Revel - HiFi.nl

tested
REVEL PERFORMA3 M106
Onlangs introduceerde Harman de Revel Performa3 serie. Revel hoort samen met Mark Levinson tot de Harman Luxury Group. Het thema
binnen de lijn is deze keer een sublieme bouwkwaliteit, hoog designgehalte, geluidskwaliteit
gebaseerd op computer-assisted designtechnieken en een zeer vriendelijke prijs. Uit deze lijn
bezocht de M106 monitor de luisterruimte.
Een
voortreffelijke
keuze
45
NEXT
tested
Luidsprekers blijven in een hifisysteem nog altijd de zwakste
schakel. Dat wordt meteen duidelijk als een echt goed ontworpen luidspreker aangesloten staat op een ‘doorsnee’ setje
elektronica. Het resultaat is dan meestal erg goed. Ergo, een
minder goed geluid heeft minder met de elektronica te maken en is veel meer afhankelijk van de luidspreker. De spreiding in geluidskwaliteit bij versterkers is doorgaans wat kleiner
dan bij luidsprekers. Ontwikkelingen in elektronica hadden de
afgelopen twee decennia vaak te maken met besparingen in
kosten en afmetingen. Minder met ontwikkelingen in geluidskwaliteit. Op professioneel niveau is er de afgelopen decennia
wel hard gewerkt aan de kwaliteitsverbetering van luidsprekers. Die ontwikkeling wordt vooral aangeslingerd vanuit de
pro-wereld en de wetenschap. Het gaat om de ontwikkeling
van betere studio-monitoren en PA-systemen voor alle mogelijke doeleinden. Een belangrijk hulpmiddel voor het verbeteren van luidsprekers is de komst van computer-based modelling. Het biedt de mogelijkheid om vrijwel alles te simuleren
met een computermodel. Denk aan weersystemen, sociale systemen, vliegtuigen, auto’s, chemische reacties, elektronische
schakelingen, microprocessoren, akoestiek, verkeersstromen,
militair-strategische systemen en… luidsprekers. Voorbeelden
die iedereen thuis kan gebruiken zijn computerprogramma’s
waarmee je je eigen tuin, keuken of nieuwe huis kunt ontwerpen. Die modellen zijn vaak levensecht en representatief voor
de eigenschappen van het echte systeem of object dat op basis van zo’n model gebouwd gaat worden. Het gebruik van
modellen biedt veel voordelen. Het maakt dat er, in geval van
een luidspreker, niet twintig echte prototypen hoeven te worden gebouwd. Het bespaart tijd en geld, je kunt het ontwerp
snel in de richting van de exacte eisen en specificaties krijgen
en aan een model kun je vragen stellen (zogenaamde what…
if…) en scenario’s laten uitvoeren die je met een echt vliegtuig
of een echte luidspreker wel uit je hoofd laat. Dankzij het gebruik van modelling heeft de ontwikkeling van luidsprekers een
enorme impuls gekregen.
Revel en modelling
46
Revel, als onderdeel van de Harman Luxury Group, heeft toegang tot de hele knowhow van JBL, Infinity, Lexicon, Martin,
Studer en nog een paar tot de verbeelding sprekende merken. Luidsprekerdesign gebeurt vanuit een wetenschappelijke basis met behulp van computertechnieken. Voor de promarkt ontstaan dan systemen waar prijs niet de main-issue
is. Voor de consumentenmarkt is er altijd het spanningsveld,
dat er voor een bepaalde winkelprijs iets gebouwd moet worden. Fabrikanten zoals JBL en Revel proberen om zoveel mogelijk professionele techniek voor dat bedrag in zo’n product
te stoppen. De luidsprekermarkt is momenteel overvol en het
wordt tijd dat er eens 300 merken voorgoed verdwijnen. Er
zijn van die producten die geen enkele toegevoegde waarde
hebben. Voor steeds minder geld zijn in de huidige markt zeer
goede luidsprekers beschikbaar. De tijd is voorbij dat er alleen
uitmuntende high-end prestaties beschikbaar zijn voor investeringen boven de 20k. Wie als fabrikant niet meegaat in deze
kwaliteitsrace ligt uit de markt. Veel peperdure luidsprekers
hebben nauwelijks toegevoegde waarde ten opzichte van de
hele ‘onderlaag’ aan voortreffelijke exemplaren. Computer-assisted design is de weg om voor competitieve bedragen luidsprekers te bouwen die een zeer goede prijs-kwaliteitverhouding neerzetten.
