Cyrkwinski czasopis
Wudawany wot towarstwa S S . Cyrilla a Methoda w Budyschinje.
Redaktor: M ic h a l H ö rn ik .
Druhi letnik.
B u d y s ch r n.
Czischczai L. A. Donnerhak.
1 8 64.
r - ™
7 >: •
'-
E;-
I-:
,v
ř
r'
t:.
i
1 ':'
V r
Wops chLj ecj o
K czesczi ss. Cyrilla a M e th o d a .............................................. str. 1.
H o d y .................................................................................................. 2.
Tsjoch k r a l v w ................................................................................... 2.
Duchowny S erb in a kulowske b ratstw o .................................... 4. 27.
Postrowjenjo z Pölskeje........................................................................ 9.
Schto dyrbi kschesczan wo pöstniskich wjeselach dzcrzecz . . . .
13.
Popjelna s r j e d a ............................................................. i .
. 16.
P e tr ^aw rjenc D u b je n k a ................................................... .... . 25.
M a rtra r B o n ifacij, rcmfft k r a j a n .................................................. 26.
Poslenja wjeczer K h r y s tu s o w a '....................................................... 28.
Nöschto za njewnczenych a w u c z e n y c h ............................................. 29.
Pbihonskoho wustaw w Budyschinje • ............................................. 30.
K statisticy cyrkwje a chrkwiuskoho s t a t a .........................
. 32.
K schestniczka..................................................................................... 41.
L. V. Iochomec a khapatka w S u lsch ecach ........................................ 44.
I . H. Iaknbec a kulowski schpital
.................................................. 45.
Kruta wera we p r u h o w a n j a c h ....................................................... 53.
Liczba eisterciskich k lö s c h tro w ............................................................ 55.
Kulowska schpitalska s c h u la ................................................................. 56.
Serbske pism ow stw o............................................................................ 57.
S w jaty Alois z G o n z a g a ..................................................................65.
D vpis z P r a h i .................................................................................68.
Sw jedzen Bozoho C z e l a ..................................................................70.
Wobnowjenjo kulowsteje c y rk w je ............................................. 72. 78.
S w jaty K h i l i a n ................................................................................. 77.
S w jaty D o n a t ................................................................................. 85.
Pschesczehanja we A n a m je ................................................................. 86.
W era a dobre skutki........................................................................... 89.
S w jaty W j a c s l a w ..........................................................................101.
Pschenjesenjo ss. tsjoch kralvw do K ö ln a ............................................ 103.
S w ja ta T h e re s ia .............................................................................. 113.
Kschesczanske m is s io n s tw o ......................................... 116. 125. 137.
Adolf, wöjwoda H o ls te in s k i.....................• .............................. 121.
J a n Leisentritt, preni ad m in istrato r.................................................141.
Schto reka „ p o d j a n s k i ? " ......................................................
144.
S t a j n e w o t d z e l e : Z Luzicy a Sakskeje.
Cyrkwinske nowinki a powjescze.
Naleznoscze towarstwa.
W o z j e w j e n j o .
Katholski PosoL budze tez w pschichodnym lecze wukhadzecz a so staracz,
zo by wsche waznische cyrkwinske nowinki a tez zajimawe wecy ze stawiznow
pschinjesk. Jeli Po zakonju trebnu kauciju k pozczenju wupytamy 4 00 toten m hotowych
pjenjezach abo we papjerach statnych sakskich. (za czoz Pak schtyri toote sta abo
koupony dostanjemy); dha mohk PosoL kozdej dwe njedzeli po wösom stronach
wukhadzecz, kaz je so tu a tarn k naschomu wjeselu zadalo. Bjez tym prosymy, zo bychu wschitcy dotalni pscheczelojo tow arstw a a P osla swerni w ostali;
wschak je 15 nsl. abo respektive 10 nsl. nizka placzizna za cyle leto. Dokelz
su pscheco hischcze nekotre katholske wsy, hdzez Posot doschok njeje, prosymy,
zo chcyli dotalni naschi czitarjo tez druhich kedzbnych sczinicz, kotsiz mohli naschu
katholsku wec podpjeracz.
M oze-li nechto 1. a 2. czisto P östa parowacz, njech je nam k lepschomu
tow arstw a zasy d ari; Pschetoz my chcychmy towarstwu neschto zalutowacz a
ta t njejsmy wjacy czischczecz dali, hacz be so na spoczatku sobustawow zamolwjako.
Wschitkim, kotsiz so za nasche towarstwo starachu a staraja, prajim y z
tutym swöj najluboznischi dzak. Prosym y jich,' zo chcyli zasy sobustawy tow ar­
stwa na nowe leto zapisowacz a pschinoschki hromadzicz.
Letnschim sobustawam tow arstwa poda so preni zeschiwk „ l e g e n d y
ab o z i w j e n j a S w j a t y c h B o z ic h po rje d z e cyrkwinskich stawiz­
n o w w o t D u c z m a n a " w januara. CZischczerni njebe mözno tönte zeschiwk
netto dokonczicz. Pschichodne leto snad^ hizom po jutrach wundze druhi zeschiwk.
M . H ö r n i k , kapkan,
sekrctar.
wudawany wot towarstwa S S . Cyrilla a Methoda w Budyschinje.
Czo. i .
Januar.
K 4 efc|i ff. Cyrilla a Methoda,
patronow Serbow a wschitkich SLowjanow.
^ ^ ^ e c z n u khwaku Bohu w wysokosczi
S pew a kschesczan Joho poznawschi,
Wschitke ludy horja w dzakownosczi
Khrystusowu wuczbu dostawschi.
Tola dzak tez pöftam wuprajeja,
Kotrychz smilny Boh jim pschidzeli,
Z mjenom patronow jich poczesczeja,
Kiz su rycze bratrow wukschczili.
S m et netk zabycz swojich rozwuczerjow
Dzakny narod wulkoh' Skowjanstwa,
Njesmet khwalicz siawnej' dobroczerjow
Bratrow Cyrilla a M ethoda?
H lej! kak japoschtotskaj muzej swjataj
Z rozemliwym stowom w uczitaj;
Sw etuy mjecz a puta njetrjebataj,
Z pismom narod k swetku budzitaj.
Duz tez czrjödka Serbow wopuschczenaj
Pod jeju so zakit podawa,
W swojej werje, ryczi woziwjena,
Iim a j towarstwo to poswjecza.
Proschtaj z nami, zo Böh wschitke ludy
W prawej, swjatej cyrkwi zjenoczi.
Proschtaj za nas, zo smy w hnadze tudy
A tam nehdy w wcicznej zboznosczi.
188».
2
K o d y.
Zem ja swjata nöc cze kryje;
Z raduj so, o czkowjestwo!
Stadko hwezdow swetko syje,
Wscho so bkyschczi swjeczischo.
Spew ajm y duz z jandzelami:
Czescz budz B ohu w njebjesach!
Tier a pokoj z czkowjekarrri,
Kiz su zwölni w wutrobach!"
K zkobju njesmy dary swoje
Horce, nutrne modlitwy,
Z o by kadzidko to drohe
K njebju, k Bohu ftupafo.
Dusch«, hako njebjo krasna
9kjech so Bohu zaslubi;
T o je zkoto, hwözda jasna,
D rasta Bozich jandzelow.
Wöruch nasch budz swjata wera
Zdobne pkody plodzaca;
D ze je kuzok wschoho mera
Ien o z wera Khrystusa.
W ona wodzerka je swjata
K zkobju wscheje zböznoscze,
Z njebjeS hwezda zybolata
Swetko wscheje swetkoscze.
Cc-slit.
Tsjoch k ralow .
T ntön swjaty dzen, kiz pödla tsjoch röcznych czasow bjez najwjetsche swjate
duy cytoho leta skuscha, steji w najwuzschim zwjazku z hodami. Kaz so Je z u s
hody pastyrjam t. j. poboznym muzam zidowskoho luda pschipowjedzicz d a , dopoinni naS swjedzen tsjoch kralow na powokanjo wschech ludow chkoho sweta.
Tuczi muzojo, kiz so Po waschnju ranschich krajow z hwezdarstwom zanoschowachu, bechu wysokoho kralowskoho splaha. Legenda nam tez p ra ji, zo
bechu tsjo, a zo Melchior, Kaschpor a B althasar rökachu. Iich wötczina be najskerischo zbozowna Arabia, dokelz n a to pokazuje, schtoz profeta D avid w Psalmje
70, 10 p raji: „K ralojo z T harsis a kupy budza mi woprowacz, a kralojo z
Arabie a G aby pschinjesu mi d ary."
Pschez hwezdu zhonichu wo narodzcnju zböznika. Najskerischo be tez
bjez nimi we cylym ranschim kraju rozscherjena nadzija na slnbjenoho zböznika
wubudzena. Weser? znajachu tez profeczenjo, kotrez B alaam moabitiskomu kralej
Balakej zjewk: „Hwözda zeskhadza z Iak u b a a sceptar wundze z Israeta a zaniczi
wjerchow z M o ab ." 4. M öjz. 24, 17. H w ezda, kotraz so tsjom kralam pokaza,
o
dyrbjesche wescze dziwne njebjeske znamjo bycz; po nienjenju najwjetschich cyrkwinskich wuczerjow njebe to zana ze wschödnych hwözdow, ale hwözdze podobne,
wsch§ hwezdy Pak w swetkosczi pschetrjechjare zjewjenjo. Tez njekhodzesche kaz
druhe hwezdy; ale kaz nöhdy Böh we spodziwnej mröczeli Jsraelske bjĕcjt z Egiptowskeje wjedzesche, nihdy lud njewopuschczo, we noch so sweczo, tak wjedzesche
tuta hwözda, hakp bh woziwjena byka tsjoch kralow n a jich cykym p uczu , so
zjewjo a so zhubjo, stejo wostawajo a zasy dale stupajo, za tym hacz be tröbne.
Hdyz tuczi tsjo mudri do Jerusalem « pschindzechu (6ĕ to po menjenju najwosobnischich chrkwinskich wuczerjow runje dw anaty dzen Po Khrystusowym uarodze),
nadzachu so wescze, zo budze tajki podawk kaz narod tak dokho woczakowanoho
krala, powschitkomnje zn aty, a ; o budze so wscho na tym wieselicz. Ale to U
runje naw opak; nichtö njemözesche na sich praschenja wotmokwicz. K ral Herodes,
kiz be z m o cu , pschez cuzu pomoc a pschez sköncowanjo prawoho krala na zidowski trbn pschischok, be hizom toho dla, böte Pak hischcze swojeje surowoseze dla
pola luda hidzeny a dyrbjesche so bojecz, zo pschez nowoho krala knjejstwo zhubi.
Hdyz bechu mudri z raüschoho kraja narodne mčfto zböznika wot zidowskich pismawuezenych zhonili, podachu so hnydom na pucz, a wot hwezdy wjedzeni,
pschindzechu k swojomu najwjetschomu wjeselu k mestnu, hdzez dzeezatko namakachu,
a woprowachu jomu po waschnju swojeje wötcziny najlepsche pkody.
Dzeezatko U hischcze tehdom na tym samhm mescze, hdzez bc? so narodziko,
to je we hrödzi, ale tuczi wosobni muzojo tutu nizkoscz a khudobu widzicy, so njewottraschichu, ale B öh, kiz be jich hacz k tutom u mestu dowjedk o na spodziwne waschnjo pschiwjedk, rozwuczi jich tez wo tutej potajnosczi.
Znamjenite bechu tez d a ry , kotrez tsjo kralojo, z ranischoho kraja tuto­
mu po zdaczu khudomu dzeczatku pschinjesechu. Bechu drje to najlepsche pkody
tamnych krajow, a hodzachu so hizom tohodla tutom u woporej; nic mjenje pschihodzachu so tez k woznamjenjenju trojakeje samotnoscze toho, kotromuz so pschi­
njesechu. Z toto woznamjenja joho kralowsku hödnoscz, wöruch joho böjstwo, a
m ara joho czkowjestwo.
D o swojeje wötcziny so zasy wröcziwschi czesczowachu tsjo kralojo spöznatoho zböznika z wulkej poboznosczu, a pohnuwachn ze wschemi sredkami swöj lud
k werje do zböznika. P o Khrystusowym do-njebjes-speczu buch», kaZ so powjeda,
kschczenk wot swjatoho Domafcha, kiz U do jich krajinow pschischok, a pomhachn
jomu Khrystusowu weru predowacz.
Jich reliquie (powostanki) buchu pozdzischo do M ila n a w Jtalskej pschenjesene. Pschi dobyczu tntoho mesta dari je nemski khezor Friedrich B arbarossa
Kölnskomu arcybiskopej R einoldej, kiz be pschi khezorskim wöjsku. L utön pschinjese je sobu do K ölna, hdzez hischcze so nčtfo we tam nym skawnym domje (cyrkwi) khowaju. Cyka stawizna wo tsjoch kralach, jich spodziwne powokanjo k
spöznaczu S y n a bozoho, je tez za n as jedyn z naiwaznischich podawkow, kotrez
nam biblifle stawizny podaw aju. Tez naschi prawötcojo bechu pohanojo, powokanjo
tamnych tsjoch muzi, kotrymz najprenim bjez pohanam i zbozo zakcze, zo prawoho
zböznika spöznachu, je pr^ni zapoczatk naschoho powokanja k prawom u spöznaczu
4
Jezusa pschez swetlo kschesczanskeje w e rh , kotrez hizom ta t zähe we tam nej
hwezdze tsjom kralam z ranischoho kraja a pozdzischo wschem thm sweczesche,
kiz z pohanskoho bluda k spöznaczu kschesczanskeje wernoscze pschindzechu.
Ł use.
Duchowny I . F. Serbin a kulowske bratstwo.
Kulowska w osada, bohuzel wot budyskeje diöeesy wotdz8le n a , je w prjedawschich czasach serbskomu ludej wjele duchownhch poskiczaka, kotsiz su w dobrhm
wopomnjenju polet potomnikow. Je d h n z najpoboznischich a khwalenhch duchow­
nhch starschoho czasa je J a n Ferdinand S e rb in . W ön narodzi so 1635 we wsy
Khoczinje pola Kulowa n a kuble, kotrez hischcze dzensnischi dzen S erbinec reka.
Tamnischi ludzo powjedaja wot splaha k splahej, zo je hizom hako dz?czo ja ra poboznh
byk. Hako mkodzenc dzesche na wulku schuln (ghmnasium) w Krumlowje w
Czechach, hdzez w tam nhm czasu husto S erb jo schtudowachn, dokelz w P razy
hischcze serbski sem inar njebesche. Hizom 1663 bu wuswjeczeny we Wokomucu a
woprowasche w kulowskej farskej chrkwi prenju B ozu mschu a w sczehowachm
lecze 1664 bu kapkan w Kulowje.
Hdhz nekotsi pschecziwo starym praw am a wustawkam mesta Knlowa k
lepschomu lutherskich wojowacz poczachu, wopokaza so mkody duchowny S erb in
hako horliwy sobumeschczan. W ön puczowasche mjenujcy k tehdomnischomu nemskomu khezorej do dalokoho W ina, a to w zhmskim czasu teta 1 6 6 8 , schtoz besche
psched 2 00 letam i doscz wobczeznh pucz! Psched khezorom pak zakitowasche stare
p raw a swojoho mesta tak zmuzicze a derje, zo khezor lisczinu (Urkunde) podpisa,
kotraz be za katholskich meschcZanow a zafarowanych jara pscheczelna. H aj khezor
chchsche zmuzitomu zakitarjej katholikow dobru faru w Rakuskej spozczicz, ale S erb in
njepschija to z luboscze k S erb a m a swojej wötczinje, dosta Pak 50 zlothch
(dukatow) darjenych. Lutherscy duchowni njesmedzachu Po khezorowej lisczinje
wjach w swojim zastojnstwje do K ulow a' pschincz a lutherski meschczan abo wobhdler njesmedzesche so wjach zashdlixz. (Pschispomnjenjo. Druhdze so katholikam tak zendze a 68 do najnowischich czasow ta k !). S e rb in mejesche tez we wokolnosc^i wschitku czescz. K najmjenschomu so powjeda, zo wot joho czasow fern
tez Spalow czenjo (közdh swjaty dzen a njedzelu dw aj) do Kulowa na predowanja
khodzachu. S e rb in pröcowasche so j a r a , zo bh lutherskich zasy z katholskej chrkwju zjenoczik; wön p raji nehdh w jenhm prkdowanju zjaw nje, zo je so jomu z
Bozej pomocu radziko, 40 protestantow do katholskoho werhwuznac^a pschiwjescz.
Ticin w swojej rözenczanskej historii powjeda tez sczehowace wobroczenjo. K aplan
S erb in wophta we wsy Nemcach skhorjenoho H andrija H ancza, zo bh joho napom inal n a zböznoscz njesmjertneje dusche mhsliez. Hancz wotpokaza tajke napominanjo. Wotkhadzejo prajesthe S e rb in : Bozem je, pscheczelo; hdy bhch z mojej
smjerczu twojej duschi mohk wuzitnh bycz, ja chcyk rady za tebje wumrjecz. N a
to wotmotwt khory: W y chchli za mnje wumrjecz? Z aw örno, praji tam n h, hdy
5
bych jenoz twojej duschi poskuzicz mohk. Z tajkimi skowami wotendze S erb in .
W nocy Pak pöska khory swojoho syna ke kapkanej z pröstwu, zo chcyk jomu po
katholskim waschnju poslednje posylnjenja naboznistwa (w^ry) poskiczicz. S erb in
khwata do cyrkwje po najswfeczischi sakram ent; ale psched cyrkwinymi durjemi
w uhlada straschnoho bara, kiz so na njoho merjesche. Kapkan poznamjeni so ze
swjatym kschizom, pschindZe bjez dalischoho zadzewka do cyrkwje, a khwatasche
potom ze swjatym sakramentom do domu khoroho, kotryz zadoscziwje n a njoho
czakasche. Khory wotpokozi wörywuznaczo a bu ze swjatymi sakramentami derje
wobstaranh. Io h o wobroczenja dla czinjachu jomu nökotsi zköscziwi ludzo wjele
njepscheczelstwa. Z chka je S erb in pschez 200 lutherskich za naschn cyrkej dobyk.
Hdyz bu fa ra r Bosczij M ax Nikolaides (Nykela) za kapitulara w Budyschinje
powhscheny, bu S erb in 10. febr. 1679 fa ra r a czestny kanonik budyskoho tachantstwa.
W ön czerpjesche na kamjen a zda so, zo je w khorosczi husto w Khoczinje pschebyw ak; Pschetoz powjeda so, zo je z Khoczineje közdy dZen do R özanta khodzik a
k czesczi swjateje M arije tam B ozu mschu dzerzak. Pschi tym ludzo wopom inaja,
zo je jomu közdy kröcZ joho roczk hacz do kazkowskoho leset napscheczo pschileczak
st potom na kiju domoj njeseny byk. Tez m a Serbinec swöjba njeboh duchownoho
we wulkej czesczi. T e swjeczo (Bozu m artru ), kiz je wön pschede wsu pschi puczu
do Konjec drjewjane stajicz dak, su psched wjach lötami domoj wzali, a n a te same
mefto nowe rjenische wobstaralk. Hdyz be S erb in farar, pschibjerasche pschi njewustawachm dzele joho khoroscz, a tat wumrje wön hizom 23. februara 1682 na
czerpjenjo kamjenja a bolacu schiju — schtyri mesacy njemözesche wötse ryczecz —
hischcze nie 48 löt stary. Pschi joho wotemrjeczu czitasche kaplan Sw ötlik runje
tele stow a: Haec est dies, quam fecit Dominus (to je dzen, kotryz je tön Knjez
q u itt). 3 cyla bL S e rb in 19 löt dolho hako duchowny w Kulowje skutkowak.
W ön bu w cyrkwi psched wulkim woktarjom pohrjebany. Budyski tachant
M erczin Brückner z Brückenfteina (rodzeny z Noweje W sy Pola Kulow a) poczesczi w lecze 1683 joho wopomnjenjo z mosaznej tafln n a joho row je, hdzez
joho mjenuje „horliwoho za B o ha a joho wuczbu a Khrystusowe stadlo, krutoho
w ojow arja v najkedzbnischoho pastyrja, ja ra zasluzbnoho fa ra rja ." Bjez joho titlam i
steji tez, zo je S e rb in ßaeealaureus SS. theologiae et Magister philosophiae byk.
Hdyz su w pozdzischich czasach zasy joho row wotewrili, najskerje, zo bychu czeko
druhoho duchownoho tam pohrjebali, namakachu tonte row po powjesczi nutska z
rösm arju wobrosczeny. L ola njenamakach Powjescz wo tym uihdze czischczanu
abo pisanu. Z najmjenscha z tutoho powjedanja wukhadza, zo be njeboh S e rb in
hako duchowny st czkowjek we wulkej czesczi w kulowskej wosadze, hdyz bL hizom
dawno z tutoho sweta k dospoknischomu ziwjenju woteschok.
S erb in be horliwy czesczowar swjateje M arije, kaz hizom horjeka spomnichmy. K jeje wjetschomu poczesczenju a k wuproschenju jeje zakitanja pschi
wotwobroczenju bkudneje wery bu w l. 1672 w kulowskej farskej cyrkwi arcbratstwo S . M arije rözarija zakozene. Album (pom jatua kniha) tutoho bratstwa
spomina wobschernje na spomnjene pschicziny tajkoho zakozenja, kotrez staj RikolaideS a S e rb in tehdomnischomu budyskomu tachantej P etrej Longinej z Küffen-
6
berga, administratorej duzicow, rozestajakoj. W lecze 1667 böchu mjenujcy lutherscy pschez potajne naradzenja (conspirationes) a jenostronske rozprajenjo (durch
einseitigen Bericht) pola sakskoho kurwjercha wuskutkowali, zo smedzachu lutherscy
duchowni exercitium lutheranismi wukonjecZ a zd maku swjatokschiznu cyrkej
za swoje Boze skuzby zadachu. Dokelz dyrbjachu so katholscy netto tez wotewzacza mkschczanskeje schule a z tej zjenoczenhch kapitalow bojecz, wobroezi so
S erb in na khözora hako wyschschoho zakitarja katholikow we Luzicomaj. Zakitowacy khezorowy m andat (wukaz) je 16. jan u ara 1669 wudaty a potom w Kulowje wozjewjeny. Ale nadböhowanjo w nastupanju werh njebe so hischcze z tym
stajiko. D uz dopomnischtaj so kulowskaj duchownaj na tön sredk, kotrhz bu w
13. letstotku swjatomu Dominikej wozjewjeny a w netczischej polodnischej Francow skej hako pschihodny so wopokaza — mjenujcy rözarij. P o jeju zadosczi wobroczi
so tachant Longinus do R om a a dosta wobtwjerdzensku lisczinu, 11. julija 1671
w Rom je wudatu, zo je w Kulowje to same bratstwo z tymi samymi praw am i,
kaz prenje bratstwo pschi cyrkwi S. Maviae super Minervam, totrez bö bamz P a wok V. dzen 31. oktobra 1606 wobtwjerdzik.
(Skönezenjo.'i
3 ^uzicy a Sakskeje.
Z N j e b j e l c z i e . W ulka zrudoba je n as potrjechila, nascha wosada je
wosyroczila, jeje duchowny Pastyr je zemju a n a s , joho lubowace wowcki n a
weczne wopuschczil. Njedzelu dopoldnja, nökotre m inuty po dzewjatej hodzinje,
wusny tudy we nadziji n a swojoho zböznika, ze wschömi swjatosczemi n a pucz
wecznoscze derje w obstarany, knjez Miklawsch K o kla, wysokozasluzbny farar njebjelczanskeje farskeje wosadh n a wodukawoscz. Hizom dleje hacz schtwört leta
dokho 6Ž so zornjeschko smjercze, kiz njebocziczki drje dolho we sebi noschesche, dale
a böte rozwilo, a wfcha lekarska pomoc famych ftawnych a wuwolanych lekarjow
njebesche dosabaca czerpjacomu czekej prjedawschu hewak krutu strowoscz zasy nadobhcz. W jacy czasa do joho smjercze njedasche so wotkhorjenjo wjacy woczakowacz a hizom sobotu wjeczor wokolo wosmich hodzinach poezinachu so pösty
smjercze pschiblizowacz: smjertne wojowanjo so zapocza, z kotrohoz bu häkle, kaz
prajene, nazajtra w um ozeny, hdyz kemschace zwonjenjo joho duchowne stadlo do
cyrkwje wokasche; tak wusny pschi tych samych zwukach, kiz böchu jomu nehdy Pschecy
w itanu pschileznoscz pschiwjedke, za joho wosadu wysokoswjaty wopor bozeje msche
njebjeskomu W ötcej poskiczecZ abo pschez wozjewjenjo bozoho slowa ju natw arjecz, k wschomu dobromu nawabjecz a k njewustaczu na druhdy hörkim a
czezkim puczu k njebjesam pohrmwacz.
Schtwörtk napok dzewjeczich dyrbjesche
po postajenju joho kschesczanski pohrjeb bycz. Hizom wot ranja böchu so toho dla
wschelacy pscheczelojo a pschiwuzni, pöznaezi a czesczowarjo a wosebnje tez joho
zastojnscy bratsja z blizka a z daloka pschiblizili, zo bychu jomu pschez pschewodzenjo k row u poslednjn czescz a luboscz wopokazali. W e postajenym czasu
podachu so poslednischi do cyrkwje a wuspswachu tarn za njeboho sobubratra
7
olficium dosunctorum (cyrkwinske paczerjL za wotemrjetych). Nktk dzechu Po czeto
fö n te, kotrez bu wot czesnych sobustawow wosady pod pschewodzenjom mnohich
netk so pschibliziwschich pscheczelow a znatych najprjedh n a tam ne mĕfto njesene,
hdzez je fehl njebocziczki pschez swoje njewustawace swerne skutkowanjo wulki dzel
wysokich swojich zasluzbow nadobyl — do cyrkwje, o bu tudy hlowu k woktarjej
zlozenu, postajene. Pschi pschitomnym czele dzerzesche netk wysokodostojny knjez
kanonik o farar w Khrösczieach I . B a rth requiem — bozu mschu za wotemrjetoho — , bjez z tym hacz n a pobocznych woktarjach druzy duchowni sobubratsja
tön samön wysokowuzitny wopor za m er a wotpoczink njeboho pscheczela a b ra tra
B ohu poskiczachu. P o skönczenju teje sameje wustupi whsokodostojny knjez scholastikus M .B u k psched woktar a dzerzesche wsche wutroby pschimacu a hnnjacu
pohrjebnu rycz. Z aw erno, whsoki predar mözesche so pschepokazacz wot möcnoho
zaczischcza joho skowow, kaz wot swerneje luboscze wosyroczeneje wosady k swojomu njeboh duschowpastyrjej pschez skyschomne zdychowanja kaz pschez mnohe
wutrobne shlzy, kotrez wosada k swojej a k czesczi zemrjetoho pkakasche. — P redowanjo spominasche na njeboh hako n a dostojnoho duchownoho, n a dobroho psche­
czela, na kedzbliwoho a spröcnoho duschowpastyrja a pilnoho a sprawnoho dz§kaczerja toe winicy Khrhstusowej. Wosebnje bu wosada k mnohim shlzam hnuta,
hdyz so pokazowasche tez n a tam nu wutrobnu a staroscziwu luboscz, kotruz 6Ž
njeboh pschi zaüdzenhm wohnjowym njezbozu pschecziwo swojej wosadze w ozjew il:
kak 6Ž wön wschudzom pomhak a ze skowom a skutkom so starak, kak be wbohim
wotpalenym nie jenoz wschelake pschinoschki k zasy natw arjenju do popjeka pschewobroczenych tw arjenjow , ale tez cyrobu, a drastu — poskiczal, haj kak be wön
same swoje wobhdlenjo we kschesczanskej lubosczi jim wotewrik a pschi swojej
znatej spokojnosczi z nimi dzelik. Wysche toho njedasche so möcny zaczischcz
pschepöznacz, hdyz so n a mnohe joho wopory a dzela spominasche, wot kotrychz
so, byrunje hizom z czerpjacym czelom, tola tak dokho hacz mözno wottraschicz
njeda. Jenoz waznych a wulkich winow dla a toho dla ja ra poredko wotsali so
n a dleschi czaS wot swojoho domu. Pschecy bö hotow y, njekedzbujo na wjedro
a hodzinu, khorym a praschiwym swjate boze wotkazanjo pschinjescz, jich po Khrystusowej vorucznosczi wot hrechow wotwjazowacz, ze swjatym wolijom zalbowacz,
tröschtowaez a hacz na najlepje n a pucZ k wecznosczi wobstaracz, zo njeby zadyn
joho winy dla zhubjeny byl wot tych, kotrychz be tön knjez jomu dowerik. P o
tajtich wsche wutroby hnujachch slowach bu pucz k rowu nastupjeny — wjedzeny
wot tohosamoho knjeza, kiz bö Requiem dzerzak. N a pohrjebnischczu buchn wschö
modlitwy za njeboh wuspewane a zemske zbytki joho czeka do khlödnoho row a
zapuschczene. Ze zarowacej w utrobu a z mokrymaj woczomaj polozichmy swoje
horstki pjerschcze n a wotemrjetoho proscho, zo by njebjeski wötc joho wuczisczenoho
wot czlowjeskich slabosczow, börzy pschijal do swojoho wecznoho, zböznoho raja.
C yle pschewodzetstwo wröczi hischcze so junu do cyrkwje, hdzez bu Potom po cyrkwinskim waschnju boza mscha „w ot jandzelow" (de angelis) dzerzana, a to wot
wysokodostojnoho knjeza kanonika a sararja toe W otrowje I . W ornacza. T n ta
kaz tez pr^nja boza mscha be spewana a pschewodzena wot wosady z mnohimi
8
pschihodnhmi khörluschemi. Dwanacze bö dawno n im o , hdyz so tajřa zrudna
swjatocznoscz skönczi. B jez pschewovzerjemi widzachmy knj. sudniskoho (am tm ana),
knj. meschczanostu a knj. archidiakona z K am jenca, mnohich susodnych knjezow
wuczerjow a ze strony joho duchownych sobubratrow wysche hizom pomjenowanych knjezow a wysche tudomnoho knj. kapkana I . Nowaka bäte knj. adm inistratora P . B enna K rala z R özanta, knj. fararja I . Bjenscha z R albic, knj. fa ra rja
I . Nowaka z R a d w o rja , knj. kaptana I . W orn arja z Khrösczic, knj. kapkana
P . O th m ara z Klöschtra, knj. hrodowskoho kapkana I . Bartschera z B runjow a a
tachantskoho vikara I . H errm anna z Budyschina.
Njeboh bu rodzeny 31. meje 1806 we Pozdecach, hdzez joho njeboh
starschej burske kubko wobsedzeschtaj. Wysoke duchowne dary a wukrobna luboscz k meschniskomu zastojnstwu nawabischtaj joho k studijam. Hdyz be tesame
za wschej czesczu we P razh dokonczik, bu 15. decembra 1830 za meschnika
swjeczeny. D erje zrozymjo wysoke winowatoscze, kiz 62 na tajke waschnjo na so
wzak, pröcowasche so netk w nocy a wodnjo najprjedy krötki czas we Budyschinje
a Ralbicach, potom dokhi czas we Khrösczicach hako druhi a wot leta 1834 preni
kapkan a naposledku pjatnacze let dokho hako fa ra r nascheje wosady za powyschenjo a pschibjeranjo kralestwa bozoho we Khrystusowej cyrkwi na zemi. Tohodla prkdowasche wobstajnje a d erje; pschija nowonarodzene dzeczatka pschez kupjel
swjateje kschczency k stawam Khrystusowym a joho swjateje cyrkwje; pröcowasche
so z wjesokosczu, mkodoscz w Khrystusowych wernosczach derje rozwuczowacz a k
bozomu blidu pschihotowacz. Aenje njewotlakowasche so spowjednoho stoka a
khoroho koza, hdzez so jomu pschecy skkadnoscz poskiczowasche, ranjene swödomja
zahojicz, zelnoscziwe wutroby wurjedzicz a potom njesmjertne dusche z Khrystu­
sowym czekom nasyczicz. Khudhm be pscheczelny zastaraczer, njewedomnhm a
njenazhonjenhm podwolny mudry radzet, wschitkim pak swerny a wutrobny pscheczel, kiz jich czelne a duchowne zbozo po möznosczi spechowasche. Jo h o wopomnjeczo budze nam pschecy zohnowane! Mikoscziwy Böh chcyk jomu we njebjesach
tam ne myto hnadnje dacz, wo kotrohoz döstaczo je so njeboh na zemi tak wobstajnje a
naleznje pröcowak! W e kschesczanskich starschich a synach pak zbudz B öh dale
luboscz k duchownskomu zastojnstwu, zo njebychmy ze stysknosczu pschichodej napscheczo hladacz trjebali. Dzeka je tu wjele we winicy Khrystusowej, ale dzekaczerjow mako—pschejara mako, a hizom wjacy serbskich duchownskich mestow je
ujewobsadzenych. Böh wodz jich w utroby, zo bychu so zasy mnozy a fhmani
serbscy shnojo k studijam a k duchownstwu wobroczili a n a sebi nazhonili, sami
sphtali a skodzeli, kak sködki je Knjezowy pschah a kak lochke joho brjemjo.
J.H.
3 D r e z d z a n . Dokelz je pschi sakskim w öjsku, kiz je za praw a a nemsku narodnoscz Holsteina tarn na exekuciu wuczahnyko, wokoko 2 5 0 katholskich wojakow, je ministerstwo wöjny tez wo katholskoho pölnoho kapkana pozadako.
Nasch hnadny knjez biskop je k tajkomu köncej na czas exekueie knjeza tudomnoho
schulskoho direktora I . Langn postajik. Jo h o mesto so bjez tym wot druhich
duchownych sobu zastupuje.
9
L B u d h s c h i n a . W e kuziskej diöcesy bu wloni wot naschoho hnadnoho k. biskopa 2 85 0 weriwhch firmowanhch. W e kuziskej a drezdzanskej diöcestz
je so wloni smilnhch darow naw dalo: za lhonske missionske towarstwo w drez­
dzanskej 493 tol. 10 nsl. a we kuziskej 3 76 t o l .; za Bonifacijowe towarstwo
w prenischej 222 tol. a w poslednischej 3 0 5 ; hako petrowski pjenjezk w drezdzanskej
450 tol. a we Huzich 6 16 tol. 20 nsl.
Z e S c h e r a c h o w a . Nakhwilnje k nam pöskanh knjez Vikar I . H err­
m ann je so zasy do Budhschina wröcjik a k nowomu letu k. kapkan Bender z
kölnskeje diöcesy (rodZenh z Düsseldorfa) sem pschkczahnhk.
Z N j e b j e l c z k c . Knjez kapkan I . Nowak bu wot wysokodostojnoho konsistoria za nakhwilnoho zarjadow arja nascheje fary postajenh.
Z B u d h s c h i n a . Dzen 23. decembra be kaz druhe löta w salu nascheje
tachantskeje wuc^ernje swjatoczne wobradzenjo Bozoho dzescza. W osobnh dobroczet
a djeczipscheczel k. K .... nehduschi mkhnk, bö 170 kokaczow za dzeczi napjec dak,
kotrez buchn na spomnjenym dnju wudzelene. Wschelach druzh dobroczerjo naschoho
mefta bechu tez wjele n aw dali, z0 mözachu dzeczom drasth a wschelake trebne a
wuzitne wöcy darjene bycz. Nasch whsokodostojnh knjez biskop a nekotsi duchowni
a meschczenjo bechu tom ule wobradzenju pschitomni. Schulst! direkter k. Schokta
mejesche dlischu rhcz ! dzsczom, dzeczi spewachu pschi wotewrjenju swjatocznosczi
a pomodlichu so po skönczenej rhczi dzaknh paczer. B öh zohnuj wschitkich dobroczerjow nascheje schule, bjez kotrhchz wosebje tez nasche tachantstwo skuscha!
W katholskich schulach w Drezdzanach a w Lipsku bö tohorunja tajke wobradzenjo.
Postrowjenjo z Pölskeje.
Czesczenomu wubjerkej towarstwa ss. Chrilla a M ethoda w Budhschinje.
Budz khwalenh Ie z u s K hrystus! Z tuthm staropölstim*) a kschesczanskim
postrowjenjom witam mkode towarstwo, lubow ani bratsja Skow jenjo, a sobu
pscheju W am wschitke zbozo, pschede wschim Boze zohnowanjo. W ulka besche
moja radoscz, hdyz zhonich, zo haczrunje tak maka je horstka katholskich kuziskich
S erb o w , scze tola na wopemnjenjo thsacletnoho jubileja a k czesczi ss. C hrilla a
M ethoda, japoschtokow Skow janow , pod sich mjenom a zakitom rjan e towarstwo zakozili, kiz chce naboznoho ducha wobtwjerdzicz a zdzekanoscz rozscherjecz. W oprawdze
M ascha horliw a pröca, khwalobne ftaranjo a redka wutrajnoscz möze hako pschikkad
skuzicz wschitkim Skow janam . Haczrunje Wasch maky narod so dzeli w nastupanju rycze na dwoju hakzu (hornjo- a delnjokuzistu), haczrunje scze pod dwemaj
knjezerstwomaj a tez z pohladom ua werhwuznaczo so rozdzelujecze, tola pschi
tejko njepschejachch wobftejenjach sylnje dzekacze. Njebjeski W ötc rady wudzela
swoje zohnowanjo közdomu czestnomu pröcowanju, a tak tez W as zawescze zohnuje
*) Tez protestantsch Polakojo a Kaschubojo postrowjeja tak; prönischi: Niech bedzie
pochwalony Jezus Chrystus, a poslednischi. Njech bdxe poehwolony Pon Jezus
Christus.
10
st zohnowaez njepschestanje, st budze W am mocy dawacz, zo bhschcze njepadnyli
w nadobnhm wojowanju, kajkez na pomjezach slowjanskich krajow wjedzecze.
Z mojeje stronh wysche dobrych pscheczow w opruju wschitku pomoc, kotrnz
zam ozu, Waschomu taw arstw u. Chcu na wschö czasy sobustaw towarstwa bhcz,
w pölskich czasvpisach budu rozprawh dawacz wo Waschim skutkowanju, tohorunja
budu mojich krajanow pohnuwacz, zo Lhchu so zapisowali hako sobustawh Waschoho
towarstwa.
Ie n o z jene pschispomnjenjo mam Pschi tej skkadnosczi czinicz, zo bhschcze
m jenujcy mesto z nemskoho, z druhich slowjanskich rhczow potrjebne knihi pschekozeli. K tom u köncej chcu W am w krötkim nekotre pölske knihi Pöskacz, kotrez
möza za Wasche towarstwo wuzitne bhcz. D a j B öh, zo bh Towarstwo, kotrez scze '
zakozili, njespadnhko, ale Pschech wjach so ro z w ija to !
Sköncznje proschu W a s , zo bhschcze w modlitwach B ohu poruczeli tez
nasch njezbozowny Pölski narod, kotrhz tejko m artrow a pschesczehanjom czerpi
swojeje narodnoscze a swjateje wöry dla.
Pschejo hischcze junu zbozowne wuskutkowanjo Waschim nadobnhm pröcow anjam st dzekam , a zawesczujo W am pschikhilnoscz a hotowoscz k wschitkej mi
möznej pomoch, wostaw am z hkubokim poczesczowanjom
N a dnju ss. tsjoch kralow 1 86 4.
Aözef Hhociszewski.
Cyrkwinske nowinki a powjescZe.
P r u s k a . Katholske nowiny wschech pruskich provincow (krajow) dopokazuja Pschech wjach, kak knjezerstwo katholskich krajanow w pschirunanju z druhimi
pschikrötscha. Leine wudawki na ghmnasie (wulke schule) pschipokazuja so jenoz
protestantskim, bjez ihm zo katholske niczo njedostawaju. Tez zalozuje knjezerstwo
nowe protestantske gymnasie, hdzez bhchu katholske trebnische b y le, kaz na pschiklad
w schlezynskim R atiborje, hdzez stej dwe tseczinje katholskich schulerjow. Tez w
Pöznanskej tw ari stat protestantske chrkwje, bjez ihm zo so katholikam tam sprawne
Zadoscze njedopjelnjeja. Polach m aja so wjele hörje w Pöznanskej dyzli Nemch
w Holsteinje a Schlesw igu!
3 D a n z i g a . N a s. Mikkawscha bu tudhw osobnh muz z wulkej czesczu
pohrjebanh, kotrhz besche dzen psched swojej smjerczu katholske werhwuznaczo wotpokozkk. Besche to kralowski policajski direkter Filip August W e ie r, talentnh a
za wscho dobre zahorjenh schedziwc. Jo h o pschestupjenjo zdasche so czim spodziwnische, dokelz be wön wjele let mischthr stoka swobodnhch murjerjow (kiz na
w eru niczo njedzerza a wosebje tez pschecziwo katholskej chrkwi skutkuja wedomnje
a njewedomje). W ön sam pschi strowhm rozomje pozada katholskoho sararja
D r. R ednera k sebi a wozjewi jomu swoje wotmhslenjo, Protestantskich predarjow
wotpokazawschk. Psched swedkami mejesche farar dolhe rozrhczenjo z khorhm, wröcji
so po krötkim zas, da jomu werhwuznaczo wotpokozicz, pschija joho do naschej
chrkwje a wudzeli jom u s. sakramenth. H nujaca be joho poboznoscz pschi thm
11
o z dzakom k Bohu powjedasche Potom pschikhadzacym wo swojim nowym zbozu.
Pschi joho pohrjebje wobdzelichu so tez joho nehduschi swobodnomurjerscy bratsja
o wjele luvn ze wschech powokanjow.
Z W i n a . Towarstwo s. S ev erina je tez letsa zhromadne puczowanjo
do slubjenoho kraja a wosebje do Jeru zalem a wupisako. Puczowanjo budze, jeli
so do 5. februara t. l. doscz puczowarjow wozjewi, kiz zadane pjenjezy zapkacza.
Towarstwo samo jedna potom z parolödzu (Dampfschiff) a wobstara wscho trebne.
Dzen 5. m erca m a so z Triesta wotjecz a cyke puczowanjo dwaj mesacaj tracz.
Z a tonte pucz wot Triesta a wröczo pkaczi so 5 20 schesnakow.
S c h w a j c a r s k a . W klöschtrje na horje S t . G otthardu bu wot 1. oktobra 1862 do 30. septembra 1863 zcyka 8745 khudych zastaranhch a 2 0,0 35 wobjedow z drastami puczowarjam Pschez tamnischu Horn wudzelenych.
J t a l s k a . S w jaty wötc njeje wot mesaca meje tonschoho löta wjacy
khory bhk. Zo je netk chle strowh, dopokazuje to, zo je patorzicu wulki nyschpor
a Bozi dzen wulku Bozu mschu w cyrkwi s. P e tra dzerzak. P o kemschach pschij a , kaz je to közde leto waschnjo, zbozopschecza kardinatow a biskopow kaz tez
pozdzischo pschecza zastupnikow a pöstancow druhich knjezerstwow.
P ö l s k a . W öjna traje tez w krutej zhmje dale. T o la njeje to jenoz
wöjsko, kiz tutön njezbozowny kraj zahubja, su to wosebje straschne a njekschesczanske wukazy generala B erg a we W arschawje a M uraw jew a we W ilnje. J e dhn z najnowischich trjechi tez chrkej a duchownstwo. B erg porucza: Dokelz
whschsche romskokatholske duchownstwo kaczanskoho wobrjada (ritu s) njeje swojich
poddathch k pschiwisnosczi k carej dowjedlo, dhrbja biskopojo, adm inistratorojo a
kanonikojo kapitla arcydiöcesy warschawskeje a kalischskeje, kielcowskeje, lublinskeje,
ptockeje, fandomjerskeje na tön czas, w kotrhmz budze wöjnski statt) w Pölskej
tracz, whsche kontribncije (wöjnskoho pschidawka dawkow), napokozeneje hizom
ll.decem bra, hischcze jenu nowu dawacz. a to biskopojo a administratorojo 18
procentow a kanonikojo 6 procentow swojich dokhodow. We«zo zemjanstwo hischcze
wjacy czerpi!
P o k n ö c n a A m e r i k a . G eneral D avid S ta n le y dosta we hkownej cyrkwi w
Cincinati sakrament firm ow anja pschez arcybiskopa P u rc e lla , a wopuschczi börzy
zasy mesto, zo by k swojim wojakam schol. Pschi missionje, wot P . P . D am ena
a V an Gocha wotdzcrzanym bu dwacyczi protestantow do katholskeje cyrkwje
pschijatych. — W e mescze Busfalo wotpokozichu psched P . W enningerom sydymjo
katholske werhwuznaczo. — Biskop we Philadelphii wozjewja, zo je joho skawna
cyrkej netto hotowa. W ona je jena najrjenischich gothiskich twarbow w Americy.
— Biskop w B urlingtonje (statV erm on t) tw ari tez nowu cyrkej. — W P i t t s b u r g u a wokoknosczi buchn dwanacze katholscy duchowni do wojakow w ubrani;
jich wosady pak pschinjesechu börzy trebne pjenjezy (60 00 toleri), zo bychu swojich
duschowpastyrjow wukupili.
P o l o d n i s c h a A f r i k a . Katholscy missionarjo su w Kaplandze häkle
25 let. P od knjezeujom Hollandzanow mjenujcy be wozjewjenjo katholskeje wery
bjez pohanam i pschi najkruczischich schtrafach zakazane, a Iendzelska be hacz do
12
najnowischoho czasa skoro runje ta t njeznjesliwa. Besche tarn zakoü, zo dhrbi
közdh katholski duchownh börzh zajath a hnhdom won tranSportirow any bhcz.
Häkle w lkcze 1829 pocza Jendzelska böte spraw na pschecziwo katholikam bhcz.
D uz - u psched 2 5 tĕtam i pröni katholski mission z japoschtokskim vikarom w
Kaplandze zakozenh. N etto su tarn hizom tsi vikariath (biskopstwa), z kotrhchz je
je jedhn bjez K affram i. Dokelz dhrbjachn so katholsch missionarojo najprjedh
za tudomnhch kacholskich wosadnikow, kotrhchz je tu na 8000, staracz, möjachu
häkle psched 7 lktami z missionskej dzelawosczu pola tukrajnikow zapoczecz a dzöla ja nktko bjez w ustaw anja zbozownje.
Ataleznoseje towarftwa.
N a l?to 1 86 4 su swöj pschinoschk (15 nsl.) do pokkadnkch zapkaczili: kk.
scholastikuS M . Buk, fa ra t I . Kuczank, schulst! direkter P . S cholta, kapkan Hörnik,
cyrkwinski spikwar M as, Jak u b W enka, J a n Koplanski, J a n Betka, Jakub S p a n n ,
M a rija Pjetaschowa rodz. Schokczic, K h ata D uczm anee, wschitch z Budyschina,
M a rija Duczm anee z H rubjelczic, Michak P o la n z Mnischonca, b ra tr Ju rk j z
rjad u kapucinow z R um burga, mkhnk J u r i j Krawczik z R um burga, Petr'H ascha,
Jak ub Hasch» a I . K okla, wschitch ze Z a jd o w a , H . Haderkowa ze Zidow a,
fa ra r Jak ub Bjensch z R albic , Ju rk j Közler z N ow oslic, Michak Bjedrich ze
Sm jerdzaceje, Jak u b Leschawa z Peskec.
N a llto 1863 su zapkaczili: kubler Jak u b S ch elc, kubler Jak u b Horjen,
wobaj z R ö z a n ta , w ojnar J u r i j S ch o lta z D obroschic, blidar Michak Kuba,
kubler Jak u b L ebza, kublerski shn Michak H ö rb a n , wschitch z P esk ec, fa ra r
F . S chneider z Kulowa.
D o b r o w ö l n e d a r h : P .H asch» ze Z ajdow a 5 nsl.
8 a nowych ezitarjow Kath. Pöfta.
Waznhch winow dla, kiz m aterialny a duchownh wuzitk wschitkich S erb o w
nastupaja, je so wot löta 1861 stary katholski praw opis pschemönik abo lepje
porjedzik. T o la, schtöz je dobreje wole, nawuknje tajke porjedzenjo börzh. W loni
pschidachmh^ dwö stronje rozwuczenja hako pfchidawk. Letsa jenoz wospjetujemh :
Schtöz möze „ d w ö c a k c z i c z c h " mesto „ d w e c z a w c z i t r c z e " c zitac z,je
dowuczeny czitar K ath. Pöska!
Z a thch, kiz chcedza nowe kaczansko-serbske pismo znacz a za drnhich
Skow janow pschidawamh, zo je cz — ö, ez— ö , sch— ä , ksch, psch, tsch (tf) —
k ř, p ř, tř.
W ot zhromadneje pismowskeje narycze zjenoczenhch S erbow wotkhadzamh
jenoz, zo pschidawniske wukonczenja „ — oho, om u" (mösto — eho, — emu) a
wöcowniske w ukonczenjo,,— jo " mesto „ — je" (daczo, daw anjo) pisamy. T ola
tez to puschczimh, hdyz druha strona p s c h i s k u s c h n o f e z pschiblizenja k nam we
pismje dopjelni. S k aw a rozomnhm refo rm am !
Redaktor: M . H ö r n i k . — Czischczak L. A. Donnerhak w Budhschmje.
Czo. 2 .
Februar.
18«^.
Schto dyrbi prawy kschesczan wo pöstniskich wjeselach
dzerzecz?
W o tuthch wjeselach pkaczi tosam e, schtoz wo wschitkich drnhich wjesokosczach Pkaczi. — Zo je dowolene, fern a tarn wjesokoscz wuziwacz, haj zo je
kschesczan d r u h d y w i n o w a t y , z wjesokosczu czeko wokschewicz, je Weste a
wuczinjene. Böh sam a nascha cyrkej to dowolataj a pokazujetaj; B öh, hdyz je
hizom po stworjenju czkowjeka w o t p o c z n h dzen (sobotu— za n as Pschez cyrkej
» j e d z e l u ) za njoho postajik, cyrkej pak, hdyz je hischcze wjacy s w j a t y c h dnjow
postajika', na kotrhchz dyrbi kschesczan nie jenoz za swoju duschn so staracz, ale
tez za swoje czeko: pschez wotpoczowanjo wot czezkoho dzeka, pschez tutom n
pschimerjene poshlnjenjo a wokschewjenjo. W ola B oha a nascheje swjateje cyrkwje
toho dla je , zo dyrbimy wschitcy swoje czeko druhdy wokschewicz pschez w otpo­
czowanjo a wuziwanjo sprawneje a njewinowateje wjesokoscze, cyle Po swjatym
pismje, kiz nikomu to njezakazuje, haj na mnohich mestach zjawnje porucza. P o la
swj. sczenika I a n a (2, 2) czitamy, zo je S h n Bozi sam na Kananejskim kwasu
ze swojej maczerju a swojimi wuczownikami pschebywak n as wuezo: zo tajka a
podobna wjesokoscz praw je wuziwana njeje zakazana, ale dowolena. Nabozny a
swjath kral D avid tosame wobkrucza wuwokajo: (P salm 103.) „ W i n o w j e s e l i
c z k o w j e sku w u t r o b u " (rozemi so, pomernje wuziwane) a swjaty Pawok w
liscze Philippiskim (4,4) pisa: „ W j e s e l c z e s o w e K n j e z u a z a s y p r a j u j a :
w j e s e l c z e so ." Schtöz wysche toho we, zo m a wuziwanjo praweje kschesczanskeje wjesokoscze tez swöj w u z i t k za czeko, tesame posylnjejo, wokschewjejo a
k dalschomu dzeku wobkruczejo, tön budze tez rady skowczko ryczecz za njewinowate sprawne wjesokoscze, fein a tarn zarjadowane. M erkmy-li z t u t e j meru
14
pöstnisle wjesokoscze, dha njedadza so tesame praw je wuziwane zaczisnycz. Tez
-tön czas, w kotrymz so tele wjesokoscze wotdzerzuja, pokazuje z dzela na njeschködnoscz a w jenym nastupanju wuzitk tajkich pschihodnych wjesokofczow. Zym a,
do kotrejez padaju, je njelubozny, kruth poczas, w kotrymz közdomu czopka stwa
a pscheezelniwe rvzryczowanjo z druhimi jara derje czini, (w naleczu abo w löczu
so wjele wjesokoscze pschihotuje pod hokhm njebjom , z wokokokhodzenjom, wobhladowanjom n atury atd.); tez njeskomdzi nichts schtoz burskich ludzi nastupa,
w tym le czasu wjele dzeka, dokelz rölniske djeko wotpoczuje, mköczenjo je nimo,
st közdy takrjec z praw om sej nkschto dow oli, schtoz je pschez swoje stajne wupröcowanjo za leto zaskuzik. N ichtö, ja p raju nichtö njebudze prawje a derje
zarjadowane pöstniske wjesokoscze tamacz abo za jich dospokne wotstronjenjo
bjez kudom dzekacz. Ale közda wec m a swoju dobru kaz tez swoju zku stronu,
st ist! je to tez z wjesokosczemi a wosobnje z pöstniskimi wjesokosczemi.
Wjesokoscze su wschak dowokene, haj fern a tam hizom w uzitne, ale jevoz
tajke, kiz su njeschködne a pschezjene pschindu z naschej swjatej weru. P ruhujem y-li wjesokoscze po naschej swjatej w erje, dha dyrbja Pak tesame schtyri wosobnoscze (samotnoseze) mecz. W one dyrbja: 1) czesne a m oralne bhcz, starobje,
o powokanju so wjeselacych pschimerjene a bjeze wscheje schkody za strowotu
czkka a dusche; 2) dyrbja tesame tez z prawym w otpohladanjom wuziwane bhcz,
m jenujcy dla wokschewjenja-czeka a dusche, z pohladom n a B oha jich dobrocziwoho dariczerja a z dzakownosczu, a tohodka, zo bychmy winojtu a ranjenu luboscz 3 druhim i zasy w obnowili; 3) dyrbja wone tez w praw ym czasu a na
praw ym wescze wuziwane bycz a zane wulke wudawki so powjeselacomu czinicz;
4) sköncznje dyrbja pomernje wuziwane bycz a z dzakom Po jich wuziwanju.
M erim y-li pöstniske wjesokoscze, kiz so bjez uam i zarjaduja, po tejle merje, Potom
wö-zo njemözemh hinak, hacz napom inacz, zo bychmy pschi jich wuziwanjn jara
kedzbni byli, zo sebi makoho wuzitka dla czasne a weczne zahubjenjo njepschiczehnjem h. Pschetoz hdyz sebi netczische pöstniske wjesokoscze wobhladujemy po
spomnjenhch schtyri punktach, dha dyrbi sej közdy sczehowace praschenja stajicz:
1)
S u drje wschitke tele wsesokoscze, kaz wone so fern a ta
wotdzerzuja, za mnohich c z e s n e a m o r a l n e ? Czinja so wot mnohich z mkodoho
ludst znajom stw a, kiz su nie jenoz chle zakazane, ale jim k spokojenju mjasnoho
löschtarstwa skuza. Pscheczinja so pjenjezy, kiz buchn wot nekotrych sterje na
zeziwjenjo hködneje doma tradaceje swöjby pschetrjebane bhcz mohke hacz n a
hraczo, p alenc, w i n o , atd. W nekotrych mestach tez tön njepoczink knjezi, zo
so pschewoblekuja a smeschnje wuhotowani abo we drastach druhoho splaha po
wsach a domach czahaja a bkaznistwa czerja napscheczo pismu, kiz p raji: „Z o na
njesme nosycz musku draftu a muz so njedyrbi woblekacz ze zönskej drastu,
pschetoz to je hroznoscz tom u K njezej, schtöz to czini (5 M öjz. 2 2 ). S u dha
sem a tam pöstniske wjesokoscze tez starobje a powokanju Pschecy pschimerjene?
H lad aj wschak na rejwansku kubju, tam namakasch husto doscz schulfke dzeczi wot
samotnych starschich pschiwjedzene, zo bychu zähe hizom mkode ziwjeujo waziez a
derje pscheczinicz (t.r.skazycz) nawuknyli. Dzi sköncznje nazhonjenja dla do mestow
15
a hladaj tele dny na taut zarjadowane bale o koucerty, bjesady atb., kak dha
su powokanju pschimerjene? Z weftosczu tarn nadendzesch mnohich, kotsiz tarn
runje tos mafo so pschihodza kaz w robl do kanarikow. Közdy schtant (powofanjo) ma swöj westy skhodzenk zdzelanoscze a wedomnoscze, runje tos swoje mjensche abo wjetsche dokhody (nutspschindzenja); duz placzi pschi w opytanju wjesolych zhromadzenstwow:
Njesmemy wysche schtanta; hewak so wschudzom
wopacznoscz a schkoda pokazuje.
2) Z kajkim w o t p o h l a d a n j o m , hdyz k druhomu praschenju pschendzemh, najw jacy ludzi pöstniske wjesoloscze pyta a w uziw a? Najlepje dha je,
jich samhch tuieje wkcy dla so wopraschecz; zda Pak so n a m , zo te praschenjo
njeje trebne, pschetoz najwjetschi dzel wuziwa pöstniske wjesotoscze z jeniczkoho
wotpohladanja swoju smysLojtoscz zmerowacz a wsche zadanja mjasa dopjelnicz.
Pöstnich abo po ü alflu karneval (t. r. mjaso, bozemje! potajkim cza s, hdzez je
poslenje dny hischcze dowolene mjaso jescz porno sczehowacomu pöstnomu czasu,
hdzez to w zastarsku dowolene njebö chly pöstnh czas) zda so nekotrym woprawdze
nie jenoz ton czas b yc z , hdzez möza so hacz do syteje wole z mjasom najescz, ale wscho czinicz a dokonjecz tez najhroznische skutki, po kotrhchz mjaso
zada. Zo hizom tajke wotpohladanjo same za so, pöstniskim wjesolosczam wschitkön wuzitk bjerje a zaniczi, to drje közdy dowidzi.
3) P raw e wjesoloscze dyrbja, kaz prajachmy, tez w p r a w y m c z a s u a na
p r a w y m m e s c z e wuziwane bycz. Schtoz najprjedh czas nastupa, njeje tön czaö
runje wopaczny czas, w kotrymz so tele pöstniske wjesoloscze poezinaja a wuziwaja, Pschetoz poezinaja po hodzoch a tsjoch kralach, hdzez dhrbi mhsl közdoho peknoho
kschesczana zböznika dla hischcze wot wulkoho nutskownoho wjesela hnuta bycz, ale
schtö njebh wjedzak, zo so pöstnicarjo we czasu w uziwanja a pschi wuziwanju
swojich wjesokosczow ton luby droh! czas a czasnik (zeger) njewobkedzbuja: W ot
ran ja hacz do wjeczora, wot wjeczora hacz do ran ja nekotsi pijo, hrajo abo sedzo
w korczmje pschebywaja a njewozmu sebi tele dny (wosobnje poslenje tsi dny
^psched popjelnej srjedu) ani ta t wjele czasa, zo bychu praw je jedli a so prawje
wuspali. W e nastupanju mesta je to, schtoz wsy nastupa, najböle korczma; stejili korczma pod wobkedzbowanjom swödomitoho korczm arja, kiz na porjad a pschistojne zadzerzenjo swojich hosczow hlada, njeda so wjele tom u napscheczo prajicz;
kak Pak potom , jelizo tom u tak njeje, jelizo pöstnicarjo we wschöch rözkach a kuczikach korczmy njewobkedzbowani so zhubja a czinicz möza, schtoz chcedza ???
4) W uziw aja so, zo sköncznje k poslenjomu praschenju pschindzemy, pöst­
niske wjesoloscze tez pschecy p o m e r n j e t. j.w e prawej mörje. P oh lad na nekotrych pöstnicarjow nam neschto druhe pokazuje, widzimy mjenujcy pöstnicy runje
kaz kermuschu wjele pjanych, wjele zasparnych, wjele skorzacych, zo jich to abo
tamne boli, zo je jich to abo tam ne wulke njezbozo zetykako (najmjensche hischcze:
prözna möschniczka)— najzjawnischi dopokaz, zo su wschitcy tajcy pöstnicarjo sprawnu meru jara pschestupili. Cicero pohanski m udry p ra ji: W j^dzi a piczu a
hraczu (közdoho mjena) dyrbi so mera dzerzecz, zo wscho z jenym dobom njepschesypamy.
16
Schtözkuli tele a podobne prascheuja we nastupanju pöstnicow rozmysli,
dostanje wot jich wjesokosczow druhe mönjenjo, mjenujcy te , zo brje su to wjesvkoscze, ale za mnohich ja ra straschne a zo dyrbi so közdy kschesczan jara na
kedzbu bracz, zo njeby pschi nich sprawnu meru pschestupik, abo na czele a duschi
schkodu wzak. Nabozuy a mudry kschesczan to dowidzi, do wutroby sej zapische a po
prajenym swoje zadzerzenjo zkozuje; wön njewotrjeknje so cyle pöstniskich wjeso­
kosczow, dokelz je runje za wjesolosez zaczucziwy czkowjel kaz wschitcy druzy;
wön Pak budze jenoz tajke wjesokoscze wuziwacz, kiz jomu zanu schkodu njenaezin ja a wot B oha luboho Knjeza joho njewotdzeleja.— Hizom cyrkej, közdoho najswernischa maez, so wupröcuje, joho psched tajkim zabkudzenjom w thchle dnjach wobwarnowacz a napom ina joho srjedz wjesolosczow, so tez z krutosczu na kschesezanske powotanjo dopomnjecz. W ona wodzewa so hizom 17 dnow prjedy pöstnoho
czasa do mödreje barby k znam jenju pokuth a zrridobh. W ona da njedzelu septuagesimy swj. sczenjo wot pilnoho hospodarja czitacz, kiz wschitkim tym najim anhm dzekaczerjam wuczinjenu zdu podawa k wopomnjeezu, zo dyrbimh tez wschitcy
hako werni dzekaczerjo tu na zemi we winicy Khrystusowej (cyrkwi) nam wot
B oha pschislubjenu zdu zasluzicz: wecznu zböznosez. Njedzelu sexagesimh dzerzi
wona nam psched woczi sczenjo wot syjerja a shmjenja t i. bozoho slow a, kiz jenoz
potom pkodh pschinjese, hdhz je ze zwölniwej wutrobu pschijimamh, derje wobkhowamy a dopjelnimh. Njedzelu quinquagesimh runje pöstnich Pak preduje neun
cyrkej hizom czerpjenjo Khrystusow e, kak Khrystus ze swojimi japoschtokami posleni kröcz do Jeru zalem a dzesche a jim prjedyprajesche, zo dyrbi nasche dla
pohanam podaty, wusmescheny, w upluw any, wuschwikany a sköncowany bycz.
Wescze krute napom inanjo, zo njeby nichts poflenje tsi pöstniske dny n a so zabyk, abo so czezko napscheczo wumoznikej pschehreschik. — N a nekotrych blakach
wosobnje wo hkownych mestach je tez tele dny t. j. runje pöstnicy wosebita poboznoscz (schtyrcyczihodzinska poboznoscz, das vierzigstündige Gebet) zawjedzena,
zo by B ohu takrjee to zasy w urunane bylo, schtoz na czesczowanju zhubi pschez
lochkomyslne zadzerzenjo tych, kiz pöstnicy wopaki pscheczinjeja a B o ha rozhnew aja — dobry to sredk zawescze, kiz möze wschitkim pöstnicarjam wjele do pomjatka
pschiwokacz. D obry pekny kschesczan potajkim njeda wsche tele napom inanja swojeje
chrkwje nimo hicz, zo njeby swöj wuzitk z nich czahnyk; wön wopomina pschi
pöstniskich kaz wschitkich druhich wjesokosczach skowa wulkoho japoschtoka Paw oka:
„W jeseleze so, ale w tym K n je z u ............ M ascha pöccziwosez budz znajomna
wschitkim ludzom. T ön Knjez je blizko."
L.
Popjelrra srjeda.
P ren ju srjedu posta, z kotrejz so schtyrcyczidnjowski pöst spoczina, zohnuje
cyrkej popjek a meschnik czini z nim n a czoko weriwych znamjo swjatoho kschiza
a p ra ji: „W opom n czkowjeko, zo sy proch a do procha so pschewobroczisch!"
Schto chce nam tajke waschnjo a w obrjad? Schtöz jeno zwjerschnje a bjez myslow na tole pohlada, drje we nim dale niczo njepytnje a zastsrczi je hako nje-
17
trebiie a zbhtne. Schtöz Pak wöc htubje pschepyta a so dopyta za wulkimi
myslemi, kotrez so z tymle waschnjom zbudzowacz m aja, — tön je njezacpsje a
njezastorkuje, so joho njezdaluje, ale pschistupi z weriwymi kschesczanami k w ottarjej a da sebi czoko ze zohnowanym popjetom potrusycz a wopomina we wutrobje stowa, kotrez möschnik pschi tym w upraja. Popjet sam möze nam wuczer
bycz, chcemyli wot njoho wuknycz^ chcemy-li styschecz, schtoz nam na mysle wjedze
a na wutrobu kkadze. P o p je t, tale m aka, po zdaczu njewazna w e e , kotraz
z wetsikom rozletuje, pokazuje czkowjekej wulki dzel joho ziw jen ja, haj cztowjeka samoho.
P opjet pokazuje na nasch n i z k i s p o c z a t k , dopomnja na proch, z kotrohoz je nasche czeto stworjene. „B öh je czkowjeka ze zemje stworik; wschitcy
cztowjekojo su pjerschcz a popjet." (Ekkli. 17, 1. 31.) — Mkodzi a start, bohaczi a khudzi, wosobni a nizcy, knjeza a poddani! sthschcze — wschitcy scze
woziwjeny proch; hlejcze wschitcy macze Po czele jenajki spoczatk ze zemje. Czoho
dla chchk swojoho b ra tra zacpecz, so nad njoho pozbehowacz, hdyz m ataj jenajki
spoczatk ze zem je? — Schto so hordzisch, hdyz sy jeno proch a popjet? hdze
masch swoju wosobnoscz, hdyz sy hubjeny proch? „W op om n, cztowjeko, zo sy
proch! — H aj, „ n a prjedawsche so njespomina (Ekkli 1, 1 1 )" a z toho je telko
hordoscze bjez cztowjekami. A tohodla potruscha chrkej weriwych z popjetom, zo
bychu su dopomnili, schto su a zo by popjet podusyt hordoscz. S ta je j sebi popjet czasto psched woczi a dopomnjej so na swoje nizke sempschindzenjo a daj so
wot popjeta poniznoscz nawuczicz.
Z o Pak njejsy wjacy prochej napodobny, ale sy z rjanosczu wobdaty, za
to masch so B ohu swojomu Knjezej dzakowacz: twoje czeto je skutk joho swjateju
rukow. Spokoj so z tym, kajkohoz je tebje sczinik a njezabudz, so joho w oli
poniznje poddawacz a dzakownje koschicz W ötcowu ruku, kotraz je tebje, proch a
pjerschcz, „z krasnosczu a czesczu krönow ata" (P salm 8, 6).
Popjet je nam hladadko (schpihel), we kotrymz w ohladam y, schto börzy
b u d z e m y. Njech smy zwonka rjeni a na spodziwanjo, liczcy njech so czerwjenitaj, wöczch njech so zybolitaj, njech smy we potnosczi swojeje mocy a sylnoscze:
znutska pali so tola wohen a dotho n je tra je , zo budze twarjenjo wupalene a
horstka popjeta budze jeniczke wopomnjeczo krasnoho tw arjenja. Z pkomjenjom
rozpada born do popjeta, ze smjerczu czeto do procha. „Wschitcy wumrjemy a
rozpadnjemy do zemje (2 K ral. 14, 34). D o tal je so wscheonje dopjelnjato boze
sudne stow o: „ T y sy proch a pschewobroczisch so do procha" (G en. 3, 19.) a
budze so dopjelnjecz hacz k row ej poslednjoho czkowjeka. Rowy su khowanki
tych, kotsiz bechu psched tobu. Doni ch pohladaj: proch a popjet je tamwschitko,
nekotre pschettate koscziczki snadz dopomnjeja na cztowjecze czeto. Tak so tez
tebi pbndze.
Ziwjenjo a smjercz, tu taj najwjetschej pschecziwnikaj, stojitaj pödla sebje
hako najblizschej susodaj a podaw ataj sebi rucy. Cztowjek so narodzi, zo by ziwy byk, a je ziwy, zo by wumrjek. Ziwjenjo skönezi so ze smjerczu a cyke zi­
wjenjo je pucz k smjerczi. H lad aj so, kiz rosczesch a so zradujesch we wjeselach,
18
so hordzifch we poczesczenjach, so spodobasch we rjanosczi cztta: skoro budzesch
tez th proch a popjel. S m jercz tebje pschewinje a spoczinasch hinhcz a tkacz a
a prochnhcz. Lubisch sebi snadz hischcze wjele let? pohladaj n a zandzenh czas
swojoho ziwjenja! je so pominhk kaz krötki dzeü a je wotemrjeth czas twojoho
ziw jen ja, w otrubana halza ziwjenskoho schtoma. P opjel ze spalenych halzow
dopomnsa n a s na s m j e r c z naschoho czela a kaza n a m , zacpöcz a zaprecz tele
czelo, kiz budze börzy proch a popjel. — Njesluz joho zadosczam, njepolekuj joho
nakhilnosczi, njebudz joho skuzownh wotroczk, ale pschewin so, zapröj so samoho.
P op jel pokazuje n a h i n i t o s c z wschoho, schtoz zemja m a a dawa. P o
chrkwinskej porucznosczi je popjel, kotrhz so popjelnu srjedu swjeczi, z bokminow
palenh, kotrez buchn bokmonczku zandzenoho löta swjeczene. W loni dzerzesche je
meschnik a wöriwy lud tele rjane bokminowe halzy kczejace we ru c h , nötko
leza tu hako scherh popjel a su wschitku rjanoscz zhubile. T a t zandze wschitka
swetna rjanoscz a zahinje. Wschitko, schtoz masch a dzerzisch hako zamozenjo, so
minje a zahinje a rozleta, kaz popjel we wetsiku. Wschitko, schtoz na zemi rjane
a wosobne widzisch, je hubjeny popjel. —
N a Jezusow ym swjatocznhm puezu do Jeru zalem a sczelesche lud bolminh,
a nekotre dnh Potom schwikachu joho z prutam i a tönsamh lud wolasche: kschizuj
joho! B olm inh wuprajachu radoscz kschesczanow nad Jezusow ym hordoznhm
puczom: netto su popjel a dopomnjeja n a hinitoscz czescze a radoscze a na njewobstajnoscz zemskich krasnosczow a czasnhch wjeselow. Czescz pschendze do hanjenja, radoscz do zrudoby, kaz bokmina do popjelü'. Schtoz je czesczenh a so
spodoba, kaz kczöjaca bolm ina — börzy snadz budze njekedzbowany a hubjeny
kaz popjel.
Swjeczeny popjel dopomnja n a s na hubjenoscz a hinitoscz wschitkoho,
schtoz je n a zemi, schtoz zemja poskiczuje, schtoz mamy a wuziwamy. O dha
njezadajmy za tajkimi kublami. Skludzmh swoju zadoscz, kotraz stajnje woka:
w ja c h ! tule zadoscz bjez könca, bjez nashczenja a zmerowanja. Zacpejmh wscho^
schtoz je z popjela a so do popjela wröczi; zacp^jmy swet, joho kubla a wjesela.
W ot schtoma we paradizu je pschischok hrech a p o p je l ; spaleny schtom
njech dopomnja na w o h e n , z kotrymz budze hreschnik palenh. Nabuchodonozorej kralej wudza so dziwny son: „Widzach schtom nasrjedz zemje a joho wysokoscz besche wulka a dosahasche hacz k njebjesam a besche widzecz hacz na köncy
zem je; rjane bechu joho lopjena a joho plodow wjele. A hlej swjaty stupi z
njebjes a prajesche: porubajcze schtom a wotrubajcze joho halozy a rozmjetajcze
joho plody. A D an iel profeta wulozi tele widzenjo: schtom, kotrhz widzesche, sh
th o k ra lo ! wustorczenh budzesch z czlowjekow, hacz nawjedzisch, zo Najwhschschi knjezi nad czlowjeskim kralestwom. Tohodla wuku^ swoje hrechi z jalm oznu
a swoje njesprawnoscze z milosczu nad khudhmi: snadz woda (B öh) twoje hre­
chi „ (D a n .4 .). A sw. J a n kschczenik p redu je: „Hizom je sekera n a korjen schtomow nastajena; közdy schtom, kotrhz dobroho plodu njenjese, budze w urubanh a
do wohnja czisujenh" (M a t. 3, 10). Schtö so njechal strözicz, hdyz sebi prajicz
dhrbi: tajki schtom sy th ! twojich hrechow, twojeje njepködnoscze dla ezaka na
19
tebje wohen. Popjet je znamjo zrudoby. Hdyz po pschewinjenju njepscheczelow makkabejske wöjsko do zapusczenoho Jeru zalem a pschindze a zniczene mösto a wonjeczesczeny templ Wohlada, zakosczachu z wulkej zakosczu a truschachu popjek na swoje
hkowy (1. Makk. 4, 37). Hlej, twoja hreschna duscha je zapusczeny Jeruzalem ,
je wonjeczesczeny templ Ducha swjatoho; tw oja duscha je k wecznej smjercz! zasudzena: duz wzmi na so znamjo zrudoby— , struchky popjek a daj so zbudzicz
k pokucze.
P opjet je we wschitkich czasach byt znamjo p o k u t y . J o b czinjesche
pokutu we prösche a popjele (Jo b 4 2, 6) a Ninivitski tra t a lud wotproschowachu B ohu we popjele ( I o n . 3, 6).
W e starschich czasach kschesczanstwa zapoeza so z postom zjawna pokuta
za Weste hrechi, a wschitcy, kotrhmz besche tajka pokuta napokozena, zhromadzichu
so n a postajenhm dnju we cyrkwi a buchn pod modlenjom ze swjeczenym popjetom poshpani, z cyrkwje wuwjedzeni a zapoczachu z tym swoju zjawnu pokutu.
Pozdzischo pschiwdachu so tymle zjawnhm pokutnikam tez druzy kschesczenjo a dachu so poniznoscze a pvboznoscze dla z popjetom potrusycz. Sköncznje bu w
11. letstotku pschiporuczene, zo m a so swjeczeny popjek w s c h i t k i m kschesczanam wudzelecz, zo bychu z tohole dopomnjenja n a smjercz wschitcy wuzitk a dobytk meli. Z jaw na pokuta je pschestaka, ale közdy cztowjek je psched Bohom hröschnik, n a kbzdoho czaka hrecha dla smjercz, a közdy dyrbi sebi pschez pokutu bozu mikoscz wuprosycz, donz je spomozny czas a dnh zböznoscze.
Z czelom smy zhr^schili, njech tez czöto sobu pokutu ezini. S w o ju znutskownu pokutnoscz wopokazajmy zwonka pschez swerne dzerzenjo pöstnych postajenjow swjateje cyrkwje. Hdyz je czöto proch a popjek, dha je pschez möru njeziw,
wotczahuj jomu jedze, zo by popjek wotebjerak a za to pschibjerato, schtoz popjek
njeje, njesmjertna duscha. Hdyz m a so czeko do procha wröczicz, dha jomu
n jestuz; abo z czim zapkaczi tebi popjek tajku skuzbu. Schtöz n a mjaso syje,
zmeje z mjasom wöczne zahinjenjo. S po m inaj na swöj smjertny popjek a njedaj
so hrechej pschedobycz. W ojuj za duschn. Zhromadzenjo ducha we poboznym
rozpominanju. pojimanjo wopacznych czölnych pozadosczow, posczenjo a druhe dobre
skutki, sylnische wojowanja napscheczo hröchej a zelnoscziwe wuznawanjo swojich
hrechow — to njech su wosobne skutki pbstnoho czasa, kotryz so z popjelnej srjedu
spoezina a hacz do jutrowneje soboty traje.
