Wakaan te Rikirake
ma Kaubwain Abara
Te rabakau aio bon ngaia ae e aanaki iai ara katei, ara taetae, aanga
ni kakaokoroaki nakon ara karinan rinanon ara kaawa, arora ni
kabonganai kaubwain abara, arora ni maeka ma kaain ara kaainga ma
ara kaawa ao arora ni karineia ara bakatibu ao arora n rikirake inanon
ara aro aika a kakaokoro.
Narumon Hinshiranan
‘Oin Rabakaura’ aika a onoti nakoira aikai a bon rangi ni kakawaki
ibukin kinaakin arora ni kaokoro ma kaain te aonnaba ao ake a bon
anganiira naba te konaa ni kona n maeu ao man rikirake ma kaubwain
abara ake a reke n abara.
Marie-Claude Mattei Müller
‘Oin Rabakaura’ n aekan ara atatai iaon karaoan makuri ibukin maeura,
otara ma ara iango iaon waaki ibukin kanakoraoan maeura ao ai bon
ara koaua ibukin kairan maeura bon bwaai aika a reke iroura inanon
maekara n ikoikotaki ma kaain abara ao ara OTabwanin are ti mena
inanona. A kabongana ‘Oin Rabakaura’ ara aomata n aia tai ni karaoi
babaire ibukin nakoraoin maeuia inanon te bong teuana ma teuana.
Ti a tara aron te ataei ni mane man
te aba ae Venezuela n arona ni
kabongana rabakauna ni kakaean
karewen te manibeeru are e kona
ni kabonganaaki ibukin te amarake
ao te bainaoraki naba. E ataia te
ataeinimane aei ae a bati aekan
manibeeru ao nnen ngaaoia are e na
kunea iai aia karewerewe. Iai naba ana
atatai iaon aanga aika a kakaokoro
ibukin karekean karewerewe aika a
kakaokoro aikai.
Kiribati
Francis R Hickey
Ni karairakin tewaana te wa ni kaieie man te atimwakoro ae
Mwatikerine, ni mwakoron te tabo ae arana Marekura maiaki
i aon Vanuatu ma uotana tenaan ua ni kai ao e nooraki iai
aron kabonganaan te rabakau ni borau iroun te kaaben
n te waa. E bon kabonganai ‘Oin Rabakauna’ ake bon iai
rekerekena ma itoi ni karawa, marebun ma naon marawa, te
ang ao ai manin nako aon te aba. Aikai bon rabakau ake, a
ngae ngke a bon tatannako ma aroia irouia aomata nako, e
bon kakoauaaki bwa bon ngaiia ake a aki toki ni kabonganai
ara taan borau man aban nako Tebetebeke aika a kakaokoro
n aia tai ni boborau rinanon marawa.
Korobanna & Karaoaki iroun: Julia Cheftel
Iaon te aba ae Tairaen (Thailand) are
angina aomata a maeka i taari ao aine
man te kaainga ae Moke a bon bati
naba aia rabakau iaon aanga n rikoan
amwarake ake a na reke man taari.
Oin Rabakaura
aika a kaokoroaki ibukiia Aine ao Mwaane
E ngae ngke iai Oin Rabakaura aika a kaineti ibukiia ara
mwaane ao ara aine ti ataia ba bon rabakau aika a bati
ao a kona naba ni bon kakaokoro rinanon ara utu nako.
Rabakauia aikai a bon rangi ni kakawaki n aia utu ao
aia kaawa ba ngaia ae e kateimatoa rikirakeia n tiaki ti
maeuia n te amarake nte bong teuana ma teuana ma e
bon kateimatoa naba aron kinakiia n aroaroia, anuaia ao
aroia ni kona ni waaki raoi i bon i marenaia ao I marenaia
naba ma tabeman riki.
Barbara Glowczewski
Menuka Scetbon-Didi
N aron kakae iaon ‘Oin Rabakaura’ n taai ake a nako ao
angin te makuri aei e ti boboto iaon aia rabakau mwaane.
Ni boong aikai ao e a kinaki naba kakawakin ana rabakau
te aine ai ngaia are a tia naba n karaoaki ukeuke iaoia
ni kauoua ba e aonga n nooraki aron kakawakiia ibukin
reitakinakon ao karikirakean te rabakau ae e bwanin
ibukin te baronga teuana ao teuana.
Douglas Nakashima
N te aba ae Nikarakua
i Amerika Maiaki ao e
rangi ni kakabongana
te akawa kaaina ibukin
karekean tannaia.
