Mejju 2014 Valentina Rossi... meta nikber ridt inkun minn kollox! Il-Park tal-Majjistral l-ewwel park naturali nazzjonali Diversi inçentivi gœall-industrija tal-films f’Malta! Idœol fiç-çans li tirbaœ ¢50 xirja mingœand PAVI SHOPPING COMPLEX jew ¢100 mingœand PRIME SUMMER ‘14 Bonete �����, €58 Masabe �����, €70 Barbuda �����, €59 85.600.37 �����, €79.95 Tinile �����, €50 Coranta �����, €85 85.733.21 �����, €89.95 85.860.12 ����, €79.95 ��� ��� ���� ����� �� schollfoothealthcentre.com Scholl and Gabor are available from all Foothealth Centres. Scholl is also available from leading pharmacies. While every effort has been made to ensure the accuracy of the information contained within this advert prices may be subject to change and not all sizes and colours may be available. werrej Mejju 2014 H ekk kif proprju ftit æranet ilu œareæ il-film Malti ‘Simshar’, il-gvern œabbar ukoll numru ta’ inçentivi riçenti fl-industrija talfilms. Iltqajt mal-Kummissarju tal-Films, Engelbert Grech, fil-bini tal-MFC (Malta Film Commission) fix-xatt tal-Birgu, biex jagœtina fid-dettall tagœrif dwar ir-ristrutturar kbir filMalta Film Commission. Spjega dwar is-sistema ædida ta’ ‘cash rebates’, intenzjonata biex tattira aktar films barranin lejn pajjiÿna, it-taœriæ li se jingœata minn nies professjonali minn entitajiet edukattivi Maltin u universitajiet barranin gœall-‘crews’ Maltin, il-‘co-production fund’, fond ædid, li jgœin lil kumpaniji Maltin biex jingœaqdu ma’ kumpaniji internazzjonali u jaœdmu film flimkien gœas-suq internazzjonali, mhux gœal Malta biss, u aktar. Inçentivi li se jwasslu biex Malta ssir œafna aktar kompetittiva fis-suq internazzjonali u jitjiebu l-infrastruttura u s-servizzi li joffri pajjiÿna. Matul ix-xahar ta’ Mejju ççelebrajna wkoll il-festa ta’ Jum l-Omm. Jum speçjali li jæiegœlna naœsbu, niftakru u niddedikawh gœal ommijietna, kemm dawk œajjin, kif ukoll dawk li œallewna. Dr Michael Galea, psikologu u terapista tal-familja, œaseb li jiddedika l-artiklu tiegœu dwar il-æenituri anzjani bid-dimensja, fejn irrakkonta l-esperjenza personali ta’ œabib tiegœu li qasam miegœu, dwar l-gœaÿiÿa ommu li mietet ftit ilu, wara li kienet tbati bid-dimensja. Dr Galea jagœti spjegazzjoni dwar din il-kundizzjoni, kif ukoll jgœinna nirriflettu u nifhmu li meta tieœu l-œin u tikkunsidra sew minn kemm memorji u esperjenzi passati, il-æenituri tagœna jkunu gœaddew minnhom, napprezzaw iktar kif il-moœœ uman jista’ jaœdem jew jilgœab bina taœt çerti kundizzjonijiet. 06 28 Mejju 2014 16 huwa ppubblikat u stampat minn UNION PRINT Co. Ltd, A41, Marsa Industrial Estate, Marsa MRS3000 Valentina Rossi... meta nikber ridt inkun minn kollox! Il-Park tal-Majjistral l-ewwel park naturali nazzjonali Diversi inçentivi gœall-industrija tal-films f’Malta! EDITUR: Michelle Lia [email protected] 25900292 38 fil-paæni ta’ æewwa... 06 Il-Park tal-Majjistral... l-ewwel park naturali nazzjonali 12 Diversi inçentivi gœall-industrija tal-films 16 Il-Port il-Kbir... æojjell mill-isbaœ fid-dinja ADVERTISING MANAGER: A. Caruana 99475950/25900265 [email protected] ADVERTISING DEPARTMENT: [email protected] 25900200 28 Insiru nafu lil… Valentina Rossi DISINN: Pre-Press - Union Print 25900251 36 L-Awtiÿmu u l-‘Autistic Spectrum Disorders’ 38 Quddiem æenituri anzjani bid-dimensja SALES PERSONS Joseph Xuereb Jason Giardina Jason Penza Aaron Mallia Stephanie Camilleri Idœol fiç-çans li tirbaœ ¢50 xirja mingœand PAVI SHOPPING COMPLEX jew ¢100 mingœand PRIME 99804283 99467037 79251139 79282604 79903025 / / / / / 25900233 25900260 25900215 25900239 25900253 Jitqassam b’xejn mat-TORÇA GET FIRMER SKIN SIMPLY ON THE GO. FIRMING & SHAPING CONTAINS MICRO-ENCAPSULATED Q10 SHORT 5 Natasha Turner tintervista lil Annalise Falzon, gwida f’dan il-park Annalise Falzon taœdem bœala gwida partajm fil-Park tal-Majjistral u bœala gwida naturalistika u edukatriçi ambjentali, kif ukoll studenta postgradwata fl-Università ta’ Malta. Bdiet bœala attivista filqasam tad-drittijiet tal-annimali u l-ambjent meta kellha xi 15-il sena u ilha veæetarjana gœal madwar 25 sena. Tippreferi tkun f’ambjenti naturali kemm fix-xogœol kif ukoll fil-œin liberu taghha. Tœobb il-mixi u l-osservazzjoni tan-natura u ilha tmexxi mixjiet u attivitajiet edukattivi gœal bosta snin. X’tista’ tgœidilna dwar il-Park tal-Majjistral? Il-Park tal-Majjistral jinsab il-Mellieœa u jifrex bejn ir-Ramla tal-Mixquqa (Golden Bay) u l-Prajjet. Il-park twaqqaf fl-2007 u huwa mmexxi mill-Heritage Parks Federation flimkien malMajjistral Management Board. Dan stabilixxa li Malta jkollha l-ewwel park naturali nazzjonali miftuœ dejjem u aççessibbli gœall-mixi l-œin kollu. Sar œafna xogœol filqasam tal-edukazzjoni ambjentali, riçerka dwar il-biodiversità u l-istorja tal-post, restawr tat-Torri Ta’ Ciantar u l-‘Gunpost’ Militari tal-Gwerra, restawr f’Ta’ Minzel u l-Girna, korsijiet fir-restawr talœitan tas-sejjieœ, tindif fuq tindif, restawr tal-‘barracks’ biex proprju ftit ilu nfetaœ iç-çentru gœallviÿitaturi, b’kollaborazzjoni ma’ œafna entitajiet oœra, kemm bœala attivitajiet edukattivi kif ukoll bœala sors volontarju u opportunitajiet ta’ ‘teambuilding’. X’inhu l-gœan tagœkom? L-gœan tal-Park tal-Majjistral huwa li n-nies jagœrfu l-importanza ekoloæika tal-post u gœaliex gœandna nœarsu n-natura, li jifhmu l-importanza tal-ispazji gœall-beraœ mingœajr ÿvilupp ta’ bini u li nœeææu œajja sana u attivitajiet fl-arja aperta. L-impenn huwa biex jinsab bilanç bejn l-attivitajiet tal-bniedem u l-konservazzjoni tal-wirt tal-post. Il-park gœandu tliet oqsma prinçipali t’interess: - Naturali: diversi ambjenti jinsabu fil-park li jinkludu 430 speçi ta’ pjanta differenti, madwar gœaxar gœasafar li jbejtu u gœexieren ta’ annimali oœra li jinsabu fl-akkwati b’mod naturali fl-irdumijiet, malkosta, fix-xagœri u anke fl-inœawi agrikoli. - Militari: Parti sew tal-park kellha uÿu militari gœal gœexieren ta’ snin – fil-fatt, hemm ismijiet bœallMilitary Bay u l-Kamp ta’ Gœajn Tuffieœa. Il-‘barracks’ kienu r-‘rest camp’ tal-Ingliÿi u kien hemm ix‘shooting ranges’. - Rurali: gœad hemm numru ta’ bdiewa li jaœdmu l-art kif ukoll ‘farm’ organiku. L-aspett agrikolu gœadu œaj u hemm ukoll diversi bdiewa li jifformaw parti minn koperattiva rurali tal-Manikata. In-numru kbir ta’ giren u œitan tassejjieœ jixhdu din l-attività. Gœaliex il-park gœandu importanza ekoloæika? Il-park iœaddan fih numru ta’ speçi u fih biodiversità konsiderevoli. Fil-fatt, l-irdumijiet kienu integrati rakkonti tal-œajja Mejju 2014 X’joffri l-Park tal-Majjistral natasha turner [email protected] bœala Sit ta’ Natura 2000 fin‘network’ Ewropew ta’ siti protetti. IlBajja tal-Mixquqa bir-ramel tagœha huwa skedat gœall-importanza ta’ dan l-ambjent rarissimu. Hemm diversi ‘habitats’ bœax-xagœri, l-isteppa, il-makkja, l-irdumijiet, l-gœadajjar temporanji tal-ilma œelu, l-gœerien ÿgœar, il-widien li flimkien joœolqu ambjenti ideali gœal numru ta’ speçi fosthom l-gœasfur nazzjonali, il-merill, il-garnija, u d-durrajsa kif ukoll il-bebbux endemiku, ir-rettili, u 18-il pjanta endemika (tinsab Malta biss jew f’reæjun wieœed biss). X’attivitajiet ikunu organizzati mill-park? L-attivitajiet fil-park isiru b’mod regolari matul is-sena kollha: fi tmiem il-æimgœa gœall-pubbliku u fost il-æimgœa gœall-istudenti. Minn Æunju sa Settembru naqilbu iktar fuq tema tal-kosta u baœar minœabba s-sœana u l-mixjiet isiru biss fil-qosor u filgœaxijiet gœal inÿul ix-xemx. Norganizzaw ‘snorkelling’ fil-Bajja tal-Mixquqa gœal tfal ta’ tmien snin ‘il fuq u adulti. Minn Ottubru sa Mejju nkomplu bilmixjiet b’tema naturali jew temi varjati, inkluÿ dwar saœœa, biedja organika, eçç. Ma hemm ebda œlas biex tidœol gœax il-park miftuœ 24 siegœa bilmixi jew bir-rota però xi attivitajiet ikunu b’donazzjoni jew œlas biex jinæabru fondi gœal skopijiet ta’ edukazzjoni fil-park. X’inhuma l-isbaœ karatteristiçi meta jagœmlu ‘snorkelling’? Il-baœar lil hinn mill-park jifforma ÿona mœarsa (marine protected area) gœax hija rikka fil-biodversità. Fuq ir-ramel spiss niltaqgœu mal-garnaw u l-boll li joffru spettaklu li ma tinsa qatt filwaqt li l-inœawi bil-blat huma oaÿi ta’ algi u œut ta’ kull lewn kif ukoll qarnit u morini, grançijiet, sponoÿ, eçç. Hemm bÿonn biss li wieœed ikun jaf jgœum. X’tgœidilna dwar il-biedja organika? Fil-park hemm il-Majjistral Ecofarm - inizjattiva personali ta’ bidwi li ddeçieda li jaqleb gœallbiedja organika u fl-art tiegœu ma juÿa ebda forma ta’ bexx u jÿomm kemm jista’ maç-çikli naturali mingœajr ma jagœmel œsara. Kif inhu r-rispons tan-nies? L-attivitajiet iæibu flimkien nies ta’ kull età u kultura. Jidher li l-Maltin huma gœatxana gœal aktar kuntatt man-natura u dejjem jitolbu iktar informazzjoni. It-turisti wkoll ifittxu parks nazzjonali bœal tagœna u bosta studenti barranin jiæu wkoll biex jitgœallmu dwar l-ambjenti naturali Maltin u l-biodiversità jew dwar turiÿmu ekoloæiku. Spiss jiæu wkoll eks-suldati Ingliÿi li kienu stazzjonati hawn u jkollhom œafna memorji tal-post. Liema huma l-isbaœ esperjenzi gœalik f’dawn il-mixjiet? Kull mixja li jkolli, speçjalment mat-tfal, hija esperjenza unika. Ittfal jgœallmuk œafna gœax gœadhom iktar f’kuntatt man-natura u josservaw œafna kull dettall. Kif jgœinu NGO’S oœra? Kull sena nagœmlu mixja b’tema tas-saœœa u fiha jkun hemm esperti jitkellmu fuq il-bÿonn tal-eÿerçizzju u naraw anke kif nies kbar fl-età jistgœu jagœmlu ftit ‘warming up’ qabel il-mixja, per eÿempju. Niffokaw ukoll fuq il-bÿonn tal-mixi u l-beraœ gœas-saœœa mentali tagœna lkoll. Æieli organizzajt ukoll ‘yoga’ u ‘tai chi’ fuq il-bajja fi nÿul ix-xemx biex wieœed jitgœallem iktar. X’tixtieq li tara jseœœ f’dan il-park? Nixtieq li l-aççess bl-addoçç mill-karozzi u muturi jieqaf minnufih gœax qiegœda ssir œsara rreparabbli fuq il-œamrija u l-veæetazzjoni. Nixtieq ukoll nara l-æurnata li fiha tinqata’ kull forma ta’ kaçça fil-park kif ukoll jitneœœew dawk l-istrutturi llegali li qed ikerrhu l-post. Nixtieq ukoll li jkun hemm ‘rangers’ 24 siegœa, idealment li jkollhom kapaçità li jœarrku. Gœandkom xi proæetti? Proæett prinçipali fit-tul huwa li jitranæaw il-‘barracks’ wara l-vandaliÿmu ikrah li sofra dan il-post u jkunu konvertiti f’dormitorji b’façilitajiet edukattivi u rikreazzjonali. Nixtiequ wkoll li niftœu ç-çentru tal-viÿitaturi b’mod regolari sebat ijiem fil-æimgœa. Gœadu kif kellna kompetizzjoni mal-MITA gœall-istudenti biex joœolqu App dwar il-Park. Gœal iktar informazzjoni dwar ilpark araw: www.majjistral.org jew idœlu fuq il-paæna tal-Facebook ‘IlMajjistral Nature and History Park’. Wieœed jista’ jibbukkja attività billi jibgœat imajl fuq walks@majjistral. org. Attivitajiet li jmiss: 15 ta’ Æunju Id-Dinja tar-Rettili 21 ta’ Æunju - L-itwal æurnata tas-sajf. Mixja fi nÿul ix-xemx u osservazzjoni astronomika. 7 Ir-Repubblika tal-Maçedonja Il-Monasteru ta' San Naum joseph scicluna L -artiklu ta’ dan ix-xahar jitratta pajjiÿ u mhux belt jew reæjun bœas-soltu. Gœaÿilt ir-Repubblika tal-Maçedonja (Former Yugoslav Republic of Macedonia), li hi wieœed mis-sitt stati li kienu jifformaw il-Jugoslavja u li rtirat paçifikament bl-indipendenza fl-1991. Din ir-repubblika tinsab fiÿ-ÿona çentrali tal-peninsula Balkana fix-xlokk tal-Ewropa. Il-Maçedonja tinsab fuq art magœluqa mdawra b’konfini ta’ 748km li jmissu mal-Kosovo, isSerbja, il-Bulgarija, il-Greçja u l-Albanija. L-gœarfien tal-Maçedonja jeœodna lura sa 356QK, fejn gœal sekli sœaœ inœakmet minn diversi renji, tribujiet, œakkiema u potenzi. Il-post æeografiku tagœha kien dejjem tentazzjoni gœall-pajjiÿi talmadwar biex jeœduha fil-pussess tagœhom jew partijiet minnha. Kien l-ilsien Grieg li ddomina gœal sekli sœaœ, b’dak Latin isegwi. L-ilsien tal-lum hu dak Maçedonjan, iÿda œafna huma dawk li jitkellmu bi djaletti differenti u ilsna tal-pajjiÿi tal-madwar. Dar it-twelid ta' Madre Tereÿa Matul il-medda ta’ dawn is-sekli nsibu bosta œakkiema, fosthom dawk tal-Greçja l-Antika, ir-Rumani, il-Biÿantini, is-Slavi, il-Bulgari, in-Normanni, it-Torok-Ottomani, is-Serbi, il-Potenzi Axis u l-Jugoslavi salindipidenza tal-1991. Uœud minnhom, flimkien ma’ personaææi riformisti rnexxielhom anke jkabbru t-territorju u l-gœarfien talMaçedonja. Sfortunatament, dan æieli seœœ b’rivoluzzjonijiet u kolpi ta’ stati bit-tixrid ta’ demm. Dawn il-perjodi mtappna huma kkunsidrati bœala l-pedament u t-tama æejjiena gœat-twaqqif u gœarfien tarRepubblika tal-Maçedonja. Il-monument 'Gwerrier Fuq iÿ-Ÿiemel' fi Skopje Topografija Fir-Repubblika tal-Maçedonja jiddominaw æeografikament il-wied çentrali ffurmat mix-Xmara Vardar, li flimkien gœandhom importanza kbira fl-ekonomija u fis-sistema talkomunikazzjoni tal-pajjiÿ, bil-proæett bl-isem ta’ ‘Vardar Valley’ ikkunsidrat bœala wieœed kruçjali fl-iÿvilupp. Insibu wkoll il-meded ta’ muntanji mal-konfini tal-pajjiÿ b’art œarxa, li joffru xeni impressjonanti, fosthom il-muntanja Sar b’katina ta’ 16-il muntanja oœra, bl-gœola waœda tilœaq l-2,764 metru. Hemm ukoll aktar minn 50 lag fejn l-aktar tliet lagi naturali magœrufa huma Ohrid, Prespa u Dojran. Ohrid pje safar Mejju 2014 hu meqjus bœala l-eqdem lag fiddinja. Hemm ukoll ’il fuq minn 1,000 sors ta’ provvediment ta’ ilma li jvarjaw bejn nixxiegœat, xmajjar u mal-50 gœadira. Ix-xmajjar jiÿbokkaw fl-ibœra Adrijatiku u Aegean u anke jingœaqdu ma’ xmajjar oœra fosthom id-Danubu li tispiçça fil-Baœar l-Iswed. Magœrufa wkoll id-disa’ bliet li joffru ‘spas’ u postijiet ta’ mistrieœ. Il-pajjiÿ gœandu wkoll foresti b’siæar tal-ballut, tal-arÿnu u talgœargœar flimkien ma’ speçi oœra ta’ fjuri u xitel fosthom il-felçi. Il-fawna hi varjata b’annimali, fosthom l-ors, il-majjal selvaææ, il-volpi, il-lupu, iç-çerv u rarament il-‘lynx’. Ma’ dawn il-œlejjaq hemm l-gœasafar aææustament tal-viÿa gœall-poplu tal-Maçedonja; pajjiÿ membru fin-NATO; tisœiœ fl-ekonomija u d-diplomazija; u soluzzjoni gœal kwistjoni pendenti mal-Greçja dwar l-isem uffiçjali tal-pajjiÿ. Barra dawn il-prijoritajiet ta’ relazzjonijiet barranin, hemm l-industrija tat-turiÿmu li gœandha parti importanti fl-ekonomija tal-pajjiÿ b’abbundanza ta’ attrazzjonijiet naturali u kulturali li jiæbdu lit-turist. Ir-Repubblika Maçedonja hi destinazzjoni ædida Ewropea fin-nofsinhar tal-Balkani. Qed isiru pjanijiet ambizzjuÿi, li qed iœallu riÿultati mixtieqa, biex in-numru tat-turisti jiÿdied. Fost it-turisti barranin fl-2013 kienet reæistrata ÿieda minn dawk il-pajjiÿi gœat-talb u funzjonijiet. L-Ajruport Internazzjonali Alexander the Great joffri titjiriet diretti lejn bosta pajjiÿi fiççentru tal-Ewropa. Jintuÿa wkoll trasport bil-ferroviji jew karozzi u l-‘highways’ huma moderni b’sewqan façli. Minœabba d-diffikultà tal-ilsien, hu rrakkomandat li jintalab servizz ta’ gwida lokali. It-trasport hu rœis u l-munita hi Dinar, gœalkemm huma aççettati l-Ewro u l-‘credit cards’. Il-pajjiÿ igawdi klima bœal dik tal-emisferu tat-tramuntana, fejn çerti ÿoni jkunu aktar friski minœabba r-reæjuni muntanjuÿi, li huma post ideali gœall-isports xitwi filwaqt li l-lagi huma aktar imfittxija matul is-sajf. Xi attrazzjonijiet Gœal min qed ifittex destinazzjoni differenti minn dawk l-aktar magœrufa fl-Ewropa, hu BSL tal-foresta, bœall-bekkafik ta’ rasu sewda, il-gallozz, l-ajkla u l-kokka. Insibu wkoll speçi ta’ œut varjati fil-lagi u x-xmajjar u interessanti hu l-ispeçi ta’ bebbux æej minn razza ta’ ’l fuq minn 30 miljun sena. L-aktar annimal domestiku hu l-kelb tar-razza Yugoslav Shepherd. Prijoritajiet gœall-æejjieni L-interess prinçipali tal-pajjiÿ jiffoka fuq œames prijoritajiet li huma: negozjati gœad-dœul ta’ membru-stat fl-Unjoni Ewropea; rakkomandat li jqatta’ mawra firRepubblika tal-Maçedonja. Pajjiÿ bi storja twila, wirt ta’ kultura antika mœallta, xenarju, kçina, xorb tradizzjonali u knejjes, monasteri u moskej Ottomani, imxerrda malpajjiÿ kollu. Dawn il-binjiet huma t-teÿori tal-pajjiÿ b’wirt spiritwali u artistiku tat-tradizzjoni Biÿantina Ortodossa, kemm bœala kostruzzjoni u arti. Gœandhom elementi uniçi bœall-preçiÿjoni u d-dettall fl-inqix u l-iskultura fl-injam. Parti millæmiel tal-pajjiÿ insibuha wkoll barra l-ibliet bil-muntanji mlibbsa bis-silæ, bil-lagi b’ilma eÿmerald, il-parks, l-gœerien taœt l-ilma bl-aktar wieœed fond fid-dinja u l-villaææi tipiçi moœbija fil-widien, li flimkien iÿidu l-attrazzjonijiet ta’ din ir-repubblika. Skopje hi l-kapitali u l-akbar belt fil-Maçedonja li toffri siti arkeoloæiçi storiçi, restoranti etniçi, casinos u l-œajja divertenti Britannia Tours Macedonia with a touch of Greece Triq Sirok Sokak f'Bitola li jikkonfinaw fosthom Torok, Griegi u Serbi u fost dawk Ewropew insibu l-aktar lill-Olandiÿi li qed juru interess lejn din id-destinazzjoni. In-nies tal-lokal huma ospitabbli, ferrieœa u juru œbiberija malajr. L-aktar reliæjon osservat hu dak Ortodoss-Nisrani u kwaÿi terz tal-popolazzjoni huma Musulmani. Iÿ-ÿewæ reliæjonijiet huma pprattikati mingœajr ebda konflitti u hi œaæa komuni tisma’ t-tokki tal-qniepen flimkien mas-sejœa tradizzjonali Islamika, jistiednu lill-fidili tagœhom Group 1 Group 2 FROM ¢399 13-20 August 20-27 August Free city tour of Skopje and excursions to Matka Valley and