Ale czkowjek, wobczezeny z wjele starosczemi, pschesczöhauy z mnohim
horjom, rozpjerscheny z wjeselemi, kedzbnh n a swet a ftaroseziwy za czasnosez,—
wön namaka so, wosebje po njemdrym hokku pöstnicow, jene czezcy do czichoho,
pokutnoho pöstnoho czasa. T u khwata jom u cyrkej hizom preni dzen n a pomoc,
hdyz popjek swjecji a n a wöriwych czoka potruscha. T önte popjek je spomozny
pschez mysle, kotrez we czkowjeku zbudzuje: dopomnja naS n a nasch nizki spoczatk
ze zemje a wuczi poniznoscz; dopomnja naS na skönezenjo naschoho cW a a wuczi
zapreczo tohole czeka; dopom nja n as na hinitoscz wschitkich zeckskich kubkow,
czesczow a wjeselow a wuczi n a s wotrjeknjenjo; dopom nja n as na winu nascheje
hinitoscze o zbudzuje k pokucze, k wojowanju a k pilnosczi we dobrych skutkach.
20
O kak wuzitny möze tonte popjet czkowjekej bycz, kiz chce z njoho wuknyez. Ale
je nam tez spomozny pschez pröstw y, kotrez chrkej pschi zohnowanju na njön
spewa. Meschnik prosy, zo chcyk Böh pokutnych pschelutowacz, a ty m , kotsiz
joho proscha, hnadny bycz. B öh chcht popjet zohnowacz a swjatosczicz, zo by
byt spomozny sredk wschitkim, kotsiz so k joho M jenej poniznje w otaja a so pschi
spom inanju n a swoje hrechi wobskorzuja a psched wobliczom bozeje mitoscze swoje
hrechi wopkakuja a joho luboznu hnadu poniznje a wobstajnje zadaja. Chrkej
prosy dale, zo by közdy, kiz budze z tymle popjekom potruscheny, strowoscz czeka
a zakit dusche dostak, zo mohk lepje pokutu czinicz k wodaczu swojich hrechow a
k dostaczu m yta, kotrez je pokutnym lubjene. Meschnik prosy dale, zo chcyk Böh
n a swojich skuzownikow, kotrychz hkowy su ze swjeczenym popjekom dötknjene,
hnadu swojoho zohnowanja w ulinycz, zo bychu napjelnjeni z duchom poniznoscze
a zelnoscze, swoje dobre predkwzacza wobstajnje dzerzeli a Ninivitow we pokucze
sczehowali a kaz woni Boze wodaczo dostali.
Tajke pröstwy zjednocza chrkej z popjekom a czini pschi zohnowanju
kschize na njön, zo bychmy so pod möcnym znamjenjom swjatoho kschiza do popjeka
wröczili a z tutym dobyczerskim znamjenjom smjercz a jeje strachi pschewinyli.
A na znamjo wuczisczenja pokrjepi so zohnowany popjet ze swjeczenej wodu, zo
by czkowjek, kotrhz so potrush z tutym popjekom, z wuczisczenej a wuschwarnjenej
duschn ziwy byk. A woruchowe mröczatki, kiz so na popjet kadza, m aja woznamjenicz wön dobrych skutkow, z kotrymiz mamy so B ohu spodobacz.
T a t je popjelna srjeda rjany zapoczatk pöstnoho czasa a wudzelenjo
zohnowanoho popjeka wuznamne, swjatoczne a spomozne waschnjo, kiz ma n a s k
prawom u swjeczenju sczehowacoho czasa zbudzowacz. W ön möze naschej duschi
pködne symjo za wöczne ziwjenjo bycz, hdyz padnje n a womjechczenu, sprawnu
wutrobu. Nehdy woziewi wulki dzen Bozoho su da, kak wutke a swjate mysle a
predkwzacza su z tohole symjenja zeskhadzake, kajke skutki polepschenja a so pschewinjenja z njoho wurostke. T am ny dzen, kiz wschitko wozjew i, pokaza t e z , kak
wjele czkowjekow je pschez tutön popjet a pschez skow a: „W opomn, czkowjeko, zo
sy proch a do procha so pschewobroczisch" wotueziko z hröschnoho spanja a pschischko k nowomu ziwjenju hnady n a semi a zböznomu ziwjenju we wecznosczi.
3 ^buzicy a Sakskeje.
Z B u d h s c h i n a . Nasch hnadny knjez biskop Ludwik Forwerk je w letuschim pastyrskim kiscze, kotrhz so njedzeku quinquagesima w chrkwjach cz ita , na
tcte praschenjo wotmokwik a je rozestajak: Kak mamy so na struchke (nam snadz
hrozace) czasy po Jezusowej wuczbje pschihotowacz.— Z a pschikhadzacy pöstny czas
pkacza postajenja prjedawschich let. W ot mjasnych jedzi mamy so zdzerzecz srjedu
a pjatk, we suchich dnjach tez sobotu, a we m artrow hm tydzenju wot srjedy hacz
do soboty. Wsche druhe dny je mjasojedzenjo dowolene z tutym dwojim wumknjenjom , zo ryby a mjaso pschi jenej a tejsamej jedzi (pojedzi) njewuziwamy,
21
kaz tez, zo winowatoscz, neschto wot jedze sebjc wotezahnhcz, njezakomdfimy,
kotrez wotczehnjenjo we tym wobsteji, zo so za dzen z wuwzaczom njedzele jenoz
jedyn kröcz nashczimy. K wotstronjenju wschelakich wobczeznosczow je katholskim skuzownym o dzetaczerjam, kaz tez domjacym njekatholskich knjezich a swöjbow, kotrez
tajkim jedz daw aja, zjawnje dowolene, zo smedza na wschitkich dnjach leta ntjofne
jedze wuziwacz z wuwzaczom wulkoho pjatka; tez za nich Pak placzi tamne dwoje
spomnjene wumenjenjo. Khori a slabi m aja so tez w nastupanju pöstneje
kaznje po wukazanjach lekarja zadzerzecz. — T utön pastyrski list je nasch wysokodostojny knjez biskop kaz loni prent kröcz tez letsa w serbskim pschekozku czischczecz
dak, zo bychn jön tez czi S e rb ja dostacz möhli, kiz njedzelu quinquagesima njemöza na dopokdnische kcmfche hicz.
3 D r e z d z a n . Njedawno bn prenja letna rozpraw a „bratstw a k wecznomu
czesczowanju Najswjeczischoho sakramenta a k podpjeranju khndych chrkwjow pod
zakitom swjatoho B enna w Drezdzanach" wudata. Sobustaw ow (najbole zönskich)
je netto 188 ze wschelakich powolanjow. Dokhodow besehe 4 03 toter; wudawkow
pak 402 tol., a to na czischczenjo 46 tol., 76 tol. za kupjene chrkwinske drasty,
45 tol. za wotnajeczo towarstwowoho wobhdlenja, 16 tot. za dzelo, 216 tol. n a
pkat o wschelaku druhu tkaninu za chrkwinske drasty. W pokladnich wosta 173 tol.
danje wot 4500 tol. kapitala, z wjetscha z wotkazanja njeboh prhncesnh S idonie.
Whsche wschelakich kupjenhch wecow za cyrkwje je towarstwo samo ze swojimi
sredkami zhotowilo: 3pluviale, 3 meschniske rhzw a, 6 stolow, 6 bursow, 3 albh,
6 rochettow atd. Tez su knjenje a knjeznh tutoho towarstwa wschelake chrkwinske
drasty a potrebne wech^ porjedzike. Tajke pröcowanjo za porjenschenjo cyrkwje
a cyrkwinskich wecow k wjetschej czesczi Bozej je zawescze wscheje czescze a wschoho
dzaka hödne.
3 D r e z d z a n . Schtwörtk 28. jan uara wumrje tu po krötkej khorosczi
kralowski dwörski kapkan a vikariatny radziczer knjez Anton 3 e p p e l, ryczer kralowskoho sakskoho zasluzbnoho r;ada w swojim wosomdzesatym lecze. W ön narodzi so w Kopicach w Czeskej 27. junija 1784 a dosta meschnisku swjecziznu
7. hapryla 1 8 0 9 ; wot leta 1817 besche w Sakskej. W ön pschebywasche z naschej kralowskej swöjbu közde leczo w Pillnitzach a n a druhich hrodach; besche
bjez druhim tez spowjednik njeboh krala Bjedricha Augnsta.
3 D r e z d z a n . Pöndzelu 25. jan uara be kaz druhe löta koncert k
lepschomu tudomnoho towarstwa swjatoho V incenca, kiz so wosebje za khudych
stara, a to w B raunow ym hotelu. Nekotsi najwustojnischi z kralowskoho theatra
(dziwadka) a z kralowskeje huvzbneje khapale darmo sobu skutkowachu, t. r. spLwachu, hrajachu na wschelake instrumenty a deklamowachu. Pschiposkucharjow,
kiz droht zastup a hischcze dobrowölne pschidawki pkaczachu, be w jele; bjez tutymt U Jeje majestoscz zwudowjena kralowna M arija, J e ju kralowska wysokoscz
pryncaj Albert a J u r ij z manvzelskimaj, kaz tez pryncesnje S o fia a Am alia.
P o mjenowanym koncercze besche kaz hewak swjedzenski bal.
3 L i p s k a. Njedzelu 24. januara be tez tudy koncert k lepschomu tu ­
domnoho towarstwa s. Vincenca, wosebje k zastaranju khudych dzöczi.
22
Z B u d y s c h i n a . P ren ju njedzelu posta 14. februara budze lötusche
prönje serbske prevowanjo w dwörskej cyrkwi w Drezdzanach za tamnischich a wokolnhch S erbo w . Prödow anja zmeje tez letsa wysokodostojny knjez faro t
I . Kuczank z Budhschina.
Z B u d y s c h i n a . Kaz w druhich wosadach nascheje diöcesy tak budza
tez tu letsa te same poboznoscze w pöstnym czasukaz druhe lkta. W Budhschinje
dzeja w serbskej cyrkwi közdu srjedu dopokdnja zhromadnje k stacijonam a pjatk
skyschi so tarn sw jata spowjedz. W nemskej cyrkwi je srjedu litanija wo czerpjenju Jezusow ym , srjedy a pjatki Pak spewane Miserere Pak Completorium.
Cyrkwinske nowinki a powjescze.
Z T r i e r a . Dzen 7. jan u ara wumrje tudomny wysokodostojny knjez
biskop D r. A rnold!, wot Bozeje ruczki zajaty w starobje 66 let, whsokoczesczeny
a wulcyzaskuzbny biskop wot leta 1842. Pschi joho pohrjebje Lösche bjez druhimi
wosebnymi tez knjez biskop Adames z Luxemburga, wyschschi Präsident rajnskeje provincy atd.
(S chtöz druhomu jam u ryje, sam do njeje padnje.) Njedawno zemrjety
P . A lois F lir pisasche w liscze k swojomu pscheczelej do T hrolskeje: D a j sebi
spodziwny podawk z mesta Trastevere (w Jtalskej) powjedacz. Tamnischi rjemjesnik (H andw erksm ann) wobkhadzesche njepoccziwje z jenes zönskej a lubjesche
jej zentwu, hdyz jeno joho mandzelska w um rje, schtoz so börzy stanje. W jacy
njedzeli noschesche wön arsenik (jed) pschi sebi a kakasche na pschihödnu pschileznoscz. Mand^elskaj synyschtaj so k wjeczeri a poliwka (S u p p e) be n a taler wukidnjena, hdyz bu mandzelska nahte ze jstwy powokana. Speschnje wusypa zköstnik jed do poliwki. Tez joho Won wokachu. Z on a so prjedy döjstwy wröczi
a widzi dwe morwej musche w swojej poliwcy. W ona wotstroni musche; jej
Pak m jaknje, hdyz dyrbi tajku poliwku jescz a wona pom ysli: M uz wo thm
n jew ö , zo su jow muchi pobyke. A duz pschemeni wona talerjej. W ona je
poliwku swojoho muza ; wön pschindze a je poliwku swojeje zony. Börzy skutkuje
jöd a ze zaströzenjom skyschi wo pschemenjenju talerjow ; wön wuznaje swöj
zköfcziwy skutk; lekarska pomoc njepcm ha, wön w u m rje!
I t a l s k a . B am z je 24. jan u ara deputaciu 3 00 muzi ze wschelakich
narodow, kiz w tu khwilu w Rom je pfchebywaja, psched so puschczik a jim zohnowanjo wudzelik. — Nowiny „ S ta n d a rd s cattolico" powjedaja tajkile podawk
z mösta P a v ie : M kody czkowjek dyrbjesche psched sudnistwom neschto wobswedczicZ. Psched znamjenjom kschizowanoho zweri sej wön p rajicz: Ielizo kzu,
dyrbi mje B öh khostacz (schtrafowacz)! Ledom bö to prajik, padze wot Bozeje
ruczki zajaty m orwy k zemi.
D a n s k a . W öjna je po vokhim woczakowanju w u dy rik a; prenje bit«
wiczki bjez D an am i z jeneje strony a P rusam i a Rakuschanami z druheje su bite.
B örzy so pvkaze, hacz so fpomnjenej wulkomocy z oruhimi nemskimi statami tak
daloko zjednätej, zo tez naschi Sakskojo do bitwh pöndza. Schtv wöjna pschi-
2a
njese « schto fnadz dobre jst lud a cyrkej z toho wundze, schtö budze so do teje
wecy möschecz atd., njeda so hischcze pschewidzecz.
3 W r ö t s k a w j a . Zandzenh mesac buchn tudy dwaj a dwacyczo konvertitojo (dotal protestantojo) do katholskeje chrkwje pschijeczi wot tohosamoho duchownoho R oberta S p isk e, kiz je tudy wuczernju zakozik, w kotrejz tajkich, kotsiz
chcedza naschn cyrkej löpje zeznacz, rozwuczuje. T ohorunja je wön towarstwo k
woczehnjenju wopuschczenych dzeczi zakozik, za kotrez wotpohladanjo m a schthri
kheze z nöhdze 2 0 0 dzöczimi. Duchownh Spiske je hizom wjele pschez 1000 wosobow (parschonow) do katholskeje chrkwje pschiwjedk.
I uz n a A m e r i k a . W e S a n tja g o , hkownym mescze republiki Chili je
so 8. decembra na nhschporje swjedzenja njewoblakowanoho podjecza swjateje
M arije zakosne njezbozo stako. W cyrkwi „de la Compania“ Lösche wjele lud«,
we kotrhmz wosebje 3000 zönskich a neschto stow muzskich a cyrkej sam a bö po
tamnischim waschnju z 20,000 gazowhmi pkomjenjemi (woktar sam z 2000 pkomjenjemi) woswetlena. Lödom böchu so Boze skuzby zapoczake a cyrkwinc zasweczesche hischcze gazowy pokmösaczk psched woktarjom s. M arije, wubuchnh gaz
(serbski pkun) z tajkej m ocu, zo wusapace pkomjo wschelake zaweschki a wupyschenja st pkachty zapopadny. Börzy bechu wschitke zawöschki a tez wjerch we
wohnju. M jerw jenca de hotowa a wscho khwatasche k durjam . M uzscy so lözo
wudobhchu; ale na wbohe zönske a jich lochte drasty padasche wohniwy deschcz, zo
so zapalow achu ; druhe khwatachu pod wjelbh a zadusychu so tarn. Z a hodzinu
zhubi na 20Mzönskich ziwjenjo. T önsam y wjeczor bu hischcze 20 wozow m orwhch wotwjezenych. Közdy pytafche swojich a njeje skoro zana sw öjba, kotraz
by jenoho abo wjacy. swojich lubych njezhubika. ^akoscz a tyschnoscz je wulka!
S e w j e r n a (poknöcna) Amerika.
Njedzelu 6. decembra
sczini farar w cyrkwi s. M arije w B o st o n j e swojich poskucharjow kedzbnych
na wulki dokh 40,000, kotryz je po now otw arjenju hischcze wostak a proschesche
wo darh za cyrkej. Knjez Carney podpisa börzy 20,0 00 dollarow . N a tym samhm dnju podpisachu druzh hischcze 5 0 0 0 dollarow. Z cyka je cyrkej ze schuln
st druhimi tw arjenjem i 3 0 0 ,0 0 0 dollarow khoschtowaka. Pischczele, druhe najwjetsche w Americy, pkacza 7500 dollarow . Wysche toho je spomnjeny knjez tez
druhe wulkomyslne dary za druhe chrkwje a schule, kaz tez za khudych dank.
I r s k a. Hrozne dopokazanjo njeznjesliwoscze poda so z könc novem bra
w Adelaide-schpitalu w D u b lin je, hkownym mescze katholskeje Jrskeje. Khory
muz katholskoho werywuznacza z mjenom Kinsella bu tarn bolaceje nohi bist pschinjesenh, kotraz njemözesche zahojena bhcz. H aj lekarjo wuznachu za trebne,zo m a
so nvha wotewzacz, a khoromu bu prajene, zo dyrbi so operaeia n azajtra ffoc§.
Staroscziwy wo jeje dokonjenjo a njepschihotowaneje smjercze so bojo, Pöska Kin­
sella wjeczor po duchownoho karmelita Crotty. Duchownh pschind^e khwatajcy,
zazwoni w schpitalskich wrotach, tola zastupicz njebn jomu dowolene, dokelz je pschecziwo zakonjam schpitala, zo by katholski duchownh pschez proh pschestupik, byrnje to mröjach khory böle zadak. Pschitomny a powokany lekar, hnuth z njemörom khoroho dowoli tönle wupucz. Kinsella bu na nosydkach psched schph-
24
talske wrota na hasu vonjeseny, hdzez mözesche duchownh joho spowjedz slyschecz
a jomu pschi swetle pkunowhch (gazowych) lampow najswjeczischi sakrament wudzelicz. N a zbozo pytny to z napschecza bhdlacy kni'ez M o a n , kiz potom swoju
khezu khoromu a joho duchownomu w otewri; we-zo netk katholske nowinh tajku
njeznjesliwoscz krucze porokuja a na to pokazuja, zo m aja protestantsch predarjo
közdh czas pschistup k protestantskim khorhm w katholskich schpitalach, tez tarn,
hdzez su niitoscziwe sotry wothladarki.
ddaleznoscje towarstwa.
N a leto 1 8 6 4 su swöj pschinoschk (15 nsl.) do pokbadnicy wotedali kk.: kubler
Iakub Libsch z Hunjowa, kubler Guda z Dzeznikec, kubler Domsch z Bozankec, kubler
Petr Duczman z Bozankec, kubler Kral z Czemjeric, farar Schneider z Kulowa, kapban
Schokta z Kulowa, wuczer Iakub Schoita z Khoczinje, kapban Smoba z Khrösezic,
kubler Iu rij Pjech z Khrösezic, klamar Ja n Domanja z Khrösezic, kubler Iakub Wawrik
z Nuknicy, kublerski syn Petr Wolenk ze Z y jic , kubler Iakub Ber z Libonja, Hana
Wvbzyna z Czornec, kubler Iukub Kummer z Tschasec, kubler Iu rij Wowczerk z
W udworja, kubler I . Cyz z Strözischcza, Iakub Khilan z Kamjeneje, Hana Frenclee
z M erkow a, Mikbawsch Hantusch z B r o n ja , Khrystiana Donatee z Khelna, Michab
Schpihel z Radworja, Madlena Thomasowa z Radworja, klamar M . Schoita z Wotrowa,
kubler J a n Wölman z Czornec, kubler Wkikkawsch Duczman z Nuknicy, Iu rij Schöcka
z Horkow, ziwnosczer M . Besser z Khrösezic, ziwnosczer Mickai Pözer z Luscza,
Madlena Wiczazowa z Prawoczie, kapban Wornar z Khrösezic, registrator I . Band»
z Budyschina, Hana Schäfrichowa z Hornjeje Kiny , I . Najcz z Belczec, duchowny
knjez M arian Suchi z Nözanta, Iakub Wjenk z Rözanta, kowar I . Rachel ze Schunowa,
Michab Schejda ze Schunowa, Hana Kralowa z Konjee, kubler I . Czornak z Konjee,
kublerka Hana SchoLczina z Konjee, kubler I . Btazik z R alb ic, kubler M . Nek z
Ralbie, kubler Czornak z Ralbic, kubler M iki. Watda z R albic, kapian I . Nowak z
Njebjelczic, kubler Stranc z Njebjelczic, pschekupe Hörnik z Kulowa, kubler Petr Lipsch
z Dubrjenka, kubler Michai Wowczerk ze Sulschec, spisowar Iözef Chociszewski z
Chebnma, kanonik a farar I . Wornacz z W otrow a, kubler Petr Smoba z Wotrowa,
Bjarnat Krause z W otrowa, Michab Bobik z W otrow a, Mikt. Rjencz z Wotrowa,
Pötr Czumpjel z Wotrowa, M itt. Schneider z Iaw ory, Petr B ryl z Iaw ory, Iakub
Krawezik z Iaw ory , Mikb. Wawrij z Ia w o r y , Petr Sbodenk z I a w o r y , Rjencz z
Ia w o r y , Iakub Smoba z Kaschec, Mikb. Koch z Krepjec, Bosczij Weclich ze Auric,
Franc Merczink z Belczec.
N a leto 1863 su hischcze pbaczili: k. kanonik a sarar Barth z Khrösezic,
Michab Berk z R adw orja, Aiikb. Mischnar z R ad w orja, J a n Pjetasch z Radworja,
Iakub Cyz ze Strözischcza, schtudent lekarstwa Petr Duczman w P ra z y , Madlena
Hotbikowa z R ad w o rja, J a n Schiman z Mibkec, Haderkowa zc Aidow a, wuczer
Schotta z Khoczinje.
D o b r o w ö l n e d a r y : Burski syn P etr Wolenk ze Zyjic 5 nsl.; kubler J a n
Wölman z Czornec 15 nsl.; P . B . 15 nsl.
M adlena Th. z R . czisio 1 Pösta. Möze-li schtö prenje czisio bonschoho leta,
fej wjazacz njeda, parowacz, prösymy wo nje.
Pschirunanjo nemsko- a kaczanskoserbskich pism ikow: cz — e , cz — e , sch —
*• ksch, psch, tsch (ts) — k ř, p ř , tř.
Redaktor:
Hö r n i k . — Czischczat L. A. Donnerhak w Budyschivje.
wudawany wot Lowarstwa S S . Cyrilla a Methoda w Budyschinje.
C zo.s.
Merc.
is « i.
PLtr ^awrienc Dubjenka.
D o rjanoho rjad a zasluzbnhch serbskich duchownhch skuscha tez Dubjenka.
W ön Bž rodjenh z Kulowa a po wotbhthm fchtudowanju bu w Czechach wuswjeczenh. Dokelz pak bösche w tam nym czasu weLuzicy wjach katholskich duchownhch
hacz duchownfkich mestow, wosta wön kaz tojete druhich naschich krajanow w Czechach,
a to tsi löta hako kaplan a farar w Kacowje pola Czaslawh. W lecze 1694
pschindze do swojoho narodnoho mesta Kulowa za kaplana. Hdhz bamz w löcze
1700 hnadne jubilejske leto wozjewk, puezowasche Dubjenka z pjatnacze putnikami
(puczowarjemi) do Rom a. Hdhz z nimi pschez Budhschin dzesche, pschewodzeschtaj
dw aj kanonikaj tönte czah hacz pschez mösto. Wschitcy so zbozownje wröczichu,
flte Dubjenka häkle 1706. Hdhz wön hischcze w Rom je pschebhwasche, zhoni,
zo be w Kulowje straschnh wohen pobhk 19. meje 1701 j tojete khezow so wotpali,
ale chrkej wosta n jezranjena, haezrunje so weza (törm ) hizom zapalowasche.
Zo bychu pschichodnje k wotwobroczenju wohnja pola B oha zastupnika meli, zadasche najskerje Dubjenka bamza samoho wo reliquije jenoho swjatoho, kotrohoz
möhli sej w Kulowje hako wohnjowoho patronawuzwoliez a czesczicz. D uz dost«
köscz z ruki s. m artrarja Bonifacija*), kotruz sobu domoj pschinjese a do rjanoho
kharnorczka zapokozicz da, kiz netto na s. M arinhm w oltarju steji. Netk bu w
Kulowje mjenowanh swjath hako Patron we wohnjowej nuzh czesczenh kaz druhdze swjath Florian. W ot toho czasa m aja tarn njedzelu psched swjatkamr, a je-li
hrozne wjedro, njedzelu po swjatkach wulki procesijon k czesczi s. Bonifacija, kotrohoz
pak dzeä je 14. meje, po möfcze a wokoko mösta. W ulka Pschi ihm wuziwana
*) Aiwjenjovis iutobo swjatoho hladaj m;e
kharhoj je z leta 1708. Z tsjoch n a wosebitej papjerch woczifchczanhch nömskich
modlitwow kczesczi tutoho swjatoho reffst jena takle: „ O swjaty m a rtra rjo Bonifacijo,
kotrohoz smy k zakitanju psched wohenjom pola B oha za swkrnoho zastupnika
wuzwolili a czohozdla so k tebi z dowörnosczu wokamh a poniznje proshm h: wuhasch we n a s wohen hröschenja, zapal plom jenja k wschomn dobromu, zakitaj n as
hnadnje psched czasnhm a wöcznhm wohenjom pschez Jözusa Khrhstusa naschoho
knjeza."— Dubjenka bu w lefcze1707 za fararja postajeny, pschikotrejz swjatocznesczi be Ludyski tachant Vicki sam pschltomnh. Kaz je Dubjenka poboznoscz swojich krajanow spechowak, tak je tez sam wulku wuczenoscz docpöl. W ot wjach
stronow m am y spomnjenjo, zo be wön tez skawny pesnjer: z laczanskich epigrammow (napijow ) je jedhn w kulowskej khronich zakhowanh; zapisk luziskich duchownvch mjenuje joho tez „praeclarus poĕta (slawny basnjer)." Häkle 56 tčt starh
wumrje wön 14. jan u ara 1721. N a joho mesto pschindze krötko Potom Jakub
Czeski, rodzeny z Knlowca, kiz besche prjedy farar w M im oni w M orawskej bhk.
P o pisanej khronich k. fararja S c h n e i d e r « .
Martrar f. Bonifacij, romski krajan.**)
T utön m artrar Bonifacij*) besche whschi zastojnik na kublach jara bohateje, mlodeje a rjaneje zönskeje z mjenom Agla (A glaĕ) w Romje, z kotrejz njepöccziwe ziwjenjo wjedzesche. Sköncznje bu pschi jeje wölnosczi z bozej hnadu
hnuth a k pokucze wobroczenh. Toho run ja tez Agla, kotraz jom u do ranischoho
kraja hicz kazasche, zo bh reliquije swjathch m artrarjow pytal a jej sobu pschinjesk; wona be slhschaka, zo zmeja czesczowarjo thch, kiz Iözusa dla czerpjachu,
dzel na jich krasnosczi. T o la ani Bonifacij ernt Agla, hacz runje chchschtaj netko
swjathch swkutnikow sczehowacz, njewjedzeschtaj, zo Böh tez wot njeju martrarsku
wobstajnoscZ pozada. Bonifacij czinjesche, kaz 6Č jomu kazane, a wopuschczi swoju
knjeni ze skowami: „Hdh pak bychu czi m o j e czelo za m artrarjow e pschinjesli, by
je ty w z a la ^ W ön czehnjesche do mesta T arsu s w Cilicii, hdzez runje (to lecze
2 9 0 ) romskoho khezora (Diokleciana a M axim ian«) namestnik S im plicius kschesczanow surowje martrowasche. Hdhz be tam döschok, pösla swojich sluzownikow ze
swojimi konimi do hospodh a dzesche k namestnikej, kiz na swojim sudniskim stole
sedzesche a psched kotrhmz na dwachczi wschclako wobschkodzenhch kschesczanow stejesche. „W ulki je B öh kschesczanow! wulki je B öh m artrarjow !" wolasche tu
B onifacij, „a wy, sluzownich Jezuso w i! proschcze za m nje, zo bhch z wami zjenoczeny tez pschecziwo djabokej wojowal." Dziwjo roznjemdrjeny poruczi netk
namöstnik, zo m aja so könczojte sczinowe hozdze dzelacz a jomu za nochcze n a rueh
zabijecz. Hdhz bö so to stalo, da Bonifacijej hischcze rozeschkrjenh woloj do horta lecz. Wschitko to wirtra wön ze spodziwnej wobstajnosczu a wuprajowasche
*) W sczenskich kmhach steji „byrgar", ale mh so hanbujemy tak hubjenje
serbsü pisacz.
^
Redaktor.
**) D ruhi je n. psch. m artrar toho mjena japoschtol Nem cow, arcybiskop w
Mainzu, kotroho; 5. junija swjecza.
27
jen o j: Dzakuju so tebi, knjeze Jö zu Khrhschcze, shno Vozi! Pschi joho wobstajnosczi wudhri njespokojnoscz pschihladowachch ludzi, kotsiz tez wokacz poczachu:
„Wulki je Böh kschescHanow!" N azajtra bu do kotoka, z warjacej smoku napjelnjenoho, czisnjenh, ale wundze njezranjenh. D uz wotsudZi joho rozzlobjenh namistnik, zo bh jomu ze sekeru hlow a wotrubnjena bhka. W thm sta so zemjezrenjo,
pschez czoz bu wjele njew^riwhch k wörje do Khrystusa wobroczenhch. Jo h o skuzownich, kiz b^chu w hospodze zaw ostali, phtachu joho wschudzom a sköncznje
fthschachu, zo je m artrow any bhk. D uz kupichu joho czelo za pjecz stow zkothch,
zatbowachu je a zawalichu je do ptachtow, wzachu je sobu do R om a a khwalachu
B o ha dla zböznoho skönczenja swjatoho m artrarja. Hdhz knjeni Agla, kotraz tez
sama pokutna dobrhm skutkam so poswjeczi, wot jandZela zhoni wo pschiblizowanju tamnoho czaha, dzesche jomu z faklemi a drohimi wönjemi napscheczo, pokhowa swjate powostanki milu psched Romom pschi taczanskej drozh a dasche nad
joho rowom po nökotrhch letach m odleruju (chrkwiczku) twaricz. W lecje 1603
«amakachu w Rom je joho powostanki z thm i swjatoho Alexija. D o tal je wjetschi dzel
powostankow tuteju czekow pod wulkim woLtarjom teje sameje chrkw je, kotraz
pak netto swjatoho Alexijowa reka. Agla besche hischcze 15 let w czichosczi a pokutnosczi ziwa a bu pödla swjaw ho B onifacija pohrjebana.
M. H.
Duchowny I . F. Serbin o kulowske bratstwo.
(Skönczenjo.)
Kaz prajachmy, dosta bratstwo w-kulowskej chrkwi tesame wotpuski, praw a
a duchowne hnadh kaz archbratstwo s. M arije w Rom je. Wotpuski pak su tele
(po liscze bamza P a w o k a V .): „D zen, na kotrymz sobustawh do bratstw a zastupja, hdhz su po pokucze a spowjedzi najswjeczischi sakrament dostali, m aja dospolnh wotpusk. S ob ub ratram a sobusotram, kiz su Po spowjedzi a swjathm w opraw jenju cyrkwinskim modlitwam z brevira (divina oslicia) na swjath dzen wobrezanja naschoho Knjeza (t. j. nowe leto) w bratskej chrkwi pschitomni a tam za
pschezjenoscz kschesczanskich wjerchow, za wukorjenjenjo bkudneje werh a za powhschenjo swjateje chrkwje poboznje so modla, dostanje so dospoknh wotpusk. Psched
smjerczu, hdhz su woni so spowjedali a s. woprawjenjo dostali, a hdhz to czinicz
njezamoza, k Jezusow om u mjenej z hortom abo z wutrobu pokornje so wokaja,
maja dospoknh wotpusk. Kotsiz spowjedani a woprawjeni woktar Bozoho m jena
w bratskej chrkwi druhu njedzelu közdoho mesaca wophtaja a (Psched nim ) so
m odla, m aja wotpusk shdom let a 7 quadragenow (t. j. 7 kröcz 4 0 dnjow).
Kotsiz su pschi Bozej mschi, tam druhu njedzelu közdoho mesaca na prjedh spomnjenhm woltarju dzerzanej, abo pschi procesijouach tutoho bratstw a pschitomni a so
m odla, m aja 200 dnjow wotpuska. Kotsiz nekotrhch bohahanjachch (lestrowachch)
a njerozomnje swarjachch z lubosczu napom inaju, m aja 100 dnjow wotpuska.
Hdhz kuli su Bozim mscham a druhim Bozim stuzbam w bratskej chrkwi abo
zhromadzenstwach tutoho bratstw a pschitomni; swjath sakrament kaz pschi procesi-
28
jonach tat k khorhm abo druhdze njesenh sczihuja t. r. za B ozim S hn om du*),
abo w tym zadzewani n a znamjo ze zwönczkom date jedhn kröcZ wotczenasch a
jandzelske powitanjo za khoroho w uspewaja; abo pschi procesijonach tutoho bratstwa abo Bozim skuzbam za wotemrjethch pschitomni s u ; abo khorych wophtaja
a jim w jich nuzh pom haja; abo khudhch do hospody w ozm u; abo jim jakmoznu
d aw aja; abo mčr ze swojimi abo druhoho njepscheczelemi czinja abo sczinicz so
s ta ra ja ; abo pjeczkröcz wotczenasch a pjecz strow a-sh-M arijow za dusche wotemrje­
thch sobubratrow wuspöwaja; abo njepokutnhch na pucz zböznoscze nawröcza,
a njewkdomnych Boze kaznje wucza, abo kotrhzkuli druhi skutk mikoscze a luboscze czinja: dostanu wotpusk 100 dnjow ." — D ru h a lisczkna, kiz je kaz hornischa
wot 11. julija 1671, p raji: „Sw jedzen swjatoho rözarija m a so prenju njedzelu
oktobra swjeczicz k dzakprajenju a k wopomnjenjuj dobycza nad T u rk am i, kiz bu
n a pröstwu tutoho bratstw a n a thmle dnju dobhte . . . . F a ra r m a sobustawh
zapisowacz . . . . D ale m a so swjeczo ze znamjenjemi pjatnacze pötajnosczow
rözarija**) wobstaracz." D o nowoho bratstw a dar! tehdomnischi tachant M erczin
Brückner (rodzenh Roblec kubka w Nowej W sh) z Budyschina 115 toter, tehdomnischa abatissa K hata Bjenadzic ze slkbrom wobitu zapisnu knihu za sobustawh atd.
W ot toho czasa so közde löto m ale dary wot sobustawow wopruja. Poboznoscze
so wot bratstw a sweru dzerza, wosebje je közdu mesacznu njedzelu marianske prsdowanjo ze wschelakimi modlitwami. Bjez thm zo su druhe bratstwa w Serbach
jenoz za jenu wosadu (kaz bratstwo s. Bosczija za khrösczansku) je tute bratstwo
takrjec bratstwo za ohlu serbskokatholsku krajinu; sobustawh su ze wschech sydom
serbskich wosadow a w ophtuja we wulkej mnohosczi bratsku cyrkej na swjedzen
rözarija s. M arije (prenju njedzelu oktobra) a w chlej oktavje (thdzeuju), kaz
tez njedzelu Po wschitkich duschach, hdzez je tak mjenowany wotpusk „Po morwych."
Spowjednhch ludzi je tam w tajkich czasach ja ra wjele.
Poflenja wjeczer Khrystusowa.
Kruch pokherluschka***)
Hdyz je pschischio schtwörtk na wjeczor,
Böh je wjerschen wjeczerjai z japoschtolami,
*) Tak praja katholscy Serbja wot starych czasow a wuznawaja z tajkimprajenjom swoju «öru do pschitomnoscze Khrystusa w swjatym sakramencze; lutherscy
Serbja su z wuczbu tez tute prajenjo zhubili. W nastupanju Bozeje mfd)č su drje
wuczbu tez zhubili, ale praja tola dotal: ke mschi, wote msche atd.
**) Wottar z tutym swjeczatkom steji na prawicy w cyrkwi a je w tont rjenje ponowjeny.
***) Dokelz maja pokherluschki tez swoju waznoscz, bychmy tönle radh cyly
m öli; schtöz potajkim srjedza pobrachowace rhnczki we, njech nam je dobrocziwje napisane pschipösczele abo njech je nökomu praji, kiz mohk je za nas napisaez. Tutön
kruch so hufto pschidawa k znatomu nam pokherluschkej: „Nalötaschko so pschiblizwasche"
abo „Pöschla bk M arija swojoho synka p y t a c z j e pak cyle druhi pokherluschk. Njeznaje nichtö pokhörluschk wo Khrystusowym narodzenju abo czerpjenju? M i je,^ hako
bych nshdy neschto zasiyschal, zo s. M arija k jenomu kowarjej pschindze, kiz tsi zelezne
hozdze za Khrystusa dzelasche atd.
29
D aw ai je jim jescz czöko boze,
Dawab je jim picz swjatu krej. — — ;
„Schtöz budze jcfq czeko boze,
Tön budze dzerzecz skowo boze;
Schtöz budze picz krej bozu,
Tön budze dzerzec; kaznje fcojc."*)
Hdyz je to pschischko na pjatk w/eczor,
Böh je wjerschen wjeczerjak z jandzelemi.
Wjele tych kujeznow je powotanych,
Ia r a jich mabo (pak) wuzwolenych.
Kotraz tu knjezna wenc pöccziwy noty,.
Tej kujeznje nehdy rada budze
We tym ujebjeskim kraleftwje,
We tym ujebjeskim paradizu.
Podak M . H .
Neschto za njewuczenych a wnc^enych.
D unS S ko tus, wuwokany wuczer bohawuczenoscze, zetyka junu bura, kiz
zalosnje swarjace a sakrowace stowa wumjetowasche, a to jenoz teje makeje wech
dla, dokelz jomu w olaj prawje hicz nochcyschtaj. Duchapotnh a naboznh wötc
napominasche naschoho burika tajkeje helskeje rhcze so wostajicz, wosobnje pak stajesche jomu strach wecznoho zatam anja ziwje psched w oczi, jelizo by dleje a spjecziwje pschr thmle bjezboznhm waschnju wostak. Vurik pak so na skowa toho
knjeza jenoz hischcze bole rozhnewa a wolasche: „S ch to to w as stara a schtö
wam to kaza, mi dolhe predowanjo czinicz wot wkcznoho zatam anja? J e - li B öh
wobzanknyk, mje junu zböznoho czinicz, kaz dhrbjak hewak toho wedomh bycz
hako wschohowedomh, dha budu ja zawescze zböznh, je-li pak wobzanknyk mje
junu zatamacz, njepomha mi moje cyke czinjenjo a wostajenjo niczo a budu zatam an h , njech ja czinju, schtozkuli chcu. Schto lezi potajkim na ty m , hacz ja
*) We-zo weuiy, zo je Khrystus hinak prajik; ale pokherluschki njejsu swjate
pismo a pokazuja jenoz poboznu mysl luda. W Czechach spöwa so tajkile podobny
pokherluschk (hl. E rben, P rostonärodni ceske pfsne a n kad la, V P raze 1864,
str, 502):
HdYZ so hory zelenjeja,
S mödrym kweczom rozkweczeja,
M aczer boza po nich khodzi,
Pytaca tu swojoh' syna:
„Widzeli scze mojoh' syna?" —
„,,M y smy joho njewidzeli,
Hacz schtwörtk wjeczor pschi wjeczeri.
Sedzi tarn z japoschtokami
A rozdawa czök» boze:
Czeto moje wuziwajcze,
3 uwjej krwju so napojejcze.
Na möj zqkon spöminajcze.""
30
zakliwam abo nie?" M uz bozi jom u mernje pschiposkuchasche a dasche jomu tajke
wotmokwjenjo: „M ö j bratsiko, je-li tomu tak, kaz th Prajisch, duz p raj mi tola,
czohodla th ze swojimaj wokomaj na Polo jedzesch swoje pola pscheworacz a
wobdzekacz? czohodla wushjesch na nje zornjatka? haj czohodla sh pschi tymle
dz^le tak hnewnh na swojeju wokow? J e - li B öh wobzanknhk, zo th znjeez dhrbisch, kaz wön wschak wscho w^, schtozkuli so s ta w a , dha so to stanje — njech
th wusywasch abo nie, njech th worasch abo n ie , ze swojimaj wolomaj won je­
dzesch abo nie. J e - li pak wobzanknhk, zo znjeez n j e d h r b i s c h , dha th tez niczo
njedostanjesch, bhrnje tak wjele dzekak a so poczik, kaz pschech chcesch. S p y ta j
wschak jenoz jedhnkröcz, pojedz zash d om o j, wostaj swoje Polo njewobdzekane.
H aczrunje ja njewem , schtoz je B öh wobzanknhk, zawesczuju tebi tola, zo nje»
budzesch ani stwjelco znjeez. Wez tohodla: Böh je jenoz Potom wobzanknhk,
tebje zböznoho czinicz, jelizo th sam tez neschto czinisch a joho kaznje dzerzisch a
runje tak je wön wobzanknhk cze zatam äcz, jelizo sam niczo (dobroho) njeczinisch
a joho kaznje njedzerzisch, je pschestupisch a joho rozhnewasch (kaz pschez zakliw anjo atd.) Tele z ruku zapschimliwe wopokazmo wotewri burej woczi a wön
wot tutoho czasa Pschesta, tam nu bjezbozNu w uczbu, kiz je bkudnoweriwh Kalvin
swojomu pschiwisej predowak, dale wuprajecz.
Podak L.
Fr. Prihonskoho wustaw w Budyfchinje.
W e sakskej H ornjej Luzicy bhdli na 300 0 katholfkich kschesczijanow, kiz
nim aju anic chrkej anic schuln swojeje werh. T o je jara zrudne. S ta w h tajkich
swöjbow zabhwaja z wjetscha na swoju swjatu weru a jich dzeczi su za chrkej
zhubjene. D aw no hizom bk staroscz duchowneje whschnoscze, zo bh tomu wotpomhaka. Kak czezke Pak je wuwjedzenjo toho, spöznajemh z toho, zo je pschi
wschej dobrej woli dotal jenoz za Z itaw u a wokoknoscz tajkim wobstejenam wotpomhacz mözno bhko.
'
Dzen 6. oktobra 1858 swjeczesche njeboh*) whsokodoftojnh knjez doktor
F ran c Přlhonsk^- senior na tachantstw je, swöj shdomdzesatletnh narodny dzen.
Zaskuzby tohole muza za nasch wötcnh kraj su wulke. W ön besche dokhe leta
Präses naschoho serbskoho sem inara w P r a z h ; tam je pod nim a pschez njobo
wulki dzel naschich duchownhch swoju czahnhbu döstak. Luboscz a dzakownoscz
tuthch k swojomu duchownomu wötcej be tak w erna a w utrobna, zo czisami wobzanknychu, k joho 70lötnom u narodnom u dnju wopomnik stajicz, kiz by tajke zaskuzbh dostojnje czesczik a dzakownoscz a luboscz j o h o n ö h d u s c h i c h p o d dathch w obsw edczik.
Hako tajki wopomnik bu jednohkösnje postajene: z a k o z e n jo w u s ta w a
(A nstalt**), we kotrymz möhli dzeczi horjeka spomnjenhch starschich, kiz katholsku
chulu n im a ju , wot swojoho dzesatoho leta wobstarane bhcz, tachantsku schuln
*) W umrje 12. januara 1859.
**) Nemske mjeno psched wyschnosczu [t D.Pnhonskf sehe Kornmunikanden-Anstalt.
31
wopytowacz *) a wosebje so k prenjom u dostaczu swjateju sakramentow pokutya w ottarja hödnje pschihotowacz.
Wysokodostojne tachantske konsistorium, nascha dnchowna wyschnoscz, pschizwoli ze spodobanjom zakozenjo tajkoho wustawa. Nasch hnadny knjez biskop, sam
nöhdy pod Ptihonskim sobustaw serbskoho sem inara, dari k tomu rjanh kapital a slubi
wysche toho na czas ziwjenja swöj letny pschinoschk. K tutomu pschizanknychu
so wschitcy duchowni knjezo cykeje Saksynskeje, a darichu Pak kapital Pak letny
pschinoschk, kaz közdy zamozesche. Tez naschej klöschtraj M arineje Hwözdy a M arincho D o ta spöznaschtaj derje potrjebnoscz a wuzitnoscz tajkoho wustawa a podpjeraschtaj wobaj tönsamön jara möcnje. Tak mözesche wustaw hnhdom zakozeny
a jutry 1859 hizom wotewrjeny bycz. Z wutrobnym dzakom k B o h u , kiz je
widzomnje n as zohnowal a z dzakownym spominanjom na wschitkich dobroczerjow,.
kiz z lubosczu n as podpjerachu, bu kheza pschi s. Mikkawschku za wustawsku swjeczena a wustaw ze schescz dzeczimi wotewrjeny.
Hacz dotal pobuchu pjatnaczo we wustawje, wot kotrychz su pjeczo pv'
dokonjanym schulskim czasu wotpuschezeni, dzesaezo su hischcze we wustawje. W ot
wustupjenych wuknje jedyn börnicar (zeler), jedhn tyscher, jedyn Pjekar, dwaj
stuzitaj. —
Naschomu wustawej darjene kapitale njesu 180 toter lötneje danje; letne
Pschinoschki duchownych Pak 160 toter. K tomu pschindu tez pschinoschki tajkich
do wustawa wzatych dzeczi, kiz chle khude njejsu. Tele dokhody su zawerno zwjefelaee. T o la Pak be mnohoscz domjacych potrjebnosczow pschi prenim zakozenju
wustawa tak wulka — a je a wostanje drohota wschednych potrjebnosczow tak
wysoka, zo wustawska pokladnica hacz dotal niczo njemejesche, haz — d o lh .
Dwanaczo sedza wschednje za blidom ; leto je dolhe; a hdyz dyrbi közdy kusk
khleba, közdy nopasch b utry, közda schczepka drjewa kupjena b y cz/ je wschak
wudawkow pschewjele. Schtöz we, schto k tom u sluscha, budze wericz, zo közdy
dar, tez najmjenschi, z dzakom wozmjemh; — trjebacz mözemy wschitko. —
Knjez Professor Jakub Buk w Drezdzanach je nemske w tamnischej dwörskej cyrkwi dzerzane předowanjo czischczecz bot z tym wotpohladanjom, zo by
pschez dobrowölne dary wotebjerarjow tutoho predowanja we naschim wustawje
jene mesto k czesczi s. M aczerje Bozeje zalozit. Napismo prödowanja je: „ D e r
Segen des täglichen A ve-M aria-L autens." T e dzeczo, kotrez budze wot letneje
danje nahromadzenoho kapital« w swojim czasu zdzerzane, zmöje pschistuschnoscz,
közdy pjatk a sobotu jandzelske powitanjo pschi klakanju spewacz za wschitkich
ziwych a wotemrjetych dobroczerjow a zalozerjow tutoho mesta. Pschez wotebjeranjo tohole predowanja je hizom 2 50 toter nahromadzene. T o la to hischcze
njedosaha k zakozenju jenoho mesta. J e li ma nilchtö tu dobru wolu, swöj wopor
I tomu pschidacz a do rjad a naschich dobroczerjow zapisany bycz, möze spomnjene
predowanjo hischcze döstacz. Inspektor wustawa, kiz je fa ra t Kuczank, kaz te|,
*) Po sakskim zakonju smedza katholske dzeczi hacz do dokonjanoho 10. leta
luthersku schuln wopytowacz, hdzez katholska njeje.
32
kapkan Hörnik je m ataj. Tez wobstara közdy naschich wjesnych knjezow duchownych to rady do Budhschina.
D uz njech roscze a nadobywa dale nasch luby wustaw! Njech boza mikoscz
so dale wopakaza pschez zohnowanjo közdoho pröcowanja za katholske dzkczi, wosebje« pschez wubudzenjo pscheczelow, dobroczerjow a podpjerarjow w ustaw a! K.
K statisticy cyrkwje o cyrkwinskoho ftata.
Dokelz smy w loni wobschernischi pschehlad wulkoscze katholskeje cyrfwje
Podali, wozmjemy jenoz nekotre powjescze z letuschoho romskoho Amiuarium pontificium. P o thm samhm je w tu khwilu 6 2 kardinalow, a to 6 kardinalbiskopow,
46 kardinalmöschnikow a 10 kardinaldiakonow. Mejiczerjo prenischoho a poslednischoho titta su Jta lia n o jo a wysche toho je hischcze 25 Jta lia n o w bjez färbt»
nalmkschnikami, ta t zo m a italski narod 41 kardinalow. Z druhich pschindze
jich 8 n a Francow sku, 4 n a Nemsku, 4 na Schpanisku, 2 na W uhersku, Po
jenym n a Belgisku, Jendzelsku a Portugalsku. Z poslednischich staj dwaj F ra n cowzaj a jedyn Nemc in curia w Romje. Jenoz E uropa a kaczanski wobrjad
(ritu s) je w s. kollegiu zastupjeny. P o starobje su schtyrjo kardinalowje pschez
8 0 a dwanaczo pschez 70 let start; najstarschi je T osti, 8 4 , najmtödschi Feretti
47 let. Schescz kardinalskich mestow je pröznych a dwaj nowaj staj hizom pom jenow anaj. Patriarchow je 7 kaczanskoho a 5 naranischoho (orientalskoho)
w obrjada. Arcybiskopstwow je 1 54 , z kotrychz 130 kaczanskomu wobrjadej sluscha, a 12 je swjatomu stokej njeposrednje podstajenhch; zbhtk rozdzela so na sydom orientalske wobrjadh tak, zo m aja ist arcybiskopftwa cyrkwinske provincy
( l armeniskoho wobrjada, 1 grichisko-slowjansko-romanskoho, 1 grichisko-slowjansko - rusynskoho w o b rjad a), druzy pak wot orientalskich patriarchow wotwisuja.
Biskopstwow je z cyka 668, z kotrychz je 644 kaczanskoho w obrjada, a zasy 6
w romskim wofrjesu, 83 njeposrednje pod s. stokom stejacych a 555 suffraganskich
(pod arcybiskopami stejacych); z orientaliskich je jenoz jene njeposredne. Liczba
patriarchalskich, archbiskopskich a biskovskich stokow je potajkim w katholskej cyrkwi 852, a z thch je 745 wobsadzenych a 109 wupröznjenych. Iaposchtokskich
vikariatow je 101, präsekturow 21, delegaturow 5. Biskopow a arcybiskopow (z
titulom ) in partibus je 222. Wschech prälatow biskopskoho praw a je 965. —
Dopokazmo dzekawoscze netczischoho bamza P iusa I X . , kiz je w starobje 72 let
na duchu a czele m öcny, a dopokazmo rozscherjowanja katholskeje chrkwje je hi­
zom we tym , zo bu w czasu 18-letnoho knjezenja P iusa IX . 12 metropolitanskich,
4 arcybiskopske a 95 biskopskich, potajkim 109 shdkow zakozenych, 15 japoschtokskich vikariatow, 6 japoschtokskich präsekturow a 1 japoschtokska delegacia z nowa
postajena. S w ja th stol m a 7 nunciow (pbskancow), a to w B rüsselu, Lissabon je, M adridze, Mnichowje, N eapolu, P arizu a W inje, tsjoch internunciow , 1
polnomöcnika a 3 5 konsulow. Z a to m aja zasy w Romje wschk wjetsche a srjedz«
tte stach swojich zastupjerjow. — C y r k w in s k i s ta t (z krajinam i netto w o tS a rdinstich wobsadzenhmi) m a 3,134,688 wobydleri; dzeli so do 5 wokrjcsow: p rä-
sidentstwo Rom o legacije: R o m ag n a, M a rti, U m bria, M aritim a a Campagna. — Pschistajam, zo je z nöhdze 1200 millionow czkowjekow z cyka pschez
200 millionow katholikow na swecze; w Europje 147, w Americh 42, w Asii 3,
w Africh 5 a w A uftralii 4 milliony. Duchownych je swötskich na 3 2 5 ,0 0 0 ; z
tych je w Europje pschez 2 6 0 ,0 0 0 ; Jtalsk a m a 115 ,00 0, Francowska 5 0 ,0 0 0 ,
Schpaniska 3 1 ,8 0 0 , Nemska 3 0 ,0 0 0 , Britiska (Jendzelska) 4000. Duchowne
rjady m aja 120,000 muskich a 190,000 zönskich sobustawow.
3
^kuzicy a Sakskeze.
Z B u d h s c h in a . Knjenje a knjeznh, kiz Po popokdnischej schuli nasche
katholske schulerki w schiczu, schtrykowanju a wuschiwanju rozwuczuja, bkchu w
tutej zymje same wschelake pyschne wöcki nadzökake, nawdake a nahrom adzile,
kotrez buchn pöstnicy po pschedawanju losow wulosowane. T ale loterija wunjese
120 toter, kotrez so k lepschomu spomnjeneje holczeje industrialneje schule k prjedawschomu m alom u kapitales n a dan dachn.
Z B u d y sc h in a . Z pscheczelskoho lista z blizkich czeskich mjezow zhonichmh, zo je we farskej chrkwi w R u m b u r g u njedzelu qninquagesima (pöstnicy)
30 letny knihiczischczet, dotal lntherski a rodzeny z M eklenburg-Strelitza swjatocznje katholske werywuznaczo wotpokozik. Tez je spomnjenja hödne, zo bu tarn
nowy farar k. M öller 2. februara bo swojoho zastoinstwa zapokazany.
Z D r e z d z a n . W kralowskej dwörskej cyrkwi su letsa wysche nemskich
tez francowske predowansa, schtoz hizom dokho njeje byko. Letsa bechu wosebje
mnozy w Drezdzanach pschebywacy Polakowje wo to prosyli a nasch luby serbski
krajan knjez Jakub Buk, Professor a direkter progymnasia, kiz je tez pölski spowjednik, ma w poscze netto közdu srjedu po pöstnej poboznosczi predowanjo we
srancowskej rhczi. Wysche Polakow je na tychle, zjawnoho czestnoho pschipoznacza jara hödnych predowanjach tez wjele drezdzanskich wosobnych knjezi. —
Schtw örty pöstny thdzen budza nekotre predowanja a poboznoscze (exercicije) w
pölskej ryczi, kotrez zmeje knjez P . Jastrzebski.
Z L i p s k a . P o runje wudatej rozprawje tow arstwa s. Vincenca je te
same w loni 1714 toter dokhodow (wysche konschoho zbytka w pokkadnicy) meko.
Wudawkow be 1767 to ter; a to 219 tot. n a khleb, 19 tol. za lekarsku pomoc,
28 tol. na drasty, 967 na zdzerzenjo asyla (wustawa za kommunikandow), w
kotrymz je netto 19 dzeczi, 129 tol. k Bozom u dzesczu za khude dzeczi, 9 0 toter
na dan dokznych kapitalow atd.
Z B u d y s c h i n a . P o zbehnjenju tak mjenowanoho pschinuzowanoho zasarowanja (P farrzw an g), kiz dotal we sakskej Luzicy pkaczesche, su wot 1. m erca
naschim k a t h o l s k i m s e r b s k i m w o s a d a m katholskojo n a tajkele waschnjo pschipokazani. D o B u d y s c h i n a skuscheja netto katholikojo z lutherskeje michakskeje
wosady we Budyschinje, z wosadow Porschic, B udyschinka, H ucziny, B a rta ,
Hrodzischcza, W ösporka, K o tec, Nosaczic, M aleschec, K etlic, B ukec, Budestec,
Huski, S m elneje, Hodzija (z wuwzaczom Sulschec a Czezkec); tohorunja skuscheja
fern nmischonske wsy hodzijskeje wosadh. D o R a d w o r j a sluscheja nett z tntych
wosadow: M inakak, Kluksch, a z njeswacziolskeje wosadh w sy: Holeschow, Holeschowska D ubraw ka, Luh, Nowy Luh a K hasow , Nowa W jeS, Mikkecy, Pschözd rjenM aka a W ulka, Lahow, Krönich, Wbohow a Lomsk. D o R a l b i c skuscheja
z w ofadaw : Wöslink a Rakecy a njeswaczidlskich wsow: Komorow, zitk, Koslow,
Schefchow a N iza W jes. D o K h r ö s c z i c skuscheja z njeswaczidlskich wosadnhch
w so w : Dobroschicy, Lisch« H o r a , J a s e n c a , N ow a J a s e n c a , Böschicy, Nowe
Böschicy, Njeswaczidko, W etrow , H ora, Luscz, Nowy Luscz, B anecy, Wutokczicy,
Z arecz a H aslo w ; dale hodzijske wsy Sulschech a Czezkecy, z wujezdzanskich
Wuczkecy. D o W o t r o w a wsche druhe wujezdzanske, dale z wosadow Protyc,
Halschtrow, H orni G ersdorf, Pokcznica, Lukow (Hauswalde), Ramjenjow, F ra n ­
kenthal, P alo w , Porchow. D o N j e b j e l c z i c w osadh: K am jenc, Hrabowka,
Sw epnicy, Zmörkow, Kinsbork, Neukirch, Reichenbach a Bischheim.
Cyrkwrnfke nowinki a powjescze.
N ö m s k a . Z M ü n s t e r a je 10 mikoscziwhch sotrow (nekotre tez z Aachen a a B arlin a) do Holsteina a Schlesw iga wotjeko, zo bhchu pomhake khorhch
a ranjenhch pruskich a rakuskich (khezorskich) wojakow wothladowacz. Z a rakuskich
su tez pölske a czeske mikoscziwe sotry tarn pschischke. — W D u i s b u r g u blizko
R ajn a mejesche znaty wotpadnik J a n Ronge wjeczorne rozw uczenja, w kotrychz
chchsche za spodZiwne weruporjedzerske t. r. njeweriwe zjenoczenstwo frankfurtske
skutkowacz. Nekotryzkuli be tarn wczipnoscze dla döschok. T ola nowe predowane
pohanstwo so z cyta njespodobasche. P ren i wjeczor hrozesche hizom njemer w
zhromadziznje. Hdyz wotpadnik druhi wjeczor pocza njepschistojnje katholsku chrkej
haniez a na nju swarjecz, wudyri njemer. N asta zakosna h a ra ; wschitcy teptachu,
wokachu a harowachu. Rongic J a n bö w jesoty, hdyz
bjez wobschkodzenja
czeknhk. Njewöra wschak k dobromu njewjedze za czas a wecznoscz! — W sylnje protestantskim möftaczku w B a d e n s k e j skhorichu nekotsi w tamnischej zidowskej swöjbje na hlowjacu khoroscz; hdyz bu tez nan wot tejele khorofcze natyknjeny, njemözesche wön ani pola swojoho pscheczelstwa ani pola cuzych w cykym
mescze samo za poskiczenu zdu tsi schesnaki za dzen zanu wothladarku dostacz.
D uz dha sej z Freiburga mikoscziwu sotru pschincz, kotraz na joho wozjewjenjo
w klöschtrje tez börzh döndze a joho born njewopuschczi hacz do joho wustrowjenja. — W schlezynskim mescze N e i s s e wumrje psched nekotrym czasom ryczerkubler F ran c M einhold, kiz-so we W rötskawju na duchownstwo pschihotowasche,
4 2 löt stary. W otem rjety pschestupi 20. novembra 1861 do katholskeje cyrkwje;
joho mandzelska, L aura rodzena v. P etersd o rff, wotpokozi 30. m erca 1862 na
sm jertnym kozu katholske wörhwuznacZo a dzesche prjedy njoho 1. meje 1862 do
wkcznoscZe. B r a tr zemrjetoho, Aurel M einh old , skutkuje hizom wjacy let hako
duchowny w Neisse. W obaj staj shnaj daloko znatoho superintendenta D r. M einholda w C harlottenburgu (w um r. 3851), kiz tez hizom katholsku weru jara lubowasche, kaz je z joho spisow widzecz. — W e W i n j e z rnandzelstwami doscz
35
hubjenje steji. Psched tamnischim mandzelskim sudom be loni nim ale 4 00 rozwjedZenstich processow; we 158 padach bu rozwjedzenjo wot blida a loza pschizwolene, druhe padh su z dzela wujednane, z dzela wotpokazane a z dzela dotal
njedosudzene. W druhich biskopstwach je tola lepje; tak be w diöcesy Paderborn
lonsche leto jenoz jene rozwjedzenske praw ow anjo. — W L i n z u w H ornjej R a kuskej tw arja wulku nowu cyrkej s. M arije pod wjedzenjom mischtra S ta tz a z
Kölna. J e jn a dolhoscz budze 4 10 a scherokoscz 207 stopow; whsokoscz hacz k
zawrjenju wjelba 100 stopow a do swislow 137 stopow. W kza (törm) budze 65
stopow schtyrirözknych scheroki a 4 10 whsoki z kamjentnym krhwom. Nutskowna
plonina chrkwje je 34,000 stopow; wjetschich gothiskich je mako, k pschiktadej
dom s. Schczepana we W inje m a 32,400 schtyrirözknych stopow pkoniny. K
wuwjedzenju tuteje tw arbh budze wjele let trebnhch, za Ihm hacz budza dobrowölne dary skladowane.
R a k u skeje. Dominikanski rjad m a w rakuskim möenarstwje 15klöschtrow,
o w nich -56 duchownhch, 10 klerikarjow z professiju (z wotpokozenjom slubow),
8 novicow a 14 bratrow laikow. G eneral tntoho rjadu je Alexij B inc. I a n d e l,
syn najbohatschoho pjenjeznika w N ancyu w Francowskej, jedyn z najwubjernischich
wysokich duchownhch w R o m je; z pokornoseze njepschija wön kardinalsku dostojuoscz, jomu wot bamza pofticzenu. Z a krute wobkhowanjo rjadowych prawidkow
je netto noviciat w G razu w Schtyrskej.
Z L u b l a n j a (Laibach) pische Zgodnia D a n ica , zo je tam do swojeje
wötcziny njenadzich Pschijik F ran c P ir c , znaty zasluzbny Missionar w statu
M inesota w poknöcnej Amerkcy. Wulki njedostatk duchownhch je 78letnoho ale
hischcze czerstwoho a na duchu a czele strowoho starca pohnuwak k puczowanju
do Europy. B ydli w klöschtrje Franciskanow , hdzez je tez predowal. Nekotsi
duchowni w Nemcach su jomu slubili, zo z nim do Ameriki pöndzeja. P ircow a
missia m a schthri sydka b^lych katholikow a schesez wulkich indianskich wosadow z
dziwimi njeweriwymi, kotsiz dhrbja so häkle za Khrystusa dobycz. Bclli katholscy
su z wjetscha Nömcy. Z tamnischich missionarow znaje jenoz P irc indisku rycz.
Bekhch wobhdlerjow je tam 5 0 ,0 0 0 , Jndianow 110,000. M inesota, stat pschi
hornim Missisipu (reka) je skoro wschudzom ru n in a , z makymi hörkam i, jara
krasna k ra jin a, kiz m a nehdze tsi pjecziny lukow a btoĕ pjeezinje rjanhch lösow.
Rostn tam jara rjane d ub h, lipy a druhe dziwje a sadowe schtomy. K raj m a
wjele jezorow a ziwhch zörlow a rökow. Klim a je m erne, strowe a njejsu tu
zahubne zhmnicy ant kholerh ant druhe hrozne khoroscze, kiz su böle k poldnju.
Rostu tam na lochcz dolhe körki (dy nje), skoro 30 puntowste banje (K ürbis),
pschez 20 puntow czezke kalowe hlöjczki, bohata pschenca a w o w s ; wody m aja
wubjerne ryby, po lukach skakaja bazanty, w lesach su sorny, jelenje a mjedwjedze
(bary). W olow su wschudzom wulke stadla. Tez wowcam tam thje.
F r a n c o w s k a . P od pschedsydstwom arcybiskopa w Lyonje je so towarstwo duchownhch k nawröczenju zidow zakozilo a wot bamza wobtwjerdzenjo
dostalo. W löcze 1854 pschestupischtaj w Lyonje b ra tra j dwöjnikaj L em anaj, z
wosobneje swöjby wukhadzacaj a jaraj wobdarjenaj mlodzencaj. Wosomnacze
36
—
löt staraj zastupischtaj do sem inara s. Sulpicija, zo byschtaj so ua duchownftwo
pschihotowakoj. W obaj n a jenym dnju wuswjeczenaj buschtaj wot swojoho arcybiskopa powokanaj k zakozenju noweje wosady w Lyonje. J e ju pröcowanjo zamöri so tudy na pschewobroczenjo zidow, Zjenoczenstwo mnischkow (knjeznow)
M aczerje Bozeje Sionskeje pröcuje so 2 0 lest na tym samym poln japoschtokstwa,
a m a swoje wustawy we Francowskej, Iendzelskej, S yriskej, Turkowskej a P a lestinje (slubjenym kraju). W öne buchn nekotre czas w P arizu jara wot duchowustwa podpjerane, ale nie w dosahacej merje. Nowu möc a luboscz k tajkom u dzkku je horjeka spomnjene wobtwjerdzenjo tow arstwa abo rjada dato. N ajböle dzökawi su za wobroczenjo zidow we Francowskej b ratraj Lem an, bratsja
R atisbon a nĔfotfi druzy mkodzi duchowni. B öh daj jim swoje zohnowanjo, zo
by sw jata chrkej w dnjach poczischczowanja a pruhow anja so wjeselicz m ohla nad
liczbnym (mnohim) wobroczenjom dzeczi Jzra ela. (T . k.)
J t a l s k a . Arcybiskop ze S p o le to , wysokodostojny k. A rnaldi je hizom
wosom mösacow w cidatelli (twjerdziznje) della Rocca jaty, dokelz so njebe nowom u sardinskomu kni'ezerstwu we wschim podwolicz chcyk. Pschi joho pschikhadze
be tam 700 zköstnikow; po woli knjezerstwa njewuziwachu zane rozwuczenjo ani
swjate sakramenty, tak zo njezbozowni pschecy böle na dziwjosczi pschibjerachu.
Biskopsku wosadu bilsche tön nowy jaty zhubik, druha bu jomu data. S w jato sczenjo tutych zanjerodzenych duschow zezda so jomu nčtt boza porucznoscz; pschi
wschej skabosczi a nadpadowacej zymnicy poswjeczi so wuwjedzenju swjatohe
wotmyslenja. W ot swojoho zastupjenja do cidatelle hacz dotal je horliwy biskop
jatym dwöjcy pschez wosom dnjow rozwuczenja dzerzak a pschi skönczenju tychsamhch dwöjcy wschitkich spowjedak a woprawjak. Kajke duchowne wjeselo za njoho!
Z cyka je so jastwo dospoknje pschemeniko; z rubjezniskoho hnezda, hdzez bö jenoz
bohahanjenjo a zakliwanjo skyschecz, je netto born mera a modlitwy. W közdym
jastnym wotdz^lenju m odla so wjeczor zhromadnje rözarije. Tez na wschitke druhe waschnjo podpjera arcybiskop poboznoscz jatych. — Psched nkkotrymi njedzelemi
bu w cyrkwi s. Ambrosija w M ilanje pod wulkim w oltarjom czeko swjatoho
Ambrosija w krasnym porfyrowym kaschczu zasy namakane. — Z nowym letom
je tez Sakska w Romje ze stajnhm pöstancom zastupjena, bjeztymzo be tam prjedy
jenoz konsul. Nowy pöskanc je B . Kleist v. Löß. — W e 54 romskich sarach
rozdzöla so wobydlerstwo takle: 1894 swetskich duchownych, bjez nimi 34 färbt»
nalow , 36 bistopow, 1457 duchownych a klerikarjow (tez z nizschimi swjecziznami
sam ym i); w klöschtrach je 2569 mnichow a 2031 knjeznow. Bamzowych wojakow
je 5 17 5, jatych 387, zidow 4 49 0, z cyka Pak 201,161 wobydlerjow. — Dzen
8. februara pschijedze bamz do cyrkwje al G esu, hdzez besche schthrchczihodzinska
poboznoscz. Pschijaty psched durjemi swjatnicy wot generala a druhich whsokich
zastojnikow z rjada jesuitow, modlesche so potom dokho psched najswjeczischim sakram entom ; Po czimz buchn w khapali duchowni, mnichojo, studenczi a druzy k wokoschenjn nohi (t. r. wuschiwanoho kschizika n a czriju) pschipuschczeni. N a to
jödzesche swjaty wötc hischcze do nekotrych druhich klöschtrow; wschudzom rhczesche
posylnjaee sko^a a na puczach bu wschudzom z czesczu witany. Popjelnu srjedu
37
poswjeczi bamz fam popjek, pschija jön z rukow jenoho kardm ala a wudzelesche
jön potom pschitomnym whsokim duchownym. Tönsamy dzen pschedstajichu so
bamzej pjatnaczo predarjo, kiz m aja pöstne predowanja dzerzecz, a wön pscheczelnje k nim poryczawschi jich pozohnowa. — Poslednju njedzelu jan uara wudzeli
Castellacci, arcybiskop z P etry swjatu kschczencu a firmowanjo zidej Ludwikej
Frankelej, rodzenomu 17. mtSrca 1836 w Krasno-Ujezdze w Czechach. Z kmötrom besche jomu kanonik P ö tr S tro n g aro n n e, universitny Professor w möscze
Cam erino. (Z Thgodnika katolickeho).
J e n d z e l s k a . Arcybiskop Pawok Cullen w D ublinje je tamnischomu
lordm ajorej, kiz je horliwy sobustaw pölskoho komiteta (wubjerka k podpjeranju
Polakow) (ist pöskak, w kotrymz we mjenje Jrczanow , kotsiz su podobne podczischczowanja wot Jendzelskeje zhonili kaz wbozy Polaey wot ruskoho knjezerstwa,
pscheczelne zmyslenja a sobuczuczo katholskim Polakam w upraja. Tez dari pschi
thm arcybiskop 2 5 0 frankow (nörtow) za shroty a wudowy köncowanych a zemrjetych Polakow.
3 I r s k e j e . Jendzelska potkocza dotal katholsku wöru w Jrskej. N jemözemy so dziwacz; je to waschnjo skutkowanja wot 3 0 0 let, nöhdy z krewju a
zapalerstwom, potom z branjom cyrkwinskich kublow, nötko z lahodnischimi sredkami pschewjedzene. Pokazuje so mjenujcy w schulach, khorownjach, jastwach, w
sejmje a hdzezkuli je mözno. Knjezerstwo je tak mjenowane norm alne schule zakoziko, ale tarn njeje dowolene wo naboznistwje ryczecz. Jrczen jo njesczelu
swoje dzöczi do tajkich schulow, ale nadendze so tola tu a tarn dzeczo, kiz tarn
khodzi; Jendzelczenjo pkacza dzöczom pjenjezy za wopytowanjo tajkich schulow.
W Belfastu (kaz O bserver z Ulstera wobswedcza) je tajka schula. Besche w
njej khuda katholska holczka, wosebje wobrotna w rucznych dzttach. K pruhow anju tič wobraz s. P atricija, patrona Irskeje, wuschika. Schulska rad a njepschipuschczi tonte wudzelk, haczrunje U najlepschi, dokelz so, kaz prajachu, njesm^dza dzZczi w thm le wustawje z naboznistwom zabjeraez!
P ö l s k a . Kanonik a wubjernh predar Stecki we W arschawje bu na 12
let k czezkomu dzelu w sibirskich podkopkach wotsudzeny. Pölske nowiny pisaja, zo
drje tön stary a khorowaty duchowny n a dolhim puczu zem rje, prjedy hacz na
mesto swojoho wotsudzenja dönvze. — Mandzelska tyranscy zakhadzacoho generala B erga, kiz w tu khwitu we W arschawje zrudzene swöjby k balam pod wschelakimi schtrafami nuzuje, je netto we W inje a pschihotuje so , kaz p raja, k pfchestupjenju do katholskeje cyrkwje.
Z W a r s c h a w y . Dokelz je arcybiskop Felinski dotal jaty w nutskownej
Rusowskej, ujebudza so m artrow ny tydzen ani swjate wolije swjeczicz ani druhe
biskopske wobrjady dokonjecz möc. Najwyschschi kanonik Rzewuski je tohodla
generalej B crgej hizom rozpomnjenja podawal a dyrbi wosebje husto spytowanjo
wustacz, zo by cyrkwinske zarowanjo (dla zajecza arcybiskopa) zbehnyk, k czomuz
so wön ani pschez slubjenja ani hrozenja nochce naryczecz dacz. — Czesczeny a
hizom wobstarny kanonik a farar Lisiecki z Kalischa bu wöndh pschi wopytanju
we W loclawku do jastwa wotwjedzenh. (Tygodnik katolicki.)
38
W u h e r s k a . W möstaczku S a jte n w czanadskim komitatu (wokrjesu)
je 300 schismatiskich rumunskich swöjbow k katholskej chrkwi pscheftupiko. (P esti
Iiirnö k.)
Z D a n s k e j e . Kak so z katholskej chrkwju w Kopenhagenje m a , to
rozpowjeda sarar tamnischeje wosadh w poslednjej zhromadziznje „P iu sv erein a"
w M ainzu. D o l. 1852 bö w Danskej katholska chrkej w ktötbje, tak zo be katholskim duchownhm pod schtrafu smjerczc pschebywanjo w kraju zakazane, z wuwzaczom toh o, kotrhz rakuskomu (khezorskomu) pöskanstwu sluschesche. Hdhz be
tu ta zakaznja zbehnjena, wotkaza jedyn I ta lia n katholskej wosadze we Kopen­
hagenje 150,000 tos., z kotrhmiz chrkej a schuln^ natwarichu a saru zalozichu.
N etto su tarn tez hizom klöschthrske knjeznh k wothladanju khorhch a k wuczenju holczkow. W ot 9 lĕt fern je so 4 0 0 tamnischich protestantow do nascheje chrkwje wröcziko.
~ (Kak w j e l e j e z i d o w na swecze?) P o najnowischim liczenju zidowskich
missionarow je na chlej zemi nehdze 7 millionow zidow, z kotrhchz je chka pokojca
w E u ro p je , a to najwjach w Rusowskej (w prjedh pölskich krajach), hdzez je
1.22 0.00 0 zidow; w Rakuskej je jich 8 53 ,00 0, w Pruskej 2 8 4 ,5 0 0 , w druhich
nemskich krajach 192,000; we Francowskej nehdze 800 ,00 0, we Schwajearskej
3 ,2 0 0 , we B ritan ii 4 2 ,0 0 0 duschow. Najm jenje zidow je we Schwejvskej a
Norwegskej, hdzez so n a 6000 kschesczanow häkle jedhn zid liczi.
A m e r i k a . H low ne mksto Francesko w Kaliforniskej m a nktko bjez
1 00.000 wobhdlerjemi pschez 3 0 ,0 0 0 katholskich. Czile m aja tarn hizom pjatnacze cyrkw jow , pschi kotrhchz je 20 duchownhch. W ulka schula m a tam hizom
2 00 schtudentow. Pschi nizschich schulach su tez. mikoscziwe sotrh a dominikanki.
