remare Astronavigatie Initiatief AstroNavigatie [Celestial Navigation] Plaatsbepaling via hemellichamen Redert Steens Januari 2014 remare Astronavigatie Initiatief Disclaimer This Celestial Navigation course have been compiled and conducted by me, as a contribute to sailors who totally relied on celestial bodies for ocean navigation for many centuries. The training -in any form- is not intended for commercial application, whatsoever. I have prepared most of the text, images and drawings in the presentation sheets myself. However, occasionally drawings and/or images have been collected from publically accessible sites on Internet. If I have broken unintentionally any copyright that rest with you, please send an email to [email protected] with reference to the information concerned. Redert Steens, The Netherlands Pagina 2 remare Astronavigatie Initiatief Woord vooraf Deze cursus biedt geen tekstboek - Een zeer goed alternatief is best-seller “Celestial Navigation for Yachtsmen” van Mary Blewitt Sheets bevatten alle noodzakelijke elementen. De meeste sheets zijn gemerkt volgens: NEED TO KNOW NICE TO KNOW Begrip en gebruik van de werkbladen is het uiteindelijke doel - Aan de hand van sheets, toelichting tijdens de cursus en de oefeningen Pagina 3 remare Astronavigatie Initiatief Even beginnen aan het eind Wat heb je daarvoor nodig? Voor het bepalen van je locatie (lon/lat): Nodig: Nautical Almanac voor dat jaar Nauwkeurige klok (±10sec) Sextant Werkblad Plotblad + Parallellineaal & passer Meridian Passage ✔ ✔ ✔ Noon Shot Zon ✔ ✔ ✔ Sun Maan ✔ ✔ ✔ Planeten (Dec <290) ✔ ✔ Selected stars ✔ ✔ Pagina 4 HO-249 Vol.1 Tabellen Evt. i.c.m. tijdsein HF-ontvanger Voor: (Dec HO-249 Vol.2/3 Tabellen - - - ✔ ✔ Moon ✔ ✔ ✔ Planet ✔ ✔ ✔ Stars ✔ <290) En een onbewolkte hemel ✔ ✔ remare Astronavigatie Initiatief Even beginnen aan het eind Wat heb je daarvoor nodig? Voor het bepalen van je locatie (lon/lat): Nodig: Nauwkeurige klok (±10sec) Voor: Evt. i.c.m. tijdsein HF-ontvanger Sextant HO-249 Vol.1 Tabellen Meridian Passage ✔ ✔ - Zon ✔ ✔ - Maan ✔ ✔ - Planeten ✔ ✔ - Selected stars ✔ ✔ ✔ Pagina 5 En een onbewolkte hemel Celestial Navigation Calculator (of app op iPAD, HTC etc) bv Celestial App remare Astronavigatie Initiatief Hoogtemetingen Hemellichamen met hun voor- en nadelen Hemellichamen Zon, Noon Shot Pro Con Eenvoudig Relatief langdurige meting (ca 20-30 min) Met één meting zowel latitude als longitude bepalen Je moet op specifiek moment van de dag beschikbaar zijn voor hoogtemeting Geen plot nodig Zon, Running Fix Met één hemellichaam latitude en longitude bepalen Nauwkeurigheid afhankelijk van gegist bestek tussen opvolgende hoogtemetingen (ware koers en snelheid over de grond) Zon en Maan Vrij langdurige beschikbaarheid voor hoogtemetingen Aanvullende hemellichamen op hetzelfde moment niet altijd beschikbaar voor hoogtemeting Kort moment van meting (alleen gedurende Civil Twilight, soms iets ruimer) Planeten Aanvullende hemellichamen op (bijna) hetzelfde moment niet altijd beschikbaar voor hoogtemeting Sterren Pagina 6 Goede en relatief snelle 3-punts meting mogelijk Check op fouten bij 3-punts meting (bv als één meting sterk afwijkt van andere twee) Kort moment van meting (alleen gedurende Civil Twilight) Even beginnen aan het eind remare Astronavigatie Initiatief Het principe van AstroNavigatie (Altijd een A,B,C) A) Sextant Doe minimaal een hoogtemeting van - Twee verschillende hemellichamen op (ongeveer) hetzelfde moment of - Hetzelfde hemellichaam op twee verschillende momenten - (momenten zijn wanneer het verschil van jouw kijkrichting >>30o voor dat hemellichaam is) B) Van meting naar positielijn (Sight Reduction ofwel ‘zichtanalyse’) Veronderstel je positie en vergelijk je meting op die positie met de berekende gegevens uit tabellen voor die veronderstelde positie. Dit levert een verschil op Corrigeer het verschil (‘Intercept’). Dit levert je positielijn op C) Plotten Plot twee (of meer) positielijnen (LoP) op een kaart Je bevindt je op het snijpunt van de twee (of meer) positielijnen Pagina 7 remare Astronavigatie Initiatief Aards coördinaten systeem Korte herhaling van parate kennis De Aarde remare Astronavigatie Initiatief De aarde is niet helemaal rond (geen ‘true sphere’) - Als de aarde wel als ‘true sphere’ wordt verondersteld is de omtrek 40.000 km ofwel 21.600 nm Pagina 9 remare Astronavigatie Initiatief Latitude Breedtegraad “Parallel latitude” Latitude of Breedtegraad - Hoek tussen evenaar en een parallel in Noord- of Zuidrichting - Wordt gemeten in graden van een boog van 0°- 90°, noord óf zuid van de evenaar. - De afstand over de aarde van 1 graad latitude is overal 60 nm - De afstand over de aarde van 1 minuut latitude is overal 1 nm 360o 40.000 km 21.600 nm 1o [latitude] 111,1 km 60 nm 1’ [latitude] 1,852 km 1 nm Pagina 10 Longitude Lengtegraad “Meridian longitude” Longitude of Lengtegraad - Hoek tussen Greenwich (of Prime) meridiaan in Oost- of Westrichting - Wordt gemeten in graden van een boog van 0° to 180°, oost of west van de Greenwich meridiaan. - De lengte (afstand over de aarde) van 1 graad longitude is alleen 60 nm op de evenaar Pagina 11 remare Astronavigatie Initiatief remare Astronavigatie Initiatief Greenwich of Prime Meridiaan: Lon = 0° UT (Universal Time)* UT: gebaseerd op rotatie