Tetovo Visiting Skopje, Prizern, Matka Valley, Vrelo Cave, Tetovo, Ohrid, Bitolo, Galichnical and Mavrovo National Parks, Prespa Lake and Struga and Thessaloniki in Greece Direct Air Malta flights Head Office Paola Branch Mosta Branch Gozo Branch 11 Valletta Tel: 2123 8039, 2124 5418, 2124 1904 Tel: 2180 9930 Tel: 2141 3030 Rabat Tel: 2156 5620 ta’ filgœaxija. Fost il-postijiet ta’ attrazzjoni nsibu d-dar fejn twieldet Madre Tereÿa li hi monument u muÿew, il-pont tal-æebel, il-Palazz Ristik, il-Fortizza Kale tas-seklu 6, il-Bazaar l-Antik, il-Monasteru ta’ Sant’Andrea fuq Lag Matka u l-Knisja tas-Salvazzjoni Mqaddsa. Il-Bazaar l-Antik, u l-akbar fil-Balkani, jinsab fiç-çentru ta’ Skopje. Hu ‘landmark’ nazzjonali protett li jeœodna lura fis-seklu 12, ÿmien il-œakma Ottomana u kien il-post ta’ kummerç tal-belt. Æarrab œsarat b’terremoti u blEwwel u t-Tieni Gwerra Dinjija, iÿda kull darba kien restawrat. Tidher l-arkitettura Ottomana u Biÿantina, kif ukoll dik moderna affettwata bir-restawr. Insibu wkoll œwienet konvertiti f’muÿewijiet u postijiet ta’ esebizzjonijiet. Gœadu sal-lum jingœata attenzjoni mill-gvern, b’œarsien kontinwu gœall-œtiæiet li jista’ jkun hemm bÿonn. Il-Park Nazzjonali ta’ Mavrovo flimkien mal-lag Bistra huma famuÿi gœall-foresti, rqajja’ ta’ mistrieœ, xeni li jgœaxxqu l-gœajn flimkien ma’ merœliet ta’ nagœaæ imœarsa mir-rgœajja. Gwidi privati joffru servizzi ta’ mixjiet f’mogœdijiet bejn l-gœoljiet, dawriet bir-roti, rikbiet fuq ÿwiemel, ‘rafting’ u kkampjar. Wieœed jitgœaxxaq bilflora u l-fawna fil-widien, bix-xtut tax-xmajjar u lagi flimkien ma’ nixxiegœat u ‘glaciers’. Dan il-park hu l-abitat tal-ispeçi protetta l-‘lynx’. Il-belt perla tal-Balkani, Ohrid, hi belt eterna b’toroq imwittija biç-çagœaq, soqfa tat-terrakotta, œwienet tal-kafè b’servizz fuq barra u lag çar kristall f’saqajn il-muntanji mdawwar b’lukandi u restoranti u li tagœti l-impressjoni ta’ lokalità Ÿvizzera. Hi mfittxija kemm minnies tal-lokal kif ukoll mit-turist u hi waœda mit-28 belt fil-lista talUNESCO’s World Heritage Cultural and Natural site. Ohrid hi magœrufa bœala Æerusalemm tal-Balkani Xena serena tax-Xmara Matka u l-Monasteru Matka minœabba t-365 knisja, waœda differenti gœal kull jum tas-sena. Nsibu wkoll amfiteatru Ruman, fortizza tal-Kÿar u hemm servizz billança li jwasslek sal-Monasteru ta’ San Naum. Æmiel in-natura tal-Lag Ohrid ilha tiæbed lill-viÿitatur sa miÿ-ÿmien Preistoriku. Hu l-akbar riÿerva bijoloæika fl-Ewropa u jiÿbokkaw fih tliet xmajjar bl-akbar ammont ta’ ilma æej mil-Lag Prespa. Ilkaratteristiçi tal-fawna u flora huma uniçi. L-Gœar Vrelo jista’ jintlaœaq b’lança u jiæbed lill-isportivi ta’ taœt l-ilma. Id-daœla hi moœbija fil-blat tal-Lag Matka li twasslek gœal ÿewæ lagi ÿgœar. Iÿda hemm aççess ieœor fuq l-art li jwasslek biex tammira l-gœamliet strambi ta’ ‘stalactites’ u ‘stalagmites’. Din l-attrazzjoni riçentament kienet nominata gœall-Kompetizzjoni tal-Gœeæubijiet tad-Dinja. Jinsabu mal-1,000 speçi ta’ pjanti differenti u varjazzjoni ta’ friefet rari. L-gœar hu anke l-kenn gœat-tjur, fosthom l-ajkla. Bitola hi t-tieni l-akbar belt imÿewqa b’bini neo-klassiku, Ottoman u monumenti. Hi destinazzjoni magœrufa gœannumru bla qies ta’ œwienet tax-xiri u restoranti fil-famuÿa Triq Sirok Sokak fejn anke tospita numru ta’ konsli barranin. Ittrattajna ftit millvarjazzjoni ta’ attrazzjonijiet offruti mir-Repubblika tal-Maçedonja li hemm wisq aktar x’wieœed jiskopri. Il-kçina Il-kçina hi influwenzata minn dik Slava, Torka, Ungeriÿa u Griega u anke laqta Taljana u Æermaniÿa. Il-klima Mediterranja tgœin gœallkultivazzjoni ta’ varjazzjoni ta’ œaxix, frott u œwawar. Dawn talaœœar jintuÿaw f’bosta riçetti lokali kuntrarju gœall-majjal li rari jkun ikkonsmat minœabba t-twemmin reliæjuÿ. L-irziezet, l-gœelieqi biddwieli u l-frott huma mxerrda mal-pajjiÿ kollu. Platt tipiku hu dak biç-çanga, muntun jew tiæieæ. Bœala kumplament mal-ikel insibu wkoll il-patata, il-æobon mill-œalib tannagœaæ, it-tadam, il-œobÿ, il-bÿar aœdar u l-aœmar mimlija bir-ross, il-kapuljat, l-insalati bil-faÿola u l-brunæiel flimkien ma’ ‘dips’ differenti. Jisserva wkoll il-œut taxxmajjar u l-lagi. Id-deÿerta tal-lokal hi l-‘phyllo’, gœaæina œelwa mghaddsa fil-æulepp taz-zokkor, mimlija bil-krema bi frak tal-lewÿ imxerred fuqha segwita b’kikkra kafè qawwi. Ix-xarbiet tradizzjonali huma Il-famuÿ Pont tal-æebel fi Skopje l-Brandy Rakija magœmul mill-frott tal-Balkani kif ukoll il-Mastika magœmula missiæra tad-deru. Il-produzzjoni tal-inbid teœodna lura fis-seklu 13QK, fejn il-konsum tal-inbid baqa’ prominenti sal-lum meta nsibu madwar 80 ditta ta’ nbid differenti u hi rakkomandata ÿÿur xi ‘winery’. Ir-Repubblika tal-Maçedonja hi mÿewqa b’taœlita tal-imgœoddi u preÿent, li qiegœda tinbidel gœal pajjiÿ modern imxaqleb lejn pajjiÿi fiç-çentru tal-Ewropa, kemm fl-istil tal-œwienet, l-ideat u l-moda, l-aktar fost iÿ-ÿgœaÿagœ. Il-muntanji u l-kampanja huma mimlija attrazzjonijiet u opportunitajiet gœal min iœobb l-avventura. Hi repubblika ÿgœira mimlija biex tissodisfa l-gosti ta’ kull kategorija ta’ turist. Fuq kollox, hemm l-ospitalità tan-nies ta’ dan il-pajjiÿ Balkan li ÿÿidlek mal-memorji li tieœu lura miegœek. pje safar Mejju 2014 hu meqjus bœala l-eqdem lag fiddinja. Hemm ukoll ’il fuq minn 1,000 sors ta’ provvediment ta’ ilma li jvarjaw bejn nixxiegœat, xmajjar u mal-50 gœadira. Ix-xmajjar jiÿbokkaw fl-ibœra Adrijatiku u Aegean u anke jingœaqdu ma’ xmajjar oœra fosthom id-Danubu li tispiçça fil-Baœar l-Iswed. Magœrufa wkoll id-disa’ bliet li joffru ‘spas’ u postijiet ta’ mistrieœ. Il-pajjiÿ gœandu wkoll foresti b’siæar tal-ballut, tal-arÿnu u talgœargœar flimkien ma’ speçi oœra ta’ fjuri u xitel fosthom il-felçi. Il-fawna hi varjata b’annimali, fosthom l-ors, il-majjal selvaææ, il-volpi, il-lupu, iç-çerv u rarament il-‘lynx’. Ma’ dawn il-œlejjaq hemm l-gœasafar aææustament tal-viÿa gœall-poplu tal-Maçedonja; pajjiÿ membru fin-NATO; tisœiœ fl-ekonomija u d-diplomazija; u soluzzjoni gœal kwistjoni pendenti mal-Greçja dwar l-isem uffiçjali tal-pajjiÿ. Barra dawn il-prijoritajiet ta’ relazzjonijiet barranin, hemm l-industrija tat-turiÿmu li gœandha parti importanti fl-ekonomija tal-pajjiÿ b’abbundanza ta’ attrazzjonijiet naturali u kulturali li jiæbdu lit-turist. Ir-Repubblika Maçedonja hi destinazzjoni ædida Ewropea fin-nofsinhar tal-Balkani. Qed isiru pjanijiet ambizzjuÿi, li qed iœallu riÿultati mixtieqa, biex in-numru tat-turisti jiÿdied. Fost it-turisti barranin fl-2013 kienet reæistrata ÿieda minn dawk il-pajjiÿi gœat-talb u funzjonijiet. L-Ajruport Internazzjonali Alexander the Great joffri titjiriet diretti lejn bosta pajjiÿi fiççentru tal-Ewropa. Jintuÿa wkoll trasport bil-ferroviji jew karozzi u l-‘highways’ huma moderni b’sewqan façli. Minœabba d-diffikultà tal-ilsien, hu rrakkomandat li jintalab servizz ta’ gwida lokali. It-trasport hu rœis u l-munita hi Dinar, gœalkemm huma aççettati l-Ewro u l-‘credit cards’. Il-pajjiÿ igawdi klima bœal dik tal-emisferu tat-tramuntana, fejn çerti ÿoni jkunu aktar friski minœabba r-reæjuni muntanjuÿi, li huma post ideali gœall-isports xitwi filwaqt li l-lagi huma aktar imfittxija matul is-sajf. Xi attrazzjonijiet Gœal min qed ifittex destinazzjoni differenti minn dawk l-aktar magœrufa fl-Ewropa, hu BSL Prijoritajiet gœall-æejjieni L-interess prinçipali tal-pajjiÿ jiffoka fuq œames prijoritajiet li huma: negozjati gœad-dœul ta’ membru-stat fl-Unjoni Ewropea; Britannia Tours Macedonia with a touch of Greece Triq Sirok Sokak f'Bitola tal-foresta, bœall-bekkafik ta’ rasu sewda, il-gallozz, l-ajkla u l-kokka. Insibu wkoll speçi ta’ œut varjati fil-lagi u x-xmajjar u interessanti hu l-ispeçi ta’ bebbux æej minn razza ta’ ’l fuq minn 30 miljun sena. L-aktar annimal domestiku hu l-kelb tar-razza Yugoslav Shepherd. rakkomandat li jqatta’ mawra firRepubblika tal-Maçedonja. Pajjiÿ bi storja twila, wirt ta’ kultura antika mœallta, xenarju, kçina, xorb tradizzjonali u knejjes, monasteri u moskej Ottomani, imxerrda malpajjiÿ kollu. Dawn il-binjiet huma t-teÿori tal-pajjiÿ b’wirt spiritwali u artistiku tat-tradizzjoni Biÿantina Ortodossa, kemm bœala kostruzzjoni u arti. Gœandhom elementi uniçi bœall-preçiÿjoni u d-dettall fl-inqix u l-iskultura fl-injam. Parti millæmiel tal-pajjiÿ insibuha wkoll barra l-ibliet bil-muntanji mlibbsa bis-silæ, bil-lagi b’ilma eÿmerald, il-parks, l-gœerien taœt l-ilma bl-aktar wieœed fond fid-dinja u l-villaææi tipiçi moœbija fil-widien, li flimkien iÿidu l-attrazzjonijiet ta’ din ir-repubblika. Skopje hi l-kapitali u l-akbar belt fil-Maçedonja li toffri siti arkeoloæiçi storiçi, restoranti etniçi, casinos u l-œajja divertenti li jikkonfinaw fosthom Torok, Griegi u Serbi u fost dawk Ewropew insibu l-aktar lill-Olandiÿi li qed juru interess lejn din id-destinazzjoni. In-nies tal-lokal huma ospitabbli, ferrieœa u juru œbiberija malajr. L-aktar reliæjon osservat hu dak Ortodoss-Nisrani u kwaÿi terz tal-popolazzjoni huma Musulmani. Iÿ-ÿewæ reliæjonijiet huma pprattikati mingœajr ebda konflitti u hi œaæa komuni tisma’ t-tokki tal-qniepen flimkien mas-sejœa tradizzjonali Islamika, jistiednu lill-fidili tagœhom Group 1 Group 2 ¢399 13-20 August 20-27 August Free city tour of Skopje and excursions to Matka Valley and Tetovo Visiting Skopje, Prizern, Matka Valley, Vrelo Cave, Tetovo, Ohrid, Bitolo, Galichnical and Mavrovo National Parks, Prespa Lake and Struga and Thessaloniki in Greece Direct Air Malta flights Head Office Paola Branch Mosta Branch Gozo Branch FROM Valletta Tel: 2123 8039, 2124 5418, 2124 1904 Tel: 2180 9930 Tel: 2141 3030 Rabat Tel: 2156 5620 9 Going abroad? Get the best deal for your Travel Money T H E M O N E Y P E O P L E Over 100 currencies, Great Exchange Rates, FREE Buy Back Guarantee, No Commission and FREE KM Airmiles. Simply order your foreign cash online, via email, or by phone and pick it up from FexServ when it's ready. So easy, so quick, so convenient. TRAVEL MONEY T: 2576 2576 F: 2137 8869 E: [email protected] W: www.fexserv.com VA L L E T TA | S T. J U L I A N S | S A N G W A N N | G Z I R A | G O Z O Terms & conditions apply. Malta... ‘Mini Hollywood’ - London Times Diversi inçentivi gœall-industrija tal-films minn michelle lia I l-gvern qed jagœti importanza kbira lill-industrija tal-films b’sensiela ta’ inçentivi. L-aktar inçentivi riçenti tœabbru f’konferenza tal-aœbarijiet, mill-Ministru responsabbli millIndustrija tal-Films, Manuel Mallia u mill-Kummissarju talFilms, Engelbert Grech. Huma œabbru s-sistema ædida ta’ ‘cash rebates’, intenzjonata biex tattira wkoll bidliet fil-‘Film Fund’ biex jinçentivaw lill-industrija indiæena, jiæifieri lill-artisti lokali biex jaœdmu l-films tagœhom u jesportawhom ukoll barra minn Malta. Iltqajt mal-Kummissarju tal-Films, Engelbert Grech, fil-bini tal-MFC (Malta Film Commission) fix-xatt tal-Birgu, biex jinformana aktar fid- gœall-‘crews’ Maltin. Dawn ilkorsijiet se jispiççaw f’Æunju. 19-il kors fuq diversi livelli li se jiswew is-somma ta’ ¢500,000 f’fondi mogœtija mill-Unjoni Ewropea. Ir-rispons kien tajjeb œafna. Dan huwa taœriæ li qed jingœata minn nies professjonali minn entitajiet edukattivi Maltin u universitajiet barranin,” qal Engelbert Grech. ta’ films li œeræin dalwaqt huma eÿempju çar li qed nemmnu li l-Maltin jistgœu jaœdmu l-films tagœhom u jbiegœuhom barra minn pajjiÿna.” Saret ukoll l-introduzzjoni ta’ fond ieœor, b’rispons diæà tajjeb œafna, li hu totalment ædid, il-‘co-production fund’, fond ædid, li jgœin lil kumpaniji Maltin biex jingœaqdu ma’ kumpaniji internazzjonali u jaœdmu film flimkien gœas-suq internazzjonali, mhux gœal Malta biss. “Ninvestu flus f’kumpaniji Maltin f’forma ta’ ‘equity’ gœall-films. Il-gvern qed jinvesti s-somma ta’ ¢1 miljun fis-sena, u rridu ninvestu fi proæetti vijabbli biex imbagœad il-gvern jieœu lura l-flus tiegœu wara ammont ta’ snin, hekk kif il-proæett jibda jieœu l-flus.” Massimu ta’ 27% f’‘cash rebates’ gœall-industrija tal-films ‘The Devil’s Double’ kortesija ta’ Corsan & Finance VI aktar films barranin lejn pajjiÿna. Inçentivi li se jwasslu biex Malta jkollha fost l-aqwa inçentivi gœal films fl-Ewropa. Aktar qabel saret ukoll l-introduzzjoni ta’ fond ædid, il-‘co-production fund’, li jgœin lil kumpaniji Maltin biex jingœaqdu ma’ kumpaniji internazzjonali u jaœdmu film gœas-suq internazzjonali. Tœabbru dettall dwar ir-ristrutturar kbir fil-Malta Film Commission. Dan se jwassal biex Malta ssir œafna aktar kompetittiva fissuq internazzjonali u jitjiebu l-infrastruttura u s-servizzi li joffri pajjiÿna. “Fil-jiem li æejjin se jibdew sensiela ta’ korsijiet æodda ta’ taœriæ u edukazzjoni bÿonnjuÿa Kif issemma’ fil-bidu sar tibdil fil-‘Film Fund’ biex jagœti spinta ædida lill-industrija indiæena lokali, lin-nies kreattivi Maltin. Dawn qed jingœataw gœajnuna biex jibdew jaœdmu l-films u mhux biss jagœtu servizz gœallfilms barranin li jiæu jinœadmu Malta. “Films bœal Simshar u numru L-aœœar aœbar mogœtija kienet dik tas-sistema ædida ta’ inçentivi gœall-films, il-‘cash rebates’, intenzjonata biex tattira aktar films barranin lejn pajjiÿna. Sistema li qabel kienet sa massimu ta’ 22% u issa tista’ tlaœœaq saœansitra s-27%, jekk il-film ikollu elementi kulturali Maltin. Dan ifisser li minn kif kienet qabel is-sistema , dan ilgvern se jÿid 5%. Waqt il-konferenza talaœbarijiet, il-Ministru Mallia qal li dan il-pjan huwa ‘game changer’ li mistenni jeræa’ jpoææi films Mejju 2014 lura lil pajjiÿna fuq il-mappa talindustrija tal-films, wara li gœal œafna snin, din l-industrija tœalliet fi stat ta’ abbandun. Il-Ministru Mallia assigura li fiÿ-ÿmien li æej se jœabbru aktar inizjattivi biex din l-industrija tkompli tikber. “Pajjiÿna huwa inkredibbli, gœandu œaddiema bieÿla, klima tal-œolm, pajsaææ li jsaœœar. Mhux ta’ b’xejn li pajjiÿna kien deskritt bœala ‘Mini Hollywood’ mil‘London Times’. Iÿda fil-passat dawn il-kwalitajiet ma konniex kapaçi nisfruttawhom. U gœalhekk issa l-gvern huwa determinat li jkun aggressiv biex din l-industrija tkun tista’ tikber,” ÿied jgœid ilMinistru Mallia. 13 Engelbert Grech Il-‘Malta Film Commission’ L-MFC twaqqfet uffiçjalment fl-1999/2000. Kummissjoni li gœadha pjuttost ÿgœira fl-età u fin-nies, però hemm potenzjal ta’ tkabbir. Infatti, Grech semma kif qed isir œafna aktar xogœol ta’ ‘marketing’ barra minn Malta, ‘marketing campaign’ kbira œafna madwar id-dinja li tippromwovi l-industrija tal-films Maltija. “Fis-snin li gœaddew Malta ma baqgœetx kompetittiva, gœax ma gœarfitx tilqa’ çerti sfidi. Issa se nagœmlu l-bidliet li hemm bÿonn biex nerægœu nieœdu spinta ’l quddiem u l-industrija tieœu œajja ædida. “Il-Malta Film Commission qiegœda tkun pro attiva mmens fuq kull livell. Fosthom tibdil fuq livell ta’ infrastruttura biex intejbu l-kwalità tas-servizz u l-façilitajiet li noffru,” kompla jispjega Grech. “Irridu nassiguraw li kif jiæi film Malta taqdih kif suppost, gœax gœalxejn tmur tagœmel œafna ‘marketing’ fuq livell internazzjonali, imbagœad jiæu l-films u ma jsibu xejn bœala servizz li jistennew. Irridu noffru lil Malta karriera fl-industrija tal-films, œafna xogœol tul is-sena kollha... “Bœalissa gœandna film gœaddej, bl-attriçi prinçipali Kristana Locken, li œadmet proprju diversi films, fosthom ilfilm ‘Terminator 3’, kif ukoll atturi kbar oœrajn ukoll. Dan huwa biss il-bidu, gœax hemm interess kbir biex fix-xhur li æejjin jiæu œafna aktar films.” Sal-aœœar tas-sena Bl-inçentivi li qed jingœataw u r-ristrutturar li qed isir, Engelbert Grech jemmen li lejn l-aœœar tas-sena l-industrija se teræa’ tibda tieœu r-ruœ. Semma li œafna ‘producers’ qed jesprimu interess li jiæu jaœdmu Malta, hemm element ta’ ottimiÿmu, fejn diæà qegœdin jidhru r-riÿultati tal-bidliet. Mistoqsi dwar ismijiet ta’ films mistennija jinœadmu hawn Malta, Engelbert tbissem u qal li huma ma jœobbux jgœidu x’films æejjin, hekk kif din l-industrija hija sensittiva œafna, u film li jkun æej fl-aœœar minuta, jista’ jispiçça ma jiæix... “fl-industrija tagœna aœna nœobbu ngœidu li film ikun æie meta jkun telaq. Hekk biss inkunu mija fil-mija çerti.” “Qegœdin nippruvaw nesploraw swieq æodda li filpassat qatt ma ngœataw kaÿ. Fosthom iç-Çina, li hu stmat li sal-2017 issir l-ikbar suq tal-films fid-dinja. Hemm ukoll pajjiÿi fl-Ewropa, bœal Franza, li ftit kienu jafu bil-potenzjal kbir li gœandha Malta.” Æenerazzjoni ta’ flus u karriera “L-industrija tal-films tiææenera œafna flus, mhux biss dawk li jaœdmu fil-films, però tiææenera œafna flus fil-pajjiÿ kollu, lukandi, restoranti, trasport, eçç... Sal-aœœar tas-sena l-industrija se teræa’ tibda tieœu r-ruœ ... ‘ IL-PROGRAMM TA’ KO-OPERAZZJONI ŎVIZZERU-MALTI .R¿QDQ]MDWPLOOJƫRWMDWD¶IRQGLĸYL]]HUD0DOWLMD .RŵQDQ]MDPHQWWDő85% JéDO3(7&76FDQQHUŶ,VSWDU0DWHU'HL .RŵQDQ]MDPHQWWDő JéDO6FKRODUVKLSŵOOLYHOOWDő0DVWHUŵG'LSORPD]LMDãHZZD O$NNDGHPMD0HGLWHUUDQMDJéDOO,VWXGML'LSORPDWLċi www.swiss-contribution.gov.mt films Mejju 2014 ‘World War Z’ - kortesija ta’ Jaap Buitendijk 2013 Paramount Pictures “Kien hemm ÿmien li l-industrija tal-films œalliet miljuni kbar fil-kaxxa ta’ Malta iÿda fissnin li gœaddew dan naqas œafna. Gœalhekk qed