P o k o d n i s c h a (juzna) A m e r i k a . W Brasilskej a pschi missijonach w
M ontevideo m aja jesuitojo netto husto wschelake pschecziwnoscze pschetracz. N ajjuzniza diöcesa w Brasiliskej je R io grande de S u l. S u tam shdka w poslednim letstotku kezejachch wosadow jesuitskich, kotrez pak buchn pozdzischo wot
knjezerstwa zböhnjene. Netk je tam zash kaz pusczina, hdzez prjedh tejko wsow
kczejesche, a spominaja tam z dzakom na jesuitow a modla so wo nich, zo bh so
jim zash tak w jedlo, kaz je Po wuprajenju jich dzedow w prjedawschich czasach
bhlo. S u tam B rasilianojo, m u rojo , wjele katholskich Nkmcow wot R ajn a a
Jn d ia u o jo , kiz su pschi wschej nöhdy doftatej kschczench zash dospokni pohani.
Biskop Larangueira, w lecze 1860 w Rom je swjeczeny, czini, schtöz m öze; phta
duchownstwo pozbehnhcz, je chrkwinske nowinh zalozik, puczuje tam peschi po
swojim blskopstwje, wuczi a firmuje. O z kajkej radosczu w itaja joho katholikoj o, swoje dziwje dzeczi k njomu pschinoschejo a wo pozohnowanjo proscho.
W ön je tez kapucinow k pomoch powolak. Jesuitojo dzekaja njewustawajch bjez
katholskimi Nkmcami, nikotsi su Nömch a nekotsi P olacy; njeje mözno dowopisacz jich horliwoscz a luboscz k wosadam. Ale m aja doscz pschetracz! Njedawno
zhoni pruski pöskanc wo tej nömskej wosadze a hlada njepscheczelsch na dzeko
jesuitow ; nemskich protestantow pak za to po möznosczi podpjeruje.
Brasilisch
zastojnich su tez z njepscheczelstwom nathknjeni. S t a so, zo tajki zastojnik w
swojim chnewje duchownoho jesuitu z kijom bijesche. Jesu ita to pscheczerpi;
39
biskop so wobczezowasche, ale bjez wuskutkow anja; ale chka wofada to njeznjese.
Pschedachu wschitko a wobzanknhchu kraj wopuschczicz, hdhz böchu jim duchownoho
ta t bjez schtrasy wonjeczesezili. Duchowny farn jich proschesche, biskop khodzesche
a proschesche, ale niczo njepomhasche, chka wosada pscheczeze z Brasiliskeje do
blizkoho M ontevidea, haczrunje je tarn nötko wöjna. Netk häkle so praw e pschesczöhanjo zapocza. Knjezerstwo Po woli swojich njewöriwhch zastojnikow praji,
zo jesuitojo kraj wuproznjeja a pokkadh z kraja noscha. Ale z jesuitow njej« zadhn
woteschol. Netko chcedza wschitkich jesuitow z Brasiliskeje wupokazacz.
T o w a r s t w o s w j a t o h o d z e c z a t s t w a , kiz m a w P arizu swöj centralnh wubjerk a w tu khwilu biskopa w A rrasu za pschedshdu, rozwija so z közdhm letom böle. W one ma, kaz je zaate, te postajenjo, zo skoro po chkhm swöcze
snadnedarhkatholskich dzeczi hromadza, a za tute a druhe darjene pjenjezh missionarow
w pohanskich krajach wosebje Asie (wChinesiskej najwjacy) a Afriki, a potom tez Ameriki
a Australie podpjera,zo möhliwusadzene a smjerczi blizke dzeczi kschcziez, abo kupicz
a potom w kschesczanskich schulach kschcziez a woezahnycz. Najnowischa rozpraw a tohole
rjanoho tow arstwa podawa pschehlad skutkowanja w lecze 1861 a könczi tak: Z
chka bu we 65 missionach, wot towarstwa podpjeranhch, 3 90 ,73 8 dzeczi w smjertuej straschnosczi kschczenych a 13,538 dzeczi zastaranych a woczehnjenych. T ute
ticzbp wobswedcza zohnowanjo swjatoho dzeczatstwa!
(D oktor a trappist.) D w a j brat^aj z klöschthrskoho rjad a trappistow pschindzeschtaj psched nekotrym czasom do mesta pola WrötsLawja we Schlezynskej, zo bhschtaj
za swöj klöschtyr hromadzr'loj, a hospodowaschtaj pola tamnischoho katholskoho
fararja. N azajtra pschinjesechu nowiny tajkule nowinku: „W czera wjeczor staj
muzej do naschoho mŽfta döschkoj, kajkejuz snadz nasche mesto dotal njeje wohladako: staj to trappistaj!" M nichaj m h slitaj, zo dyrbitaj czeknycz a zo jej hewak
policajstwo sadzi. „ N e , prajesche jim aj fa ra r, netko tu runje wostantaj, wschak
njeje pschecziwo w am aj schczuwane. D uz wopytaschtaj nekotre bohate katholske
swöjbh a dostaschtaj bohath pschinoschk; tu praji so jim aj, zo chce jej tez wu*
wolanh lekar M . M . radh widzecz. Dokelz bö lekar Protestant, strachowaschtaj
so najprjedh tajkoho wopytanja. T o la Po poradzenju dzesche tarn jedyn z njeju.
Khudh b ratr zastupi do btyschczatoho hrodu. W jedu joho do wulkeje stwh, hdzez
wjele khorych n a wosobnoho lekarja czaka. Hdhz bu trappist wozjewjenh wot
sluzownika, pöska lĕfar khorych ze swojeje stwh a prajesche k njom u: J a sym w as
powokacz b at; ale njecham wo waschich naboznhch wecach niczo skhschecz a njedam
wam tez niczo. Chcu jenoz skhschecz, kak scze wh ziwi. — „Chcecze to wjedzecz?"
praschesche so trappist. — „ H a j" , wotmokwi lökat, shny so na swöj rjanh stok,
bjeztoho zo bh mnichej flöte poskiczik. B ra tr powjeda: „ M h smh jara jednorje
(einfach) ziwi! S taw am y na dzekawhch dnjach w noch w dwemaj, n a njedzelach
w jenej a na swjathch dnjach w dwanaczich. Nasche wobstaranjo je : chky dzen
dzekacz a so modlicz. Njejemh zane mjaso, njepijemy zane wino, nascha jedz je
jenoz w seli wotwarjene w arjenjo z khlebom bjeze wschoho zaczinka, nasch napoj
je woda. Pschi ihm smh strowi a shlni, a bhwamh najböle dokho ziwi. Nasch
abt (predkftejer) je hizom 58 let w naschim rjadu, 98 let starh a njebö tu zenje
40
khory." — „Tak, nett mözecze zash hicz," praji lkkar z horda. „ T o jenoz chchch
wjedzecz." — T u hlada jom u trappist krueze do woczow a p ra ji: „ M ö j knjeze
doktoro. njepkacza wam czile ludzo niczo, kiz so w as zo radu prascheja?Z/ —
„W ö-zo, schto so praschecze?" wurazh doktor. — „D u z budzcZe tak dobrh a zapkaczcze mi za poradzenjo zo m n u ." — „Czohodla?" — W h scze mje k sebi powokali. Njebudjich-li k wam pschischok, mohk bjez thm pola druhich hromadzicz.
J a zadam w otrunanjo za m oju pröcu, abo wobskorzu w as pola sudnistwa.
Zdziwanh prascha so doktor: „Kak wjele sej zadacze?" — „Pjecz toter." Dok­
to r podawa jomu dzesacztolersku bankowku. — „ J a sym jenoz 5 toter zadak
a njemözu wam zasy dacz," praji bratr. „ N ö , wzmieze dze Lola tute 10 tot." T u
p ra ji mnich: „ M ö j knjeze! Chcych wam jenoz pokazacz, schto byschcze mi dokzny
bhli. J a za swoju parschonu njemözu a njesmöm niczo bracz. T u macze swoje
pjenjezy z a s ." — D h a wzmieze je za wasch klöschtyr, praji lekar. — „T ak zaptacz wam B ö h , budzcze tu w bozemje." — W o pscheklepanhm lekarju so
wjele powjeda a mnich njeje dotal zabyty.
Naleznoscze towarstwa.
D o pokkadnicy su bäte pschinoschk na l. 1864 (15 nsl.) zapkaczili kk.: Handrij
G uda z Dalic, Mikkawsch Duczman z Dzeznikec, Hanza zwudowjena Lehmanowa z
Radworja, Mikkawsch Khilan z R adw orja, Iakub Hantusch z R ad w orja, Michak
Delan z Lutowcza, ziwnosczei Michak Haschka ze Sulschec, khezkat Iakub Nowak w
S tarej Cyhelniep, küblet Mikkawsch Domsch w Hörkach, blidat Michak Kral w
Khrösczicach, khözkat Michak Kubanka w Khrösczicach, kubletski syn Iakub Kokla w
Khrösczicach, ziwnosczer Michak Rjencz w Iasency, kapkan P Alberik Hecht w klöschtrjc
M arinej Hwizdze, kapkan P . Tadei Natusch w M arinej Hwezdze, küblet Michak
Pjech to Sw injatni, kubler Iakub Pjech w Baczonju, pjekai P etr Zelnak w Kukowje,
M adlena Ryezerjowa to Mikoczieach, rcntand Michak Besser w M arinej Hwezdze,
M adlena Vogtowa w Kukowje, miynk Iu rij Wawrik w Kanecach, kubler Mikkawsch
Kocor w Kanecach, kubler Iakub Duczmann w Mikoczieach, kubler Iakub dusczauski toc Wotrotoje, kubler Michak Duczman to Khrösczicach, kubler Michak Nowotnik
z Hözka, mkynkowa Khata Serbinowa z Nowoslic, kubler Woidrich z P^skec, administrator P . Benno Kral z Nözanta, kubler P etr Kral ze Smjeczkee, klamat Iakub
Glawsch z Rözanta.
N a löto 1863 zapkaczi hischcze: kubler Michak Manjok z Peskec.
D o b r o w ö l n e d a r y : kubletski syn Iakub Kokla z Khrösczic 5 nsl., Polank
z Mnischonca cz. 1. Pöska, knjez P . Alberik Hecht z M arineje Hwezdy preni letnik
K. Poska. Trjebamy hischcze nökotre exemplary cz. 1 z konschoho leta.
P ö t r S c h o k t a , pokkadnik.
Pschirunanjo nemskoserbskich a kaczanfkoserbfkkch pismikow: q = ć, cz — ö,
sch — ä , ksch, psch, tsch (ts) = kř, př, tř.
Redaktor: M . Hö r ni k . — Czischczak L. A. Donnerhak w Budyschiuje.
wudawany wot towarstwa S S . Cyrilla a Methoda w Budyschinje.
C zo.».
Hapryl.
186^.
KschestnLczka.
„Czi, kotsiz su wobleczeni beiu drastu,
schtö su a z wotkel su pschischli?
Ze zwonkownymi waschnjemi chce chrkej czlowjekej wSrnoscze wery naspomnicz a wujasnicz, joho poboznoscz pozbehnycz a joho nutskowne polepschenjo
spkchowacz. Wschelake taste waschnja pschemenjeja so toe wschelakich czasach a
druhdh namakamh jeno toe westych pomjenowanjach sled staroho waschnja.
P ren ja njedzela po jutrach reka „ blia njedzela." Z wotkel taste m jeno? T ule
njedzelu wotpolozichu czi, kotsiz böchu jutrow nu fobotu fw jatu kschczencu doftali.
swjatocznje swoju b ttu kschczensku drastu abo kschestnicu. (Kschest — kschczenica;
kschesczicz netto kschczicz).
W e czasach, hdyz so cyrkej wosebje pschez pschistup A d ow a pohanow
pschisporjesche, kotsiz wotrosczeni so wernosczi pschiwobroczichu, njebu z sich
kschczencu khwatane. Dlejschi czas buchu rozwuczowani we wörnosczach kschesczanstwa a na fwjatu kschczencu pschihotowank. Kak dolho m a tajki pschihot tracz,
bu wot biskopow postajene a czas be krötschi, hdyz nowowcriwy pilnje wuknjesche
a wosebje dobre ziwjenjo wjedzesche. Z wjetscha trajesche to tsi löta. J e n o we
czasach pschesczkhanjow abo hdzez so smjercz blizesche, bn pschihotnh c^as po möznosczi pschikrötscheny.
Kschczenca bu potom mnohim na dobo a to n a swjatoczne waschnjo wudzölena. Htowues kschczenskej dnaj böschtaj jutrow na a swjatkowna sobota. W e
pozdzischich czasach, hdyz wjacy wjele wotrosczenych kschczicz njebksche, bu neschto
sylnischich dzsczi na tejle dnaj zhromadneje kschczency khowanych; we 12. letftotku
tez tole Pschefta, a zwosta jeno swjatoczne poswjeczenjo kschczenskeje wody, kaz so
to na naspom njenym aj sobotomaj hisckcze netto we naschich cyrkwjach k wopom-
42
njeezu n a störe waschnjo stawa. N a tute zhromadnu jutrow nu kschczencu dopom njeja naS tez sto w a , kotrez so na njedzelach jutrownoho czasa spewaja, hdyz
meschnik lud ze swjeczenej wodu wokrjepja. Tele stowa su: „V idi aquam, to je :
„Widzach wodu bezecz z templa na praw ej stronje, aleluja; a wschitch, k kotrymz
tote woda dondze, so wustrowja a p ra ja ale lu ja , aleluja. (Ezech. 4 7 , 1. 9.).
Dzakujcze so knjezej, dokelz je dobrocziwh; pschetoz do wicznoscze troje joho smelnoscz. (P s. 117, 1.) " T ale woda, bizaca z Iezusoweje pschektöteje praweje
strony, je kschczenska woda, kotraz, na duschn so wulinywschi, ju wumyje, wuhoji,
wozböznosczi. Tönte spiw dopomnja na zhrom adnu jutrow nu kschczencu.
P o dokonjanej kschcze^cy buchn kschczeni k woktarjej wjedzeni a tarn biku
drastu wobleczeni, kotraz besche dolha a wuzka, z bitoho pkatu zeschita a z pasom
spjata. T ule drastu noschachu nowokschczeni chlh thdzen a na wosmh dzen (m tode
julrh ) pschindzechu we swojich betych kscheftnicach do cyrkwje psched w ottar a tudh bu kschestnica zjawnje we swjatocznej zhromadziznje w otpotozena; tola tos:
,^zo drje so bela drafta wotpolozi, njewinowatoscz wutroby pak njech so stajnje
wobkhowa." ( S . Hawscht.) W ot tajkoho waschnja rekasche tote njedzela: „nje­
dzela wotktadzenja betych drastow, njedzela we bilych drastach, abo bela njedzela."
Nitko so kschczeny betn drastu njewobleka, ale mischnik ju po swjalej
kschczency n a kschczenoho potozi ze stowami: „W zm i czistu betn drastu apschinjes
ju njewon;eschwarnjenu (njewoblakowanu) hacz psched sudnh stot naschoho Knjeza
J iz u s a Khrhstusa, zo by wiczne ziwjenjo m it, A m en." (Paroch. M isn.)
Podaw anjo kschestniczki njeje zane prözne, ale rozwuczne a napominace
waschnjo za n as.
Kschestniczka dopom nja na nutskowne p s c h e m e n j e n j o , kotrez je so pschez
sw jatu kschczencu we duschi stalo. W ona chce prajicz, zo je so kschczeny staroho
cztowjeka stets a nowoho woblekt. S ta r a drasta bische hrech, nowa drafta je
njewinowatoscz. „ T y sy belu drastu na so w zat k pokazanju, zo sy so slett
wobwalki hrechow a so woblekt czisty zakryw njewinowatoscze. (Ambros.)
B arb a kschestniczki Pak pokazuje na t o , kajka je kschczena duscha. B e ta
b arba pokazuje n a czistoscz, schwarnoscz, njewinowatoscz. Tohodla praji nam b ita
kschestniczka, zo je wol dusche kschczenoho cztowjeka wotm hta wschitka njeschwarnoscz h r i c h a, zo je napjelnjena ze swjatosczacej h n ad u , rjenje wuhotowana,
sw etta, B ohu spodobna a lubozna. „R adzu tebi, zo by sebi wote mnje kupkt
zlote, zo by wobohatnyt a so b itu drastu woblekt, a zo by so wjacy njepokazata
haniba twojeje nahoscze." (Zjew. 3, 18.)
Z kschestniczku su woznamjenjene rjane s l u b j e n j a , kotrez kschczeny pschez
swjatu kschczencu dostawa: kaz beta drascziczka czeto zwonkownje w obdaw a, lak
budze cyte czeto pschi horjestaczu pschewzate a wobdate wot njebjeskeje jasnoscze
a krasnoscze. Pschichodna zböznoscz mjenuje so kwasna hosczina Jehnjecza (Zjew.
1 9 ,1 9 .); k tutej hosczinje m a so pschistupicz we kwasnej drascze, to je, we sprawnosczi a njewinowatosczi. „W öjska, kotrez su we njebjesach, sczehuja Jehnjo, a
su wobleczeni bety a czisty p lat (Zjew . 1 9 ,1 4 ). (Tönte) plat Pak je wusprawnjenoscz Sw jatych (Zjew . 19, 8). —
B e ta drasta pschipisuje so Jan dzelam , swjathm a zbözuhm. We belej
drascze je jandzet, kiz so po Jezusowhm horjestaczu zönskim zjewi (M ark 1 6 , 5),
bikaj staj jandzelej, kiz po Jezusowhm donjebjesspiczu so wuczownikam wozjewita j ( J a p . staw. 1, 8). A starschi, kotsiz we njebjesach wokoko tröna sedza, su
wobleczeni b itu drastu (Z jew .4, 4).
Kschczeny czkowjek dostawa bitu drastu a z ihm so jom u p ra ji, zo wot
nitka stuscha do zhromadzenstwa swjatych a zo m a nihdh z nimi n a wiczne stowarschenh bhcz.
Tohodla je kschestniczka tez krute n a p o m i n a n j o , zo by kschczeny zakhowak bitu drastu, njewinowatoscz swojeje dusche hacz do smjercze njewoblakowanu.
„Kotsiz swoje drasth zanjeschwarnili njejfu, budza zomnu (z Jizusom ) khodzicz we
bitej drascze (Z jew . 3, 4 ). Zböznh, kiz swoju drastu zakita, zo njebh nahi khodzit a joho hanba widzecz bhta (Zjew. 16, 15).
N a tute njewinowatoscz mysli swjath C yrill, Hdhz p ra ji: „S cze so staru
drastu slekli a betn po duchu woblekli; pschech dhrbicze nitko we bitej khodzicz."
N a to spominachu kschesczenjo we spytowanjach. W e czasu Hunnerichowhch
pschesczihanjote bu kschesczanka D ionhsia ze swojim makhm hölczecom jata a k
zapriczu w irh nuzowana. Hdhz swoje dzeczo psched czwilnymi pschihotami tschepotacz widzefche, poshlnjesche je woua prajich: „W opom n fhno, zo smöj we
mjenje najswjeczifcheje Trojich na jeniczku točrnu katholsku w iru kschczenej. B etn
rjan u drastu kfchczenskeje njewinowatofcze njedhrbimöj sebi pschez zanu möc
wutorhnhcz dacz, zo, hdhz Knjez na kwas pschindze, naj we kwasnej drascze wohlada. W utraj, lubowany mojeje wutrobh. P o krötkej czwili czaka na tebje
wiczna radoscz. Czerp a w u tra j, a we swojej drascze njewinowatoscze budzesch
hischcze z dobhczerskej palm u m artrarstw a wudebjenh." W ön czerpjesche a wosta
sw irnh hacz do smjercze.
Kschestniczka bische sw irnhm zbudzowace napom knanjo, njeswernhm Pak'
wohanbjach porok. B ita drasta bu we chrkwi abo wot kmötrow khowana k
swedczenju pschecziwo tajkim , kotsiz pschez hrischne ziwjenjo ju womazaja. W e
K arthaginje bische diakon M u ritta mtodzencej Elpidosorej kschczenski kmötr byt.
Tönte mtodzenc zapre pozdzischo sw jatn točru. a bu wot vandatskoho krata H unnericha za sudnika napscheczo kschesczanam postajeny. Bjez druhim i kschesczanami
bu tez zestarjenh diakon M u ritta psched joho sudnh stok pschiwjedzenh. Prjedh
hacz bu czwitowanh, wuczahnh rodn kschestnicu, kolruz bische wot Etpidoforoweje
kschczench skhowat, rozpschestrje ju psched joho woczomaj a prajesche jom u: „H tej
tudy swoju kschczensku drastu,. stuzowniko tzi, Elpidoforje! Tete ptatne ruby budzeja tebje nihdh wobskorzowacz psched wicznym sudnikom. a joho pohnuwacz,
zo tebje storczi do hkubinh wicznoho bjezdna. B jezboznh! täte drasta krhjesche
twoje czito, hdhz ty njewvbtakowanh ze swjatoho kuzota w ustupi: T h sh zwjazk
teert) a kschczench roztorhnhk a zaczisnht. Schto zapocznjesch, bjezboznh, hdhz
budzeja so teschitch hospodarjotei skuzownikojo k kratowskej kwasnej hosczinje zhromadzecz? O , wiscze budzesch so kacz, zo sh so sam wo Inte czistu kwasnu drastu
pschinjest, zo bh so misto njeje drastu hanbh a klecza wobtekk." N a tajki porok
44
wobledny Elpidofor a njewerjesche sebi w otm olw icz, ale wön wosta stary
hreschnik.
O zo zadhn, kotromuz je we kschczency b tta drasta data, we ziwjenju njewinowatoscz zhubil njeby. W e chinesiskej krajinje K iangnan je waschnjo, zo U*
ly schlewjer, kotryz pschi kschczency so na hkowu wupschestrje, sweru khowaja, zo
bychu jön sobu k pohrjebej dacz möhli. Tele waschnjo w upraja zadoscz, zo by
wotemrjety czistoscz swojeje dusche, kotruz pschez swjatu kschczencu d o sta, pschinjesk hacz psched Bozi sudny fto t
Njech dha je nam wschitkim kschestniczka lubozne dopomnjeczo n a dostatu
njewinowatoscz nascheje dusche, möcne napom inanjo k hajenju a wobkhowanju
tejele czistoseze a wjesoke wobnowjenjo nascheje nadzije. M ejm h dha pschecy
swoju duchownu kschestniczku, njewinowatoscz, we czesczi a pröcujmy so, zo bychmh do tych skuscheli, kotrychz swjaty J a n we potajnych ziewjenjach widzesche:
Widzach wulku czrödu, kotruz nichtö pscheliczicz (pscherachnowacz) njemözesche,
ze wschitkich splahow, ludow a ryczow; wcni stojachu psched trönom a psched
woblizom Jehnjecza, wobleezeni bölu drastu a palm h bechu we jich rukach. T o
su czi, kotsiz su z wulkeje thschnoscze pschischli a swoje drasty wumyli a je bete
sczinili toe krewi Jehnjecza. T ohodla su woni psched bozim trönom a sluza
Jo m u wodnjo a w noch w joho templu. A t ö n , kiz n a trönje sedzi, bydli z
nim i. W oni njebudzeja wjacy hködni abo laczni a njebudze na nich padacz slönczna abo nekajka horcota; pschetoz Jeh n jo , kotrez je srjedZ tröna, budzejich wobknjezecz a powjedze jich k kuzokam ziwjenskeje wody a B öh wutröje wschitku shlzu
z jich woczow. (Zjew . 7, 9. 1 4 — 17.)
D.
Lukafch Eawrjene Jochomec a khapalka w Sulschecach.
T utön duchowny bö rodzeny ze wsy Nemcow pola Kulowa a besche wjele
löt farar we Peicherwitzach w Schlezynskej. Ale w cuzbje njezabu na swoju
narodnu wosadu a w jes. Tak dari wön 4 0 0 tolerjow ! nowomu natw arjenju
wulkoho w oltarja w kulowskej farskej cyrkwi w löcze 1722, kotryz stukaturnik z Czech
za 700 tolerjow hacz n a pozloczenjo dokonja. S w ojej narodnej wsy Nemcam
chcysche tez wopomnik zawostajicz, mjenujch za swoje Pjenjezy mesto drjewjanoho
mosta pschez Czorny Halschtrow kamjentny wobstaracz, zo bychu wobydlerjo czasto trebne wudawki za drjew janu tw arbu zalutowali. W ön U hizom kamjenjow
k tomu nawozycZ dak a zadasche wot Nömc^anow jenoz hischcze nökotre föry.
Njedzakowna tehdomnischa gmejna Pak wotmokwi: Hdhz chce farar twarich, dyrbi
wschitko sam a na swoje wudawki czimcz. Tajke worakawe wotmolwjenjo rozhnöwa zdobnje dobroho fararja. W ön da, dokelz Nemczenjo joho dobroty hödni
njebechu, wschitke kamjenje wot tam do Hözka zwozhcz a natw ari tam za misto
Kulow kamjentnh m öst, kiz hischcze steji. Pschez tonte möst su Kulowczenjo hi^om wjele stow toter zalutowali. T o la wosta wot tutoho tw ara hischcze w jelr
kamjeni zbytknych, a Jochomec da je do Sulschec zwozyc^ ü z nimi tamnischu wjel«
schu khapattu natwaricz 1716 a ze wschim tröbnym zalo^iez. N a sczenskej ftronje
45
khapakki wid^imh napismo do kamjenja wurubane, kiz takle reka: Dco Vero aC
trlVuo SaCrVM honori SS. Matthmi, Joanni , 8. Luca?, Marci Evangel., Joachim et Anna;, sub vener. dominio Maria;steUen. fecit A. R. D. Lucas
Laurentius Jochometz etc. (t. r. B ohu wernomu a trojjeniczkomu swjatnicu k czes­
czi ss. M ateja, J a n a , Lukascha, M arka sczenika, Joachim a a H anh, pod knjejstwom
M arineje Hwözdy natwaricz da jara czesczonmh knjez L. Ł. Iochomec atd.) T ola z tuthch swjathch czesczi so s. M ark hako preni Patron a su na s. M arka tarn
tez Boze skuzbh z predowanjom ; Boza mscha je tarn husczischo, snadz nehdze
dwachczi kröcz wob leto. Khapakka je psched nekotrhmi letami z nowa rjenje
w udebjena; wobrazh je k. schulski direkter Ledzbor w Kulowje dostojnje ponowit.
P o k. S c h n e i d e r o w h m rukopisu.
Jan Hawfchtyn Jakubec a kulowski schpital.
Duchownh I . H . Jakubec narod^i so 5. oktobra 1700 w Belezecach pola
Budhschina a schtudowasche w P razy. Jo h o nan J a n bösche meschczan a pjekar w Kulowje. P o wuschtudowanju U I . H . Jakubec 18 löt Vikar na budhskim
tachantstwje, -19. decembra 1743 bu kanonik a pokkadnik tachantftw a, 1771
fcholastik a wumrje hako senior tachantftwa (schtoz U wot 1773) 21. oktobra 1778.
W ön m a wulke zaskuzbh wo wokhudsenh K u lo w , wosebje pschez wotkazanjo
15,000 tolerjow*) k zakozenju tamnischoho schpitala, kotrohoz wotewrjenjo pak
njeje ziwh doczakak. W letomaj 1 78 0 — 81 bu spomnjenh schpital na budhskim
pschedmeschczu pod mischtrom Leiderem ze Schsrachowa tw arjen h; blizko pschi
kschiznej cyrkwi bu na möstnischczu wot mesta darjenhm wulka massivna khöza
stajena. Cylh tw ar ze wschej pschisluschnosczu pkac^esche 5302 tolerjej. W delnhm poskhodze buchu tsi ftwy a w hornim tohorunja tsi zrjadowane z kuchnju atd.
T u dyrbjesche po wotkazanju Jakubeea schöscz pschez 60 let starhch ludzi bhdlicz
a ze wschim zastaranhch bhcZ, zo bhchu so n a zböznu smjercz pschihotowali. P r ^
nje prawo na pschiwzaczo do schpitala m aja khudzi krejni pscheczelojo Jakubec a
Brüknerec swöjbh. Prödkstejer schpitala dyrbjesche közdh czas jedhn kulowskich
duchownych bycz (prsni bZ kapkan Z u r z Hözka); m^schczanska rada mejesche jo­
ho kaz schksscz hospitalitow budhskomu konsistoriu poruczecH, sama pak zliczbowan ja (rachnonki) pschehladowacz. D o tutoho derje zrjadowanoho schpitala zaczehnjechu 1782 pröni hospitalitojo, hdhz bö jön biskop a tachant S chüller z E h n n thala 22. jan u ara k czesczi wschech Sw jatych poswjeczik. T o la khudhm kulowskim
schpitalnikam njelubjesche so cziche samotne ziwjenjo; woni wotstupichu w leeze
1788 z dowolnosczu wyschnoscZe schpital za norm alnu schuln, kotrhz chcychu wschelach duchowni dobrocZerjo zakozicz. W o tutej schul! porhczimy pschichodnje.
Schpitalnikojo bjerjechu radscho pjenjezh a drastu — brune suknje, pola zönskich
brune pjezle, z czerwjenymi wuhorkami — a czehnjechu ! swojim swöjbam.
________
P o rukopisu k. Schneider«.
*) Netto je so kapital na 37,500 tol. rozmnozil.
46
3
Luzicy a Sakskeje.
Z B u d y s c h i n a . Nowe rjane pischczele za serbsku farsku cyrkej su hotowe a mischtyr Kohl poczina je hizom stajecz.
Z B u d y s c h i n a . Schtwörtk po jutrach bu dotalnh preni kapkan w
Khrösczicach k. Mikkawsch S m oka psched naschim tachantskim konsistorijom hako
fa ra r za njebjelczansku wosadu wobtwjerdzeny. S w jatoczne zapokazanjo w Njebjelczicach budze 10. t. m.
Z B u d y s c h i n a . S rje d u a pjatk po jutrach böchu natudom nym katholskim wuczerskim sem inaru pruhow anja. Kandidatske pruhow anja pschi wustupjenju ze sem inara wotpokozichu: k. Adolf B rau er rodzeny z W otrow a (S e rb ), k.
Miktawsch Hanski z Budyschina (S e r b ) , k. Fünfftück z Budyschina a k. M eusel
ze Z itaw y. Knjez B rau er pschindze na njewesty czas do D razdzan a k. Hanski
je tachantskej schul! hako pomocny wuczer pschidzeleny. Wölbokhmanostne pruho­
w anja (kiz so dwe lkcze po wustupjenju ze sem inara wotbyw aja) wobstachu: k.
H erm ann J u rk z Lazka, pomocny wuczer w G runaw je (S erb ), k. Goldberg, po­
mocny wuczer we W ostrowcu (Ostritz) a k. A. S to y , pomocny wuczer w Schkrachowje. — Nowe schulske Ufro je w sem inaru (poslenje schtyri leta) dzewjecz
wuczomcow (bjez nimi 1 S erb) a w präparandze (to stej pschihotowacej lecze, po
kotrymajz do sem inara abo na gymnasium pscheftupuja) dwacyczi wuczomcow,
bjez kotrymiz je 7 S erbow .
D irektor seminara je netko wysokodostojny 5.
B lum entritt, wo wschelakich pschedmjetach (ryczach a wedomosczach) rozwuczuja k.
tachantski Vikar Heidrich, k. seminarski wuczer B ergm ann a redaktor P ö sla , we
spew je, pisanju a hudzbje Pak wuczerjo tachantskeje schule. Schkoda, zo nasch
sem inar (zakozenh 1850) wjetschi njeje, tak mözemy hizom netko prajicz; dokelz
mlodzencow, kiz so k schtudowapju wobroczeja, je z közdym letom wjacy. A to
je p ra w je , zo starschi na to dzerza, swojich hölcow na wyschsche schule dawacz,
njech sej potom po spodobanju powokan/o wuzwola. Schtudowanych ludzi trjebam y
nuznje a wosebje tez my S e rb ja . W^-zo tez wot schtudowanych zadam y, zo
bychu dobri S e rb ja byli a wostali. D uz khroble n a to njezabudzcze!
Z L i p s k a . Dzen 28. m erca wjeczor swjeczesche tudomne towarstwo katholskich rjemjestniskich towarischow (pomocnikow) swöj tseczi zakozenski swjedzen.
P o zawodnym spewje Lösche swjedzenska rycz a letna rozpraw a; tut czoz wschelake spewy a deklamowanja sczöhowachu. Tez böchu wschelake wot sobustawow
wudzskane wöcy n a pokazanjo wustajene.
Cyrkwinske nowinki a powjescze.
N s m e y . P otajne zjenoczenstwo swobodnhch murjerjow, ki; je dotal böle
w potajnym pschecziwo cyrkwi a werje skutkowalo (wö-zo nie k ö z d y swobodny
m urjer), wustupuje pscheco zi'awnischo. Letsa w nalöczu budze w Lipsku wulka
zhromadzizna murjerjow ze cykoho swöta. M urjerstw o m a w tu khwilu 8,258
lozi (loza rökaja woni swojim sydlam), kotrez su wot pol milijona skutkowacych
stawow wopytowane. W jele wjetscha je liczba njeskutkowacych abo pschidzölenycy
47
sobustawow, zawescze na ist milijonh. W e Francotoskej je 261 lozi, w Iendzelskej 969, w Schöiskej 297, w Iriskej 2 67, w Schwajcarskej 2 7, w Nkmskej 92
(Nemch w Budhschinje m aja tez lozu hizom 60 l?t,) w Belgiskej 8 3 , w H ollandskej 67, w Schwejdskej 2 3, w Danskej 5, w Portugalskej 6, w Grichiskej 3,
w Italskej 82, w Turkowskej 4 ; poknöena Amerika ma 4 9 4 4 , pokodnischa 404,
Afrika 4 7 , Australia 183. M urjerstw o je zakazane w Rakuskej, Schpaniskej a
Ruskej. Pschi wschim tym je n. psch. w schpaniskimaj möstomaj Kadizu a G ib raltaru 8 lozoto, pod zarjadow anjom jendzelskich murjerjow skutkowachch. T o je
wulke wöjsko, kotrezmohko chth stoet nakazhcz, hdh bh B öh lubhK njez dopuschczik!
R a k u s k a . Z nath Missionar P irc pschebywa hischcze w mescze Lublanju
(Laibach) a njemözesche so doial do Ameriki toröczicz, dokelz joho' nowi pschewodzerjo a pomocnikojo njejsu hischcze dospolnje pschihotowani. Bjez ihm preduje
skawnh Missionar amerikanskich Jn dian ow pilnje tez w swojej domiznje. W torfvarfttoje swojich nehduschich duchownhch sobuschulerjow zaspewa jim druhdh in^iansku pesen a joho rhczne wedomoscze czinja mözne, zo möze we wösom ryczach spewacz. — Zberki za swjatoho todte» toot braistw a s. Michaka we W inje
touczinjachu wob leto 5300 schösnakoto.
Z P r a h i . Prjedatoschi khezor Ferdinand Dobrocziwh, kiz to zhmje tudy pschebhtoa, je nowej cyrkwi ss. Cyrilla a M ethoda to K arlinje (pschedmeschczo
to P razy ) zash 500 0 schesnakow dank.
Z W e l e h r a d a . Knjez farar M olitor wozjewja to „H lasu," zo je arcybiskop to Wokomucu njedatono dotoolik, zo smedza toschitch prälatojo to tam nischej cyrkwi pontifikalnu Bozu mschu (t. r. po biskopskim toaschnju) dzerzecz, a je
tez tosche k tomu trebne chrkwinske tokcy na njewesty czas tarn pozczik.
Z C zech pisaja, zo tarn jara na duchownhch pobrachuje. Tak je to kralowejehrödskej diöcesy (Königgrätz) po letuschim zapisku 67 farato a hrödskich
kapkanstwow njetoobsadzenhch o wjele mestoto, hdzez je prjedy kapkan byk, njeje ani sobu liczenych. Tajki njedostatk budze tarn hischcze khwilu tracz, pschetoz
to poslednimaj letnikomaj je jenoz 37 schtudentow, z chta Pak 101 seminaristoto.
Je n e psched nam i lezace nowiny radza knjezej biskopej, zo by wosebje tajke fary
netto njewobsadzak, hdzez farar nim a tojacy dokhodow hacz stuzotonik na sudnifttoje; pschetoz Potom snadz bh so tola nöchtö za polepschenjo tajkich hubjenych
mestoto postarak.
Z e S c h l e s w i g a . Duchownhch a mikoscziwhch sotroto so ze wschelakich
biskopsttoow pscheco wjach sczele, tak zo netto na najnuznischim njepobrachuje.
Psched közdej bitwu a dalischim postupowanjom pschindze wjele wojakow k spowjedzi, tez tohschich. Psched Düppelom je na 10,000 katholskich pruskich wojakow,
najböle toot R ajna a z Westfalskeje. W e lazarethach we Kielu, Flensburgu a
Rendsburg» je tez wjele katholskich. W e wjele starhch cyrkwjach su netto po
300"M rrej pschestawch zash katholske Boze skuzbh. W öndy stej prenjej dtoe mikosezitoej sotse do Koldinga to Iütlandze pschischkej. W e mescze Schlesw ig»
buchn zemrjeczi toojach dotak toot proteftantskich duchownhch czestnje pohrjebani,
netto statt je so to toot jenoho rakuskoho pölnoho kapkana.
4b
H o l s t e i n . W tutym wöjwobstwje a w susodnym Schlesw ig», — hdzez
sakscy « hannoverscy wojacy botst! na exekucii leza, m a so po najnowschich powjesczach hkosowacz, tajke wyschsche knjezerstwo a kajkoho knjezerja chcedza mkcz.
W aznh HLös poda snabz w blizschim czasu tamnischi krajny sejm. Ale bjez druhim nim amy mh zaneje winh tuten sejm abo joho dotalne sobnstawy wuzbehowacz abo z a n i c h so zahoricz. B yrnje Holstein pod nžmffim b un tem byk,
je detal jenoz tsjem möftam betoolene, zo smkbza katholskoho buchewneho möcz,
kotryz je w swojim zaftojnstwje hischcze wschelako zabzöwany. (WL-zo so w tu
khwilu wojerscy buchowni baloko wo bowolnoscz njeprascheja, ale m aja w privatnych bomach abo w lutherskich cyrkwjach Boze skuzbh.) Hbhz katholikojo w Nenmünsteru 28. meje 1862 wo bowolnoscz proschachu, '30 smöli tarn za swoje pjenjezy cyrkej twaricz a buchewneho bzerzez, bu jim po bzewjeczmösacznym czakanju
bowolene, zo sme katholsii buchowny jenoz w privatnym bomje Boze sluzby bzer«
zecz, ksttholskich wörowacz a bz^czi katholskich starschich kfchczicz. Z poslenjeje p e ^
ticije (pröstwy) na holfteinski sejm je bjez bruhim widzecz, zo katholske cyrkwje
zanu wözu (torm ) a zane zwony möcz njesmidza (w Baselu je tez ta t) , dale zo
byrbja w möschanych manbzelstwach wsche bzöczi w lutherskej wuczbje wocZehnjene
bycz, zo byrbja so katholscy z wuwzaczom spomnjenhch tsjoch mSstow wot protestantskoho prebarja bacZ kfchczicz a rvkrowacz atb. T o la chka pröstwa je mako
pom hala; lutherscy ryczerjo a pastorojo bychn najrabscho wscho pschi starym wostajili. Chcemy so nabzecz, zo katholscy wojacy z pruskoho a rakuskoho wojska
njebubza pobarmo swoju krej rozliwacz n a bitwifchczu we.' Schlesw ign, ani pobarmo czerpjecz w schpitalach holsteinskich.
H o l l a n b s k a . Tele kralestwom a netto nöhbze V/% m ilijona katholikow;
w möscze Amsterbamje je bjez tamnischimi 2 63 ,00 0 wobyblerjemi 57,2 00 katholskich. Häkle w nötczischim letstotku je nafcha cyrkej tarn swobobnoscz bostaka; a
wona, byrnje we niczim wot swetnoho knjejstwa njepobpjerana, rjenje so zböha.
W krajnhmstj komoromaj setz! hizom tojschto katholikow haj tez w ministerstwje
bösche hacz bo najnowischoho czasa jebyn sobustaw katholski. Z a cyrkwje a schu­
le w opruja w Amsterbamje privatni lubzo wulke summy pjenjez; wö-zo m aja k
tom u bohate' sredki. Najbohatschi pschekupcojo, m ilijonarjo po zamozenju, kaz
B ahlm ann, S inket a b ru zy , su kruczi katholikojo. Cyrkwje su kam pschi Bozich
skuzbach pschepjelnjene. M esto je rozdzilene na 11 farow ; z cyka Pak je kam
netto 18 katholskich najböle nowhch (z bzöla klöschtyrskich) cyrkwjow.
I t a l s k a . Biskop z Foggia, kotrohoz U sarizjnske knjejstwo psched bokhim
czasom bla politiskoho zabzerzenja (wön bĕ na stronje staroho neapolskoho krala)
sabzirz bäte, bu pscheb nekotrymi njebzelemi z jastw a puschczeny. — Policajstwo
w S a le rn o poba so njebawno bo klöschtra de Mercede, zo by khubych mnichow
wuhnako. A hbyz bobrowölnje nochcychu wnncz, w ulam a bnrje, wonjeczesczi fto*
schtyr n a wschelake waschnjo;'mnichojo byrbjachu jön börzh wopnschczicz a khorych
we kozach sobu wzacz. Tajke wecy mohke so skerje bjez pohanam i stacz.
Z R o m a . W poslebnischim czasu pschikhadzachu hnfto powjescze, zo je
swjaty tobte Volt khory hacz hby prjeby a smjerczi najskerje blizko. — Dzen 21.
49
rnerca zrjadowa slawnh hudzbnik (musikus) Liszt w Rom je wulki koncert, kotrohoz dobhtk pschez 5 0 ,0 0 0 frankow je hako petrowski pjenjezk w otedal, a swjath
wötc postaji tute pjenjezh za khude schule. W osobni a whsoch z R om a a wjele
tarn pschebhwachch cuzhch wophta tutöu wosobny koncert. — K ardinal Lucciardi
je 19. merca w Rom je wumrjek. — Orleanski biskop D upanloup je tudh we
februaru schescz francowskich predowanjow dzerzak.
W u h e r s k a . Archbiskop Bartikowicz w J a g r u (E rlau) poskiczuje netko
pschi tamnischej wulkej nuzh közdh dzen chrobu za 80 swöjbow, kiz m aja z chka
247 sobustawow. K apitul pak nasyczuje közdh dzen 2 94 khudhch. — Biskop J ö zes Danielik z Peschta je so do Francowskeje, Schpaniskeje a Jtalskeje podak, k
wuradzenju z tamnischimi biskopami, kak bhchu so z powschitkownoho zamozenja
katholskeje chrkwje we wschech europskich krajach letne dokhody za widzomnoho
wjercha chrkwje zrjadowale. — Biskop J a n Schim on w R abje wokschewja közdh
dzen 100 khudhch z czopkej jedzu. — Sandzenh uu'sac wumrje w P reßburgu w
95. lecze swojeje starobh kanonik Palschowicz, pilnh slowakski spisowar. Njeboh
be 70 let w duchownskim zastojnstwje a najstarschi bjez duchownhmi granskoho
biskopstwa.
P ö l s k a . Z biskop stich mestow bjez pölskim narodom su z dzela hizom
dawno sczehowace w rusowskim dzele njewobsadzene. W archbiskopstwje M ohilewskim pobrachuja wschitch tsjo suffraganojo (biskopojo, kiz pod archbiskopow steja.)
Tez pobrachuje suffragan (druhi biskop) w Kalischu, Lubliuje, S andom iru. Diöcesa zjenoczenhch grichow w Chelmje nim a ant arcybiskopa am suffragana. W e
diöcesh W ilno pobrachuja wschitch tsjo suffraganojo; w Thlzhtskosamogitskej dwaj
a w Minsku jedhn, w zhtomirskej wschitch tsjo (ani Kijow njeje wobsadzenh), Po
jenhm w Kamjencn a w S arato w je.
Biskopojo z Lublina, Kiele a Plocka su zarowanjo w swojich chrkwjach
zböhnyli; w tu khwilu dzerzi so wone hischcze w warschawskej, kalischkej a podlaskej diöcesh. Biskop poslednischeje je kapucin, energiski knjez B enjam in Schhmanski. — Schismatikojo wobskorzuja P o lak o w , zo katholsku weru rozscherjeja,
a khwala so z Ihm, zo je knjezerstwo potdra m ilijona rublow wudalo k tw arjenju
schismatiskich chrkwjow w krajinach prjedy cyle katholflich. Z tajtej pomocu su
schismatikojo 8 00 chkrwjow ponowili a 4 0 0 chrkwjow natw arili. Knjezerstwo je
je ihm samhm tez wsche trebne chrkwinske wech wobstarako we pschewulkej merje.
Tez bu 100,000 schismatiskich knizkow na Litwje (Litthauen) rozdawanhch. Khezorska swöjba dawa do nehduschich pölskich a netto Ruskej pschidzelenych krajinow
wosebje bohate darh. Pschi tajtim podpjeranju schismatiskeje a znathm podczischczowanju talhoksteje chrkwje bjez Polakami a Rushnam i dhrbi po czkowjeczim
rozsudzenju katholstwo tarn wotebjeracz. Ale Böh je möcny!
S ch p a n i s k a . Pschi wschim pröcowanju Jendzelczanow a schczuwanoho
wot nkch knjeza M etam orosa, kotryz z biblijemi mysli proteftantsku weru do Schpaniskeie zawjescz, njecha tarn z protcstantstwom do preoka hlcz. Z a to su katholske
missiony wschudzom jara wophtaue. W e F uencarralu njedaloko M adriva predowasche Missionar z rM a.b ern a rv in o w . Njebe w chlym mescze zadhn wotroscze-
nh, kiz bh k Bozom u blidu njeschok. R unje tat besche w T orrelagunje. WoL
tarn wotendze prödar do njedalokoho jastwa P onton« fce O liv a , hdzez b§ 2500
jathch zhromadzenhch. T si dny trajesche rozwuczenjo, wschitey direktorojo a ja*
stojnich bechu közdh kröcz pschitomni. P o skönczenju tohole wuczenja praschesche
so M issionar, zawostajo jim w olu: Schtö chce so spowjedacz? „W schitch", xh
kasche ze wschech stronow. Pschi swjatocznhch Bozich sluzbach besche zhromadne
s. w opraw jenjo; mnohoscz ludzi z mssta wobdawasche woprawjanhch. S hlzh so
ronjachu, jedhn padasche druhomu wokolo schije, pkakajeh so wobjunachu. T o
bechu pkodh Bozeje hnadh.
Z A d r i a n o p o l a pisa katholski duchownh do Thgodnika katolickoho bjez
druhim tote. W jan u aru staj so tudh dwe wobroczeni s tat ej , kotrejz mözetej
derje n a B otharjow skutkowacz. P re n i z wobroczeneju je abt Pachom ius. Hdhz
psched dwemaj letom aj hibanjo k zienoczeniu z katholskej chrkwju w T hrnaw je so
spocza, bu tarn Pachom ius wot tudomnoho archbiskopa pöftany, zo bh schisma
zakitowak pschecziwo katholskomu Rafaelej. A wön be k tomu wosebje Pschihodnh hako zdzetany muz a hako abt »ulkoho klöschtra basilianow s. J a n a z R ylca w balkanskich horach, hdzez mejesche 300 mnichow pod sobu. Ale w T y rn awje bu ze S a w la Paw ok, Pachom ius je netto tudh katholske werhwuznaczo w
chrkwi psched wjele ludzimi wotpokozik. J e nadzija, zo budze wjele B olharjow
joho pschiklad sczehowacz. D ru h i wobroczeny je mnich P antaleim on, schescz hodzinow wot A drianopola rodzeny Bokhar. W ön je grichiskeje a bolharskeje rycze
möcny. W ot mlodoscze je so putniskomu ziwjenju poswjeczit a khodzi w mnischej drascze, je hizom bjez 70 do 80 let starh, ale hischcze czerstwh. W ot 40
let njeje hizom zanoho mjasa, predowasche po swojim waschnju we wokolnosczi
A drianopola a zalozi nekotre domh mnischkow (knjeznow). Ale z tym wubudzl
zarliwoscz bjez duchownstwom, zo weriwi swojich duchownych a biskopa joho dla
wopuschczeja. W ön tez zjawnje wustupowasche pschecziwo grichiskim duchownhm,
kotsiz sej bjez Bokharjem i biskopske mesta kupowachu wot T urki; tuteje wernoscze
dla bu na kupu Thasso w m orju w uhnath, hdzez nekotre rhbarske grichiske swöjby
bhdla. T am pschebywa hizom wjele let, jenoz druhdh z kradzu wophtuje kraj.
Ale tez tam njebe wön leni, dokelz so wokolo njoho wjele wuczownikow zhromadzi, kiz su pod joho nawjedowanjom ziwi, ta t zo je tarn klöschthr natwarik za
35 mnichow. Psched nekotrhmi mesacami pschindze n a kraj a besche w tudomnej
wulkej chrkwi; chke mesto so zbehnh, zo bh jom u ruch koschiko a joho wo pozonowanjo proshlo. T o rozhnewa grichiskoho arcybiskopa a wön wuczini pola pa­
sche (turkowski zastojnik), zo sm tt mnicha do klöschtra n a S w jatu Horn hako jatoho pöskacz. N a to khodzachu pschez nekotre dnh wulke shkh B olharjow k paschi, zo bh jim tola P antaleim ona wostajil. Hdhz so archbiskop w Konstantinopolu wo wuhnaczo Pantaleim ona pröcowasche, zhubi so tönte a nichtö njemözesche joho nadencz. W thm czasu be hizom znate, zo je Pachom ius do katholskeje
cyrkwje pschestupil. Z thm be so Pantaleim on prjedh znak a khwatasche netk k njon t« , zo bh zhonil, schto je joho k tomu hnuko. T u w Adrianopolu zhoni, zo je
wcra nim ale jenajka, zo ant zwnczene wobrjadh (ceremonije) njezhubi, a bithewak
51
wo prawosczi katholskeje wöry tak pschepokazany, zo psched duchownym Rafaelom
katholske weruwuznaczo wotpokozi. Netko dzesche R afael sam k paschi, kiz hischcze
pschecy Pantaleim ona pytasche. Pascha jenoz wobswedczenjo zadasche, zo na közde pozadanjo Pantaleim ona pschiwjedze a wostaji joho na swobodze. W ot toho
czasa bywa Pantaleim on w naschej cyrkwi a wjele schismatikow pschikhadza sobu
za nun.
P a l ä s t i n a (slubjeny kraj). S chism atiköjo, wosebje wot Rusowskejc
podpjerani, pröcuja so stajnje, katholikow z wobsedzenja swjatych mestow wuczischczecz. Dzen 23. ja n u a ra , narodny dzen turkowskoho su lta n a, buchn w J e ru zalemje wsche domy woswetlene. W cyrkwi swjatoho R ow a njebe to dotal w aschnjo, a Turkojo tajfe swötne sobuswjec^enjo w cyrkwi ant njezadachu. T u poczachu Grichojo (schismatikojo) ze swojeje wole spomnjcnh wjeczor jene z wulkich
wrotow tuteje cyrkwje woswetlecz, zo bychu prajicz m ö h li: D om , kotrhz mh woswjetlujemy, je nasch. Tohodla wozjewi to kaczanski (katyolski) Patriarch börzy z
protestaciju francowskomu konsulej. — Ponow jenjo kulotwara (Kuppel) tejesameje
cyrkwje pokroczuje pomaku, dokelz chce Rusowska za grichow pscheco wjacy mecz,
hacz je pschi wujednanjach z Turkowskej a Francowskej wuczinjene.
P o l o d n i s c h a (iuzna) A m e r i k a . W Brasiliskej a pschi missijonach w
M ontevideo m aja jesuitojo netko husto wschelake pschecziwnoscze pschetracz. N ajjuznischa diöcesa w Brasiliskej je Rio gränze de S u l. S u tarn sydka w poslednim letstotku kczejacych wosadow jesuitskich, kotrez Pak buchn pozdzischo wot knjezerstwa zbehnjene. Netk je tarn zasy kaz pusczina, hdzez prjedy tejko wsow
kczejesche, a spominaja tarn z dzakom n a jesuitow a m odla so wo nich, zo by
so jim zasy tak wjedlo, kaz je po w uprajenju jich dzedow w prjedawschich czasach
bhlo. S u tarn B rasilian o jo , murojo , wjele katholskich Nemcow wot R ajn a a
Jndianojo, kiz su pschi wschej nehdy dostatej kschczency zasy dospokni pohani.
Biskop Larangueira, w leeze 1860 w Rom je swjeczeny, czini, schtoz möze; pyta
duchownstwo pozbehnycz, je chrkwinske nowiny zalozik, puczuje sam peschi po swojim biskopstwje, wuczi a firmuje. O z kajkej radosczu w itaja joho katholikojo,
swoje dziwje dzeczi k njomu pschinoschejo a wo pozohnowanjo proscho. W ön je
tez kapucinow k pomocy powokak. Jesuitojo dzekaja njewustawajcy bjez katholskimi Nemcami, nekotsi z nich su Nemcy a nekotsi P o lacy ; njeje mözno dowopisacz
jich horliwoscz a luboscz k wosadam. Ale m aja doscz pschetracz! Njedawno zhoni
pruski pöskanc wo tej nömskej wosadze a hlada njepscheczelscy na dzeko jesuitow;
, nkmsiich protestantow Pak za to Po möznosczi podpjeruje. Brasiliscy zastojnicy su
tez z njepscheczelstwom nathknjeni. S t a so, zo tajki zastojnik w swojim hn^wje
duchownoho jesuitu z kijom bijesche. Jesu ita to pscheczerpi; biskop so wobezezowasche, ale bjez wuskutkowanja; ale cyka wosada to njeznjese. Pschedachu wschitko a wobzanknychu kraj wopuschczicz, hdyz bechu jim duchownoho tak bjez schtrafy wonjeczesczili. Duchowny sam jich proschesche, biskop khodzesche a profchesche,
ale niczo njepomhasche, cyka wosada pscheczeze z Brasiliskeje do blizkoho M ontevidea, haczrunje je tarn netko wöjna. Netk häkle so prawe pschesczehanjo zapocza. Knjezerstwo po woli swojich njeweriwych zastojnikow prajr, zo jesuitojo kraj
52
wupröznjeja « poktadh z kraja noscha. Ale z jesuilow njeje zadhn woteschok.
Nötko chcedza wschitkich jesuitow z Brasiliskeje wupokazacz.
Z N o w o h o S e e l a n d a (Australia). Aucklandski biskop Pom pallier poswjeczi w loni tamnischi nowy klöschthr a wustaw za holczatka tamnych krajinow.
T utön lezi a a hörje a poskiczuje wuhlad n a Auckland a na pschistaw (H afen).
L w arjen ja su Po planje biskopa samoho wuwjedzene. Z pjecz professnych sotrow
(f$ su slubh hizom wotpokozike) stej btotf z tamnischoho lud u, kiz M ao ri reka.
S o try poswjeczuja so mikoscziwhm skutkam a rozwuczowanju, wosebje maoriskich
holczkow. M aoriow je buchn ja ra zwjeseleni, hdhz pfchi tej sttadnosczi biskopa w
sich narodnej ryczi prkdowacz skhschachu.
Z K a l i f o r n i s k e j e . Francowske nowinh p is a ja , zo je stawnh Missio­
n a r P . P ? tr J a n de S m e t do Kaliforniskeje pschischok. W ön je z rjada jesuitow
a jedhn z najwosobnischich muzi naschoho czasa; wön je japoschtok Jn dian ow , na
kotrhchz wobroczenju wot 4 0 l?t sein dzöka. W ön narodzi so w Termonde w
Belgiskej z wosobneje a bohateje swöjbh, a wotrjeknh so wjeselow a nadzijow
sw öta, zo bh so missionstwu poswjeczik. W lecze 1821 pschindze do Ameriki a
w o l toho czasa njeje pschestat hako njespröcniwh dzttaczer na wuzwolenhm poln
stutkowacz. Schtö mohk wschö joho pröcow anja, joho czerpjenja, joho pruhow anja wopisacz? Kaz tön wulki japoschtok je wön hköd a lacznoscz, zhmu a horcotu, czösnoscz a nuzu w utrak, a je pscheczel, radziczer a duchownh Jndianow
bhk. D ziw je splahi, kiz w poknöenej Americh a na brjohach wulkich jezorow
bydla, znaja a zohnuja mjeno wötca S m eta. W ot republikow frjedzneje Ame­
riki hacz k lodowomu m orju czescza joho m jeno; wschitcy Jn dian ojo czescza we
czornodrasczenym muzu meschnika swojeje naboziny. Hdhz möze so puczowar,
kotrohoz w tamnischich stronach napadnu, na joho mjeno dopomnicz, dha je wumozenh, z czesczu z nim wobkhadzeja a pscheczelnje joho w itaja. Woprawdze,
tönte pokornh jesuita je wulki dobywar. Hischcze njeje w swojim japoschtokskim
dzöle womucznhk a wophtuje z nowa swojich lubhch Jn dian ow .
Ätaleznofcze towarstwa.
D o pokkadnicy su bäte pschinoschk na l. 1864 (pol tolerja) zapkaczili kk. farar
Iakub M röz w Grunawje, kubier M . Nowotnik z Hözka, ziwnosczer Ja n Czorlich
ze Zdzerje, M arija Kaschporowa ze Zdzerje, ziwnosczer Almert ze Zdzerje, D r. Lotze
z Lipska, kubler Mittawsch Mjechela z Pöskec, kubler Iakub Schott« z Konjec,
kubier Mikkawsch Suchi z Rözanta, kowar Iakub Zvfka z Dobroschic, kubler Iakub
R^zak z Bölczec, korczmar I u r ij Zofka z Newsec, murer Bulank z W otrow a, I a ­
kub Ja w o rt z W telna w Czechach, J a n Wöski ze Strözischcza, Iakub Hermann z
Radw orja, M adlena Bjarschowa z Khelna, Madlena Zimmerowa z Nowych Boranec.
D o b r o w ö l n e d a r y : kk. farar I . M röz w Grunawje 1 tol. 25 nsl., Dr.
Lotze 15 nsl., J a n Czorlich ze Zdzerje 5 nsl., M arija Kaschporowa ze Zdzerje bnsl.,
R .V .F. z M . Hw. preni letnik Pöska.
W Budyschinje, 5. hapryla 1864.
P k t r S c h o b t « , pokiadnik.
Redaktor: M . Hü r ni k . — Czischczab L. A. Donnerhak w Budyschinje.
Czo. S.
M eja.
1864»
Äruta wera tue pruhowanjach.
W e dw auathm czisle Posoka konschoho leta bu wo krutosczi nascheje werh
prajene. zo kruta wera zane dwelowanjo (cwofl) njepschida a so z dwelemi njeznjese,
dale tez, zo dhrbi ju kschesczan, kiz ju ma, wschudzom wuznacz. K tomit pschistajamh netto, zo 3. kruta wera tez we czasu pruhow anja w utraje.
Kaz je wutraczo pscheczela runje pschi najwjetschich czerpjenjach najlepsche
wopokazmo joho swkrh, ta t tez je wutraczo we pruhowanjach werh dopokaz k r u t e j e praweje werh. Schtö sn czi Po swjathm sczenju, pschi kotrhchz boze skowo
na ffařu padnh? „Kotrez pak na skaku, praji nasch Knjez, to su czi, kotsiz boze
skowo drje skhscha a z wjesokosczu pschiwozmeja, ale korjenja n im aja, w o n i j en o z n a c z a s w ö r j a a we c z a s u s p h t o w a n j a (t. j. p r u h o w a n j a ) wo t p a n u . " Tajkich kschesczanow mamh we naschim czasu B ohu zel! ja ra wjele a
su-li tez pruhow anja, kotrhmz je we naschim czasu wera w u stajen a, skoro kaz
niczo porno pruhow anjam najprönischich kschesczanow, kotsiz we surowych pschesczehanjach j a s t w a , rjeczazh a mjecz wut r a c hu , dha je tola w era netczischich
kschesczanow ta t skaba, zo najmjenscheje snadneje wecy vla swoju weru puschcza,
wot Khrystusa so zdaluja a so napschecznej stronje hreschnoho sweta abo zkoho
ducha pschizanknu. Tak wuczi n as w era, zo Böh, dla swojeje böjskeje predkwidzownoscze wscho na swecze tez najwjetsche czerpjenjo k lepschomu czkowjekow wodzi
a zarjaduje; schto pak najw jach czkowjekow czini, jelizo su wot czerpjenjow dom aphtani? — N ajw jach jich skorzi, hako by Böh lubh knjez jich wopuschczik,
nekotsi so zböhaju napscheczo B ohu a morkotaja, m jenuja joho njesprawnoho,
haj p raja to zjaw nje: zo je pschiposkane czerpjenjo wulke zko za nkch, kotrez njejsu
zasLuzili. T o je a wostawa pak skaba w era, kiz po prawhm ani mjeno werh
njezaskuzi. Schtöz chce Khrhstusa jenoz tehdom sczehowacz a na joho skowo
54
poskuchacz, kaz dokho so jomu derje dze a jomu niczo napröki njepschindze, a pschi
potrjechenju czerpjenja a pruhow anja kaz wopjerace dzöczo Khrystusa z dobom
wopuschcZa, tön njech so Lola njekhwali, zo je Khrhstusowy wuczownik; pschetoz
wön wopuschczi joho runje we tym czasu, hdyz dyrbjesche so k njom u dzerzecz,
kaz junu japoschtok P ö tr a jenoz kruta pokuta P ö tra zamöze zabkudzenja tajkeje
skabeje wery zasy dobre czinicz. N ie tak; — nascha w?ra dyrbi bycz z wöstosczu
wuzwolena, a tak kruta, zo niczo na swöcze n as wot Khrystusa a joho swjatoho
skowa dzelicz njemöze ani khwalba a czescz wabjacoho sweta ani wjesokoscze tohole
ziwjenja ani wobstajne zbozo, kiz nam lochko n a ziwjenjo po wörje zabycz da,
ani wohanbjenjo a zacpeczo druhich wosobnje cuzoweriwych, ani najwjetsche
pschecziwnoscze a najhörsche sphtowanja wot m jasa a swöta a djaboka njesmidza
zamoc n as wot Khrystusa a nascheje wöry dzelicz; — potom mam y praw je krutu
wer», tu točru, kotruz swjaty japoschtok Pawok mcljesche a wot kotrejez napjelnjeny
z nutrnej horliwosczn wuwoka (Romsk. 8, 3 5 —3 9 .): „Schto budze naö wot
luboscze Khrystusoweje dzelicz? horjo abo thschnoscz? abo hköd? abo n ah o ta?
abo pschesczeha a mjecz? J a sym sej wösty, zo ani smjercz ani ziw jenjo, nie
jandzelojo ani knjejstwo ani m ö c , ani nötczische ani pschichodne, ani whsoke ani
hkuboke ani zane druhe stworjenjo njezamozi, n as wotdzelicz wot luboscze bozeje,
kotraz je we Jezusu Khrystusu naschim Knjezu." A tajku wöru dyrbimy tez
my mecz hacz do föne» naschoho ziwjenja, tak zo wschitko pschenjesemy, wschitko
czerpimy, jelizo jenoz w era a J^ z u s nam to poruczitaj. Czerpjenja su nie jenoz
drohotne zwjazki, kiz n as z Bohom zjenosczeja, dokelz nam pschileznoscz pofkiczeja
B ohu naschn weru, dowernoscz, wobstajnoscZ, poskuschnoscz a zwölniwu luboscz
pokazowacz; wone su, toho dyrbimy stajnje wedomi bycz, tez znamjo bozeje l u ­
b o s c z e a zawdak w ö c z n e j e z b ö z n o s c z e . „Kohoz tön Knjez lubo m a, p raji
swjaty japoschtok Pawok, toho wön schwika, wön khosta közdoho, kotrohoz za syna
pschiwozmje (H ebr. 12, 6)." „Zalezi nam , pschez wjele pschecziwnosczow a zrudzenjow n uts hicz do Bozoho kralestwa." ( J a p . stawiz. 14.) T o spöznawschi
su wschiteh swjeczi a wschitke swjate nie jenoz wschitke czerpjenja zwölniwje na
so brali a znjesli, woni su B oha tez za czerpjenja prosyli. S w ja ty Hawschtyn
wuwoka: T u (n a zemi), o Knjeze, rezaj, tudy pal, pschelutuj jenoz tam we tob
cznosczi; swj. Theresia czerpjenja za tak trebne spöznawasche, zo husto za dzen
zdychowasche: Knjeze Pak czerpjenja pak smjercz. Schtözkuli chce tohodla po
swojej werje ziwy bycz, tön dyrbi po swojej wörje a we duchu swojeje wery te
joho potrjechowace czerpjenja a pruhow anja rady na so wzacz a za Jezusom
sczehowacz, swojim böjskim wuczerjom wclry ale tez czerpjenjow. Hodzi so közboimu, kiz to czinicz njecha abo kotromuz so to j a r a czezke zda, to prajicz,
schtoz junu swjaty F ranc SalesiuS w tej wöch nekomu prajesche, kiz so tez wjele
czerpjenjow dla pola njoho wobczezowasche. Tröschtowajo a powuczejo wotmokwi
tön sw jaty : „H lej moja duscha! ty sy netk na zemi njewjesta k s c h i z o w a n o h o a hischcze nie pschekrasnjenoho Jözusa. Tohodla wobstoji tez twoje kwasne
debjenstwo, z kotrymz budzesch z Jezusom werowana, nie ze zkotych rjeczazkow a
pjerschczenjow, ale z ks chi z i kow, z h oz dZi kow a c z e r n j o w . T am horjeka
55
Pal kmdzesch, jelizo tudy njewjesta kschizowauoho wostanjesch, z njewjestu pschekrasnjenoho Iezusa a mösto czernjoweje kröny wudebi tebje twöj nawozenja z fronn
weczneje krasnoscze."
L.
Liczba cisterciskich klöschtrow.
W ot wulkoho duchownoho tw ara, kiz b^schtaj w löcze 1098 swjaty R obert
a Po nim swjaty B ern ard zalozikoj, su nötk jenoz powostanki zbytkne, kiz nam
dzens hischcze dohlad (Einblick) do ziwjenja tutoho rjanoho rjada nascheje chrkwje
poskiczuja. W ot 834 klöschtrow, kiz rjad m swojim kczenju liczesche, je jenoz
hischcze dwaj a dwaceczi, kiz wschelakim krajam pschisluscheja. Kschesczenjo, kotsiz
bychu skerje mjeno pohanow zastuzili, swobodni m urjerjo, kotsiz katholske ziwjenjo
rady wutupicz chcedza, tez zidza, kotsiz za schörokimi klöschtyrskimi twarjenjem i
zadaja, zo bychu tarn boze skowo a poboznoscz zahnali a k wjetschomu wuzitkej
swötwuziwachch m a s c h i n y a s a b r i k i tw arili, su te swoje swernje czinili; duz
je nötko jenoz 22 (z naschimaj k n j e z n j a c y m a j klöschtromaj we Sakskej 2 4)
klöschtrow tutoho rjad a. W ot tutych klöschtrow ftaj jenoz dwaj hischcze we F rau cowskej, hdzez so tön rjad zakozi, we Nemskej, Wuherskej, Pölskej a Niederlandach
18, we Rom je 2, whromadze 22 klöschtrow z nehduschich 834. Wjetscha pokojca
Pak pschiskuscha rakuskomu möcnarstwu, mjenujcy 14. N a spoczatku bechu wschitke
cisterciske klöschtry do wschelakich „ r j a d o w y c h p r o v i n c i j o w " wotdzelene, wot
czasa khözora Jozefa fern pschesta zjenosczenjo tutych klöschtrow bjez sobu; mnohe
buchn tez wot njoho zbehnjene, hacz sköncznje najnowischi czas stary cyrkwinski
Voi’jslb tez we nastupanju tutych klöschtrow zasy wröczi. Hizom we lecze 1850,
petajkim psched wobzanknjenjom konkordata dasche netczischi khezor F ran c Jözef
wjele zarjadowanjow k löpschomu nascheje chrkwje, ta t zo so tez wot tutoho löta ł
fern wobnowjene klöschtyrske ziwjenjo zapoczina. Tohodla mözachu so dwö löcze
pozdzischo 1652 we W inje wschitcy abtowje tutoho rjad a zhromadzicz, zo bychu
lepsche cykoho rjad a wuradzili. W oni wobzanknychu pismo na netczischoho bam za
pöskacz, zo by wön hako najwyschschi wobkedzbowar wschitkich rjadow dowolik jednotliwe klöschtry cisterciskoho rjada (wosobnje, schtoz Rakusku nastupasche) do „ j e n e j e
rjadoweje provincije" zhromadzicz a tute provinciju pod najwyschsche wobkedzbowa- •
no generala toha rjada (cisterciskoho abta z jenoho R o m s k o h o klöschtra) postajik.
S w ja ty wötc to dowoli a ta t mözachu so pod pschedsydstwom arcybiskopa a
kardinala Schw arzenberga we P razh wschitcy abtojo Rakuskeje k jeuomu kapitlej
zhromadzicz, zo bychu ftatuth tuteje noweje rakuskeje rjadoweje provincije wuradzow ali 1859 wot 30. mkrca do 4. haprhla. Tez buchn tarn najwyschschi prsdkstojerjo, chky rjad regirowacy a vksitirowacy postajeni: jedyn general a visitator
a 4 sobuvisatorojo. Jednotliw e jim podczisnjene klöschtry we Rakuskej su : klöschtr
R ein w Steierm arku zakozeny 1129, Heiligenkreuz zakoz. 1134, Z w ettl (S w ĕtla)
zak. 1138 (znjvho je netczischi provincialvisitator abt S teinin ger), W ilhering zak.
1146, Ossegg (1193), Zincz z dwömaj tam zapokazanymaj klöschtromaj P ilis a
P asztö we Wuherskej', Lilienfeld zakoz. 1202, M ogika blizko Krakowa, Szczyrzyc
56
we Galiciskej z l. 1234, H ohenfurt we Czeskej z l. 1259, S ta m S we Tyrolskej
zat. wokoko 1270, Schlierbach z l. 1355, Neukloster 1444, M ehrerau (prjedawschi
klöschtr benediktinow, w l. 1854 wot zahnatych konventualow schwajcarskoho Wo*
schtra W ettingena kupjeny). Wschitke tele klöschtry m aja 515 konventualow
(duchownych mnichow) a 16 fratrow (bratrow laikow, Laienbruder). D w a j klöschtraj cisterciskich mnischkow M ariny doka M a rin a hwezda stejitej pod abtom we
Osseggu a m ataj tön preni 30 knjeznjow, 6 sotrow konversow (Laienschwestern) a
18 nowiclow *), tön poslenschi Pak 35 knjeznow, 7 nowickow a 4 sotry konversy.
Schtoz te wosebite powokanjo cisterciskich mnichow nastupa, staraja so woni wothladane wot poboznoho ziwjenja we rjedze na 133 sarach za 191407 weriwych, w othladaja 193 nizschich schulow z 2 21 45 dzeczimi a m aja 6 gymnasijow
(wulkich schulow) ze 1954 schtudentami. Z o su wysche toho khudomu ludej wobstajni
dobroczcrjo, njetrjeba pschistajene bycz, dokelz to pytnje közdy, kiz widzecj chce.
Kulowska schpitalfka schula.
Duchowny Jaknbec be (kaz smy w poslenim cziste prajili) pjenjezy k schpitalej pschi swjatym kschizu w Kulowje wotkazak, kotryz bu 1782 wotewrjeny.
Dokelz Pak so schpitalnikam zhromadne ziwsenjo njelubjesche, wotstupichu woni
1788 k zakozenju noweje schule swojn khkzu z dowolnosczu duchowneje wyschnoscze,
hdhz bu jim za to pschisprawny közdoletny pjenjezny d ar wnstajeny. Nekotsi
duchowni dobroczerjo, kaz fa ra r Leopold Jaknbec w K arlsbrnnnje w Rakuskej a
druzy rodzeni Kulowjenjo chcychu, hdy budzische so w Kulowje njehodzilo, katholsku norm alnu schuln abo tez wuczerski seminar zakozicz Pak w Scherachowje Pak
w Ostritzu abo w Czeskej Lipje. W otstupjenh schpitalbu nötko po potrjebnosczi
pschetwarjenh. Dzen 5. oktobra 1788 bu ncw a schula swjatocznje wotewrjena.
Wschitke dzeczk, kotrez bechu dotal farsku schuln wopytowake, wuczezechn zhromadnje do kschizneje cyrkwje. Z a nimi dzechu duchowni, bjez mini nkkotsi kanonikojo
z budyskoho tachantstwa. W cyrkwi be po wotspewanym V eni Sancte Spiritus 3303a
mscha 0 potom dzerzesche budhski kapkan (wot l. 1796 tachant) F ran c J n r ij Lok
pschihodnu rycz k zhromadzenym dzeczom, jich starschim a pschcdstaji jim nowych
wuczerjow: M erczina Z u ra, schulskoho direktora kapkana a schpitalnoho prödkstejerja, Jak u b a Narczika zHözka a I . Domaschku z Dubrjenka (pozd^ischo sararja w
Khrösc^icach). Poslednischej döstaschtaj tez wobydlenjo w schuli, jedhnpojenymskhodze,
druhipaknow y wutwark, kotryz bu za 1600tolerjow natw arjeny apozdzischo za knihownjn
postajeny. P o wotbythm lecze bu z 206 schulerjemi a schulerkami 13. oktobra 1789
prenje zjawne pruhowanjo wotdzerzane, na kotrez buchn pscheczelojo schulstwa z
wosebje czischczanym nemskim program m om , najskerje wot Loka spisanym, pscheproscheni. M esto a dalischa wokoknoscz bu z tutej schulu jara spokojena. Ku­
lowska wosada dyrbjaka sö zdobnje za tule schulu dzakowacz, dokelz tam dzeczi
*)Tak wjele tohodla, dokelz dyrbja wot Marinoho doka we najblizschim czasu
sotry do Morawskoho klöschtra Tischnowic wotposkane bycz, kiz njedawno M arinodokska abbatiffa kupi, zo bychn tam ziwjenjo eist. mnischkow zawjedke.
