Dorpskrant 188 vindt hier - Dorpsraad Schaarsbergen!

NUMMER 188
SEPTEMBER 2014
DORPSKRANT
Schaarsbergen
2
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
COLOFON
Dorpsraad
• Wim van Droffelaar (voorzitter)
[email protected]
INHOUD
8
• Karin van Helden (secretaris)
[email protected]
• Peter Offringa (penningmeester)
NL 69 INGB 0003 87 92 56
• Pieter van Amerongen (lid)
• Marnix ten Brinke (lid)
• Sjoerd Meulensteen (lid)
Website Dorpsraad
www.dorpsraadschaarsbergen.nl
11
e.v.
Redactie
Hessel van Dijk, Marjolein Kaarsemaker,
Dorine Keijzer, Guus Rood
Fotograaf Hans Broeksteeg
Redactieadres
Holtweg 12
6816 RG Arnhem
E-mail redactie [email protected]
Voor overleg over kopij of inhoudelijke
klachten over de Dorpskrant kunt u
contact opnemen met Hessel van Dijk,
eindredacteur, (026) 44 24 151
Voor klachten of vragen over de bezorging van de Dorpskrant kunt u
25
contact opnemen met Jeannette de Vries,
(026) 44 24 460
30
Basisontwerp Richard van Zijll de Jong
Druk Drukkerij Editoo, Arnhem
De Dorpskrant verschijnt in beginsel
vijf maal per jaar in de maanden februari,
april, juni, oktober en december
Sluitingsdatum kopij voor nummer 189
is 26 oktober 2014
3
3
4
4
4
5
8
8
Van de redactie
Wateroverlast
Recept voor aardappelknolselderijpuree
Succes schietvereniging
Avondvierdaagse
Van de Dorpsraad
Markant (oorlogs)Pand
Opening Logeerhuis De Pastorie
9 Reünie School 1
11 Thema Schaarsbergen
September 1944
25 Kunstzinnig Schaarsbergen
26 Markant Pand 2, Koningsweg 15c
27 Jarig
30 Wie de jeugd heeft...
31 Biij de hand
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
Van de redactie
Zoals wij in het juninummer al aankondigden is er in
deze Dorpskrant veel aandacht voor de periode uit de
Tweede Wereldoorlog welke bekend staat als de Slag
om Arnhem en de evacuatie daarna. Naast de bekende
Rijnbrug was ook het voor de Duitsers uiterst belangrijke vliegveld Fliegerhorst een belangrijk doelwit van
de geallieerden. Via dagboeken en doorgegeven persoonlijke herinneringen wordt op deze bewogen periode in ons dorp nader ingegaan. Dankzij Marjolein,
redactielid, zijn er ook een aantal historische foto’s
voor afdrukken geschikt gemaakt en in deze editie
opgenomen. De foto op de voorpagina geeft de berk
weer aan de Bakenbergseweg. De boom werd zwaar
beschadigd doordat daar een neergeschoten Engels
vliegtuig terecht kwam. Vier bemanningsleden vonden daarbij de dood. Meer details hierover vindt u
onder meer in het artikel getiteld ‘Dakota in de berkenboom’.
De extra pagina’s over de oorlogsdagen werden mede
mogelijk gemaakt dankzij bijdragen en medewerking
van de Historische Werkgroep in Schaarsbergen, het
Arnhems Oorlogsmuseum en de heer Hans Timmer-
Wateroverlast
Op 28 juli was het helaas weer raak
en begin augustus opnieuw. Schaarsbergen lijdt. In de Gelderlander van
16 augustus staat een artikel voorzien van foto’s met alle waterellende,
dat aan duidelijkheid niets te wensen
overlaat. Met name de ondergelopen ruimtes via het eigen toilet zorgde voor stank en verwoeste vloerbedekkingen. En schoonmaken van de
straten? Ho maar! Het WC papier ligt
er nog. Inmiddels is er een actie op
gang gekomen richting gemeentebestuur. Initiatiefnemer Geert Schulkes
heeft in een brandbrief, mede
namens 33 dorpsbewoners, aan de
gemeente uitgelegd dat de situatie
onhoudbaar dreigt te worden als er
niet snel wordt ingegrepen.
man, als specialist verbonden aan de Gelderse Bibliotheek, onderdeel van de Arnhemse Bibliotheek. Wij
hebben een aantal oorlogsherinneringen wegens
ruimtegebrek niet kunnen plaatsen. Wij hebben deze
kopij geplaatst op de site van de Dorpsraad. Het is te
vinden via www.dorpsraadschaarsbergen.nl->Schaarsbergen->1940-45.
Natuurlijk is ook aandacht voor actuele gebeurtenissen. Zo was er deze zomer bij herhaling sprake van
wateroverlast. De heftige regenbuien veroorzaakten
omhoog komende putdeksels en waterstromen langs
de bermen. In de lager gelegen gedeelten van ons dorp
drong het water opnieuw garages en kelders binnen.
Wij hebben natuurlijk ruimte gemaakt voor een aantal van de in onze krant gebruikelijke rubrieken, zoals
Van de dorpsraad en ‘Wie de jeugd’ heeft. In de junivergadering van de Dorpsraad is nader ingegaan op
het onderwerp Inbraakpreventie. Vervolgens is er een
lijst opgesteld met tips over dat onderwerp. De lijst is
geplaatst op de site van de dorpsraad en zal in het
decembernummer van onze krant worden afgedrukt.
De redactie wenst u veel kijk- en leesplezier.
3
4
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
Recept voor aardappel-knolselderijpuree
Bij het uitbreken van de Tweede
Wereldoorlog waren er al snel oorlogskookboeken te koop. Al was er
zeker in de beginjaren nog niet echt
sprake van schaarste, men hield er
wel rekening mee. De kookboeken
gaven creatieve ideeën voor het
besparen op suiker en boter maar
ook voor het maken van surrogaatkoffie, vleesvervangers en andere
voedingsmiddelen.
In september 1944 was vrijwel al
het nog verkrijgbare voedsel op de
bon en onbetaalbaar. Een pond
boter voor zo’n fl. 50,00 een kilo
suiker fl. 40,00. Dit recept van aardappelen en knolselderij was voed-
zaam en het kon zonder boter en
melk gemaakt worden.
Ingredienten
1/2 kilo kruimige aardappelen
1/2 knolselderij (geschild)
Schil de aardappelen en snijd ze in
stukken. Snijd de geschilde knolselderij in blokjes. Kook de aardappelen in water met zout in 20 minuten gaar. Voeg na 10 minuten de
knolselderij toe. Giet af maar vang
1 kopje kookvocht op. Stamp er met
de pureestamper een smeuïge puree
van en voeg wat kookvocht toe als
de puree te dik blijft.
Succes schietvereniging
Avondvierdaagse
Drie schutters van schietvereniging Schaarsbergen
waren uitgenodigd om deel te nemen aan het Nederlands kampioenschap luchtwapens. Alle drie schutters,
Mandy Kooij, Eric Rap en Mandy Mulder presteerden
volgens eerder zelf vastgestelde doelen. Mandy
Mulder werd voor de derde achtereenvolgende keer
kampioen van Nederland. Op 7 juli j.l. werden de drie
NK-schutters op een feestelijke bijeenkomst in de bloemetjes gezet.
Op 20 juni werden de honderden lopers van de Schaarsbergse Avondvierdaagse met bloemen en muziek ingehaald. Het jaarlijkse wandelen van ouders en kinderen,
opa’s en oma’s, singles en solo’s is steeds een jaarlijks
hoogtepunt van sportief bezig zijn. Muziekvereniging
Eendracht begeleidde de laatste kilometers met marsmuziek, waarop het heerlijk stappen was.
De organisatoren kunnen wederom terugzien op een
succesvol evenement.
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
Van de Dorpsraad
Verslag van de vergadering van de Dorpsraad Schaarsbergen op 12 juni 2014
Vervangend voorzitter Karin van Helden leidde deze
laatste bijeenkomst voor de zomerpauze. Zij meldde
o.m. het volgende:
• De mobiele bibliotheek trekt te weinig bezoekers. De
bus stond elke woensdag bij bakker Reijnen. Misschien
was slechts 1 uurtje per week op woensdag tussen
10.30 en 11.30, te weinig. Helaas komt de boekenbus
niet meer.
• Wijkgericht werken. Na 2014 moeten gemeenten de
Wmo zelf gaan toepassen. AWBZ en de Jeugdzorg
behoren daartoe. Daarom is een Centraal Orgaan Wijken gestart. Zowel gemeente als dorpsraad en dorpskrant zullen de inwoners goed op de hoogte houden.
• Zorgwoningen in Schaarsbergen zijn al heel lang
gepland, maar er komt een nieuwe ‘Startnotitie’ Daarin zullen wensen van bewoners van ons dorp worden
opgenomen. Als de gemeenteraad akkoord gaat zullen
ontwikkelaars worden uitgenodigd. De dorpsraad zal
hierop nauwkeurig toezien en meepraten.
• Wijkprijs Arnhem. Helaas heeft ons dorp niet de wijkprijs van de gemeente Arnhem gewonnen. De ‘bibliotheek-kastjes’ van de wijk ’t Craneveld waren de winnaar. Deze kastjes, gemaakt door burgers, staan in de
openbare ruimte en dienen als op- en afhaalpunt van
boeken.
Na de mededelingen en de goedkeuring van de notulen
van 10 april werd de agenda afgehandeld. Daarbij kwamen de volgende onderwerpen ter sprake.
Het ‘Droompark Hooge Veluwe’ aan de Koningsweg
tegenover de ingang van het park, wil uitbreiden met de
bouw van chalets voor permanente bewoning. Ook komt
er een nieuw hoofdgebouw en een geluidswal. Het
bestemmingsplan moet daarvoor gewijzigd worden. De
website van de dorpsraad geeft de actuele informatie.
Wijkagent Theo Vermaas kreeg alle aandacht voor zijn
onderwerp ‘inbraken’. Ook Schaarsbergen heeft daarvan
te lijden. Daarom wil de Politie de buurtpreventie verhogen. Dat houdt niet in dat men burgers vraagt om te
gaan wachtlopen, maar wel om per straat ‘meer op
elkaars bezit te gaan letten’.
Er wordt gezocht naar een ‘voorzitter buurtcomité’. Die
zoekt ‘buurt- en wij coördinatoren.’ Zij kunnen ook contact leggen met deze vrijwilligers, die al functioneren in
de Hofkamp en Gulden Bodem. Veel van de inbraken
gebeuren door slordigheid van bewoners. Dieven wordt
het vaak erg gemakkelijk gemaakt. De dorpsraad wil
daarom huis aan huis een folder verspreiden met praktische wenken hoe criminaliteit tegen te gaan.
Wijkagent Vermaas waarschuwde ook voor oplichters
en smoesjesmakers aan de deur. De een belt aan en
vraagt binnen te mogen komen, daarna blijkt er een
tweede persoon te zijn die ook binnenkomt en spullen
steelt. In dat kader noemt de agent ook de zogenaamde ver-kopers. Ze bieden aan het dak te repareren of
andere klusjes te doen, maar eisen na afloop een groot
bedrag, terwijl het geleverde werk minimaal is.