van de aarde (moderne Versie van GMT) UTC: gebaseerd op atoomtijd-standaard Pagina 12 Greenwich/ Prime meridiaan remare Astronavigatie Initiatief Greenwich of Prime Meridiaan: Lon = 0°0’.0 UT (Universal Time) UT ook wel: Zulu time (Z) Pagina 13 remare Astronavigatie Initiatief Aardse coordinatenstelsel Samenvatting van begrippen Begrippen: - Noordpool - Zuidpool - Longitude (Lon) - Latitude (Lat) - Greenwich of Prime Meridiaan - Evenaar (Equator) Pagina 14 remare Astronavigatie Initiatief Verband tussen tijd en longitude (lengtegraad) De aarde draait 360° in 24 uur. 360°/ 24 uur 15°/ uur De aarde heeft 24 tijdzones een tijdzone per iedere 15° longitude Elk uur tijdsverschil 15° longitude Elke 4 minuten tijdsverschil 1o longitude Elke 4 seconden 1 minuut longitude (=1 nm op evenaar) De aarde draait tegen de klok in, dus tijdzones aan de oostkant van Greenwich lopen vóór en de tijdzones aan de westkant lopen achter Greenwich EAST INCREASE - Het is later op alle plaatsen aan de oostkant WEST LESS - Het is vroeger op alle plaatsen aan de kant Pagina 15 remare Astronavigatie Initiatief Lokale tijd (Z) t.o.v. UTC Let op waar het UTC + 0h (nl. tussen 0o en 15oW) -3h -2h -1h +1h +3h 0h +2h In Nautical Almanac: Zie tabel “Conversion of Arc to Time In formule: West van Greenwich: Lokale tijd = UTC - INT [lono/15o] of UTC = Lokale tijd + INT [lono/15o] Oost van Greenwich: Lokale tijd = UTC + INT [lono/15o] + 1 of UTC = Lokale tijd - INT [lono/15o] - 1 Pagina 16 Relatie tijd en longitude (lengtegraad) remare Astronavigatie Initiatief (zonder zomertijd) C: 17:00 uur B: 15:00 uur Pos B •Als het 21:00 UTC is, wat is dan de tijd op positie C? En op positie B? •Als het 13:00 op Positie X, op welke locatie is het dan 17:00? Pagina 17 remare Astronavigatie Initiatief Geographische Positie van een hemellichaam Pagina 18 remare Astronavigatie Initiatief Geografische Positie (GP) van een hemellichaam Geographical Position (GP) of Celestial body Lijn tussen hemellichaam en het centrum van de aarde GP Het punt waar de lijn het oppervlak van de aarde snijdt is de Geographical Position (GP) van het hemellichaam Pagina 19 remare Astronavigatie Initiatief Declination De Declinatie [Declination] is de hoek tussen horizontaal en het hemellichaam P GP DEC Pagina 20 E •De Declination van een hemellichaam is dus ook de latitude van de projectie van het GP van dat hemellichaam op de aarde Ecliptic Baan van planeten (ook de Aarde) rond de Zon Aarde staat ~23,5o ‘scheef’ t.o.v. Ecliptica Pagina 21 remare Astronavigatie Initiatief Waarom verandert de stand van de aarde als de aarde rond de zon draait? Aardas 23,5° uit draaingsvlak om de zon Pagina 22 remare Astronavigatie Initiatief remare Astronavigatie Initiatief Solstice of zonnewende (zomerwende) Pagina 23 remare Astronavigatie Initiatief Equinox Pagina 24 remare Astronavigatie Initiatief Equinox Pagina 25 remare Astronavigatie Initiatief Solstice of zonnewende (winterwende) Pagina 26 remare Astronavigatie Initiatief Solstice of zonnewende (winterwende) Pagina 27 remare Astronavigatie Initiatief Equinox Pagina 28 Samengevat Pagina 29 remare Astronavigatie Initiatief Declination remare Astronavigatie Initiatief Omdat de as van de aarde schuin staat t.o.v. van onze baan rond de zon (de z.g. Ecliptic) verandert de Geographical Position (GP) -en dus de declinatie- van de Zon, de Maan en onze planeten gedurende het jaar Voor bepaling van de declinatie heb je een Nautical Almanac met ‘Daily Pages’ van dat specifieke jaar nodig Pagina 30 Nautical Almanac Pagina 31 remare Astronavigatie Initiatief remare Astronavigatie Initiatief Ruimte coördinaten systeem Pagina 32 Ruimte coördinatenstelsel Celestial coordinates Bol rond de aarde met ‘oneindige’ straal - Celestial Sphere - ‘hemelbol’ Pagina 33 remare Astronavigatie Initiatief remare Astronavigatie Initiatief Het Zenith Zenith op de hemelbol is het punt recht boven de waarnemer - Dus 90o op het aardoppervlak, recht boven je hoofd (Het punt recht onder je, dus 180o verder dan het Zenith, heet overigens het Nadir) Pagina 34 Ecliptic Baan van planeten (ook de Aarde) rond de Zon Aarde staat ~23,5o ‘scheef’ t.o.v. Ecliptica Pagina 35 remare Astronavigatie Initiatief remare Astronavigatie Initiatief Principes van Astronavigatie De komende 2 sheets snel weer vergeten! Pagina 36 remare Astronavigatie Initiatief Principes van AstroNavigatie Bolgoniometrie De huidige vorm van AstroNavigatie is gebaseerd op ‘bolgoniometrie’ van de zg ‘Navigatie Driehoek’ van de Celestial Sphere Deze driehoek (met de groene lijnen) wordt gevormd door de punten: 1. de celestial (hemelse) Noordpool (of celestial Zuidpool) 2. de Geografische positie (GP) van een hemellichaam 3. Onze veronderstelde positie (Assumed Position AP) Celestial North Pole Geographical Position (GP) Celestial Body Assumed Position (AP) Pagina 37 Berekening van je positie met bolgoniometrie remare Astronavigatie Initiatief Celestial North Pole Geographical Position (GP) Celestial Body Assumed Position (AP) Uit: • de (bol)afstand van zijde CNP-P • • de (bol)afstand van CNP – Z (onze veronderstelde positie AP) • • 90o – Dec uit Nautical Almanac 90o – onze veronderstelde latitude de hoek tussen de lengte meridiaan van P en van Z • Local Hour Angle (af te leiden uit data uit Nautical Almanac) is af te