57
zadhn schulski pjcnjez pkaczicZ njetrjebaja; dokelz rektora a wobeju wuczerjow
dzerzi funbacijo. W ot l. 1846 njebhdlitaj wuczerjej wschuli. W prönischich Ib
tach beschtaj wuczerjej najböle duchownaj abo kandidataj duchownstwa, kiz dhrbjeschtaj na swjecziznu czakacz, ale hdhz duchownhch mjenje bhwasche, njebesche to
wjach mözno. D o taln i direktoroi'o bechu: M erczin Z u r 1788— 93, Jak ub N arczik 1793— 95, Jak ub Ledzbor z Lazka 1796 (wumrje w Prazh), H andrij Piazza
(z K ulow a) 1796 — 1802, P e tr D o n at (z Lejna) 1802— 41, Hendrich Ledzbor
wot 1842. Hako preni wuczerjo tudy skutkowachu: I . Narczik 1 7 8 8 - 9 5 , J a n
Domaschka 1 7 8 8 - 9 3 , Mikkawsch S chula 1 7 9 3 — 1801, P e tr D o n at 1794—
1802, P e tr W ornacz 1802— 36, Jakub Lehmann 180 2 — 1804, Jözef W awrik
1 8 0 8 — 11, K arl M röz 1811— 14, M erczin W aw rij 1 8 1 4 — 16, K arl B raunstein
1816— 2 1 , F ranc Schneider 1822— 29, Jözef Hilscher 1 83 0 — 37, K arl Finke wot
1.1837. Kaz dolho kulvwska wosada k Sakskej (1815) skuschesche, a tez hischcze do l.
1 8 2 1 , hdzez bu bjez dziwanja na dotalne wobstejnoscze a na zwjazk z druhimi
serbskimi wosadami wona wot budhskoho tachantstwa w ottorhnjena, wophtowasche
tez wjele serbskich hölcow z druhich wosadow kulowsku schpitalnu schulu. Netko,
hdyz tuta jeniczka serbska wosada k jenomu najwjetschich biskopstwow t. r. w rötslaw skomu skuscha, njeje tarn mözne ant jenoho serbskeje rycze möcnoho wuczerja
mecz! T alentne dzeczi drje tajke zakosne zadzewki pschi wuknjenju pschewinu,
ale mjenje wobdarjene njcmöza so w schpitalskej ani zanej druhej kulowskej tat
derje rozwuczicz, kaz bh to mözno byko, hdy bh wuczer ze serbskej ryczu jim
trochu pomhak. Kschesczanska wuczba wudzela so tez za cyle serbske dzeczi w
schpitalskei schnli kaz we druhich klassach meschczanskeje schule jenoz w nemskej ryczi.
We-zo z thut tamnischomu wysokodostojnomu knjezej zadhn porok njeczinimy a
czinicz njemözemy (wön je Nemc), ale pokazujemy jenoz na faktum.
W ulka, hischcze junkröcz to prajim y, je to schkoda,zo je kulowska wosada
wottorhnjena, ale wjele wjetscha hischcze, zo cyka schulska wosada sej ant jenoho
ferbskoho wnczerja njew obstara! T o je starh hrech!
M. II.
Serbske pismowstwo.
Dokelz my katholscy S e rb jo dotal doscz potrjebnhch knihow nim amh, powitamh radh közdu nowinku. R unje je njemjenowany pscheczel mejskejp poboznoscze
knizku wudak pod mjenom „M ejska poboznoscz. M esac, swjatej M artji, najzböznischej knjeznje a maczeri Bozej poswjeczenh." W ona wozjewja so hako preni
dzel, „R ozpom inanja" wopschijacy, a podaw a whsche „Poswjeczenja" a „Pschihotowaceho rozpom inanja" na 100 stronach jednacze rozpom inanjow , kaz: M arija,
maczer wschech weriwych, pöccziwych zönskich debjenstwo, wuczek hreschnikow,
tröschtarnica zrudnhch atd. T u te rozpom inanja su pschelozene ze spisow znatoho
predarja D r. B eitha, kotrhz je te same w P razh dzerzak. D ru h i dzel knizki m a
„M odlitw y" wopschijecz, a wundze za nkkotrh czas. Bjez thm poruczamy Pscheczelam poboznoscze wozjewjene rozpom inanja, kiz su kaz nekotre druhe serbske
nabozne knihi w Rözencze na pschedan.
58
3
Lnzicy a Sakskeze.
Z N ö z a n t a . H aczrunje je netczischi czas tajki, zo skoro wschö wupröcowaujo lubzi jenoz na czasnu zasluzbu a s a m o t n e wuziwanjo zaskuzenoho dze, tak zo
nimale közby jenoz za swöj born so stara a nie za born bozi, su Lola tu a tarn
Pvbozne busche, kiz skowa Khrystusvwe: „Czincze febt pscheczelow z njesprawnym
mammonom, zo bychn w as, hbhz wy to potrjebacze, wzali bo wöcznych wobyblenjow"
(Luk. 16) a skowa D a v ib a : „Horliwoscz za tw öj born je mje pschewzaka" na so
zkozuja a bopjelnjeja. Mözachmy to njebawno pytnycz na nekotrych naboznhch
weriwhch, kotsiz we wschelakim czasu nasch bozi born (kiz, pschileznostnje prajene,
ja ra wjele trjeba k bospoknomu wuhotow anjn) wschelako wobbarichu a wubebichu.
Wysoko bostojny knjez M a ria n , nehbuschi staw zböhnjcnoho klöschtra Noweje
Cale basche zanbzene leto z njeinakym wubawkom weziny (törm owy) czasnik porjebzecz, tak zo tön samy netk tez bertliki czepje. Tez Bozi narob (ztobjo) je zanbzene
leto rjenje w obnow jane, na kotrhmz so spomnjeny Knjez runje kaz bruzy bobro'
czerjo cyrkwje w Rözencze a z wonka R özanta wobbzelachu. Häkle zanbzeny
mösac bu zash bozi row wobnowjeny, pschi kotrejz pschileznosczi buchn wot nekotrych
tez wschelake make pschinoschki pschinjesene. Z a wscho to prajim y wschitkim bobroczerjam najwntrobnischi bzak jim pschejo, zo by Böh luby Knjez jim to bohacze
zapkaczik a so na nich skowo wulkoho khezora O ty II. bopjelnito, kiz p ra ji: Hbyz
za born Najwyschschoho neschto cziniiny, wobkrucznjemy z tym nasch samotny born
a zaskuzinch febt bobry skutk za weczne ziwjenjo.
L.
Z B u b y s c h i n a . J u ts e , schestu njebzelu po jutrach, bubzc w bwörskej
chrkwi w Drezbzanach brühe lötusche serbske predow anjo, kotrez zmöje nasch k.
fa ra r Kuczank.
Z D r e z b z a n . W kralowskej bwörskej cyrkwi je tonte mesac közby bzen
mejska poboznoscz (rozpom inanja a moblitwy) w pölskej ryczi za mnohich tuby
netto pschebywacych Polakow, kotrychz je w poslebnischim cz^su wosebje z Galicije
wjele pschischko. Pschi wotewrjenjn spomnjeneje poboznoscze popotvnju 1. meje
mejesche f. P. Iastrebski-prebowanjo a bubze tajke tez k wobzanknjenju na poslebni
bzen mesaca. — Nemska mejska poboznoscz je közby bzen na wjeczor w 7 hobz.
w chrkwi we Friebrichstabtu.
Z L i p s k a . T uby je netto tez közby bzen mejska poboznoscz. — K wopomnjeczu loni swjeczenoho jubileja naschoho k. fararja bu we wosabze 625 tolerjow
nawbawanych a jomu k zakozenju bobrocziweje sunbacija pschepobatych. Tele
pjenjezy buchn nötko tubomnomu towarstwu s. Bincenca pschepobate, zo by z pozczenjom kapital« 3 0 0 0 tolerjow k swojomu botalnom u asylej (zakitnomu bomej)
hischcze kschibko pschitwarik a tarn khube nakhwilnje bjezskuzbne holcy (za kotrez
so hewak towarstwo s. Hilzbjety stara) hospobowak, kaz tez nekotre stwiczki za
wosamoczenych a khorojtych starych lubzi zrjabowak. Zabanjom ne pjenjezy (120
tol. banje) zenbu so z bzöla z pschenajimanych möstnosczow a z bzela wot bobroczerjow, wosebje z tow arstw a s. Bincenca.
Z K h r ö s c z i c ^ Nasch botalny bruhi kapkan k. Jak u b W orn ar je netto
za prenjoho powyscheny.
59
Z N j e b j e l c z i c . Dzen 10. hapryla dosta nascha wosyroczena wosada
nowoho fararja k. Miklawscha Sm oku (rodz. 7. meje 1818 we W otrowje) prjedy
kaplana w Ralbicach a poslednje leto w Khrösczicach. W ön pschijedze pschewodzany
wot k. seniora Pjecha a k. direktora Schokty z Budyschina. W priinjej wosadnej wsy
Pazlicach, hdzez bechu czestne w rota natw arjene, powitachu nowoho fararja nkkotsi
wosadni na konjoch a wjele druhich z blizka a z daloka. Psched Njebjelczicami
bechu jomu napscheczo pschischli adm inistrator kapkan k. Nowak, njebjelczanski
wuczer k. Nowak a wuczer k. Pjech z Kamjenca ze schulskimi dzeczimi a wjele w otrosczenymi. Khorhowje buchn do prödka njesene a swjedzenski czah hibasche so pschi
spöwanju serbskich khörluschow do cyrkwje, hdzez bu najprjedh Veni sancte Spi­
ritus (Pschindz swjaty D ucho!) zanjefene a poruczene zapokazanjo dokonjane. N a
to dzerzesche k. senior dlöschu rhcz k bohacze zhromadzenej wosadze a k nowomu
k. fararjej, kotromuz hako znamjo nowoho zastojnstwa chrkwine klucze pschepoda.
Netto stupi nowy k. farar na kletku a mejesche wutroby hnujace nastupne prödowanjo a woprowasche prenju B ozu mschu za swoju wosadu. Z e spöwanhm
Te Demn bö cyrkwinska swjatocznoscz skönczena. W mjenje patronatskoho knjejstwa (klöschtra M arineje Hwezdh) H k. probst Dr. Eiselt sam pschitomnh. Rhchtarjo wosadnych wsow, schulsch wötcowje a wschelacy druzh wuprajachu nowomu
k. fararjej wutrobne zbozopschecza, kotrhmz tez mh swoje pschidawamh: Njech B öh
joho skutkowanjo zohnuje k joho a wosadnych jbozu a zböznosczi.
Cyrkwinfke nowLnki a powjescje.
Z W r ö t s k a w j a . Wjerch biskop Förster je ze swojimi pjenjezami hölczi
seminar tak powjetschit, zo möze tarn 100 wuczownikow wjacy wobydlenjo a
jeoz dostacz.
R a k u s k a . Netko, hdyz kh?zor z pruskim kralom wulke wöjska pschecziwo
D an am sczele, budze snadz zajimawe wjedzecz, kak je w Rakuskej pölne duchownstwo zrjadowane. Nad tymle cylym duchownstwom steji tak mjenowany pölny
biskop abo lepje japoschtokski Vikar khözorskich wöjskow, kotryz we W inje vschebhwa. Wöjsko tw ori wosebitu diöcesu; pölny biskop (kiz m a pschecy mjeno biskopa in partibus) je hako suffragan poddaty winskomu arcybiskopeja nim a zadyn
wosebity mandzelski sud. T ale pölna diöcesa dzöli so do 8 pölnych superioratow
(takrjec farow ), kotrez su we W inje, P razy , Zahrjebje (Agram ), B rn je , Lwowje
(Lemberg), O fenje, W idimje a H erm annstadtu. Wschem pölnym superioram, kotsiz su najböle tez czestni kanonikowje, pschedkhadza w zastojnstwje pschedsyda wojerskoho konsistorstwa. Rakuske wöjsko mijesche po poslednim wozjewjenym zapisku
136 pölnych kaplanow, 52 posadkowych a invalidnych (we wiistych mestych stajnje
wostawacych), 7 kaplanow za namornikow (wöjsko n a m orju), kotsiz m aja nam orskoho snperiora, kotrohoz njejsmy horjeka sobu liczili; k wojerskomu duchownstwu
sluscheja wysche toho duchowni wjedziczerjo a wuczerjo na wojerskich wustawach,
wuezernjach, akademijach, nöhdze 25. Kapkani rozdzciluja so do kaplanow 1., 2 ., 3.
klassy; prönischich je 55, druhich 12. Rakuske wöjsko ma tez 12 protestantskich
-
00
pcsadkowych abo garnisonstich kaplanow, 9 augSburgstoho a 3 helvetskoho wöry«
wuznacza. Duchowni, tiz chcedza do pölnych kapkanow zastupicz, dhrbja hizom
tsi leta w duchownskim zastaranju bycz, njesmedza pschez 40 löt stark bycz a dhrbja
rhcz swojoho regimenta dcrje möc a k tonnt hischcze nemsku. — Z G r a d c a
podadza so tsjo mkodzi duchownh z jenhm mjssionarom do Ameriki, zo bhchu tarn
skutkowacz pomhali. N ajprjedh pöndza bo" mesta S t . P a u l w krajinje M inesota
w unii. T am sydli biskop. Jo h o diöcesa m a 100 farow z nömskim, francowskim,
jendzelskim a tukrajnhm wobydlerstwom, hdzez be dotal jenoz 16 duchownhch.
M o r a w s k a . Towarstwo ss. Cyrilla a M ethoda w B rn je k w udaw anju
czeskich naboznhch knihow so pscheco böte bjez ludom rozschkrja. Tez je wjele
M oraw janow w podobnym towarftwje s. J a n a w Prazh.
C z e s k a . Dokelz budze letsa swjedzen s. J a n a z Repomuka druhi dzen
.swjatkow, woczakuja so jara wulke processionh z daloka.
J t a l s k a . Sardinske (abo kaz so same mjenuje, italske) knjezerstwo chce
sebi wschitke chrkwinske kubka w Jtalskej zebracz. P o rozprawach, kiz su sejmej
pschedpokozene, m aja tute kubka 76 milijonow frankow dokhodow. Z toho ma
so potom pkacziez zda 4 4 arcybiskopam, 185 biskopam a druhim pschi biskopstwach
w skuzbje stejacym, 400 0 kanonikam, 3 0,0 00 fararjam , 60,0 00 kapkanam (njezabudzcze, zo je Jtalsk a wulki kraj a zo je w Nömskej tez pschez 3 0,0 00 katholskich duchownhch trebnhch!), 2 8,4 23 mni cha m, kotsiz bechu dotal wot swojich w
zastarsku darjenhch kubkow ziwi. N a jenoho bh z hornjeje summy 600 frankow
(nörtow) pschischko; ale te tysach (tawzhnth) zastojnikow, kiz zmeja kubka zarjadowacz, budza zawöscze löpje stajeni a zmöja dzel na nich; duz njezmkje knjezer-^.
stwo Profit, ale budze drje dhrbjecz pschipkaczecz.
J t a l s k a . S w ja th wötc podpjera kaz dotal wschelake chrkwje a wustawh.
Tak da njedawno 1500 frankow k lepschomu dweju chrkwjow, kotrejz n a pschedmesczach T u rin a tw arja. — Letuschi wulki pjatk bö, kaz jene romske nowinh pisaja, na thm samym dnju 25. merca, na kotrhmz bu krawny wopor na kalvarskej
horje dokonjanh. M jenujch romske m arthrologium lziw jenja m artrarjow a swjathch) zapisuje n a tönte dzen mjeno pokutnoho m orbarja, kiz je pödla Khrhstusa
na kschizu wumrjek. M arthrologium z 9. letstotka pisa pod tym samym 25. m er­
ca: W Jeruzalem je bu tön Knjez kschizowany. — Zandzenu zymu buschtaj w
Rom je dwaj wobrazaj wobkranjenaj, kotrajz beschtaj ze slöbornhmi wecami nawe'schanaj. Wosebje be wobkranjenjo w cyrkwi swjatoho Rocha wulke. Romskej
policiji so radzi paduchow popadnhcz, pschi czimz buchu hischcze drohotne wkch
namakane. Paduschi pak njebechu z R om a, ale wschitcy tsjo bechu z netto sardinskich krajinow. Tez bu tu pokkadnik wöstoho banka we wozu sköncowany a jomu
1 00 ,00 0 frankow wzatych. Romska policija wotkry nie jenoz m ordarjow , ale
wusledzi tez, zo su z tych, kiz su so pschecziwo bamzej zapschisahali a dopokazma
wo njekhmanosczi romskich policajow wozjewjeja. T o be dobry popad!
( W j e c z o r n e s ch ul e w R o m j e . ) Tesame dopokazuja, zo romski lud
njeje tak zanjerodzenh, kaz so druhdy powjeda. Duchowni a swötni dzerza darmo
tajke wjeczorne rozwuczenja, zo bhchu z mkodych ludzi, kiz wodnjo schulu wopyto-
61
wacz njemöza, sprawnhch a dzelawych czlowjekow sczinili. P renju tychle schulow
zalozi w lecze 1818 drjeworözbat Jak ub Casoglio; wön wuczesche z woprödka
nekotrych hölczatow, kotrychz Lösche pschi brjohach Tibery nadeschol. Netk je w
közdym z 13 wokresow w Rom je tajka schula z wöscze 2000 hölczatow a mkodzcncow. P iu s I X ., kiz tele schule husto w opytuje, dawa jim közde leto wulki
pschinoschk ze swojeje privatneje pokladnicy. Wschednje rozwuczenjo wopschija
kschesczansku wuczbu, czitanjo, pisanjo, liczenjo a spoczatki rhsowanja (Zeichnen).
W ot wosmoho löta mdza tarn khodzicz tajch h ö lcy , kiz dzeka dla wodnjo schuln
wopytowacz njesmödza, hacz do czasa, hdyz m aja Weste postajenja. D irektor tuteje schule je duchowny. W jeczorna schula rozdzela so do schthrjoch hlownych rjadownjow (klassow).
'
Z T u r i n a . W tntym liwkim mescze je letsa w m artrow nhm tydzenju
a jutry wo tseczinu ludzi wjach k swjathm sakramentam bhlo hacz lonsche leto.
T o je so wosebje pschez njewustawacu horliwoscz duchownych a pöstnhch predarjow stako. Tönle skutk be tak zjaw ny, zo dhrbjesche jön tez kral Viktor E m anuel spöznacz. W ön poruczi, zo m a so kanonikej G iardano, kiz pöstne predowauja
we hkownej chrkwi dzerzesche, wosobny rjad swjatoho M auricia a Lazara runje
pschepodacz, hdyz Po poslednim predowanju z kletki pschindze.
W u h e r s k a . LuboscZ k blizschomu so w letuschej nuzh jara rjenje pokazuje. Tak natw ari kubler Egressh w Pereghu za swoje pjenjezh gmejnskn kuchniu,
za kotruz na pol leta palenjo, jahly, tokkany jeczmjen a dwöjch za thdzen mjaso
a zito k khlebej dawacz slubi. W ön da tez ze swojim shmjenjom pola khudschich
wobydlerjow wobsycz. — Pschi zapokazanju fararja G ondöcsa we Uh-Kighos
bu 200 ludzi z pjenjezam i, z jedzu a z winom wobdzelenych a k swjatocznomu
blidej buchn tez proscherjo chloho mesta pscheproscheni.
P ö l s k a . Njedzelu 24. hapryla czitasche so we wschöch chrkwjach we
Warschawje list archbiskopa Felinskoho, pisanh we wuhnanstwje w Jaro slaw je
w Rusowskej, w kotrhmz so zbehnjenjo ehrkwinskoho zarow anja porucza. Archbiskop je to czinil, dokelz budze joho jastwo, kotrohoz dla be zarowanjo wupisane,
hischcze dolho tracz; wön pak nochce, zo bh joho wosobh dla chrkej w swojich
swjedzenjach zadzerzana bhka. D uz budza tarn netk po dolhim mjelczenju zash
zwony zwonicz a pischczele hracz. — Archbiskopej je knjezerstwo njedawno nam jet
cziniko, zo möze pod westhmi wnmenjemi do Pölskeje so wröczicz. W ön wotm olwi na to, zo so wröczi, ale jenoz pod w um enjenjom , zo so wschitcy zajeczi
Polacy domoj wröcza. D uz su nötko Rusojo joho hröd po knjezersku administraciu
wzali. — R jad augustinow bu pschez B erg a wöndanjo k placzenju 3 00 rublow
wotsudzeny, dokelz so zda, zo su narodnom u knjezerstwu pjenjeznh d ar dali. —
S urow y M uraw jow je sej na Litwje netko tez duchownu möc pschiswojik, wotsadzuje abo postaja sararjow bjez dalischoho praschenja pola duchowneje wyschnoscze
abo w Romje, haj je tez zapisk duchownych wudak we W ilnje, w kotrhmz je thch
wuwostajik, kotsiz so jom u njelubjachu; tak pobrachuje tam wjerch biskop Krasinski,
kotrohoz je do Sibirskeje pöslal. Z diöcesy Chelm w Pölskej pisaja, zo je biskop
grichiskoskowjanskoho wobrjada Kalinski wotsadzeny a hako sarar na swoju prje-
62
dawschu faru pöskany. Kalinski dzerzesche krucze pschi zjenoczenej katholskej cyrkwi a wojerscy wyschkojo, kiz m aja nötk staroscZ wo podwölnischoho nastupnika,
su so do Rakuskeje wobrocZili. — N a Litwje pschewobroczeja katholikow do schismatikow. N a pschikkad honja kozakojo w pruzanskim wokresu cyke katholske swöjby z mocu do cyrkwje a popja zapisuja jich mjena do zapiskow njekatholskich.
S a m e knjezerske nowiny to wobkruczeja; p ra ja , zo je w spomnjenym wokrjesu
338 duschow z 120 swöjbow tak pschewobroczenhch. Z o jich wjach njeje, hodzi
so z Ihm wukozecz, zo su burjo w zebranhch pölskich krajach hizom pod khkzorom
Mikkawschom k schismje nuzowani bhli. — Duchownhch w cykej Pölskej hischcze
jara pschesczöhaja. Hdyz wojacy po dokhim nöcnym pschephtowanju farow a
chrkwjow niczo podhladne (verdächtig) njenam akaja , wumysla sej neschto a lza
n a nich a thknu jich pschi wschej njewinowotosczi do jastwow. Tak je so njedawno fararjej Böleskawej Alexandrowiczej w D ünaburgu zeschko. — Wilenski
W istnik (knjezerske nowiny) pow jeda, zo je so wjele ludzi w Litwje a Vökoruskej
k schismje wobrocziko a zo je so hizom na 3 00 ,00 0 tajkich kschizikow rozdawako,
kajkez schismatikojo noscha. Wysche toho m a so közdej farje po jenhm slebornym
• kschiziku daricz, kotrez je khezorowa k tomu köncej w oprow aka; 2 5,0 00 tak mjenowanhch melchiorowych kschizikow bu w P etersburgu skazanych a tez je pschekupc
Komisarow z mösta Sudogdy m ilijon kschizikow darit. — Towarstwo mikoscze s.
Vincenca we W ilnje bu njedawno zakazane. (Tygodnik katolicki.) — W mjenschich mestach a na wsach je wjele katholskich wosadow bjez duchownhch. T u a
tam je wojerfka wyschnoscz katholskim duchownhm zakazala dz^czi kschcziez,
njepschijesu-li starschi prjedy swöj kschczenski a werowanski list. Dokelz je to
ezezko döftacz a dzöczi husto skhorja, dyrbja Potom dziczi wot schiSmatiskich popow
kschcziez dacz. —
Z P e t e r s b u r g « . D o czasow khezora M iklawscha'I. bechu tudy tsi ka­
tholske cyrkwje: farska chrkej s. K hathruy, kotruz m aja netto dominikanojo a kotraz
je tez sydkowna cyrkej mohilewskoho biskopa; n^hduscha chrkej maltesowskich ryczerjow, kotruz je P ^ tr W ulki natw arik k wopomnjeczu, zo bu nöhdy sam tajki ryczer;
tsecza abo druha farska chrkej swjatoho S taniskaw a je wot arcybiskopa Siestrzenczewicza tw arjena. S chtw örta cyrkej nasta z dobrowöluhch pschinoschkow pod
Mikkawschom L , kotryz hewak katholskej cyrkwi tak jara schkodzicz pytasche. W
P etersb urg u je mjenujcy blizko 4 0 ,0 0 0 katholikow wschelakich narodnosczow, kotsiz
pak njemkjachu swojoho pohrjebnischcza a so n a lutherske hrjebachu. Dominikan
Lukaszewicz wotmhsli sej wosebity kerchow wobstaracz a pschi wschej pröcy dokonja
to häkle za 15 lkt. Sköncznje dopomha k tom u tönte podawk. P ryno wjerch
Leuchtenbergski, katholik a wozenjeny z dzowku khezora Mikkawscha, skhori sm jertnje a Lukaszewicz bu powokany jomu s. sakramenty wudzelicz. N a Petersburgskim
hrodze je waschnjo, zo wudowy po wysokich knjezach jich spowjednikow k sebi pow okuja, jim wsche zawostajene drohotnoscze pokazuja a jim kazaja sej neschto k
wopomnjeczu' wubracz. P o smjerczi Leuchtenberga bu tez-Lukaszewicz wot pryncesnh (wulkowjerchowki) k tomu powokany. W ona sej wescze myslesche, zo Lu-kaszewicz. jenu z brillantam i wusadzanu tysku wuzwoli. W ön pak so rjenje
63
podzakowa, dokelz jomu hako mnichej tajke wöch njepom haja, ale zo wo druhu
dobrotu prosh, kiz bh tez jomu wjele lubscha bhka. Schto dha to ? praschesche so
pryncesna. Zo bh nam katholikam nkschto petersburgskoho pösta wotstupjene
bylo, hdzez bhchmh nasche koscze khowacj möhli. Zadziwana a spöznawaca pschiskuschnofcz tajkeje pröstwy slubi jomu wschitku möznu pomoc pola khözorskoho n ana
a pschi wschim ihm zandzechu hischcze tsi löta, doniz bu katholikam dowolene
swöj kerchow micz. Tehdomnischi zarjadow ar khezorskich kubkow general Kleinmichel powoka Lukaszewicza junu k sebi a wozjewi, zo je car katholski kerchow
pschizwolik a zo knjezerstwo 4 lA ju tra (M orgen) zemje k tomu dart. Lukaszewicz wotm okw i, .zo wön tajki maky dar pschijecz njemöze w mjenje petersburgskich katholikow, dokelz by so zdalo, hako bh jich knjezerstwo z tym njedosahachm
wusmöschicz chchko. Kleinmichel so ja ra rozhnew a, ale duchownh so njeda zarhczecz a wunuzowa po dokhich rhczach sköncznje 15 jutrow . Ale kak m a «Itfo
hischcze chrkej f pohrjebnischczu pschitwaricz? W ön wobzankny tez to pschi sebi,
haczrunje wschitch wotradzachu, zo mohlo knjezerstwo to pozdzischo zakazacz.
.S w öj a druhich bojoscz zjewi duchownh zas prhncesnje. Ielizo zakonje niczo
pschecziwo tw arjevju n jepraja, rjekuh pryncesna, twarcze tak w u lku , kaz pjenjezh
dofahaja. NÄko pschikhadzachu bohate darh ze wschech stron za chrkej, kotrejez
m urjowanjo same 120,000 rublow Pkaczi. Boze sluzbh su tam hizom, ale pschez
100,000 rublow wutrjeba so hischcze na w utw arjenjo a wudebjenjo. Tak dokonja
Böh wulke skutki Pschez malych a nizkich! (P o Thgodniku katolickim)
J e n d z e l s k a . N a wschelakich zhromadziznach a we wschelakich nowinach
rhczi so, hischcze za Polakow, ale knjezetstwo zanej wuschi nim a. Jendzelska zada
a pomha dobhwacz fwobodu za kraje, hdzez su katholikojo khuda mjenschina.
Ale w P ölskej, hdzez je wjaeh kathollkow a Turkowskej, hdzez je kschesczanow
wjetschina, w obara Jendzelsta swobodze; tohorunja je wjele l?t poczischczowaka
katholsku Jrisku, hdzez bö pscheo 20 litam i jedhn kröcz telko katholikow.
J e n d z e l s k a . Now inh „Court J o u rn a l" Pisaja: v r . B asil Cham bers w
Liverpoolu je z jendzelskeje chrkwje wustupik a k katholskej so wobroczik.
S J e r u z a l e m a . Dzeü 19. m^rca je czah nemskich puczowarjow z 10
Prusam i fern doschok. W oni njedziwachu n a wulke napinanjo swojich mocow a
dokonjachu pucz z J a ffh do Jeru zalem a bjez pschenocowanja, dokelz chchchu *
swjeczenju bolminow w Bozim rowje pschitomni bhcz. T ale swjatocznoscz je so
tön kröcz mernje minhka, to r tta bjez zwadh.ra wojowanja, byrnje tez pschi harje
schismatikow. Czah francowskich putnikow pschindze dzen prjedh z 28 sobustawam i;
bjez nimi U 1 B elgiczan, 1 Prusak, 2 S ch p an jan aj a 1 Amerika«. Whsche
tuteje karawanh je tu hischcze wjele wophtarjow z Europh, kiz z djkla w nowej
kh^zi (C asa iiova) sranciskanow, z dzöla w hosczencach bydla. Bjez druhim i je
tu tez wöjwoda z M odenh, kotrhz bu swjedzenscy pow itany; Patriarch pow itajoho
z italskej rhczu, we kotrejz z kraja wuhnatoho wjercha w kschesczanskim waschnju
n a kalvarsku Horn a B ozi row pokazowasche. — W Jeruzalem je j e . t o tu khwilu
6 0 0 rusowskich putnikow , wokoko 500 Grichow a 4 0 0 Armenow; whsche toho
puczuje wjele jendzelskich a amerikaufkich puczowarjow Po Palestinje. — S chism a­
G4
tisch duchowni a mnischa tarn zhubja wjele dokhodow, dokelz su jich zörka
moldawowalachiske klöschtry njedawno zböhnjene. T ola podpjera Rusowska gri*
chiskvho patriarchu w Ieruzalem je közde leto ze 200,000 frankam i (nortomi).
Z n a r a n s c h e je J n d i s k e j e . M issionar L. M eurin pisa z B om baha
bjez druhim : „S y m z B oha strowy, ale z dzekami wobczezeny. Hako direkter
sem inara m am pod sobu 3 duchownych a 12 seminaristow; hako direkter schule
m am 700 dzeczi a 7 wuczerjow. Tez sym francowsku schuln wotewrik a wuczn
tu sam 20 wuczownikow. Hako pschedsyda towarstwa s. Vincenca, kiz 160 sobustawow liczi, m am 12 kouferencow. Potom wjedu towarstwo mkodzencow, z kotrychz
nehdze dwanaczom wuczbu w hudzbje (musicy) daw am ; bäte wjedu katholsku ezitarn ju , kotraz m a 30sobustawow a 12 czasopisow a nowinow wotebjera; sköncznje
sym pschedsyda tow arstwa „C atholic D ebating Club (towarstwo za katholske rozryczowanja), kotrez zhromadnu kedzbnoscz wubudza. W tym chcu naschu katholsku
mkodoscz powucziez a w katholskim pscheswedczenju wobkruczicz, zo wysche katholskeje
wery njeje zana praw a w era, kotraz sebjewedomoscz je w tudomnhm B abelu wschelakich werywuznaczow jara potrjebna. Mejach pschednoschk wo bytuosczi (W esen)
B o h a , pschi kotrymz besche wysche naschich katholikow a nclschto protestantow tez
2 0 pohanow. M ö j pschednoschk mejesche czim wjetschu waznoscz w naschim mescze,
dokelz pschk nim jedyn z bram inow (pohanskich wuczerjow) wschelake pschccziworycze
czinjesche, kotrez Pak sym wsche dobyczerscy pschewinyk. W druhim pschednoschk»
sym wo ujerozomje w „Bedach" (swjatym Pismje Jn d o w ) ryczak a zasy jenoho
bram ina pschi pokleskowanju pschitomnych pschewinyk. Netk mje wschelacy w mojim
wobydlenju wophtuja a wojujemy dokho wo werje. Katholscy su sej wot toho
czasa wulku waznoscz dobyli. Tez protestantow sym zjawnje napominak, zo bychu
so zamokwjeli z toho, schtoz sym jim rjekk, zo su Pak njewuczeni Pak pschiskodzerjo,
hdyz tez tudy rozscherjeja, hako bychmy my k pschibohan so modlili. Ani jedyn
z pschitomych protestantskich predarjow w zhromadziznje njepostanh. T o posylnja
katholikow!
dtaleznoscze towarstwa.
D o pokkadnicy su swöj pschinoschk (pol tolerja) na l. 1 8 6 4 dale placzili kk.:
kubler M . Wagner we Smolicach, wuczer Handrij Brauer w Radworju, ziwnosczer
I . Lebza w Nuknicy, kowar Jakub Wawrik w Khrösczicach, kubler E. Czejla w Khrösczicach, burski syn Michak Schotta we Wudworju, ziwnosczer P . Hejduschka w Hörkach,
kublerka M arija Fulkowa w Khrösczicach, senior tachantstwa Jakub Pjech w Budyschinje,
Miklawsch Kummer mlynk z Sazka, Mikkawsch Schoita korczmar z R özanta, Jurij
Kobank (Lehmann) kubler z Rözanta, Michak Klimant kubler z Rözanta, Mikkawsch
Czornak z Nowoslic, Michak Frencl, reznik z Rözanta, czesla Karl Hendrich Pjeczka
w Budyschinje.
D o b r o w ö ln e d a r y : M arija Fulkowa, kublerka z Khrösczie 5 nfl.
W B u d y s c h in j e , l.m e je 1 8 6 4 .
P e t r S c h o i t a , pokiadnik.
Redaktor: M .H ö r n ik . — Czischczai L. A. Donnerhak w Budyschinje.
wudawanh wot towarstwa S S . Chrilla a Methoda w Budhschinje.
C zo. 6 .
Junij.
1864.
D w ja ty A lo is z G o n z a g a .
(21. junija.)
„O kak krasnh je poccziwy splab we swojej
jasnvsczi, joho woponmjeczo. je njesmjertne do
wecznoscze." Mudr. 5, 1.
S w ja th Alois narodzi so 9. merca 1568 a besche starschi shn Ferdinanda
z G onzaga, wjercha z Kastilliona. Pschi porodze slubi joho macz M arth a swjatej
M ariji LvretSkej a dla ziwjenskoho stracha dascke joho prjedh naroda wukschczicz.
P rjedy hacz bösche za zemju narodzenh, besche hizon za njebjesa zash narodzenh.
S w o ju kschezensku hnadu a njewinowatoscz wobkhowa wön hacz do smjercze.
P ren je stow a, kotrez joho bohabojazna maczer wuczesche, besche jandzelske powitanjo. W ön sam pak so wot prenjoho wotuczenja swojoho r'ozoma B ohu woprowasche a wjedzesche dzen wote dnja swjeczische ziwjenjo. N an chchsche we nim
ftawnoho nastupnika we knjezerstwje, maez pak skuzownika bozoho mecz. W ot
nana do wojerskoho lehwa sobu w za th , wuskhscha wön nekotre njepschistojne
slvwo a w upraji je njewedomje za nimi. T o besche joho hrech; joho dla czinjesche ezas swojoho ziwjenja pokutu. Dzewjecz let stary wotpokozi wön we F lorencu pschcd w ottarjom najzbözuischeje knjezny slub wobstajneje ezistoscze. S w ja tu
M a riju ezesczowasche pschech hako swoju maczer a jeje knjezniska czistoscz zbudzowasche joho k sczöhowanju. S w ö j slub je swjath Alois swernje dzerzak a z
bozej pomocu njeje do najmjenschoho sphtowanja zwolik. W e dzöczacej starobje
hizom pocza tez wschitke druhe zadanja swojoho czöla wobknjezecz a poduschecz.
W e dw anathm licze swojeje starobh dösta pröni kröcz swjate woprawjenjo a
dzösche wot toho czasa 'közdu njedzelu a swjath dzen k bvzomu blidu. N a nim
GG
so wozjewl, zo täte swjatoscz je „khleb zito wnzwolenhch a wiuo knjeznh pkodzace
(Zach. 9 ,1 7 ).
Nie cbte 13 let starh pschindze wön na schpanski kralowski dwör. Tez
tudh njewotebjerasche joho kedzbnoscz na so a swernoscz we bozich skuzbach.
Zbo-ownje wön wschitke sphtowanja pschewinh. S w oje zmyska, wosebje swojej
woczi bjerjesche tak na kedzbu, zo wobliczo swojeje knjenie, kralownh M arije njeznajesche, haez runje mejesche ju hako jeje czeftnh skuzownik skoro wschednje postrowicz. H a j, njewerjesche sebi tez na swoju maczer pohladnhcz. Tohodla
mjenowachu joho czkowjeka bjez mjasa abo jandzela we mjasu. H ajenju swojich
zmhskow pschidawasche wön pojimanjo a zapreczo swojoho czeka. Közdh tydzen
so tsi kröcz posczesche a spokoji so tehdom z neschto khlebom a wodu. Ale tez
druhe dnh wuziwasche tak mako, zo so joho chke ziwjenjo wobstajnomu posczenjn
runasche. D ruhdh schwikasche so tsi kröcz za dzen hacz do krewje. D o mjehkoho
koza ktadzesche sebi czroph, zo by so skerje k paczerjam wubudzik. W ulki dzel
noch, tez we najkruczischej zhmje pschebywasche kleczo abo na nahn zemju wupschestrjenh a rozpominasche böjske wech. W e tajkim pobvznhm rozpom inanjn
zwostawasche druhdh 3, haj 5 hodzinow za sobu a to bjeze wschitkoho rozpjerschen ja mhslow. P töd tajkeje krutoscze besche stajne pozbehnjenjo ducha k B ohu.
Bjez tohv jomu phcha kralowskoho dwora niczo njezeschkodzi.
Tak blizesche so jomu czas, zo ma sebi Weste powokanjo wuzwolicz. N utrnische buchn joho m odlitw h, dlejsche joho pröstwh, kruczische joho posczenja, zo
bh B öh jomu najlepschi pucz pokazak. S w e ru pschirunasche praw idla wschelakich
klöschthrskich rjadow. P o wozjewjenju bozoho hkosa wuzwoli sebi rjad jesuitow.
M aczer do toho radh zwoli, ale nan so tomu na wscho mözne waschnjo pschecziwjesche. Krutoscz a dobro, hrozenja a lubjenja bechu podarmo. N an pöska
joho na daloke puczowanjo, zo bh pschi tym johohorliwoscz woliwknhla. Ale
zasy podarmo, Böh pak pschewinh nanow u wolu. J u n u mjenujch pöska nan
skuzownika, zo bh hladak, schto sh'n Alois czini. D u rje bechu zawrjene a pschez
kluczowu dzerku widzesche skuzownik mkodzenca psched bozej m artru kleczecz a
swoje czeko schwikacz. K shlzam hnuty powjedasche to swojomu knjezej. Khory
nan dasche so tarn donjescz a widzesche sam , kakshn so samoho krjuduje. N a
to kkapasche so do duri a dasche je wotewricz. S tw a besche z krewju a ze shlzami
pokrepjena. N etto njezapowje nan shnej wjacy dowolnoscz a Pisasche sam swo­
jomu wujej Scipionej z G onzaga, zo bh tön generalej jesuitskoho rjada, Klaudiej
Aquavivej Aloisia poskiczik. Klaudij wotmkowi börzh a pschipokaza Aloisiej we
Romje pschihotnh born. Netto wotrjeknh so Alois wschoho czasnoho, wotstupi
wötcowske herbstwo mködschomu bratrej Rudolfej a zastupi we zhmje 1585 do
jesuitskoho rjad a.
W e pschihotowanju (N oviziat) hizom wopokaza so hako pschittad wfchitkich pöccziwosczow a dobrhch poczinkow. Klöschthrske postajenja dzerzesche z najdospoknischej swernosczu a mejesche tez najmjenschu, najsnadnischu kaznju za
swjatu. Wosebite zacpeczo sweta, njewuhasnite hidzenjo sebje samoho a hkuboka
poniznoscZ besche zakkad joho ziwjenja. Czkowjeczeje khwalbh njezadasche, alq
67
zaczerwjeni so zrudny, hdyz joho schtö khwalesche. S a m wön közdoho czesczesche.
Z a blidom wuzwoli sebi najnizsche mesto. Hdyz powjescz wo nanowej smjerczi
zhoni, bksche jomu wulki tröscht, zo je so poboznje a po kschesczanskim waschnju
ze sweta minyk. Wschednje pschibjerasche joho luboscz k Bohu a besche so
bojecz, zo joho czeko pschez wobstajne modlenjo a posczenjo pomaku zahinje.
Tohodla bu jomu poruczene, zo bh swoje mysle wot böjskich wecow böte wotwob x o q i t ; ale podarmo so za tym pröcowasche. Tak minhschtej so jomu dwe lecze
lecze pschihota. J o m u beschtej to wjesokej, zböznej löcze.
P o najlepschim pschihotowanju wotpokozi we lecze 1587 swjatocznje tsoji
ftub" khudoby, czistoscze a poskuschnoscze. D w aj mesaeaj Pozdzischo dösta wön
tonsuru a po krötkich pschestawkach schtyri nizsche swjeczizny. *)
P o döstaczu nizschich swjecziznow möjesche A lois swoje cziche klöschtyrske
wobydlenjo wopuschczicz a do sweta stupicz. B örzy bu do Kastelliona powokany,
zo by bratra R udolfa z wöjwodu Mantuanskim wujednak, mjez kotrymajz bösche
zwada wudyrika. D o M ilan a (M ailan d) so wröcziwschi, zhoni pschez boze
wozjewjenjo dzen swojeje smjercze. Nitko so czim böle czasnych wecow zdalowasche. W e zhmje 1 5 9 0 bu zasy do Rom a powokany a wuzwoli sebi tam wuzku
czemnu stwiczku k wobydlenjn. Wschitke joho mysle so na to zkozowachu, zo
skoro k swojomu knjezej pöndze. Hdyz we lecze 1591 we Rom je natykniwa
khoroscz a knjezesche, wnznamjenjesche so A lois pschez skutki mikosczea kschesczanskeje luboscze. W ön napominasche khorhch k sezerpnosczi, k podaczu do bozeje
w ole, skuzesche jim a starasche so za nich z wulkej lubosczu. W e zjawnej hojerni
dosta we mercu tohosamoho tĕta sam khoroscz. T ola joho zadoso; za Jezusom
njebu hischcze dopjelnjena. W ön wotkhorje a pokraczowasche w swojim krutym
pokuczenju. J oh o mocy dzen wote dnja wotebjerachu a lekarjo njeprejachu jomu
blizenjo smjercze. T o besche jomu wjesoka powjescz.
3 wulkej nutrnosczu dosta swjate sakramenty a bamz Hrjehot X IV .
*) P ř i s p . Pschi zastupjenju do duchownstwa wottsiha biskop mlodzencej
neschto wlosow, woblecze joho bełu drastu a poda jomu zasweczenu sweczku Wotshinjenjo wiosow (tcnfura) napomina k wotrjeknjenju wschoho czasnoho, bela drasta
pokazuje, na njewinwate ziwjenjo a zasweczena sweczka zada dobre skutki. N a to
sczehuja 4 nizsche swjeczizny, z kotrymiz so na cyrkwinske skuzby starschich czasow
pokazuje, hdzez dyrbjesche közdy cyrkwinski skuzownik wosebitu swjecziznu meci. Tele
swjeczizny su: o s t i a r i a t isiuzba wrötnika, kiz mejesche cyrkwine durje zamkacz a
wotamkacz a weriwych k Bozim skuzbam zhromadzecz); l e k t o r a t (siuzba czitarja,
kotryz mejesche ludej dzele swjatoho pisma czitacz); e x o r c i s t a t (skuzba tych, kiz
zte duchi wnhonjachu); a k o l y t h a t ksluzba tych, kotsiz k bozim skuzbam sweczki
zasweczachu, wino, wodu a kadzidko k wottarjej pschinoschowachu).
N a to sczehuja 3 wyschsche swjecziznp: s ubd i a k o n a t (skuzba tych, kotsiz
mejachu wschitko k bozim stuzbam trebite wobstaracz, kheluch, talerk a wobkatko na
woktar njescz, epistlu czitacz a biskopej pschi bozej mschi skuzic;); d i a k o n a t (ffu|ba
tych, kotsiz mejachu cyrkwinsku jakmoznu wobstaracz, predowacz, kschczicz, swjate
woprawjeujo wudzelecz, na bozej mschi sczenjo czitacz); p r e s b y t e r a t (skuzba
meschnikvw, kotsiz hako pomocnikojo biskopow wopor bozeje msche woprujeja a swiat
sakramenty wudzeleja).
68
poska jomu pozohnotoanjo a tootpustk za mr^jachch. Wschitch pschitomni bechu
wot joho poboznoscze hnuczi a zwostachu hischcze khwiln pola njoho. W ön
zadasche netto, zo smek so schwikacz abo schwikacz dacz a chchsche n a nahn zemju
pokozenh bhcz, ale prödkstejiczer klöschtra to njedowoli. W noch dhrbjachu joho
wschitcy toopuschczicz, jeno tsjo mnischa tarn wostachu. Czi pschistupichu druhdy
k joho kozej a skhschachu joho prajicz: „Knjeze, do twojeju rnkow poruczam
swoju duschn." N a praschenjo, hacz ezoho trjeba, wotmkowi A lo is: „Wachujc^e
zo m nu a pomhajcze mt, pschetoz skoro tom nrit." Jo h o toobliczo pocza blednycz,
zymny pöt wustupotoasche; wön lezesche we smjertnhm bedZenju. Jedyn z
pschitomnhch prajesche jom u: „S p o rn n , zo twöj Wumoznik za tebje na twerdhm
drjewje mröjesche." Alois njcmözeiche wjach tootmkotoicz. Z prawicu dzerzesche
tobn swjeczenu stoeczku, letoica besche na kschizik zkozena, ketrhz wokoko schije
noschesche; joho woczi hladaschtej na bozu m artru. Pschitomni zapoczachu
modlittoh za mrejacoho a tobn poboznje na nich poslnchasche. Nekotre wokamiknjenja psched smjerczu dosta tobn rhcz zash a rjeknh nekotrh kröcz: „ Je zu so !"
A joho duscha pozbehnh so k njebju. T a l wumrje njewinotoath, czisth a poboznh
mkodzene Alois 20. junija to noch srjedz 10. a 11. hodzinh toe lecze 1 5 9 1 ; be
2 3 let, 3 mesach a 3 dnh stary.
Jo h o czöko bn we khapali jesuitskoho kollegia toe Romje pohrjebane.
B öh pokaza joho toschelakim hako m artrarja bozeje luboscze toe njebju z toulkej
swjatosczn a krasnosczu krönotoanoho. N a joho pröstton stachu so toschelake dzitoh.
B am z Benedikt X III. zapisa toe lecze 1726 tohole jandzelskoho mkodzenca do zapiska
Sw jathch a postaji joho hako toosobnh pschikkad nietoinowatoscze, czistoscze a hako
zakitarja (patrona) mkodoscze. N a stojeczatach toidzimh stoj. Aloisa wobleczenoho
drastu jesuitskoho rja d a , a dzerzi to ruch b?ku liliju hako znamjo knjezniskeje
czistoscze, a kschiz, znamjo zaprecza so samoho. Chrkwina m odlitwa na joho dnju
je tale: O Bozo, wudzölerjo njebjeskich daroto, kotrhz sh toe jandzelskim mkodzencu Aloisin spodziwnu njewinowatoscz ziwjenja z runje ta t toulkej pokutnosczu
zjednoczik: daj nam pschez joho zaskuzbh a prösttoh, zo bhchmy, hdhz joho toe
njetomowatosczik sczehowali njejsm y, jomu so tola toe pokucze runali. Pschez
naschoho Kujeza a t. d.
H. D.
Dopis z Prahl.
P o dobrhm katholskim toaschnju czesczuje közdh kraj, közde mefto a toosada swojich toosebitych swjathch, a wuztooli sebi tych, kotrhchz skutkotoanjo bö
za tutu toosadu abo mösto toosebicze toazne. Czeska je sebi to swjathm W jacskawje, nöhduschim czeskim kralu a toe swjathm J a n u Nepomucenskim a uekotrych druhich swojich trajnhch patronoto touzw olita, kotrejuz preuischeju stojedzen
tez chkh kraj na rjane toaschnjo stojeczi. Kaz pak je P ra h a toe politiskim a
toedomskim ziwjenjn srjedzizna a hkotone mefto chkoho kralesttoa, tak tez hako
shdko archbiskopa toe chrktoinskich naleznosczach, a wschö chrkwinske fwj»dzenje
swjec^a so tohodla tu na wulkotnische toaschnjo hako toonka na kraju. Woso-
f,0
tn jc Pak pkaczi to wo sw jatojanftim swjedzenju, dokelz swj. J a n dzs skutkowasche we P razh ; tu wön wuczesche, predowasche, spöwjedasche tu bu wön jath
a morjenh. Thsach ludzi zendu so tohodla tez k tutomu swjedzenju do P ra h i,
ze wschöch köncow Czeskeje a M oraw h we swojich wschelakorych narodnych drastach. Wosobnje pak be P ra h a letsa z lndom pschepjclnjcna, kaz prjedawsche
leta zenje, dokelz swjedzen rnnje na druhi dzen swjatkow padze, a so whsche toho
hischcze wulki czkski spewarski swjedzen w o tb h , na kotrhz be sa na 1500 spewarjow z Czeskeje, M oraw y a z W ina zeschko. Tez nasch serbski Lnmir, svewanske
towarstwo w Budhschinje, be pola tutoho. narodnoho swjedzenja zastupjenh. N a
zcleznich pschiwjezechn Po liczenjn wokoko 20000 ludzi; a pschiliczisch hischcze tön
lud, kiz be z processionami z blizkoscze a dalokoscze fern pschiczahnhk, möze sebi
közdh mhslicz, zo dhrbjesche so P ra h a z ludzimi rojicz, wosebnje na wopomnjecza
Hödnhch meftach. N a kamjentuym moscze je wokoko swjeczatka swj. J a n a
rjanh woktark n atw arjenh , ze wschelakimi rözemi a kwetkami rjenje wuphscheny,
a z lam pam i a ze wschelakobarbithmi swecami krasnje rozswetlenh. N a wschech
torhoschczach, h^zez so swjeczo swjatoho J a n a nam aka, fit podobne woktarki wud^bjene. W jeczor we 7. hodzinje je pola tntych woktarkow nhschpor z bozim pozohnowanjom , zapoczatk a kö»c wozjcwi so z pjeczorhm tselenjom z kanonow.
Äiajkrasnischi a najdrczschi pomnik swj. J a n a je joho kaschcz, na kotrhmz wön
sam steji we czkowjeskej wulkosczi, hewak hischcze wschelako wudebjeny, wscho z
lutoho slebra, wazi 30 centnari a pkaczi pschez 2 5 0 0 0 starhch czeskich dwachtnikow. Tutön pomnik namaka so we metropolskej chrkwi na H radschinje, jeno
schkoda, zo runje na wubjernhm blakn njestoji. Z wobejn bokow kaschcza staj
woktarjej, a na jenhm wnstaja so a daw a so k wokoschowanjn na najwjetschich
swjathch dnach swjatoho Jan o w y jazh k , kiz je Böh dziwnje netto skoro pschez
5 00 let zdjerzak. Z cyka pokaznja so we tutych dnach wschitke wopomnje­
cza hödne mestnoscze, kaz s. Janow e jastwo, czmowa o wuzka dzera, swj. J u r jowa cyrkej, jena z najprenischich kschesczanskich chrkwjow we Czeskej, hewak pschech zanknjena, a druhe mefta. — Swjatoczniczkn wjeczor, dzen psched swj. Ja n o m
po wotbytym nhschporje wotpali so rjanh wohnjoftroj (Feuerwerk) na tselskej
kupje, kiz so közdh kröcz wosobnje ludej z kraja jara spodoba, kaz möze to közdh
z jich spodziwanja poknych hkosow spöznacz. Letsa Pak dawasche tez wescze krasnh napohlad na wobomaj bokömaj kuph; mjenujch czumpasche so traz pschez pok*
sta czokmikow, z saklemi wobswjeczenhch, na nich wjele stow czeskich spew ari, kiz
wschelake skowjanske hkosh möcnje klinczecz dachn, na kamjcntnhm a rjeczaznym
moscze tejko ludu, kaz mejesche tarn jeno ru m , na wobomaj stronomaj M oldawy so wscho röjesche a frjedza na moldawskej kupje wotpali so wohnjoftroj, z thm so
swjedzen wotewri. N azajtra dopokdnja m aja so we wschech chrkwjach swjatoczne boze
skuzbh, wosobnje we domje, hako hkownej chrkwi chkeje Czeskeje. P o skönczenhm czeskim
a nemskim predowanjn we 11. hodzinje jedze archbiskop ze swojoho hrodu do
chrkwje; wöz, we kotrhmz sedzi, je hizom na 5 00 tet start;, preni prazski archbiskop
je so hizom we nim wozhk, trjeba so netto jeno tsi kröcz za leto; 6 wuhloczornhch
je do njoho zapschehnjene; I 2skuzownich rjenje zdrasczeni du prjedh woza, z wobejn
70
bokow czischczi so lud, wirsobnje z kraja, zo bh swojoho duschow pasthrja wohladakPschi chrkwinskich wrotach woczakuja joho kauomkojo we chrkwinskej drascze z
druhej assistencu, a pschewodzeja joho k wulkomu w o ttarjej, hdzez m a archbiskop
bozu mschu, kotraz traz poldra hodzinh traje; chrkej je we wschech mestnosczach
pschepjelnjena, zo ani iabkuko k zemi padnycz njemöze, runje kaz popokdnju w na
nyschporje. — Tez psched cyrkwju, n a wschöch hasach makeje stronh knjezi wschudzom spröcniwe ziwjenjo; processionh steja we wschelakich czrödach wokoko kantora,
kiz jim wschölake kherlusche pschedspewui'e, kotrez lud potom po nim spewa; —
Chte rhnki budow su tu natw arjene, we kotrhchz möze jedhn wsche mözne wech
döstacz, wschelake swjeczatka, modlerske knizki, rjane powjedanczka wschelakore
hrajki, cuze wosobnje italske pkody a t.d ., haj same kuchnje tu njepobrachuja, we
kotrhchz möze so közdh hködny bruch nasyczicz. — Pschizpomnicz hischcze dhrbju,
zo bechu letsa tez 7 S e rb ja z WotrowSkeje wokoknoscze k swjatojauskomu swjedzeuju do P rah i pschijeli, tez druhe tola su husto S e rb ja P rah u wophtowali,
a wescze so zadhn kat njeje, dokelz P ra h a je wopytauja hödna za közdoho, wo­
sobnje pak za S e rb a , kotrohoz duschow pasthrjo tudy schtudowachu.
Łusćanski.
Swjedzen Bozoho Czela.
Häkle we njedawno zandzenych dnjach swjeczachmy tutöu rjanh swjath
dzen. Hako jedhn z najwhschschich swjatych dnjow z oktavu (z thdzeujom) pada
a swjeczi so tutöu dzen közde leto schtwörtk po njedzeli najswjeczischeje Trojich a
je zawjedzenh k wopomnjeczu postajenja najswjeczischoho sakramenta w oltarja.
Kaz je znate, dhrbjak so tutön swjath dzen po praw hm z e l e n h s c h t w ö r t k we
m artrow hm thdzenju swjeczicz, dokelz je spomnjenh dzen nutsstajenjo najswjeczi­
schoho sakramenta pschez Bozoho S h n a so stako; dokelz Pak so swjedzen tutoho
dnja we m artrow nhm thdzenju pschiskuschnje wotdzerzecz njehodzi, dla zrudnoho
chrkwinskoho rozpomnjecza czerpjenjaKhrystusowoho, dha je nascha sw jata chrkej
pschisluschne wotdzerzenjo tohole swjatoho dnja hacz po njedzeli najswj. Trojich
wotstorczika, tak zo swjath dzen sam nie jenoz do najrjenschoho letnoho czasa
p ada, ale tez bjez zadzewka cum oktava t.j. ze swjeczenjom w o s mi c h dnjow
wotdzerzanh bhcz möze. Najwazuischi dzel swjatocznoscze, pschi kotrejz so najrjensche a najdrözsche, schtoz mamh, k czesczi I^zusowej nakozuje, je tön p r o c e s s i o n , kiz so Po skönczenhch bozich skuzbach ze wokokonoschenjom najswje­
czischoho sakramenta pod hokhm njebjom k schthrjom woktarjam wotdzerzuje.
— Najiwjeczischi sakrament njese meschnik zwonka cyrkwje pschez droh! a hona
wsow, zo bh tak rjec wschitko stworjene spöznako, khwaliko a wuzbehnhlo dzi>vh
luboscze, nam we thmle sakramencze wopokazane. Procession kaz zawjedzenjo
swjatoho dnja samoho nasta srjedz 13. letstotka a bk, kaz B olland we swojich
pismach ziwjenja swjathch (5. Haprhl) powjeda, klöschthrska knjezna Ju lia u a we
meseze Lüttichu w netczischej Belgiskej wina jej« zawjedzenja. S pom njena knjezna
71
mejesche mjenujch wjach kröcz jene widzenjo, kotrez wona njerozemjesche. Widzesche
mjenujch we nim m e s a c we najpotnischim swetle, na j e n h m boku tohosamoho
pak, zo U zaczemnjenh, haj zdasche so jej, hako bh tarn nekajke rozkwekanjo mek,
schtoz jön njemako wohidzesche. T ele widzenjo ju zenje njewopuschczi; wona
modlesche a posczesche so a proschesche B o h a, zo bh wot njeje sthskniwe mhsle
w otewzat, ale dotho podarmo. Sköncznje zjewi jej Böh sam wuznam toho
widzenja, hdhz be dotho doscz za tute hnadn prosyta a nekotrhch bohawuczenhch
muzow so za radu praschata; bu jej mjennjch zjewjene, zo tön mesac katholsku
cyrkej w oznam jenja, te zaczemnjace rozkwekanjo tohosamoho Pak b r a c h o w a n j o
j e n o h o w o s e b i t o h o s w j a t o h o d n j a k c ze s cz i n a j s w j e c z i s c h o h o
s a k r a m e n t a w o t t a r j a , kotrez brachowanjo takrjec swetko a bthschcz chrkwje
zaczemnja; sobu bu jej pak poruczene, zo bh wona pola predkstojerjow chrkwje
dla postajenja tajkoho swjatoho dnja swoje pröstwh zapotozita a ta t parow aniu
we nastupanju zjawnoho czesczowanja najswjeczischoho sakramenta wotpomhaka.
D otho sej njewerjesche swoje rozjewjenjo nekomu sobudzelie^ najm jenje chrkwinskim
predkstojerjam, hacz bu sköncznje Po nim ale 20 letach we tecze 1230 nutskownje
nuczena, swoju potajnoscz zjewicz. W ona wotewri swoju w utrobu archidiakonej
J a k u b e j be T r o h e s weLüttichu, potom provincialej dominikanarjow H u g o a
hischcze nekotrhm druhim pschez poboznoscz kaz wuczenoscz so wuznamjenjachm muzam.
Ezile zasy powjedachu to , schtoz zhonichu, Lüttichskomu biskopej R o b e r t e j , kiz
po dothim derje dokonjanhm pschephtanju tön nowh swjath dzen we swojej chkej
diöcesh zawjedze (1246); dokelz pak tutön biskop tesame lkto hischcze w nm rje,
njemözesche spomnjene leto tön swjath dzen hischcze derje po joho woll wobendzenh bhcz, donz Böh sam pschez swoje wschohomöcne potajne wjedzenjo sredk
wunamaka, swjedzen tamnoho dnja (t. j. bozoho czeta) po chkym katholskim swecze rozschericz. P rovincial Hugo, kotromuz be J u lia n a swoje zjewjenjo sobudzelita,
bu wot bamza za kardinalduchownoho a wotpöstanca katholskeje chrkwje we Nömskej wuzwolenh, tam nh archidiakon Jak ub de TroheS pak, kotromuz klöschthrska
knjezna J u lia n a swoje zjewjenjo wot B oha tez sobudM i, bu (zawerno zjawne
boze dopuschczenjo) z bamzom a nastupi pod mjenom U rban IV . stok swjatoho
P etra. T utön wuda hischcze we leczZ 1264*) bullu (rozkaz), pschez kotruz bu swja­
th dzen Bozoho Czeta we chkej katholskej cyrkwi postajeny; Hugo pak hako bam zowh wotpöstanc we Nömskej mejesche wjesotoscz to, schtoz tobn prjedh tak zastupowasche, tön najprenischi we wschitkich chrkwjach. swojeje legacije swjedzen
bozoho czeta zarjadowacz. Tez K lim ant V . sczehowar U rbana IV . poruczi zasy
na chrkwinskej zhromadziznje we Vienne we l. 1 31 1, zo bh poruczenjo joho
prjedownika krucze dzerzane bhko a pschepokozi swjedzen na schtwörtk po najswjeczischej Trojich. Sw jedzen Bozoho Czeta, kaz hizom prajach pozbehuje wosobnje
po bozich skuzbach wotdz^rzowany procession, — drohi natozk (Aufwand) a n ajnajrjenische debjenstwo we chrkwinskich drastach a chrkwinskich wöcach ptaczi J e 3u f e j K h r h s t u s e j , kiz je po katholskej wörje we tymle najswjeczischim sakra*) Potajkim be letsa 6 0 0 lstne wopomnjeczo toholepostajenja za cyl« cyrkej.
72
mencze pschitomnp; na druyej stv n je pak nia nascha katholska cyrkej bjeze wschoh» dwöla tez wotpohladanjo, swojim weriwym pschez tonte roezny swjedzen wulku
wuczbu (dogma) wot w o p r a w d z i t e j e p s c h i t o m n o s c z e Jözusa Khrystusa we
thmle fmjatbm sakramerieze praw je k wutrobje pokozicz a wschitkich tych njeweriwych wohanbicz, kotsiz woprawdZitu pschitomnoscz Khrystusowu we tymle sakramencze preja. Procession wjedze so k s c h t y r j o m w o k t a r j o m , kotrez
su po möznosczi po schtyrjoch bokach swöta natw arjene a pschi nich so spoczatki
schtyrjoch swjatych sczenjow czitaja k woznamjenjenju: zo je JkzuS Khrystus
wumoznik ws chi t k i ch czkowjekow a zo joho wuczba postajena je za ws c hi t ke
ludy a narody. Najrjenischi procession na dzen bozoho czöka bö wöscze tam nh,
kiz je we Triencze wotdzerzany byk we czafu powschitkownoho koncilija, pschetoz
po wopisanju konciliskich aktow (wot B n t Angel. M assarella) böchu wysche bamzowych legatow, kardinalow a wotposkancow wschelakich khezorow a kralow pschi
H tm 210 biskopow pschitomni wschitcy we pluvialach, infulach a z pastyrskim
kijom w rncy, kardinal M oronuS njesesche najswjcczischi sakrament pod baldachinom.
L.
Wobnowjenio kulowskeje farskeje cyrkwje. **)
Kulowska farska cyrkej be hizorn dleschi czas wobschernischoho wobnowjenja
prawje potrjebna. Nutskowne bĕ wot procya, kura a staroby cyle zaczornjene;
z wonka pak pokazachu so na wezi, tsesche a murjach schkody; wobschernische wobwobnowjenjo be tohodla nnzne, njedyrbjesche-li z wonka a znutska wschitko k zayubjenju hiez. K tomu pschindze, zo be wulki wichor 27. augusta 1860 — tön*
sam o n , kiz be tez w Lipsku tak surowe njehody pschihotowak, — wjetschi dzel
chrkwineje tsechi wotkryk.
Najwaznische a najprensche praschenjo be n ett: zwotkel dhrbja so pje»
n j e z y k wuporjedzenju cyrkwje wzacz? Cyrkwinske a swetne kaznje pschedpisuja,
zo dyrbja, hdyz cyrkej samotne dasahace zamozenjo wobsedzi, z tutoho twarne
wukozki pschizwolene bycz. Kulowska farska cyrkej pak njemöjesche wjacy hacz
nehdze 1900 tol. zamozenja, kotrez we swojej dani we zienoczenstwje z druhim i
ehrkwinskimi dokhodami ledom dosaha, zdy cyrkwinskich sluzownikow, wohnjowe
zawesczenjo a druhe cyrkwinske wudawki zapkaczicz. Nowe cyrkwinske pschedmjety,
n. psch. duchownske drasty, woktarjowe schaty, wolij za wecznu swecu, njemözachu
so z cyrkwinskoho zamozenja kupowacz; smilnoscz dobrocziwych duschow z daloka
a z blizka dyrbjefche tudy z nuzy wuponchacz. A bohu dzakowano! pschecy su
so kschesczenjo namakali, kiz böjskoho zböznika we naschej khndej farskej cyrkwi
zwoblekowachu. M jez tutym i dobroczerjemi dyrbja ita prenim mescze mjenowane
*) Dokelz ma tuta cyrkej hako sydio arcybratstwa s. rözarija waznoscz za
wschitke serbske katholske wosady, a dokelz su so wschelake jenostronske rozsudzenja a
njelubozne wuprajenja tohodla stake: dzakujemy so w mjenje naschich czitarjow, zo
je k. spisaczel tule naleznoscz kak derje rozestajak.
—
73
—
bycz klöschtyrske knjezny we M arinej Hwözdze a we M ariny m D ole a njeboh
kanonik kantor Haschka, kiz bu we Kulowje rodzeny.
Z e skaboho cyrkwinskoho zamozenja njemözachu potajkim wukozki za
wuporjedzenjo a wobnowjenjo farskeje cyrkwje wzate bycz. W jele bete pschindze
pschi tajkich wobstejenjach pruski zakon wot 11. hapryla 1846 k nakozenju, po
kotrymz m aju pschi njedosahanju cyrkwinskoho zamozenja P a t r o n a c h r k w i n s k a w o s a d a tw arne wukozki zapkaczicz. P a tro n nascheje farskeje cyrkwje je
hnadna knjeni we M arin ej Hwözdze; tu ta a jeje duchownh radziczel a pomocnik,
knjez Propst, bkschtaj z luboscze k B ohu a k cyrkwinskej wosadze hnhdom podwolnaj,
zakoüski pschinoschk, t. j. tseczinu wschitkich wudawkow zapkaczicz. R unje tak podw olna besche tez wjesna wosada, kotraz z jednaczich wjetschich a mjenschich wsow
wobsteji. Njepschizwolnoscz pschecziwo tw arjenju a zapkaczenju nastawacych w u­
dawkow namaka so wot mssta K ulow a, ale nie wot meschczanow, kotsiz bechu
derje zmysleni kaz patronka a wjesna w osada, ale wot nekotrych meschczanskich
pschedstejerjow.
Pschede wschöm bu wurhcz zbehnjena, zo w ot duchownych pschedstejerjow
woznamjenjene schkody we a na bozim domje hischcze dotal tajke njejsu, zo dyrbjafe na közde waschnjo wuporjedzene bycz. Tohodla woposta kralowske knjezerstwo we Liegnitzu twarskoho mischtra do K ulow a, kotryz 3 0. julija 1861 wschk
schkody na cyrkwi, duchownskich a schulskich twarjenjach sweru pschehläda a napisa,
schtoz dyrbjako n a közde waschnjo wuporjedzene bycz. Tez we nastupanju nutskomnoho farskeje cyrkwje so tobn w upraji a napisa, zo so woktarje, klötka, khory
a pischczele we tak zrudnym a hubjenym wobstejcnju nam akaja, zo dyrbja cyle
njepschistojne a za bozi born njedostojne mjenowane bycz.
(Skönczenjo pschichodnje.)
3 ^uzrcy a Sakskeje.
3 B u d h s c h i n a . Kaz slyschinh, besche pschi lktuschim processionje, kiz ze
serbskich wosadow swjatki do Krupki dzösche, na 6 00 ludzi.
j
3 K h r ö s c z i c . W tych dnjach pscheczehnje k nam dotalny njebjelczanski
kapkan k. Äan Nowak za druhoho kapkana. Njebjelczicy budza netto dlöschi czas
bjez kapkana.
3 K u l o w a . T udy mamh tez towarstwo najswjeczifchoho dzöczatstwa
JKzusowoho, kotrohoz pschedshda je nasch k. kapkan Schokta. W öndanjo bkchu
zhromadne Boze skuzby tohole tow arstw a, pschi kotrychz bösche cyka schula pschitom na; 21 dzeczi dzesche k Bozomu blidu a k. kapkan mejesche rycz wosebje wo
spomnjenym towarstwje. Tez wobdzöli so wjele wotrosczenhch a pschitomni naskkadowachu 15 tolerjow.
3 R ö z a n t a . S o b o tu swjeczesche nasch k. wuczer Hawschtyn Hauff«
swöj 25-letny zastojnsti jubilej. R ano postrowichu joho wokolni wuczerjo z khörluschom a pschepodachu jomu po hnujacej ryczi k. wuczerja Nowaka rjany cZasnik.
Tez knjezaj duchownaj, schulscy wötcojo, schulske dzeczi, konsistorstwo w B üdy-
7,4
schinje, kollaturste knjejstwo w klöschtrje poczesczichu joho z daran«'. D opoldnja
podachu so wschitch dzelbjerjerjo tohole swjedzenja do cyrkwje, hdzez k. administrator
Bcnno dzakownuBozu mschu dzerzesche. Böh zohnuj a sylnjuj k.Hauffu w dallschim
wuczerftwje wschö leta joho ziwjenja!
Z D r e z o z a n . D otaln y kaptan w Iosefinskim wustawje k. konsistorialny
radziczel J ö ze f Štĕpanek (rodz. z Czech) je za druhoho dwörskoho kapkana w
kralowskej cyrkwi pomjenowanh. V ia joho prjedawsche mesto pschindze duchownh
z kölnskeje diöcesy. — D z e n 9 . meje wumrje tudh k. H . Tom bo, jara czesczomny
wuczer spomnjenoho wustawa.
Cyrkwinfke nowinkL a powjescze.
R a k u s k a S c h l e z y n s k a . W tuthm dzele Wrötskawskeje diöcesy buchn
w cyrkwjach dary (w opory) hromadzene za wudowy a syroth wojakow, kiz su w
S ch lesw igu panyli, po porucznosczi biskopa, kiz je sam 1 0 0 0 tolerjow^k tomu
darik. T a t bu 5 4 6 tos. nawdathch.
S c h l e s w i g . Nakhwilne knjezerstwo w tym le wöjwodstwje, kiz je wot
pruskich a rakuskich wöjskow dobyte, je zakon w udalo, po kotrymz je w^m^schanych
mandzelstwach starschimaj zawostajene, w kotrej werje chcetaj dzkczi^woczahnycz.
Njeje zane wobmjezowanjo set atd., hdzez dyrbjas so kontrakt abo zjednanjo stacz.
Tez smedza so nötko njeprotestantske wosady zakozecz, cyrkwje a schule twaricz,
w czimz bu prjedy jara zadzewane. D u z derje tola, kaz so z d a , krej tak wjele
katholskich wojakow tam njeje podarmo rozlata! — Lazarethy su hischcze z khotrymi pschepjelnjene.
Z R o m a . Bamzryczesche w konsistoriupsched 16 kardinalemk wazne flow a
wo Pölskej: „Krej skabhch a njewinowatych w ola wo wjeczenjo (rachu) psched
trönom Najwhschschoho pschecziwo Ihm, kiz ju pscheliwaja. W naschich dnjach w idzimy tez pscheliwacz ujewinowatu krej w katholskim kraju, w njezbozownej Pölskej,
hdzez je katholske naboznistwo tak krucze pschesczehane. Njebudzich wo tym ryczak
psched konsistoriom, boju Pak so, hdy bych dleje m jelczal, zo bych na so zwalik
khostanjo z njebjes, slubjene pschez profetow ty m , kiz dopuschcza njeprawoscze
czinicz: Böda m i, zo sym mjelczal. Swödom jo mje nuczi, zo bych fwöj hkös
pozbehnhk pschecziwo tamnomu möcnomu knjezerjej, kotrohoz kraj saha hacz do
najdalischoho sewjera (polnocy). Slyschcze! T önle möcny knjezer, kotryz sej zweri
so katholstt mjenowacz, haczrunje je z wonka nascheje swjateje cyrkwje a kotryz
zapomnja na sud B oha wobkedzbcwacoho wschitke zle skutki — tönte knjezer
p s c h e s e z e h a z d z i w j e j s u r o w o s c z u k r u t o s c z u p öl s k i n a r o d a je bjezbozne dzeko spoczal, wnkorjenicz katholske naboznistwo w Pölskej a z pschemocu tam
zawjescz bludzerstwo. Duchowni tutoho katholskoho naroda su z mocu wutorhnjeni
swojim stadlam, jeni zawjezeni do wuhnanstwa, druzy wotsudzeni k dzölu w sibirskich podkopkach; zbozowni su hischcze czi, kotsiz mozachu czeknycz, a czi bkudza
bjez wuczeka po cuzym kraju! Cyrkwje su wonjeczesczene, druhe zawrjene dla
ujepschitomnoscze duchownych. Sköncznje je sej teufe hordy (arrogantny) Potentat
75
möc pschicpet, kotruz aui immeftnif Khrystusowy njewuziwa: wutorhnywschi z
diöcesy, pöslawschi do wuhnanstwa a nim ale hizom löto w jastwje dzerzo naschoho
lubowanoho syna areybiskopa warschawskoho, je sej zwazik hischcze wotsadzicz joho
z joho zastojnstwa, kotrez smy jomu spozczili. T am ajo tele skutki njemyslu z tym
zbudzicz europsku revoluciu. W öm derje rozeznawaez bjez socialnej revoluciu a
zakonskimi praw am i n a ro d a , kotryz wojuje za njewotwisnoscz a swoju weru.
Wuczischczujo znamjo haüby na czoko pschesczeharjow katholskeje wery czinimy
jenoz swjatu winowatoscz swojoho sw ödom ja; widzieze Po tajkim, czohodla sym
wam zdzölicz dyrbjak tamne zrudne powjescze z toho njezbozownoho kraja — zo
bychmy povwojili swoje modlitwh. D uz wozjewjamy, zo japoschtokske pozohnow anjo dawamy wschöm Ihm, kotsiz bhchu so dzensa za Pölsku modlili. M odlm y
so wschitcy za n ju ." — Tak je bamz ryczak, haczrunje nie stowo wot stowa.
Hdyz mjenujcy rusowski pöslanc wo tym zhoni, khwatasche k romskomu ministrej
Antonelliej, zo by jomu wotpisk tuteje rycze d a l ; ale ton mönjesche, zo je swjaty
wötc ryczak, kaz je jom u buch kazak, a wotpisk sam nim a. K spokojenjn ruskoho
pöskanea su so netko jene romske nowiny wo neschto m^enje krucze pschecziwo
ruskomu khezorej wuprajike. — S w ja ty wötc je tak daloko strow y, zo mözesche
swjedzeń Bozoho Czeka pschi processionje pschitomuy byez. H aj wön dowola
tez zas, zo möza wophtowarjo k njomu pschmcz. — W jele duchownych z Pölskeje
je do R om a pschischko, zo bychu bamzej wazne wobskorzowanja na rusowske
knjezerstwo podali. S w ja ty wötc jich skörzby wuskyschawschi pschipokaza wbohim
czekancam klöschtyr „P utnikow " za mesto wuczeka. — W e wjele cyrkwjach be
mejska poboznosez ja ra wopytana. Tez njeje w Rom je swöjba, kotraz by tönte
me)'nc w swojim domje njeswjeczila, hdzez kwötki a swöcy debja domjacy woktar.
J t a l s k a . W Neapolskej je nett hizom kaz w Pölskej töjschto biskopstwow
bjez biskopa. Tak su w Rom je hako wuhnaczi ziwi arcybiskopojo z Neapola,
z Bencventa, ze S o rren te i M assa. Arcybiskvp z Amalfi je we wuhnanstwje
zemrjek. Biskop z Avellino je w T urinje hako w uhuaty, biskop ze S esfai C arinola w G enua, biskop z Castellamare w M arseille. Dzewjecz biskopow njesmö
na swoje mesta, ale dyrbja w Neapolu wostacz. K ardinal areybiskop z Kapua je wumrjek.
F r a n c o w s k a . O rato ria n (mnich) k. K arl P errau d je swoje predowanjo
w udat, kotrez je w P arizu dzerzak 2. sebruara t. l., pod mjenom: La Pologne
m artyre (m artrarska Pölska). W ukkaduje, zo pschesczehanjo kschesczanskoho lndu
njemöze byez bjez pkodow a bjez skutkowanja na wosud czkowjestwa.