isir l-investiment ædid, gœax nafu x’potenzjal gœandha din l-industrija. Irridu kumpaniji internazzjonali jiæu hawn u jœaddmu eluf ta’ Maltin, gœax gœandna nies kapaçi.” L-gœan aœœari tal-MFC hu li jibnu industrija vera tal-films f’pajjiÿna, li tiggarantixxi xogœol tul is-sena kollha. Semma li kellna sitwazzjoni fejn jiæi film kull sena u nofs, iœaddem ammont ta’ nies, iÿda bejn film u ieœor ma jiæri xejn. “Irridu noffru lil Malta karriera fl-industrija tal-films, œafna xogœol tul is-sena kollha u mhux sempliçi ‘part-time’ jew passatemp,” temm jgœid Engelbert Grech. ‘Troy’ 15 ‘Breakwater Bridge’ Il-Port il-Kbir... æojjell mill-isbaœ fid-dinja Ÿ Tarzna gur li ma nkunux niftaœru ÿÿejjed jekk ngœidu li l-Port il-Kbir hu wieœed mill-isbaœ portijiet fiddinja. Nistgœu ngœidu wkoll li storikament il-Port il-Kbir serva gœal mijiet tas-snin bœala l-bieb prinçipali li minnu daœlu f’Malta eluf ta’ nies ta’ kull æens, x’uœud minn dawn biex jgœixu hawn gœal dejjem, oœrajn biex jinnegozjaw, waqt li oœrajn biex jgœamluha ta’ œakkiema. malta tagœna Mejju 2014 martin morana ‘Pinto Wharf’ Gœal dan l-iskop, il-promonotorju tal-Forti Sant Anælu kien l-ewwel li kien abitat, u ffortifikat bil-mod ilmod biex œa s-sura tiegœu li nafuh bih. Dan beda jseœœ x’aktarx fi ÿmien il-Biÿantini, imma anke forsi fi ÿminijiet eqdem minn hekk. Dan æara biex fil-kastell jgœixu u jikkmandaw il-æenerali u l-kaptani tal-flotot. Nafu li Sant’Anælu serva bœala r-residenza fortifikata tal-Anæevini, nies li æew minn Franza. Dawn damu hawn tnejn u gœoxrin sena bœala œakkiema. Imbagœad fl-1283, kellhom jinqaflu f’Sant’ Anælu wara li sœabhom f’Palermo spiççaw imqalfta ’l barra minn Sqallija. Matul dan l-episodju tal-istorja ta’ Malta, fil-port kienet seœœet battalja mdemmija fuq ixxwieni bejn l-Anæevini u l-Aragoniÿi. Hekk kif æie l-Ordni ta’ San Æwann f’Malta, dan œa postu l-ewwel f’Sant Anælu, imbagœad filbelt il-ædida li hu bena fuq in-naœa l-oœra tal-Port il-Kbir. Kien f’dan iÿ-ÿmien li l-kummerç tal-port beda jikber sewwa, u œafna nies issa bdew jaqilgœu l-gœajxien tagœhom bis-saœœa tal-attività marittima. Biÿ-ÿmien, il-port safa mdawwar b’fortifikazzjonijiet enormi. Gœal sekli sœaœ, il-Port il-Kbir offra l-aqwa kenn minn fost ilportijiet u l-bajjiet mhux biss ta’ Malta iÿda anke fil-Mediterran lil dawk il-baœœara li riedu jieqfu xi ftit matul il-vjaææ tagœhom. Kien minœabba f’hekk li bosta qawwiet navali kbar u ÿgœar, kemm dawk Mediterranji kif ukoll oœrajn minn partijiet oœra tal-Ewropa, ikkumbattew kemm felœu biex Malta u l-portijiet tagœha jsiru tagœhom. Fi ÿmien l-Ingliÿi, l-aktar minnofs is-seklu dsatax ’il quddiem bdew jibnu tarzna wara l-oœra fid-diversi bajjiet tal-port, l-ewwel dik tal-Birgu u Bormla, kif ukoll f’dik tal-Isla li tœares lejn Kordin. Il-kummerç issa ÿdied u mijiet ta’ familji telqu l-irœula u æew jgœixu qrib il-Port il-Kbir. Matul is-sekli, il-Port il-Kbir serva ta’ kenn naturali l-aktar minœabba l-kwantità ta’ bajjiet li hemm fih. Xorta waœda qabel ma nbena l-‘breakwater’ bejn l-1901 u l-1910, il-bastimenti ma kinux 17 Sant Anælu totalment protetti mill-irwiefen, l-aktar dak l-aktar qawwi, ilGrigal. Il-‘breakwater’ kellu jservi wkoll biex jagœti protezzjoni lill-bastimenti minn xi attakk tat‘torpedoes’ li kienu issa saru parti mill-armamenti tal-bastimenti talgwerra. Barra minn hekk il-proæett ta’ kostruzzjoni tal-‘breakwater’ ta nifs lill-ekonomija Maltija gœax eluf ta’ Maltin kienu impjegati gœal bosta snin fuq dan il-proæett. Hekk kif fil-œamsinijiet u wara s-servizzi Ingliÿi bdew jiritraw minn Malta, l-importanza tal-Port il-Kbir bdiet ukoll tintilef. Issa eluf ta’ Maltin kienu qegœdin juÿaw il-port biex minnu jitilqu fuq vjaææ twil lejn l-Awstralja biex isibu x-xogœol hemm. Apparti minn hekk in-nies issa bdiet ukoll titlef l-interess fil-port gœax bdiet ukoll tivvjaææa bl-ajru f’distanzi qosra, l-aktar lejn l-Ingilterra u l-Italja. Mela issa l-bieb prinçipali, almenu gœallpassiææieri kien inbidel gœax dan spostja ruœu gœall-mitjar ta’ Œal Luqa u l-Gudja. Illum il-Port il-Kbir iservi fih innifsu ta’ attrazzjoni turistika, anke jekk ma gœadniex naraw dik il-kwantità ta’ bastimenti tal-gwerra li magœha kienet iææib tant attività fil-port. Intant, il-port reæa’ æabar l-importanza tiegœu minœabba x-xogœol relatat mal-ivvjaææar tal‘cruise liners’. Illum naraw vapuri æganteski li jæorru fuqhom eluf ta’ turisti kull sena. Ÿgur li dawk it-turisti jitpaxxew hekk kif jidœlu fil-port bisswar li jdawru l-bastiment tagœhom minn kull naœa. L-attivitajiet speçjali li jsiru filPort il-Kbir, ngœidu aœna, r-Regatti tal31 ta’ Marzu u dik tat-8 ta’ Settembru, kif ukoll il-Festival tal-Logœob tan-Nar, il-Festival tal-Jazz u oœrajn, kollha janimaw il-port u jœajruna nirriflettu fl-istorja u s-sbuœija ta’ Malta u dan il-æojjell tagœha li gœandna gœalfejn inkunu kburin bih. aœbarijiet muÿikali… minn Malta IRA Losco CORAZON Preÿentatriçi sinonima ma’ programmi televiÿivi ddedikati gœall-familja u daqstant ieœor tgawdi fama bœala waœda mill-esponenti midœla talkanzunetta Maltija u li kisbet suççess f’L-Gœanja tal-Poplu, b’kompoÿizzjonijiet marbuta ma’ temi filantropiçi. B’riÿultat ta’ dan, Corazon nediet l-ewwel album tagœha ta’ kanzunetti Maltin, ‘Haw Jien’, li kif jien infurmat, dan qed ikun wieœed millalbums l-aktar mitluba matul dawn l-aœœar xhur. Gœal Corazon din kienet œolma li saret realtà. Kollezzjoni ta’ diski li kienet u gœadha tikteb, li kellhom bÿonn sfond u kuntest fejn jiæu apprezzati, li rnexxielha toœloq din il-kant-awtriçi stess, bilversi u l-muÿika tagœha. Æabra mhux tas-soltu, mitkellma b’lingwaææ li jifhmu kulœadd. Gœalkemm min irid jista’ anke jifhem aktar lil hinn. Melodija tal-widna u akkumpanjament muÿikali œaj, effettivi u li Corazon tfisser bœala “esperjenza gœal min jisimgœu, jaffettwak, imissek u jæiegœlek taœseb.” Aktar milli tikkunsidra li tkompli tieœu sehem f’festivals oœra fil-futur, Corazon gœandha x-xewqa li ttella’ kunçert live bil-kanzunetti ta’ dan l-album. Taœdem aktar u tagœti direzzjoni ædida, issa lillkitba u kompoÿizzjonijiet oœra oriæinali. ‘An Evening with Ira Losco & Friends’ se jkun kunçert ieœor tal-karriera ta’ din il-kantanta li tgawdi tant ammirazzjoni f’dawn il-gÿejjer u li se jittella’ fi Pjazza Teatru Rjal, fit-30 ta’ Mejju, fejn se tkun akkumpanjata minn grupp ta’ gœaxar muÿiçisti, ma’ kantanti oœra mistiedna, magœrufa fix-xena lokali u oœrajn barranin. Ira se tkun qed tinterpreta siltiet mir-repertorju vast, inkluÿ xi wœud millalbum riçenti tagœha ‘The Fire’ ma’ preÿentazzjonijiet oœra ta’ verÿjonijiet ‘unplugged’ u dwetti ma’ mistiedna talokkaÿjoni, bœal Gianluca Bezzina, Ivan Grech (Winter Moods), Alex Alden, Irene Fargo u Dana McKeon. Gœall-kantanta Maltija din se tkun esperjenza ta’ darba, fejn se taqsam mas-segwaçi tagœha l-apprezzament gœallkantanti bœal Alex u Dana u l-ammirazzjoni tagœha lejhom, ta’ imœabba, passjoni, xogœol iebes u æenwinità tagœhom u b’dan il-mod twassal is-sapport tagœha lejhom. “Ridt li jkolli taœlita ta’ mistiedna differenti, gœax fil-muÿika m’hemmx regoli,” temmen Ira. Kunçert li mistenni jkun manifestazzjoni tat-talent tal-kantanta Maltija fil-kunçerti tagœha. Numru limitat ta’ biljetti jinsabu gœall-bejgœ minn fuq ticketline.com.mt. CHRIS & Moira Is-sena l-oœra, Chris & Moira kellhom sena poÿittiva, fejn œaræu b’ÿewæ kompoÿizzjonijiet æodda, vidjo muÿikali u mistiedna jdoqqu barra minn xtutna. Din is-sena se tkun aktar impenjattiva. Œaræu b’‘single’ ædida u gœaddejin b’sensiela ta’ ÿjarat li se jiœduhom fi bliet bœal Antalya, Stuttgart, Gottingen, Amsterdam, Toscana, b’dati oœra li qegœdin ikunu kkonfermati. Il-koppja, diæà jœossuhom sodisfatti li œaræu b’materjal ædid u li qegœdin ikunu mistiedna f’pajjiÿi oœra huwa ta’ sodisfazzjon akbar. Mhux l-ewwel darba li marru fi bliet barranin, iÿda din se tkun l-ewwel darba fil-formazzjoni ta’ grupp, fejn ma’ Chris Scicluna u Moira Stafrace hemm Billy B fuq il-baxx u Philip Borg Barthet fuq id-‘drums’. Huma gœadhom kif nedew is-‘single’ ædida “Beautiful World”, li se tkun ittielet silta mill-album ædid tagœhom. Aktar tal-widna, li titratta l-element poÿittiv tal-œajja, minkejja d-diÿappunti li tiltaqa’ magœhom. Dawn se jkunu parti mir-repertorju tagœhom li jwasslu barra minn xtutna, fejn kull gig se tkun tfisser ittnedija gœal “Ninety Nights and a Monday”, l-album li ilu fuq iTunes sa mill-1 ta’ Mejju, b’numru limitat gœas-CD, waqt kull gig tagœhom. muÿika Mejju 2014 19 minn barra siro camilleri [email protected] THE Kinks BEYONCE In-numru wieœed fil-lista tal-aktar mitt personalità influwenti fid-dinja, imxandra minn ‘Time’, insibu lill-kantanta Beyonce. Waœda minn 41 mara oœra fil-lista. Ilkumplament 59 huma ræiel. Beyonce ngœatat dan l-unur gœar-rekord tal-album riçenti tagœha msemmi gœaliha stess ‘Beyonce’, fuq iTunes, bœala l-Aœjar Album tas-Sena u l-œames album #1 konsekuttivament fil-klassifika. Imsemmi gœall-interpretazzjonijiet tagœha li jitrattaw ir-relazzjoni ta’ ÿwieæ u bœala omm, biÿa’ u telf u temi oœra marbuta man-nisa. Fil-lista nsibu wkoll lil Miley Cyrus li kisbet ukoll rekord ieœor, meta f’24 siegœa kien hemm mad-19.3 miljun li raw il-vidjo tad-diska “Wrecking Ball”. Sintendi hemm oœrajn li œolqu interess bœal Yau Chen, attriçi Çiniÿa li gœandha mas-66 miljun ammiratur. Lydia Ko ta’ 17-il sena, l-iÿgœar atleta tal-golf millKorea t’Isfel. Kif ukoll Angela Merkel, l-ewwel mara Kançillier tal- Æermanja u li ilha f’din il-kariga gœal dawn l-aœœar disa’ snin. JIMI HENDRIX Fit-teatru ta’ Hampstead gœadha kif tnediet u gœadha tittella’ l-produzzjoni muÿikali “Sunny Afternoon” li titratta l-bidu tal-karriera tal-grupp Ingliÿ The Kinks, li œalliet impressjoni mill-aqwa mal-kritiçi u l-udjenza li attendiet. Hekk li qed ibassru li ghandha tittella’ wkoll fil-West End ta’ Londra. The Kinks kienu daœlu fix-xena fl-1963 u damu flimkien sal-1996. Immexxija mill-aœwa Dave u Ray Davies, fl-era tal-invaÿjoni Ingliÿa fil-klassifika Amerikana. Œaræu 24 ‘studio-album’ u mat-80 diska ‘single’. Sintendi l-aktar popolari kien “Sunny Afternoon” u oœrajn bœal “You Really Got Me” u “Tired of Waiting for You”. Fid-19 ta’ April, “Record Store Day”, tœabbar li l-LP vinyl “Live at Montarey” ta’ Jimi Hendrix Experience, kienet fost l-aktar li nbiegœ fuq iÿ-ÿewæ naœat tal-Atlantiku. Sar magœruf ukoll li kkomparat mas-sena l-oœra, dan il-format ta’ diski ÿdied b’58% fl-istess æimgœa ta’ din is-sena. Mar tajjeb ukoll ilbejgœ tal-album “The Stone Roses” li reægœu œaræu fuq vinyl. Madankollu l-bejgœ ta’ 7” vinyl naqas b’aktar minn kwart. Parti minn raæuni, gœax œaræu anqas diski f’dan il-format. Din kienet is-seba’ sena minn meta kienet organizzata r-“Record Store Day”. PAOLO Nutini L-ewwel ÿewæ albums “These Streets” (2006) u “Sunny Side Up” (2009) li œareæ dan il-kantant Skoççiÿ, qabÿu l-miljun kopja u ççertifikati 5x platinum mill-industrija fonografika Ingliÿa. Issa huwa magœruf li t-tielet album tiegœu “Caustic Love” huwa l-aktar album li nbiegœ matul dawn l-ewwel xhur tas-sena. Ittieni album ta’ Paolo li laœaq #1 tal-kalssifika Ingliÿa. Paolo Giovanni Nutini, gœandu 27 sena, imwieled fl-Iskozja, kant-awtur u muÿiçista f’æeneri tal-muÿika ‘pop-rock’, ‘soul’, ‘folk’ u ‘blues’. Lionel Messi: Il- “Qamla” li saret çerva L -aqwa plejer tal-futbol tad-dinja. L-ewwel wieœed fl-istorja li rebaœ il-Ballun tad-Deheb erba’ snin wara xulxin, u ÿ-Ÿarbun tad-Deheb talEwropa tliet darbiet. Rebaœ sitt Ligas (kampjonat Spanjol), ÿewæ Copas del Rey, œames Supercopas de España, tliet UEFA Champions Leagues, ÿewæ UEFA Super Cups u ÿewæ Club World Cups. Dawn huma biss ftit mir-rekords tiegœu. Il-æurnalist famuÿ Taljan Roberto Saviano iltaqa’ miegœu œames snin ilu f’Camp Nou ta’ Barçellona, stejdum enormi, it-tielet l-akbar fid-dinja. Jgœid hekk fuqu... Mill-bogœod Messi jidher qisu tikka, inkontrollabbli u veloçissimu. Mill-qrib ÿagœÿugœ irqajjaq imma sod, mistœi, jitkellem minn taœt l-ilsien, wiçç lixx u œelu mingœajr leœja. Messi huwa l-iÿgœar çampjin tal-futbol œaj. Il-laqam tiegœu huwa ‘La Pulga’ – ‘il-Qamla’. Gœandu statura u æisem ta’ tifel. Filfatt kien gœadu tifel, ta’ madwar gœaxar snin, li Lionel Messi waqaf jikber. Issaqajn ta’ sœabu bdew jitwalu, idejhom ukoll, leœinhom jinbidel. U Leo baqa’ ÿgœir. Xi œaæa ma kinitx sejra sew u l-analiÿi kkonfermaw dan: l-ormonu tal-iÿvilupp tiegœu kien wieqaf. Messi kellu forma rari ta’ naniÿmu. Din il-problema ma setax jaœbiha. Œbiebu tal-futbol kollha ndunaw li Lionel kien waqaf jikber: “Dejjem kont jien l-iÿgœar fosthom, f’kulma kont nagœmel, kull fejn kont immur.” Ta’ œdax-il sena bilkemm kien ilaœœaq il-metru punt erbgœa (1.4 m) u l-flokk tan-‘Newell’s Old Boys’, it-tim tiegœu f’Rosario, fl-Aræentina, kien jiæih baœar. Kien jgœum fix-xorts enormi li kellu, u gœalxejn kien jissikka kemm jiflaœ il-lazzijiet tal-papoçç. Huwa plejer fenomenali: iÿda fil-æisem ta’ tifel ta’ tmien snin, mhux ta’ adolexxent. Proprju fl-età li fiha wieœed jibda jœares lejn ilfutur u jiÿviluppa t-talent tiegœu, l-iktar ÿvilupp primarju, dak tal-idejn, tas-sider u tas-saqajn, waqaflu. F’Messi spiççat it-tama li kienet ilha tikber fih minn meta ta’ œames snin miss ballun fi grawnd tal-futbol. Œass li bil-kundizzjoni li kellu kienet intemmet kull possibiltà li jsir dak li œolom. Iÿda t-tobba ndunaw li n-nuqqas tiegœu jista’ jkun tranÿitorju, jekk jiææildulu filœin. L-uniku mod kif jagœmlu dan kien b’terapija tal-ormonu ‘gh’: snin u snin ta’ bumbardament ta’ kimiçi biex jirkupra ç-çentimetri li kellu bÿonn biex jisfida l-æganti tal-futbol. Hija kura li tiswa œafna u li l-familja tiegœu ma tiflaœx gœaliha: siringi jiswew ¢500 ’l waœda, li ried jeœodhom kuljum. Minn issa ’l quddiem l-unika triq quddiemu kienet li jilgœab il-ballun biex ikun jista’ jikber, jikber biex ikun jista’ jilgœab. Imma dik il-kura seta’ jiflaœ biss gœaliha jekk ikun hemm klabb ta’ çertu livell li jieœdu miegœu u jœallashielu hu. Imma dak iÿ-ÿmien l-Aræentina kienet gœaddejja minn kriÿi ekonomika kbira. L-ebda klabb, minkejja li lemœu t-talent ta’ Messi, ma jœossx li gœandu jidœol gœal spiÿa bœal din. tfal u ÿgœaÿagœ Mejju 2014 robert aloisio Anke jekk jikber çentimetru iktar – irraæunaw dawn – fil-futbol tal-lum jekk ma jkollokx fiÿiku b’saœœtu m’inti xejn. La Pulga jispiçça mgœaffeæ minn difiÿa tajba, ma jistax jiskorja b’rasu, ma jiflaœx gœall-isforz li jitlob minn ‘centre-forward’ tal-lum. Iÿda Lionel Messi xorta jibqa’ jilgœab fit-tim. Jaf li dan irid jagœmlu qisu gœandu gœaxar saqajn, jiæri iktar minn ÿiemel, œadd ma jeœodlu l-ballun meta dan ikun mal-art jekk irid isir plejer ta’ veru, professjonista. Darba, waqt partita jarah osservatur. Fil-œajja tal-plejers l-osservaturi huma kollox. Fil-kaÿ ta’ Messi iktar minn hekk. Mhux biss ituh iççans li jsir plejer, iÿda wkoll il-possibiltà li jfiq, li jkollu quddiemu œajja normali. Qabel rawh, l-osservaturi li semgœu bih kienu xettiçi œafna dwaru. “Jekk inhu ÿgœir œafna, m’gœandux çans, anke jekk hu tajjeb.” Iÿda meta Carlos Rexach, il-maniæer tal-Barçellona, rah jilgœab qal: “Kelli bÿonn biss œames minuti biex ninduna li dat-tifel kien speçjali.” Kien çar daqs il-kristall li f’saqajh Messi gœandu talent uniku li jmur lil hinn mill-futbol: tarah jilgœab qisek qed tisma’ biçça muÿika jew tapprezza opra tal-arti. U hekk Rexach jaœtfu mill-ewwel. Il-kuntratt isir fuq sarvetta tal-karti gœax dik sabu fil-qrib. Jiffirmaw hu u missier Lionel. Dik is-sarvetta talkarti kellha tbiddel il-œajja ta’ Lionel. Il-Barçellona temmen f’dak it-tifel. Tiddeçiedi li tinvesti fil-kura ta’ dak l-ormonu li waqaf. Iÿda biex jieœu l-kura, Lionel kellu jmur Spanja malfamilja kollha tiegœu, li flimkien miegœu œallew Rosario u l-Aræentina mingœajr dokumenti, mingœajr xogœol, jafdaw biss f’kuntratt iffirmat fuq sarvetta tal-karti, jittamaw li f’dak il-æisem ta’ tifel hemm moœbi l-futur tagœhom ilkoll. Mis-sena 2000, gœal tliet snin, il-klabb iœallas lil Messi l-gœajnuna medika kollha li kellu bÿonn. Iÿda l-kura li œa kidditu wisq. Dejjem stordut u jaqla’ l-istonku. Leœja ma tikbirlux. Il-muskoli iœosshom jinfaqgœu fih, l-gœadam jixxaqqaq. Dak li suppost sar fi snin irid isir fi ftit xhur. “Ma stajtx nuri l-uæigœ li kont qed inœoss quddiem il-klabb ædid tiegœi. Kont obbligat lejhom,” jgœid Messi. Fl-aœœar, wara tliet snin, ilBarçellona ssejjaœlu biex jilgœab u familtu taf li jekk ma jilgœabx kif inhu mistenni minnu, ma setgœux ikampaw. Fl-Aræentina tilfu kollox u fi Spanja ma kien gœad kellhom xejn. U hekk jispiççaw iridu jæorru waœedhom il-problema ta’ Lionel. Imma meta La Pulga beda jilgœab, neœœielhom kull inkwiet. Bittrejning iebes u bl-appoææ tat-tim, Messi rnexxielu jikber mhux biss fil-bravura, iÿda anke fit-tul, sena wara sena, çentimetru wara çentimetru magœsur mill-muskoli, irfinut mill-gœadam. Kull çentimetru miksub b’sofferenza. Xorta jibqa’ l-fatt li meta fuq ittelevixin iæibu ÿ-ÿewæ timijiet f’filliera qabel it-tisfira tal-bidu, il-kamera ææib l-irjus tal-plejers kwaÿi fl-istess tul, filwaqt li biex issib lil Messi trid tinÿel mill-inqas sal-ispalla tal-plejers l-oœra. Iÿda kif jgœid Manuel Estiarte, wieœed