Wat doet Revel zoal met modelling? Wel, zoeken naar de ge-
tested
wenste dispersie (geluidsspreiding) voor een luidspreker. Dispersie is vergelijkbaar met een douchekop (met regelbare straalbreedte). Die spreiding
(directivity) is van nature niet gelijk over het hele frequentiegebied. Lage
tonen uit de luidspreker verspreiden zich bolvormig en buigen ook rondom objecten. Die golven kaatsen dus overal tegenaan, reflecteren terug of
worden gedeeltelijk geabsorbeerd. Er kunnen ‘staande golven’ ontstaan.
Het resultaat is altijd een niet lineaire weergavecurve voor het laag. Naarmate de frequentie van het geluid hoger is wordt de spreiding smaller. Dat
is enerzijds gunstig, want de hogere frequenties kaatsen niet overal tegenaan en veroorzaken dan ook minder akoestische problemen. Indien hogere
frequenties gaan kaatsen, kan ‘echo’ ontstaan. In huis bepaalt de directivity (directiviteit) het indirecte geluid op het gebied van klank en ruimtelijke
perceptie. Bij een luidspreker in het vrije veld, bepaalt de directivity wat er
‘off axis’ wordt gehoord. De directiviteit van een enkele driver is afhankelijk
van de diameter. Hoewel de gewenste spreiding afhankelijk is van het doel
dat met een luidspreker moet worden bereikt, zou de ideale hifi-luidspreker
een uniforme spreiding moeten hebben over het hele frequentiebereik, zodoende dat de akoestiek niet teveel wordt ‘aangestoten’ en dat de luisteraars op verschillende posities in de kamer een uniform geluid beleven. Het
zal duidelijk zijn dat veel luidsprekers afwijken van dit ideaalbeeld. Als alle
geluidsmatige problemen die hierdoor ontstaan opgeteld worden, dan valt
het op dat zo’n luidspreker niet echt homogeen en natuurlijk klinkt. Iemand
met luisterervaring, die natuurlijk geluid kan vertalen naar kunstmatige weergave, hoort dan overgangen tussen de drivers en hoort ook dat de klank
van een instrument of stem anders van karakter is op verschillende ‘pinpoints’ binnen het weergegeven frequentiespectrum. Soms is het dan lastig
om daarvan een technische oorzaak aan te wijzen, maar het kan te maken
hebben met resonantie, fase, de kwaliteit van de verschillende drivers, dispersieverschillen, de vorm van de behuizing, filters en kastresonanties. Het
spelen met directivity kan vele doeleinden dienen, afhankelijk of er sprake
is van een PA-systeem, een systeem om spraak in een kerk te versterken
en verstaanbaar te houden, een studio-monitor of een hifi-luidspreker. In de
PA-wereld voor de versterking van grote pop-evenementen wordt bewust
gemanipuleerd met de directiviteit van de line-arrays, teneinde het publiek
op elke plaats een goed geluidsbeeld te bieden. Voor studio-monitoren en
voor de Revel hifi-systemen gaat de ingreep in de directiviteit onder andere
over de betere aansluiting tussen de high-frequency-driver en de low-frequency driver. Dat doet Revel met een zogenaamde waveguide. Kort door
de bocht is een waveguide vergelijkbaar met een hoorn. Feitelijk zijn de begrippen synoniem. Met een hoorn kan de directiviteit van het geluid worden
bepaald en is er meteen een relatie met het rendement. De waveguide is
een op een hoorn lijkende schaalachtige verdieping rond de tweeter, met
een specifieke vorm. Fabrikanten zoals Genelec, Infinity en Paradigm passen dit ook toe. Een waveguide (oftewel hoorn) moet berekend worden.
Met behulp van Finite Element Method Modelling kan zo’n waveguide berekend en gesimuleerd worden op basis van de gewenste directiviteit. Het
doel dat Revel heeft met het ontwerp van de waveguide, is om een zo constant mogelijke of licht aflopende ‘beam-breedte’ te realiseren in de overgang naar de hogere frequenties. Er ontstaat dus een gelijkmatig toenemende bundeling als functie van de toename in frequentie, zonder pieken
en dalen in de curve. Revel bereikt hiermee een consistent dispersie-gedrag, betere off-axis response en uiteindelijk een betere rendering van de
ruimte en detaillering. Een hoorbaar resultaat is dat het luidsprekersysteem
homogener klinkt, in plaats van dat de individuele drivers apart waarneembaar zijn. Die homogeniteit ontstaat enerzijds omdat de overgang van de
47
NEXT
tested
opgeven van specificaties dan een aantal andere fabrikanten.