P ö l s k a . Haczrunje je na bitwischczach böte m e rn e, traje z pölskeje
strony narodne zarjadow anjo a na knjezerskej surowoscz dale. Rusowske nowiny
pisaja, zo je dotal 8 7,5 00 ludzi do Sibirskeje a do znutskowneje Rusewskeje
wuwjezenych. W otsudzowanja k smjerczi czitamy w közdym nowinskim czisle. —
Wosebje je wupusczenjo Polakow a z tym tez katholikow w Litwje zjawnje wutyknjeny föne knjezerstwa. Tak Int njedawno w mescze W oruie (z katholskej wokolnosczu) katholski duchownski seminar a arcybiskopski hröd schismatiskomu
ruskomu archierej (biskopej) daty a tamnischi katholski biskop zmudski
(S am ogltieu) k. Wokonczewski tu do mesta Kowua pschesadzeny! — Rett»
76
—
pschihotuje so rnsowske knjezerstwo na to, zo by wschitke klöschtrh w Pölskej
zbehnhto, kaz je wschelake dobroczinske wustawy hizom zakapolo.
Z J e r u z a l e m a . Bjez mnohimi puczowarjem i, kiz böchu (Itfa kaz hetoot Le wschech krajow n a m artrow ny tydzeü do Jeruzalem a pschipueZowali, besche
teZ abt D r. Haneberg, Professor z M nichowa. W ön mejesche srjedu 23. merca
nemske prkdowanjo w cyrkwi Bozoho row a. Wulki pjatk dzerza tam duchowni
z Jeru zalem a a z PalLstiny pr^dowanja we 5 abo 6 rhczach. — Tudom ny
maky, ale derje zrjadotoany hosczenc (hospic) johanitskoho rjada 6u w poslednischim czasu wosebje wopytow anh; za dzen placzi so tam nöhdze 1 toler'za bydko,
jikdz a poskuzenjo, bjeztymzo w druhich hosczencach pschez 3 tolerje zadaja a wysche
toho bakschisch (t. r. na pschepitk). Am erikanscya jendzelsch puczowarjo, bjez nimi
wjele wosobnych knjenjow, su tu we wulkej mnohosczi. Rusowski hospic z wonka möfta z biskopskej cyrkwju, biskopskim hrodom , z domom za khorhch a druhim i
wjetschimi khkzemi je hizom doltoarjeny a z dzila wobhdlenh. W nutskomnym
möscze je tez nöschto nowych tw arjenjow nastalo: wosobna synagoga, klöschtyr sotrow Sionskich, zidotoski hospic; nötko tw ari so nowy hröd taczanskoho (romskokatholskoho) patriarchi. Ale ziwjenjo je tu közdy dzen drözsche, wosebje drohe
" je bhdlenjo, jedze atd. K raj je tu khwilu m^r ny; ale wschö zorta a mocy
f zbozu wotewricz a k nowomu ziwjenju zbudzicz, t tom u njepschihodzi so ani
mohamedanska wuczba ani turkowske knjezerstwo.
Z A m e r i k i . Z kupy D om ingo pisa biskop P oinier z R oseaua, zo je
zhromadzizna na danskich kupach (antilach) wobzanknhka naboznisku swobodu dacz
a khostanja zböhnycz, z kotrymiz bechu dotal luteranowje pschesczöhani, kotsiz do
katholskeje chrkwje pschestupichu. W lecze 186 3 wotpolozi tam pschi wschöch
zadzewkach 83 ludzi katholske werhwuznaczo a 614 bu kschczenych. D uz je tarn
rjan a nadzija!
Z T i b e t a (to Asii). Katholska w era so w tymle kraju rozscherja. J e dhn lamaski (pohanski) klöschtyr ze 700 sobustawami je wschö swoje pschibohi
spallk a zada so to katholskej wuczbje rozwuczicz. N a wschöch stronach zadaja
sej katholskich missionaroto.
_________
dtaleznofcze towarstwa.
D o poktadniey naschoho towarstwa su dale swöj letny pschinoschk (pol tolerja)
zaptaczili: kk. wuczer Miktawsch Hicka z Ralbie, kubler Miktawsch Pjetrusch z Rözanta,
kubler M ichat Manjok z Pöskec, schewski Miktawsch Bjarsch zNowoslic, kubler Handrij
Böbrach z Lejna, klamar Iakub Hörnik z Worklec, P etr Lukasch z Khasowa, M adlena
Wawrikee z R adw orja, kublerjowa Hana Balaniowa z Rachlowa, kubler J a n Hawschtyn
Duczman z Bozankec.
Z e m rje ty sobustaw :*)
Miktawsch D u c z m a n , kubler w Nuknicy, wumrje 28. hapryla rano, wot Bozeje
ruczki zajaty.
*) Pod tutej rubriku chcemy wschitkich tych k wopominanju w modlitwach
poruezicz, kotsiz hako sobustawy naschoh» towarstwa wnmrn.
Redakcia.
Redaktor: M . H ö rn ik . — Czischczat L. A. Donnerhak w Budyschinje.
wndawauy wot towarstwa S S . Cyrilla a Methoda w Bndyschinje.
is « a .
C zo. 1.
Swjaty Khilian,
biskop a m artrar. ( 8 . ju lija .)
S w ja ty Khilian narodzi so we spoczatku sedmoho letstotka ze zemjanskeje swöjby we Irskej. W on bu we klöschtrje wötcnoho kraja kubkany. Z a cpewschi wabjenja tohole sweta wuzwoli sebi tonte klöschthr hako najwesczische
mestno swojoho zboza. Pschez stajne posczenjo, wachowanjo, modlenjo a wopominanjo böjskich wecow bu joho mjeno czesezene o wön wot luda hako swjaty
khwaleny. Meschnisku swjecziznu dostawschi wobzamkny wön zbozownu powjescz
wo bozim kralestwje tez tym ludam wozjewjecz, kotrez we smerkach pohanstwa a
sczinje smjercze scdza. Zane wotradzenja njezamozachu joho kruty wotmysk skhablicz. W ön wopuschczi starschej, swöj klöschthr a wötcny kraj a wza sebi za Pomocnikow meschnika Kulmana (K olom ana) a diakona Totnana a pschindze pschez
morjo do Francowskeje. Pschepuczowawschi tuten kraj wotendze do Nemcow a
pschindze hacz k Wnrzburgej we Frankach (netczischej Bajerskej). Tudh nadendze wön dziwi njeweriwy lud a besche^hotowy, swoju krej k zbozu tohole luda a
k bozej czesczi woprowacz.
Prjedy hacz bh tutomu ludej predowacz zapoczak, chchsche wötca wschitkich weriwych wo dowolnoscz a pozohnowanjo k tutomu japoschtokskomu skutkej
prosycz. Tohodla puczowasche we lecze 6 8 6 do R om a a wozjewi swjatomu wötcej Konouej swoju zadoscz. B am z dasche jomu dowolnoscz a pozohnowanjo k
czezkomu skutkej a wuswjeczi joho za biskopa. Khilian wröczi so do Frankow a
dowuknywschi rycz tutoho luda zapocza predowanjo we bozim mjenje. Boze
zohnowanjo pomhasche jomu pohanske wutroby hnucz a wön wobroczi wjele Pohanow wokoko Würzburga k Jezusowej werje. Tez G o sb e r ta ,» wöjwodu toho
luda wön wukschczi. Tönle wöjwoda besche drje we werje rozwuczeny a kschcze-
78
ny, ale dzische tola wicznomu njezbozu do rukow. W ön bische mjenujcy G ejlanu, zonu swojoho zemrjetoho b rutto za mandzelsku tojoL Japoschtolski p riv a t
jomu pscheezelnje ale krucze dopowjeda, zo kschesczanski zakon tajke mandzelstwo
njedowola. G osbert slubi, zo tute zönsku zdali; wön prajesche: „H dyz shm
z luboscze k wschohomöcnomu Bohu wschitko wopuschczik, schtoz bische mojej
wutrobje lube a drohe: dha chcu z tej samej lubosezu tez frooju mandzelsku
wopuschczicz, hdhz ju micz njedyrbju. M i njeje niczo lubsche, dhzli boza luboscz".
Z a to zlozi G ejlana swöj hniw na Khiliana a wobzamkny joho sköncowacz. W öjwova G osbert bische do wöjny woteschok. W thm czasu chcysche
wona swöj bjezbözny skutk dokonjecz. N aja sebi nikotrhch pohanskich muzow,
zo bychn K hiliana a joho towarschow w noch skradzu m orili.
B öh wozjewi swojomu sluzownikej blizacu so smjercz a K hilian zawoka
zdobom swojich towarschow a rjeknh: „Pschihotujm y so na Knjezowh pschikhad;
pschetoz wön jo hizon psched vurjem i." Wschitch so modlachu a czakachu
zadoscziwje na m artratsku smjercz. W poknoch walichu so najeczi zabijerjo do
joho wobhdlenja a zaktochu joho a K ulm ana a T otn ana. T o sta so we
lecze 689.
K 'potajenju swojoho zablawoho skutka dasche G ejlan a czika zabithch
skuzownikow bozich do jamh zmjetacz. Ale B öh jeje skutk wozjewi. Jed yn z
mordariow zhubi strowy rozom, bihasche po miscze a wolasche zakosczich: „ O
Khiliano, o Khiliano! kak surowje mje pschesczehasch: wivzu whsche swojeje hkowy
mjecz,'czerwjeny wot twojeje krew je!" W ön we zadw ilow anju wumrje. D ru hi
m ordar zaklö so samoho z mjeczom. Tez na G ejlanu pschinvze wrölnoscz a
wona wolasche: „B eda mi twoje dla, Khiliano! surowje so mi ptaqi, schtoz
sym na tebi czinila." A jei'e smjercz bische zrudna.
Czela tutych krewjeswidkow buchn pschez boze wjedzenjo namakane a
we wosmhm letftotku wot biskopa B urkarda do hkowneje chrkwje we W ürzburgn khowane. S w ja th Khilian a joho towarschojo czesczuja so hako swjeczi
m artrarjo.
H. D.
Wobnowjenio kulowfkeje farskeje cyrkwje.
(Skönczenjo.)
N a zakladze tajkoho wopschisahanoho w uprajenja twarskoho mischtra
oruezi mitk kralowske knjezerstwo we Liegnitzu, zo dhrbja so hako nuzne postajene
tw arby na cyrkwinskich twarjenjach hnhdom wuwjescz. Hizom prjedy pak bische
tesamo lnjezel,stwo pschikazalo, zo dhrbja so wot mista Kulowa schtyrjo a wot
jidnaczich zafarowanhch wsow jidnaczo twarsch wubjerkownich wuzwolicz. N a
predku tutych pjatnaczoch twarskich wobjerkownikow stejesche namistnik hnadneje
knjenje we M arinej Hwizdze, knjez whschschi hajnik Heidrich we Nowej Wsy.
^ak zdachu drje so wschitke zadzewki pschewinjene, kotrez wuporjedzenju
chrkwje napscheczo stejachu, tola pak hischcze woprawdze dolho tak dalyko njebi.
79
—
W ot möschczanskeje strolch bu mjenujcy nötk naczisnjene, zo dyrbja wudawki
k postajenhm twarbam jeno^ z cyrkwinskoho zamozenja zapkaczene bycz, dokelz je
pjecza kulovska chrkej jara bohata. -D u cho w na wvschnoscz we W rötstawje dyrbjesche potaikim wobsedzenstwo kulowskeje cyrkwje pschepytaez a wuda so, zo, kaz
hizom horjeka prajachm y, z cyka 1900 tol. zamozi. W ot tutych pjenjez besche
pak hizom 100 tol. W skörzbje zezrane, kotruz bechu mischczanosta a dwaj möschczanaj pschecziwo hnadnej knjeni we M arines Hwözdze hako patronch, a pschecziwo
chrkwinskomu kollegiju zapoczeli a kotruz czi tsjo fkörzbnicy Po dw im aj dokhimaj
lötomaj na tseczim a poslednim möscze, pschi wyschschim tribunalu we B arlinje
pschöhrachn. W ot cyrkwinskoho zamozenja w o flach n potajkim 1 8 0 0 tol., a na
pröftwy cyrkwinskoho pschedstejerja pschizwoli duchowna wyschnoscz we Wrötskawje,
zo smkd^a wot tamnych 1800 tol. hischcze 363 tol. k cyrkwinskim wuporjedzenjam
wzate bycz, tak zo netk cyke zamozenjo kulowskeje cyrkwje z neschto wjach dyzli
1400 tol. wobfteji. Kak budze so nötk lutowacz a tez prosycz dyrbjecz k zapkaczenju njemakych letnych cyrkwinskich wudawkow!
Dzen 10. hapryla 1863 wuzwolichu pjatnaczo twarscy wubjerkownicy
wuzschi wubjerk, wobstejach z wyschschoho hajnika Heidricha, blidarskoho mischtra
Hcjdana a wyschschoho schokty Bicka, kotsiz dyrbjachu pod sobuskutkowanja fararja
twarjenjo a wuporjedzenjo wuwjescz.
M jez tym lezesche Pak nowy czezki kamjen na puczu, kotryz dyrbjachu
kulowscy meschczenjo wotstronicz. Praschesche so mjenujcy wo pjenjezny pschinoschk mösta Kulowa. Meschczenjo zadachn, zo dyrbi sich dzi?l kaz dotal pschecy
z meschHanskeje kaffy zapkaczenv bycz; wot druheje strony pak b np rajene: möschczanska kaffa je jenoz za möschczanske a nie za cyrkwinske potrjebnoscze; tez staj
we mkscze dwaj protestantskej meschezanaj, kotrajz hizom zakonsey k katholskim
cyrkwinskim tw arjenjam niczo pschinoschowacz njetrjebatej; katholsch meschczenjo
dyrbja potajkim wschitke wudawki k wuporjedzenju a k wobnowjenju cyrkwinskich
tw arjenjow ze samotneje möschny zapkaczicz. Pschecziwo tom u bu naczisnjene:
tutaj- trjebataj farsku cyrkej k kschezenjam swojich dzeczi a k pohrjebam , kaz to
cyrkwinske knihi dopokaznja, staj potajkim tez' pschez zakon k pschknoschowanju
wudawkow dzerzanaj. Nledyrbjakoj4i pak tola woprawdze k tomu w inojtaj
bycz, dha dyrbjak so jim aj jej snadny pschinoschk z meschczanskeje kassh wupkaczicz.
— D olhoho a z wulkej njelubosczu wjedzenoho w ojowanja njebe zadyn Föne, donZ
kralowske knjezerstwo we Liegnitzu 2. mörca 1863 njew upraji, zo dyrbja so
wudawki pschi cyrkwinskich twarjenjach wot katholskich wobydlerjow mesta Kulowq
a nie z mkschcZanskeje kassy zapkaczicz.
Pschecziwo tajkomu postajenju kralowskoho knjezerftwa wobczezowachu so
meschczenjo pola ministerstwa we B arlinje a k wulkomu zbozu tez dobychu;
Dokelz ministerstwo — zastupjene pschez skawnoho katholskoho radziczela BrOggemanna
— w upraji pschecy dzerzane p raw o, na kotrez so meschczenjo powokachu, za
pkacziwe a poruczi möschczanskej kassy zapkaczenjo vschez twarjenjo nastatych wu­
dawkow. T ute postajenjo ministerstwa pkaczi za wsche czasy, a poskicza kulowskim
meschczanam wulke dobytki. Meschczenjo sn z wjetscha khudzi, ale mkschczanska
—
80
fasset je zamozita; dokelz wobsedzi l eö, p ola, luki, hatt) a 5 0 0 0 tos. hotowhch
pjenjez. Hdhz meschczanska kassa wjach njedosaha, potom häkle su meschczenjo k
pschinoschkam ze samotneje möschny winowaczi.
Ale pscheücznischczo chrkwje njebe hischcze pfchech dospotnje wuczisczene;
we kncziku stejesche hischcze palaca kopschiwa. Kaz horjeka spom njene, be
kralowski twarski mischtr wobstejenjo w o l t a r j o w , k l e t k i a druhich k b o z i m
s k u z b a m p o s t a j e n h c h p s c h e d m j e t o w za jara zrudne a hubjene wuprajik.
Twarsch wubjerkownich chcychu wobnowjenjo tuthch swjathch wecow pschez runomerne powschitkowne wobdzelenjo na wudawkach wuwjescz, ate w ot hizom znateje
stronh bu so tonnt spjeczowane a napscheczo dzerzane, zo tajke pschedmjeth k
n u zn hm twarbam njepschiskuscheja*)
Wubjerkownich zadachn nett na uamjet fararja, zo bh so k uajmjeüschomu
chrkwinski pschinoschk wot 3 6 3 tot. na wobnowjenjo w oltarjow , kletki, duph atb.
nalozil. Tez to njebu pschizwolene. Njewosta tohodla niczo whsche, hacz za
wobnowjenjo k bozim slnzbam pschislnschachchpschedmjetow d o b r o w ö l n e d a r y
hromadzicz.
3 kletki bu uetk na wosadu we serbskej a nemskej ryczi pröstwa stajena,
böjskomu wumözuikej wopor pschiujescz a joho wobhdleujo wudebiez Po wuprajeuju psalm ista: Lubuju, kujeze, phchu twojoho domn, a mesto wobhdlenja twojeje
krasuoscze. (P salm 2 5 ,8 ). A tuta pröstwa z meschniskoho horta njewosta njewuslyscheua: wschitch pschiüdzechu — z wuwzaczom jenoz nekotrhch — a pokozichu swöj wopor k nohomaj njebjeskoho zböznika. Tak woprowasche u. psch.
wumeukar z Höska 5 0 tot., wudowa z Kulowa 2 5 tot., wosadua fafa we S u lschecach 2 0 tol. atb. Z chia je so pschez dobrowölne dary uahromadzilo 4 4 0 tot12 nsl. 6 np., mjennjch z mesta K nlowa , wot huadneje knjenje we M arines
Hwezdze a wot zwonkowuych dcbroczerjow 251 tot. 12 nsl. 6 up., ze zafarowauych wsow Pak 18 9 tol. N a wobnowjenjo wulkoho w oltarja a schthrjoch pobocznhch
w oltarjow, taberuakla, duph a wnlkoho napscheczo kletki wisacoho kschiza bechu
pak trebne 5 0 5 tot. Pobrachuja hischcze potajkim 6 5 a pschiliezisch k tomu
kletku ze 10 0 tot., zhla 165 tot. Netk besche drje hizom we zandzenhm lecze
kulowska meschczanska rada 100 tol. hako dobrowölnh dar z meschczanskoho zamozeuja slubila, ate njejsmh hischcze hacz do dzeusuischoho dnja tutön pjenjez wuplaczenh döstali, dokelz besche so j e d h n tajkomu pschizwolenju spjeczowal. T n tön wozjewjesche mjennjch kralowskomu knjezerstwu, zo nuznoscz nutskownoho
wobnowjenja farskeje chrkwje ze stronh wosadh pschispöznata n jeje, a zo mesch­
czanska kassa mako, chrkwinska pak jara wjele zamozi. Tute wuprajenja buchn
drje hako njewerne wotkrhte, ate tamön slubjenh dar hischcze pschech njepschindze. W jele böte kralowske knjezerstwo poruczi, zo dhrbi s o , prjedy hacz so we
nastupanju tamnhch zadanhch 10 0 toL neschto postaji, w cylej farskej wosadze
*)Spodziwnh Iudasch, kiz mözesche tote Prajicz, zo wottarje, klötka, pischczele
a drnhe k Bozim siuzbam postajene wecy k n u z n h m twarbam njesluscheja!
Redakt or. •
—
61
d o m j a c e s k t a d o w a n j o wotdzerzecz, zo traz bychu so pschez nje tam ne 165tvl.
nahromadzike.
Pschi wobnowjenju w ottarjow we naschej farskej cyrkwi je sebi knjez
schulfki direktor L e d z b o r wulke zaskuzby nadobyk. Jenoz B oha dla je wön
wobrazy w ottarjow wuczisczik-a je nam zash we jich prenjotnej rjanosczi psched
woczi stajik najwjetschi dzöl znamjenjow swjatych pozkoc^ak a z rjanym i barbam i
wudebik. Netk häkle pschindze na ftoetto, tajke woprawdzite krasnoscze we naschej
farskej cyrkwi manch. Wulki w ottar we lecze 1724 postajeny wot fararja Lukascha Lawrjenca Iochomeca we Schlezynskej (z Nemcow rodzenoho), natw ajerja sulschowskeje khapakki a hösezanskoho kamjentnoho mosta, kiz je zawerno krasne
mischtyrske dzÄo. R unje tak rjane su schtyri poboczne woktarje. Najkrasnische
wobrazy su: macz boza, swjatomu Dominikej a swjatej Scholasticy rözowch (rözarije) wudzelejo (psched 200 letam i we Romje dzekane a wjacy hacz tysac toter
winojte), swj. J a n , kiz zböznika we recy Jo rd an je kschczii'e (na drjewo we staronemskim waschnju molowane);
B e n n o , kiz S erb a m swj. sczenjo preduje.
Dobroczer z W ojerjec je nam dwe'nowej darik: czerpjacoho zböznika a macz bozu.
Dokelz farska cyrkej za wosadu, kiz wjacy dyzli 400 0 duschow liczi, wulka
doscz njeje, dha bu we blizkosczi wulkoho woktarja nowy chor pschitwarjenh.
W utozenja sczinichu 242 tot., kotrez buchn ze rozpschedanych cyrkwinskich mestow,
pschez to nadobytych, zapkaczene.
Powschitkowne tw arne wudawki zandzenoho teta potajkim wunoscha:
st) 8 7 5 tos. 7nsl. — np. w othnadnejeknjenjew e M arinej Hwezdze, wot
mesta K u lo w a, a wot zafarowanych wsow
(po tsecziznje 291 toi. 22 nsl. 4 n p .) ;
b) 3 6 3 tos. 10 nsl. — np. z cyrkwinskoho zam ozenja;
c) 440 tot. 12 nfs. 6 np. pschez dobrowötne nawdanjo nahrom adzene;
ä) 242 tot. 19 nsl. 9 n p . za nowy chor.
D o hro m ad y:1 92 1tot. 19 nfs. 3np .
W o k n a farskeje cyrkwje su stare, stepe a z dzeta rozbite. Twarscy
wubjerkownicy bechu tohodta wobzam knyti, zo dyrbja tesame nowe bycz, zo by
swetkoscz, nie pak proch a deschcz do bozoho domu pschischok. Pschecziwo tajkomu
wobzamknjenju besche drje zasy j e d y n zaryczowak, ale kralowske knjezerstwo we
Liegnitzu da tuto pschez twarskoho mischtra pschepytacz a poruczi potom, zo dyrbi
nowa schktenca do woknow zaczehnjena bycz.
Hdyz budza wokna nowe a swetke a kletka wobnowjena a pozkoczena, a
hdyz zmejemy potom po t^tach na mescze starych zapadnjrnych a wot czerwjow
pschezranych pischczetow nowe, kotrhchz zhnki möcnje pschez wysoki wjelb so
roznoschuju a klincza, potom budze nasche farska cyrkej jedna z najkrasnischich
serbskoho kraja a ze wschim prawom mjenowana debjena njewjesta böjskoho
zböznika. Pscheproschujemy tohodta wschech S erbow a wsche Serbow ki, wosobnje
pak bratrow a sotry arcbratstw a swjatoho rözarija, naschn cyrkej we Kutowje
wopytacz a na swjatym möscze z prawej wutrobnej poboznosczu so modlicz. Hdyz
potom z bozoho domu w ustupja, wuhtadaja njedatoko duri woporny kaschczik,
82
wysche kotrohoz je tafliczku i napismom „ z a b o z i d o m .^ T u njech so do
pom nja na posledni tsjoch dobrych skutkow a njech jalmoznu w opruja kaz tam na
wudotoa we templu we Ieruzalem je. To budze B ohu k czesczi a jim k zböz«
nosczi duschoto, tom u pak, kiz je we tutej naleznosczi wjacy hacz pol eentnarja
papjery.popisak- k tröschtej. Schtöz pak chce-, so dopomnjo na napom inanjo
stojatoho japoschtoka, zo we dobroczinjenju wuftacz njedyrbim y, dzenS hdyz to
czita abö czitacz. skhschi, z dobrej w utrobu mikoscziwoho sa m a rita n a , mach d ar
B ohu woprowacz: tön njech jön hnydom pschepoda jednomu serbskomu- knjezej
duchownomu,, kiz jön toescze na. prawe mösto do Kulowa pschipösczele. A dzakne skotoo: „zapkacz B ö h " budze k njebjesam stupacz.
F . 8.
3 ^u^icy a Sakfkeje.
Z B u d h s c h i n a . W e wobemaj pod naschim hnadnhm knjezom biskopom
stejachmaj diöcesomaj bu druhu njedzclu Po swjatkach z Helft wozjewjene, zo je
widzotony tojerch nascheje cyrkwje bamz PiuS lX . swöj dzak za pötrotoski pjenjezk,
w lonschim löcze skladowany, 14. haprhla toüprajil a wschitkim, kiz su ze swojimi
dobrowölnhmi wopornhmi daram i swoju swörnu pschikhilnoscz zhromadnomu
wötcej wopokazali, swoje japoschtotske pozohnowanjo wudzöla.
Z D r e z d z a n . Nasch najdostojnischi k. biskop, kiz je w tu khwilu
hako budhski tachant n a sakskim sejmje (landtagu) staji njedawno sczchowacy
nam jet, kiz bu wot prenjeje komorh Pschijath: Knjezerstwo njech sudnikam pschiporuczi, zo njebhchu ludzi n a powschitkownhch swjathch dnach jich cyrkwje na sudne
mksto (to sudach' a sudnistwach) pvwokali. Z a katholikow su to tele dny: s. M arije
pschizjewjenja, Bozoho Czöka, ss. P ö tra a P aw o la, s. M arije do njebjeS wzac^a,
f. M arije naroda, wschöch S w jüthch a s. M arije podjecza. Nadzijamy so, zo
nasche fasste knjezerstwo wukaznju wo thm w krötkim wuda, kotraz budze kathol«
skim krajanam jara w itana.
_________
Cyrkwinske nowinki a powjescje.
i
:
I
l
i
S ch l eSw i g a H o l s t e i n . K w othladanju khorhch a ranjenych pruskich
a ranjenych. wojakow jenktko 130 miloscziwych sotrow a 10 miloscziwych bratroto
ze, wschelakich rjadow a klöschtrow. Wjetsche lazarathy su w Kielu, Eckernförde,
Schlesw ig», FlenSburgu (m a netto po dobhczu düppelskich nasypow najwjacy ranjenhch a khorych) a. w Rendburgu. T o jetrebne, hdyz je so 26.junija wöjna zaSspoczala.
P r u s k a . W ermlandskej diöcesy bu w poslednich 10 lötach 14 nowych
farow zalozenhch. W diöcesy Chelm (kiz se pölska a nsmska) je so to zand^enym
löcze 201 toosobow do' katholskeje^ cyrkwje wröczilo. Podobne zwjefelace powjescze pschindzechu wot tarn közde z poslednischich let. (Tygodnik katolicki.)
Z H a m b u r g a . T udy bu n a dzen Boloscziweje M aczerje nowozatozeny schpital swjatocznje wotewrjeny. Ie d y n katholski möschczau bö 1000 tolerjoto
k tom u köncej woprowak; druhe potrjebne pjenjezy buchu naw date z druhich
ftronow. Tak dar! biskop z O Snabrüka (do kotrohoz diöcesy tez H am burg sluscha),
2 0 0 0 tolerjoto. S lu zb y to nowym schpitalu wobstaraja miloscziwe sotry s. K arla
Boromejskoho z T riera.
83
Z W i n a . W ob lsto je tarn 15 mikoscziwych sotrow w u m rjelo ; wschitke
böchu hako horliwe dopjelnjerki swojoho swjatoho a wuzitnoho powokanja znate.
P ö ls k a . Zke pschesczShanjo katholskeje cyrkwje stawa so w tu khwilu we
Vittoje (nöhdy pölskej) wot rusowskoho knjezetstwa. W one zahanja klöschtry a
bjerje zamozenjo rjad ow , kotrez zbozownje pschi w othladanju khorych a za woczehnjenjo mlodoscze skutkowachu. Klöschtyrske cyrkwje m aja so potom schismatifam pschepodacz. Tak je za 100 we W ilnje zasydlenych Rusow pjecza 18
cyrkwjow trjeba! N a wjele möstach bjeru wosadam katholskich duchownych a nuzuja tak katholikow do schismatiskich cyrkwjow a schulow. Bjez dowolnöstze
wojerskeje a civilneje wyschnoscze njesms zadyn cyrkwi"ski wobkhad ani zadyn
procession bycz. W ondanjo bösche maky procession dowoleny na ,,kalvariu"
pola W ilna, ale pod pschewodzenjom Kozakow. Pschi pschehladowanju wöjska
kazasche tarn komMandirowacy general katholskim wojakam psched srontu stupicz
a suknju wotpinac^, a chdyz na jich schijach Medaille a skapuliry widzesche, zwotorha je hako ttjetröbne a hako hroznoscz; w kasarnach da wön pölske modlerske
knizki lojicz. Czasto wodza wojacy a polieajowje knjenje a knjezny z cyrkwje
do jastwa a zadaja pjenjezne schtrafy; hvyz wone tez czorne zarowanske drasty
Njenoscha, su hischcze brune a mödre w ina döscz k schtrafow anju, a policia chce,
zo bychu so Pölki do swLtlischich barbow woblekake a z nim i w jeselile! W khapali hlowneje cyrkwje we W ilnje zböhasche sam policajmischtr Nozow zwjerschne
suknje a pytasche za czornymi spödnimi. Zakhadzenjo rusowskoho knjezerstwa a
policije w pölskich krajach njeda so we swojej pschehnatosczi 'a surowoscji zamokwjecz a zakitowacz. Wö-zo je rufst lud a narod nöschto druhe. —
Z L u b l a n j a (Laibach). Döstojny Missionar P irc z Krajinskeje, kotryz
v loni w Nimcach a w Rakuskej puczowasche, je zo zasy zbozownje do Ameriki
tawröczil a hizom k swojim lubym In d ia n a m w Krovvingu döschok, bjez kotryniz je hizom -pschez tsicZeczi löt z wulkim wuzitkom dzekak. Tönle Missionar j e ' w
i9 . lkcze dotal czerstwy a wötroho ducha. Börzy za nim pschindze 25 bohoskowcow (theologow) a 'nökotsi duchowni, kotrychz je wön za missionstwo dobyk a po
möznosczi pschihotowak.
3 T r i e r a . Kanonikojo biskopskeje cyrkwje wuzwolichu 1. junija za
swojoho nowoho biskopa wysokodostojnoho abta benediktinskoho klöschtra w M n ichowje, doktora a professora na tamnischej universicze (wysokej schul!) D an iela
B onifaca H aneberga (rodZ. 1816), kiz 61 so njedawno z Jeruzalem a wröczil. Ale
abt H aneberg, kotromuz su hizom nekotre bajerfke biskopske stokyposkiczane bylo,
njepschija tez tule w ölbu; wön wostanje khwalobnje wuwokany a b t, Professor a
spowjednik bajerskoho krala.
M o r a w s k a . W zandzenym löcze bu w brnjanskim biskopstwje nahrom adzene pschez 11,000 schösnakow za wobnowjenjo a druhe potrjebnoscze cyrkwje
we Welehradze. — Knihowne towarstwo ss. C yrilla a M ethoda we B rn je mĕ»
jesche po pschedpolozenhm zliczbowanju 7 5,2 25 schösnakow 'zamozenja na köncu
löta 1 8 6 2 , kotraz summa so zaiidzenym lkeze n a 8 6,9 22 schösnakow powyschi.
W otllcza-li so wudawki cyloho leta 1 7 ,2 18 schesnakow, m a tele wuzitne towarstwo
84
6 9 ,7 0 4 schösnakow w hotowych pjenjezach. Z tajkimi sredkami da so toiete döbroho o rjanoho wuwi'escz! —
J t a l s k a . B am z je, haczrunje je !3 . meje hizom swoje 7 3 . leto nastupik, pschi wschej starosczi zash strowy, tak zo je na wschech cyrkwinskich swjedzenjach poslednischoho czasa dzel b ra t Tez wujezdza husto za mesto a pfchekhodzuje so tam doscz dokho. — Nekotre rusowske swöjby w Romje su z dZela
z Petersburga a z dzela z pöslänstwa w Romje porucznoscz dostate, zo
dyrbja R om wopuschczicz, dokelz je so bamz tak zjawnje pschecziwo zakhadzenjn
rusowskoho knjezerstwa wuprajik>>
J e n d z e l s k a . Zasy buschtej tu dwe nowej cyrkwi swjeczenej: biskopska
cyrkej w Northam ptonu a druha w Turnham -G reenu blizko London«. Pschi
wobojim swjedzenju ryczesche skawnh kardinal arcybiskop W isem an; w Northamptonu
rhczesche wo böjstwje Khrystusowhm pschecziwo netczischim bludzerjam a w druhej
rhczi wustupi pschecziwo pschehnatomu powitanju G aribaldia. S taw izn y northamtonskeje chrkwje su ziwy wobraz rozwicza katholskeje wuczbh w Jendzelskej. W lecze
1 8 2 0 besche w Northamptonje jeniczki duchowny, kiz tam mission zakozi. M is­
sion so njeradzi a duchowny dyrbjesche mesto wopuschczicz. T si leta pozdzischo
bu tam duchowny Folncy pöskany, ale njenadendze tam katholika, kiz by joho
chcyl k sebi wzacz. Z a wuproschene pjenjezy zrjadowa m alu khapatku a naja
bydko. Hdyz bu w l. 1 8 4 0 liczba japoschtokskich vikariatow w Jendzelskej ze
4 na 8 powhschena, spözna japoschtokski Vikar W arciny, kiz hizom w Northamp­
tonje bydlesche, potrjebnoscz scherscheje chrkwje. Ke khapalcy pschitwari duchowny
Folney cyrkej. W lecze 1 8 58 pschilidze tam netezischi biskop Amherst, kiz börzy
twarjenjo biskopskeje chrkwje wobzamkny, tak zo bu 1 862 zakkadny kainjen pokozeny. Pschi swjeczenju tuteje chrkwje (2 8 . meje) so wobdzelichu: 1 kardinal,
7 biskopow, 1 abt, 2 romskaj prälataj, kapitel ze 6 0 duchownymi, mnischa
benediktinojo, kapucinojo, dominikanojo, cisterciscy a jesuitojo. Zawerno wulke
skutki za 4 0 let!
J e n d z e l s k a . Kak je katholska cyrkej tudy pschibjeraka, dopokazuje lczehowace. W ot leta 1 8 3 0 je 3 6 2 nowhch cyrkwjow k Bozkm skuzbam pschepodatych, w Schötskej Pak 9 2 . N ajw jacy je so za katholsku cyrkej stako wot l.
18 50 , w kotrymz buchn wsche biskopstwa zasy wobsadzene a pod arcybiskopa we
Westminsteru (London) stajene. Tak je w archbiskopstwje 38 cyrkwjow wot l.
1 8 3 0 twarjenych, bjez rttittt pak 2 3 wot l. 1 8 5 0 . W ot spoczatka naschoho letstotka je mnohoscz katholikow wo schthri kröcz wjetscha a wot poslednich 3 0 let
je wo tsi kröcz pschirostka. Tez ma wjele mestow, hdzez psched 20 letami ant
zane B oze sluzby njebechu, netto nekotre tysacy (tawzynty) katholikow.
Z P e t e r s b u r g a . Dokelz knjezerstwo we wukraju za swojich poddanow
wjele cyrkwjow twari (kaz we K arlsbadze, Genfje atb.) njemözesche so dleje
pröstwje petersburgskich francowskich kolonistow pschecziwjecz, kiz chcedza tudy
cyrkej twaricz a z francowskimi duchownymi wotsadzicz.
W o t redakcije.
Pschickodne czisko zmeje 16 stronow.
Redaktor: M . Hörni k. — Czischczai L. A. Donnerhak w Budyschinje.
wndawanh wot towarstwa S S . Chrilla a Methoda w Budyschinje.
Czo. 8.
August.
18«L.
Swjaty Donat,
biskop a martrar.
(7 . augusta.)
S w ja th D ottai narodzi so we spoczatku schtwörtoho stothtka wot kschesczanskeju starscheju. Hdhz beschtaj wonej werh bTa m o rjenaj, bhrbjesche tobn
czekacz a pschindze z mnichom H ilarinom do Aretia (Arezzo) we E truril (we
pozdzischei Toskanskej). W e tutym mescze bu roott za biskvpa wuzwolenh. W on
pschija tele zastojnstwo we czezkim czasu. Hdzezkuli pohlada, widzesche bedzenjo
a strachi: khezorojo a kralojo, lud a mesta, domjach a cuzh pschihotowachu w enwhm leczenja a pschesczehanja; wjetscha pröca, kedzbnoscz a staroscz so tehdom
wot duschow pasthrja zadasche. P o d wjedzenjom swjatoho D o n ata njetrjebasche
so chrkej bojecz. W ön besche dobrh wuczer a tojebntf: schtoz wön z hortom wuczesche, to wobkruc^iwön ze swjathm ziwjenjom, a Böh do jom u hnadu dziwow.
Ju n u b ech u pohanjo schklenczanh kheluch rozbili: pschez znamjo swjatoho kschiza
jön swjath D o n at zasy chkh fczlni. P ohani chrkej stajnje pschesczehachu a
swjath biskop zahorl ze swojimi napominanjem i mnohich k pschewinjenju djaboka
a l dobhczu martrarskeje krönh. Tohodla wobroczi so zlh njepscheczel k swjatomu
D onatej a chchsche pasthrja wotewzacz a potom stadko lözo rozpjerschiH. B ohot
Q uadratian dasche joho a mnicha H ilarin a we czasu Juliayskich pschesczehanjow
popadnhcz, a psched sudnh stok pschiwjescZ. B ohot pocza jim aj takle rhczecz:
wozjewjam wam aj, zo je möj knjez (khezor) Ju lia n kaznju dal, zo dhrbja wschitch
mnichojo swoje posamotne ziwjenjo wostajicz a pod joho wjedzenjom wojowacz.
Nichtö njech sebi njeweri Khrhstusa predowacz. W öj staj joho pschikaznju dotal
86
zacpeloj a pschez swoju tvuczbu lndzi do wopaczneje teery tejedkoj. H ladajtaj
netto steojoho lepschoho a budztaj khezoroteej pschikazni posluschnaj, teostajtaj
Khrystusa a w oprujtaj boham." T ola czim böte bohot I w oprow anju nuczesche,
czim böte predoteaschtaj sw jataj m artrarjej ludej Khrystusa. N a to rozhnewa
so Q u adratian a hrozesche jimaj, zo jej z wohnjom spalicz da, jeli hnydom J u lianowhm pschikazniam njeposkuchataj a wulkomu Jn p itrej (pschibohej) ni'ewoprujetaj.
Hdyz wonaj joho hrozenja kedzbu njemöjeschtaj, pschikaza bohot pokny njemdroscze,
zo bychu D onatej Hort z kamjenjemi rozbili, H ilarina Pak drastu wuslekli a na
zemju wupschestrjenoho ta t dokho z kijemi bili, hacz duschn wudychnje. S w ja ty
D o n at bu teufet; ja ra czwiloteanh a z mjeczom m orjenh, a poda hako dobrh
pasthr steoje ziwjenjo za stvoje teotech. I e ju czöle buschtej wot kschesczanow
blizko mesta czesczotenje pohrjebanej. S w ja ty D o n at czesczuje so hako sobupatron
naschoho kraja. Cyrkteina modlitwa je tajka: Bozo, ty hordoscz swojich meschnikow,
iny prosymy tebje, daj, zo bhchmy pomoc tteojoho stejatoho m artrarja a biskopa
D o nata nazhonili, kotrohoz swjedzen swjeczimy.
H. D .
PschesezLhanja we Anamje w Afti.
M jez Ihm zo smy my tee merje a pokoju ziw i, teojuje swjata chrkej we
pohanskich krajach a dobywa sebi tee njewuprajnych czerpjenjach njesmjertne kröny.
Tak zapoczachu so tee lecze 1861 tee kraju Anam surotee pschesczöhanja, a chrkej
mejesche tam tejetsche czerpjenja a tyschnoscZe, dyzli mözemy to zapschijecz a
zrozymicz. Nötko fu tam nimafe teschitke kschesczanske teosady zaniczene, zo ledym
sich sledh namakasch. Kschesczenjo buchn po pohanskich tesach rozpjerscheni, abo
we jastwach czwilowani a mrejachn z hkodom a pschez puki. Listy z tamnych
stronote powjedaja nam wo pohanskej suroteosczi a teo njew nprajnej sczerpnosczi
kschesczanow. Z a pschikkad budz nam m artrarska smjercz möschnika J a n a H o a n .
T utön narodzi so tee lecze 1798 tee tesy Kimlong. Jo h o steöjba bösche bohata a
czesczena a debjenstwo cyrkteje. J a n H oan bische najstarschi möschnik tee tamnym
kraju. T utön pschmdze do kschescZanskeje wosady S a o b ien , zo bh wöritehm
stejatoscze teöry teudzelak. Nechtö pscheradzi joho sudnikej. T ön dasche wjes z
wojakami teobstajicz a pschmdze tejeczor sam na phtanjo. Kschesczenjo pöskachu
möschnika na czokm, ale ledym besche teot kraja teotjek, teohlada teön wöjerske
czokmy a teröczi so a skhowa so tee sycziznowej husczinje pschi brjozy. W noch
2. a 3. wulkoho rözka 1861 bu teön wot wojakow wuslödzenh, popadnjeny, a
zwjazany psched sudny stok prenjoho m andarina*) dowjedzenh.
*) M andarinojo rökaja chinesyscy zastojnikojo.
87
M andarin so joho woprascha: „ S y ty möschnik." W ön wotm olwi: „ J a
sym." M andarin so dale praschesche: Kak rökasch? hdZe je tw oja sw öjba? kak
wjele czasa hizom tudy pschebhwasch?"
Möschnik jomu rjeknh: „Rökam H o a n ; starschej.sym zähe zhubik; pschez
dwaj dnaj je, zo sym fern pschischok."
M and arin poruczi, jom u pjeük k schiji pschipöjsnycz a joho swöru wobkedzbowacz.
R an o pschmdZechu zony m andarinow am nohoscz hladakow, zo bhchu joho
w ohladali. „ S tu p na kschiz a budZesch puschczenhs" Tak na njoho wokachu.
P oteptanjo kschiza pkaczk jim za hanjenjo Khrhstusa a zapreezo wery. H oan
dzesche: „ J a sym swojim kschesczanam stajnje wohidnoscz tajkeje zköscze predowak;
kak mohk ju nötko sam czimcz?"
Nötko powoka joho druhi M andarin k sebk, ryczesche hnewnje k njom u,
hanjesche joho a pöska joho zash do jastw a. Pschichodnu nöc buschtaj joho nozh
do kködy abo hrjady z dzerami thknjenej. P o nökotrych hodzinach bu kköda wotewzata a tez pjenk wot schije wotczinjenh.
Dzen 4. wulkoho rözka zhromadzichu so schthrjo whschi mandarinoso a
wojerski wyschk we sudnej jstwö a dachu wötea H vana a 8 kschesc^anow pschiwjescz,
kotsiz böchu sobu z nlm popadnjeni. M andarinojo so joho wschelako praschachu,
w ön Pak wotm olwi: „Rekam H o an , sym 64 let stary a we krajinje T huathien
narodzeny. W e mkodosczi stowarschich so whsokodostojnomu knjezej Taberdej a
pvmhach jomu knihi do nascheje rycze pschekozowacz. Potom sym joho wjacy
tift we wjeczornej Kochinchinje pschewodzak. N a to buch za meschnika wuswjeczeny.
W jacy dyzli dwaj dnaj hizon tudy pschebywam. Bydlach tu we cyle prözdnym
domje a skuzownik noschesche m i jescz. Njejshm so joho praschak, zwotkel
ma jescz, tez nie za joho mjenom. Tajke praschenja njestajam na tych, kotsiz
mi jescz daw aja."
M andarinojo widzachu, zo chce mjena tych zamjelczecz, kotsiz su joho hospodowali. Tohodla pschikazachu joho stokpam pschiwjazaiH a czwilowacz; ale wön
niczo njepscheradzi.
N a to powokachu kschesczana M atija P huonga, kotryz Lösche möschnika
hospodowak, schtoz Lösche nöchtö pscheradzik. Dzen 3. wulkoho rözka Lösche wön
wjacy dyzli 4 0 möcnhch razow z kijom dostak, zo by so wuznak, zo je meschnika
hospodowak. W ön Pak niczo njezjewi. N azajtra dösta zasy 50 razow , mjez
Ihm zo dhrbjesche möschnik H oan zboka njoho 19 razow czerpjecz. Pschez to bu
tonte stary muz tak zeskabjeny, zo ani kroczel stupicz njemözesche.
P o nekvtrych dnjach so mandarinojo zasy zendzechu, dachu wötca H oana
n a zemju pokozicz a schtyrjom stolpam pschiwjazacz. Tak wosta wön 6 hodzinow
wupschestrjeny a zwjazany lezo, a palace skönzo na njoho sweczesche. N a könc
m örca buchn wobskorzeni zasy pschiwjedzeni. M andarinojo prajachu P huongej:
,,N jeprajisch-li, zo sy H oanej jöscz dawak, Ludzemy twoje dzeczi czwilowacz."
H oan jom u skradzu praji, zo bu wuznak, zo je jomu jöscz dawak. W ön to sczini
88
o pscheslhschenjo so skönczi, a bu wotsudzenjo wuradzowane. H oan a Phuong
dhrBjeschtaj wumrjecz!
W e jastwach we D onghaju Besche wjele kschesczanow a wojach dowolichu
jim, zo smedza H oana wopytowacz. T utön slhschesche wjetschi dzöl dnja spowjedze
tuthch ludzi a napominasche jich, zo dhrBja czerpjenja radh znjescz a so wjele
modlicz. W ön farn so wjeselesche, zo sme za Jözusa Khrystusa czerpjecz, njezadasche niczo Bote, hacz zo frnef swoju krej k woBswedczenju swojeje werh pschelecz.
25. meje wophtowasche wön hischcze junit swojich sobujathch a napom ina­
sche jich. S w o ju rhcz wön takle woBzamknh: „ M o ja poslednja hodzina so Blizi.
W h, moje dzeczi, kiz hischcze tudy wostanjecze, modlicze so za mnje, zo Bych Bozu
wolu radh dopjelnik."
Börzy potom pschindze wot krala woBkruczene wotsudzenjo k smjerczi.
Hdyz H oan to zhoni, rjekny wön: „ J a so B ohu dzakuju, zo je mt hodzinu wozjewik, we kotrejz mam swoju krej k joho czesczi pschelecz. N ajprjedy drje so
naBojach, ale netto shm wjeselschi, dhzli hdy prjedy." Potom hischcze pschistaji:
„M o je czeko pohrjeBajcze, hdzez chcecze; tola njeczincze zanu pychu. J a so B ohu
dzakuju; wsche moje w^ch su zrjadow ane!"
W jeczor wön hischcze nökotre spowjedze skhschesche. Wjetschi dzel noch
napominasche swojich soBujathch a rjekny jim poslednje Bozemje. Wokoko 2 so
lehny a 4 zasy stanh, zo Bh so m odlit a hischcze nekotre spowjedze slhschak.
Nötko zhromadzichu so wschitch jeczi, zo Bechu joho postrowili. W ön rhczesche k
n im : „M o ji Bratsja, sczehujcze m je, kaz ja Jezusa Khrhstusa sezehuju; sczehujcze
joho tez w y !"
26. meje rano pschindzechu m andarinojo a wojach k joho jastwej a zawoLachu joho Won. Wjesele wön wustupi a möjesche pjenk za schkju wifach. Netko
zetka wön M atija P huonga a wozjewi jom u, zo Budzetaj hromadze köncowanaj.
T o Besche jomu wjesoka powjescz. Wot'»swojoho zajecza sem njeBesche zenje na
swoje czerpjenja skorzil, ale zadasche z cykej wutroBu swoju krej k woBswedczenju
swojeje weri^ pschelecz. Kotsiz joho wopytowachu, tych napominasche Phuong, zo
Bychu so za njoho m odlili, zo mohl hako krejnh swödk Jezusow h wumrjecz.
S w o je dzeczi wön napominasche, zo so njeBechu jo psche joho smjercz rudzike, ale
zo dyrBja so mjez foBu luBowacz a seBi pomhacz. W jach kröcz wön prajesche:
„D yrB ju tola neschto czerpjecz, zo Bych swoje hröchi zapokuczil; pschetoz nimam
wjach dolho ziwy Bhez." Hdhz dha so z H oanom zetka, zwjeselischtaj so woBaj,
zo mözetaj hromadze wumrjecz. Tak Buschtaj mjez dwemaj rynkomaj wojakow
wjedzenaj a jedyn njesesche napisane wotsudzenjo. Z a nimi dzechu Phuongow e
dzöczi a pkakachu. W ön Pak so ant njewohladny, ale stupasche bette. T ak pschin­
dzechu n a smjertne möstno. W ötc H oan woznamjeni so ze swjatym kschizom,
poklakny so, sthknh ruch, pozbehnh woczi k njeBjesam a modlesche so. W ojach
rozruBachu na nun schijnh Pjenk, torhachu a storkachu joho, tak zo wön na zemju
padnh. W oni wusleczechu joho hacz do ramjenjow a jedhn hraBnh joho skapulir.
H oan proschesche wo njön a chchsche z nim pohrjeBanh Bycz. M andarin da so
joho woptaschecz, hacz chce kleczo wostacz aBo k stokpej pschiwjazanh Bhcz. H oan
89
w otm olw i: „ J a chcu kleczo na smjercz czakacz. Hd y b y sochni wumrjecz njechako,
njebych fern pschischok."
M andarin so woprascha, hacz je wschitko hotowe. H oan so modlesche a
htadafche k njebjesam. W ojak pokozi jomu ruku na hkowu a tköczesche ju bete.
Zwönczk zaklincza a ta t rubny joho z mjeczom do ram jenja. H oan padny k zemi.
Netto hrabny tam nh mkschnika za wkosy a rubny joho do lica. Potom rubny
hischcze dwöjcy a pscherözny jomu schiju; hkowu pak czisny 15 kroczeli daloko.
Tez P hu on ga so praschachu, hacz chce kleczecz abo pschiwjazany bycz.
W ön wosta kleczo a z jenym razom wotrubny jom u ta t hkowu. Phuong bische70 ttt stary.
T o sta so 26. meje 1 8 6 1 , na swjedzenju najswjecZischeje T rojich , rano
8. — Kschesczenjo a pohani khwatachu fern a maczachu rubischcza we jeju krewk.
Potom bufchtaj wot kschesczanow ze wschitkej czesczu we wosadze M ihoung pohrjebanaj.
H. D .
Wera a dobre skutki.
Najwaznische, schtoz k prawej werje pschiskuscha a tusam u takrjec stajnje
pschewodzecz dhrbi, su d o b r e s k ut k i , z njeje kaz pkody ze kczenja so rozwijace.
Wozjewjene wuczby nascheje wery wericz a za werne dzerzecz njeje ta t czezko
tom u, kiz je sebi wedomy, k o m u weri a c z o h o d l a w öri; to pak, schtoz nekotromozkuli haj közdomu czezko pada a tolahkow na wec pschi werje je, je to: katholski kschesczan dhrbi swoje ziwjenjo po swojej werje zrjadowacz a swoju w em
zwonkownje pschez dobre skutki pokazowacz. Bkudni wuezerjo közdoho czasa
wosebnje srednjoho czasa su wuczbu wo dobrych skutkach tak zawjerczili, zo je
dobre drobnischo wo tym ryczecz a tohodla, jim napscheczo we scM ow achm
pokazacz: zo su czkowjekej t r k b n e k zbözuosczi.
Skoro njemözne so naboznomu kschesczanej zda, schtoz so w r starym- kaL
druhdy w netczischim czasu wuczi: zo dobre skutki po praw ym njejsu, zo czkowjek
njech je pohan abo kschesczan, tajke dobre skutki dokonjecz n j e m ö z e a zo su
közdoho czkowjeka skutki kajkezkuli Pschecy su , zke o t u t e h r ? c h i . Katholska
cyrkej pschecziwo tomule wulkomu bkudej, kiz samoho najpeknischoho do njekhmanstwow dowjescz zamoze, hinak wuczi; wona p raji mjenujcy na zakkadze swjatoho
pisma, zo möze közdy czkowjek dobre skutki dokonjecz, zo njejsu wsche joho skutki
zke, ake tez woprawdze same wot so dobre a hödne wobm ytowanja. „Pröcujcze
so, lubi bratsja, pisa s. japoschtok P e tr (2 list. 1, 10), zo byschcze pschez
d o b r e skutki wasche powokanjo a wuzwolenjo wobtwerdzili, pschetoz to czinicy
n j c b u d z e c z e z e n j e so p s c h e h r e s c h i e z . " Kak mohk swjaty japoschtok t
dobrym skutkam napominacz, njeby-li za u as jich dokonjenjo mözne b h to ? Kak
90
mohl wön tote prajicz, zo so nechtö njepschehreschi, hdh bh közdy czlowjeski
ffutf hrech b h t? W ot J o b a czitamh, hdzez so joho zarow anjo wopisuje, tele
slow o: „W e wschim thm n j e b e so J o b h i s c hc ze p s c h e h r ö s c h i l ze swojim
hortom am neschto wopacznoho prajik napscheczo Knjezej." S u - li wschitke
czlowjeske skutki hrechi, kak trjechi tele wuprajenjo wot J o b a ? D ale napom ina
n a s swjate pismo a to skoro n a k ö z d e j s t r o n j e , zo n j e s m e m h h r e s c h i c z :
Wachujcze sprawni a n o c h c h l i hreschicz (1. Kor.). Zmhjcze so, wuczisczcze
so, czincze precz wot mojeju woczow w a sc h e z te s k u t k i , wostajcze so zloho,
wukcze dobre czinicz... (J s a j. 1). Bychu-li wschitke skutki czlowjeka hrechi
bhle, kak mohko boze slowo n as tak husto k nim (hako hreschniwhm skutkam) napominacz? B h -li tomu tak bhlo, t. j. bhchu-li wschitke czlowjeske skutki zke.bhko,
potom dhrbjak so czlowjek, kaz to jomu samotny rozom p ra ji, tez pscheschlo
bojecz hako rozomne stworjenjo skutkowacz, dokelz bh stajnje B oha rozhnkwal, njech
by czinil, schtozkuli chcyl, potom njetrjebak wön tez a n i w e r i c z , schtoz same
najhörsche kschesczenske sekth za jara trebne w udaw aja, pschetoz werjach czlowjek
dhrbi wot swojoho boka tola tez neschto czinicz a skutkowacz (swöj rozom
wozjewjanhm wernosczam podczisnhcz) a tak bh najlepje bhlo weru samu za
njetrebnu a hreschniwu wec kaz c y l e kschesczanske ziwjenjo wotstronicz.
Schtozkuli to czinicz njecha a hewak zjawnom u w uprajenju bozoho slowa
w eri, na kotrez so runje powolachmy, dhrbi za wuczinjene dzerzecz: zo
czlowjek dobre skutki dokonjecz m ö z e , zo wsche joho skutki hrechi njejsu atd.
D ru h i blud we nastupanju dobrhch skutkow je tön, zo bludni.w uczerjo
wobkruczeja: dobre skutki njejsu tröbne ani k wusprawnosczenju ani k zböznosczi,
w ö r a s a m a l u t k a czini zböznoho; dobre skutki njejsu trebne, h a j s u k zböznosczi
schködne, Pschetoz czi, kotsiz ze dobrhmi skutkami so wobczezuja, njemöza pjecza
(kaz p ra ja )n u ts hicz do wuzki ch njebjeskich portow , a tajke skutki cztowjeka onic
dobroho njeezinja runje kaz zte skutki joho ani zloho njeczinja. — Z o w e r a
3 chla tröbna je k zböznosczi, to mh katholsch tez wuczimh, Pschetoz bjez werh
njeje mözne B ohu so spodobacz (H ebr. 11, 6 ); ale njewuczimh, kaz najw jach
kschesczanskich sektow, zo je wona s a m a l u t k a trebna k zböznosczi. W era drje
je zaklad a korjen k zböznosczi, ale schto pomha najshlnischi zaklad, hdhz so niczo
n a njön njetw ari, schto pomha korjen, hdhz z njoho zana halzka njewuroscze?
„ W s c h i t c h zli kschesczenjo, praji swjath H aw schthn, wörja a w uznaw aja: zo
je Khrystus woczlowjeczenh n as w uczil, ale schto jim to pomha, hdhz joho
wuczbu we swojim s k u t k o w a n j u z a p r e j a .
Njezmerujcze ze samej
wöru wasche swevomjo, pschetoz tajka wera je tez w era djabolow .
Posluchajcze najlubschi! Hdhz japoschtol Jakub wot werh a skutkow rhczesche
thm napscheczo, kotsiz wudawachu, zo woni dobre skutki czinicz njetrjebaja a zo
w era k zböznosczi dosaha, tehdom prajesche w ön: „ T h werisch, zo je jedhn B öh:
th derje czinisch; t e z z le d uch i (to) w e r j a a t s c h e p o t a j a . " Budza snadz,
p raji swj. Hawschthn dale, zke duchi wot wecznoho wohenja wumozene fwojeje
werh a tschepotanja d la : Hlcj do swjatoho sczcnja; tam praji P e tr: T h sh
91
K h rystu s, S y n ziwoho B o h a, ale tarn tez namakamy '(M ark. 1), zo su djabokojo tosame w uprajili: mh wömy, zo sy ty S y n B ozi; — jene a t e s a m e
skowo a wuznaczo, a kak wschelaki tola tön skutk a kak wschelake wobmytowanjo.
P e tr wupraji to skowo ze zehliwej lubosczu, djabokowje Pak ze bojosczu a tschepotanjom ; P e tr je za tele skowo zbözny prajeny, zke duchi wostanu z a t a m a n e .
Tohodla dyrbi so nascha w era wot wery zkych duchow rozdzölecz — n a s c h a
wera wucziscza wutrobu, jich wera czini winowatych, pschetoz wotti zke c z i n j a
a praja tohodla Knjezej: Schto je nam z tobn czinicz. Kajka hinak, p raji
sköncznje swj. Hawschtyn, hacz ta w era, kiz pschezluboscz je skutkowaca (G alat. 5),
pschez tule weru so rozdzöla nascha wöra wot djabokoweje, tale wöra wuznamjenja
dobroho czlowjeka psched bjezböznje ziw ym ." „ W ö r a b j e z s k u t k o w , praji swj.
Iak u b , je s a m a we s ebi mo r w a (Ja k . 2, 17). Schto pomha, praji tönsamy
swj. japoschtok, jelizo by schto prajik, zo ma wöru, njeby tez skutki mek? m ö z e
j o h o t a j k a w ö r a z b ö z n o h o c z i n i c z ? " Schto dyrbjn czinicz, prascha so
junu mkodzenc Jözufa, zo bych weczne ziwjenjo mök? A Je z u s wotmokwi jo m u :
Chceschli do wöcznoho ziwjenja nutshicz, dzerz boze kaznje. Nichtö pak njezapröje,
zo dzerzenjo bozich kaznjow wjele dobrych skutkow wopschija, potajkim je jich
skutkowanjo tez közdomu triibne, kiz chce nutshicz k wöcznomu ziwjenju. Tosam e
Je z u s na druhim mescze zasy zada prajicy: „N ic közdy, kiz p ra ji: knjeze knjeze,
pondze n uts do njebjeskoho kralestwa, ale tön, kiz wolu mojoho W ötea czini we
njebjesach." W ela njebjeskoho W ötca we wschim, schtoz wön zada, je pak dobre
czinicz a skutkowacz, potajkim jenoz tön nutspönvze, kiz dobre skutki czini. D ale
dohladamy potrebnoscz dobrych skutkow k wecznej 'z zböznosczi ze wschech möstow
swj. pisma, kiz te zke skutki ; wecznej schtrafu pokkadnja. „Dzicze wote mnje
budze S y n Bozi (M at. 25) na sudny dzen prajiez, wy zakleczi do wöcznoho
wohenja kotryz je pschihotowany djabokej a joho jandzelam ." A czohodla?
Postuchaj to közdy, kiz dobre skutki zaczisnje; pschetoz ja sym hködny byk,
a wy njejscze mi jescz dali, litt je so piez chcyto a wy njejscze ttti picz d a li; ja
svm höscz byk, a wy njejscze mje hospodowali, ja sym nahi byk a wy njejscze
mje wodzewali; ja sym khory a jaty byk a wy njejscze ke ttttti pohladali. A
woni pönvza do wöczneje czwile, czi sprawni Pak (kotsiz to skutkowachu) do wi?cznoho ziwjenja." — Zo su dobre skutki k zböznosczi trebne, wnczi sköncznje tez
közdoho strowy rozom; pschetoz njebhchuli tröbne byke, pothm by wscho jene byko
dobre skutkowacz abo zke. T o m u pa k t a k n j e j e , Pschetoz B öh hidzi a tam a
zko a k o t s i z t a j k e c z i n j a * ) , praji japoschtok, n j e b n d z a b o z e k r a l e s t w o
y e r b o w a c z . Schtöz wysche toho wö, z kajkimi skutkami a woporami wschitcy
swjeczi, kaz japoschtokojo a m a rtra rjo , sebi njebjesa wudobychu, tön namaka
wuczbu, zo czkowjek bjez dobrych skutkow k zböznosczi döndze, za tak njedosahacu
*) S w j. Pawok (G al. 5, 21) be prjedy mnohoscz zkych skutkow wupowjedak
(1 9 ,2 0 .2 1 )k az su: tnandzelstwokamanjo, kurwarstwo, njeczistota, njepöccziwoscz, pschiböjstwo, kuzkarstwo, njepscheczelstwo, zwada, hnew, rozstorki, khecatstwo, zawisez,
zamordowanjo, wozrakstwo a wopikstwo atd.
92
a we wöstym nastupanju tc | smeschnu, zo wön wo tej wecy ^ane skowczko wjach
njezhubi. Möze drje tön, kiz swojej rucy do klina pokozi abo neschto cziscze wopaczne k swojomu pow otanju njeskuschace dzeka, woczakowacz, zo sebi neschto za-sluzi a sebi bjezstaroscziwu starobu pschihotuje? Wöscze nie; tak je nim ale tez z
njebjesami. B jez dzekanja t. j. wuskutkowanja wjele dobrych skutkow nichtö do
nich njepschindze. Ie z u s drje nam njebjo pschez swoje czerpjenjo a smjercz hizom
zasluzi, ale nichtö njesmö myslicz a wericz, zo wön tutych Khrystusowych zaskuzbow dla lenje hreschniwe ziwjenjo wjesez a czinicz fmE schtozkuli so jomu lu b i;
ne közdy, kiz chce na Khrystusowych zastuzbach dzel mecz, a te wot njoho zaskuzene njebjo dostacz, dyrbi so tez tutoho wulkoho slubjenja (njebjes) h ö d n o h o
czinicz pschez pokutne, pekne, na wschech dobrych skutkach bohate ziwjenjo — haj
runje tohodla je Ie z u s tak wjele czerpik a w ustal, zo by neun pschiktad zawostajik,
kiz my s c z e h o w a c z d y r b i m y . W ön hako B öh njetrjebasche sebi wecznu
zböznoscz zasluzicz, tez naschedla njetrjebasche wön tak wjele czerpjecz a wustacz,
pschetoz jeniczka krepka joho swj. krewje by n as tez wumozika, ale t o h o d l a je
wön tak ja ra wjele czerpjel a z tak wulkimi woporami njebjo nam zasluzil nam
k wnczbje, zo njebjo möc (gwakt) trjeba a zo my jenoz do njoho zastupimy, hdyz
sebi gw alt czinimy a joho pschiktad we tym sczehujemy. Zadyn katholski kschesczan njebudze tak hordy a hkupy wericz a myslicz, zo wön jenoz s wo j i c h
s k u t k o w d l a junu zböznoscz dostanje; to njetrjeba drje pschistajene bycz, ale ja
tu n a to spominam, dokelz cuzoweriwi to pschi közdej pschileznosczi nam wum jetuja.
Z 'yk a je ta zwada dobrych skutkow d la , kiz we srednim czasu so spoczina a tez
we naschich czasach so sem a tam w obnow ja, swöj w u z i t k meka. — N a jich
pkodach, prajesche junu S y n bozi, jich s p ö z n a j e c z e ; schtözkuli dobre skutki za
njetrebne zaczisnje, tön möze so spöznaez za czkowjeka, kiz na Khrystusa a joho
wuczbu sam niczo njedzerzi a kotrohoz so zdalowaz dyrbimy, Pschetoz Ie z u s K hrystus zada tajke skutki tak husto a tak zjaw nje, zo jenoz zasakloscz k tomu pschisluscha to zaprecz abo zlomysnlje wukkascz a zawjerczecz.
L.
Cyrkwinske nowinki a powjescze.
N e m s k a . W K ö l n j e swjeczesche so posledni tydzen zandzenoho mesaca
krasny swjedzen, na kotryz be w;ele tysacow (tawzyntow) tez z daloka pschipuczowato. Besche to sydomstowletny jubilej pschenjesenja reliquijow (pow ostankow) swjatych tsjoch kralow. K prenjom u nypschoru 22. julija czehnjesche
farske duchownstwo do wysokoho doma lbiskopskeje cyrkwje), we kotrymz je kaschcz
z reliquijemi swjatych tsjoch kralow z wbsche njoho stejacej zkotej hwezdu wustajeny; wön möze so z druhimi tamnischimi reliquijemi hizom nazdala widzecz.
N a nyschporje buchn reliquije wot 6 leoitow psched wulki w oktar ftvtjene a po
nyschporje z wulkej processiju po cyrkwi njesene. Predow anjo a komplet (pschidawk k nyschporej) be pschedswjedzen skönczil.
P o cylym mescze bu ze
wschitkimi zwonami zwonjene. Cyly tydzen bechu najswjatocznische Boze skltzby
93
a közdy dzen pschikhadzachu processiony z najdalischich rözkow Rheinland« a
Westfalskeje o z dalischich stron Nemskeje.
N em sk a . W Braniborskej bu w loni wosebite towarstwo pschekupcow
zakozene pod mjenom towarstwo swjatoho Ludgera. Jo h o sobustawy, kiz we
wschelakich mestach Braniborskejc a Pomorskeje bydla, m aja közde lĕto dwoju
zhromadziznu, we Frankfurcze nad W ödru a w Lipsku pschi tamnischej masy.
Towarstwo chce so wosebje postaracz wo katholske woczehnjenjo dzeczi tajkich
khudych W estfalczanow, kiz w Braniborskej a Pomorskej pschebywaja a we mkscze
swojoho pschebywanja ani katholsku cyrkej am katholsku schuln nim aja; zo bychu
dzeczi tajkich starschich mohle we katholskej werje rozwuczene bycz a wosebje k
prenjom u swjatomu woprawjenju pschihotowane, daw aja so wot tow arstw a Pak
do katholskich wustawow (institutow) pak do katholskich swöjbow, schtoz towarstwo
z cyka abo z dzela zapkaczi. Hdy bychu pak nehdy khude westfalske dzeczi njemöli,
möza so tele pjenjezy nakozecz k wuzitku katholskich wustawow a katholskich
dzeczi z druhich krajow tarn pschebywacych. Tez m aja so z toho dary wudzelecz za khorych w tamnischich stronach. Tow arstw o m a rjadne a wurjadne sobu­
staw y, kotrez letnje 1 toter pschinoschka pkacza. R jadne stawy möza bycz jenoz
Westfalczenjo, pschekupch, rjemjesnikojo a kublerjo, w Braniborskej a Pomorskej
zasydleni abo dleschi czas tarn pschebywacy. W urjadne njetrjebaja Westfalczenjo
bycz, jenoz zo tarn bydla a potajkim zal towarstwo so staracz möza. — Letuscha
hkowna zhromadzizna katholskich nemskich towarstwow budze let'a we W ürzburgu
11. — 14. septembra. — Pruska kralowna je schtyrjom protestantskim duchownym 4 evangelije, a schtyrjom katholskim duchownym 4 meschniske schtole pöslata hako pschipöznacza jich zasluzbow we duchownym zastöjnstwje pschi wöjsku w
Danskej. — Bjez wobroczenjemi z poslenischoha czasa su so nekotre we wosobnych swöjbach a stawach stake. Tak wobroczi so w B erlinje hrabja P . . .
tez baron Bredow a w H am burgu jendzelski konsul Jo h n W ard.
Z E i s l e b e n a . W narodnym mestaczku M . Luther« bu 12. julija
zakkad k nowej katholskej cyrkwi swjatocznje pokozeny; wona budze 83 stopow
dokha a 32 fcheroka z 5 0 kochczi wysokim törm om , a dyrbi do zymy hacz na
znutskowne wudebjenjo hotowa bycz.
S c h l e s w i g - H o l s t e i n . Pruski kral je po dobyczu nasypow pola D ü ppela nekotrym katholskim wojerskim duchownym rjad (orden) spozczik. Najwosobnischi (z pschidatymaj mjeczomaj) dosta k. S im o n pschi poznanskim regimencze, kiz be z kschizom w rucy sobu napscheczo njepscheczelam schok. W ön bu
lochcy ranjeny. Wyschkojo joho regimenta darichu jomu k wopomnjeczu czestny tesak.
— P o pschestawcy wjacy hacz tsistaletnej su khezorscy wojacy zasy junu processiju na swjedzen Bozoho Czeka dzerzeli na. hrodze G ottorp we Schlesw ig»,
pruscy pak w cyrkwi s. M arije we F lensburgu a na hrodze Glücksburg. W jele protestantow khwalcsche poboznoscz a hewak dobre zadzerzen'o tychle wojakow.
Wysche wojakow bechu pschi processiji mikoscziwi bratsja a mikoscziwe sotry a
wjetschina katholikow tychle mestow. D otalne krajne zakonje njedowolachu processije a bechu njesprawne pschecziwo katholikam. Wescze so to> z Bozej pomocy
94
netto porjedzi, hdyz je we mčru tt> tych dujach sczntjenym Echleswig-Holstein
wot Danskeje wotstupjeuy. Ale fomu jön dadza a kajkeje wery abo kajkoho
zmyslenja budze pschichodny krajuy wjerch, to njeje hischcze wucziujene.
R a k u s k a . Letsa je 5 00 litne jubilenm , zo je we M ariazellu hnadne
swjeczo s. M arije w tamnischej cyrkwi wustajene. Dospokny wotpusk je pod
znatymi wumenjenjemi wudzöleny wot 28. jnnija do 28. septembra. — Meschczanska rad a we W m je njewopokazuje so jara pscheczelska pschecziwo katholskej cyrk­
wi. Towarstwo katholskich towarrschow besche prosyko, zo by joho kh^za wot
meschczanskich dawkow woswobodzena byka. T ale pröstwa bu zaczisujena.
P ö l s k a . P o pschewinjenjn pölskoho postanjeuja zmöje katholska cyrkej
ja ra wnlku schkodu we wschöchpölskich krajach, wosebje pak na Litwje. Katholske
wobydlerstwo dyrbi so czasto bjez dalischeje winy z Litwy do Rusowskeje pschesydlicz; w pölskim kralestwje pak pschedawa knjezerstwo konfiscirowane wulke
kubka za tnnje pjeni'ezy schismatiskim R nsam a protestantskim Nömcam. — W e
wjele wokrjesach na pschiklad w Rypiüskim bu zonam tych, kotsiz su do Sibirskeje
pöskani, Poruczeue, zo bychu sej wuzwolike r pak hnydom so pschesydlicz za swojimi muzemi z cylej swöjbu do Sibirskeje a tarn weru pschemenicz abo so rozwjesez
dacz wot swojoho mandzelstwa! — Z naty M uraw jew je mnicham karmelitam w
Bielskn klöschtyr z cyrkwju wzak, zo by z njeje schismatisku scziuit, a je k tomu
15,000 rublow z kontribucije (wojuskoho dawka) zemjanam tamnischeje wokoluoscze napolozeueje pschipokazak. — Duchownych je w jastwach hischcze jara wjele.
— Zböhujeujo klöschtrow w Pölskej je wot kh^zora pjecza hizom pschizwolene.
W e swojich sredkach su bjez toho jara poskabjene, tak zo dyrbjachu a dyrbja
wulke kontribucije pkaczicz.
M o r a w s k a . O ktava (swjeozeüski tydzeü) slowjauskeju japoschtolow ss.
C yrilla a M ethoda bu tez letsa ja ra slawnje swjeczeuy. Processije na W elehrad su tez letsa ja ra wulke. — W ubjerue cyrkwinske uowiuy „Was“ pisaja:
Z R om a je pismo pschischko, Po koteymz je netto w M oraw je swjedzeü swjateju
japoschtolow slowjauskeju (5. julija) powyscheuy na swjedzeü z oktavu (z eylym
tydzeujom); tez je swjaty wötc nabozuytn puczowarjam do W elehrada ftajuy wot­
pusk tam wudzelil; swjataj Cyrill a M ethod rekataj w nowopschiposkauych lekcijach brevira (duchowuskich modlitwow) patronaj a zakitarjej nie jeno M oraw jauow, ale cyloho slowjauskoho naroda; mjenujcy Iectio VI. reka: eos tanquam
apostolos et jiatvonos non modo Moravi, vertun etiain u n i v e r s a S l a v o r u t n
g e n s agnoscit et veneratur. M y S e rb ja smy sobu menjeui, ale nimamy tön
dzeü dotal w naschej cyrkwiuskej protycy ant hako cyrkwiuski swjaty dzeü.
K h o r w a ts k a . W naschim kralestwje hromadzi w tu khwilu z khezorskej dowoluosczu franciskanski duchowny B akula tuiloscziwe dary k tw arjeuju
cyrkwjow a schulow za (skowjauskich) kschesczauow H ereegow iny, dokelz so turkowski sultan wjacy tomu njepschecziwja.
B e lg is k a . W Mechelnje budze tez l?lsa a to 28. augusta hkowna
zhromadzizua wschöch katholskich tow arstw ow ; wona nta schesez dnow tracz.
F r a n c o w s k a . Z e Cheubourga pisaja: Lekar Llewellyn, kiz U pschi pod-
95
nurjenjli köbze (Schiff) A labam a fobu potepjenh, je swoje wopomnjeczo z wosebirym skutkom krönowak. Hdyz bu Lödz bzörawa, wunoschowachu najprjedy ranjenhch bo pschiwjazanych czokmow, zo bhchu jich wumozili. Jeb h n hischcze njeranjenh matrosa (ködznik) chchsche tez bo czokma stupicz, ale lökar joho zadzerza
prajo: „ J a staram so za swoje ziwjenjo kaz ty, ale prjeby naj pschinbu czi raczeni."
„D oktorje, prajesche wyschk, kiz na czokmje rozkazowasche, W am mözemh hisch­
cze mestaczko tuby wobstaracz." J a njecham straschnoscz (podnurjenja) za ranjenych
powjetschicz, prajesche lökar; wön zawosta na köbzi a krötko potom so z njej zatepi.