Aine bon taan akawa
n taint e kabuebue ao
mwaane a kawa n taint
e kamwaitoro. Aine a
kabongana te ao ao
mwaane a kabongana te
kai ni katebe ma te kai
ni wai ngkana a akawa.
Kiribati
Kaain Kanata (Canada)
a bon ataaki n aia
kakio tire ni karaanga
nako. E ngae ngke e
rangi n ataaki te kakio
tire bwa aia makuri
mwaane bon iai naba
aine ake a ira naba aio.
Ni bon atakina ao aine
a bon anganaki tabeia
karaoan irikon te tire
ma kawakinan kunina
ma kabonganan te
kun aio ibukin kunikai
n aekaia nako riki ni
karaoan bwai ni karau
mai iai.
Korobanna & Karaoaki iroun: Julia Cheftel
‘N tabetai ao ti taitai rabatara n ara karaka ao tiaki ti
ibukin katikiraoara ke kabarekaan rabatara. N ara taitai
aikai ao ti karakini aron maeura ae e reitaki ma te aba,
taari ao te ran ake n tabetai ti kaoti n ara mwaie ke ara
anene. Aei bon ana taeka te I Aotiteria temanna are bon
te Aborotini.’ Aboritini bon ngaia ngkoa ake a maeka
iaon Aotiteria imwain rokoia Imatang.
Rabakau ke Mwakuri
N reitakin te aba ma
taari, aroka ma maan
ao bwain nako te
aba ma kateina ao n
te tai aei te mwaane
temanna mai Vanuatu
riki e a manga
kabongana ana
rabakau teuana are
e uarokoia iai ikan
taari. Man ororean
ana turam ao a rook
naba iika ni kibakiba
iaon taari man iriira
N te rabakau n tiaienti e bon kaokoro ma te rabakau
are ti aranna ba ‘Oin Rabakaura’ are rabakaun te
aomata are bon kaain te aba. E aki kaitara te iango are
e aanaki n te koaua ba iai bukina aika a koaua ao e aki
naba kaitara te iango n tamnei are e aanaki n te koaua
ae iai te Tia Karikibwaai ke ni karieta teuana nakon are
teuana. Ma e bon bane ni boti iango ni kabane man
kaiooki iaan Oin Rabakauna are e rikirake mai iai.
N te aba ae Kanata ni makorona ae James Bay ao kamwaneakiia maan aika
tenaan kuuti a bon baabane iai kaain te makoro ni karaoia. Aio bon aia tai
naba ni moan kaotinakoia aia ataei man mwengaia.
Kiribati
Ngkanne ibukiia kaain te tabo teuana i Tairaen ae
arana Moke ao naakai a bon rangi ni kakawakina aia
booti. Te booti irouia bon onean rabatan aia aomata
riki are ngaia atuun te utu. Irouia naakai te booti bon
kanga abaia inanon maeuia ba bon aio ae e ti kona n
reke i abaia e kangaanga reken te makoro n aba.
Korobanna & Karaoaki iroun: Julia Cheftel
Narumon Hinshiranan
Douglas Nakashima
rebwerebwen
te turam.
Iango ma koaua ake a rook mai Abatera iaon
kawakinan bwain te OTabwanin e nooraki ba e
kamaenakoia Aomata ma bwain te enwiromenta. N
‘Oin Rabakaura’ ao n ana taratara te aomata are bon
kaain te aba ao e kairua te iango aei. A bon aki riai
ni kamaaenakoaki. Aio bukina ana taratara te aomata
are bon kaain te aba are e aanaki n Oin Rabakauna ao
tenaan aroka ma maan ake a reke n te aba a bon tia
ni katauaki ba ana maeu ao man rikirake iai. Aia koaua
e aki kona ni bane ba bon anne ae e a tia ni katauaki
nakon abaia n aron te karikibwai.
Francis R Hickey
N te aba ae Vanuatu ao a
kabonganai baan kaai ni
kaota ae a katabua te tabo
are a kabaeaki iai baan
kaai aikai iai man te akawa
n kaotia iai bwa iai kain
aia utu ae e mate. Ikai ao
a kaota iai rekereken te
aomata, te aba ma bwaina
nako ao taari ma kakawakina
iroun te aomata are bon
kain te aba. Ni makoron
nako Tebetebeke ao bon
iai aaro aikai ake a kaota
karinean ma kakabouan aron
kabonganaan nako bwain te
aba irouia aomata.