Die willen, gelijk aan diverse autofabrikanten, bepaalde cijfers
wel eens lichtelijk flateren. In de praktijk kan de M106 diep
laag presenteren, waarmee die papieren data meteen onbelangrijk zijn geworden.
Luisteren
48
ene naar de andere driver gecontroleerd verloopt en anderzijds, volgens de importeur, omdat het gereflecteerde deel van
de weergave grotendeels wordt bepaald door het off-axis gedrag van de luidspreker. Op de luisterplek is het geluid altijd
de som van het directe en het gereflecteerde geluid. Naarmate deze meer op elkaar lijken, is de weergave meer in balans.
M106
De M106 is een van de twee beschikbare monitoren uit de Revel Performa3 familie. Binnen deze familie zijn ook luidsprekers
waarmee hometheaterconfiguraties kunnen worden gebouwd.
De M106 is een tweeweg waarbij de 1- inch aluminium tweeter met een waveguide is uitgerust. De 6.5- inch woofer heeft
een aluminium conus. De ribben in de conus voorkomen resonanties en maken dat het geheel als een zuivere piston beweegt. Ook het cast-aluminium frame vermindert resonanties.
De belangrijkste data voor de M106 zijn het -3dB-punt bij
59Hz, de beschikbare kleuren piano black en high gloss walnut, het rendement van 87dB en de crossoverfrequentie bij
2.3kHz. Revel levert een optionele M-stand. De monitor wordt
daar middels drie inbusbouten aan bevestigd. De stand komt
met verstelbare spikes. Een -3dB-punt bij 59Hz lijkt erg hoog.
Maar, volgens de importeur is Revel veel nauwkeuriger in het
Het is niet zinvol en werkbaar om te beoordelen luidsprekers
aan te sluiten op steeds dezelfde versterker of vice versa. Tussen een eindversterker, de kabel, het filter en de drivers is een
specifiek soort (elektrische)interactie. Die maakt dat de consument zal merken dat niet alle combinaties tussen versterkers en luidsprekers tot beluisterbare resultaten leiden. De
specifieke interface tussen de versterker en de betreffende
luidspreker is te beredeneren, te berekenen of te meten. De
gemiddelde consument zal een werkende combinatie vaak
proefondervindelijk vast moeten stellen. Los van akoestiek en
plaatsing is de juiste match tussen de (eind)versterker en de
luidsprekers het belangrijkste basisuitgangspunt voor een audiosysteem. Het beschikken over de juiste match betekent het
verschil tussen op het puntje van je stoel zitten of naar een systeem luisteren dat weliswaar goed presteert, maar waarvan
niemand nou echt een kick krijgt. Het doen van uitspraken over
luidsprekers en/of versterkers in een systeem dat niet goed
matched, leidt tot discutabele conclusies. Bij veel internetmeningen over luidsprekers en versterkers is het dus verstandig
om vraagtekens te zetten. Om de M106 op een zo eerlijk mogelijke manier te kunnen beoordelen, is ook weer gezocht naar
een adequate match. Het systeem had even tijd nodig om op
maandagochtend vroeg de bedrijfstemperatuur te bereiken.
Om 5 uur ‘s morgens werden namelijk de bijpassende versterkers en kabels aangeleverd per snelle koeriersdienst. Koud uit
de doos wordt alles dan neergesmeten en geactiveerd. Zo’n
setup klinkt aanvankelijk nergens naar, behalve dan dat het
meteen duidelijk is dat de zaak fundamenteel klopt. Tijdens het
uurtje na de koude start ontwikkeld zo’n systeem zich dan van
iets waar je aanvankelijk aan voorbijloopt tot een prestatieniveau dat een enorme betrokkenheid afdwingt. Als dat niveau
zich aandient volgen er nog enkele minimale aanpassingen.
Streepje naar voren, streepje opzij en exact de juiste hoeveelheid graden ‘toe in’. Het resultaat is de bekende holografische
‘bel’ van geluid die volledig los is van de luidsprekers. Acht
meter breed, zes meter diep en de hoorbare ambiance stijgt
metershoog op en is soms ook langszij te horen. Die bel wordt
gevormd door al het geluid dat weerkaatst tijdens de opname,
aangevuld met geluid dat instrumenten in alle richtingen verspreiden. In werkelijkheid heeft zo’n bel een enorme dichtheid.
Hifi-systemen slagen er niet altijd in om zoiets in de huiskamer
te doen herleven. Wie terugkomt van een live-concert zal elk
hifi-systeem ‘kaal’ vinden klinken. Ook de opname moet natuurlijk zulke informatie bevatten.