— W zanbzenym mesacu wotj^bze z P ariza processija z 300 nawjebzitymi a
wosobnymi lubzimi (bjez nimi be 5 0 buchownych) Po zeleznicy bo Lucerna a
wot tam Po parotöbji (Dampfschiff) a pöscze bo wosobnoho hnabnoho mcista
M a ria Einsiebeln we Schwajcarskej.
J t a l s k a . Strow oscz swjatoho awtca je tu khwilu jara spokoi'aca, tak
zo mözesche husto pschi wschelakich skkabnosczach rycz bzerzecz, kaz wönbanjo pschi
wopytanju meftaczka Albano. Jo h o hköß je polny a cyka joho zwonkownoscz
pokazuja na strowoscz. W ön pschebhwa nötko na swojim letnim hrobze w mestaczku Castel Ganbolfo. — Jtalsk e nowiny pisaja, zo je so wosobna knjeni
Louisa Thellinowa, protestantka z Hessen-Darmstabtskeje, w M ilanje ke katholskej
werje wobroczila. Tez je tam katholsku wöru pschijat mkoby S aksa R obert
G ast kotryz so tam we rözbarstwje wubokonjuje. Kaz pak w nowym kralestwje
italskim katholsku chrkej poczischczuja tak pobpjeraja pschecziwne jej strow y, w
Bologni tw ari so protestantska chrkej a w S ie n ji proteftantska schula; policajonje a
wojach fu na strazi, zo by tomu napscheczkwnh lub tajkomu tw arjenje njezabzewak.
J t a l s k a . W T urinje swjeczachu 20. julija swjedzen s. M arije tröschtarnich, kotrejz je swjatnica z bweju chrkwjow a khapakki wobstejaca poswjeczena,
hdzez so hizom 4 00 let jara stare swjeczo s. M arije wophtuje. Hbhz be w
lecze 1833 cholera w meseze, postaji meschczanska rab a pröstwh k. s. M ariji
tröschtarnich a mör zasta na spodziwne waschnjo hnhbom. Wopomnjenski stotp
tönte pobawk wobswebcza. N a wschech sobotach cykoho leta je tam chkh dzen
najswjeczischi sakrament wnstajeny a sacz k smjerczi njeboh kralowny M arije
Abelhaidy (manbzelskeje Viktor« E m anuela) w lecze 1855 wopytowasche kralowska swöjba közdu sobotu hnadnu chrkej. W ot toho czasa njezschikhadza wona
wjach, ale lub swoju bobrocziwu maczer njezabhwa; 20. z. m. be chrkej wot
ran ja 2 hobz. hacz bo wjeczora napjelnjena a licza wophtarjow na 50,000.
R o m a . B am z je nowoho karbinala pomjenowak Luciana B onapartu.
W ön je robzenh 1825 a wnuk abo shnowh syn Luciana b ratra N apoleon« I. a
Zeneiby bzowk schpaniskoho krala Jözofa. Z toho je wivzecz, zo je bjez bamzom
a khezorom bobre pscheczelstwo.
T u rk o w s k a . W Konstantinopolu bu tetf«' swjebzen Bozoho Czeka we
wschech katholskich chrkwjach z wulkim wobbzelenjom swjeczenh. Wosebje pak
m a so wuzbehnhcz, zo je sultan (khezor) swojim gardam ; musiku k tomu wuczahnhcz kazak, zo bhchu wrjebze so zestupali. Klöschtyrski rjab benebiktknow
sme so tam netto tez zashblicz.
96
B o k h a r s k a . P o pölskim Tygodniku katolickim podawamy nökotre powjescze z tutoho skowjanskoho kraja, kiz dotal pod turkowslim spschahom zdychujer
Bokharjo bhdla nie jenoz w tak mjenowanej Bokharskej, ale te» w T hracii,
M acedonii a druhich stronach Turkowskeje; je jich tarn pschez schescz milijonow.
W nowischim czasu su bjez nimi, kotsiz k schismatiskej cyrkwi skuscheja, tez katholscy missionarojo, wosebje nekotsi P olacy, z Franzowskeje a Jtalskeje fern so podawschi. Najhörsche zo tönle lud je, zo nim a politiskich a duchownych wjedziczerjow swojoho naroda. Tez bohatstwo je wosebje w rukach Turkow a Grichow,
najhorschich njepscheczelow Bokharjow. Psched nekotrymi letam i je tönte lud tak
daloko wotuczik, zo je so grichiskoho Patriarch« w Konstantinopolu wotrjekt a
sam swojoho w uzw olil, kotrohoz Pak je knjezerstwo do wuhnanstwa poslako.
Patriarch z knjezerstwom sczelesche bjez Bokharjow dotal grichiskich biskopow a
duchownych, kotrhchz rycz njerozymjachu. A czile biskopja swjeczachu najbole
jenoz tajkich njewuczenych Bokharjow za duchownych, kotsiz mbzachu B ozu mschu
(liturgiu) grichiscy czitacz, hacz runje ju njerozymjachu. Grichojo, wosebje bi­
skopja procowachu so bokharski lud pschegrichischczicz na wschitke mozne waschnjo
a wschö schule bjez Bokharjemi bechu jeniczch grichiske, tak zo zadyn schulet njemozesche bokharski ani czitacz (nam S erb am so tu a ta m podobnje dze, wucza
n a s jenoz nemski czitacz!). Z toho je pschischko, zo je lud jara njewuezeny a
njezdzekany; cuza rycz jomu njepomhasche! D uz chcedza tez katholscy missiionarojo, hdzezkuli pschindu, bokharske schule zakozicz. W azne za mission je jim
wosebje mesto Adrianopol. W one ma nim ale 120,000 wobydleri, bjez nimi
2 0,0 00 Bokharjow 3 0,0 00 G richow , 5 0,0 00 Turkow, 2 0 ,0 0 0 Armeujanow a
Zidow. Hacz runje su Bokharjo w tymle mescze uizscha. klasfa, je wone tola
wosobny Punkt, dokelz wschö drohi z europskeje Turkowskeje do K onstantinopola
wjedzace zjenoczuja. so tudy. Schtozkuli so potajkim bjez Bokharjemi w tymle
mescze stanje, je znate Po cykym narodze. Tudy je so hizom blizenjo ! naschej
cyrkwi najlepje pokazako. J e tu pschez 100 swojbow katholskich a mescze a w
blizschich wsach. Tez bjez Bokharjemi w Konstantinopolu je wjele pscheczelow
nascheje cyrkwje.
A r m e n is k a . Z V ana, wobtwjerdzenoho mesta w Armenskej pschindze
njedawno poselstwo schismatiskich Armenow de Salm esta w Persiskej a zadasche
tam dweju duchowneju missionarow z winskoho armenskoho kloschtra (M echitaristow), zo byschtaj z nimi schkoj do Armeniskeje, hdzez chce milijon z jeju naroda
do katholskeje cyrkwje pschestupicz. Z wyschschej dowolnosczu dzesche k. K lim ant
S ib il z thm poselstwom a dosta serman (turkowski paß) z Konstantinopola, jom u
zakit slubjacy. Hdyz turkowskomu paschej tönte serman pokaza, prajesche tu tö n :
Budz postrowjeny; dzi a czin twoju skuzbu, ja chcu czi pomhacz, zo by z tych
spjecziwych Armenow (tak mjenuja Turkowje schismatikow bjez Arm enam i) katholikow sczinik. M issionar zapocza swoj dzeko a wot toho czasa dcndzechu k njomu
pröstwy zo wschesch stron, zo by skerje lepje k nun pschischok.
S y r i s k a . Psched nekotrym czasom pschindseschtaj duchownaj A lfons
R atisbonne z Jerusalem « a Bourguenau ze Syriskejc do E uropy, zo byschtaj
97
pschedshdze kölnfkoho psched shdom lötami zakozenoho „tow arstw a swjatoho row a"
rozpraw u podakoj wo spöchowanju dzekawoscze we Jerusalem je a wschim swjatym
kraju, wot tutoho tow arstwa podpjeranhm a wo wobstejenju shriskich katholikow.
P o jeju rozprawje kczeje katholskej cyrkwi dobra pschichodnoscz we Shriskej a
we swjatej zerrn; krej tamnhch 4 0,0 00 m artrarjow , kotsiz bechu-psched mako
lötami Pak pschezturkowski mjecz pschez jendzelske schczuwanjo wo ziwjenjo pschischli,
njewosta bjez wuzitka. Jesuitojo m aja w Cöleshrii, Antilibanonje, wokoko D a maskusa a w H auranje w starej Cäsarei 60 schulow ze 7000 dzeczimi, a hdy
bhchu srödki byke, bh sich liczba na 4 0 ,0 0 0 zrostka. Jesuitow je su tez Ist semim arh za wuczerjow zakozili, we kotrychz 50 wuczerjow a 100 wuczerkow wuczi,
Czischczernja z pomocu kölnskoho tow arstwa swjatoho row a zakozena w Chaziru
je sam a za jene leto 49,0 00 arabskich knihow doczischczaka a dzekaczerjo we njej
su zwjetscha jara mkodzi lödzo. Whsche toho su missionarojo 5 00 Arabow a na
Cypru 150 schismatikow do katholskeje chrkwje pschiwzali.
C h in e s is k a . W Kantonje tw ari so katholska biskopska chrkej. Zakkadny
kamjen bu w decembru 1863 pokozeny. Psched 100 lktami be na tym samhm
miscze chrkejschpaniskich dominikanow, ale potom dhrbjesche chrkej tute rjan e
mesto khezor skomu hrodej wotstupiez. Jendzelske kanony su w Poslenjej wöjnje
tönte hröd potsöleli a milsto Francowzam pschepodali. Tez tw ari so tam hizom
katholska schula a biskopske wobydleujo.
A m e rik a . Duchownh Bessonies, kiz je 25 let czezke dzelo japoschtokstwa
w poknöcnej Amerkch dopjelnjak, je so do Francowskeje na wophtanjo wröczik.
W ön pschinjese dobre nowinh wo pschibjeranju katholskeje chrkwje w tamnhch
krajach. Je n e mesto Jndianopolid w diöcesy Vincennes liczi hizom wokoko 10,000
katholikow bjez 30,0 00 wobydlerjemi. Czasto ftaw aja so wobroczenja, kotrhchz
by hischcze wjach byko, hdy by tam doscz duchownych bhko. — W öjna tam
hischcze traje a njeje zadhn tone widzecz, dokelz stej wöbe stronje hischcze ja ra
möcnej a matej sredkow doscz. Z o bh so skoro dopjelniko pscheczo m ö ra, kotrez je
psched pokletom bamz wjedziczerjej pokodnischich wotschezepjenhch statow pöskak! Ale
wemh a widzimh, zo je wöjna w Bozej ruch srcidk k rozswetlenju a nawröczenju duchow.
W jele protestow, kiz katholikow jenoz znajachu z hanjenja a pschiskodzenja, kajkez
skyschachu a czitachu, m aja pschileznoscz jich z blizka Pöznacz a widzecz poccziwoscz
a woporh duchownych a mikoscziwych sotrow na bitwischczach a w spitalach.
Knjezerstwje N icaragua a S ä n S a lv a d o r stej z Romom konkordat (wujednanjo
w chrkwinskich naleznosczach) wobzanknhkoj. — Biskop za Cincinatti je so do
Europh podak, zo by bamzej wot swojeje diöcesy powjestwa pschinjesk.
( K h o s ta n jo l e s tr o w a r ja .) Posleni wjeczvr zandzenhch pöstnictoho leta
be w jenes korczmje w Benevento w Jtalskej wulke towarstwo. Jed h n zbezkar
sczeze pschez swoje worakawe rhcze kedzbliwoscz wschitkich n a so. Nochchsche
sebi napom inanja thch, kiz hischcze hanbu möjachu, k wutrobje wzacz, a namaka
zwoprödka swoju wjesokoscz na tym , jim so spjeczicz; Potom pak, hdhz bö z winom zahorjenh zwazi sebi leftrow anja (hanjenja) napscheczo swjatej M ariji, bam zej a nabozniftwje wustorkowacz. Wobsedzerka domu zwazi so jomu prajicz:
98
Bhschcze-li wh najmjenschn czesczownoscz k swojej maczeri, fwojej zonje a chlom u zönskomu splahej m eli, njebhschcze tak wot najswjecZischeje knjezny rhczeli.
Tole pohonjesche joho czim böle we joho zlöscZi a wön bu chle dZiwi we bjezboznosczi. N a w uprajenjo nökotrhch, zo B öh njeczescz, kotraz so joho S y n e j a
maczeri tohosamoho czini, husto khosta, wotmolwi wön: „Nö dhc^ zadam , zo
by mje Böh khostal a joho macz a wschitcy swjec^i." Wokolo poknoch pschindze
wön born. Jo h o zo n a, kiz joho zadzerzenjo znajesche, njemöjesche joho kedzbu.
Ale kajke zaströzenjo möjesche wona nazajtra rano, hdhz joho wejstwje morwoho
wupschestrjenoho namaka, wobliczo chle czorne; jazhk zadkawje zaczekly wisasche
z horta. Chle mösto so skhadzowasche a közdh spözna khostanjo boze za pohorschk
tohole muza.
( S c h to k a p u c in a r z a m ö z e .) Czezko je wZricZ, zo su bjez'czlowjekam i, haj samo bjez katholikami hischcze tajcy , kiz sebi wo smjertnym strasche na
pokutu a polepschenjo njemhsla, haj közdh tröscht swjateje wörh wotpokazaja. A
Lola je tak, a to wosebje pola thch, kiz sebi zdadza wosebni a bohaczi bhcz.
Kak czezko to j e , tajkich zasakthch a zaslepjenhch czkowjekow k B ohu wobroczicz,
budza duschowpastyrjo we wulkich möstach najlepje wjedzecz. — J u n u so sta,
zo jedhn tajki wosobnh knjez na smjertnym tozu lezesche. Jo h o zona, pobozna
duscha, njechasche tu zrudobu doczakacz, swojoho muza bjez wujednanja z Bohom
wumrjecz widzecz. W ona proschesche tohodla thch najwosobnischich a najm udrischich möschnikow we swojim mescze, zo chchli so Lola nad ihm khorhm smilicz.
Ale pola hlupjemudroho bohatoho njepomha zana mudrosez a wödomnoscz. Z nekotrhmi pscheschczipnhmi skowami wotpokaza wjelewuczenych msschnikow, wobro-.
ezi jim khribjet a be hkuchi za közde dobre stowo. Dokelz be tönle muz jara
znaty a czesczenh, bu wot joho zadzerzenja w cylhm mescze powjedane, a powjescz wo joho njepokutnosczi pschindze hacz do klöschtra kapucinarjow. T u be
poniznh ale we werje kruth mnich. Tönsam y stupi junu psched provinciala a
proschesche za dowolnoscz, zo smclk toho khoroho wophtacz, dokelz ma wulku nadziju joho na prawh pucz dowjescz. S m ejo w otm olwi jomu provincial: „M ö j
lub y, hdhz Professor naboznistwa F . a doktor bohawuczenoscze G . a kanonikus
M . ha k. k. P . a S . niczo njew uczinjachu, schto tam ty zapocznjesch." D obrh
mnich wobnowi swoju pröstwu tak h usto , hacz jomu provincial wopytanjo dowoli. W ön dzösche; psched durjemi khoroho sczeze swoju kapucu n a hkowu,
thknh hlowu wczipnje do jstwh a zwosta tam tak stejo, zo bh joho khorh w uhladak. T ön joho wuhlada a p raji: „schto wh chcecze, knjeze Jö zefje? „Niczo, niczo,"
wotmolwi tön, „ ja w as jeno proschu mi dowolicz, zo smel tak dolho stejo wostacz hacz wh, hnadnh knjeze, wumrjecze. J a chchk rad widzecz, kajke to je,
hdhz czert po jenu duschu pschindze." A hlej, to pomhasche. P a te r Jö zef bu
u u ts pow olanh a hodzinu pozdzischo khwatasche wön z Najswjeczischim sakramentom k tom u khoromu, kiz n azajtra pschewobroczenh a pokutny w um rje.
S t r a c h i a r a d o s c z e m is s io n a r s k o h o z i w j e n j a wopisuje tez P aw ol
D urieu, kiz je we Q regon we polnöcnej Americh Missionar. T ön pisa swojim aj starschimaj: M özetaj pscheswödezenej bhcz zo je w aj shn praw h dziwoch.
99
bjez w obhdlenja, bjez domjacoho naporjadka. D rastu m a m , kajkuz sebi sam
wudzelam. To je wosud indianskoho Missionar«. T o pak je krasnje. M y wöm h , zo Böh wschitko widzi, a hdhz n a tarnte swecze wjele trad am h , zapkaczi
nam wön we druhim ziwjenju ze stokröeznej zböznosczu. Pjecz Ičt hizon, kotrez
we lesach njeznathch krajinow pschebhwam, shm kaz wustorczenh hr^schnik. W ot
dziwinh do dziwinh shm puczow al, z lesa do lesa, wot khowanki do druheje.
Pschech shm we strasche, zo so we dziwich rökach tepju abo zo mje dziwja zwerina ro z to rh a , z kotrejz so chlh kraj hiba. Zenje njew em , hacz pschichodny
dzen pod zanu tsechu pschindu abo neschto jedze dostanu, zo bhch swoje moch na
wobstajnhch puczach zdzerzak. Ryczecz njezechcu wo wobczeznosczach zhmh, sneha
a deschcza, kiz so dnh dolho na mnje lijesche, zo zmoknhch, hako bhch w rech
lezal. Tole je czemnh wobraz mojoho ziwjenja we poslednich tsoch lötach.
Schto mözach tehdom hewak czinicz, dhzli so do bozeje swjateje wole podacz a
so samoho joho spodobanju woprowacz? M jez Ihm bech stajnje na smjerczpschihotowany a njepschimach so zemje, kotraz je za mnje ze sthskom a czerpjenjemi
wobshta. A tola bech zbozownh a spokojnh. D ruhdh bklsche moja w utroba z
radosczu pschepjelnjena, a we tychle wokamikach chchl so ja hischcze do hlubscheje puscziny podacz a so wot kozdoho, bhrnje mi najlubschoho stworjenja
dzölicz, zo möhk samoho B oha widzecz, jeniczch na njoho mhslicz a so jomu woprowacz. — Tak pisa zbozownh misionar.
H .D .
3
Euzicy a Sakskeje.
Z B u d h s c h in a . Nowe pischczele nascheje serbskeje chrkwje buchn njedawno pschepodate a wot knjeza kantora W olfa pruhowane. Hudzbu (musiku)
rozemjachm czitarjam chcemh najprjedh wopisanjo thchle pischczelow podacz.
W one m aja we Hlownhm dzele d^ewjeoZ hlo^ow (registrow): P rincipal 8 ' (wösom stopow), B ordun 16', G am ba 8", Gedakt 8 ', Oktave 4 ', Q uinte 3 ', Oktave
2 ', K örnet tsoji, M ixtur tsoji; we hornim dzöle je schöscz hlosow: P rincipal 4 ',
Rohrflöte 8 ',' Flöte 8 ', G em shorn 4 ', Oktave 2 ', N asat 3 '; w delnim (pedalu)
Pak tsi: Violon 16y, S ub baß 16', Principalbaß 8 '. Tez m aja pischczele dwaj
pödlanskej czahaj: pedalne a m anualne (ruczne) zjenoczadlo (Koppel). Tsi pschisprawne möchi zböhaja so z lochkosczu a teptar wobsluzi je tez pschi najm öcnischim hraczu. W usudzenjo k. pruhow arja je pak tajke: „T w arc pischczelow, k.
Kohl w Budyschinje, je dzöko a M aterial Po wotryczenju (kontrakt) swZru wobstarak. M a-li so wo jenotliwhch hlosach rhczecZ, möze so prajicz, zo je P rinci­
p al möcny a czerstwh; B ordun poknh, G am ba hladka, woboja F löta lubozna a
tez te druhe hkosh pschisprawne; baßy skutkuja Po jenhm a zhromadnje wosebje
möcnje. Zjenoczenjo wschelakich hlosow czini n a Poslucharja möcnh zaczischcz. Z
100
wvsebitej wjesokosczu sköncznje spom nju, zo su tute schtyriadwacyte wjetsche
pischczele k. Kohl« jene z najböle p o ra d z e n y c h , a Pscheju, zo'bychu ftajnje a
dokho k czesezi Bozej a k duchownomu pozbehnjenju serbskeje wosady sluzike."
Pschispominam hischcZe, zo pischczele z tyscherskim dzekom 16,000 toter placza,
a zo staj k. wuczer B ra u e r a k. kantor W olf zwölniwaj tute pischczele hracz,
hdyzkuli bhchu snadz wotpöslani tajkich cyrkwjow, kiz chcedtza nowe pischczele
twaricz, pschischli, zo bychu so wo dowjednosczi k. Kohln hako pischczeletwarjerja
pschepokazali.
Z D r e z d ^ a n . D o talny konsistorialny radziczel drezdzanskeje diöcesy a
dwörski kapkan k. Jö zef Schtöpanek bu za vikariatnoho radziczela a nowomeschczanski fa ra r k. A nton Zelter za konsiftorialnoho radziczela pomjenowany — Z a
kaplann w tudom nym kralowskim Josefinskim wustawje (za katholske holczki) bu
duchowny z kölnskeje diöcesy k. P otthoff powokany a postajeny. — Tudom ne towarischowske zjenoczenstwo (Gesellenverein), kiz k. duchowny W ahl wjedze, chce w
blizschim czasu pschihodnu khezu kupicz za swoje skhadzowanjo. Nasch krajny
todte je 50 toter k tomu daril.
Z D r e z d z a n . Psched dwemaj njedzelomaj pschebywasche tudy sakski
pölny kapkan k. Lange z Holsteina, zo by sej nowe cyrkwinske weey a drasty tudy
w obstaral; pschetoz te, kiz bösche sobu m el, spalichu so sobu we hkownej cyrkwi
mesta P lö n , z blyskom trjechenej.
Z B u d y s c h in a . W blizschim czasu wröczitaj so dwaj naschej krajownikaj z Kölna do wöteziny, zo byschtaj meschnisku swjeeziznu dostaloj. S ta j to k.
Kupki a k. D ienst z Ostritza (W otrow ca).
Naleznoscje towarstwa.
D o pokladnicy naschoho lowatstwa su dale swöj letny pschinoschk (pol tolerja)
zaptaczili: kk. J a n Grubert z Radworja, Ju rij Bjarsch z Boranec, kubler Miklawsch
Bör z Kopschina, kubler Jakub Scholta z Khrösczic, kubker J u rij Herrmann z Khrösczic,
ziwnosezer Miklawsch Pjetasch z Hory, khezkar Miklawsch B ryl z W udworja, wuczer
Bosczij Nowak z Njebjelczic, tachantski Vikar Jakub Herrmann w Budyschinje, kaplan
Franc Niedel w Dupawje w Czöskej, kaplan Handrij Duczman w Radworju, kubler
M ichal Libsch z Kamjeneje, ziwnosezer M ichal Hascha z Ratarjee.
Z e m r j e t y s obus t aw .
Hana F r e n c l e e z Merkowa, wumrje 11. junija.
Prosymy tych, kotsiz wo wotemrjeczu jenoho sobustawa zhonja,
zo bychu nam krötku powjescz pschtpostali.
'Red.
Redaktor: M . H ö rn ik . — CZischczal L. A. Donnerhak w Budyschinje.
wudawany wot towarstwa S S . Cyrilla a Methoda w Budyschinje.
C?o. s .
September.
186£.
Swjaty Wjacslaw, martrat.
(28. scptembra.)
Ledhm besche fřoneo kschescZanskeje wery czeskomu krajej Zasweezkko, skhadzachu tam tez pkody kschesczanstwa, a mjez nimi m artrarstw o. K prenim m artrarjam czeskoho luda skuscha swjath Wjacskaw'. Jo h o dzöd B o tiw o j, czeski
w öjw oda, bu pschez stowjanskeju japoschtokow Cyrilla a M ethoda za kschesczanstwo ^obhth a kschczeny. Tez joho mandHelska Lndinika dasche so ffchczicz. To
st»
wokoLo leta 873. J e ju syn Wröcziskaw pschindZe zahe ke knjezenju a
wza^sebi pohanku D rahonnru za mandzelsku. W ön zawvstaji po zaznej smjerczi
dweju shnow starschoho W jacskawa a mködschoho BölesLawa. W ön postaji
W jacstaw a za swojoho nastupnika a pschepoda Ludmrle namestne knjezerstwo na
czas W jacstawoweje rntodoscze. M jez thm zo pobozna Ludmika swojoho wnuka
(synowoho syna) W jacskawa ze skowom a pschikkadom k poboznosczi a kschesczanskomu ziwjenju nawjedowasche, hajesche D rahom ira we wutrobje syna Böleskawa
pohanske mhsle a poczinki. W owchne swjate pröcowanjo njebksche na Wjacskawje zhubjene: wön bu pschiktad wschech dobrych kschesczanskich poczinkow a pöccziwosczow. Wosebje zasluzi m jenowana bycz joho czistoscz, kotruz je njezranjenu do row a w zak, joho kedMoscz na zm yska, joho posczenjo a modlenjo.
M jez tym dasche D rah om ira Ludmiku moricz (927) a storhny knjezenjo na so.
T o la jeje surowoscz a njekhmane ziwjenjo bu toinu, zo ju wotehnachu a W jacslaw a we Prazy za wöjwodu wuwokachu. W e lecze 9 2 8 nastupi Wjacskaw
swoje knjezenjo a starasche so wo rozscherjenjo a wobkruczenjo kschesczanstwa.
W ön zakitowasche meschnikow a zastara jich ze wschemi potrjebami. Io h o po-
102
D
boznoscz a czesczenjo wopora bozeje mschö Lösche tak wulke, zo wön sam meschnikej na bozej mschi stuzesche, haj zo woporne dary (khleb a w ino) ze swojimaj
rukomaj pschihotowasche a pschinoschesche. Poboznh wöjwoda njemejesche na tym
doscz, hdyz wodnjv B ohu stuzesche: ne, wön tez w noch stawafche a wophtowasche chrkwje a modlesche so tarn pschi zamknjenych durjach dothe czasy kleczo,
bhrnje najwjetscha zyma bhta. Z lubosezu k B ohu towarschesche luboscz k blizschomu. Khudzi möjachu we nim pscheczela a pomocnika. W noch jim czasto
na swojimaj ram jenjom aj drjewo noschesche. N a tajkim puczu joho stuzow nik^
pschewodzesche a junu tön ze zhmu tschepotasche. W jacstaw poruczi jom u, zo by
do joho stopow stupat, a hlej, tele stopy wohrjewachu stuzownikej nozh. W otemrjethch khudych pschewodzesche k röhrn awophtowasche jathch. Pschi Ihm pak njxzakomdzi swoje knjezerske winowatoscze; ale zarjadowasche kraj ze sprawnoscztl a
mudrosczu a spechowasche zbozo a poboznosez swojoho luda.
Tajke kschesczanske pröcowanjo wubudzi jomu njepscheczelow. Radhfkaw,
wjerch Kurzimski, pozböhny so pfchecziwo njomn a zapusczesche a wurubjesche
kraj. Podarm o chcysche W jacstaw so z dobrym zjednacz. N jeradh poda so na
wöjnu. J e ju wöjsch stojeschtaj k bitwje hotowej napscheczo febi. Ale W jacstaw
njechasche krej swojich poddanow bjez nuzh pschelecz. Tohodla zadasche wot
Radhskawa, zo chcetaj samej mjez sobu wojowacz a dobyczet njech je z knjezom.
R adystaw Lösche k tomu zwölnh, dokelz so na swoju shlnoscz a wojersku wustojnoscz
spuschczesche. W jacstaw pak möjesche nadziju na bozu pomoc. Bödzenjo mejesche
so zapoczecz a R adystaw czerjesche so z nastajenej lebju napscheczo W jacstawej.
T ön so ze swjathm kschizom woznamjeni a h lej, dwaj jandzelej stupischtaj k joho
stronje. R adystaw so strözi a padnh z konja na zemju. Netto proschesche hordh
R adystaw wo hnadu a W jacstaw zbehny njepscheczela, woda jomu a wostaji
jomu joho kubta.
Börzy po tutej bitwje wupisa nömski khözor O ta l. sejm do W orm sa.
Tez W jacstaw möjesche tarn pschincz. Wschitcy wjerchojo tam bechu a ^hromadzizna mejesche so zapoczecz; jeno W jacstaw tam hischcze njebesche. Tohodla
swarjachu a woLzamknhchu, zo jomu pschi zastupjenju wjerchowske poczesczenjo
zapowjedza. W jacstaw Lösche mjez ihm w chrkwi, a chcysche bozu mschu styschxcz
P o bozej mschi khwatasche hakte do zhromadzizny. Lödhm Lösche zastupit,
stanh khözor khwatajch jomu napscheczo joho powita a pschipokaza jomu mösto
pödla sebje. W ön widzesche m jenujcy, kak jomu dwaj jandzelej zkoty kfchkz podaw ataj. Khözor dowoli W jacstaw ej, zo smö sebi kajkuzkuli hnadu wot njoho
wuprosycz. W jacstaw proschesche wo powostanki Sw jatych a dosta ram jo swjatoho
W ita a powostanki swjatoho S ygm unda, burgundskoho krala. Khözor, kiz Lösche
chle hinajschu pröstwu woczakowat, slubi jomu zadane wöcy a poczesczi joho z
kralowskim mjenom.
W jacstaw ow a staroscz Lösche netto, dostatym swjatym powostankam zdobnu a pschistojnu khowanku pschihotowacz. Dasche tohodla k czesczi swjatoho W ita
rjan u cyrkej we P razy natwaricz. D o njeje dasche tez czöto swojeje wowki,
swjateje Ludmity, pschenjescz.
103
Tajke wobkruczeujo kschefczanskeje werh bösche maczeri D rahom irje a bratrej
Boleskawej postork a Wjacskawowe swjate ziwjenjo stajnh porok, a wobaj zadaschta j so wjeczicz. Z ad ana pschileznoscz pfchindze. Boleskawej besche so shnk narodzik
a k swjatocznosczam bu Wjacsküw z rjanhm i skowami pscheproschenh. HacS
runje hrozenh strach sanjesche (ahnte), chchsche so tola we bozim mjenje m pucz
podacz; tola so prjedh pschez pokutu a najswjeczischi sakrament na pucz do wecznoscze pschihotowa. P o la Boleskawa besche wulka hosczina a trajesche do hkubokeje
noch. W jacskaw so skradzu zdali, zo by so we cyrkwi modlik. D rah om ira to
phtnh a naschczuwa swojoho sh na, zo bh nötko swbj skutk dokonjak. Böleskaw
khwatasche ze swojimi pomocnikami do cyrkwje, napadnh swojoho ö ratra a zaruba
joho z mjeczom. Krej na sczenh shkasche a W jaeslaw padnh k zemi, wot bratrow sköse ruki morjeny, 28. septembra 938. N etto dosta Böleskaw knjejstwo a fön*
cowasche. Wjacskawowych pscheczelow, morjesche möschnikow a pschesczehasche
kschesczanow. T a t bu czeska zemja z martrarskej krewju wopkodnjena, a z tutejk
swjateje krewje skhadzesche kschesczanstwo z rjenischej mtödnosczu.
Pschesczeharjow pak nadendze boze khostanjo a zahinhchu we zrudnej smjerczi.
Tez D rah om ira dosta zaskuzene khostanjo. T a wjezesche so junu ntmo schibjency,
na kotruz bische psched dwemaj letomaj staroho poboznoho meschnika wobwjesycz
dala. R unje bu we blizkej khapakch Bozi S h n zbehanh a ze zwonczkom k
modlenju wotane. Pohoncz skoczi z woza,^ zo bh so po kschesczanskim waschnjukleczo pomodlik. D rahom ira sak tamasche a klesche, ale kleczo so na nju wroczi:
zemja so wotewri a bjezbozna zönska so z wozom a konjemi do zemje zapadny:
jeno pohoncz zwosta bjez schkodh. — Böleskaw bu wot khezora O th we wöjnje
pschewinjenh a ponizenh.
S w jatoho W jacskawa pak czesczesche Boh pschez wschelake dziwh a znamjenja. Tsi löta po joho smjerczi bu joho czöko do P ra h i pschewjezene a we
cyrkwi swjatoho W ita pokhowane. Z blizka a z wokoknhch krajow pschikhadzowachu
khori-k joho row ej, zo bhchu na joho zastupnu prostwu strowoscz zasy dostali.
Czöski lud czesczuje joho hako krajnoho patrona.
H. D .
Pschenjesenjo swjatych tfjoch kralow do K ölna.
Psched shdom stami let besche na dnju po s. M ariji M adlenje (23. julija)
w mescze Kölnje ja ra ziwo a kaz pschi letuschim wulkim jubilejskim wopomnjecz«
czischczachu so huste czrjodh ludzi k rech R ajn ej: pschetoz kodz (ezokm) z czekami
ss. tsjoch kralow, kotrez archbiskop R ainald pschinjese, dyrbjachu so pschiwjescz.
Kaz bechu czile preni weriwi z pohanstwa nehdh ze ranischoho kraja k wjeczoru
puczowali k ztobju noworodzenoho zböznika, ta t dzesche tez czah jich kosczi wot
ran ja do nawjeczornoho kraja: pschetoz wone buchn najprjedh z dalokoho ranischoho
kraja wot swjateje khezoroweje Helenh do Konftantinopola pschinjesene: zadhn dziw,
104
zo je tote macz prenjoho kschesczanskoho khezora (K onstantina), kotraz U swjath kschlz
zash namakaka a zkobjo tohoKnjeza z krasnej chrkwju wobdaka, tez koscze prönichwjerchowskich modlerjow do hkownoho mösta prönjoho khezora, kiz so k tom ule dzösczu
modlesche, k wjetschomu poczesczowanju pschez weriwhch swjatocznje pschenjeska.
Z Konstantinopola pschindzechu swjate powostanki do M ila n a (nömski: M ailan d a)
w Italsk ej a buch» tarn w chrkwi swjatoho E ustorgia, kiz be w 4. letstotku tarn
archbiskop a te swjate powostanki beste, z czesczu zapokozene. Hischcze fcctat je
tarn kamjentnh row nh tw ar widzecz, w kotrymz buchn tsi kascheze ze swojimi *
swjathmi powostankami wokoko wösom fteto let khowane. Hischcze nžtf bkhschc^i
so tarn zkota hwözda, ale sczehowarjo hwezdh su wot toho c^asa po Bozej woli
puczowanjo hischcze bäte k wjeczoru dokonjeli hacz do K ölna. T o pak^so
takle sta.
Mösto M ila n w H ornjej Italsk ej 62 so pschecziwo khtzorej Bjedrichej
Czerwjenobrodatomu z now.a zbehnhko a toön czehnjesche na te w lkeze 1164
ze swojim a wjele wjerchow wöjskom, bjez nim bkchu tez wojach kölnskoho archdiskopa, bo Italskeje, hdzez spjeeziwe mesto dobu a hacz na chrkwje zapnsczi.
W starosczi wo swöj pokkad swjathch powostankow bechu M ilansch czeka swjathch
tsjoch kralow hizom prjedh z chrkwje s. Eustorgia bo chrkwje s. J u r ja pschenjesli a tarn skhowali. W one buchn pak po dobyczu mefta namakane — po powjesczr be to jena wosobna knjeui pscheradzita — a netk beste je archbiskop
R ain ald, kencler nömskoho khözorstwa, hako najlepschi dzel wöjnskeje dvbhtwh a
hako dzak za podatu wöjnsku pom oc, zo bh je bo swojeje archbiskopskeje chrkwje
pschenjesk. H nhdom pöska R ainald duchownhm a mischczanam w Kölnje z mefta
Vercelli radoscziwh list, zo je wot khezora czöla ss. tsjoch kralow, kaz
sw jateju m artrarjow Felixa a N abora dostal, a proschesche jich, zo bhchu wschitko k
pschijeczu thchle wosobnhch darow we pobozuofczi pschihotowali. M esto ezinjesche
po pscheczu swojoho archbiskopa: a Hdhz R ainald po pschewinjenju wschitkich zadzewkow na dalotim puczn potom na R ajn je be K ölna dojkdze, bu wön wot
wulkich czrjödow wjesele w itany a ze swjatocznhmi kherluschemi pschewodzanh.
Duchowni a weschczenjo donjesechu swjate czeka bo spomnjeneje wulkeje chrkwje.
M esto Köln pschibjerasche netto na czesczi a bohatstwje. K tomu skutkowachu wosebje mnozy pobozni pnczowarjo, kotsiz ze wschech rözkow zemje netto w Kölnje
so hromadzachu. P o swjathm rowje w Ierusalem je, po rowomaj swjateju japoschtokow P e tra a Paw oka w Romje a po rowje swjatoho Jakuba w Kompostella (w
Schpaniskej) besche netk Köln tez mesto, kiz wjele weriwhch na so czehnjesche a hizom
pschez sto let bechu pucze bo Kölna poboznym puezowarjam znate, hacz k tam nhm
schtyrjom hnadnhm mestam po pschenjesenju ,/w jato h o dom u" Loretto (w Italskej)
so pschitowarschi. W Kölnje pak nastachu nowe rhnki khözow a börzh po psche­
njesenju swjathch czekow bu tez dla jich zakitanja mesto z netczischimi wulkimi
m urjem i wobdate. Ani sto let so njeminh, zo bu nad kosczemi swjathch tsjoch
kralow wulkotna gothiska cyrkej tw arjena, kiz je netk k 7 00 letnomu jubileju w
znutskownym dotwarjena hacz na wezi (törm aj). Z dziwanjom na swjate powo­
stanki spozczi hizom w 13. letstotku bamz Jnnocene IV . poboznym puezowarjam.
105
kiz je na dzen ff. tsjoch kralow w opytaja, dzill na hnadnych poktadach swjateje
cyrkwje abo wotpusk czasnych schtrafow a wobswödcza sobu, zo je so pschi
czekach ff. tsjoch kralow wjele dZiwow stako; tönsamy bamz napominasche 1248
wschc^ch weriwych, zo bychu k tw arjenju nowoho doma k czesczi B oha a swjatych
tsjoch kralow schczedriwje dary dawali. J a n X X II. wopomina w jenym liscze
teho run ja czescz tejele cyrkwje a bamz B onifac IX . spozczi 1384 Portiunkulawotpusk thm , kiz bychu na swjedzen ff. tsjoch kralow abo n a dzen jich pschenjesenja
tule chrkej z hödnym pschihotowanjom k sw jatym aj sakramentomaj poboznje
w opytali. Bam zow a lisczina spomina zjawnje, zo bkchu swjate powostanki tehdom
ja ra czesczene a zo mnohoscz ludzi ze wschöch rözkow sweta tam pschipuczuje.
T ola prjedy haez nowa cyrkej ze swojimi wulkotnymi^wjelbami (pinancam i)
hako hobrowski kaschcz swjate czeia wobdawasche, be R ajnaldow y potomnik arcybiskop Filip pyschny kaschcj, snadz najrjenschi na cylym swöcze, zhotowicz dak.
P o powjesczach tehdomnischoho czgsa napjelni sködka wön cylu cyrkej, hdyz buchn
swjate czöka do nowoho kaschcza pfchepolozene a ta t wobnowi so dziw, kotryz je
Böh tak czasto pschi swjatych powostankach czinicz chcyk a fettig tehdom pschitomnych na to kadzidlo (wöruch) dopomnjesche, kiz bu wot swjatych kralow Je z u sdziczatku do B ethlehm a pschinjesene.
K czesczi swojich nowych zakitarjow a k znamjenju swojeje wjesokoscze nad
dostatym pokkadom pschija mösto Köln börzy tsi kröny do swojeje khorhowje, a
hdyz pozdzischo mesta kaz swöjby wosebite wopony dostachu, wuzwoli sej Köln
dwajdzelnh schkit, spody böly a horjeka czerwjeny z tsjomi zlotym i krönami w
czerwjenym poln. Toho run ja wobzamkny mčfto na spoczatku 16. lktstotka, zo
m aja közde lkto na dzen psched ff. tjjom i kralemi cyka möschczanska rad a a 4 4
wotpöslani möschczenjo ze wschemi zastojnikami z radneje khöze w swjatocznym
ezah« do cyrkwje so podacz, a hdyz su tam pola ss. tsjoch kralow woprowali a
so m o dlili, do khapakki na radnej khezi so wröczicz na swjatocznu B ozu mschu
a prkdowanjo.
Kaz möschczanscy pschedstejerjo tak mejachu tez nemscy khözorojo a druzy
kschesczansch wjerchowje za poboßnu pschisluschnoscz, tym le prönim kschesczanskim
kralam w kölnskej cyrkwi poczesczenjo wopokazacz a tak wobswildczicz, zo chcedza
swöj sceptar (najwyschschu krajnu möc) samt hako poddani krala wschitkich kralow
wjescz. Tak modlachu so k ff. kralam (t. r. proschachtt jich wo zaftupnu
pröstwu) khözorojo O ta lV ., Filip, Hendrich V II., Ruprecht, S ig m u n d , B jedrichlll.,
M axim ilian I., K arl V. a Ferdinand I.
Tez cuzy wjerchowje böchu horiiwi w czesczenju ff. kralow. Psched nim i
kleczachu jendzelski kral Eduard (1327) a kral Cyperski (1343); jedyn danski
kral bari pschi swojim wopytanju tudy tsi zkote kröny, wöjwoda Hendrich B rabantski zakozi tam poboznu fundaciju. S e m puczowasche pryne Portugalski
(1 4 2 6 ) a wjele nelmskich wjerchow.
Tez w ludze dusche powjescz wo swjatych tsjoch kralach w Kölnje Pschecy
dale. Tak pschikhadzesche n. Psch. haez do löta 1776 közde sydom löt wulki procession z dalokeje W uherskeje, druhdy 5 00 0 ludzi sylny, zo by tute swjate po-
106
Wosmnki poczesczik a potom tez k druhim swjatym powostankam w Aachenje puczowak. W ezasach wulkeje zhromadneje nuzy k psch. po wulkim ntcru w lecze
1428 bkchu processionh wjetsche, ale tez w közdhm druhim czasu kiwasche hwezda
nab rowom swjatych kralow blizkim a dalokim.
T a t besche to pschez letstotki. Nichtö njemhslesche, zo dyrbjeli swjeczi kralowje hischcze junu na drohu so podacz; tola w czasu francowskoho nadpada a
dobhcza dyrbjesche so to stacz. Dzen 30. septembra 1794 bu kaschcz ze swjathmi
kralemi do klöschtra W edinghausena pola A rnsberga dowjezeny, zo bhchu powostanki psched wonjeczesczenjoin a kaschcz psched wurubjenjom Francowzow zakhowany bhk. Hdhz buchu zas mernische czash, zedzesche mesto Köln zasy za czelami
swvjich ss. zakitarjow. Pröstw a w tutej naleznosczi bu wot krajnoho hrabje
Hessendarmstadtskoho, kiz be z krajow kölnskoho arcybiskopstwa wöjwodstwo döstak, pschizwolena a tak buchu 10. decembra 1803 swjate powostanki tehdomnischomu kölnskomu hkownomu fararjej M arpej a dwemaj poknomöcnikomaj wot
kölnskoho kapitlowoho poknomöcnika w A rnsbergu pschepodate , hdhz buchu zygle
hako njezranjene wobswedczene a darmstadtsch kommissarojo so pschepokazachu, zo
w kaschczn whsche ss. czelow zane zloto a drohe kamjenje skhowane njejsu. Z
jednorhm drjewjanym kaschczom — tön drohotny njebu tehdom hischcze sobu
dath — podachu so kölnsch wotpöskani 10. decembra czische na doinpncz a pschijedzechu 14. do D eutza (Kölnej z napschecza), hdzez buchu reliquije w domjacej
thapalch tamnischoho abta nakhwilnje postajene. /
Dzen 4. jan uara 1804 buchu reliquije wot fararja M arxa a nekotrhch
druhich duchownhch w dwemaj wozomaj pschiwjezene a pschindzechu sköncznje po
czokmje na kölnski broh. Pom jezni straznich (Köln be tehdom na francowskej
rajnskej mjezh) postrowichu je z wutselenjom a dzechu z m athm czahom do chrkwje.
Kölnsch meschczenjo njesmedzachu pak hischcze z processionom wuczahnhcz— to
dowolichu Francowzojo häkle schthri mesach pozdzischo — a dhrbjachn so z thm
spokojicz, zo smedzachu sczahnhwschi klobuk na hasach stacz. W chrkwi samej pak
njedasche so lud wjaeh zdzerzecz; meschczenjo wotdobychu policajam schtryki wot
zwonow a tak buchu swjeczi kralowje k najmjenschomu z krasnhmi zwonami pow itani. Netk bu z czerwjenej plachtu wodzeth kaschcz do wulkeje khapale donjeseny.
S w jatoczne zapokozcnjo w prjedawschej khapalcy sta so potom na swjedzen
ss. tsjoch kralow , schtoz pak be tehdom dzölawh dzen. Procession njesmedzesche
po tehdomnhm zakonju chrkej wopuschczicz, bu pak z nutska jara swjatocznje
dzerzany. Dzen 12. jan u ara bu kaschcz hischcze junu pschez kommissarow wotewrjen h ; bechu tarn w jenhm wotdzelenju hkowh ss. tsjoch kralow, w druhim zbhtkne
jich koseze a w tseczim koscze ss. m artrarjow Felipa, N abora a H rjehorja Spolet^
skoho a to wot közdoho thchle swjathch wosebje do zidh zawalene. Hkowh ss. kralow
buchu netk won wzate a do mjenschoho kaschcza z leshcojthm (gitterartig) wotewrjenjom zapokozene, zo bhchu wot poboznhch czesczerjow so widzecz mohke; potom
buschtaj wobaj kaschczej w pschitomnosczi wjele swedkow zaczinjenaj a zazhglowanaj.
Tönte zbozownh podawk bu cykh thdzen z Bozimi skuzbami swjeczenh.
D rohotnh reliquijowh kaschcz, kiz be wot 12. letstotka koscze swjathch we
107
sebi khowal, bu häkle Pozdzischo, a to rozlam an y, pschez, F rankfurt roröczeny.
W ot wustojnych ludzi zas rouporjedzany a pschez darniwoscz Kölnjanow hischcZe
z drohimi kamjenjemi toobohaczeny, bu rodn 8. januara 1807 z nowa poswjeczeny,
a srojate reliquije zasy do njoho polozene; njedzelu to oktavje ff. tsoch kraloro
(10. jan.) wuhladachu ročrirot htuboko hnuczi zasy pröni kröcz srojate hlowy Pschez
zkotu lesycu (G itter) staroho kaschcza.
W ot toho czasa rootpoczuja netk to drohotnym kaschczu srojate hkowy a
staw y, kotrez su so nöhdy kkonike psched Jezusom toe zlobju. W czasu, hdyz
khezor Augustus sroetej poruczesche, bechu srojeczi tsjo kralowje jenoz snadni rojerchojo; ale bjez tym zo su m jena romskich khözoroto jenoz rouczenym znate, je so
porojescz wo ff. tsjoch kralach ze sroötkom evaugelia na najdalische köncy zemje
pscheczischczala, a dzöczo khudoho kschesczanskoho Jn d ia n a , kiz z romskich stawiznoro
jenoz Ponciusa P ilatusa znaje, nawuknje pschi zkobju Jezus- dzeczatka ss. tsjoch
kraloro lubowacz a czesczicz. Hdze leza nc?tk czöla Augusta, T iberia a N erona?
Nichtö je njeznaje a häkle pozawna horjestacza je wotkryje; ale nad czelami
tychle mudrych a srojatych kraloro pina so rorony wopomnik, kajkiz sej zadyn
swetny knjezer njeje natroarik. W oni njejsu tute krasnoscz pytali, ale wjele rojacy
su so ro poniznosczi psched tym khudym dzesczom w Bethlehemje kkonjeli. W oni
su B oha lubowali a somit toe njekhabkacej toerje a z dzecziskej posluschnosczu
stuzili, to je cyla potajnoscz jich trajaceje a bkyschczateje skawy a wulka wuczba
za n a s roschitkich, kotsiz mamy ze ss. tsjomi kralemi jenajku roeru a kotsiz jenajku
roopornirou lnboscz mecz dyrbimy.
3 Luzicy a Sakskeje.
Z B u d y s c h in a . Kaz slyschimy, njebö lötuschi serbski procession na
„P ortiunkula" do R um burga roulki, dokelz böchu runje zne. Khrösczanske rootdzd^
lenjo slyschesche njedzelu (31. julija) to Skanknowje Bozu mschu a ranische prödoroanjo. Budyske wotdzölenjo, pschi kotrymz su ludzo z tudomneje, radworskeje,
ralbiczanskeje a kulowskeje wosady, bösche na dopokdnischich kemschach ro Scherachowje. W nemskim Scherachotoje b i k. sarar Z u r S erb am wosebitu lnboscz
wopokazal. Hdyz roön mjenujcy predowasche po skoroach s. sczenja: „W ön je
toschitko derje sczinil," pschindze wön na to, kak je B öh dal wjele ryczow nastacz
a kak je wschö ludh roschelakich ryczow powokal do stoojeje cyrkwje; dale spomni,
zo su bjez poskucharjemi tez S erbjo , kotrychz rycz je tez joho maczerna, a zo chce
tohodla k nim serbscy poryczecz. Nötk poroita k. sarar Serboro z rjanym i
serbskimi storoami srjedz nimskoho predowanja a pschejesche jim Boze zohnowanjo
k skutkej Bozeje czescze dla wotmyslenomu. N a to pokraczowasche a skönczi
srooje pridoroanjo zasy nömski. Dokelz je pschihodne, zo procession n a puczu
Bozu mschu slyschi (a njedzelu a swjaty dzen nie jenoz pschihodne, ale pschikazane,
108
je-li nöhdze mözno), dha njech tola budyski procession njekhodzi pschez Neusalz,
ale pschez Scherachow, hdyz je tön pucz jenoz makko dleschi! W R um burgu d§
wscho tez lötsa po zwuczenym rjedze. Hako serbski spowjednik a predar bk tarn
k. kapkan I . Nowak z Khrösczic. — D ale skyschimy, zo je lktsa na s. M arije
donjebjeswzacza wjekschi serbski procession hacz hewak we W ölm sdorfje (abo
W insdorfje, kaz lud p raji) pobyk.
Z B u d y s c h i n a . W poslednim czisle P ö sla je njeluby czischcZerski zmylk
(kolesko wjac!) wostak. Pischczele serbskeje cyrkwje pkacza, kaz so to samo rozymi,
1600 toleri.
Z klöschtra M a r i n e j e H w ö z d y .
Dzen 11. augusta swjeczesche wo
klöschtyr jara zaskuzbny knjez probst D r. J a n Chrhsostom Eiselt swöj 25-letny
duchownski jubilej. N a pschedwjeczor swjedzenja Lösche swjedzenske zbozopschecze
w tamnischim wustawje za holczki a na to wokoko 9. hodziny wulki wohenjostroj
(Feuerwerk). N a swjedzenskim dnju möjesche k. jub ilar w rjenje wudebjenej
cyrkwi B ozu mschu a „ T e Deum“ . W jele zbozopscheczow bu potom pschinjesenych a pschipöstanych, bjez druhim jedyn taczanski a jedyn nemski pschispew.
P o wobjedze, pschi kotrymz bö wjele hoscZi, bö w knjeznjacej zahrodze hudzba; tarn
stejacu letnju khezu böchu klöschtyrske knjezny tez ja ra krasnje wudebite. Njech
B öh wschitke dobre pschecza dopjelni, kiz buchn k. jubilarej na tym dnju pschinjesene!
Z B u d y s c h in a . Wysokodostojny knjez kanonik kantor naschoho tachantstwa Jö zef H offm ann besche hako wyschschi schulski inspektor wot 22. — 30. au­
gusta na visitacii w serbskim dzöle budyskeje diöcesy.
CyrkrvLrrske ttowLnki a powjescze.
P r n s k a . Jed y n z hkownych wjedziczerjow pruskich pietistow kschtoz su
wotschczöpki w lutherskim a kalvinskim wirywuznaczu, kiz so wosebje zhromadzuja
k swojim poboznosczam), konsistorialny radziczer Schlezynskeje z mjenom W achter
je so w swojim wobydlenju, so prjedy derje zamtnywschi njedzelu 17. julija we
Wrötskawje wöbjesyk. W achter be zakozer towarstwa proteftantskich diakoniskow
(trochu podobnych naschkm mikoscziwym sotram). W ön bö jedyn z najwjetschich
njepschkczelow katholskeje cyrkwje w Schlezhnskej, kotryz sej zwöri na wschitke
mözne waschnjo schlezynskim katholikam kschiwdu c^inicz.
R a k u s k a . Z L u b l a n y pisaja, zo tamnische skowinske towarstwo swjatoho
M ohora (H erm agory) Na sobustawach we skowinskim ludze jara pschibjera a zo
möze tak pscheco wjacy wuzitnych knihow wudacz. Netto je 174 doziwjenskich
sobustawow a 1205, kiz lötny pschinoschk pkacza. Wschöch dokhodow bö w zandzenym lecze 2 43 8, wschöch wudawkow Pak 2170 schösnakow. — W Karlowicach
bu 4. augusta nowy arcybiskop abo Patriarch za njezjenoczenych grichiskich Serbow , kiz
je sich hkowa, wuzwoleny. R um unojo, kiz prjedy sobu pod serbski Patriarchat ffu»
109
schachu, njewuzwolachu sobu, dokelz chcedßa wosebitoho arcybiskopa mecz, kiz jich
rycz ryczi a w cyrkwinskich a schulskich naleznosczach böle n a jich boku steji. —
Iaposchtotski pöstanc (nuncius) we W inje k. Faleinelli je w juliju M orawsku
wopytak a we Wokomucu swjedzen sf. Chrilla a M ethoda sobu swjeczil. — W e
W inje je so towarstwo kschesczanskich maczerjow zaloziko hako hakza parizskoho
bratstw a, kiz chce ziwjenjo swöjbow w katholskim buchn wobnowicz.
Z W i n a . Hkowna zhromadzizna protestantow je po 33 posedzenjach
skönczena. Je je wuczinjenja a wobzanknjenja budza ministerstwu a khezorej pschedpolozene. Bjez druhim je schtoz do pomerow k naschej cyrkwi sczehowace pröstwy
zestajala. Zhromadzizna je pschecziwo mjenej akatholik (t. r. njekatholik), kaz jich dota l wyschnoscz m jenuje; prosy, zo bychu so nihdze zadzewki njeczinile pschecziwo
tw orjenju nowhch protestantskich wosadow (katholscy tez njesmedza bjez zadzewkow to czinicz pod protestantskej wyschnosczu!); b äte, zo by wyschnoscz protestantske swjate dny dzerzecz kazaka, hdzez je katholikow mjenschina; protestuje pscheczkwo meschenju so nizfcheje whfchnoscze politiskeje do schulow a wosadow; tez
pschecziwo zakazni, po kotrejz katholscy starschi njesmödza swoje dzeczi do prote­
stantskich schulow slacz; chce dztt bracz na zakladze normalnych schulow (a tola je
tutön Pjenjezny zakkad z najwjetscha stworjeny z klöschtyrskich kublow wot kh^zora
Jözefa II. zb?hnjenych!); prosh wo pschipuschczenjo protestantskich wuczerjow n a
katholske gymnasije a realne schule (druhdze katholscy wuczerjo tez pschistup nim aja do podobnych protestantskich); zada pschizanknjenjo protestantskeje wysch^cheje wuczernje k nniversicze we W inje (po wustawkach krajnhch universitow
w druhich krajach njepschipuschcza ani jenoho katholskoho professora!); dale zastupjenjo protestantskeje cyrkwje n a sejmje a w meschczanskej radze (druhdze zas
katholska cyrkej hako tajka njeje zastupjena!). Khözorski zakon wot 8. meje 1860
dawa hizom swobodu protestantskim wörywuznaczam, haj tajke praw a, kajkez wone
w zanym druhim katholskim kraju nim a;a. W ot toho czasa je knjezerstwo z
közdym lötom wjac jim wudzeliko, haj wjacy prawiznow dato hacz katholikojo
tarn samt m aja. D uz n?tko pscheco wjacy zadaja. Pokaze so , kak daloko tfä*
zor pschizwoli.
P ö ls k a . Nowy wukaz khkzora zböha P atronat wulkokublerjow n a d katholskimi a grichiskozjenoczenhmi cyrkwjemi. Pschi katholskich pschindze Patronat
n a wosadu samu, pschi grichiskozjenoczenych Pak na wubjerk, kiz hewak jich wec
wjedze. Z tym su kublerjo (P olach) wschön podzel pschi wuzwolenju fararjow
we wosadach cyle zhubili. — Hischcze pschech czitamy wo wschelakich zajeczach a
wusudzenjach. Tak buschtaj fa ra r Bogucki z Konina a pschedstejer B ernardinow
do jastwa wotwjedzenaj, dokelz beschtaj zwonicz dakoj, hdyz bu kapucin M ax
T erejew a, prjedh pölny kaplan pola P o lak o w , wobjescheny. Tez pschedstejer
klöschtra w Ladze bu krötko potom wobjescheny, dokelz bs spomnjenoho duchownoho M axa w klöschtrje skhowak. — D la pschesczöhanjow katholskeje cyrkwje w
Pölskej a Ruskej je pjecza khilzor list wot bamza dostak.
F r a n c o w s k a . W P arizu je towarstwo wjelewuczenhch duchownych,
kotsiz chcedza wosebje za zjenoczenjo grichiskeje cyrkwje z katholskej skutkowacz.
Bjez nimi su najböle dzölawi Rufojo G a g a rin , M artinow a B alab in . G agarin, po narodze wjerch a netto mnich, je psched nöschto lötam i knihu w udal we
francowskej rhczi z napisom : Budze Rusowska katholska? M artino w je tutön
spis do ruskoho pschekozik pod mjenom : „ O smirjenii ruskoj cerkwi z rimskoj."
D ale je w udal znamjenith spis „A pologia" (z let 1628— 29) a lisch M elecia
Sm otrickoho, kiz hako rusynski archbiskop k naschej chrkwi pschestupi. W loni
je sköncznje waznh jubilejski spis M artino w a wuschok: Annus ecclesiasticus slavicus (Chrkwinske löto skowjanske). Knihowna towarstwa njese mjeno swjateju
japoschtolow skowjanskeju Chrilla a M ethoda.
I t a l s k a . P o czasopksu „Civilta cattolica“ wunoscha liczba klöschtrow
wot italskoho knjezerstwa zböhnjenhch, po wupokazanju jich wobsedzerjow, 398. —
Nöhduschi kapucin Iö z e f F iorito, z N eapola pschipuczowawschi, pschestupi we
Florencu k protestantstwu a wuczesche mkodoscz w salu, wot knjezerstwa jomu
pschipokazanhm. Dzen 29. julija skönczi tönte wotpadnik fwoje ziwjenjo z tym,
zo so samowölnje z wokna na hasu czisnh. Tönte podawk sczini jara wulkj
zaczischcz n a eyte mösto, kotromuz wustupjeny mnich wjele pohorstt ka dawasche.
— Btskop z Foggia , hacz runje z jastwa puschczeny, njeje so do swojeje diöcesh
wröczit, ate je do M ila n a pöstany, hdzez dhrbi pschebywacz hako internirow anh
(zapokazanh). — F a ra r pschi cyrkwi swjatoho Jbzefa k. M ancinelli w Neapolu
bu do B rescia w uhnaty za to, zo nochcysche jenoho wuftorczenoho (exkommunikata) hako kmötra pschipuschczicz. — Archbiskop S a lv in i w Camerino w Markach,
prjedh bamzej skuschacych, dosta porucznoscz, zo dhrbi psched tamnische sudnistwo
pschincz, dokelz je pjecza k njepostuschnosczi pschecziwo kralowskej whschnosczi napominak w swojich rozpokazanjach za duchownhch. Archbiskop protestirowasche,
dokelz sudnistwo po chrkwinskim zakonju k tonnt prawo nim a. Krötko potom
pfchiudze zandarm do archbiskopskoho hrodu a pokazawschi porucznoscz arretirowasche
archbiskop«. Hischcze junu protestirowasche czesczeuy knjez w pschitomnosczi swedkow pschecziwo tajkomu nam ocow anju a potom dzösche do jastw a. Powjescz wo
thm le zajeczu zrudzi chte mesto. W chkej diöcesh buchn zjawne modlitwy pschikazane za wuswobodzenjo archbiskop«. Tez bu wot wjach thsacow (tawzhntow)
ludzi adressa na krala podpisana z pröstwu wo wuswobodzenjo lubowanoho archbiskopa. W komorje za pöstancow w T urin je bu nowy zakon wot ministra pschevpokozenh a z 191 hkosami pschecziwo 45 pschijaty, po kotrymz wot nötka mkodzencojo, kiz n a duchownstwo schtuduja, njedhrbja wjach wot wojersttva swobodni
bycz. Ie n o z schthrjo rhcznich zwerichu sej pschecziwo namjetej a k lepschomu
chrkwje rhczecz. — Z L o r e t t o , hdzez wulke kllbka chrkwje „swjatoho dom u"
netk pod kralowskimi zastojnikami steja, pisaja, zo je kassa pscheco prözna a zo
dhrbja pschi chrkwi postajeni duchowni mesach dokho na swoju m atu zdu czakacz.
Tez najenkojo njejsu z netczischim knjejftwom spokojom. Podarm o pröcuje so
knjezerstwo chrkwine kubto pschedawacz; lud je közvomu ze smjcrczu hrozhk, kiz
chchl je kupicz. Duchowni su ja ra khudzi, ale wot luda ezesczeni.
J e n d z e l s k a . Wosrjedz Londona je I u r i j B ow her, rhczer rjadu s. J a n a
w Jerusalem je a sobustaw jendzelskoho parlam enta (sejm a) za swoje pjenjezh
111
wulki schpital natwarik a jön kschesczanskej lubosczi pschepodak. Tsi wulke jstwy
daw aja bydko 4 0 khorhm a wulka zahroda poskicza wokschewjenjo a posylnjenjo
wotkhorjowachm; tez njewuhöjni m aja pschistup. Tak pokazuje tönte wosobny
knjez, zo je praw h katholik, nie jenoz po m jen je, hdhz so wosebje stara wo
njezhöjne na czele, zo by so tola jich njesmjertnej duschi pomhato.
A m e r ik a . W juliju pschindze do re p u b lik iH a iti nowy arcybiskop k. Testard du
CoSquer. T önte hischcze mkody knjez bu z wulkej radosczu w itany wot ludu, kiz
be so zhromadzik, zo by swojoho dokho woczakowanoho pastyrja wohladak. Pschi
durjach hkowneje.cyrkwje wot fararja postrowjeny dzerzesche B ozu wschu, stupi
na trön a powita z ynujachmi skowami swojich dowerjenych. K wjeczoru poda
so ze wschitkimi duchownymi k präsidentej republiki Gesfrardej, zo by poczesczenjo
w uprajit a czesne znamjo abo rjad pschepodak, kotraz be bamz pschipöskak.
— Diöcesa Cleveland w stacze OYio ameriskeje unije stajnje pschibjera. Psched
pjeezimi lötami mejesche 15 cyrkwjow a wokoko 2 0 duchownych, netto pak Yizom
na 120 cyrkwjow a nkmale 80 duchownych. Netezischi horliwy biskop k. R app
je seminar za schulerjow , w kotrymz m a 5 0 — 6 0 hölczatow nizsche schule
pschenez. D o tal buchn duchowni Pschech z Francowskeje, Jrskeje a Nemskeje fern
skani; ale z tychle krajow so nĕtf missionarojo böte do Chinesiskeje, Japanskeje
p odaw aja; duz dyrbi so Amerika netto sama swLrnischo wo wuschürdowanjo du­
chownych bjez swojimi krajownikami staracz.
J a p a n s k a . P o listach missionarow je naschej swjatej werje tarn rjana
nadzija zeskhadzata. W krajinje Nangasaki, kotraz je z krewju tejko m artrarjow
napojena, wopruje so po 2M -letnej pschestawcy B ohu zasy najwjetschi wopor
nowoho zakonja. Japanske knjezerstwo je mestnischczo za nowu katholsku cyrkej
runje napscheczo tej hörey postajiko, na kotrejz buchn m artrarjo kschizowani,
1862 za swjathch wuprajeni. T am so zhromadzuja kathotikowje, a byrnje jich
hischcze wjele njebhto nadzijeja so tola, zo budza so börzh rozmnozecz a zo katholscy missionarjo zasy znamjo s. kschiza po cykej Japanskej rozestaja.
P a l ä s t i n a (S lu b jen y kraj). Bjez tamnischimi A rm enjanam i je jich
wjele k naschej cyrkwi pschestnpiko. Katholscy Armenjenjo su w J e r u s a l e m j e
lezomnoscz kupili, za bhchu tam cyrkej n atw arili, a towarstwo k swjatomu rowej
je jim 600 toleri dato a hischcze na pschichodne tsilkta po 800 ‘tot. pschislubilo.
S pom njene towarstwo zhromadzi najwjacy pjenjez w biskopstwomaj Köln a T rie r;
tez w P aderbornje za nje w opruja. W tont möjesche wone 10,000 tot. dokhodow.
(N a jw je ts c h a c y r k w in s k a w ö z a ) je, kaz je znate, pschi cyrkwi swjatoho Schczepana we W inje. W öndanjo su nowh kamjentny wjerschk mesto
dotalnoho zeleznoho dotwarili a nowy mjedzany kschiz z worjekom (hodlerjom)
pschiczinili. Kschiz z worjekom je 4 kochcze whsoki a 3 kochcze schöroki a wazi
3 3 6 puntow. Tönte mjedzany pschidawk je ze 5 3 0 kruchow schrubowany. K
pozkoczenju trjebasche so 4 27 dukatow (czerwjenych zkotych). Wudawki wuczinja
nim ale 800 0 schesnakow. Z nowym wjerschkom je wöza 4 3 0 stopow wysoka, a
tak najwyschscha w Rakuskej a w Nemskej; weFrancowskej je straßburgska 6 stopvw wyschscha.
112
(M o rw y c h p o h r j e b a c z ! ) Tönte czöknh skutk kschesczanskeje mitoscze
dopjelnjeja nowe tow arstwa w nökotrhch wulkich möstach n a wosebite waschnjo
pod mjenom towarstwa s. Jözefa z Arim athäa. W one daw aja czöka khudhch a
wopuschczenych, kotsiz we schpitalach a jastwach wum ru, z pjenjezami tow arstw a
czestnje pohrjebacz. Tak bu w juniju we W inje 2 05 tajkich czötow pohrjebanhch
a za to 458 schesnakow wudatych. Tez w P razy tajke towarstwo skutkuje.
( M ö r s k i z w ö n c z k .) Hdhzkuli w Jeruzatem je mör w udhri, wundze z
tamnischoho franciskanfkoho klöschtra k swjatomu rowej jedhn duchowny z rjada,
Hdhz je so prjedh na smjercz pschihotowat. W ön khwata do m ö sta, zo by
wschitkim z morowej khorosczu napadnjenym ludzom bjez rozdzöla wörhwuznacza
jim tröbnu czöknu a duchownu pomoc pschinjesk. Kaz dotho mör traje,
njewröczi so tönte b ra tr do klöschtra. Z o Pak bychu druzh bratsja wjedzeli,
hacz je hischcze z iw y , zwoni wön közdy dzen we postajenym czasu za zwönczk
psched khöschtrom wisacy. Kaz dotho je tutön fthfchecz, je to znamjo, zo wupöstany hischcze njeje na m ör w um rjet. Hdhz zwönczk womjelknje, wjedza bratsja
w klöschtrje, zo je wön hako wopor kschesczanskeje luboscze w u m rjet, a druhi
b ratr khwata, zo by joho mösto w upjelnit.
( B ö h k h o sta p sc h e stu p n ik o w s c h w ö rte je k a z n ie !) N a spoczatku
zandzenoho mesaca sta so w W inje sczöhowach spodziwnh podawk, kotrhz su nowiny
„V a te rla n d " wozjewike. W esta wudowa napominasche swoju dzowku dta jeje
znajomstwa. N a tele napom inanjo rozztobi so dzowka tak j a r a , zo na swoju
staru macz ruku ztozi. Hischcze druhi kröcz zböhny swoju ruku, zo by macz dyrita ; ale w tym wokomiknjenju padze, a jeje ruka nahte wokhromk.
Nalezrroscze towarstwa.
D o pokkaduicy towarstwa su dale swöj lötny pschinoschk zaptaczili kk.: kubter
Miktawsch Iaw ork z Mitoczic, kublerski syn Miktawsch Matejk z Nowoslic, wuczer
J a n Z ur ze Zdzerje, ziwnosczer Michat Wiczaz z Brjem jenja, wuezer Hawschchn
Hauffa z Rözanta, kaptan Schotta w Kulowje, kubter N. N. w. N., Miktawsch Kubica z Khasowa.
Pschichodny mösac budze htowna zhromadzizna naschoho tow arstw a, kotrejez
dzen dzenfa hischcze wozjewicz njemözemy: duz pscheprosymy sobustawy pschez
Serbske Nowiny.
_________
W u b je rk .
Z e m r j e te s o b u s t a w y .
1. M ic h a t K r a l, kubter w R ö z e ü c z e , wumrje 9. junija 1 8 63 , swojeje
staroby 33 l e t .— 2. M ik ta w sc h I u r k , pom. P je tr u s c h a , kubter a khebötar
w R ö z e ü c z e , wumrje 22. junija 1 8 6 3 , swojeje staroby 66 12t 10 m2sacow a 2
duaj.— 3. M a d le n a K r o n s o w a , rodz. S m o l i c , kublerka z N o w o s l i c , wumrje
18. decembra 1 8 6 3 , swojeje staroby 3 4 15t. — 4. M ic h a t B r ü s k , ziwnosczer a
a gmejnski prevkstejer w S c h u n o w je , wumrje 7. januara 1 8 6 4 , swojeje staroby
51 let. Böh daj jim weczny wotpoczink!
Redaktor: M . H ö rn ik . — Czifchczat L. A. Donnerhak w Budyschinje.
Czo. io .
Oktober.
1864,
Sw jata Theresia, knjezna.
( 1 5 oktobra.)
W lecze 1516 narodzi so w ALile w Schpanskej wosobnymaj a bohabojaznhm aj starschimaj dzowczkczka, kotruz hako swjatu Thercsiu czesczimy. Je je
nan, D on Sanchez de C epcda, lubowasche wosebje czitanjo dobrych kuihow.
M alej Theresii zaschczepi so zähe luboscz k poboznosczi a naboznym kniham.
Schöscz let stara czitasche ze swojim bratrom ziwjenja Sw jathch a stawizny
m artrarjow . Pschez to napjelni so jeje w utroba ze zadosczn za wkcznym ziwjenjom a wona chcysche swoje ziwjenjo hako inartrarka B ohu woprowacz. Skradzu
czekny tohodla z wötcowskoho domu, zo by do Afriki sopschewjezka a tarn swoju
krej za Jezusa pschelala. Zasy domoj dowjedzena pröcowasche so, zadane m artrarstwo z jatm oznu a druhinü dobrymi skutkami B ohu narunacz. Pschecy pak
ze sylzami wobzarowasche, zo je jej najlöpschk dzel wutorhnjeny. Je je maczer
zähe wumrje. Theresia proschcsche najzböznischu knjeznu M a r iju , zo chcyka so
w ona hako jejna maczer wopokazowacz. T ale pröstwa bu wuskyschana, a T he­
resia mejesche stajnje zakit bozeje maczcrje.
P o maczernej smjerczi pocza mjez Bohom a swetom khabkowacz, a pocza
Horde swctne dzeczo bycz. Zähe doscz pytny nan hrozacy strach a pösla ju 1529
do knjezuiskoho klöschtra na dalsche kubkowanjo. P o ld ra leta tarn pschebhwasche,
ale czezka khoroscz wröczi jn do nanowoho domu. P o wotkhorjenju pschindze k
nanow om u bratrej na wopytanjo. W e rozrhczowanjach z tuthm poboznym
kschesczanom spözna wona kniczomnoscz a hinitoscz sweta jasnischo. Tsi mesacy
dotho rozmhftesche pschi sebi, hacz njeby za jeje duschn najlöpsche byko, zo by
do klöschtra schka. P o swernym rozktadzenju wuzwoli sebi tuto a wozjcwi nanej
114
swöj zamysl. Hbyz pat wön tonnt pschizwolicz nochcysche, fesche sama bjez
joho wole bo tlöschtra swjateje M arje z hory K arm ela. Tehbom besche T here­
sia 2 0 let stara. N etto zhubi so jej prjebawscha stysknoscz a w ona bn polna
wjesokoscze a nutskownoho tröschta. W ona pisa wo ihm : „W e klöschtrje mje
wschitto zwjeselesche a so mi spobobasche. Hbyz prjedh swoje czelo hordze pyschach, rjebzach tudy born; ale raboscz mojeje wutrobh wobnowjesche pomyslenjo
na to , zo shm wot tanmhch horbzenjow w um ozeua." Tönle nutskowny pokoj
besche boza hnaba, ale w ona z njej boscz sobu njeskuttowasche. W ona brje wjele
czasa na Moblenjo a nabozne czitanjo nalozesche, a so közbohv hrecha tebzbnje
hlabasche; Lola snabne hrechi njemöjesche boscz kebzbu a to czinjesche jn Bohu
njespobobnu. Tohobla pocza ju B öh domapytacz a z czerpjenjemi rjebzicz a wubospotnjecz. W ona bu khorowata a pschi lekowanju so z njej pohörschesche:
w ona bosta m itte bolenjo stawow a njemözesche am stawczta hnucz. P o tsimesacznym czerpjenju napabny ju schtyri bny trajaca njemöc (zecnjenjo), tak zo
za nju row pschihotowachu a so za nju hako za wotem rjetu moblachu. Hbyz bösche
so czuczo zasy wröcziko, wosta tola jara hubjena. Tsi löta minychu so hacz k
w otthorjenju. T ute pomoc pschipisowasche zastupnejj pröstwje swjatoho Iözefa,
n a kotrohoz besche so wobroczila.
S tro w a pocza w ona z nowa zasy bo rozpjerschenjow zapabowacz a zhubi
nutskownu poboznoscza nutrnoscz. N apom inanja k löpschomu njechachu pomhacz;
leta bolho pschebhwasche we tajkim njemerje. B öh Pak wjebzesche ju ze swojej
hnabu namakacz a jeje buschu sebi chle pschiwobroczicz. J u n u stupi Theresia bo
poboczneje khapakki a wohlaba tam znamjo bolostnoho Iezu sa. T önle napohlab
hnu a zapschimny jeje w utrobu ta t shlnje, zo wona we spöznaczu a zaczuczu
swojeje wulkeje njebzaknoscze na kolenje pabnh a Iezu sa z wjele sylzami a z
wnlkej poniznosczu proschesche, wön chchk ju tak posylnicz, zo joho njebh nihby
wjach zrubzila a rozhnewaka. W ona zbhchowasche: „ O B ozo, ty s y .n a swet
pschischol a so najwjetschim bolosczam pobat, nie spraw nhchbla, ale zo bh hreschnikow pytal. H lej, tubt; masch najwjetschu hreschnicu. D otonjej bha na mni
skutk swojeje smilnoscze!" P o tymle paczerjn bu wona znutstow nje ta t posylnjena,
zo so jeje luboscz t B ohu bjeu a böte zahorjesche. W ona wotorhny so wot
wschittich schtöbnhch rozpjerschenjow a mocowasche swoje czelo z trutym pomorjenjom a sebjezapreczom pob tnjejstwo buch«. W ulcy njebowerna napscheczo'sebi
samej, bowerjesche jeniczcy na B oha a pobawasche so jom u; z nim wobthabzesche
we wutrobnym , nutrnym moblenju. Börzy potazowachu so ploby tajtoho fw jatoho pröcowanja. W ona njchlabasche wjach na czkowjetowu wosobu (parschonu),
pschithilnoscz a pscheczelstwo, ale mözesche jeno z tajtim i czlowjetami wobthabzecz, totsiz B oha lubuja a jomu sluza. Z wjele sylzami woplatowasche schmjath
Llubowernitow a chcysche bozi hnew Pschez samowölne trjubow anja swojoho czela
zmerowacz. Z njepschemörneje luboscze t B ohu chcysche pschecy jenoz to czinicz,
schtoz je najlepsche. Bozi janbzel H z wohniwym tlokom njebjeskeje luboscze
jejnu w utrobu pschetlöl.
