1
KALULO 1
U alabe kakuketa lipuzo za likande li li liñwi mwahal’a makande a mabeli a tatama:
Muuna ya kula njikunjiku!
Pumulo a hupula kukutela kwandu ya Simbilingani kuyonga mwan’a hae. Ni
kanako ye na sa na ni buniti bwa kuli Simbilingani ki yena ndat’a he mbututu.
Ibe a buza, “Kanti mu si ile kai mbututu?”
“Mbututu u fi?” Muuna yo a buza kakukomoka.
“Mbututu ye ni ku siyezi musihali!”
“Wa sa li kuba u sa ni siyeli mbututu kacenu!”
“Wena kiñi ha u kataza cwalo?” Kakusasa u hanile mbututu. Kuli ni ku bakise
ki ha ni ku siyela yena kuli a ku ziyeze. Musihali ne u li wa sa li kuba u sa ni
boni mwabupilo bwa hao. Fa cwale u li na sa li kuba ni sa ku siyeli mbututu.
Kanti mina baana ba sikuwa kiñi ha mu sa sepahali?
“Na sa li kuba mutu ni sa ku boni musihali, kapa kuhana mbututu. Hona ha
u ni bona cwana ki hona ni sa zo zwa kwasipatela sa Tokomela. Likweli ze
supile ni nze ni tundana ni butuku bwa njikunjiku.”
Na ha ni na taba ni butuku bwa hao.
Ni bata kuziba ko u siile mwan’a ka. Sina kacenu le ki lona la pili ku utwa
mangulungwa a hao nji? Pili u si ka ni zieza ni mba ya mwana yo u latula
kacenu no ni sepisize kuli u ta ni nyala. Ni ku fumani i nze u inzi fasipula sa
mukanamo kakusasana. Ni ku siyezi mbututu. Sipatela sa Tokomela seo ne
u ta si kena ne ba kuboni inze u lwanisa batu mwataundi ya Kaniti, na? Ki
Makangowa wa kunisupeza fandu ya hao ye nca. Ne ni nze ni ku bata kwandu
ya hao ya pili mwakomboni ya Mizwezi, kono ne ni si ka kufumana teñi.
(I tokozwi mwabuka ya Simbilingani wa Libongani ya boMut. F.M. Mulikita)
1. (a) Alaba lipuzo ze tatama kakutala:
(i)
Talusa kabukuswani kwa na pila muuna ya bulelwa mwalikande mo.
(2)
(ii) Mwalikande, Pumulo na bilaezwa ki lika ze peli kumuuna yo. Cwale wena u ñole lika zeo kakuya kazibo ya hao.
(2)
(iii) U supeze mabaka a mabeli a na bonisa kuli Pumulo na bulela za niti
hape u bonise cwalo ni mabaka a mabeli a na yemela bupaki bwa
muuna ya na kula njikunjiku. Kwamafelelezo a kalabo ya hao u fe
maikuto a hao kuli ya na yemela niti kwabatu bao ba babeli ne li u fi?
(6)
(iv) Kusufaza likande le u balile mwamanzwi a mashumi a silezi (60).
(6)
(v) Ne ku tile cwañi kuli Pumulo a tundamane muuna ya na kula Njikunjiku
kuli ne li yena Simbilingani?
(4)
/20/
JSC 2007, Silozi First Language Paper 4
[Turn over
2
Muuna a li muñwi, milelu ye mibeli!
Nto ya na si ka lemuha Simbilingani ki kuli ha na kama muuna wa mulekisi
famusika na funkile ni kutula mulao. Kabaka leo, malao a mulao i li bona
mapolisa, ne a na ni kuyo lwanisa ya na lwanisa mulao. Mapolisa ha ba fita
famusika ba talusezwa kuli muuna wa mulelutuna ki yena ya na kamile muuna
ya na mu lekisize mukomwe. Mapolisa ba nga muuna yoo ni kumulonga
mwamota ya bona kulatelela muuna wa mulelu.
Namakau ha mano kuyela Pumulo ni muuna ya na hupula kuli ki Simbilingani
mwandu ya hae, a funduka. Kona na si ka ya ni kwahule ha katana ni mapokola
kwamulaho wa mota ya mapolisa kwa shokomoka muuna ya na kamilwe ki
Simbilingani faMusika. Na luluhile liito hape na toza, kakuli mukamelo wa
Simbilingañi u maswe.
“Muun’a hao u batile kunibulaya!” kwa bulela muuna ya na tamelelizwe kuli
na mu lekisize kuhu ya mabibo.
Mapolisa ba kokota fasikwalo. “Kwalula!” Mwahali kwa alaba musali ya buhali,
“Ki wena mañi ya si na likute?" Mapolisa ba laha sikwalo. Namakau a ba
eleza kuli ba si ke ba i kataza kulaha sikwalo pili a kiilule sikulukulu. A nga kii
mwalukumbu lwa hae mi a kuulula.
“Wena ya inzi mwahali, lu mapolisa. Pakulula kapatiso!”