De Revel M106 wordt dit keer beluisterd met een full-solid
state systeem. Deze luidspreker komt tot leven door een eindversterker te kiezen die niet bezuinigt op het aantal te ontwikkelen Watts. Wat dan opvalt, is dat het geluid heel schoon
klinkt en een rust laat horen die niet altijd kenmerkend is voor kleinere luidsprekers.
Ook opvallend is de enorme detaillering. Voor de duidelijkheid zij opgemerkt dat een
luidspreker of een systeem nooit ‘teveel’ detaillering kan laten horen, tenzij die detaillering berust op een psycho-akoestisch effect door ergens het hoog flink op te draaien
of het middengebied te maskeren. Met de M106 is het mogelijk om zeer diep in de opname te kijken, vergelijkbaar met wat het oor doet, indien dat aanwezig zou zijn tijdens
de opname. Deze luidsprekers zijn ook zeer goed in de weergave van de natuurlijke
klank van stemmen en instrumenten. Dat uit zich onder andere in een zeer fraaie weergave van het middengebied. Altijd leuk als er iemand zonder al te veel ‘high-end ballast’
de luisterruimte inloopt. Dat gebeurde terwijl de Revels speelden. De dame in kwestie merkte direct op dat de weergave levensecht klonk. Een andere eigenschap waar
de M106 in uitblinkt, is in de presentatie van de ruimte. Het audiosysteem, de akoestiek van de weergave-ruimte en de plaatsing bepalen in hoeverre zo’n systeem ‘ruimte’
weer kan geven. Wat er dan te beluisteren valt aan ruimte, is volledig afhankelijk van
de opname. Elk fatsoenlijk systeem, in een goede luisterruimte en goed geplaatst, kan
tegenwoordig een spectaculaire ruimte neerzetten. Eigenlijk wekt het bevreemding als
het niet lukt om zo’n holografische ervaring te doen ontstaan.
Het aandeel van de waveguide is terug te vinden in de detaillering en in de homogeniteit van de M106. Nergens is een overgang tussen drivers hoorbaar en de luidspreker
werkt, als ware het een single full-range driver. Die ervaring is identiek aan wat twee andere Harman-luidsprekers doen, die ook beschikken over een waveguide en hier tijdelijk ingezet werden ter vergelijking. Met betrekking tot de laagweergave is het opvallend
dat deze veel dieper gaat dan op grond van de meetgegevens te verwachten is. Het is
allesbehalve een opgefokte ‘one-note-bass’ met een hoorbare poort die voor zichzelf
bezig is. Het laag blijft fraai in balans met de rest van het frequentiebereik en op de een
of andere manier heeft de M106 het talent om een behoorlijk grote ruimte te vullen.
Conclusie
Wie een kleine monitor zoekt met zeer goede en bovenal eerlijke prestaties, vanuit het
standpunt van zo natuurlijk mogelijke weergave, zal een markt aantreffen met een enorme concurrentie en een behoorlijk aantal kleine monitors die voortreffelijk zullen presteren. De keuze voor de Revel Performa M106 is binnen die markt een voortreffelijke keuze. Goed passende elektronica en de juiste plaatsing maken van de huiskamer dan een
virtuele concertzaal of een rokerig en schimmig verlicht jazzcafé. De M106 heeft dus
het vermogen om u naar de ‘real thing’ te transporteren. Daarin kunnen veel andere mini’s ook slagen. Waarom dan kiezen voor deze Revel? Los van het feit dat de prijs best
aantrekkelijk is, kiezen we natuurlijk niet op basis van prijs. Dat is erg Nederlands, erg
vorige eeuws en u luistert uiteindelijk niet naar een prijskaartje maar naar geluid. Het
gaat dus om het zogenaamde unique selling point. Verkopers leren op school dat het
USP een unieke eigenschap van een product of dienst is waarmee ze de klant vervolgens kunnen overtuigen. Een USP voor deze Revel is die enorme homogene weergave. Zo’n USP is binnen de markt net even minder vaak te vinden dan andere belangrijke
eigenschappen. Het maakt dat deze weergever zo’n fraaie consistente geluidsmatige
ervaring presenteert. Een andere USP heeft wellicht met de looks van deze luidspreker
te maken. U viel toch ook als eerste op het uiterlijk van uw vriend of vriendin? Het verschil is dat bij deze luidspreker het karakter op termijn nou eens niet tegenvalt.
Ruud Jonker
PRIJS
REVEL PERFORMANCE3 M106
STAND
PER STUK
PER STUK
€ 999,€ 249,-
AUDIAC, TEL: 030-6049000, E-MAIL: [email protected], WWW.AUDIAC.NL

Download Report