Z lubosczu t B ohu je pschecy luboscz f sobuczkowjetam stowarschena.
115
Jkch dnchowe zbozo chcysche Theresia Po mocach spcchowacz. Pschez njebjeske
rozswötlenjo powuczena zawjedze wona we swojim klöschtrje stary kruty rjad a
waschnjo. Wschitke zadzöwki pschewinhwfchi zalozi wona 1562 we swojim narodnym mescze nowy klöschtyr karmelitkow. Z a n a kujezna ujesmjedzesche zane, tez
nie najmjensche zamozenjo mecz. Jich drafta besche z hruboho, njcbarbjenoho
pkatu a z kozanym pasom w obpasana; tez schlewjer besche z, totstoho pkatu.
W one khodzachu bosy a k wotpoczinkej mejachu twjerde tozo. D w öjcy za dzen
dostawachu jöscz, a mjaso zenje njewuziwachu. Haczrmije z bohateje, wosobneje
swöjby pschetrjechi Theresia wschitke knjezny we knttosczi: najhubjenschu jedz,
najhubjenschu drastu, najnizschu skuzbu, najtwjerdsche kozo wona za so wuzwoli.
„ P ra w a khudoba, kotruz z luboscze k B ohu ua so bjerjem y, pschinoscha wulku
czescz, pschetoz we łejte khudobje ujechanry so uiksmu spodobacz, dyzli B ohu samomu. Schtöz Pakzanoho czlowjeka njetrjeba, dokelz chce khudy bycz a wostacz:
tön m a wjele pscheczelow!" Haczrunje besche Theresia potna jandzelskich pöecziwosczow,krjudowasche tola swoje khore czeko z rjeczazami,kopschiwami a fchwikadkami.
Whsche toho mejesche wol swojtch sobuczkowjekow mnohe wusmeschenja, hanjeuja a czerpjenja wuczerpjecz. Wschitko to motm z wulkej poniznosczu na so
bjerjesche a mejesche ua tym swoje wjeselo. W o nuznosczi tajkich czerpjenjow
besche tak pschesw^dczena, zo we najwjetschich pschecziwnosczach prajesche: „czerpjecz abo wum rjecz," a „czim wjacy czerpjenja,, czim wjetschi dobytk!" Hdyz
ua nju zke ryczachu, prajesche w ona: „ P ra w je tak t Hdh bychu mje lepje zeznali,
bhchu hischcze wjele wjach ztoho ua mnje powjedacz m öhli." K swojim njepscheczelam a pschesczeharjam mejesche wona tastn luboscz, zo bu wo njej prajene:
schtöz chce wot Theresie lubowauy bycz, dhrbi jej kschiwdu czinicz. Hdyz bu
Theresia wot wyschnoscze swojich klöschtyrskich porjedzenjow dla z a ja ta , pisusche
w ona: „M öze drje wjetschi tröscht, wjetscha sködkoscz a wjesokoscz bycz, dyzli za
uaschoho luboscziwoho B oha czerpjecz? T o je najwobczeznischi, ale najwesczjschi
pucz a B ohu T ohodla, dyrbi kschiz nasch tröscht a wjeselo bycz. Z adajm y dha,
pytajmy a wopschimümy kschiz. A bedauam na tym dnju, hdzez zadyu kschiz m m am v!"
Schtyrcyczi let dokho mejesche wscheduje uekajke czerpjenjo. T ola pschi
wschitkich swojich khorosczach wona puczowasche, zo by nowe klöschtry zakozowata
a zarjadow ata. Je je najwjetsche czerpjenjo Pak besche to , zo besche 20 let dokho
wot wschitkoho nutskownoho tröschta wopuschczena. Tehdom pytasche wona
tröscht pola najswjeezischoho Czeka bozoho; tu zhubi so czesnoscza zrudnoscz jeje wutroby.
Tez jeje pschecziwnosczam blizesche so könc. S w etn a wyschuoscz pschipözna jejny klöschtyrski rjad a bamz H rjehor X III. wobkruczi jön, a na köncu
jejuoho ziwjenja bösche wulka mnohoscz tajkich krutych klöschtrow zakozenych.
Dokelz so pschecy bojesche, zo mohka ujezbozneje smjercze wumrjecz,
pschihotowasche so stajnje na nju. „ J e n o jedyn B ö h , jeno jena sm jercz, jeno
jena duscha!" W e tym bö mudroscz jeje ziwjenja. Jeniczkoho B oha lubowasche,
n a jeniczku smjercz so pschihotowasche; wo jeniczku njesmjertnu duschn möjesche
prenju a najwjetschu staroscz. Tak pschiblizi so jej wokamik, hdzez böjski nawozenja po swoju knjeznisku njewjestu pschindze a ju k njebjeskomu kwasej dowjedze.
116
N a puczowanjn skhorje w ona we A lb je, a spözna, zo je hodzina wotendzenja pschkschka. Hdhz Boze Czelo k njej pschinjesechu, pozhubi so jejna staboscz; wona wuskoczi z loza a jeje wobliczo so z jasnosczu bkhschczesche. S tyknywschi ruch pocza luboznje spewacz. P o dostaczu Jözusowoho najswjeczischoho
Czela prajesche pokojnje: „ O möj Knjeze a Zbözniko; netto so blizi hodzina
ta t dokho zadana. B örzh Tebje w ohladam ; wnstupju ; cuzby a m oja duscha
budze T w oju pschitomnoscz wuziwacz. T w oja wola so stan."
Hdyz so jej wopraschachu, hacz m aja jeje czeko do jejnoho klöschtra wotwjezcz, rjeknh w o na: njechacze dha mi tudy neschto pjerschcze popschecz?"
W e swojej khorosczi ryczesche spodziwne wo bozej lubosczi, napominasche
pschitomnhch k pokojej a lubosczi a spominasche z dzakom na to, zo je kschczena. „ O
Bozo, ja sym dzeczo Tw ojeje cyrkwje. J a w um ru hako dzeczo katholskeje cyrkw je!" Czasto wospjetowasche psalmowe skowa: „Njezastorcz mje wot swojoho woblicza a swojoho Dncha njewzmi wote m nje." — „ Nozkatu a poniznu wutrobu
njezacpejesch, o B o zo." Schtyrnacze hodzinow lezesche wona bjeze wschoho pohibnjenja we nutskownej modlitwje k B ohu pozböhnjena. Dzen 10. oktobra 1582
wopuschczi jeje duscha zcmjn, böte z luboscze k B o h u , dhzli khoroseze dla. Pschi
jeje smjerczi zjewjachu so wysche jeje komorki njebjeske swetleschka, Jö zu s wopyta ju z czrödami jandzelow , a z jeje horta znjese so bely hotbik k njebju. W nskhnjeny schtom psched jeje woknom dost» zdobom lisczo a kczenjo. W ot jeje
czeka wukhadzesche lubozna wön.
W ona je wschelake pism a, pokne njebjeskeje mudroscze, zawostajila. Z e
wschitkich sweczi jeje njeskönczna poniznoscz, njepschewinita sczerpnoscz, zahorjena
luboscz, wulka poskuschnoscz, horliw a khrobkoscz a dospolne bohupodaczo. B öh
besche we ziwjenju z n jej; wön wozjewjesche a skutkowasche wulke wecy pschez
n ju . W ona mejesche d ar weschczenja a wopokazma bozeje luboscze bechu' ta t
b o h a te , zo wona czasto zadasche, B öh chchk tajkim dobrotam mjezu stajicz a
wopomnjeczo jeje hrechow njezakrywacz. J e je w utrobna czistoscz -jej zasluzi, zo
mözesche hizon tudy n a zemi njebjeske w?cy wohladacz.
P o jeje smjerczi je Böh jeje swjatoscz ze wschelakimi dzkwami wobswedczik. B am z H rjeh o rX V . zapisa Theresiu we lecze 1621 do knihow Sw jathch.
H. D.
Kschesczanske missionstwo.
P o knihach Jendzelczana T . W . M . Marshalla.
I.
B jez wschitkimi kschesczanskimi chrkwjemi a zhromadzenstwami je ruska
chrkej jeniczka, kiz niczo k pschewobroczenju pohanow njeczini, bhrnje so we
9tuffej wjele pohanskich splahow namakako, kiz pschiboham so modla. C ar (rufst
117
khezor), kaz so powjeda, to njepschida, duchownstwo je tomule dzekn wotkhklene
a stat to krucze zakazuje. Közdh k a th o ls k i duchownh Pak, kiz tajkoho pohana
pschewobroczicz chce, dhrbi woczakowacz, zo budze do Sibirskeje pöskanh. P r o t e stan tsk k m cyrkwjam wosobnje Jendzelskcje a Ameriki*) so tutön porokczinicz njeda,
pschetoz wone su we poslednischich 50 letach hacz do dzensnischoho dnja wscho
czinili, schtozkuli jim horliwoscz a pschekkadzenjo jenoz nutsdacz mözeschtej, ale
jeju pschemerne w upröcowanja mejachn a m aja dzens hischcze tak mako wuzitka,
zo mh kathvlsch to snadz werili njebhchmh, njebhchu-li same protestantske nowinh
a letne rozprawh to hacz do najwksczischoho dopokazake a doscz a na doscz
wuprajike.
Predkstojiczerjo tuthch mnohich protestantskich missionskich towarstwow
zjawnje w uprajeja, zo kschesczanski swet njeje zenje tejko sredkow k pschewobroczenju m et, kaz wone k tomule köncej we ruch m aja. M nohoscz protestantskich
missionarow so po tawzhntach liczi, wudawki Pak po millionach a millionach.
Je n e jeniczke jendzelske misskonske towarftwo pschetrjeba, kaz politiske nowinh
T im es (18. jan nara 1860) pisaja — jenoz schtoz „wudawki d o m a " t . r . we
Jendzelskcj nastupa, wjach hacz 4 00 00 puntow sterlingow (sterling pkaczi 6 tot.
20 nsl.), prjedhhacz je jenoz jeniezki pohan pschewobroczenh, haj prjedyhaez tutön
jenoz jenoho Missionar« w ivzi, t. r. prjedh hacz so tön predar abo Missionar ze
swojej zonu jenoz na czokm poda k pschewjezenju do pohanskoho kraja. K zarjadowanju a k wupkaczenju protestantskoho missionstwa a missionarow su w o s e b i c z i
zastojnicy, kiz jenoz za so schtwörth dzel tych za missionstwo zhromadzenhch dokhodow hako zdu pschetrjebaja. Wukozki na p u c z protestantskich missionarow z
Jendzelskeje do ranschich krajow wnczinjachu hizom 1839 na 2 6 0 ,0 0 0 puntow
sterlingow. Z o su wulozki na mestach, hdzez swoje dz e ko s p o c z i n a j a , wjele
wjetsche hacz doma we Jendzelskcj, hodzi so mhslicz. N a knpje T ahiti a wokolnych su jendzelsch missionarojo psched nim ale 30 letam i hizom wjach dhzli
100,000 puntow sterlingow dostali a w udali; — a Lola mejesche jich missionske
dzeko jenoz tön sczehwk, zo stej dwe tseczinje wobhdlerjow sköncowanej bykej,
zbhtkni Pak swojich natrirskich pöccziwosczow wnslekani a do zahubjenja zawjedzeni
bhli. Amerika we thmle njewuzitnhm pscheczinjenju Jendzelsku jenoz sczehuje.
Amerikanske kollegium tnissionstwa je, kaz lord T orrington swojomu knjejstwu k
wjedzenju da, we mako letach na jeniczkej knpje Cehlon wjach dhzli 100,000
puntow wudako. W e juznej Armeniskej pschetrjebachu pjeczo amerikansch missi­
onarojo l e t n j e 50000 dollarow (dollar je 1 tol. 12 nsl.) we dalokej pnsczinje
O regona wnda jena jeniczka sekta za j e n e leto 4 2 0 0 0 dollarow , hacz runje
dhrbjesche missionstwo na thmle mescze bjez wuzitka pozdzischo wopuschczene bycz.
*)W ot druhich protestantskich eyrkwiczkow a wotschczepkow tu wosebje njeryczimy, dokelz wone maja bhrnje ws che l akoho werywuznacza abo we skuzbje jendzel­
skeje chrkwje stoja, abo schtoz pschewobroczenja nastupa — tuthch sczehwki jenoz na
p a p j e r j e , kiz wone d^uhdh lohkoweriwomu ludej we nowinach za werne wozjewicz
dawaja. Wbohi lud!
118
Jendzetczan a Atnerlkan je drje zwuczeuy, wutkosez tajkich pjenjeznych woporow
ze spokojnosczu czitacz, wön wö derje zo „tö n czörjacy skutkowacy kapital^
jenoz na jendzelskich kupach letnje d w a j m r l l i o n a j wuczinja (T im es 19. hapryla
1 86 0); nam aka-li pak tute wulkn summn ttto wot lilta a dzerzi-li druhdy pschehlad na pot stet abo sto tet, zezva so tez joinu skoro njemözne, zo so tajke pjenjezne summy pscheczinicz hodza. A schtö ujedhrbjat tez so spodziwacz wjedziwschi,
zo su jenoz w nötczischim letstotku, wot Jendzetskeje a Ameriki 40 mittionow
puntow sterlingow wndate byte?
Ale k czomu tejko pjenjez, budze snadz nökotryzkuli kathotski czitar prajicz^
je dha m özno, zo möza nascht kathotscy misfionarojo, kiz ani stotery dzet tajkich
sredkow n im aja, porno proteftantskim nöschto wudokonjec;? Skoro dyrbjako so
na Ihm dwetowacz, ale pjenjezy r u n j e t u d y niczo njeczinja. — Kaz su njesmörne pjenjezy husto zadzewk we rozwijenju naboznoho ziwjeuja jenoho cztowjeka,
tak su a wostanu wone we rucy proteftantfkich missionarow z a d z e w k we jich
skutkowanju za te missionstwo a we rozwijenju naboznoho ziw jesja bjez pschewobroczenhmi pohanam i. Jen oz te w a s c h n j o , kak proteftantsch kaz kathotscy
missionarojo p s c h e w o b r o c z e j a , tu wscho w uczini, a z toho my ze spodziwanjom widzimy, zo protestantscy missionarojo Pschi wschej nadobizuje niczo, katholscy
missionarojo pak skoro wschitko zamözeja, hdzezkuti z bozej hnadu döndu. —
Kathotski M issionar, kiz je husto bjez zdy abo najböte jenoz tajku zdu ma kaz
wschedny dzötaczer, sczehuje pschiktad swjatoho P a w o ta , wön so bjeze.wscheje
bojoscze pohanam poda a jich wuczi; h rozenja, schwikanja, m artry a smjercz
njezamoza joho wotdzerzecz wot wozjewjenja z i w o h o b o z o h o skowa. Dwacyczi,
tsicyczi, schtyrcyczi löt dotho podczisnje so wön z wjesotosczu wschej khudobje a
wobczeznomu missionskomu skutkowanju, a budze-li snadz jenoho dnja m artrow ny
grat psched joho woczomaj rozpschestrjenh, dha so wön tutoho tak m ato boji,
zo sebi to dawno wot B oha za hnadu wuproschowasche, pschez tuton grat pruhowany bycz. W ön je so zwazit swojoho mischtra za tu hnadu martrarskeje
smjercze prosycz; — wön je tez tön wuczownik, kiz joho hacz na kschiz sczehuje.
W jete pschiktadow, kiz budza pozdzischo powjedane, dyrbja to dopokazacz. — P ro ­
testantski M issionar, kiz najböte zonu a dzöczi m a , pase so kaz to hinak bycz
njemöze, tajki straschniwh pucz nastupicz, wön so najböte spuschcza na „ cz i s c hc z a n e b o z e s t o w o , n a swoje swjate pisma a z doma sobuwzate traktacziki a
knizki, kiz wön sam wudzeti, hdzez strach njeje, tarn pak, hdzez st räch Pytnje,
skradznje pschez druhich wudzelecz da. W e mnohich krajach kaz wosobnje we
Chinesiskej a tej Levancze wobsteji cyte skutkowanjo protestantskich missionarow
jenoz we wudzelenju spomnjenych knihow, haczrunje, kaz Missionar protestant
T ravej p ra ji: „m ato wuzitka njcse, knihi we nadobizuje wudzelecz bjez ziwoho
bozoho stowa a predow anja" a haczrunje közdy w ö, zo japoschtotojo na tele
waschnjo (t. j. pschez knihi) njepschewobroczachu.
Japoschtotojo, kaz mam japoschtotske stawizny pow jedaja, su na swojich
japoschtotskich puczach do pohanskich krajow pschesczehanja, wobczeznoscze bjez könca,
m a rtry a smjercz wustali a tönsamy pucz dyrbjachu a dyrbja dzeuö hischcze
119
wschitcy khodzicz, kotsiz chcedza jich wörni sczöhowarjo bhcz a na swojich missionstwach neschto dokonjecz. Kaz be smjercz powotanjo japoschtokow, lak je wkrna
powotanjo missionarow: za te dusche a jich wumozenjo w u m r j e c z . T o U a
je dzens hischcze za Missionar« potajue wopschijeczo slowow swjatoho P aw o ta k
Hebrejskim (9,22): „ B j e z k r e w j e r o z l e c z a n j e s t a n j e so z a n e w o d a c z o " .
Nie na hörn T ab or, w uw ota tohodla katholski Missionar, pscheproscha n as Je z u s,
ale na Horn Kalvarsku k smjerczi. Krej a smjercz bö wot zapoczatka cyrkwje
fein -jeniczki srödk, dusche pohanow pschewobroczicz a wudobycz, tak zo samt pohanjo te stowo wopschijecz spoczachu „ k r e j m a r t r a r j o w j e s y m j o ksches c z a n o w " . Z o su k a t h o l s c y missionarojo wot spoczatka nascheje cyrkwje hacz
do dzensnischoho dnja to czinili a pschez tuten srödk kschesezanstwo wschudzom
rozscherjowali, hdzezkuli je namakamy, je tak znata wec, zo dyrbja sann najwjetschi njepscheczelojo nascheje cyrkwje to pschidacz. P o martrarskej smjerczi
wschitkich swjatych japoschtokow (z wuwzaczom swjatoho J a n a ) je nascha wer«
wschudzom jenoz z krewjerozleczom rozschörjena byka. W ot romskoho khözora
Vierona hacz do czasow Ju lia n « W otpadnjenoho (wot l. 6 4 — 3 63 ) böchu 12
trawnych pschesczehanjow, kiz skoro wschitkich bamzow a biskopow hako najprönischich japoschtotstich sczehowarjow ziwjenjo zadasche. S w j. bamz K le tu s , a
Klemens, swj. biskop Jg n a c iu s m a rtra r, swj. D ionys, swj. Evarist (bamz), kaz
swj. Alexander, swj. Polykarp, swj. Ju stin , swj. G ervasius a P ro ta siu s, swj.
J re n ä u s , swj. P o n tia n u s, swj. bamz F abian a bamz Schczöpan a X istus, swj.
M arcellin atd. fit wschitcy hako w erni m i s s i o n a r o j o pod romskimi pohanskimi
khezorami kschesezanstwo rozschörjeli a za nje krawili. S w j. B onifac, E m m eran,
K ilian a druzy czinjachu tosamo we Nömskej, F ranz Xaverski a J a n be B ritto
a tysacy druhich we A sii, Afticy a A m ericy , tak zo je wschudzom krej rozlata
byka, hdzez bu kschesezanstwo zawjedzene. Z o fit taste wopory widzownje wot
B oha zohnowane byle, to hodzi so mysliez a hacz n a najjasnischo to dopokaznja
te s c z e h wki katholsiich missionstwow, kiz chcemy jednotliwje po wschelakosczi krajow a krajinow zjewicz. — Hinajschi pucz k rozschörjenju kschesczanftwa bjez pohanam i su P r o t e s t a n t s e y missionarojo sebi wu;w olili. Wotdzöleni wot japoschtotskoho czasa nimale pschez 16 letstotkow, (pschetoz jich cyrkej we tymle letstotku häkle spoczina) zda s o , zo woni stare japoschtokske waschnjo pohanow
pschewobroczicz wjacy njeznaja, abo wöstych winow dla znacz njechaja. M issionstwo zada krej a husto ziwjenjo prawoho missionara. Kak mohk protestantski
Missionar, kiz swojoho ziwjenja dla s a u t niczo rozkazowacz njesm ö, na swojim
missionstwje swoje ziwjenjo pschisadzicz? Jo h o ziwjenjo sluscha wschak joho s w ö j b j e ; stupi wön tohodla tez hako Missionar do skuzby jenoho missionskoho tow arstwa, njeczini wön swöj kontrakt wöscze z tym wumönjenjom, zo chce s w o j e j e
w u c z b y dla ziwjenjo pschisadzicz a swoju swöjbu z tym syrotnu sczinicz; —
wön m a hako n a n hinajsche winwatoscze a nichtö njebudze wot njoho tez tajki
wopor zadacz, tez nie joho prödkstojiczerjo. — D uz zadyn dziw njeje, hdyz pro­
testantski Missionar sebi lözschi srödk k radzenju swojich missionskich dzökow w uhlada, mjenujcy w u d z e l e n j o b i b l i j o w a d r u h i c h p i s m o w . Jelizo my tuten
120
sredk po protestantskich zasadach pruhujem h, dha njeda so wjele napscheezo njomu
prajicz, pschetoz znate je, zo protestantowje „bibliju" za M iczke zörko ziwoho
bozoho slowa dzerza; dajcze közdomn pohanej tohodla jenoz bibliju do rukow
(na wudzelerju niczo lezane njeje, közdh to möze) a pschewobroczenjo kaz samo
wot so pschindze a sczöhuje??? W ot katholskoho stejischcza Pak mamh wezo jara
wjele napscheezo prajicz, pschetoz közdh katholik na pr?ni pohlad widzi, zo je tutön sredk k pschewobroczenju pohanow nie jenoz a n t i j a p o s c h t o t s k i (njejaposchtolski) a tez chle n o w h , ale tez tajki, kiz po stawiznach a wschednhm zhonjenju
zanoho wuzitka njepschinjese. Z adyn japoschtot njeje z bibliju w ruch k pobanam
schok, japoschtokojo kaz jich sczehowarjo wot njeje hischcze niczo njewjedzachu, a
bhchu-li woni tez biblije po tawzyntach m eli, woni njebychu je wudzölecz smeli,
pschetoz Khrystusowe poruczenjo be: dzicze do chloho swöta a w u c z c z e wschitkich
pohanow ; schthrnacze letstotkow njebu zana biblija czischczana a tola so kschesczanstwo bjez njeje tak speschnje rozscherjowasche, zo je skoro do wschitkich krajow hizom zawjedzene byko, hacz so tam prenja biblija k widzenju dosta. Schtoz
pak w u z i t k wudzölenhch biblijow nastupa, kiz wuezisczcne boze slowo, kaz p raja,
bjez pohanam i pschinjese: da so bjez stracha wobkruczicz, zo je schkoda tych pjenez,
kiz bnchu w ot b i b l i s k i c h t o w a r s t w o w na cziscyczenjo biblijow hizom pschetrjebane. M illiony a millionh toleri buchn na to hizom wndate a tola nekotsi
missionarojo a nowinh wosobnje jendzelske zjawnje p raja, zo so z thm i pjcnjezamj
za pschewobroczenjo pohanow njeje hischcze niczo dosahnhko. T ola mh njechamh
tu jenoz wobkruczecz, mh chcemh tez dopokazacz, a zadamh jenoz tu tsi wech
wohladacz a sobu pschepytacz 1) m n o h o s c z wndzelenhch biblijow; 2) kajkc biblije
to su, wosobnje schtoz rhcz nastupa, do kotrhchz su pschekozene a 3) schto pohanjo
z nimi czinja.
H tow ny biblisli sklad je j e n d z e l s k e zwonkowne bibliske towarstwo, zalozene 1780. W one m a netk hizom njeliczomne tak mjenowane m ale abo filialne tow arstwa wschudzom, hdzez Jcndzelczenjo wobsedzenstwa a kolonije m aja.
Io h o zamozenjo be we lecze 1791 hizom 100,000 p u n t o w ; H ow itt p ra ji, zo
jendzelski lud n e t k leto za löto 170,000 puntow za biblije nadaw a. A m e r i k a n s k e bibliske towarstwo, zakozene 1816, mejesche kaz S trukland praji, hizom
1849 shdomodzesacz maczernych towarstwow, kiz m aja swoje tawzynt pomocnhch a
podlanskich towarstwow. W one czischczachu biblije hizom we tam nym lecze we
nim ale 164 rhczach a dialektach. Dokhodh a wudawki wobeju towarstwow
(jendzelskoho kaz amerikanskoho) fit tak wnlke, zo so to czezko predkstaiicz hodzi;
tak stej dw e jendzelskej bibliskej towarstwje we 12 mesaeach nimale 3 60 ,00 0 pun­
tow (za d z e n 1000 puntow ) sterlingow dostalej a wot jeju zalozenja sein pak
nim ale 10 Millionen) sterlingow ; pjecz jendzelskich bibliskich towarstwow pak za
j e n e l e t o nim ale 700,000 puntow . — M n o h o s c z czischczanhch biblijow je
tajka, zo njemöze skoro wobliczena bycz. Nökotsi spisarjo wuliczichu, zo je we
wschim hizom na nim ale 100 millionow biblijow wudzölenhch bylo; a tola je
to hischcze tak m ako, zo njedawno westh D r. Plum er hako wosebity spöchowar
bibliskich towarstwow prajesche: „ M h t r j e b a m h 13 0 m i l l i o n o w b i b l i j o w " ,
121
hako njebhchu hischcze zane wudzelene bhle. Hdzezkuli so jenoz czlowjek namaka,
dziwi abo hizom civilisirow anh, kiz we swojej maczernej rhczi hischcze bibliju
uim a, su tez hizom bibliske tow arstwa, kiz bhchu jomu tajku poskiczike; — wschitke
lUdh na zemi dhrbja Po woli amerikanskich bibliskich direktorow zohnowanjo czischczanoho bozoho slowa we krötkim pytnhcz'a zhonicz.
(Pokraczowanjo sczehuje.)
Adolf, wöjwoda HolsteinskL.
Adolf, wöjwoda Holsteinski bö slub sczinil, swoje ziwjenjo w klöschtrje
wobzanknhcz, jelizo Böh jom u a wötcnomu krajej nad njepschemörnhm njepscheczelom dobycz da. Dobhczo bö p'otom tut joho stronje. W lecze 1244 stupi wön
toho dla do rjad a francilkanow, kiz bö w löcze 1209 bamzowe wobkruczenjo döstak, a tak bu wön z möcnoho rhczerja khudh mnich. W ön dasche tez klöschthr
tohole rjadu w Kiel» natwaricz, pschi kotrhmz wön jara pilnje sobudzelasche a we
kotrhmz wön junu swoje pohrjebnischczo m^cz chcysche. W ön puczowasche pola
swojich prjedawschich poddanow wokoko a proschesche za jalm oznu a wuprosy
sebi mloko pola thch, kiz döjnh sköt möjachu, zo mohk z nim dzekaczerjow pschi
tw arjenju a tez thch druhich mnichow wokschewicz. J u n u bö wön khötro wjele
mloka döstak. N a dompuczu zetkachu joho tsjo synojo tut konjach, a to na tajkim blaku, hdzez jim wön wuncz njemözesche. Dopomnjeczo na joho prjedawwschu czescz wotuczi we nim . Czerwjenh z hanbu njemözesche wön we wokamiknjemu zaströzenjo zakhowacz, kiz möjesche dla zetkanja ze möcnhmi shnam i,
kotsiz ze zrudnhm pohladnjenjom nöhdh tak möcnoho nana netto we hrubej khapje,
a mösto mjecza ze schtrhkom wopasanoho a mlokowe sudobjo njeso wobkedzbowachu. T o la börzh zhraba so wot strözenja, a dopomnjo so tut swoju winowatoscz zbkze wön te sudobjo, wulinh sej mloko na hlowu a chke czelo a prajesche: „ O hordh a hlupy czlowjeeze, kak mözesche so tola jenoz wokamiknjenjo
jenoho pschez swjatocznh slub wuzwolenoho powokanja a wuproschenja dobrhch darow za twojich dzölaczerjow a sobubratrow hanbowacz? Tak daj nötko
hako khostanjo twojeje skaboscze közdziczkomu widzecz, zo sy mloko njest." A tak
puczowasche wön psched woczomaj swojich shnow dale k swojomu klöschtrej.
Hawschthn.
3 ^»lzLcy a Sakskeje.
Z B u d h s c h i n a . S o b o tu 24. septembra w u d M nasch whsokodostojnh
k. biskop dwömaj diakonomaj k. Kupkhej a k. Dienstej (wobaj Ostritza) w tachantskej chrkwi mkschnisku swjecziznu. Psched swjeeziznu mejesche wön hnujacu rhcz,
122
w kotrejz dostojnoscz katholskoho duchownoho rozestaja, kotrhz je 1. wotpöftanh
trojjeniczkoho B oha, 2. predar bozoho ftow a, 3. wudzöler swjathch sakramentow
o 4. woprow ar nowozakonskoho wopora. W dZesacz letach swojoho zastojnstwa
je nasch knjez biskop netto 17 duchownhch wuswjeczik, z kotrhchz su jenoz 4 z
drezdzanskeje diöcesy; bjez tsinaczimi nascheje kuziskeje diöeesh besche 7 S erbow .
Knjez Kupky pschindze za druhoho kapkana do Ostritza a k. Dienst za kapkana
do Sch^rachowa. B öh zohnuj jeju skutkowanjo.
Z D r e z d z a n . Nowokupjeny born tudomnoho katholskoho tow arstwa
rjemjesniskich (hantwarskich) bu 4. septembra poswjeczenh. W jeczor b§ spew a
druhe towarschne wjeselo, na kotrhmz so wschelacy hosczo wobdzölichu; tez z
lipskowskoho tow arstwa rjemjesniskich pschindze jedhn z wubjerka a schtyrjo rjemjesnisch. Dokh towarstwa wuczinja Po wotedaczu wschitkich dotalnhch darow na
kupnh pjettjez hischcze 200 0 tvlerjow.
Z B u d h s c h i n a . W prenjej pokojcy zandzenoho mösaca bösche nasch
hnadnh knjez biskop na schulskich visitaciach w vrezdzanskej abo erblandskej diöeesh,
k. kanonik kantor Hoffmann pak w nemskim dzöle budyskeje abo kuziskeje diöeesh.
Z C h e m n i t z a . T udom na katholska wosada pschihotowa 13. augusta
swojomu k. fararjej Machaczkej wosebity swjedzen na dnju joho 25-letnoho duchownskoho zastojnstwa. P o Bozej mschi zhromadzichu so w schuli dzkczi a wjele
wosadnhch a podachu so potom na faru, hdzez bu knjez farar ze spöwom postrowjeny a ze wschelakimi zbozopscheczemi, a daram i wobdarjenh. Knjez farar
Machaczek je hizom 13 löt w Chemnitzu.
Z M a r i n o h o D o k a . W knjeznjachm klöschtrje wotpokozi (26. julija)
psched k. prälatom z Ossegga schöscj knjeznow swjatocznh slub (abo profeß); dwö
z nich stej ze Sakskeje, druhe su z Czech. Cyka swjatocznoscZ z rhczu k. p ra lata
trajesche tsi hodzinh a U wot wjele ludzi wopytana.
3 klöschtra M a r i n e j e H w ö z d h . Whsokoczesczenh klöschthrski kapkan k.
Alberik Hecht je n as wopuschczik a do Klostergraba w Czechach za fararja pschischok. W ön be wvt 1850 tudy a je za nekotre l?ta derje serbski nawuknhk a
hako serbski spowjednik a predar jara zbozownje skutkowak. Poslednje serbske predowanjo mcijesche wön na s. M arije dom apytanja w Rözencze. T ohorunja je
t O thM ar z klöschtra do M a ria - Radschic pschesadzenh. N a mösto k. Alberika
pschindze k. Alexander Hitschfel, kiz je hizom junu w klöschtrje byk, a hako tseczi
kapkan k. Edm und Schön, kiz be dotal w A lt-O sseggu.
Cyrkwinske nowmki a powjesc^e.
N e m c h . B a r l i n doftanje skoro biskopa. P rü fte knjezerstwo je bamza
zadako, zo bh pölnh probst Pelldram za biskopa prustoho wöjfta swjeczenh bhk.
— W e W ü r z b u r g u be wot I I . do 15. septembra hkowna zhromadzizna ka-
123
tholskich towarstwow, kotraz bö wot wjele wosobnhch katholikow z chkeje Nemskeje wopytana a tez wot nökotrhch z Wnherskeje.
Nör ns ka. Archbiskop w Kölnje> kardinal J a n Geisfel je Po dleschej
khorosczi 8. septembra zemrjek.
R a k u s k a . W e W inje a Triescze |u so nekotsi zidza njedawno kschczicz
dalk. Bjez ttimi fu tajcfy, kotsiz chcedza do skuzby w nowhm khözorstwje Mexiko
w Americh zastnpicz. Pschi kschczench jenoho zidowskoho wyschka bische archwöjwoda E rnst z kmötrom. Biskop triestski wudZeli jomu börzh na to sakrament
firm ow anja. — Psched krötkim jew e W i n j e wöjwodka z G ram m ont, mandzelska
nehdnschoho francowskoho pöskanca w Rom je do katholskeje chrkwje pschestupita.
Hizom w Romje bösche wona rozrhczowanja wo wörje meffa. Tndom nh jesuit
znaty P . Klinkowström ju dospolnje wo wörnosczi katholskeje chrkwje pschepokaza.
Hdyz wön pröni kröcz k njej pschinvze, be tarn njeznjesliwh Protestantski whsoki
zastojnik, kiz chchsche z praschenjemi wo werje jesuita zatraschicz, ale tön wotmokwjesche jom u nötk nuzowany z tajkej jasnosczu a z tajkim merom, zo dhrbjesche so Protestant za pschewinjenoho spöznacz. Wöjwodka pschiposkuchasche z
m erom , ale wotmhsli sej nötko, hnydom do katholskeje chrkwje stupicz, kotruz
jeje mandzelski a jeje dzöczi w uznawaja. Firm ow anjo wudzeli jej w domje nun»
cia (pöskanca) kardinal de Lucca. Je je dz?czi bechu pschitomne a dostachu z maczerju s. sakrament firm owanja. Najstarschi shn U tak hnuth, zo z wjesokosczu
a lubosczu pkakasche a macz wobjimasche.
J e n d z e l s k a . W poslednim czasu buchn nekotre nowe wulke chrkwje
swjatocznje swjeczene, kaz we Forem bh a Leamingtonje. — Pom akn zashdlnja so
tndh wschitke klöschthrske rjadh. W angnscze wotewrichn angnstinarjo missijn w
Hoxtonje, pschedmöschczn Londonskim. T o je pröni zakkad, kiz sn mnichojo tohole
rjada Po reformaciji z nowa zakozili.
J r i s k a . Kak mako znjesliwoscze jendzelske werhwnznaczo katholikam wopokaznje, zhonimh ze sczehowacoho podawka, kotrhz nam protestantske nowinh pow jedaja. Rektor Alexander w Drumkree m a dzowkn, kotraz bu psched nökotrymi
letam i z protestantskim dnchownhm Rollinsonom zwörowana a ze swojim man»
dzelskim ke katholskej werje pschestnpi. Psched nöschto njedzelemi pschindzeschtaj
dzowka a pschichodny shn k njomn na wophtanjo a dzeschtaj njedzelu do kathol­
skeje chrkwje ke mschi. T o rozzkobi tamnischich protestantow tak, zo swojomn rektorej pornczichn, zo ma wobejn hnhdom z domu pöskaez; jeli bhschtaj hodzinn
dleje pod joho tsöchn pschebhwakoj, budze kheza dobhwana a roztorhana. Alexander
dyrbjesche posknchacz. W tajkim njepscheczelstwje wobsteji wnkhwalena znjesliwoscz
protestantow we Jriskej. Schtö chcyk njedawno so podawsche zbezki a njem er
we Belfastn katholskim pschispecz? Wobkedzbowarjo thchle podawkow njedawaja
wbohim a khndhm poczischczowanym iriskim katholikam zann winn, ale wobkrnczeja,
zo sn Jendzelczenjo njemer häkle wnwokali.
B e l g i s k a . W Mechelnje be wot 29. angnsta do 3. septembra drnhi
wnlki kongreß katholikow; be jich tarn 4000 ze wschöch krajow E nroph, bjez nimi
wjele biskopow.
124
T u r k o w s k a . W Konstantinopolu su protestantsch predarjo z Jendzelskeje a Ameriki, podpjerani pschez jendzelske knjezerstwo, nehdze 100 Turkow za
swoju w?ru dobyli. Dokelz pak su zjawnje mohamedansku wöru h anili, je bjez
Turkam i njemer nastal a knjezerstwo je nöhdze 4 0 nowokschczenych do jastwa
wotwjescz dato. Jendzelski pöslanc je dotal podarmo protestirowak. Ale pschi
wschim tym njeje pola Turkow hischcze zana nadzija na pschewobroczenjo we
wjetschej mnohosczi. B öh we, kak wjele pjenjeznhch srkdkow je pschewobroczenjo
toho abo druhoho Turka zadako! Snadnischo hacz pschewobroczenjo pbndze pschemenjenjo mohamedanskeje točtty a polözenjo winowatosczow, za kajkez wjele T u r­
kow netto skutkuje.
A m e r i k a . Chrkwinske nowinki z Ameriki su böle zwjeselace dyzli poliliste. D otalny biskop w Louisville bu za prim asa (prönjoho biskopa) w B a lti­
more installirowany. Tamnischi stok bö pschez cyle lito wosyroczeny. D uz lud
z wulkej radosczu nowoho biskopa witasche. W auguscze pschiczeze dotaluy biskop
w Albanje, k. M ac-Closkoy, hako nowh biskop do N ew -Iorka. W ön je 17 Jet
w Albanje zbozowanje skutkowak. J e tam pod nim wjele chrkwjow nastalv, syla
swötnych duchownych je so rozmnozila, pjecz nowych klöschtrow bu zakozenych,
kotrez sw^tnomu duchownstwu ja ra pom haja; tez wschelake schule a wustawy su
tam z joho pomocu twarjene. — W jele nowych chrkwjow nastawa tez n?tk w
Americy. T a t je k. D u garre rözknh kamjen noweje wulkeje chrkwje w Chicago
swjeczik. Toho ru n ja je so tajke swjatoczne swjeczenjo w Lafayette stato.
Biskop Tim on we Buffalo je chrkwi w B uffalo a Rochester zakozik.
dtaleznoscze towarstwa.
H lo w n a z h r o m a d z iz n a naschoho towarstwa, na kotruz je közdy sobustaw z
tutym pscheproscheny, budze sobotu 15. oktobra lA 2 po poldnju w tachantskej schuli.
Dzenski porjad je: 1) Rozprawa wo skutkowanju towarstwa; 2) wotpolozenjo zliczbowanja; 3 ) Namjech.
Iedyn duchowny z wubjerka je na tonte dzen Bo,ju mschu za wotemrjete sobustawy towarstwa a za wotemrjetych dobroezerjow toho samoho dzerzeez slubit.
Wubjerk.
D o pokladnicy su dale swöj lötny pschinoschk zaplaezili kk.: Pktr Pawlik z
Koslowa, mkynk M . Lipicz ze Sernjan, mlynk Iakub Hille ze Schunowa, ziwnosczer
Michal Kvcor ze Schunowa, krawski mischtyr Kuczank z Lazka, wuczer Franc Kleiber
ze Schunowa, kooperator P . Ludwik Angermann z RiHanta, schMdent duchownstwa
Iu rij Lusczanski w Prazy, gymnasiast Äakub Scholta w Prazy, Jan Rjencz z Brjemjenja, Ja n Wiczaz (Lehmann) z Boranec, kubler Wölman z Luha, kubier Aur z
B oranec, gymnasiast Iu rij Cyz w Prazy, schtudent duchownstwa M ichal Röla w
Prazy, kublerski syn Michal Kokla z Khrösczic, Iakub Wawrik z Noweje Wjeski.
P . Scholl», pokladnik.
Redaktor: M . Hö r ni k . — Czischczal L. A. Donnerhak w Budyschinje.
wudawauh wot towarstwa S S . Cyrilla a Methoda w Bndyschinje.
C;o. 11.
November.
186£.
Kschefczanske misfionstwo.
II.
Ale nie jenoz biblije wudzeleja so po m illionach; to same stawa so z
druhim i knihami (traktaezikami), kiz m aja po menjcnju protestantskich missionarow
bibliske wopschijeczo wukladowacz abo wudospolnicz. Traktatowske towarstwo
Jendzelskeje rozposla w jeniczkim lecze 1858 tsinacze millionow traktaczikow a
wot czasa swojoho zatozenja 819 millionow. Amerikanske podobne towarstwo
mejesche hizom psched pjecz a dwachczi letam i schescz a tsicyczi millionow spisow
a nim ale schthri a tsicyczi millionow zwjazkow czischczanych, a tola BČ to hischcze
mako wot toho, schtoz wone w pozdzischim czasu czischczecz a wudzelicz dawasche.
— Najwjach biblijow a traktaczikow pschindze do C h in e s is k eje. M issionar
Gützlaff wudzeli we dwanacze mesacach 23 kaschczow poknych chinesiskich knihow
do ludu, druhi Missionar M edhurst po swojim samotnym wuznaczu k öz d y d z e n
p j e c z stow z w j a z k o w , wscho na wukozki jendzelskoho lndu. Westy Tom lin,
towarsch Gützlaffowy, wopisuje podobne skutkowanjo na sczehowace waschnjo:
„ M h wozmjemy do S i a m a dwaj a dwachczi khetrje wulkich kaschczow fobu,
napjelnjenych z khlebom ziwjenja." P o jich wudzelenju Pak pisa: „N etk runje
je zasy czas rozsywa nim o." W lecze 1839 bechu protestantscy missionarojo
na m a l a y s k i c h kupach 150,000 traktaczikow w u dali, kiz dwachczi millionow
czischczanych stronow wopschijachu; w Kantonje a M alakka bechu psched nim ale
30 lötami hizom wjach hacz 4 50 ,00 0 zwjazkow czischczeli, hacz runje protestantski
Missionar swernje w uzna: zo thsacy a thsacy knihow, we Chinesiskej wudzelenhch,
126
ant j e n u düschu na mhsl so pschewobroczicz njepschinjesechu a zo so, schtoZ
M alakku nastupa, z a d y n malahski kschesczan tarn njenamaka. R unje na tutych
wobydlerjow Malakki (a druhich pödlanskich kupow, kotrychz wobydlerjo M a l a y o w j e rekaju), bechu predkstojiczerjo bibliskich towarstwow swoju kedzbliwoscz
najböle zlozowali, pschetoz nie mjenje hacz s y d m o r e p s c h e l o z e n j o s w j a t o h o
p i s m a bu za M alaysku czischczane a tarn wudzölene. Z w e s t o s c z u woczakowachu
protestantscy direktorowje bibliskich towarstwow wot swojeje darniwoscze rjan e
p l o d y ; hacz Pak dokho doscz woczakowachu a sköncznje jenoho duchownoho
(H ow arda M alkolm a) do Malakki wosebje wotpöskachu, kiz dyrbjesche jim poselstwo
wo thm pschinjesez, skyschachü woni wot tutoho spodziwnu rozpraw u: „W jele
tawzyntow (biblijow) je drje wudzelenych byko; ale kaz wjele ja zhonju, ze zanym
wuzitkom. J a , prajesche w ön, iijejsym todt z a n o h o malajskoho pschewobroczenoho skhschäk n a c y k e j p o k k u p j e . " Skoro tusamu darniwoscz, kotruz M alajowje zhonichu, su Jendzelczenjo a Amerikanarjo tez B i r m a n a m wopokazali.
M issionar M alkolm tute darniwoscz swojim prödkstojiczerjam takle wopisuje:
„ M h smy do dwaj a wosym dzesacz ittöstow, m^staczkow a wsow khodzili a knihi
w u d M li; schescz stow a s y d o m a p j e c z d z e s a t z n i m i n a p j e l n j e n h c h
ezokmikow a ködzow Po brohach wupröznili a do wobydlerjow samt to u t^ liti. —
Ale (pschistaji wön skoro mjerzach) to hischcze njepokaza jich wolu, naschn w e ru
snadz zeznacz.' Nasche traktacZiki su mjeimjcy we közdym nastupanju za nich
(hinajscheje winy d lä) jü ta wabjace a wazne. W oni Njejsu mjenujcy hischcze
zenje tajku p a p j e r u wkdzeli, tez je jim s c h t a k t n o s c z (form a) naschich knihow
nowa a dokelz je jim' darujem y/ tak n j e m ö z a c h u so toho w obaracz, pschetoz
zadyn B irm an njezacpeje bjez jara tv'azneje winy poskiczeny d ar." Tak wjele
M alkolm ; ale najwaznische je wön tola hischcze wuwostajik; Birm anojo n j e z a m o z i c h u m j e n u j c y tez tele wudM ene knihi c z i t a c z ; woni zwjetscha we
cziianju rozwuczeni njebuchu abo namakachu (byrnje rozwuczeni) te jim poskiczene
knihi hako tajke, klz woni n j e z r a k o h o pisanja dla rozymicz njemözachu, a to
chcychmy tez kusk drobnischo wobswetlicz. Prönje protestantske pschelozenjo biblije
do c h i n e s i j k e j e rycze, kiz wjacy hacz 2 0,0 00 puntow koschtowasche, bö wot
westohö D r. M orrison«. M orrison, kiz po swojim samotnym wuznaczu tule
bibliju z m n o h k m i p s c h e m ö n j e n j e m i wuda a chinesisku rycz njedospolnje
znajesche, mejesche z njej we Chinisiskej malo' zboza. W ona bö, kaz rodzeny
Chines wot njeje praji, tak polna cuzych slowow a prawidkow, zo ju Chinesowje
rozemicz njemözachu a so wobarachu, jenoz do njeje hladacz. D r. M arshm an,
najblizschi w udaw ar chinesiskeje biblije, wobendze tönsamy zmylk, tak zo mözesche
M alkolm woprawdze dom Pisacz, zo stej wobö bibliji bjez wschoho w u z i t k a a
w a z n o s c z e . Hischcze we löcze 1843 bu na jenym wulkim meetingu (zhromadziznje) missionarow ws c h el a k i c h protestantskich sektow nam jet stajeny k wudaw anju n o w o h o bibliskoho pschelozenja lepschoho, kaz prjedawschej dwaj böschtaj.
Ale tez tuten kröcz njebu niczo khmane dokonjane. A tak mözesche T ay lo r
127
M eadow s, chinesiski tokmaczer we sluzbje chiuesiskobo khözora, hdhz buchn hischcze
Wjacore druhe wudawki biblije bjez wuzitka czinjene, wot nich wschitkich prajicz:
zo wone nicz'o druhe njejsu h a c z m e s c h e n c a w o p a c z n o s c z o w a bj e z bo Hnhch k h r o b l y c h w o b k r u c z e n j o w , a zo b h schkoda c z a s a b h l o , je
j e n o z b l i z e p s c h e h l a d a c z a p r u h o w a e z lstr.3 6 ). Schtoz rhcz do chinesiskoho pschelozenhch j r a ^ j a c z i k o w nastupa, hodzi so tos ante wot nich wobkruczecz, schtoz w ot wschelakich biblijow. Westh T o m lin , kiz je fam wudzelesche,
wuzua bhrnje njerady a z nekajkej spjeeziwosczu; zo tön Birmaski kral, kiz wjele
czitasche, wot nich p ra ji, zo n j e m ö z e n a nich z a n u r u k u a z a n u n o h n
n a m a k a c z . — D ru h i wuczenh Chinesa Pak: zo tön lud wschitke swj. knihi
(t. j. wot protestantow pschelozene) z a c p ö j e , traktacziki pak wonjeczesczi a do
kruchow r o z t o r h a , chinesisch popowje pakdla jich wopacznosczow we rhczi jenoz
jim so hntfmčja. Ale je dha täte chinesiska rycz woprawdze ta t czezka, zo nichts
we njej pisacz njemöze? Nö, wotmokwjamh, czezka d rje, ale jenoz za thch protestantskich missionarow, kotsiz häkle krötki czas (nim ale 50 — 70 löt) we Chinesiskej a thch wokoklezachch kralestwach a krajinach pschebhwaja. K a t h o l s c h
missionarojo tez wjele pisaja, ale na lspschim zakkadze, ; wjetschej wedomosczu,
a dospolnosczu, dokelz su woni to we w j e l e l ö t s t o t ka ch wot swojich prjedo«
wnikow takrjec hako droh! poklad herbowali. Hizom psched 5 abo 6 lötstotkami
njebrachowasche we Chinesiskej na katholskich missionarach, kotsiz wschitch w thmle
dolhim czastt pschileznoscze doscz mejachu, chinesisku rycz derje schtudowacz a na«
wuknhcz. T ule swoju * wödomoscz we chinesiskej rhczi pschez wjach letstotkow
nahromadzenu su woni napisanu zqwostajili w e' knihach (slow nIach, rhcznicach
atd.), tak zo je wschitkim jich sczehowarjarn wosobnje netczischjm katholskim missionaram lochko, tn.ex niketrych letach hizom jara derje rhczecz a pisacz nawuknhcz.
Protestantsch m issionarojo, kotsiz nimale pscyed pol sta letam i, kaz prajachmh,
do Chinesiskeje pschindzechu^, zacpechu ze starhch bohathch rhczezörlow kathol­
skich missionarow czerpacz we bojosczi, zo dhrbja z katholsko-chinesiskimi wurazam i
(stowami) tez neschto z katholsk-eje wery sobuwzacz; tohodla to tez hinak pschincz
njemözesche, zo w o n i nötk (kaz katholscy psched nimale 5 letstotkami) chinesisku
rhez häkle nawuknhcz d hrbja, bjez tym zo katholsch we tutej rhczi dawno hizom
jara cziscze ryczachu a pisachu. ^Katholsch missionarojo, praji J a m e s Mackintosh sw ernje, wothladachu tule najczezschu wschitkich rhczow (chinesisku) z tajkim
zbozom, zo Wort! hizom nekotre sta zwjazkow we njej napisachu, a tak rjenje a
c zi s c z e , zo fam jedhn katholskej chrkwi najwjach wotkhilenh chinesiski khezor poruczi, nekotre nastawki katholskich missionarow do klassiskich chinesiskich spisow sobu
pschiwzacz." Tak pokazuje so jez we thmle nastupanju, kak zatosna schkoda to za
protestanchw je, napscheczo wschomu protestirowacz, schtoz z katho.lskeje chrkwje
jenoz wukhadza^
Jelizo protestantowje, kiz bibliju a traktacziki bjez pohanow po millionach
wudzeleja, wsche tele knihi we tajkej njerozemliwej rhczi wudzelaja, schto dha drje
128
pohanojo z thmile knihami s p o c z i n a j a ? Tak wjele hacz nam IendHelczenjo,
kotsiz we Chinesiskej a Indifkej pschebhwaja, sobudzöla, m aja wschö tefe spish
wschelaki dönt: „W e Chinesiskej, praji L a y , je knihiw udM r zwuczenh swoje
tworh (knihi) takle rozpjerschecz, ka^ to rölnik czini ze shmjenjom. D a w a so közdej ruch, kiz so po nich wupschestrje. P h ta ja pak druhdh protestantsch missionarojo a hladaja, kak so darowanhm kniham bjez pohanam i dze, namakaja toottt
je najböle we tajkim czistym a krasnhm wobstejenju, zo mohke wone (knihi) jim
pschiwokacz: „jowle my smy runje, kaz scze n as wopuschczili." Ale tak mjechko
jenoz najmjenschi dzöl pohanow ze czischczanhm bozim slowom zakhadza. „S w jate
knihi buchn we M akao tez na k l a m a r s k i c h b l i d a c h widzane, praji proteslantski agent D r. W ells W illiam s, rözno torhane a rezane, zo bhchu wschelake \b
karske sredki a plody do nich zaw alili, tak kaz to klamarjo pola n as snadz z pijawej papjeru czinja." T o la hischcze drnhi wuzitk pohanjo sebi czahnu z biblijow.
W one so , praji biskop Courvezy, k wschelakomu pschetrjebaja. W e S ingapore
wuhladach ja murje dweju domow ze lopjenami biblije kaz ze tapetam i wobkryte;
schtoz wesc^e je mjenje wonjeczesczi, hacz do nich tabak abo tuezne zawalicz. Tez
so z biblijemi druhdh aukcija d^erzi, kaz drnhi Jendzelczan wobkrucza, a jara
wjele jich nakupuja schewcy, klamarjo we placziznje stareje papjery. Abbe Albrand,
znath Missionar a pozdzischo protestantski biskop czinjesche, hacz jomu jnnu ante»
r i k a n s k o h o missionara khwalachu, dokelz be tutön we nekotrych mesacach 12
kaschczow biblijow wudzelik, sczehowace wuznaczo: „T utön (t. j. tön Amerikan)
dhrbjesche bjez swojimi krajanam i khetrje wjele placzicz, zo wön tu mnohoscz
pschewobroczenych po mnohosczi wndzelenhch biblijow liczicz smedzesche. J a , pra«
jesche wön, kiz sym sam na thmsamhm mescZe bhk, wem, k czomu wone (biblije)
so pschetrjebaja. Njeminh so zadhn dzen, na kotrhmz njebhch nekajku wöc do
rukow dostal, zawalenu do kopjenow jenoho protestantskoho spisa. M nohe domh
we S ingapore su nutskownje po sczenach ze stami b i b l i j o w h c h kopjenow kaz z
tapetam i wobkryte — haj sta so husto, zo Chinesowje k tajkomule domjacomu
wuziwanju we noch biblije kranjeja. — Kajke wonjeezesczenjo biblije, wuwoka dha
protestanski spisar, kajke zanjerodzenjo, do rukow chinesiskoho wotroezka, kiz na
czolmje abo na torhoschczu skuzi, brjemjo knihow a traktaczikow dacz, zo by je
na swojim dompuczu pschedak abo k tomule köncej rozpjerschik. Njebudza Jen «
dzelczenjo, kiz wsche tele czischczane knihi zapkaczeja, sköncznje tak m u d ri, zo so
dohladaja, zo so z tajkimi wopacznosczemi niczo dosahnhcz njemöze? Ledom so
j e d h n pschiktad mjenowacz hodzi, zo je rodzenh Chinesa pschez bibliju na mhsl
pschischok so pschewobroczicz abo jenoz missionara (protestantskoho) wophtacz?
W e Chinesiskej njemejesche, kaz widzachmh, wudzelenjo biblijow a traktaczikow
czi scze z a n e s c z e h w k i (haj po wkrnosczi prajene: schkodu); chcemh wschak netk
tez do druhich pohanskich krajow hladacz a tak wjele hacz mözno zkrötka te rjane
wunoschki biblifkich towarstwow we nich wupowjedacz.
H ladam h do H i n d u s k e j e , tak namakamh skoro biblije hischcze we
129
wjetschej merje rozschörjene hacz we Chknesiskej. T udy wyfche jendzelskich tez
a m e r i k a n s c y missionarojo swoju Harn z biblijemi czerja. Hizom psched
nim ale dwaceczi lötami möjachu woni jenoz we möscze M adrasu wjacy
hacz 100,000 zwjazkow czischczanych, psched dzesacz letam i we thmsamym
mescze a joho wokoknosczi j e n u a t s i c e c z i c z i s c h c z e r n j o w , kiz wschitke bofc$
a na doscz dzekachu a tola ze wschitkimi ftoojitni knihami am jene pschewobroczenjo njesczinichu. G eneral Domasch Hiskop wopisa nam skutkowanjo amerikanskich kaz jendzelskich missionarow we tym le kraju na tote waschnjo: „Czile knjeza,
p raji wön, liczaswoje pschewobroczenja Po mnohosczi wudzelenych biblijow. M y
fami smy to na wjacorhch möstach, hdzez pschebywachmy, pytnyli; ledom jena
kövz (czolm) pschijedze, kotraz njebh tez kaschcz abo brjemjo spomnjenych knihow
sobn pschinjeska; westy agent bibliskoho tow arstw a dosta jich tak w jele, zo wön
je po stach do wschöch rözkow mesta rozpöska a dokelz tez ze jich darjenjom
pomalo dzesche, poda wön nkkotre tawzhnty Hollandskim whschnosczam, kiz je za
wschitkön czas na bok pokozichu, tön najwjetschi dzel Pak zakhowa wön sam we
wosebitym zwonkownhm pschitwarku, dokelz wone we joho wobydlenju zanoho
mesta njemejachu. G eneral Hiskop mjenuje tez jenoho Missionar«, kiz po ts i
sta m i l l i o n o w biblijow do Iendzelskeje Pisasche, pschistajipak sobu, zo by wön
snadz sam jich tak wjele wotbyk, hdy by je kaz stary czapor psched durje
stajl abo precz m jetal. Z mnohoscze wudzölenych biblijow hodzi so rozsudzicz,
zo so wot nich we Hinduskej tez w j e l e p s c h e l o z e n j o w (do hindiskeje rycze)
namaka, kiz pak su wsche tak n j e l e p e a n j e w u s c h n e kaz chinesiske. P renje
je T elinga-pschekozenjo; wot njoho p raji rodzeny H indu, zo je tak njerozomne
a bjez zjednoczenja pisane, zo wön je za knihi dzerzesche, kiz wo kuzlarstwje
jednaja. D ruhe je T am ul-pschelogenjo. Jo h o ptaczenjo wupisuje protestantski
Missionar zkrötka takle: „Pschekozenjo je hubjene a zasluzi jenoz zacpöczo."')
Tsecze pschekozenjo, K anara-pschekozenjo, je tajke, zo so we közdej schtuczcy
nekajka smeschnoscz nam aka; tak je pröni a druhi vers Genesis n. psch. takle
pschelozenh: W e spoczatku stwori B öh zemju a lost. Czma be nad w odu, ale
B oza duscha kroczesche ze koskotanjom pschez tu w odu." Potom je hischcze
M a h r a t t a - p s c h e t o z e n j o a H in do stan-p sch eko zen jo, kotrymajz wöfty v r.K a re y s
hinajsche a lepsche pod mjenom Kunkun-pschekozenjo sczehowacz dasche. W ön
chcysche wschitkich swojich kollegow (towarschow) we tymle nastupanjn pschetrjechicz, pschetoz wön wobstara pschekozenjo we pjecz a tsiceczi ryczach abo dialektach (bhrnje wön sam junu wuznak, zo jenoz fchescz tutych ryczow rozemi.)
W nczeny H indu wsche tele Kareyske pschekozenja wopisuje hako „hubjenje pisane
')Schtoz kat hol ski ch missionarow we Hinduskej nastupa a jich wudate
knihi, tak praji protestantski Missionar wot nich, zo bechu nökotsi wol nich n a j l e p s c h i
spisowarjo, dokelz bechu jich spisy wot samych hindusklch spisowarjow za t e x t o w e
knihi trjebane a ze dzakownym s p o d z i w a n j o m c i t i r o w a n e (str. 46).
130
a b je z ws chej e r h c z e . " P rotestant D r. Broyrn pak wpt njch p^aji; syon^
njejsu wschitke pruhowane bhke, pschetoz t e l e wot »ich, kotrez pruhow ane buchu^
buchn za tak njedospokne nam akane, zo b-uchu wschitke hako bjez hödnoscze zaczisnjene. Z o tohodla wschö tele biblije a traf ja q if t, (kiz ze biblijemi j e n a j k u
rhcz m aja) wot hindjskich rünje taf so pschetrjebaja Ikaz to:e tzhinesiskej, je po netk
hrajenhm bjez dziwa. P ohanjo, praji Abbe G oust, njejsu dwe abo tsi strony
Wot nich pscheczitali a r o z t o r h a j u je abo czisnjeja je ze zacveczom wot so.
Jich wjele je p s c h e d a we t^m sa^ym wokomikyjenju, hdzez je dostanu, psche.
kupcam a klam arjam , nekotsi pak wopruja je tez Hajo znamjo swojeje poddanoscze
swojim hindiskim pschiboham. S n ad z so nkkotrhzküli c|ttar spodziwa, kak protestantsch missionarojo, kojsiztola sami dowidzecz dhrbja, kak m alo pkoda c z i s c hc za ne
boze stowo bjez pohanam l pschinjese, na hinajsche mysle njepschindn a wot
swojoho njewuzitnoho czinjenja njewotestanu, ale schtö chchl dha so spodziwacz?
W ot thch (missionarow), praji M alkolm , kotsiz so zwjazaja hortnje boze slowo
predowacz, njebudze potojca rozemjena dla njeznajomnoscze hinbiskeje rhcze
(winh wot toho smh mh horjeka hizom nawjedli a budzemh jich hischcze wjacy
pozdzischo widzecz; tohodla) nje^oz^ hipak hschincz, hacz zo skoro wschitch missiona­
rojo swoje powotanjo do wüdzelenja knihow poloza, hdzez k najmjenschomu wina
n a p s c h e l o z e n j a padnje, hhhz niczo njewudokonjeja. N ad thm potajkim so
spodziwacz njesmemh, proteftantski Missionar bh hischcze njewuzitnischss wkch na
so w zal, zo bh swoju bohatu zdu wuziwak, ale nad thm dhrbisch so dziwacz,
kak jendzelski a amerikanski lud , kosponiUZ dawno znate je, zo biblija a mordwe
knihi nikoho n j e p s c h e w o b r o c z e j a , tosa k czjschczeyju jastich kyihow (kiz pohanjo
hischcze njerozemja) swoje milliony toleri dawa a so zjeba.
(Pokraczowanjo).
3 Lujicy d Sakskej«.
Z B u d h s c h i n a . Dzen 18. a 19. oktobra b?chu tudh kaz druhe leta
fararske konferency (zhromadziznh). Nasch hnadny k. biskop wotewri te same z
dlöschej ryczu, w kotrejz wosebje na wazne podawki w katholskej cyrkwi a swojej
diöcesh spominasche. N a to sczöhowasche pschednoschk k. fararja Kokte z Ostrjtzcz
„w o potrjebnosczi a waznosczi katechetiskoho rozwuczowanja." N a to wozjewi
k. biskop, zo budza po zadosczi joho a wschöch duchownhch k letu duchownske
exercicije mözne. D ale rhczesche k. kanonik kantor Hoffmann wo netczischich
wobstejnosczach katholskich schulow we Luzich. P o dleschim nastawku k. biskopa
wo Renanow hm spisu staji k. kantor Hoffm ann namjet, zo bhchu so pschi njedostatku serbskich wuczobnhch knihow wudake bibliske stawiznh (kajkez hizom nasche
towarstwo pschihotuje) a nowh katechismus za schule. Serbsch sararjo wuzwolichu pschi thm wosebith wubjerk k wuwjedzenju n am jeta, a to k. fararja
131
Kuezanka, k. kapkana Hörnika a k. njedzelskoho prödarja H errm ann a, kotsiz
chcedza rukopisaj pschichodnej konferench pschedpokozicz. Kaz ma drezdzanska diöcesa
jenu zhromadnu wuczersku konferencu wotdzerzecZ, tak m aja we Luzich whsche
dotalnych wuzschich konferencow schersche abo wokrjesne bhcz; najskerje budze
jena serbska a jena nemska. Netto pödawachu fararjo rozprawh wo swojich
wosadach. N azajtra möjesche k. farar M üller z N euleutersdorfa pschednoschk a
wotmolwjesche na praschenjo: Kotre su pschiczinh (winh) njewörh a kak m'öze
duchownh pschecziwo nim skutkowacZ? D ale podachu so rozprawh wo serbskim fernU
naru w Prazh wot k. kantora H offm anna, wo wuczerskim seminaru w Buvhschinje
wot k. direktora B lum entritta, wo wustawje kommunikandow D r. Plihonskoho
wot k. fararja Kucpnka^ wo cyrkwinsktch zbktkach wot k. biskopa. Tez poruczi
farar Z u r ze Schörachowa namjetowane wutwarjenjo chrkwinskeju wözow (törm ow)
w Scherachowje pscheczelnomu podpjeranju.
Z e S c h e r acho w a. Knjez kapkan Bender je do kölnskeje diöcesy sö
wröczik a k. Dienst je hakt> tlöwy kapkan hizom pschiczahnhk.
Z e S e i t e t t d ö t f a pola Ostritza. Hako kapkan je fern pschischok k.
Theodor H ubert H ürth z kölnskeje diöcesy.
Z D r e z d z a n . Tudh bechu lötusche fararske konferench 11. a 12. oktobH,
na kotrhchz möjeschtaj whsche ř; biskopa k. pomocny' dwörski predar W ahl a I.
farar W ill z Mischtta dlksche pschedtioschki.
Z D r e z d z a n . Tudom ne towarstwo s. Bincenca je swoju dotalnu khözu
pschedako a tw ari nötko nowu pschihodnischu. W önoanjo bu zakkadnh kamjerd
pod wjedzenjow k. fararja B e^ etm aM ä polozenh.
Z D r e z d z a n . Pschi dwörskH äyrkwi je zasy jedyn nowy duchowny postajeny, k. kapkan Vincenc Schlegel z litomkricskeje diöcesy; wön zastupuje tez w druhej
möschczanskej schuli k. direktora Langn, kiz jć pschecy hischcze w Holsteinje hako pölny
kapkan sakskoho wöjska.
Z Lipska. Pschi swojim tudybyczu na visitaciji Nasch hnadnh k. biskop te |
nowotwarjenh dom Hilzbjeczinoho towarstwa swjatocznje poswjeczik; tarn zmeja wothladanjo nekotsi stari skabi abo hewak czerpjacy ludzo, nakhwilne wobydlenjo tez khude
skuzobnicy, kiz su nakhwilnje bjez skuzby.
Cyrkwinske mnotttPi» a powjescze.
Z C zech. Wschelake nemske nowmy su pisake, zo su w Czechach nekotre
chke wosady k lutherskomu wörhwuznaczu pschestupike. T o je trochu pschekhwatona a pschehnata powjesez. Czeske nowiny „N aro d “ tu wöc wöndh wobschöraje
rozestajichu. Iednasche so mjenujcy wo pschetwarjenjo filialneje chrkwje w P ra siawicach o wo jeje pozbshnjenjo na farsku cyrkej. Hdhz chchchu nökotre tarn
ke rnschi khodzace wsh pschi farskej chrkwi w H rubej S kale wostacz a wosebje
132
hbyz ryezerkubler Baron A ehrenthal njechasche tojac pjenjez k wotmyslenomn köncej
b a q haez prawo iomu kaze, pöslachu najprjeby nekotsi nowinku do sw eta, zo k
evangelskej werje pschestupja. Sköncznje hrozy jenoz dzöl wsy Karlowic z wotpadnjenjom wot katholskeje wery, a nie eyke wsh! Jenoz 24 fu botat w prenim
wohenjn zwaby k.tachantej fararjej Scholzej w Tnrnow je swoje pschestnpjenjo wozjewili. S n a b z so zasy wröcza a so b o p o m n ja, zo z wotpabnjenjom njebychn
baronej a fararjej najböle zeschkobzili, ale sebi samym!
N e m s k a . W Z ü l l i c h o w j e w B raniborskej, hbzez je blizko 400 katholikow, bn now a fara zalozena. W rötslawski biskop je khezu kupik, w kotrejz
bubze cyrkej, schnla a wobyblenjo bnchownoho.
N e m s k a . G eneralny Vikar Fessler we V orarlbergn a biskop in partihus
bu wot khezora za biskopa biöcesy S an k t P ölten w Rakuskej wuzwolenh. — D okonczenjo skawnoho boma (biskopskeje chrkwje) w Kölnje a wosebje botwarjenjo
törmow so ze wschech stronow spechnje. Netk je wulka loteria k lepschomn botw arjenja pschizwolena. Towarstwo za bokonjenjo boma smö közbe leto 500 ,00 0
losow po tolerju wnbacz. Njerozpschebate losy licza so k lepschomn tw arjenja.
Najwjetschi bjez bobhtkami bnbze 100,000 to leri, brnhe 10,000, 5000, 1000.
T oho rnn ja bnbze nkschto wobrazow wnhratych.
N e m s k a . Z o su samo w Nemskej hischcze baloko bozaby ze znjesliwosczn
pschecziwo bruhoweriwym, to bopokazuje bjez bruhim M e k l e n b u r g s k a . Bjeztymzo möza zibza po cykym krajn synagogi a schule twaricz a bozn skuzbn bzerzecz,
njeje to katholikam bowolene. Zibowski rabbin sme so w swo/ej brascze pokazacz,
ale katholski nie, nochee-li börzy z kraja wupokazany bhez. Katholskich bozich
sluzbow so tarn tcz ja ra b oja; tak sm § bo mesta Rostocka, hbzez je pschez 5 0
katholikow, buchownh ze Schw erina za leto jenoz j e b y n k r ö e z pschmez a nie
wjaev. W Mecklenburgskej je hischez ja ra ezma!
Z K ö l n a . Karbinal G e i s s e l , kotrohoz smjerez fmh wozjewili, be jebhn
z najslawnischich biskopow stareje biöeesy kölnskeje. W ön narobzi so 5. febrnara
1796 w ezichej wsy G im elbingen w bajerskim Pfalzu hako burski shn. N an
njechasche joho bo schtubijow baez, ale J a n pschi thm wosta a bn bo M ainza
na schuln pöskany. T am tez boschtndowa a bn hizom w l. 1818 za meschuika
swjeezeny; na to zastara n^kotre wnezerske a bnchownske mesta. W 26. leeze bn
hizom kanonikns w S peiern a w l. 1836 tam z biskopom; 1841 na to bn pomoeny biskop w Kölnje a po smjerczi areybiskopa pschmbze na joho mesto 1846.
B am z pomjenowa joho 1850 za karbinala.
S c h l e s w i g . W e schtyrjoch lazarethach we Flensburgu je botat hischeze
11 miloseziwych sotrow k w othlabanjn pruskich a rakuskich wojakow, w Glücksburgn
4 , w Angnstenbnrgn 3 , w Jütlanbze pak je jich hischeze pschez 20. We-zo
netto közby mesae wnstrowjenych a wnhojenych bomoj sezeln bo Pruskeje a Rakuskeje.
W o skntkowanjn miloseziwych sotrow p raji najwyschi wojerski lekar D r. Ochwabt
we Flensbnrgn we swojej rozpraw je: W one fu wschitke winowatoseze we wot-
133
hladow anju khorych ze swödomitej swernosczu Po swojich mocach a swojej wustojnosczi dopjelnjake. Jich we thm wopokazana horliwoscz dze wysche wscheje khwalby.
Njemözu zamjelczecz, zo su katholske sotry, dokelz je jich ziwjenjo jeniczcy tutomu
kschesczanskomu pöslanju (missionej) poswjeczene, pschi polozenju a pschettadowanju
khorych kaz tez pschi lözschich zawjazowanjach spomnjenja hödnu wustojnoscj
wobswedczile. Spokojne, zanoho dzeka so njebojich, wodnjo a w noch k skuzbje
hotowe su wone z dzsla najwostudnische dzöla z wjesolosczula ze spodobanjom dokonjale. Hako myto bu jim data hnujaca pschikhilnoscz khorych a ranjenych k nim,
kotraz so pola czezch khorych tez wo snje wuprajesche.
H o l s t e i n . Rakuski khözor je katholskej wosadze w K i e l u 400 toleri
daril k tw arjenju törm a ze zwonami a ke kupjenju mĕfta za katholske pohrjebnischczo. D o wöjnh njebö w Holsteinje katholikam dowolene, törm y ze zwonami
na swojich cyrkwjach mecz. Pschi wschim thm wschak tarn katholska cyrkej
hischcze dokho nim a rune prawo z lutherskej.
- S c h w a j c a r s k a . K powschitkownej radosczi katholikow bu slawnh francowski farar M erm illod w Genfje w Rom je za biskopa in partibus swjeczeny
hako koadjutor (pomocny biskop) Lausannnski.
P ö l s k a . Kaz je rusowske knjezerstwo w swojich nawjeczornych, prjedh z
Pölskej zjenoczenych krajach w tsieytych lötach wjele stow tysac ludzi z mocu k
swojej schisrnatiskej cyrkwi pschewjedlo, tak netk z nowa zjawnje a skradzu dzkla
na wotschczkpjenjo zbytkow unitow (zjenoczenych) wot romskeje chrkwje. Biskop
Kalinski w Chelmje na tajke zakhadzenjo w najnowischim czasu jara skorzi. Tez
w schulach Po cylej Pölskej hlada so böle na podczischczowanjo katholskeje cyrkwje hako na pscheruschczenjo.
P ö l s k a . Sw jaty wötc je pölskim arcybiskopam a biskopam w Rusowskej
encykliku (zjawny list) pöslak. Bjez druhim pische: Netko su wschelake a weryhödne
swcldczenja nam boloznu wöstoscz dale, zo rusowske knjezerstwo woprawdze najsurowische stehst nakozuje, zo by katholsku cyrkej podczischezako, a jeje sluzobnikow a wsriwych pschesczöhako . . , zo w nktczischim njepokoju zamokwjenjo p yta, zo by
naschn swjatu wöru a katholikow pschesczehako. Z toho pschindze te stajne njedzerzenjo swjatocznych wobzamknjenjow, kotrez so z en j e n j e j s u d o p j e l n j a k e ; z toho te
njekedzbowanjo na pschewzatu pschisluschnoscz knjezerstwa, w Pölskej katholsku w lru
zakitacz; z toho ta mnohoscz njepscheczelskich zakonjow a wukazow . , zo by so
wozjewjenjo katholskich pismow a knihow zadzewalo a za to nowiny a knihi wudawale, kiz su katholskej wuczbje njepscheczelske . a pölski lud kazyez maja . ,
zo by lud k postanjenju pschecziwo kathvlskim duchownym schczuwany b y k z o by so
jim pod hrozenjom najkruczischich khostanjow wukladzenjo rozdzela zakazalo-, kiz je
bjez katholflej wuczbu a schismom . . Tohodla su mnischa z klöschtrow wuhnaezi,
tohodla czrödy wkriwych pschez lesez, mec a wschelake ezinjenjo do schismy (grichiskeje
xolx'Cj) czörjem . ; tohodla dz^czi swojim katholskim starschim wzate, a pod zamokwjenjom jich zakitanja do dalvkich krajinow zawjezene, zo bhchu swojej werje wutor-
134
hnjene byke; tohodla cyke wobydlerstwo tu a tam . . . do dalokich wojerskich kolonijow wuhnate; tohodla su katholscy duchowni podczischczeni, swojich kubkow tonntbjeni, do jastwow tykani, k smjerczi wotsudzeni, dokelz swoje swjate zastöjnstwo pschi
r a n j e n y c h a m r e j a e y c h w o j o w a r j a c h zastawachu. A kaz duchowni a točrirot
we wuhnanstwje közdeje pomoey a tröschta swojeje w^ry wurubjeni bycz dyrbja, tat
buchn katholikojo w Litwje (z Pölskei prjedy zjenoczeny kraj) nuzowani, bjez wuhnanstwom do dalokich krajow a bjez wotpadom wot wöry sej wuzwolecz." Tak a
hischcze dale ryczi s. wötc Rusowskej do swedomja! Dale wobskorzuje j u , zo je czescze hödnoho arcybiskvpa Felinskoho z Warschawy do wuhnanstwa wotwjedla a wotsadzicz sej zwerika (schtoz tola sama njemöze), a zo je joho nakhwiluomu zastupnikej
Rzewuskomu, biskopej in partibus, kotrohoz je bamz za pomoeuoho warschawskoho
biskopa wuzwolib, joho zastojnstwo wukonjecz zakazaia. Potom wozjewja bam z, zo
maja weriwi warschawskeje diöcesy dotal k. Felinskoho za swojoho wernoho a
prawomöcnoho archbiskopa spöznawacz, a zo ma k. Rzewuski joho prawomöcnje
zastupowacz. N a tor häkle wupraji so w ö n , zo njezbozomny zbezk w Pölskej
njekhwali a zaezisnje; za to pak zada wot knjezerjow sprawnoscz a dopomnja jich na
zamolwjenjo pola Boha. Sköncznje sczehuja tröschtne slowa za biskopow , napounnanja k wuznawanju katholskejewöry a wudzelenjo zohnowanja biskopam kaz jich poddatym.