Samengevat luidt het advies: wantrouw sterk onbekende personen die aanbellen. Noteer kentekens van
verdachte auto’s en maak goede afspraken met buurten straatgenoten om elkaar te helpen door op te letten
en door wederzijdse hulp.
Een van de dorpsgenoten meldde dat bij haar huis een
kenteken van de auto was gestolen. Maandenlang werd
zij daarna bestookt met bekeuringen op haar naam, terwijl zij kon aantonen die overtredingen niet gepleegd te
hebben. De dorpsraad adviseert dan ook om uw autokentekens bij de garagehouder te laten vastzetten met popnagels of veilige schroeven.
In de rondvraag meldt de gemeentelijke vertegenwoordiger, die altijd bij vergaderingen aanwezig is, dat na de
zomervakantie weer een ‘gemeentelijke schouw’ wordt
gehouden. Burgers wordt gevraagd hiervoor al punten
aan te geven bij de gebiedsbeheerder. De volgende vergadering van de dorpsraad is op 11 september.
5
6
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
7
8
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
Markant (oorlogs)Pand
De Reijnouthoeve: wonen in een voormalige vliegtuighangar
Wat maakt een pand een markant pand? Daarover valt
te twisten. Maar dat het woonhuis van Teun en Joke
Varekamp markant is, dat staat vast. Markant door het
soort pand: een boerderij, en daar zijn er niet meer zo
veel van in Schaarsbergen. Markant door de ligging: bij
de rotonde aan het eind van de Kemperbergerweg rechtdoor, aan het einde links (met bord verboden toegang),
dan over de rolbaan (taxibaan vliegtuigen, red.) langs de
akkerbouwvelden tot bijna aan de hekken van vliegveld
Deelen en dan nog een stuk naar links (‘aan het einde
van de wereld’, zoals de moeder van Joke het noemde).
Hun huis is echter vooral markant doordat het oorspronkelijk een vliegtuighangar was!
In 1940 legden de Duitsers rondom Deelen een enorme
vliegbasis aan. Een deel van de gebouwen werd, als
camouflage, vermomd als Veluwse boerderij met schuren. Om dat te bereiken werden er voor de omgeving
kenmerkende daken op geplaatst en ramen, kozijnen en
gordijntjes op geschilderd. Een deel van de heide er
omheen werd tot landbouwgrond gecultiveerd om het
vanuit de lucht zo echt mogelijk te laten lijken. De
zogenaamde Heimatschutz-Architectur.
Toen de ouders van Teun in 1946 vanuit het Westen
naar Schaarsbergen kwamen om hier te gaan boeren,
had de Heidemij net het plan opgevat om rondom het
eigenlijke vliegtuigterrein vier gemengde boerenbedrijven op te richten en die te verpachten, daarbij gebruik
makend van bestaande landbouwgronden en opstallen.
In het geval van de familie Varekamp drie vliegtuighangars! De hangar met het uiterlijk van een boerderijtje werd vergroot door aan twee zijden de buitenmuren
op te schuiven en het pannendak te verlengen, waardoor aan de ene zijde ruimte ontstond voor een inpandige koeienstal en aan de andere kant, daar waar de
staart van de vliegtuigen had gestaan, voor een woonkeuken, hal, woonkamer en logeerkamer. Boven werden
drie slaapkamers en een douche gerealiseerd, reuze
modern voor die tijd. In de 68 (!) cm dikke muren werden echte ramen en deuren geplaatst, een hele klus. De
twee andere hangars bleven schuur. In 1949 was de verbouwing klaar. Tot die tijd woonden de ouders van
Teun in houten barakken die de Duitsers in in het weiland hadden gezet. Sindsdien is er aan het huis niet veel
veranderd. Er is her en der dubbel glas geplaatst en er
werd een groot raam in de keuken gemaakt, waardoor
Teun en Joke nu genieten van een prachtig uitzicht over
de velden. Verbouwingen die, nu het complex Rijksmonument is (sinds 2007), niet meer mogelijk zouden zijn.
Verder hebben de koeien het huis verlaten en is de koeienstal een gewone schuur geworden.
Teun is geboren op het terrein en is er altijd blijven
wonen, met uitzondering van de drie jaren tussen zijn
huwelijk met Joke (in ’78) en het moment dat zijn vader
Opening Logeerhuis De Pastorie
Op woensdag 18 juni jl. vond de
officiële opening plaats van logeerhuis De Pastorie, dat zich bevindt op
de verbouwde zolderverdieping van
de pastorie van onze Dorpskerk.
Deze verdieping is omgetoverd tot
een logeergelegenheid inclusief keuken, geschikt om familieleden van
verslaafden op te vangen. Jan Heikens voorzitter van de Stichting De
Pastorie, bedankte iedereen die veel
tijd en geld in het project had gesto-
ken. Don Schothorst, directeur van verslavingskliniek SolutionS uit Voorthuizen
benadrukte de pijn van verslaafden,
maar zeker ook van de omringende
familieleden. Hij sprak de hoop uit dat
het project een succes zal worden.
Voor de officiële opening bliezen herauten te paard van Stal Mansour een
saluut, werd een wensballon opgelaten
en werden drie vruchtbomen geplant.
Meer informatie kunt u vinden op
www.logeerhuisdepastorie.nl
65 werd. Toen woonden Joke en Teun in een rijtjeshuis
op de Mesdaglaan. Het feit dat de boerderij zo afgelegen
ligt is, ook voor Joke die van een kleine boerderij in
Rozendaal komt, nooit een probleem geweest. Ze heeft
zich nooit bang of eenzaam gevoeld. Er is bovendien
genoeg te doen. Alleen het grasmaaien kost al 2,5 uur
en er komen regelmatig mensen langs, zoals vertegenwoordigers of ‘Fliegerhorst’toeristen die graag de tekst
‘Rauchen Verboten’, die nog steeds op de muur van een
van de schuren staat, willen aanschouwen. Of de locomotief die daar gestald staat en ooit dienst deed op het
‘bommenlijntje’ tussen Wolfheze en Deelen. ‘Het is hier
goed wonen’ zeggen ze beiden. ‘Het huis blijf lekker koel
in de zomer door de dikke muren’. De paar nadelen van
praktische aard nemen ze graag voor lief: zo zijn er twee
satellieten nodig om tv en internet te kunnen ontvangen
en moest er, vooral toen de kinderen nog thuis woonden,
veel met de auto gehaald en gebracht worden.
Ze hopen dat ze nog heel lang op dit bijzondere terrein
kunnen blijven wonen, zolang hun gezondheid het toelaat en Teun zijn werk, tevens hobby, als akkerbouwer
kan blijven uitoefenen. Wat daarna komt zien ze wel.
Reünie School 1, later Kemperbergerschool
Zoals we al eerder in de dorpskrant hebben aangekondigd
organiseren wij een reünie voor oud-leerlingen van School
1, later de Kemperbergerschool. Iedereen die op deze
school heeft gezeten is welkom. De datum is nu bekend:
zaterdag 25 oktober 2014 van 14.00 tot 17.00 uur.
De reünie zal worden gehouden in de Larix, dat is het
gebouw achter het oude school gebouw: Kemperbergerweg 813 in Schaarsbergen.
Meester Winkes zal ook aanwezig zijn, als zijn gezondheid het toelaat. Wij hopen met nog meer oude leerkrachten contact te leggen, maar het is al wel moeilijk
omdat het lang geleden is. Als iemand nog een naam,
adres, telefoonnummer weet willen wij dit graag horen,
ook natuurlijk van oud-leerlingen.
Op schoolbank.nl is de reünie ook aangekondigd en kun
je ook oude schoolfoto’s vinden.
Je kunt je aanmelden via [email protected]. Voor
het organiseren vragen wij een bijdrage van € 5.00, ter
plekke te voldoen.
Wij hopen dat jullie met velen komen.
Tot de 25ste oktober!
Elly Broecks-Doorn en Jaap Bosman.
10
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
voor iedereen die fitness of
Spinning wil doen
of fysiotherapie nodig heeft
Oremusplein 58-60
6815 DS Arnhem
sport: 026 389 35 00
[email protected]
fysiotherapie: 026 389 39 52
[email protected]
internet: www.lifeinmotion.nl
openingstijden
maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van 9.00 tot 21.30 uur
woensdag van 12.00 tot 21.30 uur
zaterdag van 9.00 tot 12.00 uur
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944
Kort overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen
in Schaarsbergen in de periode september 1944 17 april 1945
Op 17 september begon de Operatie Market Garden met
de landing van de Eerste Britse Luchtlandingsdivisie op
de heide bij Wolfheze. Eén van de droppingzones was
gelegen op de landbouwgronden van de familie Wijlhuizen, in de hoek van de Schelmseweg en de Amsterdamseweg. Hier kwamen veel containers en manden
neer met voorraden en munitie die helaas grotendeels
in Duitse handen vielen. In het dorp waren veel
geschutsopstellingen
(FLAK), zoals bij de NH
Kerk, op de Kattenberg,
nabij de fabriek van
Barenbrug, op de hoek
van de Strolaan en de
Kemperbergerweg en
op een aantal locaties
langs de Koningsweg
en nabij de oprijlaan
naar Warnsborn. Deze
namen actief deel aan
de strijd tegen de Britse
para’s. Voor 17 september waren de startbanen van het
grote Duitse vliegveld door bombardementen al zodanig beschadigd dat de Duitsers reeds begonnen waren
om de Fliegerhorst te ontmantelen. Ook het interieur
van de bunker Diogenes was al gedeeltelijk weggehaald.
Op die datum begon de Slag om Arnhem en was
Schaarsbergen oorlogsterrein geworden.
Op 19 september wordt bekend dat het zogenaamde
Hooimagazijn van Barenbrug om circa 12.00 uur zal
worden opgeblazen. Het diende als bewaarplaats van
Duitse levensmiddelen en er ontstaat een grote run op
de voorraden door de dorpsbewoners om zoveel mogelijk voedsel weg te halen. De Duitsers grijpen pas na
enkele uren in. Het steeds erger wordend lawaai van
kanonnen, mitrailleurs, laag overvliegende oorlogsvliegtuigen, inslaande bommen en granaten, dwingen
de bewoners om dagen achtereen dekking te zoeken, in
kelders, gangen en onder bedden en tafels.
Op 20 september komen voor de eerste keer grote aantallen gekleurde parachutes naar beneden. Het betreft
bevoorradings droppings. Voor de oprijlaan van de Bornshoeve op de hoek van de Strolaan en de Kemperbergerweg ligt een dode Engelse piloot. Op diezelfde dag stort
een Brits bombardementsvliegtuig, een Dakota FZ-626
met vier inzittenden brandend neer nabij een berk op de
Bakenbergseweg. Dorpsbewoners worden door de Duitsers gedwongen de dode militairen te bergen.