leiden: • afstand D (afstand van GP tot onze positie) en de richting (azimuth) naar het GP • 38 Correctie voor Assumed Position Latitude Pagina Tabellen in plaats van berekenen remare Astronavigatie Initiatief In vroeger tijden was de berekening vanuit de bolgoniometrie een hels karwei met veel sinus, cosinus, tangens, boogsinus, boogcosinus en boogtangens in de vergelijkingen Om die reden werd gebruik gemaakt van tabelboeken Nu kun je de berekeningen gemakkelijk met een programmeerbare rekenmachine uitvoeren Om helemaal onafhankelijk te zijn van elektronica gebruiken we in deze cursus alleen tabelboeken Pagina 39 remare Astronavigatie Initiatief 60-tallig stelsel Intermezzo Pagina 40 remare Astronavigatie Initiatief Optellen uren, minuten, seconden graden, minuten, decimaal-minuten Tijd: - 14 minuten + 53 minuten = 67 minuten = 1 uur en 7 minuten - 59 minuten + 56 minuten = 115 minuten = 1 uur en 55 minuten Hoeken en Lon/Lat: - Format: graden, minuten en decimaal minuten (dus geen seconden) - 10o 53’.4 - (vaak decimale punt ipv decimale komma) 0.4 minuten is 4/10 x 60 = 24 seconden. Dus: 10o 53’ 24 sec - 10o 53’.4 + 9o 28’.7 = 20o 12’.1 Eerst de minuten: 53’.4 28’.7 + 82’.1 dan de graden: Pagina 41 1o 22’.1 10o 9o 20o 22’.1 remare Astronavigatie Initiatief Hoeken van hemellichamen Pagina 42 remare Astronavigatie Initiatief Assumped position (AP) en Geographical Position (GP) Als je recht omhoog kijkt, zie je alleen je eigen Zenith en niet het betreffende hemellichaam (tenzij je toevallig precies op het GP bent) Voor jou maakt het hemellichaam een andere hoek in de hemel. De hoek tussen het hemellichaam en jouw eigen Zenith heet de Zenithafstand (of Zenith distance Zd) Zd Iemand die op het GP van een hemellichaam staat, ziet dat hemellichaam recht boven zich Pagina 43 remare Astronavigatie Initiatief Altitude & Declination In dit voorbeeld sta je ten noorden van het GP. Om het hemellichaam te zien kijk je dus naar het zuiden Z Je vaart hier P Zd Altitude ha GP DEC •De Horizonlijn staat loodrecht op het aardoppervlak op de plaats waar je staat (vandaar ‘horizontaal’) E •De Altitude is de hoek (elevatie) tussen ster en horizon lijn (die meet je met de sextant) •De Declinatie van een hemellichaam is de hoek t.ov. de evenaar (ofwel de latitude van de GP van dat hemellichaam. Deze informatie wordt (o.a.) gepubliceerd in de Nautical Almanac) Pagina 44 remare Astronavigatie Initiatief Altitude & Declination B.v. Zon Z Je vaart hier P Zd Altitude ho Zd = 90o – Ho GP DEC Mijn latitude = Zd + DecZon E Mijn latitude = 90o - Ho + DecZon Dus blijkbaar kan ik iets over mijn latitude (breedtegraad) zeggen als ik de Declinatie van het hemellichaam en de hoek van dit hemellichaam t.o.v. mijn horizon weet Pagina 45 remare Astronavigatie Initiatief Positie van een hemellichaam (absoluut) Greenwich Hour Angle (GHA) en Declinatie Zon, Maan, Planeten GHA: Greenwich Hour Angle - De hoek van het hemellichaam in het vlak van de evenaar, ten westen van de Greenwich meridiaan Declinatie - De hoek tussen de evenaar en het hemellichaam t - Het ruimte (celestial) equivalent van latitude Hiermee leg je de positie van het hemellichaam absoluut vast t.o.v. Greenwich Pagina 46 remare Astronavigatie Initiatief Positie van een hemellichaam tov de eigen positie Local Hour Angle (LHA) en Declinatie Zon, Maan, Planeten LHA: Local Hour Angle - De hoek van het hemellichaam in het vlak van de evenaar, ten westen van de eigen positie AP: assumed position - eigen positie, ook wel Local Meridiaan (LM) GP: geographical position Aarde Hiermee leg je de positie van het hemellichaam absoluut vast t.o.v. de waarnemer Pagina 47 remare Astronavigatie Initiatief Afspraken Conventies Lon Bovenaanzicht van de Aarde • East Add • West Less GHA W E +GHA +Lon GP (Geographical position) +Lon AP (Assumped position) LHA Greenwich meridiaan (longitude = 0°) Pagina 48 remare Astronavigatie Initiatief Locatie van de zon, de maan en planeten Samenvatting De locatie van de zon, de maan en planeten wordt vastgelegd door: - Declinatie en de Greenwich Hour Angle t.o.v. het vaste punt Greenwich - Declinatie en de Local Hour Angle t.o.v. de variabele positie van de waarnemer Voor sterren geldt hetzelfde principe, alleen via een tussenstap voor een referentiepunt aan de hemel (First Point of Aries) Pagina 49 remare Astronavigatie Initiatief Hoogtemeting De Sextant Pagina 50 Hoogte wordt gemeten met sextant remare Astronavigatie Initiatief in graden, minuten en tienden van minuten Twee verschillende personen vonden rond 1730 onafhankelijk van elkaar de sextant uit: John Hadley (1682-1744), een Engelse wiskundige Thomas Godfrey (1704-1749), een Amerikaanse uitvinder Pagina 51 remare Astronavigatie Initiatief Enkele methodes van hoogtemeting vóór de sextant Voor bepaling van de latitude (breedtegraad) Jacobstaf Pagina 52 Quadrant (Columbus?) Bepaling van de longitude (lengtegraad remare Astronavigatie Initiatief Begin van de 17e eeuw heeft het Royal Committee een prijs van (toen) £20,000 uitgeloofd aan degene, die de longitude op zee met een halve graad nauwkeurigheid (30 nm op de evenaar) zou weten te bepalen 15o per uur De aarde draait 15 graden per uur (360o in 24 uur) Als je de exacte tijd weet op de Greenwich meridiaan (0o longitude) en op je eigen positie, beiden tijdens ‘high noon’, kan de longitude worden berekend - ‘High noon’ is het hoogste punt van de zon op een positie - Dus niet per sé recht boven je hoofd (dat is het zenith) De oplossing was de Chronometer - Bedacht door John Harrison, een Britse klokmaker - Gepresenteerd in 1739 (H2) H2 - Vervolmaakt in 1759 (H4) H4 Pagina 53 John Harrison 1693 -1776 remare Astronavigatie Initiatief Sextant Nauwkeurige hoogtemeting van hemellichamen tot op 0,1’ ofwel 1/600° Filter Index spiegel Horizon spiegel Filter Correctieschroef Index arm Micrometer drum Pagina 54 Telescoop Telescoop klem Oculair Oculair aflezing Frame Gradenboog Lock De naam Sextant: gradenboog van 60° ofwel 1/6 van 360° remare Astronavigatie Initiatief Hoekmeting met de sextant Ster hoogte Horizon Pagina 55 Voorbeelden van het gebruik van een sextant Zet je schrap, b.v. op het dek, en denk aan je veiligheid Pagina 56 remare Astronavigatie Initiatief Hoekmeting met de sextant (Animatie) Pagina 57 remare Astronavigatie Initiatief remare Astronavigatie Initiatief Beeld bij de hoogtemeting van een hemellichaam Halfdoorlatende horizonspiegel Pagina 58 Indexspiegel remare Astronavigatie Initiatief Bij zon Upper- of lower limb Lower Limb Semi Diameter Horizon Upper Limb Correcties voor: • Lower/upper limb • Refractie van de aardse atmosfeer Nautical Almanac Pagina 59 remare Astronavigatie Initiatief Bij maan Upper- of lower limb en paralax Lower Limb Semi Diameter Horizon Upper Limb Correcties voor: • Horizontal paralax • Lower/upper limb • Refractie van de aardse atmosfeer Nautical Almanac Pagina 60 remare Astronavigatie Initiatief Sextant Drum Nonius Pagina 61 Wat is de aflezing van de sextant? Drum met nonius a. 50°00.2' b. 50°00.8' c. 50°07.0' d. 50°09.7' Pagina 62 24.95 mm remare Astronavigatie Initiatief Wat is de aflezing van de sextant? Drum met nonius a. 25°50.2' b. 25°53.4' c. 25°57.4' d. 26°02.4' Figure 2-12 Pagina 63 remare Astronavigatie Initiatief remare Astronavigatie Initiatief Sextant ook te gebruiken voor andere hoekmetingen bv twee markante punten op land Pagina 64 Gebruik van de sextant remare Astronavigatie Initiatief Vereiste nauwkeurigheid van meten Een fout van 5’ hoogteverschil kan een afwijking van ~ 5 nm veroorzaken Een fout van 10 sec tijdsverschil kan een afwijking van ~1,5 nm veroorzaken Vaak worden er 2-3 sextantmetingen kort achter elkaar gedaan en uitgemiddeld om kans op fouten te verkleinen Pagina 65 remare Astronavigatie Initiatief 1) Correctie van de Index Error Meestal is er enige afwijking in de sextant zelf: de index error Deze fout is eenvoudig vast te stellen door de sextant exact op 0°te zetten en de horizon te bekijken De index correctie [IC] is af te lezen door de horizonbeelden gelijk te leggen. De IC kan positief of negatief zijn - ‘On-the-Arc’ (IC aftrekken) en ‘Off-the-arc’ (IC optellen) Pagina 66 Geen index error Index error Voorbeelden van de Index Correctie (IC) IndexError IE = 0 Index Correctie IC = 0 remare Astronavigatie Initiatief IndexError IE = + 1° 34’ (on-the-arc) Index Correctie IC = - 1° 34’ (dus van Hs aftrekken) ! (360° – 358° 42’) Pagina 67 IndexError IE = - 1° 18’ (off-the-arc) Index Correctie IC = +1° 18’ (dus bij Hs optellen) remare Astronavigatie Initiatief Oefening • De telescoopbeelden in figuur A en B zijn zichtbaar met de sextant ingesteld op 0°00.0' en gericht op de zon. 1. Welk beeld laat een index error (IE) zien? 2. Welk beel laat een side error zien? Pagina 68 Figure 2-13 2) Dip correctie remare Astronavigatie Initiatief Verschil tussen de ‘echte’ horizon (‘tangent’) en de zichtbare horizon, ten gevolge van de hoogte van het oog (z.g. ‘kimduiking’ of DIP). Deze DIP is altijd positief (dus moet altijd bij de Ha opgeteld worden) Waarden van de DIP zijn gegeven aan de binnenkant van de kaft van de Nautical Almanac - Voor sportzeilboot is de DIP ~3’ Hs = Sextant Altitude Ha = Actual measure altitude ( de ware gemeten hoogte) Ha = Hs +/- Index Error (IE) – Dip Pagina 70 3) Refractie of Altitude Correcties remare Astronavigatie Initiatief Een belangrijke correctie is aanpassing aan de refractie van de lichtstralen van het hemellichaam in de atmosfeer van de aarde Deze correctie staat bekend onder de naam Altitude Correction en is weergegeven aan de binnenkant van de kaft van de Nautical Almanac Pagina 71 remare Astronavigatie Initiatief Parallax in hoogte Van belang voor de maan Het verschil in: 1. de hoek tussen een ver hemellichaam en de waarnemer en 2. de hoek tussen ditzelfde hemellichaam en het middenpunt van de aarde wordt verwaarloosbaar klein verondersteld Zon De maan staat echter zo ‘dichtbij’ dat het verschil niet meer verwaarsloosbaar klein is. Dit verschil heet ‘parallax in altitude’. Dit is een correctie die we op de –met de sextant gemeten- hoogte van de maan moeten toepassen Maan Onze horizon waarnemer Observed altitude Celestial horizon True altitude Pagina 72 Aarde parallax (HP) in altitude (in dit voorbeeld voor ‘lower limb’ ofwel ‘L’ in Nautical Almanac) Let op! remare Astronavigatie Initiatief Verreweg de meest gemaakte fouten bij plaatsbepaling met de sextant via Astronavigatie zijn: 1. Onjuiste plus- of mintekens in de optelsom van meet- en tabelgegevens 2. Sextantmeting niet goed uitgevoerd - Tijdstip- of hoogteaflezing op hobbelige zee 3. Fout gemiddelde van tijden of