Pö l s k a . Gubernator (najwjetschi zastojnik) w Amudzi je zakazat do katholskoho seminara we Wornach wjacy schtudentow pschijecz hako 18 a njedowoli bisköpej
pasthrske visitacije wotdzerzecz. Wön je tez wjacy katholskich gymnasiow w tamnischej krajinje zbehnhl a jeniczke ruske lyceum (abo gynmasium) na te mesto w
Kownje zrjadowab.
J t a l s k a . K ral Viktor Em m anuel je z khezorom Napoleonom wazne wujednanjo wot 12. septembra wobzamknyk, kotrez so netto poczina hizom wuwjescz.
Viktor dyrbi mjenujcy dotalne wobsedzenstwo bamza zakitowaez a dzel krajnoho
dokha nehduschich bamzowych krajow na so wzacz. (Ale tajkoho zakitarja so bamz
podzakuje a z pschepokazanjom spomnjenoho dokha by so krajinow samhch wotrjekk!)
Z a to chce Napoleon w b§hu dweju let swojich wojakow z R om a domoj powokacz, w kotrymz czasu dyrbi sej bamz druhe dosahace wöjsko pschihotowacz.
(Ale bamz to czinicz njebudze, dokelz to by tola jenoz male wöjsko byko pschecziwo Viktorowomu!) Weste ponizenjo za Viktora lezi we tym , zo dyrbi T u rin
wopuschcziwschi so do Florenca hako hkownoho mösta sczahnycz a tak R om na
pokoj wostajicz, za kotrymz tak ja ra zedzi. Böh we, schto z toho wunvze. Wschelake strony tez cyle sebi napschecziwo pisaja. Viktorowy sejm (Parlam ent) wu­
praji so najskerje z wulkej wjetschinu za spomnjene w ujednanjo, ale bamz rje*
knje: T o ja njemözn pschijecz! Pschindzcze z mocu a ze zjawnischej zkösczuk
3 N e a p e l a . W krajinje Lecce be k. Franceville swojomu psej k pohanjenju swjatoho wötca „P in s IX ." narjekk. Psched nökotrymi mesacami netto
bö wön z nim sam we swojej stwö, hrajkasche a exereirowasche wschelako z nim
135
a to wschitko z bjezboznym spominanjom na bamza. A hlej! na dobo nochce
pos wjach posluchacz, wew rotni a je dziwi kaz tygr, wali so na swojoho knjeza
a czeknje. N jezbozcwny, na schiji ranjeny a krawjo na zemi lezo pocza, schtoz
hischcze mözesche wo pomoc wokacz. Jo h o zona a synojo slyschachu to , pschindzechu a nadendzechu joho na smjercz ranjenoho. Z e skabym hkosom powjedasche
jim, kak je so wscho stato; börzy na to wumrje bjez wschoho posylnjenja swjateje wery.
Z T u r i n a . M nich S tu b z Norwegskeje, kiz je do katholskeje cyrkwje
so wröcziwschi tudy do rjadu B arnabitow zastupik, pöndze z dwemaj francowskimaj
duchownymaj do Danskeje na mission. T am (ale nie w Schleswigu a Holsteinje)
je mjenujch dospokna swoboda w ery, kotraz je drje najprjedy data k wuzitkewschelakich protestantslich werywuznaczow, ale tez k wuzitkej katholskeje cyrkwje
so wobroezicz möze. — Unita cattolica wozjewja pod napismom „katojo mnischkow
a zapusczerjo klöschtrow^ hizom pjaty zapisk zbehnjenych klöschtrow, kotrychz
liczba je hizom 479.
J e n d z e l s k a . S w öjba jendzelskoho a katholikam njepscheczelskoho protestantskoho missionara Pritcharda w T aiti, kotryz katholskich missionarow tam tak
pschesczehasche, zo dyrbjesche francowska wöjnska tödz k jich zakitanju do T aiti
pöslana bycz, je k naschej cyrkwi pschestupika. Najstarscha joho dzowka je w
B arlinie katholske werywuznaczo wotpokozila a netk do Iendzelskeje hako wujczerka pschischka.
Z K o n s t a n t i n o p o l a . T udy je so na zastupnu pröstwu zböznoho
skuzobnika bozoho Leonarda z P ortom auricia spodziwne wustrowjenjo stako, kotrez
bu cyrkwinscy pschepytane; na czoz buchn pschepytowane spisy do R om a pöskana,
hdzez bechu wobtwjerdzene.
N a J o n s k i c h kupach njekhwala sej katholikojo (po narodnosczi Grichojo)
nowe grichiske kralowske knjezerstwo, dokelz jim njepscheje poknu naboznisku swobodu (frejotu), kotruz su prjedy pod jendzelskim knjezerftwom wuziwali. T e fönte
czehnjesche drje wottudy swoje dawki , ale do katholskich naleznosczow so zenje
njemeschesche. Wjetschina jonskich wobydlerjow su horliwi katholikojo; tohodla
je Jendzelska tudy katholsku weru zakitowaka. Jo njen jo lubuja swojich duchownych; duz be jim tez Jendzelska pscheczelna, a wosebje jich najwyschschomu biskopej. Tönle biskop je so netk we westych naleznosczach do R om a podak a wot
tam chce do P ariza, zo by so Napoleonej podzakowak za dobroty, kiz je katholskej cyrkwi w Korcirje wopokazal.
( N e t c z i s c h i k a r d i n a l o w j e . ) Z wumrjeczom tsjoch kardinalow ( S a velli, Geissel a Bedini) je so liczba sobustawow swjatoho kollegia na 59 pomjenschila, z kotrychz je 41 bamz P iu s IX . postajik, druzy Pak su z czasa joho prjedownikow. P o narodnosczi je bjez kardinalemi netto 7 Francow zow , 4 S chpanjenjo, 4 Nemcy, l W uher, 1 K horw at, 1 Belgiczan, 1 Jendzelczan a zbytkni
su italscy. Najstarschi je 88 let a najmködschi 47. Netczischi bamz je hizom
67 kardinalow wuzwolik a 69 je jich w joho czasu zemrjeko.
136
( F r a n c i s k a n o j o w T u r k o w s k e j ) . Woni su tarn wjetschi dzkl katholskoho duchownstwa. W Serbiskej maja biskopa (w tu khwilu je mösto prözne), 11
miffionarow ze 7 administraturami abo farami. W Bosniskej maja jenoho biskopa
(Frankowicza), 130 miffionarow, 3 klöschtry, 57 farow a 13 schulow, katholikow
tarn na 150,000. W Hercegowinje maja jenoho biskopa (mösto je prözne), 42 mtfsionarow, 19 farow, 1 klöschtyr a 4 schule; katholikow je 50,000. Albanska ma
dweju biskopow franciskanow, 56 miffionarow a 52 farow. W Macedoniskej (bjez
Bobharjemi) je 12 mffsionarow we 11 farach, w Konstantinopolu a pschi Archipelagu
12 miffionarow, 9 far a 5 schulow.
( N a j w j e t s c h e c y r k w j e ) . W najwjetschich cyrkwjach w Europje möze so
zhromadzicz: w cyrkwi swjatoho Pötra w Romje 54,000, do doma (biskopskeje cyrkwje)
w M ilanje 38,000, do cyrkwje s. Paw ota w Londonje 25,000, do nöhduscheje cyrk­
wje s. Sofije w Konstantinopolu, kotraz je do meschity (turkowskeje modlernje) pschemenjena, 23,000, do Notre Dame w Parizu 21,000 wosobow (parschonow).
Nalejnoscje towarstwa.
Dzen 15. oktobra besche hkowna zhromadzizna naschoho towarstwa w tachantskej schuli. Pschedsyda k. farar Kuczank wotewri tusamu a rozestaji, czohodla je so
zhromadzizna häkle neftfo powobaka; tez w upraji, zo je towarstwo po swojich mocach
dobry zapoczatk we swojim skutkowanju sczinibo, a zo ma nadziju na löpschi pschichod.
Netk czitasche pismawjedzer rozprawu wo skutkowanju towarstwa a wubjerka w zandzenym lecze. Wudali smy, kaz je znate: 1. l e t n i k K. P ö s k a , kiz je wosebje
pschez k. Duczmana a P . Ludwika Angermanna podpjerany bhk (rjany nastawk „ S ta wizny Rözanta) a Mko we wschilch^ serbskich katholskich wosadach so czita;. 2. S n§h o w k a , powjedanczko wot H. Duczmana. Wysche toho smy wotczischcze pastyrskoho
lista k. biskopa rozdzelili. CzischczecZ je so zapoczaka wjetscha kniha a wundze pröni
zeschiwk skönc l^ta pod mjenom „Ziwjenja Swjatych Bozich po rjedze cyrkwinskich
stawiznow" wot H. Duczmana. Toho runja je wubjerk hizom w naliczu wobzamknyb
„bibliske stawizny" za schule wudacz a je k. pschedsyda hizom wobrazki k tomu wustarak.
Dokelz Pak chce nötk tez nascha cyrkwinska wyschnoscz tajke stawizny na swöj nattad
wzacz, njeje w tu khwilu hischcze wöste, schtö budze spomnjenu jara trebnu knihu
nattadowacz. Dale bu spominane, zo je knihowne towarstwo „Diidictwi ff. Chrilla a
M ethoda" we Brnje nasche towarstwo za sobustaw wuzwoliko a knihi pöstako, a zo
smy my to same czinili. Tez je nasche towarstwo maln knihownju katholskich knihow
zakoziko a nekotre dary do njeje dostako. Po setretarjowej rozprawje wotpolozi k.
pottadnik schulski direkter Schott« zliczbowanjo, po kotrymz be w loni 137 toleri 10
nsl. dokhodow a nimale 94 tol. wudawkow. K tomu pschindze make zamozenjo w
knihach. N a namjet k. Herrmanna bu pismawjedzerjej a redaktorej kaz tez pokkadnikej za jeju pröcu z postanjenjom dzak wuprajeny. Bjez nötko sczehowacymi namjetami bu tön pschijaty, po kotrymz ma so letna hiowna zhromadzizna bjez jutrami a
swjatkami wotdzerzeez. Po wschelakich druhich rozryczowanjack wo towarstwje bu
zhromadzizna skönczena.
Do p ok ka dni c y towarstwa su dale swöj pschinoschk zaptaczili: kk. f a ra rIa kub Nowak z Radworja, wuczer Jakub Kral z Radworja.
Sobustawy, kotrez hischcze lötuschi pschinoschk njejsu dali, z tutym pscheczelnje
dopomnjamy.
N edattor: M . H örni k. — Czischczat L. A. Donnerhak w Budyschinje.
wudawany wot towarstwa S S . Cyrilla a Methoda w Budyschmje.
Czo. 12.
December.
1864.
III.
Kschesczanfke rrrisstorrftwo.
W e Chinesiskej o Hiuduskej pschinjese biblija t. j. czischczane boze skowo,
byrnje bohacze wusyte, m ato pkodow; same protestantske swedczenja wot n as nawjedzene to dopokazowachu. Pschindzemy do Ceylona. N a C e y l o n je (kupa
1300 schtyrirözknhch milow) so biblije doscz a na doscz wudzeleja wot wesleyskich,
baptistiskich a jendzelskich missionarow. Jich tsoje pschelozenjo pak je tajke, zo
jene na druhe njeje podobne, haczrunje stej czischc^erni prenischich a poslenischich
jenoz schöscz milow rözno. Westy Emerson T ennent mjenuje pschelozenja „bohahanjace"; lud je njerozhmi a wola pschi wudzclenju: zo su to dobre twory za
M b n e zatykaczki (ftr. 5 6 ). W ot N o w o h o S e l a n d a a O c e a n i j e hodzi
so tosame p rajicz, schtoz smy hacz dotal wot pohanskich krajow wo tutei
wecy pisali, wosobnje so knihi hacz na najdarniwischo rozdzeluja na S a n d wichskich kupach; jich mnohoscz je tajka, zo tam ni wobydlerjo wschitcy czas ziwjenja wodnjo a we noch czitacz dyrbjeli, hdy bychu wschitke tele knihi pscheczitacz
chchli (str. 61). Jenoz A u s t r a l i s k a je hacz nett wot protestantskich biblijow
a traktaczikow pschelutowana; — tole zbozo m aja pak ludzo tam rodzeni nie tak
jara bibliskim towarstwam so dzakowacz, ale swojej dziwjej njedospoknej ryczi,
kiz zane pschelozenjo njedopuschcza. sChcedza potajkim protestantsch missionarojo
Iendzelskeje abo Ameriki wbohim Australskim tez boze kralestwo wotwjeracz, dha
to n j e m ö z a , byrnje rady chcyli; a duz dopokaza so tu na najzjawnischo njemöc
jich wery a njeplödnoscz jich missionstwu; pschetoz b j e z b i b l i j e njeje po p'rotestantskej zasadze zane cziste boze skowo, bjez bozoho slowa zane kschesczanstwo,
a tak su njezbozowni Australiscy po protestantskim w uprajenju tez wuzanknjeni
wot kschesczanstwa. D r u h e missionstwo hacz z bibliju pak njeje jim po prawym
138
d o w o l e n e . Pschetoz stowo M i s s i o n a r reka pschekozene ruhje ta t wjele fa j
„ w o t p ö s t a n h " , wotpöstanh mjenujch k hortnomu rozwuczenju bozoho stowa
a k wudzölenju swjateje kschczench, kaz be J iz u s swojich japoschtotow pöstat
(M atej 2 8 ,1 9 ). Kak pak budza woni (missionarojo), prascha so swj. P aw o t predowacz, h d y z n j e j s u p ö s t a n i ? Schtö pak sich (t. j. protestantskich missionarow) k prevow anju a k wudzölenju sakramentow sczele? Nichtö, k najmjenschomu
nichtö tajki, kiz by sam k tajkomu pöstanju moc mĕf. C z i s a m i , kotsiz junu
jenomu Lutherej, Kalvinej atd. möc k prevowanju (kaz so rozhmi k prevowanju
k a t h o l s k e j e wuczby) dachn, su jenoz w katholskej chrkw t, a su to c£i werni
sczehowarjo swjatych japoschtokow „biskopowje"; közvy tohodla, kiz nieje wot nich
pöskany missionstwo bjez pohanam i czinicz, nim a k tomu zane p raw o, njeje k
tonnt powokany, a njepowokanomu B öh n j e d a pschi swojim skutkowanju swoje
zohnowanjo. H lej zasy jenu winu njepködnoscze protestantskich missionow. *)Pschen«
vzemy-li do A f r i k i , dostanjemy, schtoz bibliju a te z njej czinjene wobroczenja
nastupa, wot samotnych protestantskich missionarow sczehowace zjewjenja. T am
hdzez so Gabonski dialekt rpczi (mpongwe mjenowanp) we w j e c z o r n e j Africy
mejachu jendzelscy missionarojo psched dwacyczi Ižtami hizom 185,000 str. czischczanhch rozwuczenjow (traktaczikow). Wsche tele rozwuczenja mejachu, dvkelz
njeczitane wostachu, tak mako wuzitka, zo rozpraw a z tčta 1Ś45 wuzna: zo je jendzelska cyrkej, haczrunje jernacze missionarow we tamnych krajach mejesche, jenoz
wosym (a to fo hischcze prascha?) rodzenych Afrikanskich k sebi sczahnyka. Dzöczi
pschetrjebachu biblijowe kopjena bjez druhim t to m u , zo sej z nich z m i j e czinjachu
(str. 63). W e j u z n ej (pokodnischej) Africh namakamh bibliske pschekozenjo za
K afferow ; hacz runje buchn wot nioho hizom tawzhnth wudzelene, wuzna tola
Missionar Kalderwood 1 85 8: „W otpohladanjo swj. pismo darmo wuvzelecz, je
zcyka bjezvzakne (bjez wuzitka) byko wosobnje pak pola Kafferow. Tosame pkaczi tez wot p o k n ö c n e j e a ranischeje Afrili a prjevh wschoho wot Habyssinskeje.
M anssield P arkpns powjeda we swojim spisu (Life in Abyssinia, wuvate 1853)
wot bibliskoho skutkowanja tamnischich missionarow wschelake zajimawe wech.
Tak je tajki Missionar, kaz wön powjeda, junu tez habhssinskomu popej exemplar
rjaneje biblije bat. Dokelz pak p h t n h , so sej tutön knihu mato wazi, praiesche
wön, zo dyrbjat wön (pop) tajki riany dar tola wysoko wazicz, dokelz je kniha
n a samhm mescze, hdzez be czinjena, khetrje wjele koschtowala (nimale 6 dolla«
row ). D uz prajesche jomu pvp: „Ach ja sym tajkoho waznoho dara chle njehödny. W zmi swoju bibliju a daj mi jenoz jedhn dollar, to je doscz za m nje."
Czitam h-li missionske rozpraw y nekotrhch protestantskich missionarow, kaz Strick«
landa, missionara D r. W olfa, kiz dwaj zwjazkaj napisa wot swojoho zohnowanjapotnoho skutkowanja „z bibliju", dha so nam z d a , zo czischczane boze stowo
hischcze najwjacysczehwkow me.esche we L e w a n c z e , S h r i s k e j a A r m e n i s k e j .
Ale kak chle hinak tele pschez bibliju czinjene a wukhwalene pschewobroczenja
w upaduja, hdyz je po hinajschich (byrnje protestantskich) rozprawach pruhujemp
*) Pschispomnjenjo wot pschekozerja nastawka.
139
*
a sej blize wobhladujem y! T u möze so tak prawje spöznacz, n a t a j k e waschn j o protestantscy missionarojo kschesczanow czinja. S trik land pschez meru wuzbehuje grichiske pschetozenjo (w ot amerikanskoho bibliskoho towarstwa wudate) a
powjeda, zo su jonscy protestantscy missionarojo tawzynty exemplarow biblijow
wudali a Gricham pschipöslali a zo su czile samt prjedy wöjny psched njepscheczelom we swojim lehwje swjate pismo czitalü Tak praji S trik lan d a protestantowje, kiz nekotre 1000 mtsoro wot Syriskeje zdaleni s u , ze wschej wjesokosczu
title powjesez we swojim czasu styschachu. Ale kak hinajka ta wec je blize wohladana a pruhow ana. W e lecze 1854 wozjewi jendzelski Protestant tutön
Striklandow y podawk we nowinach za zatosnu wulku tzu bibliskoho tow arstwa
pjchistajo: zo je wön dothi czas we Syriskej pschebhwak a hischcze zanoho grichiskoho z bibliju we ruch w idzat; — Grichowje grichiske pschetozenjo biblije
hubjeneje rycze dla zacpeja a do ptomjenjow mj e t a j a , whsche toho pak su rozscherjerjo biblije z tamnoho kraja wot swetneje whschnoscze z pjenjeznhmi schtrafami, ze jastwom a wuhnanstwom z kraja khostanü Hischcze 1854 wuda gri-chiski Patriarch we zwadze ze protestantskimi missioNarami encykliku tleczacy list),
we kotrejz wschitkön grichiiki lud psched missionarami bibliskoho tow arstwa w arnowasche a jich „satanskich khecarjow z hkubokoseze hele mjenowasche." Zo so
tohorunja miete biblijow we Syriskej (Palästinje) wndzeluje, njeda so precz; ale
runje tak njeda so zaprecz, zo to jenoz t u t e j e winy dla so radzi, dokelz wunoscherjo biblijow pschi tyiule ftraschuiwym dzele zatosnje wulki dobytk (lO procentow) za swoju pröcu dostanu a zo je rjan a baj ka, schtoz S trilla n d wot naboznych czitarjow biblije powjeoa. Westy Jakud S a m u e l je S trik la n d a , schtoz
khwalenw nastupa, tola hischcze pschetrechil, T utön powjeda mjenujcy wo swo­
jim missionskim puczu do Bagdada (tez we Syriskej), zo muhamedanojo we B assorje, tajku horliwoscz po biblijach pokazowachu, „zo woni po tawzyntach joho dom
woblehnychu a wötsje wo knihi wotachu"; — na jeniczkim dnju mjctasche wön,
kaz sam praji, nimale 2000 jednotliwych sczeirjow swj. J a n a a wulku mnoho'cz
traktaczikow do nich, zo njewjedzesche hdze pschindzechn. Jendzelske a amerikanske
bibliske towarstwo spokoji tutön htöv muhamedanskich za boze slowo. Ale spodziwne dcndzenjo! K swojomu mjerzanju börzy zhonischtej wot druhoho boka,
zo je knjez S am u el jeju wobekhat, pschetoz Bassorscy muhamedanojo, styschachu
woni, njemözachu czitacz a wobarachu so, bibliju jenoz do ruki w zacz, pschetoz
sultan (turkowski khezor) be ferman (pschikazuju) wudak, „wschitke biblije do
ptomjenjow czisnycz a fp a ttq ." Jendzelski puezowar pak, kiz kaz pschipaduje k.
S am u ela na pieeze sczehowasche, widzesche a swödczesche: Z o mözesche Missionar
S am u el jenoz z wulkej nuzu swojim „po biblijach wotacym muhamedanskim wuczownikam" czeknycz a zo czile, hacz wön jich rukam so wuwjerczat b e , joho
biblije nazberachu a je wschitke do reki czisnychu. Horjeka spomnjeny Missionar
D r. W olf kaz so zda w tymle nastupaniu t. j. we njehanbitym Lhanju wschitkich
protestantskich missionarow pschetrechi. W ön drje sam w u z n a , zo su zidza we
Damiecze jomu biblije zasy wröczo pöstali a Jerusalem scy joho biblije spalili,
ale tohorunja wopisa wön swoje niissionstwa we Persiskej a Arabiskej z tajkim
140
wuzbehowanjom, zo je zajimawe, tele pisma pscheczitacz. W e közbhm persiskim
möscze je wön po swojim sam otnym wuznawanju nekajke ryczerske dobyczo za
frooju wec wuwojowak, we mescze Bokhorje su joho kaz profetu czesczowali,
joho skutkowanjo pozohnowali a jomu tute poktonjenja czinili, dzeczi su schow
joho drasth wokoschowali a we Meshedze je wön kaz pschez dziw jandzelskopersiskoho agenta M ollah M ehdi kschesczana czinik. T o wscho powjeda D r. W olf
we swojim spisu: „Alle Reisen und Abenteuer des in der ganzen W elt bekannten
Bokhora M issionars Dr. W o lf" wudate 1860, a we nowinach. Wotkrhczo wschech
thchle wecow njedasche Pak dolho na so czakacz. Persiska a chka Asiska njeje
we naschich dnjach tak wot Europiske/e wotzanknjena, zo jedyn njebh hizom letsa
to zhonil, schtoz je wloni w tamnhch krajach so stalo. Tak to bö tez ze W olfowymi dobyczemi. Persojo njejsu jomu k lubosczi czinili, (kaz sami protestantsch
puczowarjo wozjewichu) so we schtrycze z nim z dobom podacz, ale su joho, kaz
jednohkösnje prajachu, pschech pschiskuschnje porazeli, te pozohnowanja a pokkonjenja, praji general Ferrier, kiz su woni jomu pjecza czinili, wobftejachu a wobsteja jenoz we Wolfowych mhslach, dzöczi njejsu joho drastu wokoschowali, ale
z kamjenjemi m jetali, a schtoz tam ne spodziwne pschewobroczenjo n a stu p a , be
fpomnjeny M ollah M ehdi generalej Ferrierej so möcnje rozhnewajo zjew il:„K ak
mohk ja pschez skutkowanjo tajkoho wrötnoho czlowjeka pschewobroczenh bycz, —
njech W olf woslepi, zo je wön wote mnje tajku lzu rozschöril (ftr. 8 0 )."
D o ta l je prajene, zo bu bibliji schtozprotestantske missionslwo nastupa,
wulke dzeko pschispete b j e z p o h a n a m i — nie mjenje dyrbimh pschistajicz, kaz
biezkschesczanami. Bjez biblije, praja bibliske tow arstwa, njemoze k s c h e s c z a n s k i
swet wobstacz*); duz dprbi tez, kaz so rozymi, közdh kschesczanski kraj z nimi napjelnieny bycz, njech to tez husto katholski je a tych zkradznje nutswozenych
zmölkowych biblijow rodzi abo nie. W e Ruskej wezo bibliske towarstwo wjele
wudokonjecz njemoze, pschetoz rufst khezor Alexander je hizom 1826 te we Ruskej
1813 zakozene bibliske towarstwo zbehnyk a zakazal teje winh d la, kaz edikt
p raji: „dokelz wesczi ludzo bibliju zlöstnje a wopacznje wuziwachu." Z a to P ak
czinja Vibliske towarstwo te najmöznische we katholskich krajach. F r a n c o w s k a
byrnje cyle katholska je we j e n y m lecze 200,000 biblijow dostaka. K czomu
? ? ? T am drje so namaka neschto kalvinskich protestantow, ale jich wera je kaz
1847 D r. Klark wuzna, tajka, zo su woni po rozomje ziwi (kaz rationalistowje)
a nie po bozim skowje — k czomu potajkim mnohoscz wudzelenhch biblijow ?
S n ad z k zawjedzenju katholikow? W e Portugalskej a Spaniskej wazi jendzelske
bibliske towarstwo wjele na biblije, dokelz wobojej krajej pak krucze katholskej staj,
dha njemöze we nim aj niczo dokoujecz. Wokoko l. 1840 je westh B o rro w 's do
. Spaniskej z poknhm czolmom biblijow puczowal, mejesche pak pschi thmle swojim
missionstwje tak malo zboza, zo kaz proteftantski spisar wuzna: zadyn spaniski ant
wot B orrow sa ant wot joho biblijow niczo njenazhoni. B iblije pschindzechu
wschitke roztorhane zash wröczo do London« we schaltnosczi zawobalkow, we
*) D a-li Böh, chcemy wot biblije pschichodne leto wjacy ryczecz.
141
—
kotrychz so pkodh juzneje Spaniskeje namakachu. W e lecze 1861 je znath M ortaro s z wjacorhmi druhimi biblije rozschöricz spytak, su joho Pak, dokelz wön
r o k o c z e n j o sobu rozscherjesche, sadzili a na posledku ze wschimi towarschcmi z
kraja wupokazali. Tez we Rakuskej a Pölskej phta bibliske towarstwo woteberarjow za swoje czischczane biblije, pschetoz njeje zana rycz we chkej Rakuskej, do
kotrejez njebh biblija wot njoho pschekozena bhka. Schtoz Pölsku nastupa, kiz
skoro cyka katholska je, je bibliskomu tow arstwu wot Dra. H erberta M arscha
zjawnje a drobnje doscz rozprajene bhko, zo zane biblije njetrjeba, dokelz wona
hizom p j a t n a c z e pölskich pschekozenjow chkeje biblije a s c h t h r n a c z e wot nowoho
testamenta wobsedzi, tola Pak bibliske towarstwo tak czinjesche, hako njebhchu P o lakowje hischcze niczo w ot biblije wjedzeli. Z o we wschech tuthch katholskich euro-.
'piskich krajach (runje kaz we njeeuropiskich n. p. Brasiliskej a cykej juznej Americy)
wudzelene protestantske biblije zanoho katholskoho czitarja njenamakaja, hodzi so
mhslicz, pschetoz katholikam je biblija, jelizo jeje pschekozenjo njeje wot japoschtokskoho stoka approbirow ana (za dobre spöznata) waznhch winow dla zakazana.
Ale tez pola protestantow (közdoho werhwuznacza) njeczini biblija to, schtoz jej
nekotsi pschipisuju; pschetoz zadhn Protestant njewe, hacz wona, kaz je pschekozena,
njeje ze zmylkami pschekozena (nekotsi to hizom dawno prajachu na. psch. wot
serbskoho pschekozenja), zadhn njewö, hacz wona woprawdze wscho k werjenju
predkstaji abo nie, pschetoz biblija je starscha hacz Protestantism us a dyrbjeli dba
pola nas katholikow so praschecz, kiz my bibliju hizom wot najstarschich czasow
fern we chrkwi wobkhowamh; — zadhn dale njewe, zo to p r a w o je, schtoz wön
po samotnym'rozsuhzenju z biblije sebi w uphta, dokelz je wukkadzenjo közdoho
hinajke, — zadhn sköncznje njewe, hacz je wön te nekotre 3 0,0 00 versow biblije
derje doscz czitak, pschemhslik a prawje rozhmik a zo wön we swojej -werje
(czerpanej ze swj. pisma) njeje niczo wazne wuwostajik kaz jenu kaznju abo sa«
krament atd., dokelz je we wschitkich thch wecach tez fern a tarn wulka wschelakoscz
(Abbe M artin et II., 72 — 73). A tak njeje biblija po praw ym khmana missionstwo czinicz bjez pobanam i kaz bjez kschesczanami.
P. L.
P s c h i s p o m n j e n j o . W o p i s a n j o tschesczanskich missionstwow we pohay/
stich krajach sezehuje da-li to Döh pschichodne leto.
J a n S e i fc t tt ri t t ,
bndhski tachant a prLni administrator we Lttzicach.
Psched netto wjach hacz tsi sta lötami pschestupichu nemske miista a
nömscy zemjenjo k nowomu nemskomu werhwuczerjej M . L utherej, dokelz so jim
joho wuczba lubjesche dla swojeje kochkoscze a dla wjetscheje m och, kiz woni w
zarjadow anju chrkwje a jeje kubtow dostachu. D uz njemözesche derje hinak so staez,
hacz zo czile möcni wytpadnich wot kathokskeje chrkwje tez swojich njewuczenhch
142
a bjezmöcnych poddanow k nowej werfe pschewjesc^ pytachu, wosebje tez z tym,
zo duchownske mefta z luthcrsiimi predarjcmi wobsadzichu; bhrnjc snavz lud tu
a tarn chcyk, njemözesche so toho dewobaracz. W tutym zrudnhm cza?u bechu
Pak jeniczke stokpy katholstwa: budhske tachantstwo a klöschtry M a rin a Hwezda,
M arin y Dok a Luban. Schtoz pod tele knjejstwa skuschesche, wosta z wjetscha
katholske, haczrunje buchu tez tudy poddanske wsy z druhimi lutherskimi wobdate
sobutorhnjene k nowej werje. Hdyz be ta t m jenow ana reformacija we Huzicach hizom
pschewjedzena hacz na mjenowane zbytki, pöska B öh wustvjnoho m u z a , kotryz
te zbytki krucze zjenoczi a tak katholsku chrkej we Luzicy zakhowa na lepsche czasy,
hdzez so wona tez tarn zasy rozscherja, hdzez be pschez 300 let zahnata. Tönte
w ustojny'm uz Pak be budyski tachant J a n ^eisentrktt, w rjedze tachantow wot 1221
wosomadwachty, ale preni hake adm inislratcr; wön dali'schomu wotpadnistwu mjezu
staji a skutkowasche wjele za skcwom a pisu:em zo thcb, tiz bechu swojej chrlwi werni
wostali. D uz dyrbjak joho z najmjenscha közdy katholik we Luzicy znacz a czesczicz.
J a n Leiscntritt ze zemjanskim pschimjenom „ a Iu liu sb e rg " (tajke pschimjeno budyscy tachantowje hacz na föne poslednjoho letftotka wot khezora dostawachu) narodzi so 18. haprhla 1520 we W okomucu* *) , tehdom z wjetscha stowjanskim mescze we M orawskej. Jo h o nan besche tarn hako rjemjestnik zasydleny. Dokelz po swedczenju stawiznow^*) w ezasn joho dzeczatstwa najwjetschi
dzel n e m s k o h o wobydlerstwa we Wokomucu k lutherstwu so wobroczi a Skowjenjo tam katholsch wostachu a dokelz so wo Leisentrittu pische t zo je ezesku,
pölsku a pozdziscko serbsku rycz ryczak: smemy myslicz, zo je wön najskerje sam
S lo w ja n po narodze bhk. S w oje schtudije czinjesche wön we Wokomucu, Krakowje a we W inje. P o dokonjenju tych samych dosta mesto wuczerja khezorowhch pazow (t. r. zemjanfkich hölcow pschi dirorje). Dokelz Pak so jomu dwörste ziwjenjo njelubjesche, poda so börzy zash do schtudijo w wosebje bohoskowstwa,
a dosta meschniskn fwjecziznu. Dokelz w khezorskich krajach njebe nuza wo duchownych ani bojosez wo wotpadowanjo k lutherstw u, chcysche wön we wukraju
za lepsche katholskcje cyrkwje wuzitny bycz. Khezor Ferdinand i., joho wuczenoscz
a wustojnoscz znajo, da jomu poruczenske listh sobu na tychle biskopow we S ak skej: na Mikkawscha II. z Karlowitz w Mischnje, J u lia P fluga w N aum burgu a
Michaka S id o n ia w M erseburgu. Leisentritl pschindze k miichnjanskomu biskopej, dokelz chcysche drje najradscho we Luzicy tehdom k cze-komu kralestwu a
pod mischnjanskoho biskopa skuschacej skutkowacz. D uz dosta 1549 mesto kanonika
pschi kollegiatskej cyrkwi s. P e tra w Budyschinje. Hizom 1559 bu we swobodnej
wölbje kapitla za tachanta wuzwoleny, -Hdyz mischujanski biskop J a n IX ,
*) Nemcy pschewcbroczichu cz^ske ntjeno „^lom uc, Wobomuc" do Olomuuz,
z czohoz taezanscy spisowarjo „ Jaliom oqtium 11 sczinichu a sköncznje „Iuliusberg."
Kanonik Leisentrrtt reka tachantej w jenym spöwje: OJomucensis.
**) Šembera, Pameti a znamenitosti mĕsta Oloumoce,
Str. 24.
Ve Vfdni 1861^
143
Haugwitz wot lutherskoho sakskoho wbjwody wotwisvwacy a fam we swojej stabosczi a zmyslniwosezi lutherskej wörje so pschidawacy, we Luzicy zanu möc a
nahladnoscz njemejesche, wuskutkowa Leisentritt 1560 pola khezora Ferdinand«,
zo by katholikam we Luzicy duchowna hkowa we wosobje abo parschonje budyskoho tachanta data byta. Hdyz dwe lecze pozdzischo bamz pschez swojoho pöskan«
ca Delfino k tomu pschizwelenjo da, bu budyski tachant, kiz besche hizom w katholskich czasach zastupnik (vicarius) a biskopowy wotpbstanh w duchownych naleznosczach (commissariua in spiritualibus) w H ornjej Luzicy, za biskopskoho zarjadow arja ladm inistratora) we wobemaj Luzicomaj postajeny, a Leisentritt be w tutej dostojnosczi prbni. W tym samym lecze 1562 njepschija tobn, dokelz Luzicu
lubowasche a katholsku chrkej tu zakitowacz chcysche, poskiczene biskopstwo w Neustadtu w Rakuskej ani mesto dwörskoho radziczela we W inje, hacz runje bb mohk
z tym möc a dokhodh powjetschicz. W lecze 1567 buchn pschez wujednanjo bjez
khezorom a bamzom wschitke prawizny (privilegije), kaz tez biskopske praw a
(jura episcopalia) biskopskoho stola mischnjanfkoho na kollegiatnu chrkej f. P btra
w Budyschinje pschenjesene a wona rbkasche wot netka „exempta et ingenua“
(t. r. wuswobodzena wot druhoho biskopa, pod bamzom samym stejaca). W tĕcge
1570 bu skbncznje dostojnoscz adm inistratora z kapitlom zienoczena pschez bamzowoho pöskanca M elchiora B ilia, zo smc? po wotemrjeczu tachanta kapitel (zhromadzeni kapitularojo) te same praw a wukonjecz. Leisentritt so wubjernje za
swoje mesto hodzesche, dokelz z wuczenosczu zjenoczi toön mudroscz a merni«
woscz. W on zathowa katholsku chrkej, kaz daloko jenoz mbzesche, a zdzerza sej
wschudze zawesczenjo swojich prawow. W on wumrje w Budyschinje 23. novemtzra 158 6; hdyz be — kaz joho narow ny napis praji— pschez 27 let poboznje a
derje cyrkwi prövkstak, a bu zady wulkoho w oltarja pohrjebany. P od bibliskim
skowom: „S m jercz je pschisudzena wot toho Knjeza wschomu m jasu" je na latej
narownej tafli pschistajene derje nalozene wuprajenjo T ertullian a: Vixit et vita
vivit (t. r. tobn be ziwy a je ziwy ze swojim ziwjenjom). S w o ju bohatu knihownju wotkaza tachantstwej, kotraz Pak je so pozdzischo sobu spalika. Bjez tu
tlemi Leisentritta wi dzi my, zo be tez kanonik we W otomucu a pola s. V ita w
P ra z y , Doctor theologiae, Prolonotarius Apostolicus, (wot bamza), Comes Palatinus (wot khezora pomjenowany). N a joho smjertnym dnju sy w tachantskej
cyrkwi lbtne wovomnjeczo dzerzi^
Leisentritt je tez wazny hako w udaw ar kaczanskich a nemskich knihow.
Serbske tehdom hischcze nichte zane wudak ltjcbe; nichtb njewjedzesche, kak mohke so
serbske slowa pisacz. T ola je Leisentritt wbscze poruczik we serbskej ryczi sakramenty wudzelecz, kaz je za Nemcow nemski zaw jedl; pschetoz we exemplaru
agendy (Forma germanico idiomate baptizandi), kotryz je Po napismje kauonikej
a posdzischomu tachantej Blöbelej stuschat*) widzu serbske pschispomnjenczka, kaz:
Menutzsche Sitzscho (mjenujcze dzeczo), pocklaksche dele (poklakcze) atd. Serbscy
duchowni su potajkim z nemskeje agendy bbrzy pschetozowali. Najwaznische
u *) Khowa so w tachantskim archwje,.
144
kaezanske a nemske knihi £eifentritta fu: 1. totste kaezanske modlerske knihi; 2.
mjensche za mkodzeyeow (schtudowaehch); 3. wnkkadowanjo a wuczba M jertyna
Luthera, pjatoho sezenika a profeth Nemskeje, z jyho a druhich spisow wuczehnjena; 4. rituale pschi s. kschezeneh o druhe pschi werowanju; 5. nemske khkrlusche (psches dwe scze), kotrhchz prenjoho wudaeza staj jenoz dwaj exemplaraj
znataj, jedhn w Budhschinje a druhi we W rötskawju; 6. knihi pschi wobstaranju
khorhch za sararjow (z w obrazam i). Pschi wudawku kherluschow a druhdze je
podobizna Leisentritta widzecz, po kotrejz besche wön shlny ezkowjek z kruthm
pohladnjenjom . P o thmle wobrazu je podobizna czinjena, kiz na tachantstwje
wsalu wisa.
Schto reka „podjanski?"
Dokelz so skowo „podjanski" jenoz pola hornjokuziskich S erbow za „ka-r
tholski" trjeba a pola zanoho druhoho S kow jana so njeznaje, je so hizom nekotryzkuli praschak: Z czoho je to ssowo nastako. W uczeny S e rb Abraham
Frencel wudowa we swojim wulkim rukopisnhm skowniku (Lexicon harmonicoetymologicum Slavicum, zapoezath Po 1 70 0) we I. zwjazku na stronje 1098 wubatoo, zo podjan (to so zrkdka trjeba) a podjanski reka, dokelz katholsch najswjeczischi sakrament pod j e n e j schtaktnosczu dostawaja, P o nim wukkaduja nowischi wuczeni S erb jo to skowo runje t a t Ale ja to njemözu pschidacz, dokelz
tajke wotwodzowanjo nihdy dopokazane njeje, Hdhz najprjedh na skowo fame
h ladam h, njemözeMH „podjanski" wot „pod ja n h m " (pod czim d h a?) wotwodzowaez, dokelz w H ornjej Luzicy je so po ta t mjenowanej reformaciji hizom
„jedhn" prajiko a nie „jad h n ." H ladajo na toec, kotruz to skowy woznamjenja,
smemh wobkruczecz: Serbski lud sej tehdom njeje mohk tajke wuczene skowo za
katholski wutworicz, dokelz napschecziwne „sub utraque“ (pod wobojim) znajachu
jenoz wuezeni a whsche toho njebö poslenje w Serbach znate « trjebane, ale je­
noz w Czeskej. Z a Frencela bž bjez Protestantami prawe wotwodzowanjo hizom
woteznate, haczrunje bjez katholskimi starhmi ludzim i, kiz nicjjo njeczitaja
a ta t to z knihow nim aja, so hischcze dzensnischi dzen powjeda, zo je mjeno „podjanski"
wot westoho „ J a n a " ; ale dale niczo njewjedza. A woprawdze, to je tez jeniezke prawe wotwodzowanjo: podjanski je tak wjele kaz „ pod J a n o m ."
T o je najprjedh rhczesphtniscy praw je: podjan— pod Ja n o m (kaz podhrod— pod
hrodom) a tez: pod^jan-skk. Ale pod taifim J a n o m ? Kotroho J a n a je serbski lud
mönik, hdhz je katholskoho hako pod J a n a skuschacoho pomjenowak po pscheezelsku
to zrozhmjo abo snadz tez z wudmom? Njeje to zadhn druhi J a n dhzli mischnjanski biskop J a n VII. ze Schleinitz (knjezesche 1518— 1537), pod kotrohoz Luzica
skuschesche a pod kotrhmz so nowa wera tez bjez serbskimi poddanami nemskich
mestow a zemjanow rozscherjecz pocza. Hdhz netto biskop J a n pschecziwo nowotärstwu we werje wustupowasche a wosebje hdhz 15. junija 1523 a 11. oktobra
145
3524 wschitkim duchownyrn swojoho biskopstwa list pöska, hdzez wot noweje wery
wotwobarasche, Bit wözo wo Ihm tez ludej predowane a czi, kotsiz po Janow yrn
naporninanju p o d J a n o r n wostachu abo löpje: kotsiz wot swojich knjejstwow
iwvsebje we wsach pod budyske tachantstwo stuschachch blize B udhschina, kaz tez
na wsach to ta l wobstejacych klöschtrow) njebuchu k lutherstwu mjenje abo
böte n uzo w an i, mjenowachu so sami „podjanscy" abo jim bu wot tych , kiz
so k nowej werje pschiwdachu, narjeknjene: wy scze pod Ia n o m podjanscy, za
czoz jim czi wotrnotwichu: wv scze pod Lutherorn, lutherscy. P o srnjerczi J a n a
V II. bu J a n V III. z M altitz (15 38 — 49) za biskopa a pozdzischo J a n Leisentritt za adm inistratora postajeny, dnz mözesche so wuraz „podjanski bjez S erb am i
hischcze böte wobkruczicz. Dokelz Pak tola wuraz podjanski jenoz za tam ny czaS
derje pkaczesche, sym za t o , zo njebychmy wjach pisali a p ra jili. podjan, pod­
janski, ale: katholik, katholiski abo katholski.
Redaktor.
3 Euzicy ö Sakskeje.
Z B u d h s c h i n a . Pöndzelu 14. novembra swjeczesche sotudy swjatocznoscz,
wot kotrejez nie jenoz budyschinske a tuziske ale tez druhe wjetsche fasste nowiny
dlesche abo krötsche rozprawy pschinjesechu a kiz tohodla czim böte zaskuzi, tez
we tutych listnach wopisana bycz, dokelz dzen wosebje n as katholikow potrjechi a
zawjeseli. N a mjenowanym dnju swjeczesche mjenujcy nasch wysokodostojny a
hnadnh knjez biskop a tachant Ludwik Forwerk swöj 25 letny meschniski jubilei;
Ppkelz na samsnym dnju leta 1839 besche we Drezdzanach wot tehdomnischoho
biskopa Jg n ac a M auerm anna meschuisku swjecziznu döstak. Besche drje sebi
wysokodostojny knjez tez najprjedy zadal, tutön ynadowny dzen jenoz we wschej
czichocze wobencz, dha be sköncznje tola na wjacore pröstwy zwolik, zo sme so
tajki dzen k najmjenschomu wot strony joho duchownskich sobubratrow wuznamjenicz na swjedzenske waschnjo. — Hizom wjeczor prjedy bu tohodla hnadny
knjez chle njenadzicy postrowjeny pschez rjane zastanczko, wuwjedzene wot wschitkich
wuczownikow katholskoho wuczerskoho seminara. N azajtra dopokdnja buchu jako
na druhim dnju tachantskeje kermusche — po postajenym waschnju swjedzenske
kemsche dzerzane za prenjoho zalozerja tachantskeje chrkwje a tachantstwa samoho
(1213) mischnjanskoho biskopa B ru n a II. kaz tez za druhich zalozerjow *a dobroczerjow wobeju. P o skönczenhch bozich sluzbach poda so cyle duchownstwo budyschinskoho tachantstwa, ku kotromuz bechu so nekotsi duchowni zkraja, kiz bechu
hizom dzen prjedy pschijöcz mbhli, pschizankli, do wulkeje tachantskeje zale, zo
bychu tarn wysokodostojnomu knjezej jubilarej najwutrobnische pschecza wuprajili.
Wysokodostojni knjeza kapitularojo zastupichu k hnadnomu knjezej biskopej a
pschiwjedzechu joho do hizom mjenowaneje stwy, hdzez bechu so mjez tym druzh
duchowni do potkoka postajili. W e mjenje luziskoho duchowuftwa postrowi netk
wysokodostojny knjez kapitulara senior Jak ub Pjech hnadnoho knjeza jubilara a
146
w upraji na jara pschihödne waschnjo wulku wjesotoscz wschitkich pschitomnhch na
tuthm rjanhm d nju, ponizne podzakowanjo za wschitke pröcy a woporh, kotrez je
we czasu swojoho 25 letnoho skutkowanja hako meschnik we Jezusvw ej winich
kaz tez wosebje we poslenkch dzefacz letach hako bifkop a pschedstejer staroho czesczehödnoho budhschinskoho tachantstwa ze wschej podwolnosczu na so wzak, wutrobne pschecza za dalsche ta t hnadowne skutkowanjo a pröstwu za wodaczo
wschitkich jomu snadz we tuthm czasu wedomnje abo njewedomnje sczinjenhch
kschiwdow. N a to pschizankuy knjez rhcznik druhu pröstw n: hnadny knjez jubilar
chchk tez nekotre wopomnjecza na tuten dzen pscheczelnje pschijecz, pschez kotrez
je sebi duchownstwo luboscz a dzakownoscz swojomu duchownskomu wötcej wepokazacz dowolito. W idzomnje Hnuth a pschemözeny wot dzakownych zaczuczow
wotmokwi hnadnh knjez jubilar na tajke pschecza z dleschej rhczu, we kotrejz
wosobnje na wschelakore wazne hnadh boze spominasche, kotrychz besche we tuthm
czasu za hödnoho dzerzanh bhk. Z wulkej pscheczelnosczu pschi tym tez wupraji,
kak H psched dzesacz letam i hako cuzownik do Budhschina pschischok, a kak be
börzy wot wschech stronow luboscz, pscheczelnoscz a dowernosez zhonik. Z wschitke
dopokazh wutrobneje luboscze a podwolnoho podpjcranja we pröcowanju za kralestwo boze na zemi njembzesche doscz woznamjenjace stowa namakacz. M jez
daram i, kotrez so jomu netk podachu, wuznamjeni so pschede wschim rjane M issale
R om anum (t. s. knihi, kiz so pschi bozej mschi trjebaja), z gothiskimi pismikami,
we khezorskej statnej czischczerni we Wi nj e czischczane a drohotnje we Lipsku
zwjazane. Whsche toho pak tez krasnh w obraz: Raphaelow a sixtinika M adonna*)
we bohacze pozloczanhm wobluku. Pscheczam kuziskoho duchownstwa pschizanknhschtaj so dwaj kk. guardianaj z Rumburgskoho kapucinskoho ktöschtra a knjez farar
Schneider z Kulowa (netto Wrötstawskeje diöcesh). Hnhdom po tuthch pschiblizichu so tachantscy zastojnikojo, kiz pschez Hort knjeza konsistorialnoho assessora z
W alter-Jeschki najpodwolnische pschecza wuprajichu kaz tez swjedzenski dar poskiczichu.
Hizom rano bechu z thmsamhm wotpohladanjom knjeza jubilara najpouiznischo powitali tudomni tachantsch wuczerjo, wotpöskank wjesnhch wuczerjow kaz
tez seminaristojo katholskoho wuczerskoho seminara, kotsiz posledni krasnu wustojnje
wot nich wuwjedzenu votivnu taflu pschepodachu. Pschi tutej pschileznosczi hnhdom
*) Originalne abo prenjotne swjeczo namaka so we Drazdzanach we kralowskej
wobrazownej galeriji a pkaczi za najwjetschi mifchtyrski kns a za najwyschsche, schtvz
je hdy tpe kschesczanskim molerstwje stworjene. Molowane wot Raphaela Sancio
z Urbina besche tute swjeczo najprjedy za chrkwinsku khorhoj postajene a pschindze
sköncznje po wschelakorych podendzenjach do wobsedzenstwa Augnsta Sakskoho, kaz so
praji, za pschecy hischcze nie pschemkrny pjenjez: 17000 dukatow. M arija steji jako
kralvwna njebjes, böjske dzeczatko na rukomaj, we mröczelach, na prawich kleczi swjatv
bamz Sixtus a pokazuje z wobraza dele na wosadu, kotruz M arinomu zakitej porucza,
na lewich kleczi swjata B orbora, runje tat pscheczelnje na wosadu dele hladajo^
Deleka namakataj so dwaj jandzelej, kotraj; z wulkej wjesokosczu a spokojnosc^u k
maczeri bozej horje hladataj. Böjska whsokoscz knjezi we wobliczu swjateje
knjezny, tez z woczow dzeczatka ryczitaj böjskoscz a hkubokoscz, kiz mörnje a mjechko
we maczernhmaj rukomaj lezi.
147
pschispomnimy, zo bechu tez prazsch serbsty seminaristojo jara rjany czesny dar —
slebornu krejpenczku z kaczanskim pscheczom pschipöskali a pschez knjeza seminarskoho inspektora kapitulara a kantora k. H offm anna pschepodacz dali. Cyke do«
pokdnjo pschikhadzowachu hischcze wschelacy knjeza, zo bychu wysokomu knjezej
jubikarej zbozo pscheli a poczesczowanjo w uprajili; wot knziskich duchownych pak
bechu so nimale wschitcy zeschli, kiz bechu jenoz wotencz möhli. Tez wysokodostoiny knjez probst z M arineje Hwezdh Dr. J a n Chrysostomns Eiselt be pschitomnh. (Knjez probst z M arinoho Doka besche tu we samsnhm wotpohladanju
tydzen prjedy pobyk). M jez najwhschschimi kralowskimi, stawowskimi a meschczanskimi zastojnikami, kiz böte knjeza jubilara postrowjachu, mjenuiemy jenoz kk.
krajskoho direktora z Nostiz-Wallwitz a appellationsloho pschedsydu z Kriegern,
cyrkwinskoho radziczela Dr. W ildenhahna, krajnoho starschoho z T hielau, meschczanostu Löhra atd. Wschitcy tuczi knjeza swedczachu za luboscz, kiz nasch hnadny
knjez biskop pola wysokich a nizkich we tak navobnej merje wuziwa. Wokoko
pschipotdnja pschijödzechn schtyrjo duchowni knjezojo z D rezdzan, k. konsistorialny
Präses M üller, k. kanonik a dwörski predar Heine, k. konsistorialny radziezel,
superior a farar kral. dwörskeje chrkwje B ernert a k. farar Bellerm ann jako
wotpöskani yerbskokrajneje (starosakskeje) diöcesy a pschinjesechu sobu czesny dar
wot duchownych swojeje diöcesy: czezki sleborny bohacze pozloczany kheluch. —
Sledow acu swjedzensku hosczinu swjcczesche knjez jubilar we srjedziznje swojich
duchownskich sobubratrow. P reni pschipitk (toast) pschi tej sam ej, wunjeseny wot
xnj. jubilara, pkaczesche bamzej Piusej IX. a kralej J a n e j; na tutön sczehowachu
wschelake druhe we wjazanej a njewjazanej rhczi, kjz pak zandzenoscz skawjachu
pak za pschichodnoscz wutrobne pschccza wuprajichu. Pschi hosczinje dönvzechu tez
nekotre telegrammy we kaczanskej a neniskej ryczi, kiz dopokazachu, kak so tez k
dzelej we dalokej cuzbje na tuthm dnju na knjeza jubilara spominasche — Jako
hnadny knjez biskop tydzen posdzischo tez we Drezdzanach swjedzensku hosczinu
wuhotowa, pschepoda so jomn pschi tej samej wot knjeza ministra kulta Dr. j
Falkensteina tez znamjo kralowskeho pscheczelstwa a pschispöznacza: komthurski
kschiz druheje rjadownje zastuzbnoho rjada (dotal mejesche k. biskop jenoz ryczerski
kschiz), pschi kotrejz skladnosczi tez knjez minister wulcy czesczowace skawa knjezej
jubilarej wupraji. M y pak wjeselimy so sami na czesczi a lubosczi, kotraz so
tak na wsche waschnjo naschomu wysokodostojnomu duchownskomu wötcej wopokaza a pschejemh z wutroby, mitoscziwy B öh chcyL nam joho dale zakitacz a
zdzcrzecz pschi strowosczi a czerstwosczi; wön chcyk joho pröcowanja ze zohnowanhm
wunoschkom krönowacz a jemu nadobne myto pschidzelicz — tu na zemi a tez
nehdy we wecznosczi!
II.
Z B u d y s c h i n a . Z pscheczelskoho lista zhonichmy, zo je nasch serbski
krajan duchowny z rjada jesuitow k. B ry l, hdyz bö krötki czas we Krupch w
Czechach pobyk, 16. oktobra do Wuherskeje wotjök, zo by we T yrnaw je bjez S kowakami we duchownskej skuzbje pomhak. W ön je pscheco na schiju khorhojty.
Psched swojim pobycZom w Czechach bösche wön w SLawonskej, hdzez je bjez
Khorwatam i hako duchowny skutkowak.
148
Z B u d h s c h i n a . Z druhoho lista smy nazhonili, zo je so farar Weiß
z Krupki na poboznhch S erbo w z nateznej pröstwu wobroczik, zo chchli k porjenschenju tamnischeje chrkwje swjateje M arije dary hromadzics. I e l i chcc tön
abo druhi z naboznhch wopytowarjow Krupki neschto k tomu dacz, möge dalische
zhonicz pola kantora abo spewarja Kuschka we Worklecach, klamarja Hörnicha w
Khrösczicach a mlhnka W awrika w Kanecach, kotsiz dobroczerjam tez rjane swjeczatko s. M arije w Krupch pschepodadza.
Z B u d h s c h i n a . Nasch hnadnh knjez biskop je psched dleschim czasom
wot bamza zkotu medaillu z wobrazom dostak hako znamjo pschipöznacza a poczesczowanja.
Z B u d h s c h i n a . Tudom ne meschane spewanske towarstwo dawasche njedzelu 27. pod wjedzenjom k. direktora A rrasa koncert k lepschomu wobradzenja
khudhm dzeczom nascheje tachantskeje schule.
Z D r e z d z a n . Serbske pridow anjo 1. njedzelu adventa we dwörskej
chrkwi wot k. fararja Kuczanka z Budhschina wotdzerzane, be jara wophtane.
Tez be tam na Ihm dnju wiele S erbo w k swjatej spowjedzi.
Z D r e z d z a n . Pöndzelu 21. novembra wumrje tu k. Jözef Plewka, preni
wuczer na katholskej hkownej schuli, w 64. lecze swojeje starobh wot Bozeje ruczki
zajaty. Njebohi be rodzenh czeski S kow jan.
Li ps ka . Tudom ne'katholske zönske towarstwo je swoju letnu rozprawu
wot Michaka 1863 — 1864 wudalo. P o thm samhm bksche dokhodow 226 toleri, wudawkow (wosebje za drastu a zeziwjenju khudhch holczkow) pak 234 to­
ten. Skladow anjo k Bozonm dzesczu za khudhch schulerjow we tudomnhm towarstwje swjatoho Bineenca je zandzene leto 128 toten wunjesto. T o su wutke
dobroty za khudhch w Lipsku. Tosam e towabstwo chce netto tez nowe Hilzbjeczine towarstwo (za starhch, stabych a khorhch) podpjcracz z Ihm zo k swojomu
domej (ashtej) tw arjenio pschitwari; k tomu natoza so pschinoschki nawdate wot Upskowskeje wosady 680 to te n , darh k. biskopa (5 0 tot.), klöschtra M arienthala (2 5
to t.) atd. Hilbjeezine towarstwo budze pak za to zajimanh kapital sobu danicz.
Hilczbjeczine towarstwo je w behu prenjoho leta whsche wschelakeje domjaceje
nadobh a m obiliara 166 toter dostato a 139 w udato. Njech Böh wschitke tete
mesta kschesczanskeje luboscze k blizschomu bohacze dale zohnuje!
Z L i p s k a . K lepschomu tow arstw a s. Bineenca bu wondanjo koncert wotdzerzanh. N^kotsi katholikojo hudzby wustojni dachn so skhschecz. Koncert be jara
wophtanh.
3 R a d w o r j a l6 . novembra. Dzensa mejachmh tudy poswjeczenjo nowoho kerchowa. Dokelz na starhm kerchowje potrjebne mestna njedosahachu, bu
wot susodnoho pola % körca pschikupjene a pschez m urju ze starhm pohrjebnischczom zjenoczene. Poswjeczenjo besche hnadny knjez biskop n a dzensnischi dzen
postajik. Börzh Po s/*9 dopokdnia wozjewi zwonjenjo pschijezd naschoho wysch-
149
schoho duschow pafthrja. Jo h o pschewodzachu wysokodostojnh kantor k. Hoffm ann
k. sarar Kuczank a k. Vikar H errm ann z Budhschina. Wschitcy wotstupichu na
sarje. W 9 bu knjez biskop z khorhowjemi swjatocznje do farskeje chrkwje wjedzeny. T am so knjeza duchowni chrkwinske drasty zwoblekachu- a dzesche so w zrjadowanym czahu na nowh kerchow: schthri kborhowje a schulska mlodzina z knj.
wuczerjemi dzöchu prjedh duchownstwa, za nun pak wulka mnohoscz wosadnoho
luda. D uch so spöwasche „Hdze sy th moja rudoscz." N a kerchowje besche
pjecz kschizow postajenhch, psched wjetschim srjedznhm stojesche wodzete blido.
T am so najprjedh zasta a biskop p raji pröstwu wo bozu hnadu k poswjeczeuju
tutoho pohrjebnischcza. N a to so we chrkwiczch „S w jato h o kschiza" litanija wo
„wschitkich S w jatych" spöwasche. Psched skönczenjom tuteje wundze duchownstwo
zasy k srjedznomu kschizej a biskop modlesche so pröstw u, zv chcyk B öh tutön
kerchow wuczisczicz, pozohnowacz, poswjeczicz a swjatosczicz. P o skönczenju
litanije bu woda swjeczena o wotendze so k kschizej na wjeezornej stronje. Mjez
tym zo so Psalm 5 0 : „ S m il so nade m n u , o B vzo" spewasche, wobendze bi­
skop cykh kerchow kolwokoko a pokrjepjesche jön ze swjeczenej wodu. Zastawschi
zasy psched nawjeczornym kschizom, wotpewa biskop pozohnowanjo, pokadzi kschiz
z woruchom a staji na joho tsi rözki tsi zasweczene sw^czki. S pew ajo Psalm
6 „Knjeze, njekhostaj mje we swojim hnew je" a Psalm 31 „Z bözni s u , kotrychz
njesprawnoscze su w odate" pschindze so k kschizej na ranschej ftronje, a, kaz tez
pola sczehowachch zastawkow, be pozohnowanjo, pokadzenjo a powyschenjo sweczkow.
D uch k juznomu (pschipokdnischomu) kschizej spewasche so Psalm 37 „Knieze, njekhostajmje we swojim hnewje", duch k polnoenomu Psalm 101 „knjeze wuslhsch
moju pröstwu" a duch k srjedznomu Psalm 129 „ Z hkubinh w olam so k Tebi,
o knjeze" a Psalm 142 „K njeze, wuslhsch moju pröstw u." Hdhz besche pola
srjedznoho kschiza pozohnowanjo a präfacia w uspew ana, kschiz pokadzenh a na
njön tsiswöczki postai'ene, wuspewa biskop poslednju poswjeczenskn modlitwu a da
ludej biskopske pozohnowanjo. N a to wröczi so, kaz Lösche so pschischlo, zasy do
farskeje chrkwje; duch so spewasche „knjeze lu b u ju " W chrkwi bu wot knjeza
biskopa swjatoczna boza mscha z pschistuzenjom pjeczich duchownhch spewana, mjez
tym zo lud poboz'ne kherlusche spöwasche. P o bozcj mschi bu knjez biskop zasy z
khorhowjemi na faru pschewodzany. V* 12 besche chla swjatocznoscz skönczena.
Hacz runje deschczik trochu pröschesche, dha to tola zadhn zadzewk njebesche.
M jez tym zo pola srjedznoho kschiza so mestno za wotemrjete czeka swjeczesche,
stojesche rjan a tuczel po cykhm njebju wupschestrjena. Z e swojimi rjanhm i barbami pokazowasche w o n a, hdze su za dusche pschihotowane rjensche wobydlenja a
wöczny wotpoczink a stobst pokoj. Böh daj dha wschitkim, kotsiz na tutym ker. chowje za czöla wotpoczink namakaja, nöhdy zbözne horjestaczo.
D.
150
Cyrkwinske nowinki ci powjescje.
Z Czech. W Nowym Mesc^e nad M etuju wumrje psched neschto njedzelemi k. Paschalis baron z Hochberga, nehduschi prior mitoscziwych bratrow,
Njebohi hasche jeniczki syn a herba pruskoho komornika z Hochberga a wojowasche
hako wyschk p'checziwo Napoleonej. W ojerstwo wopuschcziwschi bu tobn katholski
a wotrjeknywschi so prawow na swoje herbftwo pova so hako novic k mitoscziwym
bratram do W rötskawja, hdyz be klöschtyrske slubh w P razy wotpolozil. Potom
besche frater a prior we wschelakich konventach we Wuherskej, Rakuskej a w Czechach.
Z e S c h l e z y n s k e j e . M tody wuczöny Di*. Läm m er, kotryz je psched
dwemaj letom aj po wulkich schtudijach a z jasnym pschepokazanjom k naschej
chrkwi so wobroczik a duchownsku swjecziznu buftař, bn njedawno do W rötslaw ja
»a professora powolamy a za kanonikusa pomjenowany. W azne knihi je wön
wosebje zestajal pschi swojim pschebywanju w Romje.
Z R o m a . Kaz cyrkej pscheey woprawdzite zaskuzby wo rozmnozenjo bozeje
czescze a wo pschisporjenjo czkowjeskoho zboza spöznawa a czesczi, tat czinjesche
to tez psched krötkim. N a wschestronske zavanjo wupraji mjenu^cy 20. uovembra
po swernym pschephtanju joho ziwjenia P e t r a K a n i s i j a , jenoho z preuischich
sobustawow towarstwa Iezusowoho, na wnlcy pyschne a swjevzenske waschnjo za
zböznoho (nie hischcze za swjatohd, schtoz Pak hnsto na to sczehuje). P e tr Kanisins
to zastuzi, hako japoschtok Nemcow k dokej swj. Bonifaca, Kiliana a N orberta
ftajeny bycz. Kaz su tuczi we nemskich krajach kscheczanstwo zakozili a rozscherjeli, kak je tarnen tesame zakhowal a zdzerzal, hacz börzy po wndyrjenju tat
mjenowaneje reformacije pscheey wjacy a wjacy ze wschelakorych, ,enoz nie ze
khwalobnych winow wot praweje, katholskeje cyrkwje wotpadowachn. — Ledom za
möschnika sw eczeuy wnstnpi wön we Kölnje k swjatomn wojowanjn za wernoicz.
Hdyz bu we 26. lecze swojeje staroby f powschltkomnej cyriwinskej zhromaoziznje
do T rienta powokany, njechasche joho mčfte a universita Köln tarn wotpuschczic;;
podarmo wobroczichu so tohodla k generalej -.joho rjadu, k swj. Ig n acej. ~ W e
W inje proschachn febt joho najnaleznischo za biskopa, tez bamz dzelesche tule
zadoscz; swj. Ig n a c pak to njevowoli. — Khezor pomjenowa zböznoho Kanisija
za dwörskoho predarja. Pschez möc swojoho stowa bu wöu zdzerziezer wery a
zasyzakozer kschesczanskoho ziwjenja we khezorskim mescze. Njewuprajoum e skutkowasche pschez kschesczanske rozwuczowanjo. W o katechismje zböznoho Kauissia
spomni hizom we lecze 1686 Parizski arcybiskop, zo je s c h t y r i f t a kröc; naktadowany a do ryczow wschech ludow pschetozeny. (Serbski pschelozk namaka so pschi
köncu starych serbskich spewarskich a modlerskich knihow). W e wschech schulach,
gymnasijach, akademijach a chrkwjach bu Kanisins czitany a wukkavowany. N a
porucznoscz krala Filipa II. bu tez do cyloho schpanskoho kralestwa zawjevzeny. —
Sydom nacze let be Kanisins we Freiburgu ziwy a wobstarasche nie jenoz tarn
ale tez wschudzom wokolo na kra,u zbozo duschow: prödowasche, be radziczer,
pisasche knihi, sczelesche listy na bratrow we kollegijach, tröschtowasche a zahorjesche
jich za wernoscz, wövomnoscz a dospoknoscz. Zbözny Kanisins wumrje we F rei­
b u rg u , we 77. lecze swojeje staroby na swjedzenju swj. japoschtota Domascha we
lecze 1597. Frciburgscy postajichu tutom u japoschtotskomu muzej wopomuik a
mjenowachu joho „patrona a zastupjeria a zalitarja kschesc^anskeje wöry "
11.
Z R o m a . Hdyz so wöndy francowski postanc S artig es w rozryczenju
z kardinalem Antonelliom dziwasche, zo swjaty wötc so wo wöjska njestara, kiz
bychu trebne byte po wotczehnjenju Francowzow z R o m a, wotmotwi kardinal:
B am z je khezorej Napoleonej jara dzakowny za joho staroscz (z cyta pak je tön
tola falschny!) a zo by to ze skutkom wopokazal, pscheje sej, zo mohl za Napoleon»
w swojim czasu wuczek w Romje wobkholvacz, hdy by wön hdy sivoje wöjsko z
151
P ariza sczahnyk. Weste je, zo bamzej lud M zo czinik njeby; ale Napoleonej
by so hörje schto!
P ö l s k a a R u s o w s k a . Najnowischi carowy (khezorowy) wukaz reka,
zo m aja so w Pölskej hnydom wschitke muzske a zönske klöschtry zawrjecz a
zbehnycz, kotrez su so nekak na poslenim postanjenju wobdzelite a tez te, w
kotrychz je mjenje dyzli wosom sobustawow. Rusowikomu knjezerstwu a wuwjedzerjam zakonja njebu czezko, ta t wulki dzel za zbezkarski w uprajicz, pschetoz
Rusojo sann su skörzbnich a sobu tez sudnicy. Katholska cyrkej budze z tym
wjele sck/kodowacz. Sobustaw y zbehnjenych klöschtrow smedza (o hnada!) do
druhich klöschtrow zastupicz abo z podpjeranjom knjezerstwa (wot wzatoho zamozenja) do wukraja puczowacz. Dopisowanjo a zjenoczenjo njezbchnjenych klöschtrskich sobustawow z wyschschimi provincialemi a generalemi je zakazane. Zebrane
klöschthrske zamozenjo dyrbi so jenoz za podpjeranjo cyrkwje, schulow a dobroczerskich skutkow nakozecz. Ale my wemy, zo tajke sprawne zakonje jenoz na
khwilku Pkacza; po czasu pokaze so tajke zamozenjo do wulkoho pröznoho mecha,
kiz statna pokladnica reka, hdzez so zhubja kaz wjelkej mucha a na druhe statowe
wudawki triebaja. R unje je zakon wuschet, kiz takle rhczecz nam dowoli.
M jenujch po druhim nowym wukazu ma so dan ze zamozenja zbehnjenych jesuitskich kollegiow w Pölskej a wjeczornej Ruskej ministerstwn financow pschepodacz a nie wjacy kaz dotal jenoz k lepschomu schulow nakozowacz. Tak
drje budZe tez po c-asu ze zamozenjom netto zbehnjomnych klöschtrow.
Wukaz wuzbehnjenja klöschtrow bu w noey wot 27. na 28. wuwjedzenh. W e
W arschawje zastupi runje w nocy 12. hodz. do közdoho wuzböhnjomnhch 7 klöschtra obrist (whschschi) z czrjödu wojakow, da mnichow zhromadzicz, czitasche
jim porucznoscz namestnika B erga a pschlkaza jim , zo bychu so pschihotowali, zo
möhli n a pot Pjeezich rano na zeleznicu wotwjedzeni bhcz a so do wukraja po«
dacz. Z dwanacze warschawskich klöschtrow su tsi wostajene pod wumenjenjom,
zo zanych novicow wjacy pschijimacz njesmevza, zo bychu tak wotemrjeke. (D u z
khezorska smilnoscz wulka njeje, kaz chcychu wschela^e nowiny najprjedy khwalicz;
to je runje tak w jele, hako bychu wschitke klöschtry zbehnjene byke. Khezorskej
wukazni wschak je ezinicz wo potkoezenjo katholskeje cyrkwje!) Dzewjecz klöschtrow
bu potaikim w nocy zbehnjenych a wostaschtaj jenoz dwaj a w nekotrych tsjo
(hdzez drje bechu ja ra starr?), kotrychz obrist poznamjeni a wot kotrychz jenoho
za prevkstejiczerja (kiz m a so hewak wuzwolecz) postaji. Wokoto 2 hodzinow be
we hkownym mescze a drje tez w chkym kraju wec skönczena. Klöschtry wostachu
wobsadzene a mnichojo buchn 'A 5 hodz. w skazanych wozach wot wojakow pschewodzeni na zeleznicu pschiwjezeni, hdzez kommandaut generaladjutant Korss z wy-
152
:
'
(
;
]
j
1
|
i
k
^
t
t
g
z
Z
n
n
——--------------------Z ta le jn o s c z e to w a r s t w a .
ř&
ři
' schkami zarjadowanjo wjedzesche. ^ b z d y mnich bofta 150 rublow na pucz a slubjenjo tajkoho pjenjeza na közde leto; czi kiz w kraju w ostanu, m aja jeno 40
rudlow za leto dostacz. D o cuzby je so jich jara m ato podako; woni chcedza
swojomu ludej skuzicz. W cyrkwjach we Warschawje Lösche na ranjo wjele ptakacych poboznych. Wosebje wobzaruje lud tez zawrjenio klöschlra bernardinow w
Czerniakowje blizko W arschawy. — W kralestwje pölskim bö do toho dnja 135
muzskich klöschtrow ze 1635 nmichami a 42 zonskich z 549 mnischkami (Ljez ninu
21 klöschtrow mikoscziwych sotrow). P o nowym wukazu su bjez thm zbehnjene
71 klöschtrow muzskich a 4 zönske, kotrez nim aja po 8 sobustawach. D ale su za
podpjeranjo zbözka hischcze zbehnjene (hacz runje to njeje pschimerjena schtrafa,
dokelz möhli n. psch. rusch zastojnich dla njesprawnoscze jenoho wschitcy wuhnaczi
bhcz!) 39 klöschtrow ze 674 mnlchami. W cylym kralestwje ma netto byez 25
muzskich a 10 zönskich klöschtrow (ale najw jacy z nich dhrbi wotemrjecz, dokelz
novicow bracz njesmedza!) a w közdym 14 sobustawow, jenoz Cz'enstochowje 24.
Tak moc pschec praw o dze!
I r i s k a . S obustaw jendzelskoho sejma Reillh poda w katholskej zhromadziznje
w M echelnje bjez druhim zajimawe powjescze wo pschibjeranju katholstwa w
Iriskej. W ot l.1800 je so chrkej tam na zwjeselace waschnjo rozschörjaka; swetskich
duchownych je netk dwöjch tak wjele kaz tehdom, liczba klöschtyrskich duchownych
P a k je wot 100 na 5 00 postupika a liczba klöschtyrskich knjeznow wot 10 na 2000
W poslenich 60 letach staj so dwaj tysacaj (tawzyntaj) cyrkwjow natw aritoj.
N etto je tarn 263 klöschtrow a khudzi wobydlerjo Iriskeje su za twarjenjo
cyrkwjow, klöschtrow a schulow 160 milijonow frankow (uörtow) nawdali.
Do pokiadnicy su dale swöj pschinoschk na 18 6 4 zapiaczili kk.: wuczer J a n
Kochta z Worklec, Wujesch z Baczonja, kublerski syn Michai Hurban zPeskec, schewc
Iakub Lehmann z Dobroschic, kublcr Iakub Schelc z Rözanta, kublcr Pötr Iakubasch
z Rözanta, ziwnosczerka M adlena Körjenkowa z Koslowa, khözkar Bosczij Schuster z
Rözanta, kubler Mikiawsch Rjehor z Konjec, kubler Mikiawsch Nowak z Konjec,
krawski Hejtmank z Worklec, schosar Czoch z Worklec, krawsli Knobloch z Worklec;
schewski niischtyr Michai Lukasch z Khrösczic, kubler Michai Wjenk z Pozdec, kubler
Mikiawsch Kokla z Pozdec, kubler Handrij Kschizan z Pozdec, ziwnosczer Michai
Khola z Czeschkec, zahrodnik P etr Wujesch z Baczonja, wuczer Michai Iencz z
Czornee, ziwnosczer Mikiawsch Hur z Hory, ziwnosczer Iakub Kral z Hory.
tc
w
-- ------------------------------------------------------------------- — --------------- Redaktor: M . Hör n i k . — Czischczat L. A. Donnerhak ro Bubyschinje.
g
« £2
»
P

als pdf - pfarrei

jako pdf - pfarrei

Documento1 - Provincia Regionale di Ragusa