Op maandag 25 september komt er een stroom van
evacues uit Arnhem op gang. De binnenstad moet die
dag voor 20.00 uur ‘s avonds zijn ontruimd en de
volgende dag volgen ook
de buitenwijken. Dit laatste
geldt niet voor Schaarsbergen. Vele honderden vinden daarom in Schaarsbergen een tijdelijk onderdak. In Rust-Wat wordt een
post gevestigd die evacués
doorverwijst naar met name
Otterlo en Hoenderlo. Ongeveer 600 Arnhemmers vinFOTO: GELDERS ARCHIEF
den een heenkomen in het
Open Lucht Museum. Op
25 september wordt de dorpskerk door een bom getroffen. Vier evacués vinden de dood. Steeds meer huizen
raken beschadigd. De kerkgemeente wijkt uit naar de
Sylva-Hoeve waar op zondag 1 oktober de eerste kerkdienst plaatsvindt. Het Ehrenfriedhof Zypendaal aan de
Schelmseweg raakt inmiddels overvol. Er moet nu ook
op de paden begraven worden en aan de grondeigenaren wordt om uitbreiding gevraagd. In de loop van tijd
worden steeds meer Schaarsbergers door de Duitsers
gedwongen om voor hen te werken. Vooral aardappelrooien.
Op 3 november komt het bericht dat ook Schaarsbergen
wordt ontruimd. De Duitse soldaten wachten veelal
niet tot de bewoners zijn vertrokken en velen worden
letterlijk verjaagd. Op 15 april 1945 start de Geallieerde
operatie ‘Dutch Cleanser’, vanaf de lijn Schelmseweg.
Enkele dagen later komen de eerste dorpelingen weer
terug.
11
12
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944
De Werkgroep Historie Schaarsbergen heeft in haar
archief gezocht naar artikelen en foto’s uit die
periode. Verhalen hebben we gevonden, opgetekend in dagboeken maar foto’s zijn er bijna niet.
Aan de hand van wat dagboekfragmenten en verhalen van Schaarsbergers proberen wij een beeld
te schetsen van de situatie toen in Schaarsbergen.
Kijk op de site www.schaarsbergen.nl->Schaarsbergen->1940-45
(Uit het dagboek van Wil Jager, huishoudster van de Gereformeerde predikant Ds. H. Both uit Arnhem (Hoogkamp),
die beiden geëvacueerd waren bij de familie K. Haan aan de
Kemperbergerweg 29).
‘Maandag, 25 September 1944
Wij moeten weg maar o wee, ds. heeft de sleutels en hij
is naar de kerk, die ook als toevluchtsoord is ingericht,
om verschillende gemeenteleden die daar zijn ondergebracht, te bezoeken.
Herman Gerritsen gaat met me mee. Als we er bijna zijn
komen er eerst jagers en dan, o schrik, vele bommenwerpers. Herman vlucht het bos in en ik een huis. Daar
tref ik mw. Van Gulik. Iemand roept: liggen! We
gehoorzamen. ’t Kindje tussen ons in. De kleinste achter ons in de wagen. En dan... Ik kan het niet beschrijven. Een gedreun, een geschud, een gerinkel van brekend glas achter ons. Niets doe je dan een stamelend
gebed tot God opzenden om geholpen te worden.
Driemaal gaat zo’n golf over je heen, driemaal de angst.
Maar God verhoorde onze gebeden. We werden gered.
Met Herman hand in hand lopen we, rennen we door
het bos naar huis. Een nieuwe angst. Daar horen we dat
bij de kerk een bom is ingeslagen. Oh en ds. is daarheen.
Maar weer, o wonder, ds. was zo ver nog niet gekomen.
Hij was in de schuilkelder bij de school.’
(Uit het oorlogsdagboek van Mien Haan, Kemperbergerweg 29)
‘Zondag, 29 October
’s Middags wandel ik met Riek Busser naar ons Schaarsbergense kerkje. Ontzettend, wat is het kerkje deerlijk
gehavend. Het dak is helemaal ingestort. De kerk ligt
vol puin. Ook ’t orgel ligt vol met kalksteen. Een wonder dat niet meer mensen omgekomen zijn.’ (Tijdens dit
bombardement vielen er vier doden en waren er vele
gewonden. Vóór de kerk lag een dood paard).
Vermeldenswaard is in dit geval de Sylvahoeve. Na de slag
om Arnhem trokken er vele tientallen evacués in. Zij bleven
daar tot 3 november 1944, de dag waarop ook de meeste
Schaarsbergers gedwongen werden te evacueren. Het percentage gereformeerden onder deze evacués was opvallend
hoog en vrijwel onmiddellijk organiseerden ze zondagse erediensten. Op zondag 22 oktober werd het zilveren avondmaalstel van de kerk van Schaarsbergen in bruikleen gegeven voor een avondmaalsviering. Sindsdien zijn de bekers
en schalen verdwenen. De kerk heeft na de oorlog, in 1946,
een nieuw stel gekregen van de kerk van Dunblane, Schotland. (Uit: Schaarsbergen, van Zypendaal tot Kemperheide).
Eén van de evacués uit Arnhem in Schaarsbergen was Dick
Onck. Hij heeft zijn herinneringen aan die tijd opgeschreven
en het is bijzonder om te ervaren wat voor indruk al deze
gebeurtenissen gemaakt hebben op het jongetje dat hij toen
was. Hij beschrijft de dagelijkse gang van zaken maar vertelt
er ook bij dat het voor hem geen ellendige tijd was. Het was
spannend. Hier volgen enige gedeeltes van zijn verhaal.
‘Mijn vaders moeder is op Schaarsbergen geboren, zij
was één van de zeven dochters van Willem Spekschot.
Deze Willem was een pachtboer die o.a. boerde op de
Hienenkamp en de Grote Kweek. Hij had geen zonen en
geen van zijn dochters trouwde met een boerenzoon
dus was er geen opvolger. Toen hij te oud werd ging hij
op de Stroolaan wonen in een huis van mijn vaders
grootvader, een Arnhemse loodgieter.
Op diezelfde Stroolaan, bij de familie van Heusden op
nummer 1 in de Lelie kwamen wij terecht toen Arnhem
moest evacueren. Er waren toen, buiten de twee vaste
bewoners, twintig evacués. Wij sliepen op veldbedden
op de zolder samen met een paar andere families. Overdag woonden we in het schuurtje achter het huis en
mijn moeder kookte daar op een houtkacheltje waarop
normaal de was gekookt werd.
Het schuurtje had een dak van ijzeren golfplaten die
hevig rammelden als er granaten overkwamen. Net als
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944
FOTO: GELDERS ARCHIEF
de boeren mocht mijn vader, omdat hij brandmeester
was bij de vrijwillige brandweer, blijven toen ook
Schaarsbergen moest evacueren. De bewoners van de
Stroolaan moesten ook weg en wij bleven alleen achter
in de Lelie. Toch lukte het de Duitse soldaten niet om
iedereen weg te sturen. Op de hoek van de Stroolaan en
de Sylvalaan woonden in een oud boerderijtje de gebroeders Rootselaar, twee oude mannetjes. Toen ook zij weg
moesten, zetten ze twee stoelen op de deel, gingen zitten en zeiden: ‘Schiet ons maar dood, wij gaan niet’. Ze
bleven dus, levend! Wij verhuisden van het schuurtje
naar het huis en gingen in de kelder slapen. Behalve ons
gezin dat toen uit zeven personen bestond, bleven ook
zes huisdieren achter die door diverse andere evacués
achtergelaten waren.
Toen begon voor mij en voor de jongens van mijn leeftijd, ik durf het haast niet te zeggen, een spannende
maar ook mooie tijd. We waren nog te jong om de zorgen van onze ouders te delen maar wel oud genoeg om
allerlei avonturen te beleven en hadden geen school. Wat
wil je nog meer? Wat ons gevoel van vrijheid niet weinig
hielp was het feit dat onze vaders alleen op straat kwa-
men als ze gedekt werden door een Ausweis. Ook onze
moeders kwamen niet vaak buiten omdat ze dan de kans
liepen opgepakt te worden en aardappels moesten gaan
schillen op het vliegveld Deelen. In dit geval herinner ik
mij ene Engelberts, een figuur in een glimmende grijze
jas, die hiervoor aan de deur kwam. Hij had gewoond in
het Wapen van Brantsen aan de Schelmseweg. Behalve
mijn moeder waren ook een tante en onze hulp in de
huishouding die bij ons ondergedoken was, mee geëvacueerd. Vermoedelijk dacht hij dat hij bij zoveel vrouwvolk wel iemand kon ronselen. Als we hem zagen aankomen, verdwenen de dames haastig uit zicht zodat hij er
nooit in geslaagd is bij ons iemand te rekruteren.
Eén van mijn taken bestond uit houthakken, gas was er
na het bombardement op de gasfabriek al geruime tijd
niet meer. Ook moest ik voor drinkwater zorgen en dat
haalde ik bij Lamers, schuin tegenover ons. Eten haalden we in een emmer bij de gaarkeuken die in de garage van Broekhuizen was aan de Kemperbergerweg. De
lekkerste soep die ik in mijn leven gegeten heb, kwam
uit de noodkeuken van Gijs Wijnveld in de Stroolaan,
later heette dat huis de ‘Vier Gijzen’. Er waren tijdens de
13
14
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944
slag om Arnhem heel wat noodslachtingen en al dat
vlees ging de pot in. Zoveel vlees als daar in zat, ben ik
er later nooit meer in tegengekomen.’
‘Tegenover ons huis stond de Bornshoeve. Er waren
Duitsers ingekwartierd en ook woonde er toen (geëvacueerd) de tuinbaas van graaf Von der Goltz, Reinders.
Op een zondagmorgen viel daar een V 1, een paar Duitsers gewond maar mevrouw Reinders was dood.
Ook een niet-ontplofte V1 was gevaarlijk omdat deze
later alsnog kon afgaan. Dat overkwam een aantal Duitse soldaten. Van der Sluis van de Stroolaan die met
paard en wagen richting Amsterdamseweg ging, kwam
in plaats van met de beoogde voederbieten terug met
een kar vol dode Duitsers.’
‘Toen kwam eindelijk de bevrijding. Het begon met een
langdurig, ononderbroken hevig granaatvuur gevolgd
door een periode van stilte waarna het weer begon. De
Duitsers kwamen nog met zestien oude Renault tanks
uit Harskamp om de aanval af te slaan maar geen van
die tanks is aan vernietiging ontkomen. Vanaf de grafheuvel die er vroeger was langs de Schelmseweg tegenover de Kemperbergerweg werden ze met antitankgeschut één voor één buiten gevecht gesteld. Er heeft nog
lang een arm van één van de inzittenden van zo’n tank
aan het hek van de Menthenberg gehangen. De boerderij van Bram Wijlhuizen, Het Hoge Erf, brandde tot de
grond toe af met vee en al. Wij zaten in de kelder en
kwamen alleen even boven als het iets rustiger was.’
Na het lezen van het verslag van Dick Onck zal het u opgevallen zijn dat hij, zijn familie en ook nog andere Schaarsbergers de laatste oorlogswinter niet weggeweest zijn uit
Schaarsbergen. Vele anderen zijn in die tijd geëvacueerd
geweest en ook over die periode bestaan mooie, aangrijpende verhalen. Wellicht is het mogelijk om in een latere dorpskrant daarop terug te komen. Als u meer informatie wilt
over de toestand in Schaarsbergen gedurende de laatste
maanden van de oorlog kunt u dat vinden op de website
van de Dorpsraad: www.dorpsraadschaarsbergen.nl.