hoeken 4. Rekenfouten bij gebruik van mix van tientallig- en zestigtallig stelsel 5. Vergeten van het toepassen van een correctie Pagina 73 navigator remare Astronavigatie Initiatief Tabellenboeken Inhoud per tabellenboek remare Astronavigatie Initiatief 1. Nautical Almanac - Daily pages met GHA en Dec per dag, per uur (en SHA per drie dagen) - Increments and corrections - GHA increments per minuut , per seconde En verder (o.a.) - Altitude corrections en DIP (ooghoogte) correctie sextant - Twilight, Sun and Moon rise, Sun and Moon set - Equinox of time (voor Noon Shot) 2. Sight Reduction Tables Vol. 2 en Vol.3 (Air Navigation HO-249) - Berekende hoogte hc en azimuth (richting) Zn bij gegeven LHA en Dec per hele graad latitude t.b.v. ‘Intercept’ 3. Sight Reduction Tables Vol.1 - Selected Stars - en waar ze aan het firmament te vinden Pagina 75 Nautical Almanac Rechter pagina van Nautical Almanac Daily Pages: Pagina 76 remare Astronavigatie Initiatief Zonsopang en zonsondergang remare Astronavigatie Initiatief Sunrise, Sunset, Twilight Termen Sun/ moonrise: als de Upper limb (UL) van de zon/maan bij opkomst net de horizon raakt Sun/ moonset: als de Upper limb van de zon/maan bij ondergang net onder de horizon zakt Civil twilight: UL zon 6o onder de horizon Nautical twilight: UL zon 12o onder de horizon De beste tijd om een ster/planeet te schieten is gedurende civil twilight - Zowel horizon als ster of planeet zijn dan nog (net) zichtbaar - In de Nautical Almanac zijn de tijden (UTC) voor civil twilight per dag weergegeven Pagina 77 Nautical Almanac Linker pagina van Nautical Almanac Daily Pages: Pagina 78 remare Astronavigatie Initiatief Nautical Almanac GHA increments per minuut , per seconde Achter in Nautical Almanac: Pagina 79 remare Astronavigatie Initiatief remare Astronavigatie Initiatief Nautical Almanac v - ,d - en HP correcties v -, d - en HP correcties voor verschillende hemellichamen - v: - d: : correctie op GHA : correctie op declinatie - HP : Horizontal Parallax parallax Waar is correctie nodig? Hemellichaam v d HP Zon - √ - Maan √ √ √ Planeten √ √ - Sterren - - - Pagina 80 Sight Reduction Tables HO-249 Vol.2 en Vol.3 Pagina 81 remare Astronavigatie Initiatief remare Astronavigatie Initiatief Ruimte coördinaten systeem Voor astronavigatie m.b.v. sterren Pagina 82 Ruimte coördinatenstelsel Celestial coordinates Bol rond de aarde met oneindige straal - Celestial Sphere - ‘hemelbol’ Pagina 83 remare Astronavigatie Initiatief Ecliptic Baan van planeten (ook de Aarde) rond de Zon Aarde staat ~23,5o ‘scheef’ t.o.v. Ecliptica Pagina 84 remare Astronavigatie Initiatief remare Astronavigatie Initiatief Pagina 85 remare Astronavigatie Initiatief Ruimte coördinatenstelsel Vast punt: First Point of Aries (Ram) inmiddels in sterrenbeeld Pisces Ecliptic: baan van de zon vanaf de Aarde gezien Vernal equinox: First Point of Aries • First point of Aries is voor het ruimtecoordiatenstelstel wat Greenwich en evenaar voor het aardse stelsel zijn • Relevantie voor navigatie: alle sterren blijven gedurende gehele jaar in zelfde relatieve positie t.o.v. Coordinaten Pagina 86 Ruimte coordinatestelsel: Right Ascension Declination Aards coordinatenstelsel: Longitude Latitude First point of Aries nu in Pisces Pagina 87 remare Astronavigatie Initiatief Positie van een hemellichaam in de hemel Siderial Hour Angle (SHA) Het punt waar de zon de Celestial Equator (ruimteevenaar) snijdt op Lente Equinox (21 maart) is het First Point of Aries Pagina 88 remare Astronavigatie Initiatief Siderial Hour Angle (SHA) van een ster Omdat sterren en Aries met dezelfde snelheid langs de hemel bewegen, is de SHA van iedere ster vrijwel constant remare Astronavigatie Initiatief Aries hour circle 1 SHAster1 2 SHAster2 Hour circle van de ster Pagina 89 Greenwich meridiaan geprojecteerd op Celestial Sphere Greenwich Hour Angle (GHA) van een ster GHAster = GHA remare Astronavigatie Initiatief + SHAster GHA SHAster (constant) GHAster Pagina 90 Greenwich meridiaan geprojecteerd op Celestial Sphere Local Hour Angle (GHA) van een ster LHAster = LHA remare Astronavigatie Initiatief + SHAster LHA SHAster (constant) LHAster Pagina 91 Waarnemer-meridiaan geprojecteerd op Celestial Sphere remare Astronavigatie Initiatief Magnitude van hemellichamen Helderheid De magnitude van een hemellichaam remare Astronavigatie Initiatief •Magnitude geeft de helderheid van het hemellichaam aan •De hoeveelheid licht die we van dit object op aarde kunnen zien •In de oudheid werden de sterren en planeten ingedeeld in 5 klasses: •“Eerste Magnitude” sterren (M=1) waren het helderst •“Vijfde Magnitude” sterren (M=5) waren de zwakste •Een verschil van 5 magnitudes komt overeen met een 100x heldere ster (logaritmische schaal) •Dit systeem wordt nog steeds gebruikt • Een heel helder object kan zelfs een negatieve magnitude hebben • Voorbeeld: de planeet Venus heeft een magnitude van -4.0 • Een heel zwak object kan een magnitude boven de 5 hebben • Voorbeeld: een verweg gelegen sterrenstelsel heeft een magnitude van 20 Pagina 94 remare Astronavigatie Initiatief Voorbeelden van Magnitudes Zon Volle maan Limiet van blote oog Pagina 95 helderder zwakker Voorbeeld Magnitude uit Nautical Almanac remare Astronavigatie Initiatief Magnitude van Venus Selected stars (geselecteerd