
Katlijk
Kortehemmen
Langedijke
Luinjeberd
Mildam
Nieuweschoot
Nijeberkoop
Nijeholtwolde
Nijelamer
Oldeouwer
Oosterwolde
Opeinde
Oudehorne
Rotstergaast
Rottum
Sonnega
Spanga
Tijnje
Ureterp
Wijnjewoude
binnenwerk 2014.indd 60
Postcode
8426 BL
9244 CL
8392 NK
8453 JH
8456 GH
9367 PD
8435 WG
8424 PM
8428 HC
8457 CC
8401 RV
8409 JH
8412 SR
8455 JT
9211 TV
8425 SL
8459 BR
8454 KB
8452 LA
8422 DH
8488 GN
8487 GK
8515 CP
8431 LX
9218 PA
8413 NK
8462 TE
8461 LE
8478 HB
8482 KL
8406 EE
9247 TR
9241 HH
Type stoel
schilddak
schilddak
zadeldak
zadeldak
zadeldak
schilddak
schilddak
schilddak
schilddak
zadeldak
schilddak
schilddak
schilddak
zadeldak
schilddak
schilddak
zadeldak
zadeldak
zadeldak
zadeldak
helmdak
helmdak
helmdak
schilddak
schilddak
zadeldak
helmdak
zadeldak
helmdak
helmdak
afwijkend
schilddak
schilddak
Gietjaar klok
1435
1822
1399
13e eeuw
13e eeuw
1949
14e eeuw/1520
15e eeuw/1954
14e eeuw (2x)
14e eeuw/1618
1495
1688
1952 2x
1750
14e eeuw
1538/1645
1688
1986
1948
1947
1599
1952
1936/1948
1949 2x
1949 2x
1950
1443
1989
1949
1952
1948 (2x)
1948 (3x)
60
12-06-14 16:04
6. Tsjerkepaad Waddeneilanden
Ameland
Ballum, [Protestant] Kerk, Camminghastraat 14, 9162EM
Open: van 3 juli t/m 11 september op dinsdag en donderdag van 10.30 - 12.00
uur.
Deze kerk is niet de eerste kerk van het dorp. Er was al een slotkapel in de 15e
eeuw waarvan na afbraak in 1832 alleen een grafkelder met een fraaie steen
als afsluiting (1552/56 van Vincent Lucas) is overgebleven. De huidige kerk is
gebouwd in 1832 (gedenksteen boven de ingang). Het pronkstuk van deze kerk
is de Renaissance kansel uit 1604, vervaardigd voor de Grote Kerk in Harlingen
door Cleas Jelles. Ze is een van de oudsten in ons land waar maker en jaartal van
bekend zijn. De toren, vlak voor de kerk, was oorspronkelijk geen kerktoren. Al in
1755 gebouwd, was hij een baken voor de scheepvaart langs Ameland en voor
het ophangen van een luidklok voor het dorp.
Hollum, [Doopsgezind] Kerk, Herenweg 4, 9161HM
Open op woensdag en donderdag van 11.00 uur tot 12.00 uur.
De kerk van de Doopsgezinde Gemeente is een zgn. “Waterstaatskerk”, d.w.z.
ontworpen door een ambtenaar van Rijkswaterstaat. Wie dat was is onbekend.
De Vermaning werd in 1867 gebouwd. Het exterieur en het interieur zijn wat
rijker dan de Vermaningen van Ballum en Nes. De gevel is geleed door lisenen
(vooruitspringende muurgedeelten), met in de spaarvelden rondboogvensters.
Het Bakker en Timmenga-orgel werd geplaatst in 1903 en onderging een grote
restauratie in 2006.
Hollum, Het Oude Kerkhof van Hollum
Er zijn rond de NHK van Hollum vele oude grafstenen te vinden uit de tijd van de
walvisvaart. De walvisvaart is bijzonder belangrijk voor Ameland geweest.
Hollum, [Protestant] Kerk, Oosterlaan 2, 9161AC
Open op dinsdag, woensdag en donderdag van 11.00 uur tot 12.00 uur gedurende de maanden juni t/m oktober.
Met zijn grondslagen uit de 14e eeuw en bouwsporen van vroegere kerkjes teruggaand tot in de 11e eeuw. In 1589 werd de kerk door de Watergeuzen verwoest