Het Nederlands Openlucht Museum: geslot
Eén van de dingen die men zich nauwelijks nog voor kan
stellen als je nu over het terrein van het Nederlands
Openlucht Museum loopt is dat het er in het najaar van
1944 in de huisjes, boerderijen en tentoonstellingsgebouwen circa zeshonderd evacués woonden, voor de periode
van een aantal spannende oorlogsmaanden.
Hoe moest men harmonieus naast elkaar leven, aan eten
komen? Aan warmte in de winter; museaal hout gebruiken om te stoken of niet? En was het wel veilig tussen de
Duitsers en zo dicht op het front met de overvliegende
V1’s? Dan is het haast niet voor te stellen dat het gewone, dagelijkse leven toch haar beloop weer nam. Er waren
dramatische gebeurtenissen zoals het overlijden van een
door een granaatscherf geraakte jongeman, de SS-razzia’s
en de continue dreiging van ontruiming. Maar net als in
het normale leven gebeurden er ook leuke dingen, zoals
naar school gaan in een museum, samen koken, het zingen van Kerstliederen, en de geboorte van kinderen – die
de voorletters N.O.M. kregen.
FOTO’S: NEDERLANDS OPENLUCHT MUSEUM
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944
Wilde dieren in een dode stad
Op 17 september 1944 begon operatie Market Garden met
aanvallen van de geallieerden op Duits afweergeschut dat
rondom de dierentuin was geplaatst. Dieren, hun verblijven en bezoekers werden geraakt, waarop de laatsten het
dierenpark ontvluchtten. Vanaf die tijd zou de familie
Van Hooff, samen met enkele oppassers tot aan de bevrijding vechten voor het behoud van de dierentuin en de
levende have. Toen tijdens een van de beschietingen/
bombardementen van de RAF op de Duitse stellingen de
familie (weer eens) in de schuilkelder was, bedacht de
heer Van Hooff zich dat hij zijn geweer vergeten was en
ging terug naar het huis om het op te halen. Binnen de
kortste keren werd hij overvallen door ‘het vreselijkste
trommelvuur, dat ze ooit zouden doorstaan’. Hij dook in
huis op de vloer en om hem heen spatte de keukeninrichting aan gruzelementen. Bij terugkomst in de schuilkelder bemerkte zijn vrouw dat hij iets in zijn mond had
en vroeg ernaar. Het was de steel van zijn pijp; de kop was
FOTO: BURGERS ZOO
er vanaf geschoten! Veiligheidshalve schilderde hij in het
voorjaar van 1945 op het dak van het restaurant in grote
witte letters ‘SAVE OUR ZOO’ – maar alleen aan die kant
die door de Duitsers niet gezien kon worden…
ten wegens bewoning
Arnhems Oorlogsmuseum 40-45
OPG E R ICHT I N 1994
Unieke verzameling wapens, kleding, munitie, voertuigen,
kranten, foto’s, documenten, enz. teveel om op te noemen en
zelfs een vliegtuig. Persoonlijke rondleidingen. Steeds nieuwe
thema-exposities.
Kemperbergerweg 780, 6816 RX Schaarsbergen
Tel. (026) 4420958
[email protected]
www.arnhemsoorlogsmuseum.com
Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 10.00 tot 17.00 uur
15
16
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944
Mill Hill-fathers en Karmelitessen
Aan de Koningsweg staat tegenover de Oranjekazerne
een groot wit gebouw. Dat was tot 1942 het klooster van
de Fathers van Mill Hill, een Engelse orde van missionarissen. De Duitse bezetter vorderde het gebouw, de paters
moesten vertrekken. Die verhuiseden toen naar landgoed
‘de Lichtenbeek’, waar zij een missiehuis hadden. Het
stond vlakbij het tegenwoordige ‘Engelse kerkhof’. Dat
pand is in de oorlog verwoest, alleen het koetshuis bleef
bestaan. De markante zuilen bij de ingang aan de
Amsterdamseweg staan er nog steeds, evenals de muur
van de moestuin en de oude rododendrons. Tegenwoordig is op het terrein ‘Gelders Landschap’ gevestigd en
heeft Klaas Gubbels er zijn atelier. Op de grote weide aan
de Amsterdamseweg en ook aan de overkant op Warnsborn vonden in september 1944 grote droppingen plaats
door de Royal Air Force. Bestemd voor de ‘Tommies’, maar
de meeste afgeworpen containers vielen in handen van
de Duitsers. Lees daarover elders in deze dorpskrant het
verhaal van Gerrit Dieckmann
Op dinsdag 19 september 1944 staat een pater aardappelen te verkopen aan Duitse soldaten als Engelse vliegtuigen laag overkomen. Enorm lawaai van de motoren en
Duits afweergeschut doen alle paters vluchten naar de
schuilkelders. Afgeworpen parachutes ontvouwen zich;
manden en bussen met voorraden dalen in de gouden
avondzon van september. Na 10 minuten is alles voorbij.
Het vee graast rustig verder. De Duitsers komen aangerend en werpen zich op de manden. De buit bestaat uit
chocola, thee, vlees, groenten en sigaretten. In de bussen
zitten schoppen, munitie, zenders, batterijen en waterpompen. Zelfs een Engelse krant met ‘Good luck boys’ is
meegestuurd. Ook de dagen erna werpen Engelse vliegtuigen hun parachutes met hulpgoederen af. Ook dan
valt alles in Duitse handen.
Op zondag 24 september stellen de Duitsers zwaar
afweergeschut op vlakbij de boerderij van de paters op
het terrein van de Lichtenbeek. Daar wonen inmiddels
ook gevluchte oudere mensen uit Oosterbeek. Op maandag vallen Engelse bommenwerpers met donderend
lawaai het Duitse geschut aan. Ook boven ‘de Leeren
Doedel’ hangt een rode gloed. Op 26 september besluit de
overste van Mill Hill om ‘de Lichtenbeek’ te verlaten. Het
wordt te gevaarlijk en men wijkt uit naar het klooster
van de Karmelitessen in Schaarsbergen. Het vee blijft op
de Lichtenbeek.
De Karmelitessen vormen een kloosterorde, die zich toelegt op gebed en stilte. Armoede is een belangrijke deugd,
de zusters zijn gesluierd en komen vrijwel nooit buiten.
Als de vluchtelingen arriveren worden de strenge regels
opgeheven. Zij verhuizen naar een souterrain, in een kelder gaan 19 broeders slapen. In de cellen (kamers) van de
zusters op de eerste verdieping worden de paters gehuisvest. Er volgen nog meer bewoners, onderduikers en zelfs
twee Duitse deserteurs van 16 en 17 jaar oud. Die worden
later in Hotel Warnsborn ondergebracht waar meer
onderduikers zitten.
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944
waarde dat ze geen dienst houden en geen wierook
gebruiken mogen ze in een school overnachten. Een
lokaal voor paters, een lokaal voor zusters. Aangekomen
in Ughelen splitst de groep zich. De paters gaan naar
het klooster van paters Salesianen, de zusters naar sanatorium Caecarea. Daar wonen dan ruim 100 evacués. Als
men zich realiseert dat op het terrein van ‘Lichtenbeek’
in Schaarsbergen nog heel wat aardappelen liggen ingekuild, wordt priorin Beatrix ingezet. Zij spreekt vloeiend Duits en is rap van tong. Ze wordt daarom ‘Schwester Wasserfall’genoemd. Deze Karmelites wordt dan
ook naar de Ortskomandant in Arnhem gestuurd waar
ze een Ausweis voor paard en kar regelt. Daarmee worden verschillende succesvolle voedseltochten naar de
Lichtenbeek gemaakt.
In november gelast de NSB burgemeester van Arnhem
dat de Karmel ontruimd moet worden. Met paard en
wagen vertrekken paters en zusters naar Veenendaal.
Jongere zusters lopen, ouderen mogen op de kar met
bagage zitten. De zusters leefden altijd blootsvoets, nu
hebben ze pijn van de schoenen die ze van de broeders
hebben gekregen. Het protestantse Veenendaal kijkt op
van de Roomse invasie. Later lukt het toestemming te
krijgen van paters in Ughelen om daarheen te komen
en de stoet vertrekt opnieuw. In Otterlo moeten ze
overnachten. Dat lukt met moeite, want de gereformeerde onderwijzer houdt niet van Roomsen. Op voor-
Zeven maanden na de mislukte luchtlandingen boven
Arnhem komen de Canadezen Ughelen binnenrijden.
Daarmee zijn de evacués op 17 april 1945 allemaal
weer vrij en keren ze terug naar Schaarsbergen. De
destijds ontstane band tussen Mill Hill fathers en Karmelitessen bestaat tot op heden. Nog elke ochtend
komt een priester uit Oosterbeek om in het klooster
vlakbij camping Warnsborn om 8.00 uur de H. Mis op
te dragen.
Gegevens uit ‘De Lichtenbeek, door L. Bruggeman, bewerkt
door Dick Beumer
Arnhems Oorlogsmuseum ’40-’45
In 1994 – nu 20 jaar geleden – werd
er in de voormalige School met de
Bijbel (in WOII geconfisceerd door
de Duitsers en na de bevrijding
gebruikt door de Engelsen) het
Arnhems Oorlogsmuseum 40-45
geopend. Het particuliere museum,
opgericht door de familie E. Peters,
stelt zich ten doel om de herinnering aan deze belangrijke episode in
de geschiedenis levend te houden
voor het nageslacht. U waant zich in
het museum terug in de tijd met de
nog steeds groeiende collectie variërend van helmen, hulzen, tanks en
zelfs een vliegtuig, tot kranten, boeken en niet te vergeten de belevenissen van veteranen en bewoners die
het oorlogsgeweld hebben meegemaakt. De vrijwilligers, velen van hen
met ervaringen in en herinneringen
aan de Tweede Wereldoorlog, maar
ook jonge mensen, nemen de
bezoekers mee op een persoonlijke
ontdekkingsreis door de collectie
van het museum.
17
18
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944
Uit het dagboek van Felix Valk
Felix is de zoon van Hendrik Valk, een bekende schilder en
leraar aan de Arnhemse academie ‘Kunstbeoefening’. Het
gezin woonde aan de Bovenbrugstraat nr. 7. Felix was 14
jaar toen hij zijn dagboek begon en leerling van het Stedelijk Gymnasium. Het omvat de periode augustus 1943 tot
april 1945. Dagboeken van scholieren zijn zeldzaam. Deel 2
(het betreft twee schoolschriften) begint met de Slag om
Arnhem op 17 september 1944. Felix verbleef toen enige tijd
bij de familie Roëll, die woonde in de Bornshoeve, gelegen
aan de Bakenbergseweg. Het huis werd door de familie verlaten op 3 november (evacuatie van heel Schaarsbergen) en
in maart 1945 getroffen door de scherven van een V1, welke
insloeg in de rode beuk die links naast het huis stond.