o.b.v. goede helderheid en herkenbaarheid) Pagina 96 57 selected stars Zie Nautical Almanac Geselecteerd op basis van hun helderheid (Magnitude) Divers verdeeld over de ‘hemel’ - relatief grote hoeken tussen Lines of Position Let op: alleen sterren met declinatie tot 29o zijn bruikbaar vanwege het gebruik van HO-249 tabellen (i.p.v. HO-229) - Dan blijven er nog 29 selected stars over Pagina 97 remare Astronavigatie Initiatief remare Astronavigatie Initiatief Positie Plotten Pagina 98 remare Astronavigatie Initiatief Wat doe je bij plotten? GP: Global Position AP: Assumed Position Circle of equal altitude for observed altitude GP GP Altitude Intercept (in minutes or nm) AP AP Real Position Circle of equal altitude for calculated altitude Line of Position (LOP) Hc>Ho => 'away', Hc<Ho => 'to' vector Check even of je het begrijpt: in plaatje hierboven dus intercept is ‘away’ Pagina 99 (eigenlijk een cirkel, maar voor heel klein stukje van die cirkel voor te stellen door een rechte lijn, loodrecht op AP-GP) remare Astronavigatie Initiatief Resultaat snijpunt van beide Lines of Position Direct in de zeekaart intekenen LOP2 222° Pagina 100 LOP1 remare Astronavigatie Initiatief Intekenen in geconstrueerde kaart GP Line of Position (LOP) Pagina 101 AP Plot Sheet Details Pagina 102 remare Astronavigatie Initiatief ‘Running Fix’ remare Astronavigatie Initiatief Omdat de hoogtemeting van hemellichamen tijd kost, zullen de hoogtes niet gelijktijdig worden gemeten - Dit is zeker het geval als je voor je navigatie de hoogte van de Zon op verschillende momenten op de dag meet *) In zo’geval wordt een z.g. Running Fix gedaan: - De eerste Line of Position (LOP1) wordt verplaatst over de afstand en de richting waarin is gezeild *): zorg bij hoogtemetingen van bijvoorbeeld de zon op verschillende momenten op de dag, dat er tussen de metingen altijd minimaal 30o verschil is in de kijkrichting naar de zon (in praktijk dus sextantmetingen met tussenpozen van minimaal 2-3 uur). Pagina 103 remare Astronavigatie Initiatief Sterren selectie voor navigatie HO-249 Vol.1 tabellen Pagina 104 Sterren voor navigatie remare Astronavigatie Initiatief Toelichting op HO-249 Vol.1 tabellen 57 ‘selected stars’ voor navigatie in Nautical Almanac - ‘Slechts’ 29 sterren met declinatie van ≤ 29o - ‘Beknopte’ tabellen van HO-249 Air Navigation Vol.2 en 3. lopen namelijk maar van 0 – 29o declinatie Maar HO-249 tabellen bieden meer.... - Met HO-249 Vol.1 is Nautical Almanac voor sterrennavigatie overbodig en kunnen ook sterren met >29o declinatie worden gebruikt (bv voor 3-star fix) - HO-249 Vol.1 tabellen bevatten per graad Latitude en per graad Local Hour Angle van Aries (LHA) steeds de 7 beste van in totaal 41 (van de 57) sterren voor navigatie - 19 sterren van de eerste magnitude (helderheid), 17 sterren van de tweede maginitude, 5 minder helder - Met Vol.1 kan ook een preset van de sextant worden gedaan (~hoogte en azimuth) - Legenda in Vol.1 tabellen: - Naam van ster in HOOFDLETTERS: eerste magnitude - : geschikt voor 3-star fix - Wel juiste Epoch (periode) nodig, geldig voor periode van 8 jaar rond de Epoch-datum Pagina 105 - Deze cursus heeft alleen HO-249 Vol.1 Epoch 2005 (dus tot uiterlijk 2009) remare Astronavigatie Initiatief Voorbeeld ‘preset’ sextant met HO-249 Vol.1 tabellen Stel dat je een hoogtemeting van ‘geschikte’ sterren voor navigatie wilt doen op: - Datum: 26 oktober 2011 - Geschatte eigen positie: DRlon 5o 09’E DRlat 52o 13’N - Hoogtemeting op 06h15m UTC - Nautical Almanac voor 26-10-2011: civil twilight start om 06h08m op latitude 52oN - Nautical Almanac: GHA: 124o 16’.3 - Increments an Corrections 15m0s : 3o 45’.6 - 26 oktober 2011 om 6h: - Totaal GHA: - DRlon (East add, West subtract) - Totaal LHA :*) 128o 01’.9 5o 09’ 133o 10’.9 + + Tabel HO-249 Vol.1, LAT 52oN en LHA 133o (blz 56) Pagina 106 *) Indien LHA groter dan 360o trek dan 360o van dit getal af Ster: Kochab ARCTURUS REGULUS SIRIUS BETELGEUSE CAPELLA Schedar (Shedir) Hc 49o22’ 20o29’ 47o03’ 15o58’ 32o40’ 55o04’ 28o17’ Zn 025o 085o 152o 212o 235o 282o 328o Dec 74oN 19oN 12oN 17oS 7oN 46oN 57oN Hemel op 26 oktober 2011 om 6h15m UTC op 52oN 5oE remare Astronavigatie Initiatief Schedar Kochab CAPELLA ARCTURUS you REGULUS Ster: Kochab ARCTURUS REGULUS SIRIUS BETELGEUSE CAPELLA Schedar (Shedir) Hc 49o22’ 20o29’ 47o03’ 15o58’ 32o40’ 55o04’ 28o17’ Zn 025o 085o 152o 212o 235o 282o 328o BETELGEUSE SIRIUS Pagina 107 remare Astronavigatie Initiatief Tijdsein Pagina 108 Tijdsein Radio (zend)/ontvanger Pagina 109 remare Astronavigatie Initiatief remare Astronavigatie Initiatief Tijdsignalen BBC pips Specifieke uitzendingen van tijdsignalen Exact moment van de start van het hele uur •WWV in United States (2.5, 5, 10, 15, 20 MHz), •CHU in Canada (3330, 7335 and 14670 kHz) •BPC in China (68.5kHz) •DCF77 in Germany (Frequency 77.5kHz, Radiated power 30kW) •HBG in Switzerland (Frequency 75kHz, Radiated power 20kW) •MSF (or NPL) in the United Kingdom (Frequency 60kHz, Radiated power 15kW) •TDF in France (162kHz) •JJY in Japan (Frequency 40 and 60kHz., Radiated power 50kW) Pagina 110 remare Astronavigatie Initiatief Kunstmatige horizon Artificial Horizon Pagina 111 remare Astronavigatie Initiatief Oefeningen thuis Kunstmatige horizon Thuis meestal geen ‘echte’ horizon beschikbaar