en in 1678 weer herbouwd. Interieur: onder de tafel bevinden zich twee hardstenen grafzerken. De ramen, scheepsmodel, herinnert aan de Amelander zeevaarders. Achter in de kerk bevindt zich het vroegere doophek uit het 17e eeuw. Op
de noordmuur onder het kruis is een houtsnijwerk geplaatst, vermoedelijk de kuif
van een kast of een herenbank. Het blauwe houten gewelf met een gouden ster
in de koorsluiting symboliseert de hemel en Christus, de Morgenster. Boven het
middenpad hangen drie forse geelkoperen 16-armige kroonluchters uit 1775. Het
orgel, met bovenop een schild met het wapen van Ameland, is uit 1894.
Hollum, [Protestant] Westerlaankerk, Westerlaan 19, 9161 AP.
Open: woensdag en donderdag van 11.00 - 12.00 uur.
De Gereformeerde Kerk van Hollum wordt vandaag Westerlaankerk genoemd
en maakt deel uit van de kerkgebouwen van de Federatie Doopgezind-Gereformeerd. Ze is in augustus 1923 in gebruik genomen en de preek was toen over
Ps.96:81a, een tekst die u nu nog kunt aantreffen boven de ingang. Zo als vele
Gereformeerde kerkgebouwen uit die jaren is ook deze een typische preekkerk: in
de lengte gericht met een maximum aan zitplaatsen. Het kleine luidtorentje boven
de ingang werd in de 1980er jaren weer hersteld nadat het tijdens een van de vele
Amelander stormen in het begin van de 50-er jaren afgewaaid werd.
Vlieland, Nicolaaskerk
binnenwerk 2014.indd 61
61
12-06-14 16:04
Nes, [Protestant] Kerk, Kerkplein 1, 9163HB
Open: in juli en augustus . Op maandag en woensdag van 16.00 tot 17.30 uur.
De voorganger van deze eenvoudige zaalkerk was een kerk, gewijd aan
Johannes de Doper, en stond tot 1731 tussen Nes en Buren op de plek van de
huidige Algemene Begraafplaats. De huidige kerk aan het Kerkplein is uit de jaren
1720/30 en werd in 1824 en 1913 verbouwd, waarbij een noordportaal te vervallen kwam en het zuidportaal een ingang kreeg. Op de noordmuur staat sinds
1913 de vroeg 19e eeuwse kansel. De kronen werden in 1725 door de gemeente
geschonken als waardering voor de dominee, die twee keer per week ‘s avonds
een z.g. liefdepreek hield. Hij werd ook nog met een fraaie bijbel (1729) en een
koperen kandelaar beloond. Het orgel werd 1862 geschonken.
Terschelling
Hoorn, [Protestant] Sint Johanneskerk, Dorpstraat 27, 8896JA
Open: tot eind oktober. Op woensdag en donderdag van 11.30 - 13.00 uur.
Zie ook publicatiebord.
De kerk is van oorsprong een kleine romaanse kapel, waarschijnlijk door de
kloosterlingen van het Klooster Lidlum als een soort uithof gebouwd. c.a. 1200. In
de loop van de jaren is de kerk vergroot en werd er een toren tegenaan gebouwd.
De laatste grote restauratie was van 1963-1969. In het huidige gebouw zijn de
verschillende bouwfasen duidelijk waar te nemen.
Midsland, [Protestant] Meslânzer Kerk, Westerburen 2, 8891GP
De kerk is open wanneer er in de zomermaanden een braderie gehouden wordt.
(’s woensdags eens in de twee weken) In de periode van juni t/m oktober is er
elke dinsdag vanaf 10.30 uur een rondleiding van een uur. Voor rondleidingen en