mill-aqwa plejers tal-‘waterpolo’ ta’ kull ÿmien: “Veru, il-probabbilità li jekk Messi jingœata çaræ hu jmur minn taœt hija kbira, bœalma hija kbira l-probabbiltà li jisfa megœlub mid-difiÿa. Iÿda b’kundizzjoni waœda... l-ewwel irid jirnexxielhom jilœquh!” U fil-fatt œadd ma jirnexxielu jilœqu. Iç-çentru ta’ gravità tiegœu huwa baxx, id-difensuri jfixkluh, iÿda hu ma jaqax. Jibqa’ gœaddej, jgœolli l-ballun ma’ saqajh, ma jiqafx, jiddribilja, jaqbeÿ, jitla’, jaœrab, finta. Ma tilœqux. Jgœidu li l-istars li kellhom ir-Real Madrid, Roberto Carlos u Fabio Cannavaro, qatt ma rnexxielhom jaraw wiçç Lionel Messi gœax qatt ma laœquh! Lionel veloçissimu, jgœaddi qisu vleææa b’dawk saqajh ÿgœar li jidhru qishom idejn mill-mod kif iÿomm il-ballun, jikkontrolla kull moviment. Meta jagœmel finta, l-avversarji jitfixklu f’saqajhom hekk kbar, qies 45. Fl-2007 Messi ried jagœmel xi œaæa utli bil-miljuni li kien qed jaqla’. Huwa waqqaf il-“Fundacion Leo Messi”, fondazzjoni li taœdem biex tfal li qegœdin ibatu ikollhom aççess gœall-edukazzjoni u s-saœœa. “Issa li jien daqsxejn famuÿ itini ç-çans ngœin nies li tassew gœandhom bÿonn, speçjalment it-tfal,” qal Messi. Il-fondazzjoni li hu waqqaf tgœin tfal Aræentini li bœalu jsofru minn 21 kundizzjonijiet mediçi billi toffrilhom kura fi Spanja u tœallsilhom l-ispejjeÿ tal-isptar u tal-ivjaææar. Fl-2010 sar “goodwill ambassador” gœall-UNICEF, b’œidma gœad-drittijiet tat-tfal. F’Marzu tal-2013, Messi ta ¢600,000 biex ikun rinnovat sptar tat-tfal fil-belt fejn twieled, Rosario, l-Aræentina. B’dawn il-flus telgœu anke t-tobba f’Barçellona biex jitœarræu hemmhekk. Huwa maœsub li fiÿ-ÿmien meta tibda t-Tazza tad-Dinja ta’ din is-sena fil-Braÿil, joœroæ film fis-swali taç-çinema bl-isem ta’ “MESSI: The Inside Story of the Boy Who Became a Legend”. F’Awwissu li gœadda Messi, flimkien mat-tim tal-Aræentina kellhom udjenza privata mal-Papa Franæisku, Aræentin hu wkoll u dilettant tal-futbol, qabel logœba ta’ œbiberija mal-Italja. Meta Messi kien sema’ li Franæisku kien sar Papa f’Marzu, qal li jœossu ferœan œafna u jixtieq jiddedikalu rebœa fit-Tazza tad-Dinja tal2014. Il-Papa fakkar lill-plejers li huma ‘role models’ gœal tant dilettanti tal-futbol u œeææiæhom jieœdu din ir-responsabbiltà b’serjetà. Li jkunu eÿempji ta’ lealtà, rispett, u altruiÿmu. “Gœandi fiduçja,” qalilhom, “fit-tajjeb li tistgœu tagœmlu, speçjalment fost iÿÿgœaÿagœ.” Talabhom iæibu ‘l quddiem “il-æmiel, il-æeneroÿità, u t-‘team spirit’” li l-isport jaf joœloq. “Gœixu l-isport bœala rigal mingœand Alla, opportunità mhux biss li ttejbu t-talenti tagœkom, iÿda wkoll responsabbiltà.” Il-Papa talab gœalihom biex jissokktaw f’din il-“vokazzjoni nobbli” tal-isport – u talabhom ukoll jitolbu gœalih, “biex fil-grawnd li l-Mulej poææieni fih, nista’ nilgœab il-parti tiegœu b’onestà u kuraææ, gœall-æid ta’ kulœadd.” Meta wara tkellem mal-æurnalisti, Messi qal li l-aqwa mod kif il-plejers jistgœu jwieæbu gœal dak li qalilhom il-Papa kien li jagœtu lid-dilettanti tal-futbol logœba nadifa u eççitanti, u jgœixu œajja tajba. “Bla dubju, illum kienet waœda millæranet speçjali ta’ œajti. Irridu neççellaw fil-grawnd u barra mill-grawnd.” Siltiet minn dan l-artiklu huma adattati mill-ktieb “La Bellezza e l’Inferno” (2009) ta’ Roberto Saviano Malcolm Galea, wieœed mill-kollaboraturi Dar Darun: Proæett Teatrali Ædid TONY CASSAR DARIEN JITKELLEM MAD-DIRETTUR U KO-AWTUR CLIVE PISCOPO C live Piscopo hu attur, kittieb u direttur. Iddebutta bœala attur fit-Teatru Manoel wara li lesta l-Masters fl-Ingliÿ fejn speçjalizza fil-letteratura kontemporanja. Minkejja li œadem f’disa’ drammi fuq il-palk, Clive hu iktar familjari mal-pubbliku blinterpretazzjoni tal-qattiel Musa fis-serje popolari “Anæli: Kapitlu Ædid”, li kiteb hu stess gœal TVM. Tœarreæ fit-teatru minn ‘tutors’ tar-Royal Shakespeare Company fi Stratford fl-Ingilterra. Gœal sentejn konsekuttivi dderieæa d-drammi rebbieœa fil-konkors tat-Teatru Soçjali li sar fid-Drama Centre. Apparti x-xogœol tiegœu bœala gœalliem tal-Ingliÿ, Clive huwa wkoll direttur u gœalliem tad-drama fl-iskola Freespirit Acting. Avventura kkulurita u spettakolari Clive jistqarr li Dar Darun huwa l-ikbar proæett teatrali li qatt œadem fuqu. Jiddeskrivi din il-produzzjoni bœala “avventura kkulurita u spettakolari”. L-istorja tinvolvi œames ÿgœaÿagœ li jiddeçiedu jorganizzaw il‘bachelor’s party’ ta’ seœibhom Bobby f’dar mitluqa f’tarf ir- raœal. Din id-dar tkun ilha ma tinfetaœ madwar sebgœin sena u huwa l-post ideali biex jagœmlu ‘a boy’s night out’ bogœod mittfajliet possessivi tagœhom. Iÿda mingœajr ma jafu, dawn il-œamsa se jaffaççjaw l-iktar lejl mhux mistenni ta’ œajjithom. Gœax x’se jiæri dakinhar se jimmarkahom gœall-bqija ta’ œajjithom; naturalment dejjem kultura Mejju 2014 23 Poster ggradwa fiÿ-ÿfin l-Ingilterra u kien responsabbli gœall-preÿentazzjoni tal-kanzunetta ta’ Kurt Calleja filEurovision). Kontribuzzjoni ta’ kwalità lit-teatru Malti tony cassar darien Clive Piscopo u Andre Mangion, il-kittieba jekk jirnexxilhom joœoræu œajjin minn hemm æew! Piscopo qalli li flimkien ma’ Andre Mangion it-test tad-dramm inkiteb talanqas gœaxar darbiet, wara li aççertaw ruœhom li din il-ærajja tkun tappella kemm gœaÿ-ÿgœar, kemm gœaÿ-ÿgœaÿagœ u kemm gœall-kbar. “Mhux façli tikteb storja li taœdem fuq dawn il-livelli differenti,” kompla jgœidli, “imma ridna noffru teatru li jgœaqqad il-familja kollha u joffri xi œaæa lil kulœadd.” Biex ix-xogœol jingœata aktar œajja u moviment eççitanti ngaææaw il-korjografu Warren Bonello (li Meta titkellem dwar it-teatru lokali qisu ma tistax taœrab il-fatt li l-palk Malti jinœadem b’ÿewæ lingwi. Clive stqarr li: “Il-lingwa tagœna hija lingwa gœal qalbi œafna. Ma niddejjaqx nagœmel teatru bl-Ingliÿ imma nœoss li minn dan diæà gœandna œafna. Teatru importat hawn kemm trid. Gœandi ammirazzjoni speçjali gœal dawk kollha li jagœmlu xogœol teatrali bil-lingwa tagœna. Nemmen li jista’ jkollok teatru tajjeb œafna bil-Malti. Jekk hemm xi œaæa li nixtieq, hija li Dar Darun jitqies bœala kontribuzzjoni ta’ kwalità lit-teatru Malti.” Piscopo jaqbel mieghi dwar in-neçessità tat-teknika teatrali biex ix-xogœol jitwassal b’mod mill-aktar professjonali. “Filfatt,” irrakkontali, “gœal dan il-proæett stedint lil erba’ esperti biex jiltaqgœu u jitœaddtu malkast. Mario Philip Azzopardi (li tkellem fuq produzzjoni), Malcolm Galea (fuq karatterizzazzjoni u l-kummiedja), David Micallef (fuq ‘stage management’), u Warren Bonello (fuq fiÿikalità u korjografija).” Dar Darun se jsir fis-City Theatre, Strada Forni, il-Belt fit30 u 31 ta’ Mejju, u l-1 ta’ Æunju u tibda fit-8pm. Il-biljetti (¢10) jinkisbu minn www.ticketline. com.mt jew mill-Embassy Cinemas. tant jinœass maœkum bil-passjoni biex jikkomunika permezz tal-arti teatrali, biex jgœaddili kumment dwar is-sensiliet li hemm gœaddejja fuq l-istazzjonijiet tatteleviÿjoni. “Id-drama fuq it-televixin splodiet. Dejjem kienet xi œaæa apprezzata min-nies imma llum in-nies tfittixha iktar. It-teknika viÿiva, taç-çinematografija u l-‘editing’ tjiebu œafna. Madankollu, xi kultant ninkwieta li d-drama tant splodiet u tant hawn bÿonn t’atturi li œafna drabi numru ta‘ produzzjonijiet ikollhom jaœdmu b’nies mhux imœarræa. Sabiœ kemm hu sabiœ it-televixin, ir-realtà f’Malta hi li waqt ‘filming’ ftit hemm l-opportunità li tesperimenta u tiskopri l-karattru. Maqbudin f’æirja ta’ episodju wara l-ieœor, xi kultant gœal sena sœiœa jekk mhux tnejn, it-televixin qajla jagœti çans lill-attur jirfina fit-teknika tiegœu bœala attur (sakemm dan ma jkunx œa t-taœriæ tiegœu qabel) gœax il-œin hu dejjem kontra u l-œin huwa flus. Bœalma mhux kull min gœandu kamera tar-ritratti huwa fotografu, u bœalma mhux kull min jaqbad pinzell huwa pittur, ir-realtà hi li mhux kull min jirreçta fuq it-televixin hu attur. Attur ta’ kwalità gœandu bÿonn ta’ œafna taœriæ u gwida u teknika bœal kull artist ieœor.” Grazzi, Clive, u awguri anzi, kif jingœad fit-teatru: “break a leg!” Is-subien li marru gœall-‘bachelor’s’ Sensiliet fuq l-istazzjonijiet tat-televiÿjoni Qabel ma œallieni biex imur ikompli jaœdem fuq il-provi taddramm tlabt lil dan iÿ-ÿagœÿugœ, li ... it-tfajliet tagœhom 25 attivitajiet Kalendarju kulturali Mejju - Æunju 2014 MEJJU 20: Il-grupp muÿikali Cosmos Wind Ensemble flimkien ma’ Roberto Cominati, il-pjanista Taljan li æie Malta fil-passat se jingœaqdu fi programm b’muÿika ta’ Chopin, Wagner, Liszt, Nielsen u l-kompoÿitur tal-jazz Paquito D’Rivera. Il-kunçert, li se jsir fit-Teatru Manoel u jibda fit-8.00pm, se jinkludi wkoll “Serenade for Winds and Piano” ta’ Mozart. 23: L-Orkestra Filarmonika taœt id-direzzjoni ta’ Alexander Chernushenko se tippreÿenta “Dawn on the Moscow River” ta’ Mussurgsky, is-Simfonija Nru 5 ta’ Shostakovich, u r-“Rhapsody on a Theme” by Paganini ta’ Rachmaninov. Il-pjanista mistieden hu Arkadi Zenziper. Fis-Sala tal-Konferenzi tal-Mediterran fis-7.30pm. NEW 23: “Talent Unmasked, A Night of Creation”, serata organizzata minn Aæenzija Sapport fi Pjazza Teatru Rjal. BODY LOTION 24: Masterclass fuq il-kitarra minn Francisco Bernier. Minbarra muÿiçisti ÿgœaÿagœ jista’ jattendi l-pubbliku wara li jitkellem ma’ dawk li jieœdu œsieb il-Booking Office tal-Manoel. 24H HYDRATING 24-25: CentreStage b’direzzjoni ta’ Tiziana Calleja, u bil-muÿika f’idejn Abigail Brown se tippreÿenta varjetà mill-‘musicals’ komiçi bœal Avenue Q, Spamalot tal-Monty Python u tant sorpriÿi oœra f’San Æakbu, il-Belt. Fis-7.30pm. 28: Laura Cioffi u Chris Galea (flawtisti) flimkien ma’ Gisele Grima fuq il-pjanu b’muÿika ta’ Giacometti, Clarke, Gaubert u Damase f’San Æakbu, il-Belt. Fis7.30pm. 29: “The Mandrake Root” ta’ Macchiavelli f’adattament minn Teatru Anon bilkollaborazzjoni tal-Manoel, fil-ænien ta’ San Anton. Tibda fit-8.30pm. 30: L-Orkestra Filarmonika mmexxija minn Brian Schembri fil-Manoel. Muÿika tinkludi l-Overture tal-Magic Flute u l-Clarinet Concerto, it-tnejn ta’ Mozart u s-Simfonija magœrufa Nru 5 ta’ Beethoven. Fit-8.00pm. 30: Kunçert ta’ Ira Losco fi Pjazza Teatru Rjal. 30, 31, l-1 ta’ Æunju: “Gœanafest” fl-Argotti mtella’ mill-Kunsill tal-Kultura u l-Arti bissehem tal-gœannejja Maltin u gruppi mistiedna mill-pajjiÿi tal-Mediterran. 31: “Vocal Aid” mill-F&M Productions fis-Sala tal-Mediterran. 31: Kunçert mill-Banda tal-Pulizija mmexxija mill-ispettur Anthony Cassar fi Pjazza Teatru Rjal. ÆUNJU 1: Kunçert tal-flawt fis-serje “Lunchtime Concert” f’San Æakbu, il-Belt fil-11.00am. 6,7: Xogœlijiet fuq l-orgni fir-Robert Sammut Hall, il-Furjana, fis-7.30pm. Dœul ¢10 u ¢5 studenti u anzjani. 7: Iç-çelebrazzjonijiet tal-festa nazzjonali magœrufa bœala “tas-Sette Giugno”. 6, 7, 8: L-opra ta’ Puccini “La Traviata” fi Pjazza Teatru Rjal. 6, 7, 8: “Earth Garden Festival” fil-Park Nazzjonali f’Ta’ Qali. 8: Kwartett tat-tuba fil-Lunchtime Concert f’San Æakbu fil-11am. 15: Kunçert tat-trombetta fil-Lunchtime Concert f’San Æakbu fil-11am. 15: “Qatt Ma Ninsa”, proæett biex isaœœaœ il-memorja kollettiva tal-Maltin bilparteçipazzjoni ta’ bosta esperti u nies li gœexu l-esperjenzi tradizzjonali tal-post. Organizzat minn Heritage Malta fil-Muÿew Marittimu tal-Birgu. © 2014. Playboy. PLAYBOY and Rabbit Head Design are trademarks of Playboy and used under license by Coty. Crédit Photo : Getty Images / W.Zerla 24-25: Repetizzjoni tad-dramm “Jiena Nœobb, Inti Tœobb” b’direzzjoni ta’ Sean Buhagiar fit-Teatru Manoel fit-8pm. PRESS TO PLAY SKIN SO SOFT YOU GET REAL-LIFE FOLLOWERS playboyfragrances.com TRADE ENQUIRIES: VIVIAN CORPORATION Tel: 21320338 www.viviancorp.com Kif nieœdu œsieb il-malja / bikini ta I s-sajf magœna. Dalwaqt nibdew immorru ngœumu. Hawn min anke tœajjar jixtri xi malja ædida. Iÿda taf kif gœandek tieœu œsiebha u taœsilha b’mod korrett? Dawn il-ftit punti jistgœu jkunu ta’ gœajnuna biex iææedded kemm tista’ ilkwalità tal-malja tiegœek. malji Mejju 2014 27 ni tagœna • Kun konxju li l-klorin jagœmel il-œsara lil kull malja. Tlaœlaœ taœt ix-‘shower’ kemm qabel u anke wara li tinÿel fil-‘pool’. Uÿa x-‘showers’ li jkun hemm œdejn il-‘pool’ mill-ewwel kif titla’ mill-gœawm, u anke qabel tinÿel tgœum. Evita li tuÿa malja ædida meta tuÿa ‘jacuzzi’ gœax il-livell gœoli ta’ klorin u s-sœana jagœmlu œsara kbira lill-malja. • Attent fejn timted jew tpoææi bil-qegœda. Façli œafna tirvina l-materjal jekk tpoææi x’imkien li jaqta’, ikun raff jew maœmuæ. • Attent mill-kremi u ÿ-ÿjut. Dawn jistgœu jtebbgœu, gœalhekk laœlaœ il-malja ta’ spiss. Biex tneœœi tebgœa tal-krema jew ÿejt, itfa’ naqra ‘baking soda’ fuq it-tebgœa, œalliha gœal xi sagœtejn u laœlaœ u aœsel bœas-soltu. • Qabel ma taœsel il-malja importanti li tlaœlaœha tajjeb taœt l-ilma kiesaœ biex tneœœi ÿ-ÿjut, trab, klorin u melœ. • Taœsilx il-malji fil-‘washing machine’. Importanti li kull tip ta’ malja jew bikini tinœasel bl-idejn. Allavolja tuÿa ‘gentle cycle’ xorta se jkun wisq. Il-malji gœandhom jinœaslu fl-ilma kiesaœ jew l-iktar l-iktar fietel u b’sapun artab œafna (‘handwash liquid’). Tuÿax ‘fabric condioner’. Dan xogœlu huwa li jrattab, gœalhekk il-‘lycra’ li jkun fiha l-malja se tirtab u terœi œafna meta tuÿa l-‘conditioner’. • Attent meta tagœsar il-malja millilma wara l-œasil, speçjalment jekk ikollha xi fosos, rakkmu, eçç. • Tuÿax ‘dryer/tumble dryer’. Nixxef billi tœalli l-malja f’post fid-dell, jekk jista’ jkun mingœajr ma tuÿa labar tal-inxir. • Terfax malja mxarrba jew niedja f’borÿa tal-plastik. Jekk se ææorr il-malja tiegœek minn fejn il-baœar sad-dar geÿwira f’xugaman, però importanti li kif tasal tneœœiha mill-ewwel u tlaœlaœ u taœsel bœas-soltu. • Jekk ikun possibbli, jekk inti persuna li tmur tgœum kuljum, ipprova uÿa malja differenti mil-lum gœall-gœada. Il-materjal ‘spandex’ li minnu huma magœmula l-malji huwa ‘memory fabric’ u gœalhekk ikollu bÿonn 24 siegœa biex jeræa’ lura gœall-forma oriæinali. fi ftit kliem Isem: Valentina Rossi Età: 19 Karriera: naœdem f’œanut tal-œwejjeæ u kif ukoll bœala mudella lokali. Laqam: M’gœandix laqam bœala tali. Iktar iqassruli ismi gœal Vally Kont ngœix: Is-Swieqi Issa ngœix: San Æiljan Il-familja tiegœi... qegœdin jien, ommi u œija. Œija Dean gœandu 18-il sena u avolja ma tantx naqblu dejjem hemm gœal xulxin. Jien u ommi viçin œafna. Nqisha bœala oœti. Avolja kulœadd gœandu x-xogœol u l-impenji tiegœu nippruvaw nagœmlu mezz u nqattgœu biÿÿejjed œin flimkien. L-gœarus... Carlo. Ilna flimkien gœal dawn l-aœœar sena u tliet xhur u vera ma stajtx insib persuna aœjar minnu. Jifhimni u jaf li x-xogœol tiegœi jinvolvi œafna œinijiet partikolari u œafna middrabi diffiçli biex niltaqgœu, iÿda dejjem insibu œin gœal xulxin. Hu jaœdem bœala ‘producer’ talmuÿika u gœamel œafna suççess fix-xena tal- muÿika lokali. Il-karriera tiegœi bœala ‘sales girl’... f’œanut tal-œwejjeæ tolqotni œafna. Minn dejjem kienu jogœæbuni l-œwejjeæ u l-moda. Filwaqt li l-immudellar kbirt fih però mhux minn meta kont ÿgœira vox pop Mejju 2014 Valentina Rossi kont interessajt ruœi daqs illum. passjoni u t-tnejn ifissru œafna Qabel kont iktar moœœni biex gœalija u xorta bœala drama u inkanta, niÿfen u nirreçta. Fil-fatt mmudellar imorru œafna flimkien l-ewwel opportunità kbira li kelli gœax ikun hemm çerta ‘photo kienet propju bœala attriçi fidshoots’ inkun irrid ninbidel drama ‘Pupi’ fl-2006 mtellgœa f’karattru ieœor allura hemm bi produzzjoni ta’ ‘26th Frame’. jidœol œafna l-element ta’ drama. Kienet l-ewwel parti prinçipali li qatt kelli u vera kienet Sœabi... meta tkun persuna f’gœajn esperjenza mill-isbaœ. Wara in-nies trid toqgœod attenta kif ‘Pupi’ kienu avviçinawni tal-BBC tagœÿel lil sœabek u x’kumpanija minn barra biex nieœu sehem fi trid miegœek. Però gœandi œbieb drama jisimha ‘Roman Mysteries tal-qalb tiegœi li vera juruni 2’ li tixxandar Londra. Il-parti sapport, imœabba, dejjem hemm Id-drama... sabiœa œafna u li tawni ma kinetx façli. Kelli gœalija fit-tajjeb u l-œaÿin. dejjem gœoæobni li jkollok dik parti ta’ tifla nieqsa mid-dawl L-importanti hu li tagœraf sew l-isfida li trid issir persuna allura kienet sfida gœalija, imma min vera jixtieqlek il-æid u totalment differenti milli inti rnexxieli u kienet esperjenza tiftaœlu l-bieb gœax œafna drabi biex tinterpreta l-parti tajba. Ilmemorabbli. Wara li kont mort jmorru gœal nies li jkunu jridu mira tiegœi mhijiex li nsir attriçi tajjeb fid-drama reægœet æietni jsiru œbieb tiegœek gœall-unika f’Hollywood imma li nagœmel l-œajra li nibda nimmudella. raæuni gœax forsi jkollok naqra gœall-inqas jiæi apprezzat minfama. nies. L-ewwel opportunità flimmudellar... kienet fl-2010 Meta kont ÿgœira... kont qisni ‘Fashion show’ partikolari li meta ntagœÿilt biex inkun waœda mara xiœa, dejjem ingerger, qatt ma ninsa... kien tadmill-mudelli fil-programm lokali dejjem irrid nindaœal, u dejjem disinjaturi Maltin ‘Charles ‘Venere’. Waqt li kont gœaddeja irrid nipprova xi œaæa ædida u & Ron. Kont œassejtni mill-avventura ta’ ‘Venere’ nagœmel kollox bœall-‘mummy’! onorata li kelli ç-çans inkun irealizzajt kemm vera nieœu Minn kollox ridt inkun... parti minn spettaklu bœal pjaçir inkun parti f’xi ‘photoshoot’ ‘hairdresser’, vet, dentista, dak. Ipparteçipajt ukoll filu affarijiet relatati mal-moda, ‘chef’, kantanta, ÿeffiena, ‘Malta Fashion Awards’ fejn allura œadtha bis-serjetà u minn minn kollox! Dejjem kont ksibt ÿewæ ‘awards’ – bœala hemm bdejt navvanza. Illum diæà issibni fl-uffiççju tal-‘mummy’ ‘best photo model’ u din isakkwistajt ÿewæ rebœiet bœala naqbad it-telefons bœal qisni sena gœar-raba’ darba eræajt ‘Best Photo Model Award’ filxi mara ÿgœira. Jien studjajt... nominata fl-istess kategorija. ‘Malta Fashion Awards’ u din is‘business’ u issa qed nuÿa sena eræajt nominata gœar-raba’ l-kwalifiki li æibt fuq ix-xogœol li Is-sehem tiegœi fi ‘Il-Klikka’... darba gœall-istess ‘award’. Iÿda gœandi preÿenti. kont ninterpreta l-parti ta’ minkejja li l-qasam tal-moda Pippa, tfajla riservata u ma jogœæobni œafna xorta sibt il-œin Il-œajra gœall-karriera taltantx tiffitta fuq moda u dehra. gœad-drama dis-sena. Meta immudellar... kbirt fiha imma Persuna intelliæenti œafna u avviçinawni ‘V Squared Media’ mhux dejjem ridt nimmudella gœandha mœabba kbira lejn biex inkun parti mill-proæett imma jien u nikber bdejt insegwi oœtha. Iÿda kollox jieœu xehta tagœhom ‘Il-Klikka’ fejn kelli parti œafna programmi relatati maldifferenti meta wara li Pippa prinçipali u parti li vera œadt moda. Bqajt insegwi xogœol gœamlet xi œaæa ta’ æid gœallpjaçir ninterpreta. Esperjenza mudelli lokali u internazzjonali œabib tagœha Andrea spiççat mill-isbaœ. u dejjem xtaqt li xi darba nkun maœtufa minn Samuel u kellha bœalhom fuq ‘magazines’ u tibda taœdem gœalih. Allura Immudellar jew drama? televiÿjoni u dœalt gœaliha u kellha tinbidel gœall-oppost It-tnejn nagœmilhom b’çerta rnexxieli. 