Francis R Hickey
ni Kakaewenako, a taraaki ba bwaai aika a ti
kakaraoia I Abatera, tao IMatang riki
Bitaaki aika a riki
ao te Waakinako, bon ngaia teimatoan’ Oin Rabakaura’
‘Oin Rabakaura’ bon rabakau aika a tei ba ara kai ni
baaire ibukin maeura. Taeka n aron; ‘angan karaoan
bwaai’ (taratitio), ao kaubwain abara n te aroaro,
karakini kawai, rabakau aika a onoti nakon ara utu ma
abara (heritage) bon taeka aika a kaungaaki ba a na
kai rairaki nakon nanoia aika a kai bibitaki riki ni bitaki
nakon aroaro aika a boou bwa aonga n aitara raoi ma
bitakin te aonnaaba.
Te katooto teuana n aroia kain Kanata
ngke a kabonganai bao ni mwamwananga
ake a boou ibukin kanakoraoan aia
katiiman ao akawaia. A bon kunea ba ni
kabonganaan intin n aia booti ake akea
intiniia a bon waekoa riki ao man tawe.
Kiribati
Edvard Hviding
Kaain Toromon a bon noora naba riain
kabonganaan te kukune n taai aikai ae te
intin ibukin waaia are e karaoaki man te
aroka ae te ngkoroti. E a bon butimwaaka
riki ao a moan taai riki rokoia ni kawaia
nakon are mai imwaaina.
Korobanna & Karaoaki iroun: Julia Cheftel
Ni kabonganaan te karaun are e karaoaki man te
nairoon I Vanuatu e nooraki bawa e bebete riki
uouotana nakon are bon aia karaun are e bon rangi
n tinebu bwa e karaoaki man te kora. N tabetai ao
a bua bwai ni kawai n aron aikai bwa e bukinaki
te rabakau ae e boou ma e bon riai n aki. E riai n
taraaki kakawakin aron te iokinbwai n taai aikai bwa
ti na kanga n reke arora riki iai. Enga ae e na tawe
riki ara iokinbwai iai?
Douglas Nakashima
Francis R Hickey
Ngkana a nooraki kaain te aba bwa a a kabonganai aro
ni bitaki aika a nooraki n aaba tabeua ao a bon bukinaki
bwa a kan kakeaa uaan ma kakaawakin ‘Oin Rabakaura’.
E riai n aki kaungaaki aei ba n te koaua ao e bon riai
bwa e na kaungaaki irakin te bitaki bwa e bon karekea
te teimatoa ni kabonganaan ‘Oin Rabakaura’.
Kakorakora
aika a reke man wanawanaia taan rabakau n
te tiaienti ao taan rabakau n ‘Oin Rabakaura’
E bon mataata raoi kinaakin aia rabakau kaain te aba riki aia
rabakau ibukin bwain te Otabwanin, aia atatai iaon aroia aroka,
iika, maan aika a bubura ma ake a uarereke ao maan ni kiba ma
aroia ni maeu iaon te aba. Bon iai naba aia atatai ma bwaai ake a
na aki rang ni kanakoraoa aron maeun te aroka ibukina bwa a na
urua aron te tano riki bwaai ake a aki kona ni mka. A bon riai n aki
mwanuokinaki aomata ake bon kaain te aba ma ‘Oin Rabakauia’
ake a na riki iai bwa taan buoka te iango ibukin babairean
kanakoraoan tararuaan te enwaeromenta.
E ngae n anne ao e bon teimatoa te taratara ibukin rabakau aika
uoua bwa e nooraki ae te rabakau n te tiaienti e bon raka riki
arona nakon te rabakau mai irouia aomata ake bon kaain te aba.
Menuka Scetbon-Didi
‘Oin Rabakaura’ n tabetai a bon raka aroia nakon rabakauia taan
rabakau n te tiaienti. Aikai a bon kona n nooraki irouia aomata ake
bon kaain te aba ake a maeka n taabo aika a tionako man taabo
ake a bubura man eewa kaaia. Aikai naba bon taabo ake a tiku n
tuai n rook iai taan makuri ao taan kakae iaon rabakau n rekereke
ma te tiaienti.