Commercieel verkrijgbare kunstmatige horizon Of ovenplaat o.i.d. met water of parafine Let op: - Sextanthoogte / 2 - Geen DIP (ooghoogte) correctie - Geen Altitude correction - Geen ‘limb’, maar beelden precies over elkaar heen laten vallen Op werkbladen apart aangegeven Vergeet bij meting op zee niet om de correcties weer mee te nemen (gewenning bij oefenen) Pagina 112 Bubble sextant remare Astronavigatie Initiatief Sextant met ingebouwde horizon - ‘spirit level’ Werd vroeger vaak in de luchtvaart gebruikt Vaak niet erg nauwkeurig omdat sextant tijdens meting volledig stil moet worden gehouden Pagina 113 remare Astronavigatie Initiatief Tips & Tricks Pagina 114 Tips & Tricks 1 remare Astronavigatie Initiatief Running fix - Als alle electronica is uitgevallen en ook de log het niet meer doet, dan kan de bootsnelheid voor de Running Fix (Line of Position) worden geschat door: - Snelheid (knopen) = 0,6 x afstand (ft) / tijd (sec) Voorbeeld - Stel schip van 40 ft - Gooi vanaf de boeg een stukje hout in het water - Meet de tijd in seconden tot stukje hout bij het achterschip is (stel 6 sec) - Snelheid (knopen) = 0,6 x 40 / 6 = 4 knopen Pagina 115 remare Astronavigatie Initiatief En dan nu... OEFENEN!!!!! Pagina 116 remare Astronavigatie Initiatief Software als hulp bij het oefenen Pagina 117 Handige software StarCalc - Hemel real-time - gratis AstroCalc - In één keer van sextant naar plot - 24 Euro Celestial - In één keer van sextant naar positie - App op iPAD of Android device (HTC) - 10 Euro Google Sky - Hemellichamen vinden - Gratis App Android Pagina 118 remare Astronavigatie Initiatief remare Astronavigatie Initiatief Oefeningen Oefening 1 remare Astronavigatie Initiatief Hemel op 2 oktober 2011 rond 17:40 Local Time (Sssstttt: GPS: 4o42’E – 53o12’N) U Maan, 1e kwartier om 17h:41m:21s Pagina 120 Zon om 17h:40m:07s Oefening 1 Intekenen latitude Pagina 121 remare Astronavigatie Initiatief Oefening 1 Constueren longitude Pagina 122 remare Astronavigatie Initiatief Oefening 1 Line of Position Zon Pagina 123 remare Astronavigatie Initiatief Oefening 1 Line of Position Maan Pagina 124 remare Astronavigatie Initiatief Plot Oefening 1 Pagina 125 remare Astronavigatie Initiatief Plot Oefening 1 Pagina 126 remare Astronavigatie Initiatief Plot Sheet Pagina 127 remare Astronavigatie Initiatief Oefening 2 Noon Shot remare Initiatief 4 oktober 2011. Eigen positie : Pacific Ocean, ~ 750 mijl oostAstronavigatie van o o eiland Samoa (dat volgens kaart ligt op 172 20’W en 13 44’S) (Sssstttt: GPS: 161o12’.1 W – 13o’ 05’.8N) Op 13oS is 750 mijl ongeveer 11o longitude 750 mijl oost van Samoa is 172o W – 11o = ~161oW Tijdverschil Lokale Tijd en UTC: - West van Greenwich is vroeger - Lokale tijd is INT[161/15] = -10h t.o.v. UTC Nautical Almanac, Daily Pages, 4-11-2011 Meridian passage in Greenwich: 11h49m - Equinox of time lokaal meest dichtbij 00h UTC (want lokale meridiaan passage (of transit) is ruwweg rond 02h UTC. Daardoor is Equinox of time in dit geval +11m02s 13h01m01s 12h44m02s 12h29m12s - Uitkomst werkblad: Lon 161o47’.5 Lat 13o08’.1 Pagina 128 Lat itude is vrij nauwkeurig (delta 3 nm) Longitude is minder nauwkeurig (delta ~25 nm) door vrij vlakke passage van transit nauwkeurigheid kan worden verhoogd door zorgvuldige en frequente hoogtemeting rond transit Oefening 3 Running Fix Zon remare 24 augustus 2011. Eigen positie : Atlantic Ocean, ~ 1650 mijlAstronavigatie Initiatief o zuidwest van Azoren (dat volgens kaart ligt op 28 37’3W en 38o 32’.2N ). (Sssstttt: GPS: 51o 13’2W – 26o 20’3N) Een Running Fix op de Zon is een vrij veel gebruikte vorm van positiebepaling. Het voordeel is dat je op min of meer willekeurige tijdstippen tijdens de vaart de Zon kunt meten. Het nadeel is, dat door de onauwkeurigeheid van koers en snelheid tusssen de eerste en de volgende meting een extra onnauwkeurigheid in de positiebepaling ontstaat. Je kunt de meting van de zon zo’n 3-4 keer per dag doen. Dat middelt de onnauwkeurigheid wel iets uit Stel Eerste hoogtemeting om 10h03m46s Lokale Tijd (LT) Nadat de eerste hoogtemeting is gedaan is de snelheid 5 knopen, richting 45o - (voor Running Fix) Tweede hoogtemeting 13h10m31s Lokale Tijd (LT) - (Δ Zn ~110o) Afgelegde afstand tussen hoogtemetingen 15,6 knopen (Tijdsverschil is 3h07m of decimaal: 3,12 x 5 knopen = 15,6 nm) Pagina 129 Oefening 3 intekenen latitude Pagina 130 remare Astronavigatie Initiatief Oefening 3 construeren longitude Pagina 131 remare Astronavigatie Initiatief Oefening 3 Line of Position 1 APlon= 51o 20’1W APlat= 26o Zn = 107o Intercept 3’4 away Pagina 132 remare Astronavigatie Initiatief Oefening 3 Line of Position 2 APlon= 51o 01’.9W APlat= 26o Zn = 107o Intercept 11’.2 away Pagina 133 remare Astronavigatie Initiatief Oefening 3 Running Fix (koers en afstand) Koers: 45o Snelheid 5 knopen Tijd: 3h07m 15,6 nm Pagina 134 remare Astronavigatie Initiatief Oefening 3 Line of Position 1 Advanced Pagina 135 remare Astronavigatie Initiatief Plot Oefening 3 Pagina 136 remare Astronavigatie Initiatief remare Astronavigatie Initiatief Notatie en Talstelsels tientallige en zestigtallige stelsels Oefening - 12,5 nm + 13,6 nm = 26,1 nm - 12:20:14 + 41 minuten en 21 seconden = 13:01:35 - 12:20:14 + 1 uur, 43 minuten en 47 seconden = 14:04:01 - 124o Pagina 137 12.5’ + 100o 57.6’ = 2350 