29 Valentina u ommha Sue li vera hi. Iÿda fl-aœœar daœket bihom kollha gœax kellha pjan u rnexxielha tirbœilhom. Ommi u l-immudellar... kulœadd jgœidli li waœda mir-raæunijiet li jien nimmudella huwa minœabba ommi u anke œafna jgœidu li rnexxejt bœala mudella permezz tal-gœajnuna t’ommi. Mentri fil-verità ommi qatt ma sfurzatni biex nimmudella jew inkella nkompli fuq il-passi tagœha avolja kienet ix-xewqa tagœha. Però dejjem œallietni libera nieœu d-deçiÿjonijiet li ridt. Fil-fatt meta kont applikajt gœall-programm ‘Venere’ ma kinitx qaltli “iva” mill-ewwel iÿda qaltli: “la tixtieq hekk gœamel inti però dieœla gœaliha waœdek.” U Illum imnalla œallietni nieœu d-deçiÿjonijiet jien gœax b’hekk kbirt iktar u sirt nifhem li d-dinja tal-moda mhux façli. Wasalt fejn wasalt mhux bis-saœœa ta’ ommi iÿda bil-œila tiegœi gœax vera ridt nirnexxi. L-iktar œaæa li ttini sodisfazzjon hi meta jmorru fuq ommi u jgœidulha: “prosit it-tifla sejra tajjeb”, gœax taf li œdimt biex wasalt fejn ridt. Hekk kif ommi kienet mudella professjonali u gœandha aæenzija tal-immudellar... ‘Il-Klikka’ ommi ilha tmexxi l-aæenzija talimmudellar gœal dawn l-aœœar 26 sena u qabel hi stess kienet timmudella kemm lokalment u internazzjonalment. Rnexxila ttella’ diversi spettakli talmoda u gœandha kumpanija b’saœœitha. L-iktar œaæa li nammira fiha hi li minkejja li gœaddiet minn œafna f’œajjitha dejjem baqgœet gœaddeja tagœmel dak li tœobb u rnexxilha tasal fejn riedet. Illum jekk tgœidli min hu l-idolu tiegœek ngœidlek ommi! Ir-relazzjoni tiegœi ma’ ommi... hija waœda tajba avolja ma tantx naraw lil xulxin minœabba x-xogœol. Però dejjem ikolli l-opportunità li mmur nara ‘shows’ u çerti avvenimenti magœha li onestament nieœu pjaçir nattendi gœalihom gœax niltaqa’ ma’ nies æodda. Minn meta kont ÿgœira kont immur magœha u naœseb li bis-saœœa tagœhom kbirt bœala persuna b’iktar kunfidenza u inqas mistœija. ‘Tattoos’... m’gœandix iÿda jogœæbuni u nixtieq nagœmel waœda però naœsibha sew gœax tista’ taffettwa l-immudellar. Però ma jdejqunix. Fil-fatt l-gœarus tiegœi gœandu u vera nqishom bœala arti sabiœa u trid tkun taf tapprezzahom. Ir-reliæjon... meta kont ÿgœira kont immur skola tal-knisja allura r-reliæjon kien inkluÿ f’parti kbira minn tfuliti u anke n-nannu kien jieœu sehem u jagœmel parti minn komunità li aœna konna nattendu ta’ kull æimgœa. Illum ma mmurx quddies regolari però nirrispetta r-reliæjon xorta waœda. L-istil personali tiegœi hu... persuna vera ‘casual’ imma nadatta gœall-okkaÿjoni. Insib ispirazzjoni... skont gœal xiex. Bœala moda næib œafna ispirazzjoni minn ‘magazines’ u ‘television’. Nixtieq li xi darba... inkun parti mill-kampanja tad-diÿinjatur Valentino. Fil-gwardarobba tiegœi ssibli... œafna æenn u œwejjeæ ’l hemm u ’l hawn! Anke œwejjeæ ta’ meta kelli gœaxar snin! L-imœabba gœalija... hi kollox. Jekk ma jkollokx imœabba f’œajtek se tœoss vojt kbir. Gœalhekk naprezza kull mument li jkolli mal-familja, gœarus u sœabi gœax l-imœabba li nuru lil xulxin hija xi œaæa li kulœadd gœandu jkollu f’œajtu. L-annimali tiegœi... gœandi kelb u qattusa. Il-kelb jismu Martini u l-qattusa Royal. Minkejja li kelb u qattus it-tnejn inseparabbli u l-œin kollu jilagœbu flimkien. Il-film favorit tiegœi hu... ‘My Sisters Keeper’, storja sabiœa mmens fuq kemm gœandek tapprezza l-œajja u n-nies ta’ madwarek. Il-muÿika favorita tiegœi... m’gœandix gœax vera nœobb mal-gœarus Carlo attriçi fid-drama ‘Pupi’ vox pop Mejju 2014 31 2 vouchers gœal pizza jew gœaæin gœal tnejn fis-Seabank Hotel x’jintrebœu Irbœu 2 vouchers gœal pizza jew gœaæin gœal tnejn minnies f’La Vista Pizza, Pasta and Grill jew The Jungle Restaurant, kif ukoll 3 sigœat parkeææ, billi tkomplu dan il-qawl: fl-Uffiççju t’Ommha, Sue nisma’ minn kollox. Minn muÿika antika gœal dik riçenti. Il-ktieb favorit tiegœi... ‘Mummy Knew’. Fuq trawma li tifla gœaddiet minnha meta kienet ÿgœira b’abbuÿ u minkejja li ommha kienet taf din qatt ma gœamlet xejn u tirrakkonta œajjitha kif kienet u kif qiegœda llum. Nœossni kuntenta... li rnexxieli nasal fejn ridt s’issa kollox bil-œila tiegœi u li gœandi nies li jœobbuni u dejjem hemm gœalija f’œajti u kull ma nagœmel. Æurnata ideali gœalija... rilassa mal-familja nirrakkontaw l-affarjiet li gœaddejna minnhom li jæibulna ferœ u memorji sbieœ. Li kieku nista’... ndur id-dinja kollha u nesplora œafna postijiet u nduq ikel minn pajjiÿi differenti. L-ikbar æennata li qatt gœamilt... æratli riçenti infatti. Kont qiegœda f’‘car park’ u ma bdejtx inlaœœaq mal-magna biex indaœœal it-‘ticket’ biex noœroæ. Gœalhekk qomt ’il barra u neœœejt il-brejk minn taœt sieqi bla ma tellajt il-‘handbreak’ biex inlaœœaq mal-magna u spiççajt dœalt fil-‘pole’ tal-‘gate’ bil-karozza! L-isbah li kien hemm il-karozzi warajja. L-iktar esperjenza memorabbli li ghext... Meta irnexxieli nirbaœ l-award tal-best photo model fil-fashion awards ta l-età ta’ 17 il-sena biss. Mejju jimliena... L-iktar esperjenza kerha li gœext... meta daœal innannu l-isptar u pparalizza ruœu. Kien mument diffiçli gœal kulœadd però gœallgrazzja t’Alla gœadu magœna. Fi ÿmien gœaxar snin nixtieq li... ikolli familja, œajja stabbli, iktar opportunitajiet u nkun kuntenta iktar milli jien. Ibagœtu t-tweæiba lil: Kompetizzjoni Seabank Hotel, Muÿajk, Union Print, A41, Industrial Estate, Marsa MRS3000. L-ewwel rebbieœa li jitilgœu bix-xorti jkunu intitolati gœall-premjijiet, wara li r-rebbieœa jwieæbu tajjeb gœal mistoqsija li ssirilhom bit-telefon. La Vista Pizza, Pasta and Grill jiftaœ bejn il-11.00am u l-10.30pm. B’menu ædid, 3 sigœat parkeææ b’xejn, joffri ikliet œfief gœal wara nofsinhar gœall-gruppi u avvenimenti partikolari. Kif ukoll festini gœat-tfal kompluti bl-animazzjoni u l-uÿu ta’ ‘romp-around play house’. Joffri wkoll servizz ta’ tqassim fid-djar fil-Mellieœa, anke fuq il-bajjiet, f’ÿewæ ‘pick-up points’ partikolari. Rebbieœa ta’ xahar ilu: M Bugeja – Ÿurrieq; LC Schembri – Œamrun Tweæiba: u l-isœaba tmur lil hinn. Meta nivvjaææa? Xiri ta’ œwejjeæ, ÿraben? Ikliet? Nippreferi... Gœax... meta nsiefer inœobb ovvjament nixtri l-œwejjeæ, però l-iktar li nœobb niekol! Gœax inœobb induq affarijiet differenti. L-ikbar biÿa’ tiegœi hi li... nitlef lil dawk li l-iktar li nœobb. Kurÿità dwarek... l-uniçi nies li kienu jafu biha din huma sœabi, il-familja u l-gœarus tiegœi. Waqt li nkun rieqda jien nibdel il-poÿizzjoni u norqod kokka rasi ’l isfel b’wiççi kwaÿi ma’ rkuptejja u vera nkun komda jekk xi œadd qed jistagœæeb! Œaœa! Qatt ma... nasal inweææa’ annimali. Bœalissa... gœaddejja minn œafna preparamenti gœax daqt ikolli s-serata finali tal-‘Fashion Awards’. Allura naraw minœabba œwejjeæ u anke qiegœda naœdem fuq xi proæetti æodda gœal dan is-sajf. Irbaœ ¢100 xirja mingœand PRIME Irbaœ ¢100 voucher mingœand Prime billi tibgœat riçetta minn tiegœek bi prodotti ta’ laœam li ssib gœand il-Prime Meat Shops fl-indirizz: Kompetizzjoni RIÇETTA, Muÿajk, Union Print, A41, Industrial Estate, Marsa MRS3000 jew permezz talimejl fuq [email protected]. L-ewwel riçetta li titla’ bix-xorti tkun intitolata gœallpremju, wara li r-rebbieœ/a iwieæeb tajjeb gœal mistoqsija li ssir bit-telefon. Gœal aktar riçetti ta’ James ÿur is-sit www.primemalta. com jew issieœeb fil-grupp tal-Facebook PRIME RECIPES 4 U. Tista’ wkoll tibgœat imejl fuq james.muscat@ primemalta.com jew permezz ta’ nota bil-posta indirizzata lil James Muscat, Prime Ltd., Mgieret Road, Marsa MRS3303. Rebbieœ/a ta’ xahar ilu: R Lautier – Ÿejtun. PRIME LTD, MGIERET ROAD, MARSA MRS3303 TEL: 21222291/2 www.primemalta.com [email protected] riçetti Mejju 2014 33 Œaruf bil-mozzarella, œabaq u perÿut (4 persuni) riçetti maltin minn james muscat Ingredjenti: Metodu: 12 kustilji tal-œaruf nofs kikkra dqiq 250g mozzarella 250g perÿut lumija mdaqqsa ftit œabaq frisk ftit tursin frisk mgœarfa ÿejt taÿ-ÿebbuæa a) Idlek il-œaruf bil-meraq tal-lumi u gœaddi mid-dqiq. Saœœan iÿ-ÿejt f’taæen u ibda ixwi l-œaruf fuq kull naœa sakemm jieœu kulur dehbi. Qatta’ l-mozzarella fi ‘slices’ irqaq. b) Poææi l-œaruf f’dixx u ÿid il-perÿut, ilœabaq u l-mozzarella fil-wiçç. Kompli sajjar fil-forn, temperatura moderata gœal madwar nofs siegœa. Ÿejjen bi ftit weraq tat-tursin u œabaq. Kontorn: Ma’ din ir-riçetta tista’ sservi ftit patata l-forn bil-buÿbieÿ u xi œxejjex imfawrin, bœal zunnarija jew qarabagœli. Vitella bil-lumi u œabaq (4 persuni) Ingredjenti: 4 ‘slices topside’ tal-vitella lumija œabaq frisk ftit ÿejt taÿ-ÿebbuæa nofs kikkra nbid abjad bÿar u melœ ftit ÿebbuæ iswed 400g tadam b) Ÿied ftit meraq tal-lumi u nbid u kompli sajjar gœal œames minuti. Ÿejjen il-platt bil-weraq tal-œabaq. Kontorn: Ma’ din ir-riçetta tista’ sservi insalata bit-tadam, ÿebbuæ iswed u faqqiegœ imqatta’ rqiq. Aqta’ mal-linja u iæbor f’folder Metodu: a) Idlek il-laœam bi ftit bÿar, melœ u lumi. Ixwi l-vitella gœal ftit minuti fuq kull naœa fi ftit ÿejt taÿ-ÿebbuæa. Jekk trid aktar riçetti ta’ James, ibgœat imejl fuq [email protected] jew ibgœat id-dettalji tiegœek b’sms fuq in-numru 79478452 Il-Parir tal-Guru! minn John M Zahra Mal-‘Œaruf bil-Mozzarella, Œabaq u Perÿut’ nissuææerixxi nbid aœmar magœmul minn taœlita ta’ ‘Cabernet Sauvignon’ u ‘Merlot’, jew ieœor magœmul bil‘Barbaresco’ Taljan, jew xi ‘Chianti’ baÿiku, annata 2012 jew wara... Mal-‘Vitella bil-Lumi u Œabaq’, gœal min jippreferi l-abjad nissuææerixxi ‘Chardonnay’ jew ‘Riesling’, annata 2013, u min jogœæu l-aœmar gœandu jmur gœal xi ‘Chianti’ Taljan jew ‘Rioja Crianza’ Spanjol, annata 2012 jew wara. L-gœenba u lil hinn minnha john m zahra [email protected] Il-'Moscato' l-gœenba gœal dan is-sajf? G œeÿieÿ qarrejja, qegœdin f’Mejju. Issajf qiegœed wara l-antiporta. Kont qed naœseb dwar liema gœenba tista’ tkun ideali biex wieœed jidra jixrob tazza nbid tajba u rinfreskanti dan is-sajf... dawk li qed jaœsbu biex jibdew jixorbu xi tazza nbid tajba ‘l hawn u ‘l hinn. Gœalhekk f’dan l-artiklu œassejt li nitkellem magœkom dwar l-gœenba Moscato. Bœala resident gœal ÿmien twil ta’ Piemonte, l-gœeneb Moscato (jew Muscat Blanc) u l-inbid magœmul minnu, huwa wieœed mill-aktar ambaxxaturi œerqana tal-inbid Taljan fid-dinja. Moscato gœandu tendenza li jkun inbid abjad popolari œafna fost min iœobb jipprova nbejjed æodda u jgawdi minn numru qawwi ta’ segwaçi u dilettanti ta’ nbid aromatiku u bi stil œafif gœal ma’ xi ikla jew deÿerta, jew saœansitra waœdu bœala aperitif kapaçi. Dawn l-inbejjed partikolari huma spiss ittikkjati sempliçiment bœala Moscato jew jekk huwa ta’ razza pura u mkabbar fir-reæjun tal-Majjistral talItalja tal-Piemonte, huma jissejœu blisem sœiœ tiegœu ta’ Moscato d’Asti (imsemmija wara l-gœeneb Moscato, u l-belt Taljana ta’ Asti). Qarib talmagœruf Asti Spumante ta’ Piemonte, Moscato d’Asti huwa æeneralment magœmul fi kwantitajiet iÿgœar u stil aktar delikat minn dak Spumante. Il-profil aromatiku u togœma tal-Moscato L-gœenba Moscato hija magœrufa gœall-fragranza bœall-fwieœa tagœha, stil œafif, semi-effervexxenti, b’karattru ‘spritzy’, kontenut ta’ alkoœol aktar baxx (tipikament madwar 5-8 % abv) u palat – mimli frott frisk bi traççi œelwin li jgœidulek ixrob! Il-kulur tal-inbid jaqleb lejn tiben isfar bi traççi okkaÿjonali ta’ deheb. L-aromi aromatiçi tal-Moscato huma sempliçiment straordinarji – fjur oranæjo, ‘honeysuckle’, lewÿ, æinæer u ddominat bi frott espressiv bœall- nbid Mejju 2014 gœeneb aœdar, çitru u sfumaturi ta’ œawœ misjur. Fuq il-palat gœandek tistenna linja impressjonanti ta’ frott frisk, ma’ livelli taz-zokkor li jvarjaw minn xi ftit œelu gœal œelu sew u mgeÿwra f’açidità medja. Mil-lanæas u t-tuffieœ, gœal-larinæ u l-lumi b’dehriet konsistenti ta’ œawœ u berquq misjur u mmerraq. IlMoscato huwa mimli frott, il-kaskata delikata ta’ bÿieÿaq, stil œafif, u s-sorpriÿa tal-œlewwa delikata li jkun fih, iwasslu biex iœajru u jirbaœ palati xejn suspettuÿi gœad-dinja talinbid. Filwaqt li l-Moscato mibjugœ bi prezz baxx tipikament juri fokus fuq frott ma’ doÿa deçenti ta’ œlewwa fit-taœlita , Moscato ta’ kwalità serja jieœu t-triq ta’ œawœ, lanæas u berquq misjur flimkien ma’ fwejjaœ delikati ta’ fjur kollha œerqana biex jisirqu l-ispettaklu Il-Moscato u l-ikel L-inbejjed tal-Moscato huma maœsuba biex ikunu kkonsmati ÿgœaÿagœ, waqt li huma friski u vibranti. Dawn l-inbejjed jeœtieæ li jkunu servuti jew jinxtorbu mkessœin sew u hu ggarantit li huma delizzjuÿi ma’ deÿerti mimlija tuffieœ, insalati sajfin, torti tal-lumi, ‘meringues, deÿerti tal-æellewÿ u œobÿ bil-lumi, peprin u kejkijiet. Filwaqt li d-deÿerta hija l-forte tal-Moscato, platti tal-æobon u antipasti varji jistgœu jkunu aœwa perfetti gœall-inbejjed Moscato d’Asti. Bil-versatilità tiegœu, bil-bilanç definittiv ta’ œlewwa u açidità, kif ukoll il-livell baxx ta’ alkoœol ukoll tagœmel lil dawn l-inbejjed kandidati primi bœala aperitif ideali. Bi prezzijiet tajbin, preÿenza ta’ palat uniku u stil li jgawdi popolarità madwar id-dinja, il-Moscato huwa nbid li kapaçi jsib œbieb fiç-çrieki tas-soçjetà kollha. Nbejjed li kapaçi jagœtu gost, festivi u mimlija b’togœma œelwa, dawn huma nbejjed bojod effervexxenti li jistgœu jibdew ‘party’, jagœmlu ikla perfetta jew jiksu b’versatilità l-œlewwiet favoriti tiegœek. Il-bejgœ tal-inbid Moscato jkompli jiÿdied hekk kif nies bœal ‘rappers’, dilettanti tal-inbid œelu u dawk li qed jibdew jidœlu fixxena tal-inbid ifaœœru dan l-inbid delizzjuÿ ‘semi-sweet’, b’alkoœol baxx, divertenti u effervexxenti, veru nbid gœal kulœadd u sajfi! Nawguralkom li tiskopruh u tgawduh... Bœas-soltu mistoqsijiet u kummenti fuq l-imejl [email protected]. mt. Jew ingœaqdu mal-paæna talFacebook tiegœi. 