(bron;Schaarsbergen van Zypendaal tot Kemperheide,
Schaarsbergen 2002) De gekozen citaten maken deel uit van
grote lappen tekst over die oorlogsdagen. De afbeelding van
het beschadigde huis is van de Historische Werkgroep.
Zondag 17 september
Ik was bij de familie Roëll omdat Els (zusje,red.) roodvonk had en daarom mocht ik niet naar school. Op 15
september zou ik weer naar school mogen, maar er werden steeds jongens opgepakt en daarom mocht ik langer blijven. Zondag waren wij aan tafel gegaan en hadden eitjes gebakken. Toen wij vliegtuigen hoorden en
even gingen kijken, zagen wij vliegende forten in formaties van zes. De Kattenberg (een hoog gedeelte bij
Schaarsbergen waarop afweergeschut was opgesteld)
schoot uit alle macht. Toen zagen wij uit de formatie
een ding vallen wat zichzelf verplaatste naast de formatie en dan naar beneden suisde en zich splitste in
kleinere banen en dan werden bommen losgelaten,
bedoeld voor het afweergeschut. Er kwamen steeds
meer formaties die o.a. ook in Arnhem afweerstellingen
bombardeerden. Steeds renden wij met boterham en al
naar de kelder als de formaties boven ons hoofd verschenen. s’ Middags stonden wij op het balkon en zagen
toen Mitchels, Halifaxen en Sterlings die (maar dat wisten wij nog niet) transportvliegtuigen aan kabels met
zich meevoerden, gevuld met parachutisten. ‘s Avonds
hoorden wij dat er parachutisten waren geland met
Horsa’s en Hamiltons. Wij hebben toen de vlaggenstok
in de grond gestoken. (Felix wist veel van vliegtuigen,red.)
Maandag 18 september
De hele nacht werd er flink geschoten en we veronderstelden dat de Engelsen de Amsterdamseweg optrokken. Het was maar steeds een geknetter van machinegeweren en het ontploffen van granaten. Tegen 10.00
uur hoorden we dat de fabriek (Barenbrug,red.), eigenlijk een noodopslagplaats van Duitse levensmiddelen,
om 12.00 uur zou worden opgeblazen. De mensen
mochten er nu nog uithalen wat zij wilden. Gauw gingen wij er heen met een kruiwagen en fietsen. Het was
werkelijk een paradijs wat eten betreft.
Woensdag 20 september
Vandaag werd er geschut opgesteld vlak bij ons, namelijk bij de fabriek. Het waren drie grote afweerkanonnen
en 5 lichtere stukken. ‘s Middags , tegen vieren, begon
het afweergeschut reusachtig te knallen. Wij kropen
allemaal gauw in de kelder. Het was een lawaai van
jewelste. Vliegtuigen kwamen laag over, het huis stond
te trillen. Toen het enigszins bedaard was keken wij
naar buiten. In de tuin lagen een stuk of zes parachutes
in allerlei kleuren. Aan de oprijlaan lagen een groene en
een oranje parachute en op het land voor het huis leek
het wel een lappendoek, allerlei gekleurde parachutes
lagen in het rond. Een dode Engelsman lag voor het
huis. Later kwamen de Duitsers om te vragen of er ook
parachutisten bij ons in huis waren. We zeiden nee volgens de waarheid. We hoorden dat er even verder een
Douglas DC 3 op een huis was neergestort. De beman-
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944
ning was dood en het vliegtuig brandde. Ik ben er toen
naar toe gegaan. Juist voor het huis waarop het toestel
was neergestort stond afweergeschut.
Zondag 24 september
Vandaag stond overal aangeplakt dat de binnenstad
voor (maandagavond) 08.00 uur moest evacueren en de
buitenstad de volgende dag. Schaarsbergen viel hier niet
onder. Ik ben direct naar huis gefietst en daar was het
een drukte van belang. Eerst werd het bericht tegengesproken en dan weer bevestigd. Er werd afgesproken dat
ik voorlopig in Schaarsbergen zou blijven. Ons gezin zou
naar Garderen gaan met een handkar die vader had opgescharreld. ‘s Middags was er een landing in Oosterbeek
(misschien ook in de Betuwe). Er werden veel vliegtuigen
neergeschoten en wij konden dat goed volgen. Zo kreeg
een vliegtuig een treffer in de vleugel waardoor die
afbrak en het vliegtuig brandend naar beneden tolde. Een
ander vloog met een brandende streep achter zich. De
streep werd steeds dikker en de piloot trok het toestel
steeds hoger. Toen had hij teveel gevraagd van de motor
en bijna loodrecht stortte het naar beneden en viel te
pletter. De Engelsman die vlak voor ons huis lag werd
vanmiddag begraven. Hij had een schot door zijn borst
gehad. Het was nog een jonge kerel. Hij had gymnastiekschoentjes aan, een vilten broek en een camouflagejak. Op zijn mouw een insigne met een vliegend paardje,
waaronder stond ‘Airborne’. Wij hebben toen nog een
kruis gemaakt waarop geschreven werd
‘Here liged the body of a galant Englishman’
Een veteraan
Nog steeds komen Britse veteranen in september naar
Arnhem. Elk jaar zijn het er minder, maar Alan Hartley
geeft niet op. Dus ziet U hem misschien ook deze weken
weer in ons dorp. Hij logeert al jaren bij oud-dorpskrant
scribent Rinus Voeten en zijn vrouw Mia.
Hartley was in de oorlog belast met het in conditie houden van de vliegtuigen die boven Arnhem vlogen. Na de
oorlog was hij initiatiefnemer van het monument dat
ter herdenking van de ‘air despatchers’ in Oosterbeek is
opgericht en vlakbij het Airborne-kerkhof staat. Als hij
in Schaarsbergen is brengt hij steevast een nieuw houten kruisje aan op de boom aan de Bakenbergseweg 262
waar zijn ‘maten’ de dood vonden in september 1944
toen hun Dakota daar neerstortte.
Hij vertelde zijn gastheer een aardige anekdote. Vorig
jaar september kocht hij bij een ijssalon in Oosterbeek
een ijsje. Toen hij wilde betalen greep een inwoner van
Schaarsbergen in en zei tegen de ijscoman: ‘Deze
meneer hoeft niet te betalen, het is een Engelse veteraan.’ Alan Hartley vond het gebaar bijna 70 jaar na de
slag om Arnhem nog steeds erg leuk.
19
20
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944
Gerard Dieckmann , geboren in een huis aan de
Amsterdamseweg bij ingang Warnsborn. Hij
heeft daar tot december 2008 gewoond.
Zondag 17 september 1944 waren mijn ouders, mijn
broer, de inwonende pater Rombouts en ik thuis, toen
we om 12.00 uur de vliegtuigen in grote formaties over
zagen komen. Ze doken steeds naar beneden om te
zien of er vijandelijke doelen waren en of er ergens
afweergeschut stond opgesteld. Toen er parachutisten
naar beneden kwamen drong het tot ons door dat de
bevrijders geland waren. Op maandag 18 september
kwam er een Duitse tank vanuit richting Arnhem, die
werd opgesteld tegenover ons huis. De pater vond het
veiliger om in het Broederhuis van de Mill Hill Fathers
te gaan wonen (een boerderij naast het koetshuis aan
de overkant waar nu het Gelders Landschap zit) en ik
ben met hem meegegaan.
De schuilkelders waren met water en eten gevuld
zodat wij daar konden verblijven. Er werd die nacht
niet veel geslapen. Iedereen dacht dat we over enkele
uren bevrijd zouden zijn. Rond 8.00 uur zagen we
Duitse soldaten over de weg sluipen richting ‘de Lee-
ren Doedel’. Later in de ochtend verschenen er vliegtuigen, helaas waren het Duitse. Aan het eind van de
middag daalden er weer parachutisten neer in de
buurt van de Johannahoeve.
Dinsdag 19 september begon met een beschieting van
Oosterbeek door de Duitsers vanaf de Hoogkamp. Na
twee uur flinke explosies werd het weer rustiger. In de
middag kwamen vliegtuigen vanuit het zuiden met
een ontzettend lawaai heel laag aanvliegen. Iedereen
vluchtte naar de schuilkelder of zocht ergens dekking.
De luiken van de vliegtuigen gingen open waarna
kleurrijke parachutes daalden met daaronder hangende manden en containers vol voorraden en gereedschap. Na 10 minuten was het weer rustig. Van alle
kanten kwamen Duitsers aangerend om de manden te
pakken, maar ook de paters en nonnen renden de wei
in voor het voedsel en ook de parachutes werden meegenomen om er kleding van te maken.
Toen het ’s avonds donker was zag je nog her en der
lampjes branden die aan de containers waren vastgemaakt. Ook de dag erna werd weer voedsel gedropt
maar ook deze lading kwam in het weiland voor ons
huis terecht en te ver af van de Engels soldaten die op
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944
de Johannahoeve zaten en dus werd alles grotendeels
door de Duitsers ingepikt.
De dag erna kwamen de eerste parachutisten bij ons
langs, die krijgsgevangen waren gemaakt, zodat wij
merkten dat het verkeerd ging aflopen. Op de 26ste
was het niet meer veilig genoeg om daar te blijven. De
broeders en paters gingen naar het klooster van de
Karmelitessen en ik ging weer naar huis. Een paar
dagen later ging ik wandelen met mijn moeder over de
Lichtenbeek. We gingen de beukenlaan in vlak bij de
Leeren Doedel. Na 50 meter lag op een heuveltje een
mooie parachute die ik graag wilde hebben. Op het
moment dat ik hem vast had zag ik de dode soldaat
die er onder lag. We zijn toen snel doorgelopen. maar
100 meter verderop zagen we drie dode soldaten, nog
met hun machinegeweren, zittend tegen een boom.
Van schrik zijn we toen maar snel naar huis gegaan.
Deze beelden zie ik nog altijd voor me.
Begin oktober moesten we ons huis uit. We zijn toen
naar het grote huis op de Lichtenbeek gegaan (de helft
daarvan was al afgebrand door een keukenbrand in
1942), waar nog een paar broeders woonden die voor
het vee zorgden. We wisten niet dat er in het koets-
huis ‘ondergrondsen’ zaten maar het ging allemaal
goed tot 8 november. Die morgen tegen 4.00 uur werden wij met veel geschreeuw wakker gemaakt. ‘Heraus’ werd er geroepen. Ze kwamen ons halen alsof we
misdadigers waren.
Onder zware bewapening moesten we lopen naar De
Lange Hut op de Koningsweg. Na een paar uur werden
we naar Ede gebracht waar we een dag hebben vastgezeten. Omdat wij onschuldig waren mochten we weer
terug naar huis maar daar aangekomen was er niet
veel meer van te vinden. Er stond nog een handkar en
met dit kleine bezit zijn we vertrokken. Achteraf was
het maar goed ook , want een maand later viel er een
V1 op de Lichtenbeek en was er niets meer van het
huis over. Wij zijn toen geëvacueerd geweest bij mijn
oma in Ede waar al twaalf mensen waren, dus met 16
hebben we het daar vol moeten houden.