10.1’ 124o 12.5’ 1000 57,6’ 2350 10.1’ 12:20:14 41:21 13:01:35 12:20:14 01:43:47 14:04:01 remare Astronavigatie Initiatief Oefening • When the two images of the sun are brought into coincidence, the reading on the limb is - 1° (off the arc) and the reading on the micrometer drum is 57.8'. a. What is the index error (IE)? b. What is the index correction (IC)? IE = -60' +57.8' = -2.2' IC = +2.2' Solution: Sextant reading is -1 ° +57.8'. The index mark on the arm will be slightly below 0°, which is "Off the arc." Pagina 138 remare Astronavigatie Initiatief Oefening • When the two images of the sun are brought into coincidence, the sextant reading is 0° +1.7' (on the arc). a. What is the index error (IE)? b. What is the index correction (IC)? IE = +1.7' IC = -1.7' Pagina 139 remare Astronavigatie Initiatief Oefening • For the following sight data, compute the corrected sextant altitude. a. hs 28°15.8' IC +7.3' b. hs 47°27.3' IC -2.5' c. hs 46°27.2' IE 3.2' on the arc d. hs 18°59.8' IE 2.2' off the arc Solution: a. b. c. d. Pagina 140 hs 28°15.8' 47°27.3' 46°27.2' 18°59.8' IC +7.3' -2.5' -3.2' +2.2' corrected sextant altitude 28°23.1' 47°24.8' 46°24.0' 19°02.0' remare Astronavigatie Initiatief Oefening Pagina 141 • To care for your sextant properly you should: a. scatter a half inch of silica gel in the bottom of the sextant box. b. always put on gloves before handling the mirrors. c. keep the brass arc bright with emery cloth d. use fresh water on a swab to remove salt from the mirrors. Oefening • remare Astronavigatie Initiatief When should you use shade glasses to observe the sun? You should always use shade glasses to observe the sun. Pagina 142 remare Astronavigatie Initiatief 20 Oefening • For greatest accuracy in a sight, where would a large height of eye be preferable -on a hazy horizon or on a rough sea? Why? On rough seas Why? To enable the observer to see over wave crests. Pagina 143 remare Astronavigatie Initiatief Oefening Pagina 144 • Which of the following would have the least effect on the accuracy of a celestial LOP? a. six-foot to eight-foot beam seas b. a haze on the horizon c. observing the upper limb of the sun rather than the lower limb d. missing the correct time by 5 seconds remare Astronavigatie Initiatief Oefening • In the following runs of sights, which sights are more likely to be bad? a. Time hs 07-14-32 07-15-41 07-16-59 07-18-12 07-19-20 35°12.4' 35°22.7' 35°01.3' 35°44.2' 35°54.3' b. Time 18-58-22 19-00-16 19-01-40 19-03-02 19-04-22 hs 43°27.8' 43°12.2' 43°07.8' 43°03.4' 42°58.5' c. Time hs 18-09-58 18-11-06 18-12-09 18-13-16 18-14-26 35°22.8' 35°06.6' 34°49.2' 34°44.6' 34°16.6' a. The third sight in this run is inconsistent and probably bad b. The first sight in this run is inconsistent and probably bad c. The fourth sight in this run is inconsistent and probably bad Pagina 145 Oefening • remare Astronavigatie Initiatief In voorgaande question, which body is east of you and which is west of you? In run a, the sights are increasing in altitude, so the body is east of you. In runs b and c, the sights are decreasing in altitude, so the bodies are west of you Pagina 146 remare Astronavigatie Initiatief Oefening 9 Pagina 147 • The purpose of "swinging the arc" when using a sextant is to: a. observe as wide an arc of the horizon as possible. b. make certain that the sextant is vertical. c. obtain the largest possible altitude reading. d. improve the chances of seeing the celestial body. Oefening 10 Pagina 148 remare Astronavigatie Initiatief • The most important rule to observe when taking sights from a small vessel at sea is always: a. turn the boat's bow into the waves. b. sit in the bottom of the cockpit so you won't fall overboard. c. wear a safety harness. d. remove the telescope from the sextant. remare Astronavigatie Initiatief Afkortingen Afkortingen Pagina 150 remare Astronavigatie Initiatief Bron: http://www.lanssiers.be remare Astronavigatie Initiatief Principe GP AP • • • • Pagina 151 Ik vaar ‘ergens in de buurt’ van Assumped Position AP Sextantmeting geeft een hoogte, Observed height Ho Bij AP hoort echter bijna zeker andere hoogte, Calculated height Hc Hc – Ho is fout (in hoekminuten ofwel nm) tussen AP en werkelijke positie remare Astronavigatie Initiatief Plot vervangt kaart GP1 AP Pagina 152 remare Astronavigatie Initiatief Plot vervangt kaart Bepalen Line of Position 1 GP1 Als Hc>Ho: to to Ho AP AP to Line of Position Pagina 153 LOP Hc remare Astronavigatie Initiatief Plot vervangt kaart Bepalen Line of Position 2 GP1 GP2 Als Ho>Hc: away away AP Line of Position1 Line of Position2 Pagina 154 Intercept methode Samenvatting meetmethode remare Astronavigatie Initiatief Meet hoogte met sextant ho (height observed) Assumed position (AP) bereken hoogte hc (height calculated) voor de assumed position Verschil van ho en hc (in boogminuten ofwel nautical miles) is intercept - intercept is fout die je maakt tussen assumed position en werkelijke positie Pagina 155 remare Astronavigatie Initiatief Plot vervangt kaart Bepalen Line of Position 1 GP1 Als Hc>Ho: to to AP Line of Position Pagina 156 remare Astronavigatie Initiatief Plot vervangt kaart Bepalen Line of Position 2 GP1 GP2 Als Ho>Hc: away away AP Line of Position1 Line of Position2 Pagina 157
© Copyright 2024 ExpyDoc