groepen kan ook een afspraak gemaakt worden (0562-448640) .
In het centrum van Midsland staat de Meslânzer kerk. Het is een kruiskerk met
rondom het kerkhof, de kerkemuur en het kerkehek. Deze kerk is gebouwd in 1880
na sloop van de rond 1400 gebouwde St. Willebrordus kerk. De oude kerkklok uit
1512 is het enige wat nog uit de St. Willebrordus kerk rest. Na een totale restauratie is de kerk op 13 november 2011 weer in gebruik genomen.
West Terschelling, [Protestant] Westerkerk, Torenstraat, 8881BE
Open: tot eind oktober op zaterdag van 13.00 - 16.00 uur. In zomermaanden
soms op woensdagmiddag
De recht gesloten zaalkerk met dakruiter is gebouwd in 1663 door Jan Jacobsz.
Groot. In 1950 is de kerk geheel ommetseld. De preekstoel met doophek dateren
uit de bouwperiode van de kerk. Het orgel uit 1892 is gebouwd door Johan Frederik Witte. Het is afkomstig uit de Zuiderkerk in Den Haag en werd in 1977 in de
kerk geplaatst. Er is een zerk van de eerste predikant Johan Grevenstein (1669).
De kerk is een rijksmonument.
Vlieland
Vlieland, [Protestant] Nicolaaskerk, Kerkplein 7, 8899AW r
Open: van juni t/m september op woensdagmorgen van 10.00 tot 11.30 uur.
Voor groepen op afspraak, zie website van de kerk.
De kerk op Vlieland werd in 1605 gebouwd als een oost-west gerichte zaalkerk,
waarschijnlijk op de plaats van de voormalige St. Nicolaaskapel. In 1647 werd ze
als kruiskerk uitgebouwd in de noord-zuid-richting. De kerk was in 1605 één van
de eerste nieuw gebouwde kerken in ons land voor protestantse vieringen. In 1790
werd het orgel geplaatst. Sindsdien is de kerk een aantal malen gerestaureerd en
werd het orgel uitgebreid. Grote veranderingen vonden niet plaats. Bijzonder zijn
de kaarsenkronen, de kansel met doophek, doopbekken en lezenaar, het 10-gebodenbord en de walviskaken van de Groenlandse walvis. Deze deden vroeger
dienst als grafpaal op het kerkhof. Dit is de enige kerk op het eiland.
Workum, St. Gertrudiskerk, Gildebaren. (regio ZW)
binnenwerk 2014.indd 62
62
12-06-14 16:04
Plaatsen waar kerken open zijn in 2014 met de daarbij behorende Regio
Aalsum
Achlum
Aegum
Akkrum
Aldeboarn
Aldtsjerk
Anjum
Appelscha
Arum
Augustinusga
Baaium
Baard
Bakhuizen
Balk
Ballum
Bears
Beetgum
Beetgumermolen
Beetsterzwaag
Berlikum
Blauwhuis
Blessum
Blije
Boazum
Bolsward
Boksum
Britsum
Broek
Buitenpost
Burdaard
Burgum
Burgwerd
Burum
Dearsum
Dedgum
Deinum
De Knipe
Dokkum
Donkerbroek
Drachten
Drogeham
Dronrijp
Easterein
Easterlittens
Eastermar
Easterwierrum
Edens
Engelum
Engwierum
Exmorra
Folsgare
Foudgum
Franeker
Friens
Gaastmeer
Ginnum
Goaiingea
Gorredijk
Goutum
Greonterp
Grou
Hallum
Hantumhuizen
Harich
Harlingen
Hartwerd
Heeg
Heerenveen
binnenwerk 2014.indd 63
2.
1.
3.
3.
3.
3.
2.
5.
1.
2.
1.
1.
4.
4.
6.
3.
1.
1.
5.
1.
4.
3.
2.
3.
1.
3.
3.
4.
2.
2.
3.
1.
2.
3.
4.
1.
5.
2.
5.
5.
2.
1.
1.
1.
2.
3.
1.
1.
2.
1.
4.
2.
1.
3.
4.
2.
3.
5.
3.
4.
3.
2.
2.
4.
1.
1.
4.
5.
NO
NW
M
M
M
M
NO
ZO
NW
NO
NW
NW
ZW
ZW
W
M
NW
NW
ZO
NW
ZW
M
NO
M
NW
M
M
ZW
NO
NO
M
NW
NO
M
ZW
NW
ZO
NO
ZO