35 ‘Vinobabble’... Il-qawl tax-xahar: “Flixkun inbid jitlob biex jinqasam mal-œbieb, u jien qatt ma’ ltqajt ma’ persuna li tœobb l-inbid li tkun persuna xœiœa...” - Clifton Fadman (1904-1999) Bœal dejjem ixorbu bil-galbu u EVVIVA! • Jekk ikollok reazzjonijiet œÿiena wara li tixrob l-inbejjed allura huma probabbilment il-preservattivi li qed jaffettwawk... Jekk inti xrobt ammont redikolu ta’ inbid u gœandek ‘hangover’ tal-biÿa’ mela probabbilment jixraqlek. Imma jekk wara ÿewæ tazzi nbid tbati b’xi reazzjoni, allura huma probabbilment il-preservattivi fl-inbid li qegœdin jaffettwawk. Il-kubrit huwa normalment il-œati. Ir-Rumani bdew jaœarqu l-biççiet tal-kubrit f’kontenituri tal-inbid bœala preservattiv primittiv. Il-prinçipju baÿiku ma nbidilx f’dawn l-aœœar elfejn sena. Ilpreservattiv (kubrit) jikkonsma l-arja maqbuda fil-flixkun u jœalli nbid nadif biss. Nbejjed bl-ingrossa rœas huma normalment mimlija bil-preservattivi li jagœmlu ÿgur li jibqgœu ‘œajjin’. Gœalhekk wieœed ikollu ‘hangovers’ agœar minn inbejjed irœas. Il-fabbriki tal-inbid iqattgœu œafna œin u sforz jagœmlu çert li l-makkinarju huwa ‘nadif pinna’ biex ikunu jistgœu juÿaw inqas preservattivi biex ikunu kapaçi jagœtuna nbejjed aktar nodfa b’togœmiet aktar friski. L-gœenba u lil hinn minnha john m zahra [email protected] Il-'Moscato' l-gœenba gœal dan is-sajf? G œeÿieÿ qarrejja, qegœdin f’Mejju. Issajf qiegœed wara l-antiporta. Kont qed naœseb dwar liema gœenba tista’ tkun ideali biex wieœed jidra jixrob tazza nbid tajba u rinfreskanti dan is-sajf... dawk li qed jaœsbu biex jibdew jixorbu xi tazza nbid tajba ‘l hawn u ‘l hinn. Gœalhekk f’dan l-artiklu œassejt li nitkellem magœkom dwar l-gœenba Moscato. Bœala resident gœal ÿmien twil ta’ Piemonte, l-gœeneb Moscato (jew Muscat Blanc) u l-inbid magœmul minnu, huwa wieœed mill-aktar ambaxxaturi œerqana tal-inbid Taljan fid-dinja. Moscato gœandu tendenza li jkun inbid abjad popolari œafna fost min iœobb jipprova nbejjed æodda u jgawdi minn numru qawwi ta’ segwaçi u dilettanti ta’ nbid aromatiku u bi stil œafif gœal ma’ xi ikla jew deÿerta, jew saœansitra waœdu bœala aperitif kapaçi. Dawn l-inbejjed partikolari huma spiss ittikkjati sempliçiment bœala Moscato jew jekk huwa ta’ razza pura u mkabbar fir-reæjun tal-Majjistral talItalja tal-Piemonte, huma jissejœu blisem sœiœ tiegœu ta’ Moscato d’Asti (imsemmija wara l-gœeneb Moscato, u l-belt Taljana ta’ Asti). Qarib talmagœruf Asti Spumante ta’ Piemonte, Moscato d’Asti huwa æeneralment magœmul fi kwantitajiet iÿgœar u stil aktar delikat minn dak Spumante. Il-profil aromatiku u togœma tal-Moscato L-gœenba Moscato hija magœrufa gœall-fragranza bœall-fwieœa tagœha, stil œafif, semi-effervexxenti, b’karattru ‘spritzy’, kontenut ta’ alkoœol aktar baxx (tipikament madwar 5-8 % abv) u palat – mimli frott frisk bi traççi œelwin li jgœidulek ixrob! Il-kulur tal-inbid jaqleb lejn tiben isfar bi traççi okkaÿjonali ta’ deheb. L-aromi aromatiçi tal-Moscato huma sempliçiment straordinarji – fjur oranæjo, ‘honeysuckle’, lewÿ, æinæer u ddominat bi frott espressiv bœall- nbid Mejju 2014 gœeneb aœdar, çitru u sfumaturi ta’ œawœ misjur. Fuq il-palat gœandek tistenna linja impressjonanti ta’ frott frisk, ma’ livelli taz-zokkor li jvarjaw minn xi ftit œelu gœal œelu sew u mgeÿwra f’açidità medja. Mil-lanæas u t-tuffieœ, gœal-larinæ u l-lumi b’dehriet konsistenti ta’ œawœ u berquq misjur u mmerraq. IlMoscato huwa mimli frott, il-kaskata delikata ta’ bÿieÿaq, stil œafif, u s-sorpriÿa tal-œlewwa delikata li jkun fih, iwasslu biex iœajru u jirbaœ palati xejn suspettuÿi gœad-dinja talinbid. Filwaqt li l-Moscato mibjugœ bi prezz baxx tipikament juri fokus fuq frott ma’ doÿa deçenti ta’ œlewwa fit-taœlita , Moscato ta’ kwalità serja jieœu t-triq ta’ œawœ, lanæas u berquq misjur flimkien ma’ fwejjaœ delikati ta’ fjur kollha œerqana biex jisirqu l-ispettaklu Il-Moscato u l-ikel L-inbejjed tal-Moscato huma maœsuba biex ikunu kkonsmati ÿgœaÿagœ, waqt li huma friski u vibranti. Dawn l-inbejjed jeœtieæ li jkunu servuti jew jinxtorbu mkessœin sew u hu ggarantit li huma delizzjuÿi ma’ deÿerti mimlija tuffieœ, insalati sajfin, torti tal-lumi, ‘meringues, deÿerti tal-æellewÿ u œobÿ bil-lumi, peprin u kejkijiet. Filwaqt li d-deÿerta hija l-forte tal-Moscato, platti tal-æobon u antipasti varji jistgœu jkunu aœwa perfetti gœall-inbejjed Moscato d’Asti. Bil-versatilità tiegœu, bil-bilanç definittiv ta’ œlewwa u açidità, kif ukoll il-livell baxx ta’ alkoœol ukoll tagœmel lil dawn l-inbejjed kandidati primi bœala aperitif ideali. Bi prezzijiet tajbin, preÿenza ta’ palat uniku u stil li jgawdi popolarità madwar id-dinja, il-Moscato huwa nbid li kapaçi jsib œbieb fiç-çrieki tas-soçjetà kollha. Nbejjed li kapaçi jagœtu gost, festivi u mimlija b’togœma œelwa, dawn huma nbejjed bojod effervexxenti li jistgœu jibdew ‘party’, jagœmlu ikla perfetta jew jiksu b’versatilità l-œlewwiet favoriti tiegœek. Il-bejgœ tal-inbid Moscato jkompli jiÿdied hekk kif nies bœal ‘rappers’, dilettanti tal-inbid œelu u dawk li qed jibdew jidœlu fixxena tal-inbid ifaœœru dan l-inbid delizzjuÿ ‘semi-sweet’, b’alkoœol baxx, divertenti u effervexxenti, veru nbid gœal kulœadd u sajfi! Nawguralkom li tiskopruh u tgawduh... Bœas-soltu mistoqsijiet u kummenti fuq l-imejl [email protected]. mt. Jew ingœaqdu mal-paæna talFacebook tiegœi. 35 ‘Vinobabble’... Il-qawl tax-xahar: “Flixkun inbid jitlob biex jinqasam mal-œbieb, u jien qatt ma’ ltqajt ma’ persuna li tœobb l-inbid li tkun persuna xœiœa...” - Clifton Fadman (1904-1999) Bœal dejjem ixorbu bil-galbu u EVVIVA! • Jekk ikollok reazzjonijiet œÿiena wara li tixrob l-inbejjed allura huma probabbilment il-preservattivi li qed jaffettwawk... Jekk inti xrobt ammont redikolu ta’ inbid u gœandek ‘hangover’ tal-biÿa’ mela probabbilment jixraqlek. Imma jekk wara ÿewæ tazzi nbid tbati b’xi reazzjoni, allura huma probabbilment il-preservattivi fl-inbid li qegœdin jaffettwawk. Il-kubrit huwa normalment il-œati. Ir-Rumani bdew jaœarqu l-biççiet tal-kubrit f’kontenituri tal-inbid bœala preservattiv primittiv. Il-prinçipju baÿiku ma nbidilx f’dawn l-aœœar elfejn sena. Ilpreservattiv (kubrit) jikkonsma l-arja maqbuda fil-flixkun u jœalli nbid nadif biss. Nbejjed bl-ingrossa rœas huma normalment mimlija bil-preservattivi li jagœmlu ÿgur li jibqgœu ‘œajjin’. Gœalhekk wieœed ikollu ‘hangovers’ agœar minn inbejjed irœas. Il-fabbriki tal-inbid iqattgœu œafna œin u sforz jagœmlu çert li l-makkinarju huwa ‘nadif pinna’ biex ikunu jistgœu juÿaw inqas preservattivi biex ikunu kapaçi jagœtuna nbejjed aktar nodfa b’togœmiet aktar friski. dr charlene scicluna L-Awtiÿmu u tabiba tal-familja u koÿmetika [email protected] l-‘Autistic Spectrum Disorders’ L- Awtiÿmu u kundizzjonijiet simili (Autistic Spectrum Disorders) jaffettwaw il-mod ta’ kif persuna tikkomunika ma’, u tirrelata ma’ persuni oœra. Œafna mill-persuni li gœandhom l-Awtiÿmu (iÿda mhux kollha) ikollhom ukoll diffikultà fit-tagœlim (learning disability). Æeneralment, persuni li jbatu bl-Awtiÿmu jkollhom bÿonn kura minn speçjalista u edukazzjoni personalizzata. L-ispettru tal-Awtiÿmu jinkludi grupp ta’ kundizzjonijiet simili li gœandhom gradi varji ta’ severità. L-Awtiÿmu huwa biss tip wieœed minn dawn il-kundizzjonijiet ta’ Autistic Spectrum Disorders. Forom oœra jinkludu l-‘Asperger’s’ u r-‘Rett’s’. Persuni bis-sindromu ‘Asperger’s’ gœandhom tendenza li jkollhom inqas problemi bil-lingwa meta mqabbla ma’ persuni bl-Awtiÿmu klassiku, u l-intelliæenza tagœhom komuni li tkun tajba œafna, anke ogœla mill-medja. Kemm huma komuni l-‘Autistic Spectrum Disorders’? Madwar wieœed minn kull mija gœandu ‘Autistic Spectrum Disorder’. Is-subien huma erba’ darbiet iÿjed affettwati millbniet. X’inhuma s-sintomi tal‘Autistic Spectrum Disorders’? Is-sintomi normalment jibdew jidhru fl-ewwel tliet snin tal-œajja. Nofs il-æenituri jibdew isiru kkonçernati fl-ewwel sena. Xi tfal bis-sindromu ‘Asperger’s’ jiæu dijanjostikati biss wara li jkunu bdew l-iskola. Is-sintomi jvarjaw bejn persuna u oœra. Bosta jkollhom sintomi minimi, filwaqt li oœrajn jista’ jkollhom diffikultajiet aktar severi. Nies saœœa Mejju 2014 b’dawn il-kundizzjonijiet ikollhom livell varjat ta’ intelliæenza. Ftit ikollhom I.Q. gœoli, iÿda madwar œamsin fil-mija jkollhom I.Q. iÿjed baxx minn normal. Hemm erba’ gruppi differenti ta’ sintomi li normalment persuni b’dawn ilkundizzjonijiet kollha jkollhom. Diffikultajiet soçjali Hemm tipi differenti ta’ problemi soçjali u mhux kollha jseœœu f’kull kaÿ. Normalment, dawn is-sintomi jistgœu jkunu deskritti bœala “ma jmorrux daqshekk tajjeb man-nies”. Gœalhekk it-tfal normalment ikunu jippreferu jkunu waœedhom u ma tantx juru interess fi tfal oœra u b’hekk ma tantx ikollhom œbieb. Œafna drabi wkoll wieœed ma jkunx jifhem l-emozzjonijiet tal-oœrajn, pereÿempju ma jifhmux gœaliex xi œadd irrabjat. Kultant it-tfal jistgœu wkoll jitilfu xi œiliet soçjali (social skills) li darba kellhom, pereÿempju li jxejru. Problemi bil-lingwa u komunikazzjoni F’dawn il-kaÿi, normalment id-diskors jiÿviluppa iktar tard mis-soltu, u meta jiÿviluppa hemm çans li l-lingwa ma tiÿviluppax kompletament, jiæifieri l-uÿu u l-gœaÿla tal-kliem ma tkunx tajba. Tfal b’dawn il-kundizzjonijiet jista’ jkollhom waœda jew iktar minn dawn li æejjin: • Ma jkunux jistgœu jesprimu ruœhom tajjeb • Ma jkunux jistgœu jifhmu æesti, espressjonijiet tal-wiçç, jew ton tal-vuçi • Juÿaw kliem jew fraÿijiet li ma jagœmlux daqshekk sens, jew jirrepetu warajk minflok jirrisponduk • Jivvintaw kliem u fraÿijiet tagœhom stess • Ma juÿawx idejhom u ma jagœmlux æesti waqt li jitkellmu • Ma jkunux jistgœu jifhmu ordnijiet diffiçli • F’dan il-kaÿ ukoll, jistgœu jitilfu xi œiliet fil-lingwa li darba kellhom. Immaæinazzjoni inferjuri Tfal b’dawn il-kundizzjonijiet normalment jilagœbu logœob limitat. Dak li nsejœulu ‘Pretend Play’, li hu logœob fejn wieœed jippretendi li hu xi œaæa oœra jew li qed jagœmel xi œaæa partikolari, normalment ikun fqir. Gœandhom ukoll tendenza li jagœmlu attivitajiet u jilagœbu logœob b’mod repetittiv, æieli gœal tul ta’ œin twil u æranet sœaœ, u l-logœob huwa œafna drabi dak li jilagœbu tfal iÿgœar. Imæiba mhux tas-soltu Din hija tipika u tinkludi wieœed jew aktar minn dawn li æejjin: • Æesti u movimenti tal-idejn li mhux normali, bœal “hand flapping” • Rabja jew aggressjoni jekk tinbidlilhom xi rutina • Azzjonijiet jew movimenti repetuti bœal tbandil ‘il quddiem u lura • Ossessjonijiet li jistgœu jiÿviluppaw fi tfal ikbar, per eÿempju jkollhom interessi f’affarijiet bœal skedi ta’ trasport pubbliku, ajruplani eçç • Epilessija (aççessjonijiet) iseœœu f’madwar tlieta minn kull gœaxra li jbatu b’dawn il-kundizzjonijiet. Normalment, dawn jibdew fiÿ-ÿmien talpubertà u jseœœu f’dawk it-tfal li jkollhom kundizzjoni pjuttost severa. X’inhi l-kawÿa ta’ dawn il-kundizzjonijiet? Il-kawÿa m’hijiex magœrufa. Hemm xi evidenza li dawn jistgœu jintirtu fil-familja. Tewmin u aœwa jkollhom iÿjed çans li jbatu minn dawn il-kundizzjonijiet. Hemm ukoll xi kundizzjonijiet bœal ‘Down’s Syndrome’ u ‘Tourette’s Syndrome’ li fihom l-Awtiÿmu huwa iÿjed komuni. Dan l-aœœar smajna wkoll œafna spekulazzjonijiet li t-tilqima tal-MMR (œoÿba, gattone u rubella), tista’ twassal gœall-Awtiÿmu. Madankollu, ma hemm l-ebda evidenza xjentifika li tappoææja dan u jekk wieœed ifalli milli jieœu din it-tilqima, jista’ jkun hemm konsegwenzi serji œafna. Kif jiæu dijanjostikati dawn ilkundizzjonijiet? Normalment, it-tfal jgœaddu minn serje ta’ check-ups tas- saœœa, msejœin bœala ‘Well Baby Clinics’ fiç-Çentri tas-Saœœa, jew gœand it-tabib tal-familja jew pedjatra. It-tobba jistaqsu lill-æenituri dwar xi œiliet skont l-iÿvilupp tat-tfal. Jekk il-æenituri jkollhom xi œaæa li osservaw li qed tœassibhom, dawn gœandhom jiddiskutuha mat-tabib. Xi kaÿi jkunu wkoll suspettati mill-gœalliema. F’kaÿi fejn l-Awtiÿmu jew kundizzjonijiet simili jkunu suspettati, dawn gœandhom ikunu referuti liç-‘Child Guidance Unit’ tal-Isptar San Luqa, fejn se jmexxuhom tim ta’ speçjalisti f’dan il-qasam. Xi trattament jeÿisti gœal dawn il-kundizzjonijiet? Il-pedament tat-trattament huwa l-appoææ ta’ edukazzjoni speçjali. Dan huwa biex jgœin fil-lingwa, œiliet soçjali u œiliet ta’ komunikazzjoni. Tim ta’ nies gœandhom jaœdmu id f’id gœall-aœjar tat-tfal u dawn jinkludu l-æenituri, gœalliema, ‘Learning Support Assistants’, terapisti tal-lingwa, terapisti okkupazzjonali u psikologi edukattivi. Terapija tal-imæiba (Behavioural Therapy) tista’ tintuÿa biex tnaqqas imæiba œaÿina. Il-mediçini jintuÿaw biss f’çerti kaÿi speçifiçi, pereÿempju ansjetà u dipressjoni. Huwa magœruf li iÿjed ma tibda kura u gœajnuna minn kmieni, iÿjed ikun hemm riÿultati tajbin. 37 saœœa Mejju 2014 Quddiem æenituri anzjani bid-dimensja F tit ilu, œabib qasam miegœi esperjenza personali li missitli qalbi. Qalli dwar l-gœaÿiÿa ommu, anzjana ta’ 85 sena, li mietet ftit ilu. Spjegali kif kienu l-aœœar xhur u æimgœat fit-triq spiss diffiçli u ta’ tbatija differenti gœalih u familtu. Ommu kellha d-dimensja, kundizzjoni li taf tkun ferm krudili, speçjalment meta tiÿviluppa u timmatura filbniedem. Œabibi qal li meta kien ÿgœir, minn dejjem xtaq kuntatt isbaœ ma’ ommu, imma donnu dan qatt ma seœœ. Œutu qisu li dejjem œadu huma l-attenzjoni kollha tal-æenituri. Kellu jkun fl-aœœar ta’ œajjitha, li ommu stabbiliet relazzjoni soda u intima ta’ omm u iben. Esperjenzi ta’ weægœat kienu meta kien joœroæ lil ommu gœal xi dawra, speçjalment fil-œdud u l-festi. Mhux l-ewwel darba li kienu jieqfu f’xi post, u forsi waqt li jagœmlu xi mixja flimkien, filli jkunu jitkellmu flimkien, u filli ommu speçi tinsa hu min hu. Gœalih dawn il-waqtiet kienu jkunu diffiçli ferm. Li tkun ma’ ommok l-gœaÿiÿa u ma tagœrfekx, mhix çajta ÿgur, gœal œadd! Iÿda fl-istess waqt, dal-œabib stqarr li kienu f’dawn il-jiem, l-aœœar ta’ œajjitha, meta hi fetœet qalbha ma’ binha u qaltlu bla tlaqliq kemm kienet tœossha kburija bih bœala binha. Bid-dmugœ f’gœajnejh, dal-œabib qalli li l-passat iebes li kellu issa wasal gœal konkluÿjoni ta’ paçi interna. Gœalkemm ommu mietet, hu kellu çertu sodisfazzjon li l-affarijiet immaturaw lejn fejqan, lejn riÿoluzzjoni feliçi, li timlielu qalbu lejn il-futur tiegœu. Id-dimesja mhix eÿattament xi proçess li titlef il-memorja, 39 dr michael galea psikologu u terapista tal-familja [email protected] gœalkemm il-memorja hi marbuta sew. Verament li bid-dimensja, issib min ‘jinsa’ ismijiet, ‘jitlef’ affarijiet u jibda ma jkunx indipendenti jew funzjonabli bœal fil-passat. Però numru ta’ persuni bid-dimensja normalment ikunu iktar f’kuntatt personali malpassat tagœhom, iktar minn qatt qabel. Jekk int waqt li qed taqra dan, forsi gœandek xi æenitur fejn int qed tissuspetta gœandhomx xi bidu ta’ Alzheirmer’s, jista’ jkun li ndunajt li l-persuna qiegœda ssibha diffiçli tiffoka fuq ilpreÿent. Donnu iktar isibuha façli li jgœixu fil-passat tagœhom. Lkoll kemm aœna næorru fil-memorja tagœna l-esperjenzi personali passati li gœaddejna minnhom, dawk li wara kollox insejœulhom memorja. Kull esperjenza passata hija tagœna, imma x’uœud huma iktar qawwijin u mportanti minn oœrajn. Minkejja l-importanza tagœhom, ilkoll nafu kif niffokaw b’dixxiplina personali saœœa Mejju 2014 fuq affarijiet oœra, li spiss insejœulhom ‘ir-realtà’, minflok noqogœdu naœsbu dwar memorji tal-passat. Spiss naraw ærajjiet filpassat tagœna bœala memorja. Il-memorja donnha tidher statika, qisha ritratt. Bla œajja, bla dinamika. Però persuni tali jkollhom œsibijiet passati ferm iktar fluwidi, jiæu u jmorru, qisu f’film. Gœall-bidu, din l-esperjenza fejn persuna anzjana tibda daqqa tkun fil-‘preÿent’, u daqqa ‘filpassat’, tista’ tikkonfondina u tinkwetana, speçjalment meta dawn ikunu æenituri tagœna. Forsi ma nkunux nafu kif u x’gœandna nwieæbu quddiem dan. Sitwazzjonijiet tali jistgœu jwasslu li filli tkun titkellem mal-anzjana, u filli d-diskors jieqaf œesrem, gœax ma tkunx taf x’gœandek tgœid iktar. L-ewwel impuls tagœna jista’ jkun li nikkontradixxuhom jew nargumentaw magœhom. Forsi filli tkun qed titkellem fuq xi œaæa li se tagœmlu flimkien, u filli ommok tibda titkellem dwar xi memorja passata li assolutament ma tagœmilx sens. Ÿgur li tkun ittantat li tikkoreæi lil ommok. Jekk tagœmel hekk, probabbli tibdew targumentaw. Meta tieœu l-œin u tikkunsidra sew minn kemm memorji u esperjenzi passati, il-æenituri tagœna jkunu gœaddew minnhom, napprezzaw iktar kif il-moœœ uman jista’ jaœdem jew jilgœab bina taœt çerti kundizzjonijiet. Meta tqis dan kollu, tifhem li l-kummenti spissi ta’ nies anzjani bid-dimensja ma jkunux bla sens, imma jkollhom sens kbir, imma passat mhux preÿenti. Jekk tagœti biÿÿejjed kaÿ tinduna li dawn il-persuni anzjani normalment ikunu jgœidu œafna affarijiet importanti, speçjalment lill-gœeÿieÿ tagœhom li normalment issibhom imdawrin magœhom. Kull bniedem jikkomunika, gœax hekk maœluqin. Però mhux bilfors li dik ilkomunikazzjoni tinftiehem dejjem, jew minn kulœadd. Meta jseœœ dan, ma jfissirx li t-tali persuna bilfors miexja lura. Jista’ jkun biss li quddiem sitwazzjoni ædida, forsi anke ta’ tbatija, dik il-persuna daœlet fi ÿmien ta’ komunikazzjoni differenti. Differenti ma tfissirx mard, mankament, jew li qed toqrob il-mewt bilfors. Minkejja dan, però, il-bniedem minnatura tiegœu jippreferi dak li hu mdorri bih. Meta jiltaqa’ ma’ realtà ædida, iœossu frustrat kif se jæib ruœu, u xi drabi mhedded ukoll. Dan ÿgur m’gœandux ikun il-kaÿ quddiem id-dimensja. Din il-kundizzjoni titlob kuraææ u fehma ædida, differenti, ta’ komunikazzjoni ma’ dawn in-nies – komunikazzjoni differenti minn dik li aœna mdorrijin u komdi biha. VICHY CELLU DESTOCK SERUM FLASH isebbaœlek il-figura b’riÿultati immedjati Is-Cellu Destock Serum Flash huwa prodott ædid li jsebbaœ ilfigura tiegœek b’riÿultati immedjati. Prodott b’taœlita b’saœœitha ta’ ingredjenti li flimkien jgœinu l-æilda tiegœek tidher iÿjed lixxa, b’inqas çellulite. Is-Cellu Destock Serum Flash inaqqas id-dehra taç-çellulite (b’27%) f’14-il jum u jagœtik æilda b’dehra isbaœ. Gœandu jintuÿa darbtejn kuljum mal-partijiet tal-æisem fejn hemm ic-çellulite. Tista’ ssibu biss fl-ispiÿeriji. Gœal aktar informazzjoni idœol fuq [email protected] jew ibgœat SMS fuq 79806836 jew idœol fuq Facebook: Vichy. 