Het was die winter erg koud onder de dakpannen en op
een bos stro, maar ‘s nachts kwamen de V1’s over en als
het geluid dan weg viel, wist je dat er ergens een kon vallen en werd je weer warm van angst. Tot mei 1945 hebben we daar gezeten, toen konden we weer terug. Ons
huis bleek onbewoonbaar beschadigd.
Dakota in de berkenboom
Veel inwoners van Schaarsbergen is het nog altijd niet
opgevallen dat er houten kruisjes zijn bevestigd aan de
oude berk ter hoogte van Bakenbergseweg 262 (zie voorpagina). Ze zijn een eerbetoon aan de mannen van de
Royal Air Force, die omkwamen toen hun Dakota FZ-626
daar neerstortte. De boom werd gehalveerd, de panden
erachter zwaar beschadigd. Deze panden zijn hersteld en
staan er nog steeds.
Het vliegtuig had hulpgoederen aan boord, bestemd
voor de Engelse grondtroepen. Blikken voedsel, batterijen, radio’s. Maar boven Oosterbeek werd de Dakota op
dinsdag 19 september 1944 beschoten. Het lukte
‘Flight Lieutenant’ Wilson onder hevig geweervuur om
de voorraden af te werpen. Hij gaf daarna orders aan de
bemanning om te springen, maar bleef zelf met drie
anderen aan boord. Vier inzittenden sprongen per
parachute. Een van hen, sgt Newth, 35 jaar oud, werd
in de lucht zwaar gewond door Duits geweervuur
en overleed later. De andere drie, navigator Gaydon,
en de despatchers Dilworth en Jenkinson werden op
de grond gevangen genomen. Piloot Wilson, 32, copiloot Osborne, 23 jaar, marconist French, 24, en
dispatcher Grace, 28 jaar oud, sneuvelden bij de
crash in de berkenboom. Aanvankelijk werden ze
gezamenlijk achter de boom begraven in de tuin van
de familie Vleeming op huisnr 262. Later zijn zij naast
elkaar herbegraven op het Airborne-kerkhof in Oosterbeek.
21
22
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944
Vlucht uit Arnhem 1944
Ds. Adrianus Drost, toen 74 jaar oud en emeritus predikant,
woonde in WO II met zijn echtgenote (71) op Bakenbergseweg 187. Hij was na zijn emeritaat actief gebleven. Zo leidde
hij als gevangenispredikant elke zondagochtend een dienst in
de strafgevangenis van Arnhem. Hij houdt na september
1944 een ‘oorlogsdagboek’.
De boerderij van Bram en Dina Wijlhuizen
Na 25 september verblijven zij daar twee dagen. (N.B. Het
fraaie pand van zoon Henk en zijn vrouw Ria Wijlhuizen
staat anno 2014 nog steeds op ’t Hoog Erf). De dominee
en zijn echtgenote slapen er in 1944 in een koestal op
stro, samen met 40 à 50 andere evacués. Met een handkar
gaan ze terug naar hun woning op de Hoogkamp om
nog wat spullen te halen.
Daarna verblijven zij 5 1/2 week bij rijwielhersteller DirkJan de Keijzer en zijn vrouw Sjaan op Kemperbergseweg
toen nr 47h , nu 181. In de voorkamer sliepen Adrianus
en Catharina, op de eerste etage sliep het evacué-echtpaar
Hendriks. Drost en zijn vrouw sliepen afwisselend op de
canapé en op hun eigen meegebrachte(!) matrassen.
Met de verkregen voedselbonnen werd door Drost dage-
lijks eten gehaald bij de gaarkeuken naast de toenmalige
bakkerij De Kruijf, nu bakkerij Reijnen. Max van Broekhuizen was de chefkok. In de achterkamer van Dirk-Jan
de Keijzer werd gezamenlijke gegeten, waarbij het eten
werd aangevuld met groente uit Sjaan´s moestuin. Ds.
Drost heeft tijdens zijn verblijf meerdere keren in één van
de werkplaatsen van de garage kerkdiensten georganiseerd en geleid. De mensen zaten op strobalen en op
kerkbanken die uit de zwaar beschadigde dorpskerk
waren gehaald. De kerk was op 25 september getroffen
door een verdwaalde bom. Vijf in de kerk ondergebrachte evacués werden door het ingestorte dak gedood.
Het dagboek beschrijft ook de tochten met paard en
wagen terug naar de woning van Drost in Arnhem. Die
is steeds verder door de Duitsers leeggeroofd. Deze tochten waren niet zonder gevaar. Zo kwamen Drost en zijn
helper Hendriks een keer in granaatvuur terecht en
moesten in een greppel schuilen voor de gevechten.
Voedselschaarste
Door het groeiend aantal evacués, werd de voedselvoorziening en de kwaliteit van het eten uit de gaarkeuken
Paul Bosman
Paul is 82 jaar en geboren in het huis aan de Kemperbergerweg waar hij nog steeds woont. Over zondag 17 september vertelt hij het volgende:
‘Wij kwamen op zondag uit de kerk toen er vliegtuigen
overkwamen. De zweefvliegtuigen doken naar beneden en
we zagen parachutisten springen. Later werden ook goederen gedropt, maar die werden opgehaald door de Duitsers, waarvan er een paar in de schuur naast ons huis zaten.
Ze gaven ons chocola en sigaretten. Later in de week werd
mijn vader gevraagd om een gewonde koe te halen bij de
Dreijenseweg. Samen gingen we met paard en kar van
boer van Loenen het beest ophalen. We liepen door
Warnsborn en staken bij Dieckmann de weg over en langs
de begraafplaats richting Dreijenseweg. Onder bij de
spoorbaan lagen in een greppel allemaal lichamen en losse
ledematen van dode militairen. Dit is het beeld wat ik nog
steeds zie als ik er langs fiets. De koe kregen we na veel
gezeul en getrek tenslotte op de kar en we konden haar
afleveren bij de gaarkeuken naast de huidige bakkerij Reijnen. Duitse militairen schoten het beest dood, waarna veel
mensen ervan konden eten.’
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944
steeds problematischer. In oktober 1944 kwamen er nog
dagelijks veel uitgehongerde vluchtelingen naar Schaarsbergen, voornamelijk uit Elden, Huissen, Ressen en Angeren. De 3000 Arnhemse evacués zaten door de gevechten
opgesloten in het dorp. Alleen door de bossen naar Ede
was nog een uitweg. Maar praktisch alle evacués bleven
hier, in afwachting van een hopelijke spoedige bevrijding
en terugkeer naar hun woningen in Arnhem.
Op 4 november kwam er een eind aan het verblijf van
Adrianus en Catharina Drost in Schaarsbergen. Op die
dag besloten de Duitsers 1500 Schaarsbergers en evacués
uit hun huis te halen en werden ze, vaak met achterlating van al hun bezittingen, gedwongen aan te sluiten
bij de stoet van vertrekkende evacués richting Apeldoorn.
Pas laat in de avond bereiken ze, zittend op een sleeperskar, onder begeleiding van de Grüne Polizei, Apeldoorn.
Pas tijdens de verplichte overnachting in een cocosmattenfabriek, krijgen de honderden evacués uit grote gaarketels iets te eten: Stampot van rode kool.
Ontsnapt
Na een koude nacht zijn Drost en zijn vrouw in de vroege morgen van 5 november 1944 ontsnapt door één van
de kapotte ruiten van de fabriek. Hun zwerftocht leidt
naar een garage, waar ze te eten krijgen, vervolgens
naar de pastorie van Ds. Berkel. Uiteindelijk vinden ze
een plek op Nieuwstraat 85. Daar blijven ze tot 1 december 1944.
Met de ‘taxi’ terug
Met toestemming van de Ortscommandant in Apeldoorn gaan ze met een ‘taxi’ (paard, wagen en koetsier)
terug naar Schaarsbergen. Over deze tocht doen ze 12
uur. De Koningsweg was afgesloten. ‘De granaten vlogen over ons heen’, maar uiteindelijk bereiken zij Kemperbergerweg 47h.
Ze halen uit het huis van de Keijzer hun vluchtkoffers
en persoonsbewijzen. Die waren goed verstopt op de
vliering. Voordat zij weer de terugreis naar Apeldoorn
aanvaarden, wordt in de gaarkeuken van Boekhuizen
nog erwtensoep gegeten.
Dochter Hetty had voor haar ouders transport geregeld
van Apeldoorn naar Amersfoort. Dit had zij per brief,
via het Rode Kruis, aan haar ouders doorgegeven.
Vanaf 1 december 1944 hebben zij gewoond in het huis
waar Hetty haar werkatelier had. Catharina Drost-Posthumus Meyjes overleed daar op 27 maart 1945. Adrianus
Drost overleed ook in Amersfoort, op 7 juli 1947.
Corry Bosman-van den Berg
Corry kwam in 1937 toen ze twee jaar was, te wonen aan
de Kemperbergerweg vlakbij bakker Reijnen in het huis
genaamd De Zande. Het gezin met drie kinderen bewoonde de ene helft van het huis, haar grootouders de andere
helft. Ze is daar blijven wonen tot begin 1960 toen ze
trouwde met Paul Bosman die een eindje verderop woonde. Het echtpaar Bosman-van den Berg is nu al ruim 50 jaar
samen. Over de luchtlandingen heeft ze het volgende verhaal.
‘Ik was die zondag aan het spelen met buurkinderen op het
bouwland van boer van Loenen. Op de plek waar nu de
familie Frederiks woont op ’t Lage Erf stond in die tijd een
groen gebouw van ongeveer vier bij vier meter op hoge
palen op een zandafgraving. Met slecht weer kon je daar
heerlijk spelen. Rond het middaguur hoorden we het
gebrom van veel vliegtuigen. We liepen naar een hoger
gelegen stuk en konden over het bos richting Ede zien dat
de vliegtuigen iets lieten vallen. Later hoorde ik dat het
parachutes waren. Die hadden we nog nooit gezien. Snel
ging ik naar huis naar mijn zieke vader die met longontsteking en natte pleuris op bed lag. Mijn moeder was net
daarvoor weg gegaan om samen met haar broer eieren te
gaan halen bij familie in Otterlo. Pas laat in de middag
kwamen ze daarvan terug en vertelden dat ze waren
beschoten op de Koningsweg nabij het sanatorium
Koningsheide (nu Droompark de Hooge Veluwe).
We hadden door vaak te schuilen in éénmans gaten ongedeerd Oud Reemst weten te bereiken en van daaruit waren
we via Westerheide en Warnsborn weer teruggekomen.
Verder kregen we weinig mee van die week mede ook
omdat mijn vader zo ziek was. Er kwamen wel evacuees bij
ons in huis en ook in andere woningen in de buurt.’
23
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
UIS
ar
De
n Strooper
PA
KENH
E
O
K
N
E
NN
na
24
Voo
r
eke
de le
kkerste pannnenko
a
ng
je
gratis WIFI
Koningsweg 18
- Hoek Kemperbergerweg speelhoek voor kinderen
6816 TC Arnhem - Schaarsbergen
grabbelkist
tel. 026 - 35 16 987
dieetmogelijkheden
[email protected]
DDQODQGHOLMNHÀHWVURXWHV
www.denstrooper.nl
voorzieningen voor minder validen
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
Kunstzinnig Schaarsbergen
Ons dorp huisvest heel wat kunstenaars, in de
breedste zin van het woord. Deze keer aandacht
voor Irene Mulder-van de Kamp, natuurfotograaf
en maakster van muizenhuizen en -boeken.