N taai aikai ao e rang n kakabonganaki te
kabuebue irouia taan ununiki riki n te aba ae
Nikarakua. Mai imwaaina ao e bon aki rangi ni
kabonganaaki. A bon bati kawai aika a boou
ake a manga butimaeaki n te tabo n ununiki
bwa a taraaki ao a buoka aron kateimatoaan
ao reitaa nakoan kamaeuan ao tararuaakin
te enwairomenta ao a bon nooraki naba
nakoraoia ibukin aron kakaokoron kaubwain
tanon abaia ma bwaina nako.
Peter Bridgewater
Douglas Nakashima
Kabonganaan te kabuebue i buakonikai e bon rangi ni bwabwainaki
irouia tenaan Aboritin ake bon kaain te aba ae Aotiteria ngkoa imwaain
rokoia Imatang. E tabwara ana kariaia ke ana kakoaua te rabakau n
tiaienti ibukin te kabonganaan te ai ke te kabuekbue i buakonikai ma
ngaia are e bon reitinako te mwaan aei ao man katauaki kabonganaana
n taabo ake a tararuaaki raoi ibukin kakawakin aroia ma rongorongoia
n te rongorongo ni kawai. Iai aaba ke taabo ke mwaake iaon Aotiteria
ake a menaaki iaan aio bwa te makoro n aekan ‘Kakadu World Heritage
Sites’ n mwakorona are i eta (Northern Territory).
Kiribati
Korobanna & Karaoaki iroun: Julia Cheftel
Ni mwakoron Kanata ae Quebec ao e kakaraoaki
akawakin te aeka ni kua ae arana te ‘Beluga’ kanga
ti tebo taraana ma te aeka ni kua are te ‘Dolphin’. E
kakawaki te kua aio irouia kaain te mwakoro aio ma
ngaia are a bon reitaki ma te tautaeka ibukin tararuakin
aekan iika ma maan ake a aki rangi ni maeka irarikia
aomata ngaia ae a aranaki bwa ‘wildlife species’.
Tararuan
‘Oin Rabakaura’ man waaki ake a na aki
kabonganaki raoi iai
A bon aki riai ni kabonakoaki ‘Oin Rabakaura’ nakoia
IAbatera. Angiin te tai ao a bon aki kabonganaaki raoi ao
a bon ti mabiao naba iai naake a anaia mai irouia kaain
raoi te aba E riai n nooraki bwa ‘Oin Rabakaura’ bon te
bwai ae moan te kakawaki ao ngkana e na kanakoaki
nakon temanna e bon riai bwa e na baaireaki raoi irouia
taan bwaibwai iai ake bon kaain te utu.
AB Cunningham
A moanna n nonooraki ni bong aikai kaain utu, baronga
ke kaawa ni bobotaki man maroroakina aron tauan ao
kawakinan rabakauia imwaain ae a anga nako. Inanon
aia marooro ao a taraia bwa a na iai ake a na muiokoaki
ibukin kaboakinakoan rabakauia ke kabonganaakina n
ae e riai ao are a tara naba aron tibwaakin boona nakoia
aia aomata ake a bon riai n reke tibwaia. Aio ae e riai ni
kaungaaki n abara.
E bon riai bwa e na kateaki te oi n tua ibukin
kaboakinakon ‘Oin Rabakaura’ ma bwaai riki n aron abara
ara bwai ni mwakuri ake bon bwain abara ao a bati riki.
Iai naba te
rabakau
ibukin bwain
aoraki ake a
kaikoikoaki
irouia taan
rabakau n te
tiaienti. N aron
ana rabakau
temanna te
tia bain aoraki
mai Uganda
i Aberika ao
e kaoti aron
bonganan
baan kaai are e
karaoa iai ana
bwainaoraki.
Aikai naba
rabakau ae e riai
kawakinana iaan
te ‘oi n tua’.
I Koroma mai Bolivia bon iai aia bwaai aika a tabu
n aron kunikai ake a bwantoronaki man kawakinaki
Kiribati
Inanon ngaa n ririki n nako ao kaain te aba ae Bolivia
ake a aranaki bwa Inuiti (Inuit) a kabonganai bwariko
n atibu ake a karaoi bwa rabatan te aomata ke tein
te aomata. A arana aia aomata aei bwa inukshuk ae
nanona bwa ko nakonako iaon te kawai ae e eti.