ZO
NO
NW
NW
NW
NO
M
NW
NW
NO
NW
ZW
NO
NW
M
ZW
NO
M
ZO
M
ZW
M
NO
NO
ZW
NW
NW
ZW
ZO
Hegebeintum
Hemelum
Hichtum
Hieslum
Hilaard
Hindeloopen
Hinnaard
Hitzum
Holwert
Hollum
Hoorn (Terschelling)
Hoornsterzwaag
Huizum zie Leeuwarden
Húns
Idaard
Idsegahuizum
It Heidenskip
Jannum
Jelsum
Jislum
Jorwert
Joure
Jubbega 3e Sluis
Katlijk
Kimswerd
Koarnjum
Kollum
Kollumerzwaag
Koudum
Langezwaag
Langweer
Leeuwarden
Lemmer
Leons
Lichtaard
Lippenhuizen
Loënga
Longerhouw
Lytsewierrum
Makkinga
Makkum
Mantgum
Marrum
Marssum
Menaldum
Midsland
Mildam
Minnertsga
Mirns
Molkwerum
Morra
Nes (D)
Nes (Ameland)
Nieuwehorne
Nieuweschoot
Nijega
Nijeholtpade
Nijemirdum
Nijhuizum
Nijland
Noordwolde
Offenwier
Oldeberkoop
Olterterp
Oppenhuizen
Oosterbierum
Oosterwolde
Oude Bildtzijl
2.
4.
1.
4.
3
4.
1.
1.
2.
6.
6.
5.
NO
ZW
NW
ZW
M
ZW
NW
NW
NO
W
W
ZO
1.
3.
1.
4.
2.
3.
2.
3.
4.
5.
5.
1.
3.
2.
2.
4.
5.
4.
3.
4.
1.
2.
5.
3.
1.
1.
5.
1.
3.
2.
1.
1.
6.
5.
1.
4.
4.
2.
2.
6.
5.
5.
5.
5.
4.
4.
4.
5.
3.
5.
5.
4.
1.
5.
1.
NW
M
NW
ZW
NO
M
NO
M
ZW
ZO
ZO
NW
M
NO
NO
ZW
ZO
ZW
M
ZW
NW
NO
ZO
M
NW
NW
ZO
NW
M
NO
NW
NW
W
ZO
NW
ZW
ZW
NO
NO
W
ZO
ZO
ZO
ZO
ZW
ZW
ZW
ZO
M
ZO
ZO
ZW
NW
ZO
NW
63
12-06-14 16:04
Plaatsen waar kerken open zijn in 2014 met de daarbij behorende Regio
Oudega (SWF)
Oudega (Sm)
Oudemirdum
Oudeschoot
Ouwsterhaule
Paesens
Parrega
Peperga
Piaam
Poppenwier
Raard (D)
Raerd (L)
Readtsjerk
Reduzum
Rinsumageest
Rode Klif
Rottevalle
Ruigahuizen
Sandfirden
Scherpenzeel
Schettens
Schraard
Sexbierum
Sibrandabuorren
Sint Annaparochie
Sint Jacobiparochie
Sint Nicolaasga
Skillaerd
Slappeterp
Sloten
Sneek
Stavoren
Steggerda
Stiens
Sumar
Surhuisterveen
Surhuizum
Terband
Ter Idzard
Ternaard
4.
5.
4.
5.
4.
2.
4.
5.
1.
3.
2.
3.
3.
3.
2.
4.
2.
4.
4.
5.
1.
1.
1.
3.
1.
1.
4.
3.
1.
4.
4.
4.
5.
3.
2.
2.
2.
5.
5.
2.
ZW
ZO
ZW
ZO
ZW
NO
ZW
ZO
NW
M
NO
M
M
M
NO
ZW
NO
ZW
ZW
ZO
NW
NW
NW
M
NW
NW
ZW
M
NW
ZW
ZW
ZW
ZO
M
NO
NO
NO
ZO
ZO
NO
Tersoal
Terwispel
Tijnje
Tirns
Tjalhuizum
Tjerkgaast
Tjerkwerd
Tzum
Tzummarum
Uitwellingerga
Ureterp
Vinkega
Vlieland
Wânswert
Warns
Weidum
Wergea
Westernijkerk
Westhem
West Terschelling
Wier
Wierum
Wijnaldum
Wijnjewoude
Winsum
Wirdum
Witmarsum
Wiuwert
Wolsum
Wolvega
Wommels
Wons
Workum
Woudsend
Wijckel
Ysbrechtum
3.
5.
5.
1.
1.
4.
4.
1.
1.
4.
5.
5.
6.
2.
4.
3.
3.
2.
4.
6.
1.
2.
1.
5.
1.
3.
1.
1.
4.
5.
1.
1.
4.
4.
4.
1.
M
ZO
ZO
NW
NW
ZW
ZW
NW
NW
ZW
ZO
ZO
W
NO
ZW
M
M
NO
ZW
W
NW
NO
NW
ZO
NW
M
NW
NW
ZW
ZO
NW
NW
ZW
ZW
ZW
NW
1. Tsjerkepaad NW
pagina
4
2. Tsjerkepaad NO
pagina
15
3. Tsjerkepaad Midden
pagina
25
4. Tsjerkepaad ZW
pagina
43
5. Tsjerkepaad ZO
pagina
53
6. Tsjerkepaad Waddeneilanden
pagina
61
binnenwerk 2014.indd 64
64
12-06-14 16:04

135443-blad26-cn-almere

Huidige nummer - De Orgelvriend

Orde van de dienst viering naar het voorbeeld van Taizé

Programmaboekje - Stichting Orgelkring Kerkrade

Download concert flyer

VRAGENLIJST : Welk ayurvedisch type ben ik ?

leest u in de Nieuwsbrief nr 5 - Vrienden van het Stadhuismuseum

Wat is er tijdens de Maasrace te zien? Klik hier.

klik hier