Misschien heeft u ‘m in de etalage van Bakkerij Reijnen
zien staan: de maquette van een muizenbakkerij.
gemaakt door Irene Mulder. Zij bleek ook de maakster
van de prachtige natuurfotokaarten die ik op de Kerstmarkt kocht. Reden genoeg om
eens bij haar thuis langs te gaan.
Irene groeide op in wat nu
‘Vakantiepark Petersburg’ heet,
aan de Deelenseweg. Haar
ouders gingen er in 1945 wonen
toen bij terugkomst na de evacuatie hun huis aan de Koningsweg nog bezet was met evacués
uit Arnhem Noord. Ze is er altijd
blijven wonen. Als kind hield
Irene erg van tekenen en het vak
handarbeid. Toen haar dochter
van zeven zich zat te vervelen
omdat het maar bleef regenen,
maakten ze samen een huisje
van karton voor haar berenfamilie, inclusief meubeltjes. Een
hobby was geboren en verschillende poppenhuizen volgden.
Haar droom was ooit een muizenhuis maken. Met muisjes zoals ze had gezien op een beurs, maar die waren veel
te duur. Op een dag bracht zoon Roel een pakketje wolvilt mee en een boekje met voorbeelden. Haar eerste wolviltdiertje was een eekhoorn, de muizen volgden al snel.
Ondertussen had Irene ook het fotograferen ontdekt.
Wonend midden in de natuur werd die al snel het onderwerp van haar foto’s. Als het even kan trekt ze er met
haar camera op uit, het liefst ’s-ochtends vroeg, omdat ze
dan het meeste kans heeft wild te ‘spotten’. Inmiddels
kent ze de beste plekjes en heeft ze met haar camera vele
dieren(families) vastgelegd: vossen, zwijnen, reeën, dassen, spechten.
Toen de wolviltmuisjes klaar waren wilde ze die graag
laten zien, maar op een gewone foto kwamen ze niet tot
leven. Ze besloot scènes voor ze te maken en ze daarin te
fotograferen. Het resultaat was verbluffend. De eerste
kleinkinderen waren op komst en zo kwam ze op het
idee een boek te maken over een muizenfamilie met de
drie kleinkinderen in de hoofdrol. Zo is muisje Thera
rood naar het rode haar van kleindochter Thera, beleeft
muisje Thomas de gekste avonturen, naar voorbeeld van
kleinzoon Thomas die erg ondeugend is en wordt in het
boek een muisje geboren: kleindochter Nynke. Voor de
scènes maakte Irene een compleet muizenhuis en
maquettes van bijvoorbeeld een bakkerij! Ware kunstwerken met lampenkapjes van
een dennen-appelschilletje of een
naaiklosje, stoeltjes van wasknijpers. taartjes van fimoklei en
kaarsjes van elektriciteitsdraad,
enzovoort. Ook echte dieren spelen soms een rol: op de muizenslee werd pindakaas gestrooid
waardoor vogels er ook op gingen zitten en zo deel van het verhaal werden. En nu er weer twee
nieuwe kleinkinderen op komst
zijn is Irene druk bezig met een
nieuw boek. Daarvoor is een
heuse muizenboom gebouwd
met ondergrondse schooltje. En
zo heeft ze haar twee grote hobby’s geïntegreerd.
Met zoon Roel deelt ze daarnaast de liefde voor oude foto’s.
Zij maakte al een fotoboek over de historie van Vakantiepark Petersburg. Hij kan hele oude foto’s weer restaureren en opnieuw afdrukken. Samen proberen ze
oude foto’s en daarmee de geschiedenis van Schaarsbergen weer zichtbaar te maken. Mede daarvoor is
Irene lid geworden van Werkgroep Historie Schaarsbergen.
Met haar ‘kunst’ wil Irene absoluut niets verdienen. Als
ze iets verkoopt van haar werk is de opbrengst voor een
goed doel. Ze geniet met volle teugen van wat de natuur
haar dagelijks brengt en de mogelijkheid zich creatief te
blijven ontwikkelen door steeds nieuwe dingen te bedenken. Nieuwsgierig naar het werk van Irene? U
kunt haar bereiken via de mail: [email protected] of
tel: 026 44348889.
25
26
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
Markant Pand 2, Koningsw
Gedempt invallend zonlicht geven het vertrek een landhuisachtige sfeer. De hoge ramen, het houten plafond,
de bruine vloer en het meubilair maken een harmonische en vredige indruk. Zonder toelichting van de trotse bewoner Hans Timmerman zou het niet zijn opgevallen dat het hier om een Duits onderkomen gaat,
bestemd voor luchtmachtpersoneel. Het terrein waarop
de woning zich bevindt maakte deel uit van het zogenaamde ‘Divisionsdorf’. Daar woonden Duitse militairen die onder andere, aan de andere kant van de
Koningsweg, in de vluchtleidingsbunker ‘Diogenes’
werkten. Op het kazernecomplex werden 37 gebouwen
neergezet. Voornamelijk voor legering van militairen en
voor administratie. Hiervan resteren nu nog 5 objecten.
Voor de oorlog stond op dit gedeelte van het Arnhems
buitengebied het sanatorium ‘Koningsheide’.
Koningsweg 15 c (huidige nummering), de helft van een
voormalige Duitse kazerne, gebouwd in 1942, werd
voorzien van hele zware stenen, gemetselde wanden
van 55 cm breed, kleine hooggeplaatste ramen met stalen luiken om scherfwerking op te vangen en bestond
uit een groot aantal kamers met elk een eigen schoorsteen, één of twee raam(pjes) en via één deur toegankelijk. De woning ligt verscholen in de bossen achter
Droompark Hooge Veluwe en is gebouwd met Duitse
degelijkheid, het ging tenslotte om een duizendjarig
rijk. In de grond rond en tussen de als Veluwse boerderijen gecamoufleerde kazernes voor Luftwaffe-personeel
zit tot op de dag van vandaag een grote ondergrondse
infrastructuur. Deze bestaat uit een groot systeem van
rioolleidingen met bijbehorende gemetselde putten en
septic tank-achtige reservoirs. Via bouwtekeningen, die
na de oorlog gemaakt zijn door het ‘Bureau Registratie
Verdedigingswerken’ en bewaard zijn bij het Nationaal
Archief in Den Haag, kun je veel bouwtechnische
details terugzien. Het bewaard gebleven Duitse crediteurenboek van ‘Fliegerhorst Deelen’ bewijst nog eens
heel duidelijk dat bijna uitsluitend Nederlandse aannemers met de bouw waren belast. Hoezo collaboratie?
Het project moet werkgelegenheid hebben opgeleverd
voor duizenden landgenoten.
Van die bouwactiviteiten kun je, wandelend door de
om-geving van Schaarsbergen nog veel sporen terugzien. Het gaat daarbij niet alleen om de overgebleven
gebouwen, maar ook om onnatuurlijke verhogingen in
het bos, tracé van de bommenlijn, taxibanen (rolbanen)
met opstelplaatsen voor vliegtuigen, geschutsopstellingen, wegen en paden en helaas ook veel metaalsplinters
en munitie. Hans werd er zelf ook mee geconfronteerd
toen hij, spittend in zijn tuin, op zeker moment zijn
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
eg 15 c
spade zag verdwijnen. Deze was – nadat hij hem in de
grond had gestoken – spontaan weggezakt in de grond
en bleek enkele meters lager, terecht te zijn gekomen
tegen een zich daar bevindende muur in een open ruimte. Het bleek een enorme gemetselde put van het rioolsysteem te zijn.
Het pand waarvan Koningsweg 15 c nu de helft beslaat,
werd na het vertrek van de Duitsers (in Schaarsbergen
eindigde de oorlog op 15 april 1945) samen met drie
andere barakken, door de gemeente Arnhem geschikt
gemaakt voor bewoning. De vier barakken boden in
1949 plaats aan 17 gezinnen, zoals uit het ‘Verslag van
de zittingen van de Gemeenteraad van Arnhem’ uit dat
jaar blijkt. Uit dit verslag blijkt ook dat de sommige
gemeenteraadsleden twijfelden aan de bewoonbaarheid
van de panden. Argumenten als de vijftig cm. dikke
muren, de kleine hoge ramen (slechte lichtinval), één
toiletgelegenheid en één wasgelegenheid waarbij ‘oud
en jong van beide seksen’ zich moesten wassen werden
in de vergaderingen naar voren gebracht.
Pas jaren later daalde dit aantal gezinnen en werd het
pand, waar Koningsweg 15 c nu de helft van is, provisorisch in tweeën gesplitst en uiteindelijk bewoond door
twee gezinnen. Na een aantal jaren volgde leegstand
waarna 15 c gebruikt werd als opslag van de tegenovergelegen camping. Rond de jaren ‘80 besloot de gemeente Arnhem het pand op te gaan knappen waardoor het
weer geschikt werd voor bewoning. Eind jaren ‘90
kwam 15 c opnieuw leeg te staan en werd het pand
enkele jaren ‘antikraak’ door diverse mensen bewoond.
Rond de eeuwwisseling bood de gemeente Arnhem
Koningsweg 15 c te koop aan. In 2002 kochten Hans en
zijn vrouw Sigrid het pand. Daarna begon een periode
van intensieve verbouwing, want het gebouw bevond
zich in erbarmelijke staat. Alleen al het strippen van het
interieur en het slopen van enkele wanden was een tijdrovend en zwaar karwei. Negen containers met bouwafval en vele maanden later kon worden begonnen aan
het restaureren van de houten plafonds, het aanbrengen van vloeren op de cementen ondergrond enz. Daarnaast moesten alle deuren in het pand worden vervangen. Met name ook het frezen van sleuven voor de elektriciteitskabels was een hele klus. Nu, meer dan 10 jaar
later is er nog steeds veel te doen, maar is er alle reden
om met voldoening rond te kijken naar het inmiddels
bereikte resultaat.
Jarig
Mijn oudste zus is jarig op 17 september. Deze maand wordt
ze 92 jaar oud. Elk jaar bel ik op om te feliciteren. Zeker nu
ze boven de 90 is heb ik daar alle reden toe, want ze is nog
altijd helder van geest en redelijk gezond.
Toch vertelt ze wel elk jaar hetzelfde verhaal. ‘In 1944 was
ik jarig op een zondag. We woonden in Rosmalen, vlakbij
den Bosch. Ondanks de schaarste had moeder een lekkere
maaltijd gekookt voor het gezin van ouders en zeven kinderen. De verrassing was een heerlijke zelfgemaakte pudding, zo’n lidderend roze maaksel met veel gelatine. Hij zat
in de stenen vorm van een vis. Die dingen had je vroeger.