Korobanna & Karaoaki iroun: Julia Cheftel
Douglas Nakashima
P Saxa
inanon kanga te bangota ike a karauaki bwa kairan
aron maeuia n rekereke ma abaia ao bwaina nako, ni
ikotaki ma aron kawakinan maeuia aroka, ma aoraki ao
kabuanibwai ake a riiriki n aron te ang ae e korakora
ke te ieka, te rongo ao aekaki ni kangaanga n aron te
‘cyclone’, te ‘hurricane’ ao a bati riki. Bon iai bwantoro
ake a iraeaki mai irouia uaakai ma a tia ni kaokaki man
ana buoka ana oi n tua te UNESCO.
Kaboouan
ao Katamaaroan ‘Oin Rabakaura’ n Ara Kaawa nako
Ae e nonooraki ao ataei inanon te umwanreirei a bon ti katabeaki
naba ma baai n reirei ake man te boki akea te makuri ma te bai. Taan
reirei n te tai aei a bon onei mwuia kaaro ma ikawai man te kaawa ma
ibukin katbeaia n te taakete n te reirei are a na riai ni kabanei kanoan
kai ni baaire ibukin te teem teuana ma teuana angiin te tai ao a ti tabe
naba ma aei ao man aki rangi ni katabeia n te mwakuri I tinanikun te
umwanreirei ke te mwakuri ma baiia. Te taetae n te umwanreirei e
bon kaokoro naba bwa e a rangi n tangiraki karikirakean te taetae
ni Imatang ao oin ara taetae e a katukaki i aan te kantaninga are te
taetae ni Imatang e na bon karekea rakan aia reirei ataei ao ni karekea
naba aia makuri imwiin aia reirei are a na reke iai aia mwane. Ma ngaia
are te reirei n te umwanreirei e bon kona naba n taraaki ni buakaka
kioina bwa e bon kauarerekea tabeakinan Oin Rabakaura ao man
karekea ae e na manuokinaki irarikin te rabakau ae e boou are angina
rabakau aika aia rabakau IAnena.
N te baronga teuana irarikin Mekambo
i Kabon (Gabon) i Aberika ao
kaain te tabo aio are a araniia bwa
tenaan IBakoya a bon keiaki naba ni
karikirakea te maeu n aia baronga
nako inanon aia kaawa bwa a aonga
ni kona ni maeka ma te raou iaan
aia kairiiri aia aomata ake a tia ni
mwuiokoaki ibukin kanakoraoan
mwengaia ma aroia nako.
Iaon Kanata ni makorona ae Kuibeke, ao a bon kona n nooraki ataei n reirei aron
nako Oin Rabakauiia mai irouia aia karo. Temanna te ataei ni mwaane ae e bon
kakoauaaki bwa e nooraki n reirei mai iroun tamana aron korean kuniia ma tiringaia
maan ao e bon rangi ni mataaiakinaki aron aei. E bon kaungaaki bwa tera ngke
e kona n reke aron aikai ae a kaoaki kaaro bwa a na kaoti aron rabakauia nakoia
ataein te reirei. Ni karaoan aei ao a na bon kona iai ni kateimatoaaki rabakau ake
bon oin rabakaura ake a na bon materaoi ao man bootau ma aron maeura.
Kiribati
Korobanna & Karaoaki iroun: Julia Cheftel
N taabo n reirei tabeua n te aba ae
Nikarakua bon iai naba ake ai bon
akea bwaai n reirei iai ibukin reiakinan
rabakauia kaain te aba. Aio ae e bon
kananokawaki. E rawata te kakamwakuri
ibukin kaungaan ao kabonganaan reirei
iaon Oin Rabakaura ma oin ara taetae
ao te kantaninga bwa a na bon moanaki
kabonganakiia inanon te tai ae e waekoa.
Douglas Nakashima
Menuka Scetbon-Didi
E bon rangi ni kainnanoaki kaungaan tabeakinan Oin Rabakaura
ao ngkana ti nooria a moanna ni karinaki ni bwaai n reirei n te
umwanreirei rabakau tabeua ake a bon ataaki bwa rabakau mai
irouia ara bakatibu. E bon riai ni kaungaaki aron aio. E bon riai
naba ni kaungaaki te reirei ni kaawa nako bwa a aonga ni manga
kabonganaaki man karineaki aron aia kairiiri ara ikawai.
Nigel Crawhall
E kakaawaki te reirei ibukin karikirakean ara atatai iaon Rabakau aika
a boou ao kateimatoaan naba Oin Rabakaura. N taai tabetai ao e a
manga kona n riki bwa tukan karikiarakean Oin Rabakaura.

HAKA3 ,/3u

-NnJl:?,:44&amp

malo tutoatasi o samoa pulega o auala ma felauaiga ile