Pumulo a kwalula ha se a utwile kuli ne li mapokola ba ba ne ba kokota. Kena.
Ba fumana Pumulu inze a ba lubukezi kabuhali. Famumbeta ne kulobezi
mbututu. Muuna wa mulelu na lobezi mwasipula sa mukanamo, a nze a
sikekezi toho faliheta la nzohoto mi na sa hona. Ni ko ne ba kokota mapolisa
yena na sa utwi se siñwi! Ba mu nyunga, mi a zuha.
(I tokozwi mwabuka ya Simbilingani wa Libongani ya bo Mut. F.M. Mulikita)
1. (b) Alaba lipuzo ze tatama kakutala:
(i)
Talusa kabukuswani se ne si ezahezi kasamulaho Namakau sa kiile
kwandu?
(5)
(ii) Ne ku tile cwañi kuli mapolisa ba zibe muuna ya na kamilwe ki
Simbilingani?
(2)
(iii) Maemo a batu be ne ba li mwandu sikwalo ha se sikwaluzwi ne a li
cwañi?
(4)
(iv) Kini ha ne ku li tata kuli Namakau a lemuhe kuli muuna ya na kiyezi
mwandu ni musali ne si yena muun’a hae?
(3)
(v) U bonise kuswana ko kumwahal'a makande a mabeli la pili la muuna ya
kula njikunjiku ni la bubeli la muuna a li muñwi milelu ye mibeli.
(6)
/20/
JSC 2007, Silozi First Language Paper 4
[Turn over
3
KALULO 2
U alabe lipuzo za mukanga u li muñwi mwahal’a mikanga ye mibeli ye tatama:
Kana u shimbile mufaho
Maluno, tebe ni silepe
Kupandelwa kwapilubutuku
Kakuli ni kamanangambolo.
Ni lieto la zoote
Ba limbatuna ni tufwiñondo likuhu ki
ndambo
Kono kwee yo ni yaale ki ndwalume ku za hae.
Buiketo ki bwa se kapa sani.
Bupilo ki puka
Ki papali ya tindi
Ki papali ya siyano
Ka ba ku celeli ba li celela bene!
MwaMakululu mufuta ki ye sa balwi
Ba babonela fakaufi
Lipilu li kala kululuma
La kamuso u ku ye nsu.
Talima bupilo ki nyamaluyoyo
Manyalo a yemi ndangamwa
Linata, lindwalume ba mwalieto
Wena u mañi kuli u bande.
2. (a) Alaba lipuzo ze latelela kakutala:
(i)
Muñoli u amile kwalika ze ñwi zeo li supa mufaho wa mutu mwabupilo
mi u fe mabizo a lika zeo.
(3)
(ii) Muñoli u bapisa bupilo bwa mutu ni lika mañi?
(3)
(iii) Ki ifi mifuta ya batu ba bafumaneha mwamakululu?
(4)
(iv) Kuamana ni zibo ya mukanga yo na ni yona, u toloke litaba ze tatama
mwamanzwi a hao.
(a) Lipilu li kala kululuma.
(b) La kamuso u ku ye nsu
(c) Ka ba ku celeli ba li celela bene
(d) Wena u mañi kuli u bande
(e) Bupilo ki nyamaluyoyo
(5)
(v) U kusufaze lifiha ze peli za mafelelezo mwamimba ye ketalizoho.
(5)
/20/
JSC 2007, Silozi First Language Paper 4
[Turn over
4
Ni muliululi wa libupiwa
Na li etelela ha ni memilwe
Fo ni pumuzi ha ku na mikwangalakanyi
Mwangalo ni buiketo ki lifa za ka
Talima kwamulaho kubosantulu
Simuluho ya pili
Sitongo sa mulilo wa mbumbi
Mu bandukile lifu.
Musihali ni malungasiku
Kana ne i ka ba bomañi
Bao kwa muhau
Ba boni kanya ya kacenu
U ya musa kono u mubulayi
Palo ya so shimbile ki mushabati
Musimululi u neezi kabaka la hao
U kuno nyanganya lwa fela
(I tokozwi mwabuka ya Inuka ya boMut. Sibungo Matengu)
2. (b) Alaba lipuzo ze tatama katokomelo
(i)
U nope lika ze talu mwamukanga i li ze supa sishemo.
(3)
(ii) Muñoli u bulela ka za nako, mi u fe manzwi a malalu a supa nako.
(3)
(iii) Ki a fi manzwi a na ni taluso ye swana ni linzwi le 'sishemo'
mwamukanga.
(2)
(iv) Musimululi ya na ineezi ya bulelwa mwamukanga ki mañi mi u fitise
cwalo ni libaka kapa mabaka a buinelo bo bucwalo?
(2)
(v) Kusufaza lifiha za mukanga kamibamba ye lishumi.
(10)
/20/
JSC 2007, Silozi First Language Paper 4
[Turn over

Greece Open 2014 (G1)

system admin - Muhimbili University of Health and Allied Sciences