41 A4-fifa-FC.pdf C M Y CM MY CY CMY K 1 07/05/2014 11:40 mid-dinja tal-klieb Ir-‘Rough Collie’... sabiœ, intelliæenti u versatili chris attard [email protected] D in ir-razza hija magœrufa sew fostna l-Maltin bœala “TalLassie”. Isem li æej mill-film “Lassie Come Home” li œareæ fis-sena 1943 mill-kumpanija Metro-GoldwynMayer u adattat fuq l-istejjer tal-awtur Eric Knight. Lassie, kelba intelliæenti li tgœaddi minn diversi avventuri ta’ qtigœ il-qalb sakemm teræa’ tingœaqad ma’ sidha li tœobb mill-ædid. Albert Payson Terhune, kien awtur ieœor, li bl-istejjer u l-kotba tiegœu gœen mhux ftit biex din ir-razza tikseb popolarità. L-oriæini ta’ din ir-razza Ftit nafu fiç-çert dwar l-oriæini ta’ din ir-razza, iÿda œafna jaœsbu li din tnisslet minn numru ta’ klieb li r-Rumani œadu magœhom l-Iskozja fil-œames seklu biex jirgœu n-nagœaæ. Uœud mill-esponenti ta’ din ir-razza jaœsbu li l-isem “Collie” æej millkelma antika “coaly” li tiddeskrivi l-kulur sewdieni tal-ewwel antentanti ta’ dawn il-klieb, li kienu iÿgœar fiddaqs mill-“Collie” tal-lum u jixbhu aktar lill-“Border Collie”, b’ras aktar miftuœa u geddum qasir. Oœrajn jaœsbu li l-isem “Collie” æej minn kelma Anglo-Sassona li tfisser “utli”. L-intelligenÿa u temperament doçli ta’ din ir-razza huwa l-frott ta’ trobbija selettiva mir-rgœajja Skoççiÿi matul is-snin, fejn kellhom bÿonn kelb leali u ta’ stamina biex jirgœa l-merœliet ta’ nagœaæ fil-Highlands. Il-“Gordon Setter” u anke l-“Irish Setter” taw sehemhom biex il-“Collie” jikseb il-kulur kannella, filwaqt li bit-taœlit mal-“Borzoi”, il-“Collie” akkwista r-ras tawwalija li nafuh biha llum. Fl-1860, din ir-razza bdiet issir popolari meta r-Regina Vittorja œadet interess f’dawn il-klieb u bdiet iÿommhom fil-Kastell Balmoral flIskozja. Kien madwar dan iÿ-ÿmien li l-ewwel “Rough Collies” bdew jintwerew f’wirjiet tal-klieb fid-distrett ta’ Birmingham. Fl-1895 din irrazza kienet rikonoxxuta bœala razza separata mill-“iSmooth Collie”, kelb simili iÿda b’pil qasir. Fl-1880, din ir-razza bdiet tikseb popolarità kbira fl-Amerika, fejn dawn il-klieb bdew jinxtraw mill-Ingilterra gœal somom kbar. Illum ir-“Rough Collies” fl-Amerika huma xi ftit aktar gœoljin mit-tul minn dawk Ingliÿi, b’aktar gœadam robust iÿda l-wiçç hu inqas irfinut. Il-karatteristiçi ta’ din ir-razza Ir-“Rough Collie” hu kelb ta’ daqs medju, kelb intelliæenti, leali u jipprova jogœæob lil sidu. Mhux kelb li se jmur jifraœ b’nies li qed jara gœall-ewwel darba iÿda jrid il-œin biex l-ewwel jaœseb u mbagœad jaççetta lil dak li jkun. In-natural kalm ta’ dan il-kelb jagœmilha façli biex imur tajjeb ferm mat-tfal, kif ukoll mal-anzjani jew nies bi bÿonnijet speçjali. Gœalhekk ir-“Rough Collies” jagœmlu pet ideali bœala parti mill-familja. Il-“Collies” huma klieb sensittivi u kelma hi biÿÿejjed biex tikkoreæihom. Dan it-tip ta’ kelb hu ideali gœal min iœobb imur mixjiet twal. Importanti li meta neœduhom mixja fil-kampanja niççekkjaw li ma gœandhomx xi œafur imwaœœal mal-pil tagœhom, speçjalment f’postijiet delikati bœallwidnejn. Matul il-æurnata æieli tarah jitgœaÿÿen fuq xi pultruna favorita tiegœu jew iœaffer fil-œamrija gœal xi teÿor li jkun œeba, bœal xi æugarell antik jew xi zokk. L-iggrumjar Din ir-razza tirrekjedi çertu ammont ta’ œin u attenzjoni minœabba li l-pil twil irid ikun iggrumjat regolarment, inkella l-pil jista’ jitgœaqqad speçjalment wara l-widnejn. Hu essenzjali li tiggrumja l-kelb qabel ma taœslu, inkella jkun ferm diffiçli li tœoll xi gœoqiedi li jkun hemm fil-pil. Mhux ideali li taœsel ilkelb tiegœek ta’ spiss, gœax tkun qed tneœœilu ÿejt naturali li jinsab fil-pil b’riskju li kelb isofri minn æilda xotta. Ir-“Rough Collie” gœandu pil kemm minn taœt kif ukoll minn fuq. Ilpil ta’ taœt li jmiss mal-æilda hu aktar fin mill-pil ta’ fuq li hu ftit aktar eœrex. Il-pil ta’ taœt jgœin lill-kelb iÿomm ruœu sœun fix-xitwa u kiesaœ fis-sajf. Fix-xita l-ilma jiÿloq malajr mill-pil ta’ fuq, bœar-rix tal-papri u b’hekk jgœin lill-kelb jibqa’ xott. Iktar ma tittraskura l-iggrumjar isir aktar diffiçli u li tqaxxar il-pil ÿgur li mhix soluzzjoni. Œafna jaœsbu li meta tqaxxar il-pil tkun qed tgœin lillkelb biex iÿomm ruœu frisk. Dan mhux minnu. Il-klieb ma jegœrqux mill-æilda bœalna l-bnedmin iÿda jippruvaw iÿommu ruœhom friski billi jieœdu nifsijiet aktar ta’ spiss. Normalment, dawn il-klieb joœorfu darba fis-sena. L-arja kkundizzjonata jew fannijiet huma bÿonnjuÿi biex din ir-razza u oœrajn b’pil twil jinÿammu fl-aœjar kundizzjoni, speçjalment fis-sœana qalila tas-sajf Malti. Il-‘breed standard’ Ir-“Rough Collie” hu kelb ta’ sbuœija kbira, proporzjonat u jagœti d-dehra li hu kapaçi jaœdem bla ma jgœejja. L-espressjoni hija mportanti f’din ir-razza, fejn din tinkiseb b’bilanç perfett bejn ir-ras, il-wiçç, id- annimali Mejju 2014 daqs, l-gœamla, il-kulur u l-poÿizzjoni tal-gœajnejn u l-qagœda tal-widnejn. It-tul tar-ras u l-geddum iridu jkunu tal-istess daqs maqsumin b’waqfa ÿgœira. L-gœajnejn huma ta’ daqs medju u gœandhom gœamla ta’ lewÿa. Dawn huma ta’ kulur kannella skur bleççezzjoni fil-kas tal-‘blue merles’ fejn l-gœajnejn jistgœu jkunu blu jew b’daqqiet ta’ blu. Il-widnejn huma ÿgœar, mhux wisq qrib xulxin iÿda lanqas ’il bogœod, fin-naœa ta’ fuq tar-ras. Meta l-kelb ikun rilassat, il-widnejn jistgœu jintefgœu lura, iÿda meta l-kelb ikun alert il-widnejn jidhru miksura. It-tul tal-æisem hu xi ftit itwal mill-gœoli mill-art. Id-denb irid ikun ilaœœaq salqasba tas-sieq, jista’ jkun ftit mgœolli waqt il-mixi iÿda qatt mibrum lura. It-tliet kuluri aççettati f’din ir-razza huma ‘sable’ (kannella bl-abjad), ‘tricolour’ (iswed, bi ftit kanella u abjad) u ‘blue merle’ (griÿ jagœti fil-blu b’daqqiet ÿgœar suwed u abjad). Il-kulur ‘sable’ jista’ jvarja minn kulur kannella jagœti fl-isfar dehbien gœal kulur kannella skur kwaÿi sewdieni. It-tliet kuluri jrid ikollhom l-abjad fl-gœonq, fis-sider, fir-riælejn, fis-saqajn u fit-tarf taddenb. Daqqa bajda tista’ tidher fuq ir-ras jew il-geddum jew fuq it-tnejn. Sa ftit taÿ-ÿmien ilu kont tara “Rough Collie” kwaÿi f’kull triq, iÿda llum il-popolarità ta’ din ir-razza naqset ferm matul dawn l-aœœar snin. Dan jista’ jkun sew minœabba li d-daqs tad-djar tagœna qed jiçkien, kif ukoll l-istil ta’ œajja mgœaææla li qed ngœixu. Minkejja dan, jibqa’ l-fatt li s-sbuœija, l-intelliæenza u l-versatilità tar-“Rough Collie” jibqgœu jiÿguraw post fil-qlub u d-djar tagœna gœal dejjem. 43 L-obeÿità fil-pets tagœna Fiona Picton – ‘Cat and Dog Nutritionist’ L-obeÿità tista’ tkun imfissra bœala eççess ta’ xaœam fil-æisem li jista’ jikkawÿa tixkil fis-saœœa u l-kwalità tal-œajja in æenerali. L-obeÿità tista’ tolqot kull tip ta’ pet li gœandna fid-dar tagœna. Il-kawÿa prinçipali tal-obeÿità hija nuqqas ta’ dieta bilançjata u nuqqas ta’ eÿerçizzju. Madankollu xi drabi nsibu li hemm çertu mard li jista’ jikkawÿa l-obeÿità wkoll. Meta pet ikun meqjus bœala ‘obese’, æeneralment ikun minn 20% gœal 25% iktar tqil mill-piÿ ideali tiegœu. Gœalkemm xi drabi naœsbu li kelb jew qattus boççu jitqies bœala gustuÿ, l-obeÿità hija kundizzjoni serja gœal bosta raæunijiet, fosthom: • Tista’ tikkawÿa tbatija fil-pet tagœna minœabba mard li jnaqqsilhom ukoll l-aæilità inæenerali tagœhom. • Tista’ taffettwa l-pet gœal perjodi twal. Problema li tista’ tkun evitata Çerti annimali gœandhom iktar tendenza li jbatu mill-obeÿità minn oœrajn. Hawn razez partikolari ta’ klieb u qtates li gœandhom tendenza jkunu iktar obeÿi minn razez oœrajn, bœal ngœidu aœna l-klieb tar-razza Labrador. Barra minn hekk, klieb u qtates li jkunu msewwija u klieb u qtates li jkunu nisa gœandhom iktar tendenza li jeœxienu minn dawk li mhumiex. Dawn il-fatturi jgœinuna nieœdu aktar œsieb il-piÿ tagœhom. Kundizzjonijiet assoçjati mal-obeÿità… L-obeÿità tista’ tikkawÿa diversi mard serju u kroniku, fosthom: • dijabete • mard tal-qalb • distress respiratorju • pressjoni gœolja tad-demm • kançer • probabbilment taffettwa wkoll il-œila talannimali domestiçi milli jwettqu mæiba naturali (eÿempju eÿerçizzju). Il-prevenzjoni Il-prevenzjoni hija dejjem aœjar u sempliçi œafna. Din tista’ ssir permezz ta’ ççekkjar regolari gœand il-vet, porzjonijiet u dieta bilançjata, u eÿerçizzju adattat ta’ spiss. Wieœed irid jikkunsidra wkoll li çerti annimali jirrikjedu iktar eÿerçizzju minn oœrajn. Modi diversi ta’ eÿerçizzju Apparti l-mixi u l-æiri ta’ kuljum, tista’ tixtrilhom æugarelli edukattivi li jÿommuhom interessati fil-logœob u jiççaqalqu madwar. Fosthom jeÿistu wkoll li jgœinu biex inaddfulhom snienhom. Pjanti josianne azzopardi bi fjuri jfuœu In-‘Natal Plum’ F id-dinja hawn œafna pjanti li jagœmlu l-fjuri, dan biex ma nsemmix is-siæar ukoll. Illum xtaqt nikteb ftit dwar xi pjanti li jagœmlu fjuri li jfuœu. Donnok bla ma trid meta tara fjura l-ewwel œaæa li tagœmel hi li tqarribha lejn imnifsejk biex tara x’riœa gœandha. Sintendi lkoll nippretendu li se tkun tfuœ, iÿda dan mhux dejjem ikun il-kaÿ. Ilfjuri jista’ ma jkun fihom l-ebda riœa partikolari jew saœansitra jista’ jkollhom riœa tinten. Illum se nikteb proprju dwar xi pjanti li nsibuhom komuni iÿda li jagœtuna fjuri b’riœa sabiœa. Il-‘Carissa macrocarpa’ jew in-‘Natal plum’ tœaddar is-sena kollha. Tikber verament malajr u tgœix f’kundizzjonijiet diffiçli mingœajr problemi. Tiflaœ anke gœal ftit melœ u allura tajba qrib il-baœar. Din gœandha zkuk bi ftit xewk u weraq imlaœœam, aœdar sabiœ u jleqq. Insibu wkoll il-‘Carissa’ bilweraq varegat. Tikber maÿ-ÿewg metri u tiftaœ gœal xi tliet metri. Hemm speçi minnha li tixxeblek mal-œajt. Hi tagœmel fjuri bojod li jfuœu œafna. Ir-riœa tagœhom tixbah œafna lil dik tal-Æiÿimin jew tal-Gardenja. Tagœmel ukoll il-frott li jittiekel. Il-frotta tagœha hi ÿgœira (xi ÿewg pulzieri) u trid tittiekel meta tkun saret œamra. Tista’ tittiekel kemm bilqoxra u kemm mingœajrha. Il-frott hu gœani fil- itamina Ç, kalçju, fosfru u magniÿju. Fiha œafna zokkor u pektin gœalhekk tajba biex wieœed jagœmel il-æeli` u l-æamm minnha. Qrajt ukoll li wieœed jista’ wkoll jagœmel l-inbid. Bœal kull pjanta oœra, din ikollha bÿonn tinÿabar ftit biex b’hekk tibqa’ pulita. Wieœed jista’ jkabbarha kemm fl-art u kemm fi qsari ftit imdaqqsin. Gœandha bÿonn post imdawwal sew biex tagœmel il-fjuri u l-frott. Tajba biex tintuÿa wkoll gœall-borduri. Peress li gœandha x-xewk wieœed irid joqgœod attent fejn iœawwilha. Il-‘Carissa’ titkattar biÿÿerriegœa, bil-biçça u bit-tirqid. Meta wieœed jieœu biçça jista’ jipprova jpoææi zokk fi flixkun bl-ilma sakemm joœoræu l-gœeruq, imbagœad iœawwel bœas-soltu. Meta tpoææi z-zokk flilma biex jagœmel l-gœeruq gœandek tieœu œsieb li tbiddel l-ilma kull ftit jiem biex dan ma jeœÿienx. Il-‘Gardenia’ Il-‘Gardenia’ hi pjanta ferm maœbuba gœax tagœmel fjuri bojod li jkollhom riœa tfuœ taqsam. Hawn œafna speçi ta’ ‘Gardenia’. Gœandha l-weraq œodor skuri u jleqqu qishom tax-xemgœa, æejjin gœall-ponta. Tagœmel fjuri jfuœu œafna, bojod jew roÿa. Dawn joœoræu minn April ’il quddiem. L-ewwel œaæa li tiæini f’moœœi meta nitkellem dwar din il-pjanta hi li l-œamrija tagœna sfortunatament hi l-gœadu tagœha. Dan gœax ma tistax tgœix f’œamrija mgœobbija bil-æir iÿda teœtieæ œamrija açiduÿa. Il-œamrija trid tkun ma tistagœdarx ukoll. Gœalhekk meta tixtriha tmurx id-dar u forsi tkabbrilha l-qasrija u ÿÿid xi œamrija minn tagœna. Sib dik apposta li œafna drabi ssibha taœt l-isem ‘For ericaceous plants’. Meta tiæi gœat-tisqija, din ukoll hemm bÿonn li toqogœod attent, gœax l-ilma tagœna hu velenu gœaliha. L-ilma gœandu jkun tax-xita jew tad‘dehumidifier’. Jekk tagœtiha ilma ‘œaÿin’ u œamrija ‘œaÿina’ tispiçça biex twaqqa’ l-fjuri kollha. Il-weraq jisfar gœax jimrad bil-klorosi u ma jkunx hemm fejqan gœaliha. Il-fertilizzant gœandu wkoll ikun gœall-pjanti li jœobbu œamrija açiduÿa. Dan issib tixtrih mingœajr problemi ta’ xejn. Tajjeb li jingœata darbtejn fix-xahar, mir-rebbiegœa sas-sajf. Il-œadid (sikwestrin) tajjeb gœal din il-pjanta speçjalment jekk tara li l-weraq qed jisfar. Tœobb li tkun imbexxa kuljum bi ftit ilma frisk meta ma tkunx bil-fjuri gœax dawn bl-ilma malajr jittebbgœu u jikriehu. Il-qasrija aœjar li tkun tal-plastik. Gœandha bÿonn ta’ dawl tajjeb iÿda mhux post fejn ikollha xemx diretta gœax tinœaraq. L-‘Istefanotis’ L-isem botaniku ta’ din il-pjanta sabiœa hu ‘Stephanotis floribunda’. Pjanta favorita ma’ œafna gœax barra li tikber tajjeb fil-æonna tagœna, ænien 45 gœandha weraq ileqq u ta’ kulur sabiœ kif ukoll tpaxxina bi fjuri jfuœu. Hi pjanta li tixbah lill-Æiÿimin u gœalhekk insib li œafna jœawduhom. Din il-pjanta minn dejjem kienet popolari mal-gœarajjes gœall-bukketti tagœhom. L-‘Istefanotis’ gœandha bÿonn ta’ post imdawwal iÿda mhux fix-xemx ilœin kollu. Trid tkun imqabbda ma’ xi wajer jew kannizzata biex tkun tista’ titla’ façilment magœhom. Trid tissaqqa sew bejn Marzu u Ottubru iÿda inqas fix-xitwa. Gœandha bÿonn fertilizzant fir-rebbiegœa kull œmistax. Trid tinÿabar fir-rebbiegœa biex b’hekk tnaddafha miz-zkuk li jkunu xjaœu u mietu. F’dan iÿ-ÿmien tista’ tkattar minnha kemm bil-biçça u kemm bit-tirqid. L-‘Istefanotis’ tagœmel speçi ta’ ‘frotta’ li tkun mimlija biÿ-ÿerriegœa li tista’ tinÿera’. Dan it-tip ta’ tkattir mhux œaæa gœan-novizz. Wara kollox iÿ-ÿerriegœa ddum biex tagœtina pjanta li nkunu nistgœu nagœmlu uÿu minnha gœal æol-ænien. Il-Æiÿimina Din hi pjanta oœra li tixxeblek u li tpaxxina bil-fjuri, bojod delikati u jfuœu. Hawn œafna tipi ta’ Æiÿimin. Hawn dik li tissejjaœ Æiÿimina Françiÿa li tagœmel œafna fjuri ÿgœar ifuœu œafna. Hemm imbagœad ukoll dik imsejœa ‘Ta’ Malta’. Din gœandha l-weraq gœat-tond u daqsxejn kbar. L-isem botaniku tagœha huwa ‘Jasminum officinale’. Titkattar bil-biçça fir-rebbiegœa. Meta jaqbdu sew tibdlilhom il-qasrija u tagœmlilhom wajer jew biçça njama œalli jkollhom ma’ xiex iqabbdu. Ma nissuææerix li kif tara li œadu taqbad u tœawwilhom fil-ænien. Gœandu jkollok ftit paçenzja u tœallihom jikbru sew qabel ma twaddabhom f’posthom. L-importanti li meta taqlagœhom ma tœarbatx it-tuba. Bœal kull pjanta oœra l-Æiÿimina tieœu gost bil-fertilizzant meta tkun qiegœda tikber u tarmi l-ædid. Biex iÿÿommha kompatta u pulita gœandek tiÿbrilha l-partijiet li jkunu diæà gœamlu l-fjuri. Il-‘Honeysuckle’ L-isem botaniku tagœha huwa ‘Lonicera’. Din hi pjanta li tixxeblek u li tagœmel fjuri jfuœu œafna. Il-kuluri tal-fjuri huma sofor çari bl-abjad jew roÿa çari kif ukoll hawn il-œomor. Iç-Çiniÿi juÿaw il-weraq niexef tagœha bœala mediçinali. Din il-pjanta kienet waœda mill-favoriti tal-Vittorjani u kienu jœobbu juÿawha fit-tiæijiet minœabba r-riœa pjaçevoli tagœha. Tikber malajr u gœandha tendenza li tinvadi. Nippreferi li naraha tikber f’xi œawt kbir jew f’xi biçça œamrija gœaliha u dejjem taœt kontroll. Fl-ewwel sentejn ma tantx gœandha bÿonn ta’ ÿbir gœax tkun gœadha qed tistabbilixxi ruœha iÿda meta tara li qabdet oqgœodilha attent. Titkattar bil-biçça (zokk aœdar) fir-rebbiegœa. Ara li jkun fih xi tliet gœekiesi u ftit weraq fuq. Il-weraq ta’ taœt iridu jitneœœew u z-zokk jiddaœœal fir-‘rooting powder’. Trid titœawwel fil-‘peat’ u l-‘perlite’. Wieœed jista’ wkoll jipprova b’biçça zokk fi flixkun bl-ilma sakemm ixxenxell l-gœeruq. L-ilma gœandu jinbidel kull æimgœa œalli ma jeœÿienx. Il-‘Honeysuckle’ titnissel ukoll bit-tirqid. Il-‘Wisteria’ Din hi pjanta xeblieka mill-isbaœ. Jeÿistu xi gœaxar speçi minnha. Tagœmel gœenieqed ta’ xniexel bi fjuri ÿgœar vjola, lelà jew bojod. Ilfjuri gœandhom riœa pjaçevoli œafna. Tifjorixxi fir-rebbiegœa. Il-weraq tagœha hu œafif. Pjanta li la darba taqbad tikber sew kif ukoll tagœmel œafna u œafna fjuri. Iÿ-ÿerriegha tagœha hi velenuÿa. Fix-xitwa din twaqqa’ l-weraq. Il-‘Wisteria’ gœandha bÿonn ‘Wisteria’ ‘Wisteria’ ‘Lonicera’ ‘Honeysuckle’ ‘Jasminum’ ‘Æiÿimina’ ‘Stephanotis floribunda’ ‘Stefanotis’ ‘Gardenia’ ‘Gardenia’ ‘Natal Plum’ ‘Carissa macrocarpa’ Mejju 2014 l-gœajnuna biex tixxeblek, gœalhekk gœandek taœsbilha ma’ xiex titla’. Tœallihiex œdejn katusi jew kanali taddrenaææ gœax tista’ tagœmel il-œsara. Meta tiæi biex tinÿabar gœandek l-ewwel tara kemm tixtieq li z-zokk prinçipali jikber, imbagœad taqta’. Œalli zkuk oœra mal-ænub tagœha jitwalu orizzontali u dejjem iÿbor lilhom ukoll wara li tkun waqfet twarrad u jkunu spiççaw il-fjuri. B’hekk tkun qed tgœinha tibqa’ pulita u s-sena ta’ wara teræa’ tagœmel il-fjuri. Tœobb œamrija açiduÿa gœalhekk peress li l-œamrija ta’ Malta hi alkalina tista’ tirrimedja billi ÿÿidilha l-kompost u ‘peat’. Meta tœawwilha saqqiha waœda tajba biex b’hekk l-gœeruq ma jinxfulhiex. Aktar ma tidra fil-post u tibda æejja ’l quddiem aktar ittisqija tonqos. Ma tœobbx œamrija li tistagœdar u lanqas œafna fertilizzant gœoli fin-nitrati. Il-‘Wisteria’ gœandha bÿonn xi sitt sigœat dawl. Jekk ikun possibbli, il-qalba tagœha gœandha tkun fiddell filwaqt li z-zkuk bil-weraq ikunu esposti gœax-xemx. Gœall-ewwel li titœawwel tista’ ma tagœmilx fjuri, iÿda meta tistabbilixxi ruœha sew tibda tagœmel œafna gœenieqed sbieœ ta’ fjuri. Pjanti josianne azzopardi bi fjuri jfuœu In-‘Natal Plum’ F id-dinja hawn œafna pjanti li jagœmlu l-fjuri, dan biex ma nsemmix is-siæar ukoll. Illum xtaqt nikteb ftit dwar xi pjanti li jagœmlu fjuri li jfuœu. Donnok bla ma trid meta tara fjura l-ewwel œaæa li tagœmel hi li tqarribha lejn imnifsejk biex tara x’riœa gœandha. Sintendi lkoll nippretendu li se tkun tfuœ, iÿda dan mhux dejjem ikun il-kaÿ. Ilfjuri jista’ ma jkun fihom l-ebda riœa partikolari jew saœansitra jista’ jkollhom riœa tinten. Illum se nikteb proprju dwar xi pjanti li nsibuhom komuni iÿda li jagœtuna fjuri b’riœa sabiœa. Il-‘Carissa macrocarpa’ jew in-‘Natal plum’ tœaddar is-sena kollha. Tikber verament malajr u tgœix f’kundizzjonijiet diffiçli mingœajr problemi. Tiflaœ anke gœal ftit melœ u allura tajba qrib il-baœar. Din gœandha zkuk bi ftit xewk u weraq imlaœœam, aœdar sabiœ u jleqq. Insibu wkoll il-‘Carissa’ bilweraq varegat. Tikber maÿ-ÿewg metri u tiftaœ gœal