Net toen vader de pudding wilde gaan verdelen klonk buiten een hels kabaal. We stormden de deur uit en zagen
honderden vliegtuigen in de lucht. Ze gingen allemaal richting Arnhem. Veel ervan hadden zweefvliegtuigen eraan
vastzitten. We stonden een hele tijd te kijken, erg onder de
indruk want de Engelse troepen zouden ons nu snel komen
bevrijden. Toen we weer naar binnen gingen om het heerlijke nagerecht op te eten, bleken mijn twee broers van 17
en 15 jaar ons voor te zijn geweest. Ze hadden samen de
hele pudding soldaat gemaakt.’
Als je mensen van die generatie spreekt heeft bijna iedereen
wel zo’n verhaal. Het is ze hun hele leven bijgebleven. Deze
dorpskrant geeft er een aantal duidelijke voorbeelden van.
Van verbondenheid met elkaar. De mensen stelden hun
woning of klooster open voor vluchtelingen. Er werd altijd
wel een plek gevonden, al was het huis vol. De barre tocht
bij de evacuatie van Schaarsbergen werd samen met anderen
afgelegd. Men hielp de zwakkeren, gewonden en ouderen
en nam daarbij zelf veel risico’s.
Maar er was ook veel leed zoals het permanente gevaar,
gebrek aan alles, honger, diefstal, verraad, collaboratie,
evacuatie en het verlies van dierbaren. Op de zijgevel van
Musis Sacrum staat anno 2014 een mooi regel. ‘De meeste
mensen zwijgen, slechts een enkeling stelt een daad.’ Ook
dat was de realiteit in de oorlog. Het aantal mensen in het
verzet was veel minder groot dan na de oorlog werd
beweerd. Er was verraad, er vielen doden.
Misschien is een parallel te trekken met het heden. Ook nu
stellen minder mensen dan nodig zich beschikbaar om de
gemeenschap te dienen. Zeker met de komst van de Wmo
zal na 2014 veel vaker een beroep worden gedaan op familie, buren en anderen om ouderen en andere hulpvragers te
helpen. Dat gaat tegenwoordig zonder enig gevaar of ander
risico, maar net als in 1944 met veel dankbaarheid. Misschien
zal over 70 jaar ergens worden geschreven: ‘Toen de participatiemaatschappij ontstond stelden velen zich beschikbaar
om te helpen, slechts een enkeling deed niets.’ Het lijkt me
een zinvolle gedachte om de viering van 70 jaar ‘Slag om
Arnhem’ concrete inhoud te geven.
Kees Groen
27
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
Zowel zakelijk als privé!
Zeer bijzondere bruidssuites
Unieke trouwlocatie Oranjerie Groot Warnsborn‘
Idyllisch Serre-Restaurant
Lunches, diners, brunches en High Tea, ook voor kleinere gezelschappen
Prachtig terras
‘
28
Bakenbergseweg 277, 6816 VP Arnhem • Tel. 026 445 57 51 • Fax 026 443 10 10 • E-mail: [email protected]
www.grootwarnsborn.nl
AUTOBEDRIJF
Ben Pluim
VOOR ONDERHOUD
EN REPARATIE VAN
OPE L
Deelenseweg 30, 6816 TS Arnhem
Tel. 026-4423431
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
autobedrijf
de Bruin
Reparaties alle merken
APK keuringen
Schadeherstel en spuitwerk
In- en verkoop van nieuwe en gebruikte autos
Argos tankstation
autobedrijf
de Bruin
’n goed adres voor
vakmanschap en service
Kemperbergerweg 727 6816 RV Arnhem Telefoon (026) 443 59 04
29
30
Waar word je boos om?
Als er gepest wordt. Dan denk ik: doe
maar gewoon niet. En om de juf. Die
zei: ‘Je hoeft je nergens zorgen om te
maken, alles gaat goed’ en daarna:
‘Blijf straks maar even na!’.
Wie de jeugd heeft...
Imme (12 jaar): ‘ik vind het geluid
van elektrische auto’s heel erg
stom.’
Met wie woon je in huis?
Met mijn zusje Eyinn (10), vader
Jeroen en moeder Ilja. En mijn twee
konijnen Sammie en Wolkje en de
twee vissen van mijn zusje.
Sinds wanneer woon je in Schaarsbergen?
Sinds mijn geboorte in het ziekenhuis van Arnhem.
Op welke school zit je?
Nu nog op de AMS, maar na de
vakantie ga ik naar het Thomas a
Kempis naar het Atheneum Extra.
Mijn nichten zitten op deze school
en toen ik de bieb binnenliep voelde ik me direct thuis. Ik ben niet
elders wezen kijken. Ik het er echt
zin in.
Wat zijn je hobby’s?
Gitaarspelen en honkballen. Ook
golf ik af en toe. Ik hou ook van
schilderen en tekenen. Pappa had
een schilderkist van boven gepakt.
Van mijn eigen zakgeld en een beetje geld van mamma heb ik toen een
tekenblok en potloden gekocht. Ik
ben bezig een stad te tekenen met
wolkenkrabbers en bergen op de
achtergrond. En verder vind ik
auto’s mooi, vooral het geluid dat ze
maken
Wat is je belangrijkste bezit?
Mijn huis, want zonder heb ik niks
om in te slapen, te koken.
Ben je wel eens verliefd?
Ja, op iemand van school.
Waar heb je voor het laatst hard om
moeten lachen?
Bij Oud en Nieuw, toen wij het spelletje Pictionary deden. Mijn zusje
was iets aan het tekenen en ik riep
‘gloeilampje’, terwijl ik zag dat het
een hond was.
Welk dier zou je willen zijn?
Een wolf. Het is een snel, mooi dier.
Waar word je blij van?
Van sporten, vooral honkbal. Ik ben
van mezelf best blij.
Wie zou je graag een dag willen zijn?
Iets met auto’s, autocoureur of zo
van rallyauto’s. Niet van een formule 1 auto, dat zijn geen echte auto’s
meer. Mijn vader heeft een Volvo
V70 awd uit 1998 en mijn moeder
een Audi A6 allroad tdi, met racechip en 200 pk. Binnenkort is weer
de Penseelstreekrally en dan mag ik
navigeren.
Wat is je favoriete plek in Schaarsbergen?
Mijn kamer, daar voel ik me veilig.
Wat vind je leuk en wat vind je niet zo
leuk aan het wonen in Schaarsbergen?
Ik vind het heel erg leuk dat je kunt
zeggen dat je in een dorp woont.
Iedereen kent elkaar sneller en er
wonen best veel vrienden van me.
Niet zo leuk is dat ik dichtbij de voetbal woon. Elke avond hoor je ze, vooral bij het spetterkamp, heel irritant.
Waar zou je willen wonen als je niet in
Schaarsbergen woonde?
In Utrecht, daar woonden mijn
ouders. Een leuke en gezellige stad.
Wat wil je later worden?
Vroeger cabaretier, zoals Javier Guzman. Met grappen maken je geld
verdienen lijkt me wel grappig. Nu
toch liever iets met auto’s, maar
misschien verandert het nog.
Hoe ziet de wereld er uit over 10 jaar?
Denk niet dat er veel is veranderd.
Iets minder poolkappen, want die
zijn dan gesmolten. En meer elektrische auto’s. Het geluid daarvan is
heel erg stom.
DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188
SWOA
Activiteitenkalender
Centraal informatie en Adviespunt van SWOA (Stichting
Welzijn Ouderen Arnhem). Senioren kunnen hier terecht
met vragen over wonen, welzijn, zorg en financiën. Op
werkdagen van 09.00 tot 12.00 uur. Telefoonnummer
SWOA: (026) 4459999.
30 augustus
Huisvuil
De groene en grijze kliko wordt met een grijparm in de auto
van SITA geleegd; zet de bak dus op straat met de wielen
naar achteren; de blauwe bak met oud papier wordt nog
met de hand door de vrijwilligers van Muziekvereniging
‘Eendracht’ aan de auto vastgemaakt. Dan is het voor deze
harde werkers makkelijker als de wielen vooraan staan.
15 september
22 september
29 september
6 oktober
11 oktober
13 oktober
20 oktober
27 oktober
3 november
8 november
10 november
17 november
24 november
1 december
8 december
13 december
15 december
29 december
groen
grijs
groen
grijs +
blauw
groen
grijs
groen
grijs +
blauw
groen
grijs
groen
grijs +
groen
blauw
grijs
grijs +
plastic
plastic
High Tea van de Vrienden van de Dorpskern, locatie grasveld voor de Dorpskerk
15.30 - 18.00 uur
8-12 september Open Week Werkplaats voor Kunstzinnige Ontwikkeling KWA
Locatie: Kemperbergerweg 813
Voor nadere informatie: (026) 44.56.159
11 september Dorpsraadvergadering, locatie Dorpshuis.
Aanvang 20.00 uur
19 september Filmavond ‘Deads Poets Society’ met
Robin Williams, locatie Dorpshuis
Aanvang 20.00 uur
20 september Alzheimer Nederland, lezing over positieve
effecten van muziek en beweging bij
dementie, locatie Diaconessenkerk
Inloop 13.30 uur, aanvang 14.00 uur
21 september Internationale Militariamarkt,
Locatie Oorlogsmuseum
8 oktober
Dorpsraadvergadering, locatie Dorpshuis.
Aanvang 20.00 uur
25 oktober
Reunie school 1, locatie De Larix, Kemperbergerweg 813
Van 14.00 tot 17.00 uur
2 november
Aanschuifdiner, locatie Dorpshuis
Aanvang 17.30 uur, Aanmelden voor
28 oktober via (026) 44.22.860
13 november Dorpsraadvergadering, locatie Dorpshuis
Aanvang 20.00 uur
plastic
Wijkagent
plastic
Grof vuil kunt u zes keer per jaar gratis zelf brengen bij de
afvalstations aan de Overmaat of in ’t Broek. Laten ophalen van grof en groen afval kost e 35 per keer per kuub,
vooraf te betalen. Aanvragen op www.afvalmelden.nl. De
SITA-servicelijn heeft telefoonnummer 4460490.
Servicenummer gemeente Arnhem
Voor al uw vragen of klachten over de openbare ruimte,
kunt u dagelijks bellen, 24 uur per dag, bellen met telefoonnummer 0900-1809. Ook kunt u een e-mail sturen
naar [email protected]
Theo Vermaas is de gebiedsagent voor Schaarsbergen.
Mobiele nummer 06-51332194.Hij is ook te bereiken via
nummer 0900-8844. Als u dan het gripnummer 5248 noemt
wordt u direct met de wijkagent verbonden. E- mailadres:
[email protected]
Nieuwsbrief van de Dorpsraad Schaarsbergen
De nieuwsbrief van de Dorpsraad Schaarsbergen wordt
regelmatig verstuurd. Meestal met informatie die niet kan
wachten tot de Dorpskrant verschijnt. Indien u de nieuwsbrief wilt ontvangen dan kunt u zich aanmelden via de
website www.dorpsraadschaarsbergen.nl aan de rechterzijde ‘Abonneren op nieuwsbrief’ met uw naam en e-mailadres.
31
Eén met de natuur
met een abonnement
www.burgerszoo.nl/abonnement