xi tliet metri. Hemm speçi minnha li tixxeblek mal-œajt. Hi tagœmel fjuri bojod li jfuœu œafna. Ir-riœa tagœhom tixbah œafna lil dik tal-Æiÿimin jew tal-Gardenja. Tagœmel ukoll il-frott li jittiekel. Il-frotta tagœha hi ÿgœira (xi ÿewg pulzieri) u trid tittiekel meta tkun saret œamra. Tista’ tittiekel kemm bilqoxra u kemm mingœajrha. Il-frott hu gœani fil- itamina Ç, kalçju, fosfru u magniÿju. Fiha œafna zokkor u pektin gœalhekk tajba biex wieœed jagœmel il-æeli` u l-æamm minnha. Qrajt ukoll li wieœed jista’ wkoll jagœmel l-inbid. Bœal kull pjanta oœra, din ikollha bÿonn tinÿabar ftit biex b’hekk tibqa’ pulita. Wieœed jista’ jkabbarha kemm fl-art u kemm fi qsari ftit imdaqqsin. Gœandha bÿonn post imdawwal sew biex tagœmel il-fjuri u l-frott. Tajba biex tintuÿa wkoll gœall-borduri. Peress li gœandha x-xewk wieœed irid joqgœod attent fejn iœawwilha. Il-‘Carissa’ titkattar biÿÿerriegœa, bil-biçça u bit-tirqid. Meta wieœed jieœu biçça jista’ jipprova jpoææi zokk fi flixkun bl-ilma sakemm joœoræu l-gœeruq, imbagœad iœawwel bœas-soltu. Meta tpoææi z-zokk flilma biex jagœmel l-gœeruq gœandek tieœu œsieb li tbiddel l-ilma kull ftit jiem biex dan ma jeœÿienx. Il-‘Gardenia’ Il-‘Gardenia’ hi pjanta ferm maœbuba gœax tagœmel fjuri bojod li jkollhom riœa tfuœ taqsam. Hawn œafna speçi ta’ ‘Gardenia’. Gœandha l-weraq œodor skuri u jleqqu qishom tax-xemgœa, æejjin gœall-ponta. Tagœmel fjuri jfuœu œafna, bojod jew roÿa. Dawn joœoræu minn April ’il quddiem. L-ewwel œaæa li tiæini f’moœœi meta nitkellem dwar din il-pjanta hi li l-œamrija tagœna sfortunatament hi l-gœadu tagœha. Dan gœax ma tistax tgœix f’œamrija mgœobbija bil-æir iÿda teœtieæ œamrija açiduÿa. Il-œamrija trid tkun ma tistagœdarx ukoll. Gœalhekk meta tixtriha tmurx id-dar u forsi tkabbrilha l-qasrija u ÿÿid xi œamrija minn tagœna. Sib dik apposta li œafna drabi ssibha taœt l-isem ‘For ericaceous plants’. Meta tiæi gœat-tisqija, din ukoll hemm bÿonn li toqogœod attent, gœax l-ilma tagœna hu velenu gœaliha. L-ilma gœandu jkun tax-xita jew tad‘dehumidifier’. Jekk tagœtiha ilma ‘œaÿin’ u œamrija ‘œaÿina’ tispiçça biex twaqqa’ l-fjuri kollha. Il-weraq jisfar gœax jimrad bil-klorosi u ma jkunx hemm fejqan gœaliha. Il-fertilizzant gœandu wkoll ikun gœall-pjanti li jœobbu œamrija açiduÿa. Dan issib tixtrih mingœajr problemi ta’ xejn. Tajjeb li jingœata darbtejn fix-xahar, mir-rebbiegœa sas-sajf. Il-œadid (sikwestrin) tajjeb gœal din il-pjanta speçjalment jekk tara li l-weraq qed jisfar. Tœobb li tkun imbexxa kuljum bi ftit ilma frisk meta ma tkunx bil-fjuri gœax dawn bl-ilma malajr jittebbgœu u jikriehu. Il-qasrija aœjar li tkun tal-plastik. Gœandha bÿonn ta’ dawl tajjeb iÿda mhux post fejn ikollha xemx diretta gœax tinœaraq. L-‘Istefanotis’ L-isem botaniku ta’ din il-pjanta sabiœa hu ‘Stephanotis floribunda’. Pjanta favorita ma’ œafna gœax barra li tikber tajjeb fil-æonna tagœna, ænien 45 gœandha weraq ileqq u ta’ kulur sabiœ kif ukoll tpaxxina bi fjuri jfuœu. Hi pjanta li tixbah lill-Æiÿimin u gœalhekk insib li œafna jœawduhom. Din il-pjanta minn dejjem kienet popolari mal-gœarajjes gœall-bukketti tagœhom. L-‘Istefanotis’ gœandha bÿonn ta’ post imdawwal iÿda mhux fix-xemx ilœin kollu. Trid tkun imqabbda ma’ xi wajer jew kannizzata biex tkun tista’ titla’ façilment magœhom. Trid tissaqqa sew bejn Marzu u Ottubru iÿda inqas fix-xitwa. Gœandha bÿonn fertilizzant fir-rebbiegœa kull œmistax. Trid tinÿabar fir-rebbiegœa biex b’hekk tnaddafha miz-zkuk li jkunu xjaœu u mietu. F’dan iÿ-ÿmien tista’ tkattar minnha kemm bil-biçça u kemm bit-tirqid. L-‘Istefanotis’ tagœmel speçi ta’ ‘frotta’ li tkun mimlija biÿ-ÿerriegœa li tista’ tinÿera’. Dan it-tip ta’ tkattir mhux œaæa gœan-novizz. Wara kollox iÿ-ÿerriegœa ddum biex tagœtina pjanta li nkunu nistgœu nagœmlu uÿu minnha gœal æol-ænien. Il-Æiÿimina Din hi pjanta oœra li tixxeblek u li tpaxxina bil-fjuri, bojod delikati u jfuœu. Hawn œafna tipi ta’ Æiÿimin. Hawn dik li tissejjaœ Æiÿimina Françiÿa li tagœmel œafna fjuri ÿgœar ifuœu œafna. Hemm imbagœad ukoll dik imsejœa ‘Ta’ Malta’. Din gœandha l-weraq gœat-tond u daqsxejn kbar. L-isem botaniku tagœha huwa ‘Jasminum officinale’. Titkattar bil-biçça fir-rebbiegœa. Meta jaqbdu sew tibdlilhom il-qasrija u tagœmlilhom wajer jew biçça njama œalli jkollhom ma’ xiex iqabbdu. Ma nissuææerix li kif tara li œadu taqbad u tœawwilhom fil-ænien. Gœandu jkollok ftit paçenzja u tœallihom jikbru sew qabel ma twaddabhom f’posthom. L-importanti li meta taqlagœhom ma tœarbatx it-tuba. Bœal kull pjanta oœra l-Æiÿimina tieœu gost bil-fertilizzant meta tkun qiegœda tikber u tarmi l-ædid. Biex iÿÿommha kompatta u pulita gœandek tiÿbrilha l-partijiet li jkunu diæà gœamlu l-fjuri. Il-‘Honeysuckle’ L-isem botaniku tagœha huwa ‘Lonicera’. Din hi pjanta li tixxeblek u li tagœmel fjuri jfuœu œafna. Il-kuluri tal-fjuri huma sofor çari bl-abjad jew roÿa çari kif ukoll hawn il-œomor. Iç-Çiniÿi juÿaw il-weraq niexef tagœha bœala mediçinali. Din il-pjanta kienet waœda mill-favoriti tal-Vittorjani u kienu jœobbu juÿawha fit-tiæijiet minœabba r-riœa pjaçevoli tagœha. Tikber malajr u gœandha tendenza li tinvadi. Nippreferi li naraha tikber f’xi œawt kbir jew f’xi biçça œamrija gœaliha u dejjem taœt kontroll. Fl-ewwel sentejn ma tantx gœandha bÿonn ta’ ÿbir gœax tkun gœadha qed tistabbilixxi ruœha iÿda meta tara li qabdet oqgœodilha attent. Titkattar bil-biçça (zokk aœdar) fir-rebbiegœa. Ara li jkun fih xi tliet gœekiesi u ftit weraq fuq. Il-weraq ta’ taœt iridu jitneœœew u z-zokk jiddaœœal fir-‘rooting powder’. Trid titœawwel fil-‘peat’ u l-‘perlite’. Wieœed jista’ wkoll jipprova b’biçça zokk fi flixkun bl-ilma sakemm ixxenxell l-gœeruq. L-ilma gœandu jinbidel kull æimgœa œalli ma jeœÿienx. Il-‘Honeysuckle’ titnissel ukoll bit-tirqid. Il-‘Wisteria’ Din hi pjanta xeblieka mill-isbaœ. Jeÿistu xi gœaxar speçi minnha. Tagœmel gœenieqed ta’ xniexel bi fjuri ÿgœar vjola, lelà jew bojod. Ilfjuri gœandhom riœa pjaçevoli œafna. Tifjorixxi fir-rebbiegœa. Il-weraq tagœha hu œafif. Pjanta li la darba taqbad tikber sew kif ukoll tagœmel œafna u œafna fjuri. Iÿ-ÿerriegha tagœha hi velenuÿa. Fix-xitwa din twaqqa’ l-weraq. Il-‘Wisteria’ gœandha bÿonn ‘Wisteria’ ‘Wisteria’ ‘Lonicera’ ‘Honeysuckle’ ‘Jasminum’ ‘Æiÿimina’ ‘Stephanotis floribunda’ ‘Stefanotis’ ‘Gardenia’ ‘Gardenia’ ‘Natal Plum’ ‘Carissa macrocarpa’ Mejju 2014 l-gœajnuna biex tixxeblek, gœalhekk gœandek taœsbilha ma’ xiex titla’. Tœallihiex œdejn katusi jew kanali taddrenaææ gœax tista’ tagœmel il-œsara. Meta tiæi biex tinÿabar gœandek l-ewwel tara kemm tixtieq li z-zokk prinçipali jikber, imbagœad taqta’. Œalli zkuk oœra mal-ænub tagœha jitwalu orizzontali u dejjem iÿbor lilhom ukoll wara li tkun waqfet twarrad u jkunu spiççaw il-fjuri. B’hekk tkun qed tgœinha tibqa’ pulita u s-sena ta’ wara teræa’ tagœmel il-fjuri. Tœobb œamrija açiduÿa gœalhekk peress li l-œamrija ta’ Malta hi alkalina tista’ tirrimedja billi ÿÿidilha l-kompost u ‘peat’. Meta tœawwilha saqqiha waœda tajba biex b’hekk l-gœeruq ma jinxfulhiex. Aktar ma tidra fil-post u tibda æejja ’l quddiem aktar ittisqija tonqos. Ma tœobbx œamrija li tistagœdar u lanqas œafna fertilizzant gœoli fin-nitrati. Il-‘Wisteria’ gœandha bÿonn xi sitt sigœat dawl. Jekk ikun possibbli, il-qalba tagœha gœandha tkun fiddell filwaqt li z-zkuk bil-weraq ikunu esposti gœax-xemx. Gœall-ewwel li titœawwel tista’ ma tagœmilx fjuri, iÿda meta tistabbilixxi ruœha sew tibda tagœmel œafna gœenieqed sbieœ ta’ fjuri. IS MOULD DRIVING YOU UP THE WALL? Mould can grow on almost any substance when moisture such as condensation is present. Moulds, when they produce, make spores which can be carried by air currents and when these land on a moist surface they begin to grow. Mould feeds on nutrients such as cellulose which can be found in most papers and paints. Crown Trade Steracryl has a proven pedigree in the prevention of mould growth. Stringent testing by the PRA (The Paint Research Association) has found it to be an effective mould inhibitor over long periods of time. It’s not just paint. Trade enquiries: www.macmed.com.mt [email protected] tel no 21824101 Don’t just paint it. Crown it. liæi Mejju 2014 47 nutar annalise micallef [email protected] Il-protezzjoni ta’ ulied b’diÿabilità u t-Trust Æ enituri li gœandhom ulied b’diÿabilità spiss jinkwetaw dwar min se jieœu œsieb uliedhom wara mewthom u kif se jaççertaw ruœhom li meta jiæu neqsin, il-bÿonnijiet ta’ uliedhom ikunu kkurati. Spiss œafna nsibu li t-Trust tista’ toffri soluzzjoni biex wieœed ikollu serœan il-moœœ li l-iben jew il-bint diÿabbli se jkollha dak li teœtieæ gœal œajja b’dinjità u se jkun hemm min ikun fdat biex jiÿgura dan b’responsabbiltajiet u obbligi legalment enforzabbli. It-Trust huwa strument legali li wieœed jista’ joœloq sew matul œajtu, jew inkella bœala parti minn testment, çioè jopera wara l-mewt ta’ min œolqu. Permezz ta’ Trust, wieœed iœalli æidu jew parti minnu favur dak li jissejjaœ Trustee u dan talaœœar ikun is-sid ta’ dan il-æid b’responsabbiltà, però, li juÿa dak il-æid gœall-benefiççju ta’ dawk li, min œoloq it-Trust (dak li jissejjaœ is-Settlor), ikun iddetermina bœala l-benefiççjarji aœœarija ta’ dak il-æid. Gœaldaqstant, f’kuntest fejn gœandna membri tal-familja li jkunu jbatu minn diÿabilità jew li ma jkunux kapaçi jieœdu œsieb lilhom infushom, meta sehem minn wirt li jkun intenzjonat gœalihom, jitœalla favur membru tal-familja bœala Trustee jew inkella favur Trustee professjonali, dawn tal-aœœar ikunu obbligati li fl-esekuzzjoni tal-obbligi tagœhom bœala Trustees ikunu ggwidati minn dawk li huma l-bÿonnijiet tal- benefiççjarju, u hemm ukoll serje ta’ responsabbiltajiet legali li l-liæi tat-Trust timponi fuq Trustee biex min jitœalla bœala Trustee tabilœaqq jaæixxi fl-aœjar interess tal-benefiççjarju. F’termini legali, Trustee jkun is-sid ta’ dak ilæid u jkollu l-possibiltà li jieœu deçiÿjonijiet bœala sid, però fi kwalunkwe eÿerçizzju ta’ din id-diskrezzjoni, irid ikun gwidat minn dak li huwa l-interess tal-benefiççjarji determinati misSettlor meta œoloq it-Trust. Gœaliex dan huwa importanti b’mod partikolari gœal min gœandu l-ulied b’diÿabilità? Meta wieœed ikollu tfal li gœalkemm jagœlqu l-età tal-maææoranza, ma jkunux f’sitwazzjoni li jistgœu jikkuraw lilhom infushom u jkollhom bÿonn min jieœu œsiebhom, huwa importanti ferm li sehemhom minn kwalunkwe æid ikun preservat b’mod li min jirçevih ikun jista’ biss juÿa dak il-æid gœall-iskop oriæinarjament preskritt u b’hekk l-istrument tat-Trust filwaqt li jippermetti l-libertà tat-Trustee fis-sens li dan jista’ juÿa l-æid bl-aœjar mod li jidhirlu skont iç-çirkostanzi attwali, però dan dejjem ikun dettat minn dak li huwa gœallæid u fl-aœjar interess talbenefiççjarju. Settlor, çioè min joœloq Trust, ikun jista’ wkoll jappunta Protector, çioè persuna li tkun tista’ tissorvelja çerti deçiÿjonijiet li jieœu t-Trustee u dan bœala salvagwardja addizzjonali biex l-iskop inizzjali ta’ min ikun œoloq it-Trust ikun qed jintlaœaq. Eÿempju çar huwa li per eÿempju t-Trustee ma jkunx jista’ jbiegœ jew jiddisponi minn assi tat-Trust mingœajr il-kunsens ukoll talProtector. Gœalhekk, il-Protector ikun qed jiÿgura wkoll li t-Trustee fl-eÿerçizzju tal-poteri tiegœu jkun qed jagœmel dak li finalment ikun fl-aœjar interess tal-benefiççjarju. Gœal aktar informazzjoni dwar Trusts jew gœal parir ieœor notarili çempel fuq 21 678 380 jew ibgœat email fuq annalise@ micallefnotaries.com SUMMER 2014 Captain Boo Treasure Map Valentine Como Paradise SEE THE FULL RANGE ON schollfoothealthcentre.com Start-rite is available from all Scholl Foothealth Centres in Sliema, Valletta, Fgura and Mosta; Lotto at The Point (Level -2); and Abela’s Health & Beauty Centre, Gozo. 17362_PCOS_STARTRITE_SS 14.indd 1 20/05/2014 13:59 philip schembri building industry consultative council Id-djar antiki ta’ karattru I l-gÿejjer Maltin u Gœawdxin huma mogœnija bi rœula pittoreski. Dawn huma ta’ attrazzjoni minnhom infushom. Fil-qalba ta’ kull raœal insibu toroq dojoq u mserrpa li fihom naraw djar qodma, djar antiki jew saœansitra palazzi ÿgœar. Œafna minn dawn id-djar inbnew mijiet ta’ snin ilu u b’hekk joffru karattru uniku li tista’ tapprezzah l-aktar jekk tkun tgœix f’waœda minnhom. Peress li dawn, kif diæà gœidt, huma qodma u nbnew mill-æebla Maltija maÿ-ÿmien issirilhom çerta œsara. L-elementi tan-natura, iÿÿebgœa li ma tkunx adattata jew xogœol li ma jkunx sar kif suppost iwasslu biex il-œsara tkompli tikber. Gœalhekk il-manutenzjoni f’dawn it-tip ta’ djar tista’ tgœid li tkun matul is-sena kollha. L-gœarfien dwar il-manutenzjoni ta’ dawn it-tip ta’ djar tista’ tinkiseb billi titgœallem, gœax ix-xogœol li tagœmel fuqhom jirrikjedi professjonalità u jekk ma tagœmilx xogœol sew tista’ tagœmel aktar œsara milli æid. Jekk tagœmel xogœol œaÿin apparti li jkollok teræa’ taqilgœu tkompli tgœarraq kemm il-œitan, is-soqfa u elementi strutturali oœrajn bœal travi, kemm tal-œadid u tal-injam, l-aperturi jew ix-xorok. Apparti minn dawn li diæà semmejt, hemm is-servizzi tad-dawl, l-ilma u d-drenaææi. Fid-djar moderni tœaffer il-œajt u tgœaddihom u wara tiksi kollox. Fid-djar il-qodma dan ma jistax isir, l-aktar jekk il-œitan ikunu fuq il-æebla u mhux miksija. Œafna mis-sidien ta’ dawn id-djar jiltaqgœu ma’ xogœlijiet oœra li meta tikkunsidrahom tinduna li trid tqabbad esperti biex jgœinuk. Konsiderazzjoni partikolari hija l-permessi li jkollok bÿonn jekk trid twaqqa’ œitan jew estensjonijiet ta’ œitan æodda. Kulœadd jaf li dawn huma kaÿi serji œafna u hawn jidœlu l-awtoritajiet u l-liæijiet. Œafna minn dawn id-djar ikollhom bir jew æibjun li jimtlew mix-xita li tinÿel minn fuq il-bjut. Gœalhekk jekk se tuÿa l-ilma tal-bir biex issaqqi ma tistax tiksi l-bejt b’materjali tossiçi. Œafna minn dawn il-mistoqsijiet li semmejt jistgœu jitwieæbu blgœarfien. Dan jista’ jsir minn taœriæ ta’ professjonisti u esperti biex ikunu jistgœu jiggwidak dwar xi trid tagœmel. Matul ix-xahar ta’ April, il-BICC nediet it-taœriæ dwar x’gœandek tagœmel jekk ikollok bÿonn manutenzjoni fid-djar qodma. Gœal dan il-kors partikolari l-BICC qabbdet esperti minn oqsma differenti, li jvarjaw minn periti, esperti dwar issaœœa u s-sigurtà, esperti mill-MEPA, u esperti oœra li taw informazzjoni dwar kif gœandhom jieœdu œsieb il-btieœi u l-æonna. L-ammont ta’ parteçipanti kien ta’ aktar minn 50 ruœ u gœalhekk minœabba d-domanda ta’ aktar parteçipanti huwa fil-œsieb tal-BICC li taœriæ ieœor simili jeræa’ jsir f’Ottubru li æej. Waqt dan il-kors kienet diskussa l-arkitettura, l-istorja tad-djar qodma u l-iÿvilupp urban. Interessanti kienet is-sessjoni dwar xi trid tagœmel jekk ikollok bÿonn tagœmel xi tip ta’ manutenzjoni kemm fil-æebel, fit-travi tal-injam, fl-aperturi talinjam jew fil-œadid tal-gallarijiet. Sessjonijiet oœra kienu dwar ilpermessi mill-MEPA, x’materjali tista’ tuÿa li jaqblu mal-karattru taddar u li jkunu jœarsu l-ambjent, x’tip ta’ xtieli u siæar trid tœawwel kemm fil-btieœi u fil-æonna u l-effetti li jœallu jekk tuÿa siæar li bl-gœeruq tagœhom tista’ tagœmel œsara lill-bir. Pubblikazzjoni Kliem ta’ tifœir ingœata lil BICC gœall-konferenza li gœamlet f’April dwar ir-restawr tal-fortifikazzjonijiet. Din nistgœu ngœidu li kienet ta’ suççess. Apparti l-attendenza sabiœa, l-esperti magœÿula spjegaw djarna Mejju 2014 sew ix-xogœol kbir li qed isir lis-swar u l-fortifikazzjonijiet. Jinsab fil-pjanijiet tal-BICC ktejjeb dwar ir-restawr tas-swar u l-fortifikazzjonijiet. Œsieb li se tkompli teduka u tgœallem dwar ix-xogœol, 49 ir-restawr u l-preservazzjoni talfortifikazzjonijiet u s-swar li jdawru lil Malta. Kif ukoll dwar is-sehem li tagœti l-industrija tal-kostruzzjoni u kif tœares il-wirt storiku imprezzabbli tagœhom. 50 kompetizzjoni Iktbulna... u irbœu! F Irbaœ ma’ Chemimart ’din il-paæna qegœdin nagœtu l-opportunità lilkom ilqarrejja biex tesprimu l-fehmiet tagœkom dwar dak li tixtiequ taraw f’dan il-magaÿin. Meta tagœmlu dan tkunu qegœdin tidœlu fiç-çans li tirbœu dawn ir-rigali li gœandna gœalikom. Ibagœtu s-suææerimenti tagœkom f’dan l-indirizz: Paæna Kompetizzjonijiet Muÿajk, TORÇA, Union Print, A41, Industrial Estate, Marsa MRS 3000 jew billi tibagœtu email fuq: [email protected]. L-ewwel suææeriment li jitla’ bix-xorti jkun intitolat gœal premju, wara li r-rebbieœ iwieæeb tajjeb gœal mistoqsija li ssirlu bit-telefon. Irbaœ sett pniezel Harris mingœand Chemimart Harris Paint Brushes Ir-rebbieœ/a tal-œaræa ta’ April: J. Calleja - Marsa Irbaœ tlett flixken inbid mingœand Sutter Home Ir-rebbieœ/a tal-œaræa ta’ April: M. Zammit - Ÿurrieq Irbaœ pakkett prodotti tax-xagœar Angel mingœand Extremes Trading tal-Fgura Ir-rebbieœ/a tal-œaræa ta’ April: B. Tanti - Ÿurrieq ¢50 xirja mingœand Irbaœ PAVI SHOPPING COMPLEX Ir-rebbieœ/a tal-œaræa ta’ April: W. Bartolo - St Venera MAKE DADDY FEEL EPIC Mejju 2014 Valentina Rossi... meta nikber ridt inkun minn kollox! Il-Park tal-Majjistral l-ewwel park naturali nazzjonali Diversi inçentivi gœall-industrija tal-films f’Malta! Idœol fiç-çans li tirbaœ ¢50 xirja mingœand PAVI SHOPPING COMPLEX jew ¢100 mingœand PRIME
© Copyright 2025 ExpyDoc
